ΘΕΣΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ (Εμπορικό Δίκαιο I)

Transcript

1 ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΘΕΣΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ (Εμπορικό Δίκαιο I) Διδάσκουσα: Χριστίνα Ι. Ταρνανίδου Λέκτορας Εμπορικού Δικαίου & Χρηματοπιστωτικού Δικαίου Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ακαδ.έτος ) 1

2 Θεματικές 1. Εισαγωγή 2. Οι εμπορικές πράξεις 3. Οι έμποροι 4. Βασικές εμπορικές πράξεις 5. Συναλλαγές με αξιόγραφα 6. Βιομηχανική ιδιοκτησία 7. Ανταγωνισμός 8. Δίκαιο του ηλεκτρονικού εμπορίου 9. Επίλυση εμπορικών διαφορών 2

3 1. Εισαγωγή ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 1. ΕμπΔ & ΑστΔ 2. ΕμπΔ & ΕργΔ 3. ΕμπΔ & Δίκαιο προστασίας καταναλωτή 4. ΕμπΔ & ΔημΔ 5. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εμπορικού δικαίου ΙΙΙ. Ιστορική εξέλιξη IV Πηγές του ΕμπΔ 1. Γενικά 2. Ο ΕμπΝ 3. Λοιποί εμπορικοί νόμοι 4. Άλλες πηγές 5. Ενοποίηση του εμπορικού δικαίου 6. Εμπορικές συνήθειες ΓΟΣ 7. Νομολογία επιστήμη V. Διαιρέσεις του ΕμπΔ 3

4 1. Εισαγωγή Ι. Βασικές έννοιες 1. Έννοια ΕμπΔ Τμήμα του ιδιωτικού δικαίου (ΑΚ) Βασικά στοιχεία ΕμπΔ: Έμποροι & Εμπορικές πράξεις Εμπορική νομοθεσία: Ρυθμίσεις οικονομικών συναλλαγών ως εμπορικών πράξεων & Ρυθμίσεις προσωπικής κατάστασης των φορέων τους ως εμπόρων Εμπόριο: Οικονομική δραστηριότητα που είτε γίνεται από εμπόρους είτε έχει χαρακτήρα εμπορικό, είτε και τα δύο. 4

5 1. Εισαγωγή Ι. Βασικές έννοιες 1. Εμπορικό δίκαιο (ΕμπΔ) και εμπόριο Δίκαιο του εμπορίου Αντικείμενο ΕμπΔ Κάθε οικονομικό αγαθό, ενσώματο ή ασώματο, που είναι δεκτικό κυκλοφορίας Η κυκλοφορία οικονομικών αγαθών Δεν απαιτείται τα αγαθά αυτά να είναι απαραίτητα εμπόρευμα (παράδειγμα μεταφοράς αυτοκινήτου ως εμπορικής πράξης, βλ. Ι.Ρόκα, Εμπορικό Δίκαιο, σελ. 2) Υποκείμενο ΕμπΔ Οποιοσδήποτε -και μη έμπορος- μπορεί να προβεί σε εμπορικές πράξεις (παραδείγματα, Ρόκα) 5

6 1. Εισαγωγή Ι. Βασικές έννοιες 2. Οικονομικές συναλλαγές και εμπορικό δίκαιο Η εμπορική επιχείρηση ως επίκεντρο της οικονομίας ΕμπΔ ως τρόπος εφαρμογής από την Πολιτεία της οικονομικής πολιτικής Οι οικονομικές συναλλαγές ρυθμίζονται και από άλλα δίκαια (διοικητικό δίκαιο, ποινικό δίκαιο κλπ) Οι οικονομικές συναλλαγές δεν είναι πάντα εμπορικές (αγοραπωλησίες ακινήτων, γεωργικές και εξορυκτικές δραστηριότητες, ελευθέρια επαγγέλματα) Διάρθρωση ΕμπΔ: Βασικοί θεσμοί & Ειδικοί κλάδοι οικονομίας (ρύθμιση με κανονιστική νομοθεσία) Πχ. δίκαιο κεφαλαιαγοράς (διατάξεις για το χρηματιστήριο, για τις οργανωμένες αγορές, για την προστασία των συναλλαγών από πράξεις χειραγώγησης κλπ), τραπεζικό δίκαιο, δίκαιο ασφαλιστικής επιχείρησης κλπ. 6

7 1. Εισαγωγή Ι. Βασικές έννοιες 3. ΕμπΔ και οικονομικά φαινόμενα ΕμπΔ ως «μοχλός» δημιουργίας φαινομένων οικονομικής συναλλαγής (το παράδειγμα των ΕΠΕΥ ως δημιούργημα της investment services directive (ISD) και της Markets in Financial Instruments Directive) Διεπιστημονική προσέγγιση οικονομικής και νομικής επιστήμης Για νομική ερμηνεία κανόνων, συνδρομή στην εμπειρία και στα διδάγματα της οικονομικής επιστήμης (Παράδειγμα ερμηνείας όρου, οργανωμένη αγορά, χειραγώγηση αγοράς, καταχρηστική εκμετάλλευση δεσπόζουσας θέσης κλπ) Αλληλοσυσχέτιση οικονομίας και ΕμπΔ Στάθμιση ατομικού κοινωνικού συμφέροντος Δόμηση οικονομίας με κανόνες ΕμπΔ (Πχ. «άκαμπτοι»/«ελαστικοί» οργανωτικοί τύποι επιχειρήσεων) ΕμπΔ και κατανομή κινδύνων Περιορισμός κινδύνου Πχ. ο περιορισμός της ευθύνης της επιχείρησης με τον εταιρικό τύπο - μετάθεση ευθύνης στο δανειστή Πχ. στις χρηματιστηριακές συναλλαγές μετάθεση ευθύνης στον εκκαθαριστικό φορέα Καταμερισμός κινδύνου - Πχ. επιχειρήσεις: Χωρίς περιορισμό κινδύνου (ατομικές επιχειρήσεις, ομόρρυθμες εταιρίες) Με περιορισμό του κινδύνου για ορισμένους εταίρους (ετερόρρυθμες εταιρίες) Με περιορισμό του κινδύνου για όλους τους εταίρους (εταιρία περιορισμένης ευθύνης, ανώνυμη εταιρία) 7

8 1. Εισαγωγή Ι. Βασικές έννοιες 3. ΕμπΔ και οικονομικά φαινόμενα Τα οικονομικά φαινόμενα ως αντικείμενο έρευνας του ΕμπΔ Γνώση οικονομικοπολιτικών κριτηρίων για ερμηνεία, εφαρμογή κανόνων εμπορικού δικαίου Πχ. για να αποφαίνεται ο δικαστής επί διαφορών χρηματιστηριακού δικαίου θα πρέπει να γνωρίζει τον τρόπο λειτουργίας του χρηματιστηρίου και των αγορών του (παρεχόμενες υπηρεσίες και προϊόντα) Οικονομική ανάλυση του δικαίου (οικονομική σκοπιμότητα κανόνων δικαίου) πχ. δίκαιο δικαιοπραξιών (αποκατάσταση ζημίας, χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης) ο δικαστής λαμβάνει υπόψη τον τρόπο λειτουργίας της αγοράς για να μη τη στρεβλώνει με τους κανόνες δικαίου που θέτει ή εφαρμόζει Επαναφορά οικονομικής δικαιοσύνης (πχ εάν επιτρέπεται βάσει νόμου η οικονομική επιχορήγηση μιας οικονομικής ομάδας, η οικονομική ανάλυση του δικαίου εξετάζει αν αυτή η επιχορήγηση δικαιολογείται από την άποψη της συνολικής οικονομίας). 8

9 1. Εισαγωγή Ι. Βασικές έννοιες 1. Έννοια 2. Εμπορικό δίκαιο (ΕμπΔ) και εμπόριο 3. Οικονομικές συναλλαγές και εμπορικό δίκαιο 4. ΕμπΔ και οικονομικά φαινόμενα ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 1. ΕμπΔ & ΑστΔ 2. ΕμπΔ & ΕργΔ 3. ΕμπΔ & Δίκαιο προστασίας καταναλωτή 4. ΕμπΔ & ΔημΔ 5. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εμπορικού δικαίου ΙΙΙ. Ιστορική εξέλιξη IV Πηγές του ΕΜπΔ 1. Γενικά 2. Ο ΕμπΝ 3. Λοιποί εμπορικοί νόμοι 4. Άλλες πηγές 5. Ενοποίηση του εμπορικού δικαίου 6. Εμπορικές συνήθειες ΓΟΣ 7. Νομολογία επιστήμη V. Διαιρέσεις του ΕμπΔ 9

10 1. Εισαγωγή ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 1. ΕμπΔ & ΑστΔ ΕμπΔ ΑστΔ (ιδιωτικό δίκαιο, κανόνες γενικής χρήσης): Σχέση ειδικού προς γενικό ΑστΔ = Γενικές αρχές, Ειδικό ενοχικό δίκαιο, Εμπράγματο δίκαιο κλπ ΕμπΔ: Ιδιωτικό Δίκαιο με εφαρμογή όμως μόνο στις εμπορικές βιοτικές σχέσεις, στις οποίες το ΑστΔ εφαρμόζεται μόνο συμπληρωματικά Η ειδική ρύθμιση του ΕμπΔ ως αναγκαιότητα των ραγδαίων εξελίξεων των συναλλαγών Εμπορικός Νόμος (ΕμπΝ) 1835 Ο Αστικός Κώδικας (ΑΚ) του 1945 ρυθμίζει «επώνυμες» συμβάσεις (σύμβαση έργου, εργασίας, μίσθωση πράγματος, μεσιτεία, εντολή, εταιρία, δάνειο, εγγύηση, ανώνυμα χρεώγραφα, ενέχυρο, υποθήκη κλπ). Κάποιες εμπορικές σχέσεις ρυθμίζονται απευθείας και όχι συμπληρωματικά από τον ΑΚ: όπως το «εταιρικό συνάλλαγμα», δηλ. η σύμβαση για την εταιρία που αφορά ομόρρυθμες εταιρίες. Και στις ανώνυμες συμβάσεις (πχ χρηματιστηριακές συμβάσεις, κοινή σύμβαση προμήθειας) ανατρέχουμε στον ΑΚ που έχει συμπληρωματική εφαρμογή Εμπορικοποίηση του ΑστΔ (πχ. ευθύνη νέου ιδιοκτήτη επιχείρησης για τα χρέη που είχε ο παλιός απέναντι στους δανειστές). Το ΕμπΔ ως δίκαιο γενικής εφαρμογής με τη διεύρυνση των συναλλαγών, οπότε λειτουργεί σήμερα, σε μεγάλη έκταση, ως «συνέχεια» του ΑστΔ και όχι ως ειδικό δίκαιο απέναντι στο ΑστΔ Η «ταχύτητας των εμπορικών συναλλαγών & η «υποχρέωση πίστης» ως λόγοι για την ύπαρξη μεγαλύτερου βαθμού προστασίας των συναλλασσομένων στο ΕμπΔ σε σχέση με το ΑστΔ. Χαλάρωση στενού δεσμού ΕμπΔ με ορισμένους κλάδους του, λόγω του ειδικού χαρακτήρα 10 τους, (πχ δίκαιο κεφαλαιαγοράς, τραπεζικό δίκαιο).

11 1. Εισαγωγή ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 2. ΕμπΔ & ΕργΔ Το «αντάλλαγμα» Εμπορική δραστηριότητα: Κίνδυνος κατά την άσκησή της με την έννοια της «κερδοσκοπικής διαμεσολάβησης» Κέρδος (αντάλλαγμα) ή ζημία; Εξαρτημένη εργασία Πχ υπάλληλος, στέλεχος σε εταιρία Το αντάλλαγμα δεν είναι αβέβαιο, καθώς δεν έχει τη μορφή του κέρδους, αλλά της προκαθορισμένης εργασιακής αμοιβής Το ΕργΔ έχει πυρήνα την προστασία του ανταλλάγματος του μισθού Όμως, τα όρια μεταξύ «εταιρικής σχέσης» και «εργασιακής σχέσης» μπορεί να είναι συγκεχυμένα, πχ. όταν το αντάλλαγμα σε μια εταιρική-εργασιακή σχέση ορίζεται ως ποσοστό επί των κερδών 11

12 1. Εισαγωγή ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 3. ΕμπΔ & Δίκαιο προστασίας του καταναλωτή Καταναλωτής: πρόσωπο για το οποίο προορίζονται τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες που προσφέρονται στην αγορά και το οποίο κάνει χρήση των προϊόντων ή των υπηρεσιών αυτών ως «τελικός αποδέκτης» τους. Καταναλωτής και έμπορος Ο καταναλωτής ως αντισυμβαλλόμενος του εμπόρου Δίκαιο προστασίας του καταναλωτή Η «παροχή» της εμπορικής επιχείρησης ρυθμίζεται από το Δίκαιο αυτό για την προστασία του καταναλωτή ως αποδέκτη της «παροχής» 12

13 1. Εισαγωγή ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 4. ΕμπΔ & ΔημΔ : Γενικά Αν και ιδιωτικό δίκαιο, το ΕμπΔ περιλαμβάνει και ρυθμίσεις του ΔημΔ Εκδηλώσεις εμπορίου ως δημοσίου συμφέροντος (Πολιτεία) και άρα υπό «διοικητικό-δικαστικό έλεγχο» Διατάξεις ΕμπΔ -ΔημΔ = Αναγκαστικού δικαίου Πχ ο τρόπος λειτουργίας των παρόχων επενδυτικών, τραπεζικών υπηρεσιών, δηλ. των ΕΠΕΥ και των τραπεζών, η λειτουργία της αε, η πτώχευση ως θεσμός προστασίας/δίκαιης ικανοποίησης των δανειστών του εμπόρου κλπ 13

14 1. Εισαγωγή ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 4. ΕμπΔ & ΔημΔ: ΕμπΔ & ΣυνταγμΔ - Δημοσιοποίηση του ΕμπΔ Οικονομικό δίκαιο ΣυνταγμΔ: Η βάση για την προστασία της ιδιοκτησίας, της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι, της οικονομικής ελευθερίας Δημοσιοποίηση του ΕμπΔ Δημόσιο ΕμπΔ: Πλέγμα ρυθμίσεων που η Πολιτεία θέτει για την εκτέλεση της οικονομικής πολιτικής Πχ. Διατάξεις αναπτυξιακών νόμων, εξαγωγικού εμπορίου, επαγγελματικών οργανώσεων, κρατικών αδειών για άσκηση εμπορικών επαγγελμάτων 3 κατηγορίες δημοσιοποίησης: Κρατική εποπτεία αγοράς οικονομίας Ειδικοί κανόνες για την οργάνωση των εμπορικών επαγγελμάτων Οικονομικό δίκαιο (κανονιστικά διατάγματα): κρατική παρέμβαση στον φιλελευθερισμό όμως η σύγχρονη τάση είναι ο περιορισμός της παρέμβασης, «deregulation» και η «απελευθέρωση» των αγορών (η οικονομική κρίση όμως δημιούργησε νέα δεδομένα..) Παραδείγματα από το Ευρωπαϊκό δίκαιο (internal market) Εδώ εντάσσεται και η θεσμοθετημένη εποπτεία (πχ. δικαστική στην πτώχευση, διοικητική στην αε (πχ. ανάκληση άδειας αν η περιουσία κατήλθε σημαντικά κάτω από το κεφάλαιο)) Ειδικές κατηγορίες Δημοσίου ΕμπΔ Δίκαιο κεφαλαιαγοράς Δίκαιο διεθνούς εμπορίου Αγορανομικό δίκαιο 14

15 1. Εισαγωγή ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 4. ΕμπΔ & ΔημΔ: ΕμπΔ & Δίκαιο κρατικής εποπτείας επί των επιχειρήσεων Αναγκαστικό δίκαιο σχετικά με τη λειτουργία της επιχείρησης (άδεια) πχ άδεια λειτουργίας σε ειδικές αε (ΕΠΕΥ, τράπεζες), χορήγηση διπλώματος για ευρεσιτεχνία, σήμα κλπ. Αρμόδια αρχή (νπδδ, ή δικαστική αρχή) για έλεγχο νομιμότητας ή σκοπιμότητας Πχ η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς ελέγχει τη νομιμότητα του Κανονισμού του ΧΑ και όχι τη σκοπιμότητα Δικαίωμα προσφυγής στη δικαιοσύνη: διοικητική διαφορά και όχι πολιτική ιδιωτικού δικαίου Πχ. αρθ.25ν.3371/05: Οι εν γένει αποφάσεις της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς προσβάλλονται δικαστικώς ως εξής: α) Οι αποφάσεις της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς με τις οποίες επιβάλλεται χρηματικό πρόστιμο προσβάλλονται με προσφυγή ουσίας ενώπιον του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών, το οποίο δικάζει σε πρώτο και τελευταίο βαθμό, μέσα σε προθεσμία εξήντα ημερών από την κοινοποίησή τους. β) Ολες οι υπόλοιπες αποφάσεις της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, που εκδίδονται ως εκτελεστές ατομικές διοικητικές πράξεις, προσβάλλονται με αίτηση ακυρώσεως ενώπιον του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών, μέσα σε προθεσμία εξήντα ημερών από την κοινοποίησή τους. Κατά των αποφάσεων του Διοικητικού Εφετείου επιτρέπεται έφεση σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας. Έλεγχος από τα διοικητικά δικαστήρια της Αρχής για: τήρηση του νόμου κατά την άσκηση εποπτείας, πλάνη ως προς τα πραγματικά περιστατικά, τήρηση αρχών χρηστής διοίκησης (κατάχρηση δικαιώματος) Προληπτικός έλεγχος νομιμότητας από την Αρχή (πχ. αδειοδότηση) (πχ. Κανονισμός αγοράς με τεκμήριο νομιμότητας λόγω έγκρισης του από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, όμως με δυνατότητα ακυρότητας εάν όροι του είναι παράνομοι) Έλεγχος από τη Δικαστική αρχή (πχ. πτώχευση) Άσκηση εμπορίου από τη Δημόσιο, ως περίπτωση λειτουργίας του εμπορίου από το Δημόσιο δημοσιοϋπαλληλικής δραστηριότητας (σύστημα κατευθυνόμενης οικονομίας) 15 και όχι μόνο εποπτείας του

16 1. Εισαγωγή ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 5. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ΕμπΔ: Γενικά Ταχύτητα Πίστη Χαρακτηριστικό γνώρισμα εμπορίου: κερδοσκοπική μεσολάβηση στην κυκλοφορία των οικονομικών αγαθών 16

17 1. Εισαγωγή ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 5. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ΕμπΔ: Δίκαιο μεσολάβησης στην κυκλοφορία των αγαθών «Κατά κυριολεξία εμπόριο» είναι η διαμεσολαβητική λειτουργία του εμπορίου (αλυσίδα διανομής προς κατανάλωση) Πχ. μεσολάβηση από τον ένα παραγωγό στον άλλο (πχ αλυσίδα παραγωγών για τη βιομηχανική επεξεργασία εμπορεύματος) Πχ. μεσολάβηση από τον παραγωγό στον χονδρέμπορα (πχ αντιπροσωπεία ειδών διατροφής) Πχ. μεσολάβηση από άλλους μεσολαβητές ή παραγωγούς στον τελικό λήπτη-καταναλωτή (πχ. πώληση ειδών διατροφής) Πχ. μεσολάβηση από τον παρέχοντα υπηρεσίες στον τελικό καταναλωτή (πχ. πώληση ασφαλίσεων ζωής, παροχή επενδυτικών υπηρεσιών κλπ). «Μη κατά κυριολεξία εμπόριο» είναι το σε ευρεία έννοια εμπόριο που δεν στηρίζεται σε διαμεσολαβητική λειτουργία, όπως πχ. η βιομηχανία βιοτεχνία. Υπάρχει διαμεσολάβηση, όμως όχι ως κύρια απασχόληση (παραγωγή), αλλά ως μέσο για την επίτευξη του σκοπού της κύριας δραστηριότητας (πχ. μεσολάβηση στην αγορά πρώτων υλών). 17

18 1. Εισαγωγή ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 5. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ΕμπΔ: Δίκαιο μεσολάβησης στην κυκλοφορία των αγαθών ΕμπΔ: δίκαιο της διαμεσολάβησης (άμεσης ή έμμεσης) στην κυκλοφορία των αγαθών με σκοπό το κέρδος. Αγαθό δεκτικό διαμεσολάβησης: ενσώματο πράγμα, άυλα αγαθά (πχ. σήμα), απαιτήσεις, δικαιώματα, ηλεκτρικό ρεύμα, υπηρεσίες κλπ (όχι ακίνητα). Κυκλοφορία: Μεταβίβαση δικαιώματος κυριότητας, χρήση, διάθεση (δεν εννοείται κατ ανάγκη μεταφορά από τόπο σε τόπο). Δεν είναι όμως το αντικείμενο του ΕμπΔ μόνο οι μεσολαβητικές ενέργειες: Περιλαμβάνονται σε αυτό και άλλες ρυθμίσεις αναγκαίες για την αποστολή του εμπορίου (πχ πτώχευση). 18

19 1. Εισαγωγή ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 5. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ΕμπΔ: Εκδηλώσεις διαμεσολάβησης Μετατόπιση από τόπο σε τόπο: Μεταφορά (πραγμάτων ή προσώπων) Παραγγελία μεταφοράς Αλλαγή ιδιοκτησίας: πχ. αγορά με σκοπό τη μεταπώληση Κυκλοφορία υπηρεσιών: Πχ πράκτορας, factoring, επενδυτικές υπηρεσίες 19

20 1. Εισαγωγή ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 5. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ΕμπΔ: Εκδηλώσεις διαμεσολάβησης Διαμεσολάβηση (εκδηλώσεις/κατηγορίες) στην: Παραγωγή προϊόντος Διανομή προϊόντος Παραγωγή (παροχή) υπηρεσιών Διανομή (διαμεσολάβηση στην παροχή) υπηρεσιών Το στοιχείο της «κερδοσκοπίας» (έκθεση στον κίνδυνο με σκοπό το κέρδος) στη μεσολαβητική δραστηριότητα (διαφορά από την επικινδυνότητα) Πιστωτικός κίνδυνος και αγορές 20

21 1. Εισαγωγή ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 5. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ΕμπΔ: Εκδηλώσεις διαμεσολάβησης Στοιχεία που συνθέτουν την εμπορικότητα: Διαμεσολάβηση (παραγωγή ή διανομή προϊόντων ή υπηρεσιών) Ανάληψη κινδύνου Επιδίωξη κέρδους Δράση σε αγορά (συνάντηση προσφοράς και ζήτησης) 21

22 1. Εισαγωγή ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 5 α. Γενικά για την έννοια του εμπόρου Έμποροι [ορισμός]: Όσοι μετέρχονται πράξεις εμπορικές και κύριον (σύνηθες) επάγγελμα έχουν την εμπορία (αρθ.1εμπν) Εξαίρεση η περίπτωση πχ αε (έμπορος με το τυπικό κριτήριο) Σύνηθες επάγγελμα: η με πρόθεση βιοπορισμού συνήθης και όχι περιστασιακή απασχόληση Παλαιότερη νομολογία: Η άσκηση εμπορικών πράξεων για να προσδώσει την ιδιότητα του εμπόρου πρέπει να λαμβάνει χώρα στα πλαίσια οργανωμένης επιχείρησης στοιχείο της οποίας αποτελεί η απασχόληση προσωπικού (ΑΠ 521/88) Νεώτερη νομολογία: Όταν πρόκειται για αντικειμενικά εμπορικές πράξεις (πράξεις δηλ. που απαριθμεί ως τέτοιες ο ΕμπΝ) δεν είναι απαραίτητη η συστηματική οργάνωση της συναφούς δραστηριότητας (εγκατάσταση, διάθεση οικονομικών μέσων για εξοπλισμό, χρησιμοποίηση τρίτων πχ εργαζομένων, λογιστική παρακολούθηση της δραστηριότητας) για να χαρακτηριστεί η πράξη εμπορική (ΑΠ1209/94). Έμπορος είναι και ο ασκών εμπορική δραστηριότητα σε μικρή κλίμακα (καταστηματάρχης μικρού καταστήματος σε χωριό) Δεν αποκτά την εμπορική ιδιότητα ο μικρέμπορος (δηλ το άτομο που ασκεί εμπορικές πράξεις αλλά το κύριο στοιχείο της δραστηριότητάς του είναι η σωματική εργασία του και το κέρδος που αποκομίζει αποτελεί περισσότερο αμοιβή της σωματικής του καταπόνησης και όχι κερδοσκοπικών συνδυασμών) 22

23 1. Εισαγωγή ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 5 α. Γενικά για την έννοια του εμπόρου Παράδειγμα 1 ο θέμα προς συζήτηση: 1. Είναι πράξη εμπορική η άσκηση ξενοδοχειακών επιχειρήσεων; [Είναι, ΑΠ33/69, Εφ. Θεσσαλ. 1701/1992)] 2. Είναι πράξη εμπορική η εκμίσθωση επιπλωμένων διαμερισμάτων σε παραθεριστές; [Είναι υπό προϋποθέσεις, ΝΣΚ 200/2010 ] Η εκμετάλλευση τουριστικών επιπλωμένων κατοικιών, στις οποίες, μάλιστα, παρέχεται και φροντίδα περιποίησης, όπως καθαριότητα δωματίων, παροχή και αλλαγή λευκών ειδών κ.λπ., αποτελεί, ανεξάρτητα από τη χρησιμοποίηση ή μη προσωπικού, πράξη εμπορική, η οποία ασκούμενη κατά σύνηθες επάγγελμα προσδίδει στο διενεργούν αυτήν υποκείμενο εμπορική ιδιότητα. Κατ` ακολουθία των ανωτέρω στην προκειμένη περίπτωση, ενόψει του συγκεκριμένου πραγματικού, η εκ μέρους της αιτούσας, δημοσίας υπαλλήλου, εκμετάλλευση δύο τουριστικών επιπλωμένων κατοικιών, στις οποίες θα παρέχονται υπηρεσίες καθαριότητας και αλλαγής ιματισμού δύο φορές εβδομαδιαίως, αποτελεί πράξη εμπορική, η οποία θα ασκείται από αυτήν κατά σύνηθες επάγγελμα, δεδομένου ότι, μετά την έναρξη εργασιών στην εφορία και την εγγραφή της στο Επαγγελματικό Τμήμα του οικείου Επιμελητηρίου, θα ασκείται συστηματικά, με πρόθεση βιοπορισμού, με αβεβαιότητα αλλά και με ελπίδα κέρδους, στο οποίο η αιτούσα αποβλέπει. 23

24 1. Εισαγωγή ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 5 α. Γενικά για την έννοια του εμπόρου Παράδειγμα θέμα προς συζήτηση: Αποκτά την εμπορική ιδιότητα μέτοχος ανώνυμης εταιρείας που είναι παράλληλα και εταιρείας ΕΠΕ και κατέχει σχεδόν το σύνολο των μετοχών και των εταιρικών μεριδίων σε αυτές αντίστοιχα και ασκεί τη συμμετοχή του στις εταιρείες κατ` επάγγελμα. Η κατ` επάγγελμα παροχή εγγυήσεων συνιστά εμπορική πράξη και ο εγγυητής είναι έμπορος και μπορεί να πτωχεύσει. Η μίσθωση αυτοκινήτου από ανώνυμη εταιρεία είναι πράξη εμπορική (ΠΠρΑθ646/2005) 24

26 1. Εισαγωγή ΙΙΙ. Ιστορική εξέλιξη «Καταγωγή»: Μεσαίωνας Ιταλία, Δίκαιο των «επαγγελματικών σωματείων», δίκαιο εμπόρων και όχι εμπορικών συναλλαγών Δίκαιο άγραφο, εθιμικό 16 ο κωδικοποιήσεις γαλλικού χερσαίου και θαλάσσιου εμπορικού δικαίου 1807 έκδοση γαλλικού εμπορικού κώδικα με τον οποίο το ΕμπΔ έγινε πλέον το δίκαιο του εμπορίου και όχι των εμπόρων Κατάργηση συντεχνιών Καθιέρωση ελευθερίας του εμπορίου [!] Μεταστροφή εμπορικού δικαίου από το «υποκειμενικό σύστημα» στο «αντικειμενικό σύστημα» Φιλελευθεροποίηση εμπορίου ανάγκη ρύθμισης εμπορικών πράξεων με ενιαίο τρόπο ανεξάρτητα από τα πρόσωπα που τις διενεργούν (ανεξάρτητα από την εμπορική ή μη εμπορική ιδιότητα) Η Ελλάδα εισήγαγε αυτούσιο τον γαλλικό Εμπορικό Κώδικα (1821) με απόφαση της Νομικής Διάταξης της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος Άλλοι εμπορικοί κώδικες: ιταλικός Αστικός Κώδικας του 1942 που αντικατέστησε τον Εμπορικό Κώδικα του 1882, ο γερμανικός εμπορικός νόμος του 1897 (υποκειμενικό σύστημα) ο ελβετικός του 1981, ο Ενιαίος Εμπορικός Κώδικας των ΗΠΑ (Uniform Commercial Code) και άλλοι. 26

27 1. Εισαγωγή Ι. Βασικές έννοιες 1. Έννοια 2. Εμπορικό δίκαιο (ΕμπΔ) και εμπόριο 3. Οικονομικές συναλλαγές και εμπορικό δίκαιο 4. ΕμπΔ και οικονομικά φαινόμενα ΙΙ. Εμπορικό δίκαιο και δίκαιο γενικά 1. ΕμπΔ & ΑστΔ 2. ΕμπΔ & ΕργΔ 3. ΕμπΔ & Δίκαιο προστασίας καταναλωτή 4. ΕμπΔ & ΔημΔ 5. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εμπορικού δικαίου ΙΙΙ. Ιστορική εξέλιξη IV Πηγές του ΕμπΔ 1. Γενικά 2. Ο ΕμπΝ 3. Λοιποί εμπορικοί νόμοι 4. Άλλες πηγές 5. Ενοποίηση του εμπορικού δικαίου 6. Εμπορικές συνήθειες ΓΟΣ 7. Νομολογία επιστήμη V. Διαιρέσεις του ΕμπΔ 27

28 1. Εισαγωγή ΙV. Πηγές του ΕμπΔ Εμπορικός Νόμος: Δ της 19.4/ «Περί του Εμπορικού Νόμου» Έμποροι εμπορική ιδιότητα (αρθ.1) Εμπορικά βιβλία (αρθ.8-17) (βλ. όμως ΚΒΣ ΚΠολΔ) Εμπορικές εταιρίες (αρθ.18-64, μόνο συμπληρωματικά εφαρμόζονται καθώς υπάρχουν νεώτεροι νόμο, πχ. 2190/1920 για αε) Χωρισμός υπαρχόντων μεταξύ συζύγων ένας εκ των οποιών είναι έμπορος (αρθ.65-69) Χρηματιστήρια (αρθ.70-89), κατ ουσίαν έχει αντικατασταθεί από τους νεώτερους νόμους περί κεφαλαιαγοράς Παραγγελιοδόχοι, χερσαίες μεταφορές (αρθ ) Απόδειξη εμπορικών δραστηριοτήτων (αρθ.108) (ήδη ρυθμίζονται από τον ΚΠολΔ) Συναλ/κη γραμμάτια εις διαταγή (( ) (καταργήθηκαν και ρυθμίζονται με νεώτερο νόμο) Ασφλαιστική σύμβαση (αρθ ) (κατάργηση, νέος ν. 2496/1997) Θαλάσσια εμπορία (αρθ ) (κατάργηση, ΚΙΝΔ-1958) Πτώχευση χρεωκοπία (αρθ ) (κατάργηση, νέος ν. 3588/2007). Λοιποί εμπορικοί νόμοι (ενδεικτικά): Ν. 2190/20 αε Ν. 3190/55 επε Ν. 5325/32 συναλ/κη γραμμάτια εις διαταγή Ν. 5960/33 τραπεζική επιταγή Ν. 146/14 αθέμιτος ανταγωνισμός Ν. 3959/2011 ελεύθερος ανταγωνισμός Ν. 3606/2007 οργανωμένες αγορές (Χρηματιστήρια) 28

29 1. Εισαγωγή ΙV. Πηγές του ΕμπΔ Εμπορικά έθιμα: κανόνας που διαμορφώνεται με τη μακρά και ομοιόμορφη άσκηση που γίνεται με συνείδηση δικαίου Ενοποίηση ΕμπΔ: Διεθνείς συμβάσεις κυρωτικοί νόμοι με αυξημένη τυπική ισχύ Ενωσιακό δίκαιο (ΕΕ): ενιαία αγορά Εμπορικές συνήθειες Γενικοί Όροι Συναλλαγών ΓΟΣ) συναλλακτική πρακτική μακρά και ομοιόμορφη συνήθεια που γίνεται χωρίς συνείδηση δικαίου Δεν αποτελούν πηγή δικαίου αλλά βοηθούν στην ερμηνεία του ΓΟΣ μαζικοποίηση & τυποποίηση των συναλλαγών προσχώρηση συναλλασσόμενου Λόγω έλλειψης δυνατότητας διαπραγμάτευσης ερμηνεία υπέρ του προσχωρούντα (γνώση, υπογραφή, ενημέρωση) Μέτρο προστασίας καταναλωτή (περιπτώσεις καταχρηστικών όρων, ν. 2251/94) Έλεγχος κύρους ΓΟΣ: καλή πίστη Παραδείγματα: γερμανικοί όροι για θαλάσσια ασφάλιση, ISDA για επενδυτικές συναλλαγές (OTC) Νομολογία (ιδίως αποφάσεις ΑΠ) επιστήμη (έγκριτα νομικά έργα) 29

31 1. Εισαγωγή V. Διαιρέσεις ΕμπΔ Γενικό μέρος Γενικό Μέρος (εισαγωγή, εμπορικές πράξεις, έμποροι) Εμπορικές ενοχές (πώς ρυθμίζονται οι εμπορικές πράξεις) Δίκαιο αξιογράφων Βιομηχανική ιδιοκτησία Πτωχευτικό δίκαιο Ειδικό Μέρος Δίκαιο εμπορικών εταιριών Ναυτικό δίκαιο Δίκαιο μεταφορών Χρηματοπιστωτικό δίκαιο Δίκαιο Κεφαλαιαγοράς Τραπεζικό Δίκαιο Ασφαλιστικό Δίκαιο 31

32 2. Οι εμπορικές πράξεις Ι. Γενικά 1. Αντικειμενικό σύστημα υποκειμενικό σύστημα σύστημα οργανωμένης επιχείρησης 2. Αμφιμερώς & ετερομερώς εμπορικές πράξεις 3. Πρωτότυπα & Παράγωγα εμπορικές πράξεις 4. Αρχή παρεπομένου (ή παρακολουθήματος) 5. Συναλλαγές που εξαιρούνται της εμπορικότητας 6. Τα αδικήματα ΙΙ. Πρωτότυπα εμπορικές πράξεις 1. Αρθ.2 δ/τος περί αρμοδιότητας των εμποροδικείων 2. Αρθ.3 δ/τος περί αρμοδιότητας των εμποροδικείων 3. Νεώτεροι νόμοι 4. Αντικειμενικά εμπορικές πράξεις 5. Σχέσεις μεταξύ εμπορικής πράξης και εμπορικότητας της ενοχής ΙΙΙ. Παράγωγα εμπορικές πράξεις 1. Παράγωγα εξ αντικειμένου εμπορικές πράξεις 2. Παράγωγα εξ υποκειμένου εμπορικές πράξεις 3. Τεκμήριο εμπορικότητας ΙV. Συνέπειες της εμπορικότητας μιας πράξης 32

33 2. Οι εμπορικές πράξεις I. Γενικά 1) Αντικειμενικό σύστημα υποκειμενικό σύστημα σύστημα οργανωμένης επιχείρησης Πρακτική αξία διάκρισης: Απαντά στο ερώτημα «Με ποιο τρόπο χαρακτηρίζεται ορισμένη πράξη ως εμπορική;» 33

34 2. Οι εμπορικές πράξεις I. Γενικά 1) Αντικειμενικό σύστημα υποκειμενικό σύστημα σύστημα οργανωμένης επιχείρησης Εμπορική πράξη Έμπορος Εφαρμογή Αντικειμενικό σύστημα Η πράξη χαρακτηρίζεται ως εμπορική ανεξάρτητα από το αν αυτός που τη διενεργεί είναι έμπορος Προσδιορίζονται οι εμπορικές πράξεις από το νόμο ή με ερμηνεία και εφόσον πρόσωπο τις διενεργεί κατ επάγγελμα γίνεται «έμπορος» Γαλλία & Ελλάδα (κατά κανόνα) Υποκειμενικό σύστημα Η πράξη χαρακτηρίζεται ως εμπορική, ακόμη και αν από τη φύση της δεν είναι τέτοια, εφόσον αυτός που τη διενεργεί είναι έμπορος Έμποροι κατά το σύστημα αυτό είναι εκείνοι που έχουν εγγραφεί στο εμπορικό μητρώο (ν. 3419/05) Γερμανία Σύστημα οργανωμένης επιχείρησης Η πράξη χαρακτηρίζεται ως εμπορική, ακόμη και αν από τη φύση της δεν είναι τέτοια, εφόσον αυτός που τη διενεργεί είναι έμπορος / οργανωμένη επιχείρηση στην παραγωγή και διανομή προϊόντων ή υπηρεσιών Ιταλία 34

35 Πρακτικό 1o Σύμφωνα με το αντικειμενικό σύστημα, μία πράξη χαρακτηρίζεται ως εμπορική εφόσον: α) διενεργείται από έμπορο β) διενεργείται από οργανωμένη επιχείρηση γ) ορίζεται ως εμπορική με βάση το νόμο δ) α) + β) + γ) 35

36 2. Οι εμπορικές πράξεις I. Γενικά 2) Αμφιμερώς και ετερομερώς εμπορικές πράξεις Πρακτική αξία διάκρισης: Απαντά στο ερώτημα «Για ποιον από τους συμβαλλόμενους είναι η πράξη εμπορική; Και για τους 2 ή μόνο για τον ένα;» 36

37 2. Οι εμπορικές πράξεις I. Γενικά 2) Αμφιμερώς και ετερομερώς εμπορικές πράξεις Αμφιμερώς εμπορική πράξη Όταν είναι εμπορική και για τα 2 συμβαλλόμενα μέρη Πχ. ο Α από τον Β αγοράζει εμπορεύματα με σκοπό τη μεταπώλησή τους. Για τον Α είναι εξ αντικειμένου εμπορική πράξη (αρθ.2 δ/τος περί αρμοδιότητας των εμποροδικείων). Για τον Β θα είναι εμπορική εάν πρόκειται για πώληση που διενεργεί χάριν της εμπορίας του (παράγωγα εξ υποκειμένου εμπορική πράξη) Μπορεί μια πράξη να είναι «αμφιμερώς αστική», παρότι και οι 2 συμβαλλόμενοι είναι έμποροι: όταν η πράξη δεν έχει σχέση με την εμπορία τους (πχ ενοικίαση κατοικίας προς διαμονή μεταξύ 2 εμπόρων). Αγορά πλοίου: είναι από το νόμο εμπορική πράξη ακόμη και αν δε γίνεται από τον αγοραστή/πωλητή χάριν εμπορίας, και μάλιστα αμφιμερώς εμπορική. Ετερομερώς εμπορική Όταν είναι εμπορική μόνο για τον 1 από τους 2 συμβαλλόμενους Στο παραπάνω παράδειγμα αυτό ισχύει, εάν για τον Β δεν είναι η πράξη εμπορική 37

38 2. Οι εμπορικές πράξεις I. Γενικά 3) Πρωτότυπα και παράγωγα εμπορικές πράξεις 4) Αρχή παρεπομένου ή παρακολουθήματος Πρακτική αξία διάκρισης: Απαντά στο ερώτημα «Ποιες αστικές πράξεις εμπορικοποιούνται, γίνονται δηλ. εμπορικές;» 38

39 2. Οι εμπορικές πράξεις I. Γενικά 3) Πρωτότυπα και παράγωγα εμπορικές πράξεις 4) Αρχή παρεπομένου ή παρακολουθήματος Πρωτότυπα ή αντικειμενικά εμπορική πράξη Παράγωγα εμπορική πράξη Όταν βάσει του νόμου (κατάλογος-απαρίθμηση) ή με ερμηνεία ορίζονται ως εμπορικές (πχ. αγορά προς μεταπώληση, επιχείρηση προμήθειας κλπ) Όταν μια αστική πράξη γίνεται εμπορική: 1) είτε γιατί γίνεται χάριν εμπορίας άλλης αντικειμενικά εμπορικής πράξης (παράγωγα εξ αντικειμένου εμπορική πράξη) (αρχή παρεπομένου ή παρακολουθήματος) Ισχύει και το αντίστροφο, δηλ. μια αντικειμενικά εμπορική πράξη γίνεται αστική, αν η επόμενη κύρια είναι αστική και η εμπορική γίνεται χάριν αυτής (πχ. αγορά χρυσού με σκοπό την κατασκευή καλλιτεχνήματος) 2) είτε γιατί γίνεται από έμπορο χάριν της εμπορίας του (παράγωγα εξ υποκειμένου εμπορική πράξη) (οι μεταξύ των εμπόρων υποχρεώσεις και συναλλαγές θεωρούνται εμπορικές) 39

40 2. Οι εμπορικές πράξεις I. Γενικά 3) Πρωτότυπα και παράγωγα εμπορικές πράξεις 4) Αρχή παρεπομένου ή παρακολουθήματος Παραδείγματα παράγωγα εξ αντικειμένου εμπορικών πράξεων: Η εγγύηση (αστική πράξη) που παρέχεται σε σχέση με δάνειο που χορηγεί τράπεζα (πρωτότυπα εμπορική πράξη) Το δάνειο (αστική πράξη) μεταξύ ιδιωτών το οποίο πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για την αγορά πλοίου (πρωτότυπα εμπορική πράξη) Βιομήχανος παιδικών τροφών αγοράζει ποσότητα παιδικών μπρελόκ για να τα τοποθετήσει εντός παιδικών τροφών ως δώρο Αγορά μπρελόκ: αστική πράξη-δωρεά αποτελεί παράγωγα εξ αντικειμένου εμπορική πράξη γιατί γίνεται για χάρη προώθησης των προϊόντων του. Παράδειγμα παράγωγα εξ υποκειμένου εμπορικής πράξης: Η σύσταση ενεχύρου από έμπορο Η ανάληψη χρέους από έμπορο Στο παραπάνω τελευταίο παράδειγμα η πράξη της δωρεάς αποτελεί και παράγωγα εξ υποκειμένου εμπορική πράξη γιατί γίνεται για χάρη της εμπορίας του βιομηχάνου. 40

41 Πρακτικό 2o Παράγωγα εμπορική πράξη είναι: α) κάθε πράξη που διενεργείται από έμπορο ακόμη και αν δεν τη διενεργεί χάριν της εμπορίας του β) μία εμπορική πράξη η οποία γίνεται αστική διότι εξυπηρετεί μία κύρια αστική πράξη την οποία διενεργεί έμπορος γ) μία εμπορική πράξη η οποία είναι παρεπόμενη κάποιας άλλης εμπορικής πράξης που ασκεί ο έμπορος στο πλαίσιο της εμπορίας του δ) μία αστική πράξη η οποία γίνεται εμπορική γιατί τελείται χάριν εμπορίας άλλης αντικειμενικά εμπορικής πράξης ή γιατί τελείται από έμπορο χάριν της εμπορίας του 41

42 2. Οι εμπορικές πράξεις I. Γενικά 5) Συναλλαγές που εξαιρούνται της εμπορικότητας Ποιες πράξεις δεν είναι εμπορικές: Αυτές που αφορούν ακίνητα (αντιθ.νομολ. ΔΠρΘεσ2904/68) Αγορά προς μεταπώληση, πώληση, αγορά προς μίσθωση Γεωργικές εργασίες (πώληση προϊόντων γης), κτηνοτροφικές, αλιευτικές, εξορυκτικές και υλοτομικές εργασίες. Εδώ λείπει το στοιχείο της αγοράς και η κτήση γίνεται πρωτότυπα Καλλιτεχνική πνευματική εργασία (όταν παρέχεται αυτοπρόσωπα) (είναι εμπορική, αν υπάρχει μεσολάβηση τρίτου μεταξύ καλλιτέχνη και κοινού). 42

43 2. Οι εμπορικές πράξεις I. Γενικά 5) Συναλλαγές που εξαιρούνται της εμπορικότητας ΔΕΝ ΕΞΑΙΡΟΥΝΤΑΙ: Πράξεις από οργανωμένη επιχείρηση: Η νομολογία έχει χαρακτηρίσει, ως πρωτότυπα εμπορικές, αστικές πράξεις όταν ασκούνται από οργανωμένη επιχείρηση Περιλαμβάνονται: Γεωργικές δραστηριότητες Εξορυκτικές δραστηριότητες Εργολαβία Εμπορία ακινήτων και Δραστηριότητες ελευθέρων επαγγελματιών Κριτήρια οργανωμένης επιχείρησης: Απασχόληση προσωπικού (διαμεσολάβηση στην παροχή εργασίας) ή λειτουργία με αξιοποίηση σημαντικής επένδυσης κεφαλαίου (χρημάτων, μηχανημάτων κλπ). 43

44 2. Οι εμπορικές πράξεις I. Γενικά 6) Τα αδικήματα Μια εμπορική πράξη που είναι αθέμιτη ή παράνομη δεν χάνει τον εμπορικό της χαρακτήρα (πχ. αγορά προς μεταπώληση λαθραίων εμπορευμάτων, ναρκωτικών κλπ). Αστικές αξιώσεις από αδίκημα που διαπράττει εργοδότηςέμπορος (πχ τραυματισμός υπαλλήλου) αποτελούν απαιτήσεις από εμπορική αιτία (αρχή παρεπομένου) «Ειδική αδικοπρακτική ευθύνη εμπορικού δικαίου»- απαιτήσεις αποζημίωσης από εμπορική αιτία, πχ. ευθύνη για προϊόντα (ελαττωματική ανασφάλεια) λόγω ζημίας στην περιουσία ή υγεία του χρήστη ή τρίτου Πχ. βλάβη φήμης εμπόρου από αθέμιτα ανταγωνιστικές πράξεις καταναλωτή 44

Δείτε περισσότερα