Στοιχεία αξιολόγησης της εφαρμογής του προγράμματος Βιντεομουσεία στην Ανατολική Αττική

Transcript

1 Στοιχεία αξιολόγησης της εφαρμογής του προγράμματος Βιντεομουσεία στην Ανατολική Αττική Ελένη Κρητικού, Μένης Θεοδωρίδης, Ειρήνη Δημάκη Επιμόρφωση εκπαιδευτικών και μαθητών, θεατρική άσκηση, Schultheater Studio, Φρανκφούρτη, 9/ Βιντεομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούρας Mια πρόταση Οπτικοακουστικής Παιδείας για νέους

2 A ΜΕΡΟΣ Βιντεομουσεία: το πρόγραμμα και η Σύμπραξη Περίληψη Στο παρακάτω κείμενο παρουσιάζονται συνοπτικά τα αποτελέσματα της αξιολόγησης του ευρωπαϊκού προγράμματος Comenius-Regio «Βιντεομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούρας» των Διευθύνσεων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής και Φρανκφούρτης, όπως εφαρμόστηκε στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια των ετών Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, οι βασικοί στόχοι του προγράμματος έχουν επιτευχθεί σε πολύ μεγάλο ποσοστό. Οι βασικοί αυτοί στόχοι αναφέρονται, μεταξύ άλλων, στην οικοδόμηση δικτύων συνεργασίας εκπαιδευτικών, στη συνεργασία εξωτερικών συνεργατών με τις μαθητικές ομάδες, στην ενσωμάτωση καινοτόμων μεθοδολογικών στοιχείων του προγράμματος στην καθημερινή διδακτική πρακτική των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν. Επίσης, αναφέρονται στην ανάπτυξη συνεργασιών μεταξύ των εταίρων από τις δύο χώρες και την ανταλλαγή απόψεων και καλών πρακτικών. A. Εισαγωγή Στο παρόν άρθρο αναφέρονται συνοπτικά τα αποτελέσματα της διαδικασίας αξιολόγησης του ευρωπαϊκού προγράμματος Comenius-Regio «Βιντεομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούρας», όπως εφαρμόστηκε στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια των ετών Στο πρόγραμμα αυτό συνεργάστηκαν η Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής από την Ελλάδα και η Περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευσης Φρανκφούρτης από τη Γερμανία. Η υλοποίηση του προγράμματος ήταν ένα εγχείρημα σύνθετο και πολύπλευρο, με πολλούς και ποικίλους στόχους. Εδώ κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν συνοπτικά μερικά χαρακτηριστικά στοιχεία του προγράμματος, για τα οποία υπάρχει πιο αναλυτική αναφορά σε άλλα άρθρα του παρόντος βιβλίου. Στην Ελλάδα το πρόγραμμα υλοποιήθηκε στο πλαίσιο των προγραμμάτων Σχολικών Δραστηριοτήτων. Τα προγράμματα αυτά πραγματοποιούνται εκτός ωρών διδασκαλίας, δηλαδή μετά το πέρας των μαθημάτων, και η συμμετοχή των εκπαιδευτικών και των μαθητών σε αυτά γίνεται σε εθελοντική βάση. Το ίδιο ίσχυσε και για το πρόγραμμα των Βιντεομουσείων. Κατά την υλοποίηση του προγράμματος, μαθητές και εκπαιδευτικοί εργάστηκαν ομαδικά, ενώ χρησιμοποιήθηκαν ενεργές συμμετοχικές παιδαγωγικές μέθοδοι, όπως η διερεύνηση γνώμης με ερωτηματολόγια, η συμμετοχή σε διαδικασίες δημοκρατικής λήψης απόφασης, η εργασία στο πεδίο, η χρησιμοποίηση εργαλείων και τεχνικών Οπτικοακουστικής Έκφρασης κ.ά. Παράλληλα, χρησιμοποιήθηκε το μοντέλο συνεργασίας των ομάδων με εξωτερικούς συνεργάτες/κινηματογραφιστές, αλλά και η δημιουργία δικτύου συνεργασίας των εκπαιδευτικών, που λειτουργούσε ως παιδαγωγική ομάδα του προγράμματος. Κατά την έναρξη του προγράμματος πραγματοποιήθηκε επιμόρφωση των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν μέσα από πολύωρο σεμινάριο οπτικοακουστικής εκπαίδευσης και μετά τους ζητήθηκε η άμεση εφαρμογή όσων έμαθαν στο σεμινάριο κατά την υλοποίηση του προγράμματος σε κάθε σχολείο. B. Πλαίσιο αξιολόγησης Το βασικό ερώτημα γύρω από το οποίο κινήθηκε η αξιολόγηση του προγράμματος ήταν: «Πώς η εκπαιδευτική/διδακτική μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του προγράμματος (η οποία περιελάμβανε μεταξύ άλλων την επιμόρφωση εκπαιδευτικών, την εργασία σε ομάδες, τη συμμετοχή μαθητών σε διαδικασίες δημοκρατικής λήψης αποφάσεων, τη χρήση οπτικοακουστικών και θεατρικών τεχνικών, την παρέμβαση εξωτερικών συνεργατών/ειδικών) επέδρασε στην εργασία σας στο πρόγραμμα, στην τάξη σας, σε άλλες τάξεις του σχολείου;» Η αξιολόγηση του προγράμματος καταγράφει τις απόψεις των μαθητών, των εκπαιδευτικών και των κινηματογραφιστών που συμμετείχαν. Η συλλογή των δεδομένων έγινε σε δύο φάσεις: Η πρώτη φάση αφορά την υλοποίηση του προγράμματος κατά το και η δεύτερη φάση κατά το Τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: Προσωπικά ημερολόγια εκπαιδευτικών και κινηματογραφιστών. Γραπτά ερωτηματολόγια κλειστών και ανοιχτών ερωτήσεων, που απάντησαν μαθητές, εκπαιδευτικοί και κινηματογραφιστές αμέσως μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος κάθε χρονιά. Επιμόρφωση εκπαιδευτικών και μαθητών, θεατρική άσκηση, Schultheater Studio, Φρανκφούρτη, 9/2011. Συζητήσεις της συντονιστικής ομάδας του προγράμματος πάνω σε συγκεκριμένα ερωτήματα: με τους εκπαιδευτικούς με τους κινηματογραφιστές Συγκεντρώθηκαν: Προσωπικά ημερολόγια εκπαιδευτικών και κινηματογραφιστών κατά τη διάρκεια του έτους Συλλέχθηκαν ημερολόγια από 8 σχολεία σε σύνολο 13 σχολείων. 85

3 Γ. Αποτελέσματα και συζήτηση Διευκρινίζεται ότι εδώ θα γίνει συνοπτική παρουσίαση των αποτελεσμάτων, ενώ αναλυτικοί πίνακες αποτελεσμάτων υπάρχουν στον τελικό απολογισμό του προγράμματος. Γ1. Προσωπικά ημερολόγια Επιμόρφωση εκπαιδευτικών, θεατρική άσκηση, Schultheater Studio, Φρανκφούρτη, 9/2011. Καταγραφές των κεντρικών σημείων των συζητήσεων της Συντονιστικής Ομάδας του προγράμματος με τους εκπαιδευτικούς και τους κινηματογραφιστές, που έγιναν τον Ιούνιο του Απαντήσεις μαθητών, εκπαιδευτικών και κινηματογραφιστών σε γραπτά ερωτηματολόγια που τους δόθηκαν κατά τον Μάιο του 2011 και τον Μάιο του : Συλλέχθηκαν 16 ερωτηματολόγια εκπαιδευτικών σε σύνολο 17 ερωτηθέντων, 112 ερωτηματολόγια μαθητών σε σύνολο 220 ερωτηθέντων και 8 ερωτηματολόγια κινηματογραφιστών που αφορούσαν παρεμβάσεις σε σχολεία, σε σύνολο 12 παρεμβάσεων : Συλλέχθηκαν 15 ερωτηματολόγια εκπαιδευτικών σε σύνολο 19 ερωτηθέντων, 150 ερωτηματολόγια μαθητών σε σύνολο 213 ερωτηθέντων, 12 ερωτηματολόγια μαθητικών ομάδων σχολείων σε σύνολο 13 και 11 ερωτηματολόγια κινηματογραφιστών που αφορούσαν παρεμβάσεις σε σχολεία, σε σύνολο 18 παρεμβάσεων. Τα ερωτηματολόγια που δόθηκαν, καθώς και η φόρμα ημερολογίου παρατίθενται στο Παράρτημα (βλ. Παραρτήματα 1-8). Μετά από κάθε συνάντηση με τους μαθητές, ζητήθηκε από τους εκπαιδευτικούς και τους κινηματογραφιστές να κρατούν ως εργαλείο προσωπικής αξιολόγησης ημερολόγιο, όπου θα κατέγραφαν «τι δούλεψε και τι δεν δούλεψε» σε κάθε συνάντηση της ομάδας. Για να διευκολυνθούν, τους δόθηκε μια φόρμα ημερολογίου (βλ. Παράρτημα 1), όπου καταγράφονται τα θέματα και οι εργασίες που απασχόλησαν την ομάδα κατά τη συνάντηση και γίνεται αξιολόγηση της επίτευξης των στόχων κάθε συνάντησης σε μια διαβαθμισμένη κλίμακα 1-5. Παρόλο που η τήρηση προσωπικών ημερολογίων θεωρείται ως βασικό ποιοτικό εργαλείο της έρευνας δράσης των εκπαιδευτικών, δεν αποτελεί συνήθη πρακτική στην Ελλάδα και η συλλογή τους απέβη αρκετά δύσκολη. Συνοπτικά, αναφέρουμε ότι οι συναντήσεις των ομάδων αξιολογούνται από τους εκπαιδευτικούς κατά μέσον όρο με 4,5/5, ενώ από τους κινηματογραφιστές με 3,8/5. Η αξιολόγηση είναι θετική και στις δύο περιπτώσεις, ενώ η μικρή διαφορά που εμφανίζεται είναι ενδιαφέρουσα, καθώς οι εκπαιδευτικοί που συμμετείχαν και οι κινηματογραφιστές προέρχονται από διαφορετικούς χώρους, έχουν διαφορετικές προσδοκίες σχετικά με τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα και διαφορετικά επίπεδα εξοικείωσης με τις ιδιαιτερότητες του σχολικού περιβάλλοντος ως χώρου εργασίας. Οι συναντήσεις των ομάδων, με βάση τις δραστηριότητες που υλοποιούνταν, αξιολογούνται από τους εκπαιδευτικούς ως εξής: Επίσκεψη μαθητών και εκπαιδευτικών σε σχολείο, Φρανκφούρτη, 9/2011.

4 A ΜΕΡΟΣ Βιντεομουσεία: το πρόγραμμα και η Σύμπραξη συγγραφή σεναρίου (4,8/5) δημοσκόπηση (4,7/5) γύρισμα ταινίας (4,7/5) Συμπεραίνουμε δηλαδή ότι οι παραπάνω δραστηριότητες συγκέντρωσαν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον των μαθητών και πραγματοποιήθηκαν με επιτυχία. Γ2. Συζητήσεις εκπαιδευτικών/κινηματογραφιστών και Συντονιστικής Ομάδας Με την ολοκλήρωση της χρονιάς , πραγματοποιήθηκαν ξεχωριστές συναντήσεις αξιολόγησης της ομάδας των εκπαιδευτικών και της ομάδας των κινηματογραφιστών με τη Συντονιστική Ομάδα του προγράμματος. Η συζήτηση κινήθηκε πάνω σε ορισμένα ερωτήματα και οι απαντήσεις εκπαιδευτικών και κινηματογραφιστών καταγράφηκαν και ομαδοποιήθηκαν. Τα συμπεράσματα των συζητήσεων αυτών έγινε προσπάθεια να ληφθούν υπόψη για τη βελτίωση του προγράμματος την επόμενη χρονιά Παρακάτω αναφέρονται οι σημαντικότερες διαπιστώσεις από τη χρονιά (Οι αντίστοιχες συζητήσεις για τη χρονιά δεν είχαν πραγματοποιηθεί κατά το χρόνο συγγραφής του παρόντος άρθρου.) α. Συζήτηση εκπαιδευτικών και Συντονιστικής Ομάδας Υπάρχει σημαντική πίεση χρόνου. Ο χρόνος δεν είναι αρκετός για την ολοκλήρωση του προγράμματος. Η δημιουργία του Βιντεομουσείου, δηλαδή της ταινίας μικρού μήκους, είναι από μόνη της πολύ απαιτητική και χρονοβόρα. Η παρουσία του εξωτερικού συνεργάτη/κινηματογραφιστή είναι πολύ σημαντική. Ανοίγει το σχολείο στην κοινωνία, δίνει ερεθίσματα στα παιδιά και προσθέτει πινελιές που δεν μπορεί να δώσει ο εκπαιδευτικός. Υπάρχει δυσκολία στη σχέση/ισορροπία με τον κινηματογραφιστή. Εμφανίζονται θέματα όπως: «Ποιος είναι ο ρόλος του καθενός στην ομάδα;», «Ποιος επιβάλλει τη γνώμη του;». β. Συζήτηση κινηματογραφιστών και Συντονιστικής Ομάδας Υπάρχει λίγος, όχι επαρκής, χρόνος για έρευνα, ασκήσεις φωτογραφίας και παραγωγή βίντεο. Το σχολικό πλαίσιο είναι ασυνεπές, δεν τηρούνται όσα οι μαθητές προγραμματίζουν να κάνουν για κάθε συνάντηση, δεν παρακολουθούν με συνέπεια όλες τις συναντήσεις της ομάδας. Η σχέση με τον εκπαιδευτικό είναι πολύ σημαντική, αλλά χρειάζεται ξεκάθαρος καθορισμός των ρόλων. Είναι δύσκολο (ακόμα και μετά το επιμορφωτικό σεμινάριο) να λειτουργήσουν αυτόνομα, χωρίς τεχνική στήριξη, οι εκπαιδευτικοί και να ολοκληρώσουν με τους μαθητές τη δημιουργία της ταινίας. Πρόκειται για ένα σύνθετο/πολυπαραγοντικό εγχείρημα (εκπαιδευτικοί, σχέσεις με τους μαθητές, ηλικία μαθητών, διαθέσιμος χρόνος κ.ά.) και γι αυτό το λόγο η αξιολόγησή του είναι δύσκολη. Παρ όλα τα διαφορετικά χαρακτηριστικά των δύο ομάδων που αναφέρθηκαν και παραπάνω (βλ. Γ1, προσωπικά ημερολόγια), εντοπίζεται με σαφήνεια και από τις δύο ομάδες η δυσκολία που προκύπτει από την προσπάθεια οικοδόμησης σχέσεων ομάδας (εκπαιδευτικού/εξωτερικού συνεργάτη) αλλά και η σημασία της, καθώς και η έλλειψη χρόνου και χώρου για δραστηριότητες τέτοιου τύπου στο ασφυκτικά στενό σχολικό πλαίσιο. Γ3. Ερωτηματολόγια εκπαιδευτικών, κινηματογραφιστών και μαθητών Στο τέλος κάθε χρονιάς και μετά την προβολή όλων των ταινιών Βιντεομουσείων που είχαν παραχθεί στο αντίστοιχο Μαθητικό Φεστιβάλ Ταινιών και Φωτοαφήγησης της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής, δόθηκαν στους εκπαιδευτικούς, κινηματογραφιστές και μαθητές που συμμετείχαν γραπτά ερωτηματολόγια κλειστών και ανοιχτών ερωτήσεων (βλ. Παραρτήματα 2-8). Μετά τη συλλογή τους έγινε επεξεργασία των απαντήσεων. Διευκρινίζεται ότι στην παρένθεση με τα ποσοστά και τις συχνότητες, ο πρώτος αριθμός αναφέρεται στη χρονιά και ο δεύτερος στη χρονιά Οι συχνότητες καταγράφονται στην περίπτωση των πολλαπλών απαντήσεων ως αριθμός επιλεγμένων απαντήσεων επί του συνόλου των απαντήσεων που δόθηκαν. Επιμόρφωση εκπαιδευτικών, συζήτηση αξιολόγησης με εκπαιδευτικούς και μαθητές, Schultheater Studio, Φρανκφούρτη, 9/2011. α. Ερωτηματολόγια εκπαιδευτικών Οι εκπαιδευτικοί θεωρούν: Τη συμμετοχή των μαθητών σε συλλογικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων ως ιδιαίτερα γόνιμη (68,7%, 66,7%). 87

5 Την εξοικείωση με διαφορετικούς τρόπους μελέτης από όσους χαρακτηρίζουν το σύνηθες πλαίσιο της διδασκαλίας ως ιδιαίτερα γόνιμη (62,5%, 53,3%). Τη δραστηριοποίηση των μαθητών που συνήθως δεν ενδιαφέρονται για τη σχολική εκπαιδευτική διαδικασία ως ιδιαίτερα γόνιμη (62,5%, 60%). Από τα παραπάνω αποτελέσματα συνάγεται ότι μερικοί από τους πιο βασικούς παιδαγωγικούς στόχους του προγράμματος επιτυγχάνονται κατά την άποψη των εκπαιδευτικών. Την εξοικείωση των μαθητών με εργαλεία έκφρασης και επικοινωνίας (έρευνα με ερωτηματολόγια, συνεντεύξεις, χρήση κάμερας κ.ά.) ως ικανοποιητική (50%, 46,7%). Ο παραπάνω στόχος, αρκετά δύσκολος να επιτευχθεί στο σύνηθες σχολικό πλαίσιο, εμφανίζεται να έχει αρκετά μεγάλο ποσοστό επίτευξης. Τη συνεργασία τους με τον κινηματογραφιστή ως ιδιαίτερα γόνιμη (62,5%, 73,3%). Το ποσοστό εμφανίζεται αυξημένο τη δεύτερη χρονιά Μαθητές σε γύρισμα, Αθήνα/Λαύριο, υλοποίησης του προγράμματος, όπου η συνεργασία και η εξοικείωση μεταξύ εκπαιδευτικών και κινηματογραφιστών είναι μεγαλύτερη, αλλά και ο καθορισμός των ρόλων έχει επιτευχθεί σε μεγαλύτερο βαθμό (βλ. και Γ2). Τη συνολική διαδικασία σχεδιασμού και παραγωγής Βιντεομουσείων ως ικανοποιητική (62,5%), ιδιαίτερα γόνιμη (73,3%). Και εδώ η δεύτερη χρονιά υλοποίησης εμφανίζεται να είναι πολύ πιο αποτελεσματική στο σύνολό της. Την εμπειρία τους από το αρχικό επιμορφωτικό σεμινάριο ως ικανοποιητική (50%). Το αρχικό επιμορφωτικό σεμινάριο ήταν αρκετά πιεστικό χρονικά και υπήρχε εύλογα ανισότητα στόχων και προσδοκιών αλλά και προηγούμενης εμπειρίας εκ μέρους των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν. Την ενσωμάτωση μεθοδολογικών στοιχείων του προγράμματος στα μαθήματά τους ως πολύ χρήσιμη (68,8%, 73,3%). Η επίτευξη του παραπάνω στόχου, και μάλιστα σε μεγάλο ποσοστό, αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο, καθώς είναι ζητούμενο όλων των αντίστοιχων προγραμμάτων (που από τη φύση τους έχουν καθορισμένη και συνήθως μικρή διάρκεια) η ενσωμάτωση των καινοτόμων πρακτικών τους στην καθημερινή διδακτική πρακτική όσων συμμετείχαν. Το βαθμό που έγινε αντιληπτή η υλοποίηση του προγράμματος από τα υπόλοιπα μέλη της σχολικής κοινότητας ως μεγάλο (43,8%). Οι εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι για να καλυφθούν καλύτερα στο μέλλον οι ανάγκες τους, θα ήταν προτιμότερο: Να ήταν μεγαλύτερη σε διάρκεια η παρουσία των κινηματογραφιστών στα σχολεία, καθώς κρίνεται ως ιδιαίτερα καταλυτική. Να δοθεί περισσότερος χρόνος στην επιμόρφωσή τους στο τεχνικό μέρος (μοντάζ). Να ήταν τεχνικά εξοπλισμένα τα σχολεία που συμμετέχουν. Εύλογα εμφανίζονται και εδώ τα αποτελέσματα που εντοπίστηκαν και στη συζήτηση των εκπαιδευτικών με τη Συντονιστική Ομάδα (βλ. Γ2), και συγκεκριμένα η πίεση χρόνου, η σημασία της συνεργασίας με τον κινηματογραφιστή, η δυσκολία αυτόνομης εργασίας στον τομέα της δημιουργίας της ταινίας χωρίς τη στήριξή του. Όπως ήδη έχει αναφερθεί, έγινε προσπάθεια να ληφθούν υπόψη οι παραπάνω απόψεις κατά τη δεύτερη χρονιά, ώστε να βελτιωθεί το πρόγραμμα. Στο ερωτηματολόγιο της χρονιάς , οπότε και πραγματοποιήθηκε η μετακίνηση των εκπαιδευτικών από την Ελλάδα στη Γερμανία και αντίστοιχα από τη Γερμανία στην Ελλάδα, υπήρχαν ερωτήματα που αφορούσαν τη συνεργασία με τους εταίρους από τη Γερμανία. Σύμφωνα με τις απαντήσεις τους, οι εκπαιδευτικοί θεωρούν: Τη συνεργασία/επικοινωνία τους με τους εταίρους από τη Γερμανία ως ιδιαίτερα γόνιμη (46,7%). Η προσωπική επαφή και η συμμετοχή από κοινού σε σεμινάρια που έγιναν και στις δύο χώρες επέτρεψε την κατανόηση του «άλλου» και την ανάπτυξη επικοινωνίας και συνεργασιών. Επίσης, οι εκπαιδευτικοί αναφέρουν ότι τους έκαναν εντύπωση από τη δουλειά των εταίρων στη Γερμανία κυρίως τα εξής στοιχεία: Πολλές ταινίες είχαν ωραίες εικόνες, μοντάζ και μουσική. Οι σχέσεις των ανθρώπων ήταν το θέμα που απασχολούσε περισσότερο τα παιδιά. Επιφανειακή ανάλυση των θεμάτων. Οι σε σχέση με τις ελληνικές παραγωγές ελάχιστες αναφορές σε θέματα που αφορούν το χώρο του σχολείου. 88 Βιντεομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούρας Mια πρόταση Οπτικοακουστικής Παιδείας για νέους

6 A ΜΕΡΟΣ Βιντεομουσεία: το πρόγραμμα και η Σύμπραξη Η οργάνωση και η συνέπειά τους. Η ενσωμάτωση δραστηριοτήτων από την τέχνη του θεάτρου. Οι τεχνικές παρατήρησης και αξιολόγησης των ταινιών. β. Ερωτηματολόγια κινηματογραφιστών Οι κινηματογραφιστές θεωρούν: Τη συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς ως ιδιαίτερα γόνιμη (36,4%, 81,8%). Τη συνεργασία με τους μαθητές ως μέτρια (45,6%), ιδιαίτερα γόνιμη (54,6%). Τη συνολική διαδικασία σχεδιασμού και παραγωγής Βιντεομουσείων ως ικανοποιητική (63,6%), ιδιαίτερα γόνιμη (81,8%). Εντυπωσιακή είναι η αύξηση των ποσοστών τη δεύτερη χρονιά, οπότε η εξοικείωση των κινηματογραφιστών με τα δεδομένα του σχολικού περιβάλλοντος ήταν μεγαλύτερη, αλλά και η συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές καλύτερη. Την εμπειρία από το αρχικό επιμορφωτικό σεμινάριο ως ικανοποιητική (54,6%). Παρά τη διαφορά εμπειρίας στην οπτικοακουστική εκπαίδευση αλλά και των στόχων/προσδοκιών, η αξιολόγηση εκπαιδευτικών και κινηματογραφιστών για το αρχικό σεμινάριο συμπίπτει, αναδεικνύοντας τη σχετική δυσκολία προσέγγισης και επαρκούς εξοικείωσης με θέματα οπτικοακουστικής εκπαίδευσης μέσα από ένα σεμινάριο, έστω και μεγάλης διάρκειας. Την πρόβλεψη περισσότερων συναντήσεων με κινηματογραφιστή ως σκόπιμη (90,9%, 100%). Το ποσοστό διατηρείται ιδιαίτερα υψηλό και τις δύο χρονιές, γεγονός που είναι ενδεικτικό της σημασίας που αποδίδουν οι κινηματογραφιστές στην παρέμβασή τους στο σχολείο για τη δημιουργία της ταινίας Βιντεομουσείο. Οι κινηματογραφιστές θεωρούν ότι η συμμετοχή τους ήταν καθοριστική: Στην προέρευνα για το θέμα και την οργάνωση των λήψεων (συχνότητα 10/46, 6/31). Στη διαδικασία κινηματογράφησης (συχνότητα 10/46, 6/31). Στη διαδικασία του μοντάζ (συχνότητα 9/46, 9/31). Παράλληλα, κρίνουν ότι η συμμετοχή τους θα έπρεπε να είναι πιο συστηματική: Στις ασκήσεις γνωριμίας (συχνότητα 9/51, 5/34). Στις ασκήσεις σκηνοθεσίας (συχνότητα 9/51, 4/34). Στη διαδικασία επιλογής θέματος (συχνότητα 8/51, 6/34). Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι οι κινηματογραφιστές θεωρούν τις τρεις τελευταίες δραστηριότητες, στις οποίες δεν είχαν επαρκή χρόνο να συμμετέχουν, ως προϋπόθεση για τις τρεις πρώτες, αλλά και απαραίτητες για το κτίσιμο των σχέσεων μέσα στη μαθητική ομάδα και την επίτευξη καλύτερου τελικού αποτελέσματος. Οι κινηματογραφιστές θεωρούν ότι το τελικό αποτέλεσμα/βιντεομουσείο: Ως προς την πρωτοτυπία του έχει ευφάνταστη προσέγγιση (72,3%, 72,7%). Η κινηματογραφική του γραφή είναι επαρκής (63,4%, 54,6%). Η συμμετοχή των μαθητών στη δημιουργία του είναι ικανοποιητική (72,3%, 54,6%). Όπως αναφέρθηκε και στα ερωτηματολόγια των εκπαιδευτικών, ερωτήματα σχετικά με τη συνεργασία με τους εταίρους από τη Γερμανία υπήρχαν μόνο στα ερωτηματολόγια του Οι κινηματογραφιστές είδαν τις γερμανικές ταινίες και ήρθαν σε προσωπική επαφή με τους εταίρους κατά κύριο λόγο στην Ελλάδα, καθώς στη Φρανκφούρτη μετακινήθηκαν μόνο δύο κινηματογραφιστές. Επιμόρφωση εκπαιδευτικών, Φρανκφούρτη, 9/

7 Σύμφωνα με τις απαντήσεις τους, θεωρούν: Τη συνεργασία/επικοινωνία με τους εταίρους από τη Γερμανία ως ιδιαίτερα γόνιμη (36,4%) ενώ τους έκαναν εντύπωση από τη δουλειά τους κυρίως τα εξής στοιχεία: Απλότητα. Χαμηλοί και εύκολα επιτεύξιμοι στόχοι. Επικέντρωση σε αντικείμενα, σε αντίθεση με τις «δικές μας σύνθετες έννοιες». Θέματα πολύ γενικά, χωρίς κάποια προσέγγιση πέρα από το να περιγράφουν το θέμα. Ευρηματικότητα στο μοντάζ. Ελλιπής επεξεργασία σεναριακά, ώστε να υπάρχει εξέλιξη στην όποια ιστορία αφηγούνται. γ. Ερωτηματολόγια μαθητών Οι μαθητές θεωρούν ότι οι πέντε σημαντικότεροι σκοποί αυτού του προγράμματος ήταν: Να μάθουν να δουλεύουν ομαδικά (συχνότητα 98/522, 137/729). Να εκφραστούν ελεύθερα (συχνότητα 61/522, 109/729). Να μάθουν πώς να παίρνουν πληροφορίες, να τις οργανώνουν και να τις παρουσιάζουν (συχνότητα 71/522, 67/729). Να ψυχαγωγηθούν (συχνότητα 58/522, 75/729). Να μάθουν να σκέφτονται (συχνότητα 46/522, 64/729). Επιλέγουν ως σημαντικότερο σκοπό του προγράμματος το το να εκφραστούν ελεύθερα (38,4%) και το το να εργαστούν ομαδικά (42%) και θεωρούν ότι σκοπός πέτυχε (88,4%, 96,8%). Τους άρεσε το πρόγραμμα πολύ (58,9%, 67,3%) και πιο πολύ σε αυτό τους άρεσε: Η ομαδική δουλειά (27,7%, 32,7%). Η διαδικασία της κινηματογράφησης (18,8%, 24%). Η προβολή του Βιντεομουσείου στο κοινό (17%, 15%). Η έρευνα και οι συζητήσεις για την επιλογή θέματος (17%, 12%). Η διαδικασία του μοντάζ (12,5%, 7,3%). Τα παραπάνω αποτελέσματα παρουσιάζουν ενδιαφέρον, καθώς οι μαθητές μέσα από το πλήθος των σκοπών του προγράμματος εστιάζουν σε ορισμένους, που αναδεικνύουν ό,τι τους λείπει από το σχολείο. Ενδεικτικά αναφέρουμε την ομαδική δουλειά και την ελεύθερη έκφρασή τους, που σχεδόν απουσιάζουν από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, αν και αναγνωρίζεται διεθνώς η παιδαγωγική και η μαθησιακή τους αξία. Πρόσφατα γίνονται προσπάθειες να εισαχθούν στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα (ερευνητικές εργασίες, νέο σχολείο), συναντώντας αρκετές αντιστάσεις. Οι μαθητές: Είναι πολύ ικανοποιημένοι από τη δουλειά της ομάδας τους και τον εαυτό τους για τη συμμετοχή τους στη δουλειά του προγράμματος (75%, 81,3%). Αισθάνθηκαν πολύ ικανοποιημένοι από το τελικό αποτέλεσμα όταν το είδαν στην προβολή (73,2%, 85,3%). Αξίζει εδώ να τονιστεί πόσο σημαντικό είναι να αισθάνονται ικανοποιημένοι από την ομαδική και ατομική δουλειά, αλλά και να διευκρινιστεί ότι η τελική παρουσίαση των ταινιών στο φεστιβάλ τούς επιτρέπει να κατανοήσουν το σύνολο της εργασίας τους, να διακρίνουν την εσωτερική της ενότητα και να συνδέσουν τα επιμέρους στοιχεία της. Το τελευταίο είναι αρκετά δύσκολο για τους μαθητές, καθώς ασχολούνται με διάφορες δραστηριότητες στη διάρκεια της χρονιάς. Οι μαθητές: Θεώρησαν ιδιαίτερα σημαντική τη βοήθεια του συνεργάτη κινηματογραφιστή (47,3%, 46%). Θα συμβούλευαν κάποιο/α φίλο/η να δηλώσει συμμετοχή στο πρόγραμμα (88,4%, 94,3%). Μαθητές σε άσκηση μοντάζ, Αθήνα, 9/2011

8 A ΜΕΡΟΣ Βιντεομουσεία: το πρόγραμμα και η Σύμπραξη Τον Μάιο του 2012, προκειμένου υπάρξει η χρονική δυνατότητα να συμπεριληφθούν κάποια ενδεικτικά αποτελέσματα της συνεργασίας με τους μαθητές από τη Φρανκφούρτη στην Ημερίδα που πραγματοποιήθηκε, διαμορφώθηκε ένα σύντομο ερωτηματολόγιο που απευθυνόταν στο σύνολο της μαθητικής ομάδας κάθε σχολείου (βλ. Παράρτημα 8). Σύμφωνα με τις απαντήσεις, οι μαθητικές ομάδες θεωρούν ότι: Η συνεργασία με τους μαθητές από τη Γερμανία (άμεσα είτε μέσα από τις ταινίες τους είτε μέσα από την ενημέρωση που έγινε από κάποιον που συμμετείχε) επηρέασε λίγο (75%) τη φετινή δουλειά της ομάδας τους. Πρέπει εδώ να διευκρινιστεί ότι οι μαθητές που είχαν άμεση προσωπική επαφή/συνεργασία με τους μαθητές από τη Γερμανία ήταν πολύ λίγοι, όπως φαίνεται και από τα παρακάτω: Συμμετείχαν στο κοινό σεμινάριο στη Φρανκφούρτη: 3,1%. Συμμετείχαν στο κοινό σεμινάριο στην Αθήνα: 15,5%. Συμμετείχαν και στις 2 συναντήσεις: 1,6%. Ενημερώθηκαν μέσα από τις γερμανικές ταινίες που είδαν ή μέσα από κάποιον που συμμετείχε: 83,3%. Στις μαθητικές ομάδες έκαναν εντύπωση από τη δουλειά των μαθητών στη Γερμανία κυρίως τα εξής στοιχεία: Οι ταινίες τους ήταν απλές και κατανοητές. Τεχνικά ήταν πιο προχωρημένοι. Είχαν ωραία θέματα, αλλά ήταν μικρή η ανάπτυξή τους. Πολλές ταινίες έθιγαν θέματα φιλίας και ανθρώπινων σχέσεων. Απέδιδαν τα νοήματα με εικόνες και ελάχιστα λόγια. Πολλές ταινίες κατέληγαν σε ηθικό δίδαγμα. Άριστη υποδομή, άριστος εξοπλισμός, αλλά σχετικά με αυτά, μέτριο αποτέλεσμα. Καλή χρήση της κινηματογραφικής γλώσσας. Δ. Συμπεράσματα Η υλοποίηση του προγράμματος «Βιντεομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούρας» ήταν ένα εγχείρημα σύνθετο και πολύπλευρο, με πολλούς και ποικίλους στόχους. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της αξιολόγησης, οι βασικοί στόχοι έχουν σε μεγάλο βαθμό επιτευχθεί και οι συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί, μαθητές και κινηματογραφιστές εμφανίζονται ικανοποιημένοι από τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα. Άξια αναφοράς είναι η επίτευξη στόχων όπως η δραστηριοποίηση μαθητών που συνήθως δεν ενδιαφέρονται για τη σχολική εκπαιδευτική διαδικασία, η εξοικείωση με διαφορετικούς τρόπους μελέτης από όσους χαρακτηρίζουν το σύνηθες πλαίσιο διδασκαλίας, η συμμετοχή των μαθητών σε συλλογικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων, η εξοικείωση των μαθητών με εργαλεία έκφρασης και επικοινωνίας (έρευνα με ερωτηματολόγια, συνεντεύξεις, ρεπορτάζ, χρήση κάμερας κ.ά.), που αποτελούν ζητούμενο για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και θεωρούνται απαραίτητα συστατικά της διαδικασίας βελτίωσης της ποιότητας της εκπαίδευσης. Επίσης, σημαντική θεωρείται η ενσωμάτωση καινοτόμων μεθοδολογικών στοιχείων του προγράμματος στην καθημερινή διδακτική πρακτική των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν. Η προσπάθεια οικοδόμησης συνεργασίας μεταξύ εκπαιδευτικού και εξωτερικού συνεργάτη/κινηματογραφιστή ήταν ένα από τα συστατικά στοιχεία του προγράμματος και σηματοδοτεί το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία και την επαφή των μαθητών με τους επαγγελματικούς χώρους. Παρά τις δυσκολίες που συνάντησε αρχικά, θεωρήθηκε ιδιαίτερα σημαντική από όλους και επιτεύχθηκε σε μεγάλο βαθμό τη δεύτερη χρονιά του προγράμματος, οπότε η εξοικείωση των συνεργατών μεταξύ τους, αλλά και η εξοικείωση των κινηματογραφιστών με τα δεδομένα του σχολικού περιβάλλοντος ήταν μεγαλύτερη. Η εργασία σε ομάδες, η ελευθερία έκφρασης, η συμμετοχή σε διαδικασίες δημοκρατικής λήψης αποφάσεων, στοιχεία που λείπουν από το σύνηθες εκπαιδευτικό πλαίσιο, θεωρήθηκαν από τους μαθητές ιδιαίτερα σημαντικά συστατικά του προγράμματος, καταδεικνύοντας τη σημασία τους για τη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης. Η έλλειψη χρόνου (και χώρου) στο σύνηθες, άκαμπτο και μάλλον ασφυκτικό σχολικό πλαίσιο για τέτοιου τύπου προγράμματα αναγνωρίστηκε ως ένα από τα στοιχεία που δυσκόλεψε ιδιαίτερα την υλοποίησή του. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα τα προγράμματα αυτά υλοποιούνται σε εθελοντική βάση και μετά το πέρας των μαθημάτων, γεγονός που δυσχεραίνει τη συμμετοχή μεγαλύτερου αριθμού μαθητών και εκπαιδευτικών. Στο πρόγραμμα προβλεπόταν η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν αφενός στη λογική του συγκεκριμένου προγράμματος και αφετέρου στην οπτικοακουστική εκπαίδευση γενικότερα, ως αρχικό βήμα υλοποίησης του προγράμματος στα σχολεία. Με δεδομένο ότι το πεδίο της Οπτικοακουστικής Έκφρασης είναι πολύ ευρύ και απαιτεί ιδιαίτερες δεξιότητες, διαπιστώθηκε από την αξιολόγηση ότι αν και το εν λόγω σεμινάριο είχε μεγάλη διάρκεια και ήταν βιωματικό, δεν μπορούσε να καλύψει πλήρως τις ανάγκες των εκπαιδευτικών, ώστε να μπορέσουν στη συνέχεια να λειτουργήσουν εντελώς αυτόνομα στην καθοδήγηση της εργασίας των μαθητικών ομάδων με θέμα την παραγωγή ταινίας «Βιντεομουσείου». Επίσης, αναδεικνύεται μέσα από τα αποτελέσματα η παιδαγωγική αξία της παρουσίασης του τελικού προϊόντος/ ταινίας για τους μαθητές που συμμετείχαν, η οποία, πέραν της ικανοποίησης που τους προσέφερε, τους επέτρεψε να συνδέσουν τα επιμέρους στοιχεία της εργασίας τους, να διακρίνουν την εσωτερική της ενότητα και να την κατανοήσουν στο σύνολό της. Κλείνοντας, θα ήταν εύλογο να αναφερθούμε στη συνεργασία μεταξύ των εταίρων από την Ελλάδα και τη Γερμανία. Η προσωπική επικοινωνία μεταξύ των εκπαιδευτικών 91

9 που συμμετείχαν και των μαθητών των δύο χωρών πραγματοποιήθηκε μόνο κατά τη δεύτερη χρονιά, κατά τη διάρκεια των αμοιβαίων μετακινήσεων και τη συμμετοχή σε κοινά σεμινάρια, που πραγματοποιήθηκαν και στις δύο χώρες. Οι εκπαιδευτικοί συμμετείχαν σχεδόν στο σύνολό τους, αλλά οι μαθητές σε πολύ μικρό ποσοστό. Αποτελεί κοινή διαπίστωση όλων ότι η επικοινωνία αυτή συνετέλεσε σημαντικά στην επίτευξη των σχετικών στόχων του προγράμματος, επιτρέποντας την κατανόηση του «άλλου», τον εντοπισμό ομοιοτήτων και διαφορών, την ανταλλαγή απόψεων και την ανάπτυξη συνεργασιών, ιδιαίτερα για όσους συμμετείχαν στις μετακινήσεις και στα κοινά σεμινάρια. Οι ταινίες που παρήχθηκαν τη δεύτερη χρονιά ανέδειξαν την αλληλεπίδραση αυτή. Αποτελεί δε πρόταση όλων η προσωπική επαφή των εταίρων στα ευρωπαϊκά προγράμματα να γίνεται στην αρχή κάθε προγράμματος, καθώς διαπιστώθηκε ότι διευκολύνει σημαντικά την ολοκλήρωσή του. Ε. Αντί επιλόγου Αντί επιλόγου, θεωρούμε ως καλύτερη σύνοψη αξιολόγησης το να μεταφερθούν αυτούσια τα λόγια όσων συμμετείχαν στο πρόγραμμα, όπως τα κατέθεσαν στη σχετική ερώτηση. Εκπαιδευτικοί Πριν απλώς κοιτούσα μια φωτογραφία, τώρα μπορώ και τις διαβάζω. Η τελική παραγωγή ενός ομαδικού έργου είναι η υπέρβαση οποιασδήποτε ατομικής, και άρα πεπερασμένης, αντίληψης. Φέτος η ομάδα δούλεψε σε όλα τα επίπεδα συλλογικά, δημοκρατικά και δημιουργικά. Δέσαμε, γελάσαμε, πειραματιστήκαμε, συζητήσαμε, παίξαμε. Είναι κάτι που θα μείνει στο χρόνο. Αν δώσουμε στα παιδιά τη δυνατότητα να εκφραστούν ελεύθερα, θα μας εκπλήξουν με το αποτέλεσμα και το πόσο ανάγκη έχουν να μιλήσουν γι αυτό που τους απασχολεί. Πρόκειται για ένα ταξίδι μέσα και έξω από εμάς, είναι σημαντική η συνεργασία με τους κινηματογραφιστές και το άνοιγμα προς τη Γερμανία για το σχολείο, τον εκπαιδευτικό, τους μαθητές. Είναι μια πολύ καλή ευκαιρία ανοίγματος εκπαιδευτικών οριζόντων, έναυσμα καλά οργανωμένο για περαιτέρω δημιουργικές προσπάθειες και σχολικά και ατομικά ανοίγματα. Κινηματογραφιστές Σημαντικότερος σκοπός πρέπει να είναι η έκφραση των παιδιών μέσα από την κινηματογραφική γλώσσα, χωρίς να είναι υποχρεωτική η δημιουργία ταινίας. Το πρόγραμμα μπορεί να έχει συγκινητική ανταπόκριση. Εντούτοις, κάποιες βελτιώσεις κρίνονται επιβεβλημένες. Οι μαθητές, μόλις είδαν την ταινία, ξετρελάθηκαν και δεν το περίμεναν. Νομίζω ότι απέχουν πολύ συναισθηματικά και πρακτικά από το τι πάμε να κάνουμε κατά τη διαδικασία, λόγω του ότι γίνονται όλα πολύ γρήγορα. Είναι το όλο βίωμα, και όχι το αποτέλεσμα, που μας ενώνει όλους. Μαθητές Πρωτόγνωρη, μοναδική εμπειρία, θέλω να το ξανακάνω. Ήταν πολύ ωραία εμπειρία αλλά θα προτιμούσα να πηγαίναμε περισσότερα από έξι άτομα στη Γερμανία από όλη την Ανατολική Αττική. Πού και πού καλά ήταν. Χορεύοντας με την φαντασία. Μου χρειαζόταν. Κουραστήκαμε όλοι μας πολύ, αλλά το αποτέλεσμα μας δικαίωσε. Ο κόσμος του μοντάζ είναι μαγικός. Απλώς περάσαμε τέλεια και νιώσαμε περισσότερο ικανοποιημένοι με το αποτέλεσμα, κάτι που δεν περίμενα. Για να βγει το φιλμάκι αυτό έγιναν πολλά: λογομαχίες, τσακωμοί, πάθος, παράπονα, κούραση, αγάπη. Βαριέμαι το μοντάζ. Μαθητές και εκπαιδευτικοί σε γύρισμα, Αθήνα/Αχαρνές, Επιτέλους, μου δόθηκε η ευκαιρία να πω τη γνώμη μου. 92 Βιντεομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούρας Mια πρόταση Οπτικοακουστικής Παιδείας για νέους

10 Ο Μένης Θεοδωρίδης είναι σκηνοθέτης και δραστηριοποιείται σε θέματα Οπτικοακουστικής Παιδείας. Εργάστηκε στην ΕΡΤ ως σκηνοθέτης ( ). Στο πρόγραμμα «ΜΕΛΙΝΑ Εκπαίδευση και Πολιτισμός» ήταν υπεύθυνος του εργαστηρίου Οπτικοακουστικής Έκφρασης και συντονιστής της ομάδας σχεδιασμού του εκπαιδευτικού υλικού. Είχε την ευθύνη του εκπαιδευτικού σχεδιασμού και της συγγραφής συνοδευτικών εντύπων για το «ΠΑΜΕ ΣΙΝΕΜΑ;» του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ( ) και του ECOFILMS στη Ρόδο (2005, 2006 και 2008). Το 2010 πήρε μέρος στο σχεδιασμό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τα Προγράμματα Σπουδών του Νέου Σχολείου, ως υπεύθυνος του πεδίου «Πολιτισμός Αισθητική Παιδεία» και ως υπεύθυνος του Προγράμματος Σπουδών για την Οπτικοακουστική Έκφραση. Συμμετέχει στην ΑΜΚΕ «Καρπός» (www. karposontheweb.org). Η ικανοποίηση έπειτα από δουλειά μηνών είναι τεράστια. Δεν θα ξεχάσω τα γέλια και τα παλαμάκια βλέποντας το τελικό αποτέλεσμα. Ήταν η καλύτερη χρονιά της ζωής μου, παρόλο που μας έφαγε πάρα πολύ χρόνο. Κουραστική, ψυχαγωγική, ικανοποιητική. Η καλύτερη εμπειρία στη μικροσκοπική ζωή μου. Οι εικόνες όχι μόνο συνδέονται, αλλά και συνδέουν. Η Ελένη Κρητικού είναι εκπαιδευτικός, καθηγήτρια Φυσικών Επιστημών στο Μουσικό Γυμνάσιο Παλλήνης. Έχει σπουδάσει Χημεία και έχει Διδακτορικό στη Βιοχημεία. Εργάζεται ως εκπαιδευτικός στη Δευτεροβάθμια Δημόσια Εκπαίδευση από το Το χρονικό διάστημα ήταν Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΠΕ) στη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής. Έχει υλοποιήσει πολλά προγράμματα ΠΕ στα σχολεία και έχει εμπειρία στη διεξαγωγή έρευνας στο πεδίο της Χημείας και της ΠΕ και στη διοργάνωση σεμιναρίων και εργαστηρίων ΠΕ. Έχει συμμετάσχει σε ευρωπαϊκά προγράμματα (Comenius 2.1 στην Τσεχία, Arion Program στη Σουηδία) και από το 2010 συμμετέχει (ως μέλος της συντονιστικής ομάδας) στο Πρόγραμμα Comenius-Regio «The Youth Videomuseums Partnership: recording traces of our subjective culture». H Ειρήνη Δημάκη γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ερμούπολη της Σύρου. Φοίτησε στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία. Εκπόνησε διπλωματική εργασία με θέμα «Τα τέρατα στον κινηματογράφο και ανάλυση των σκηνών της ταινίας Τhe Beauty and the Beast της Walt Disney Pictures». Στα πλαίσια της πρακτικής άσκησης, έχει δουλέψει με ομάδες σε δημόσια νηπιαγωγεία και έχει παρακολουθήσει εκπαιδευτικά σεμινάρια σχετικά με τα ΜΜΕ και την παιδική ηλικία. Επίσης, έχει παρακολουθήσει σεμινάρια κινηματογράφου του Πολιτιστικού Ομίλου Φοιτητών Αθηνών και έχει συμμετάσχει στη δημιουργία ταινιών μικρού μήκους, οι οποίες έχουν βραβευτεί στο Φεστιβάλ Δράμας. Μιλά αγγλικά και ισπανικά, ενώ ασχολείται ερασιτεχνικά με τη μουσική (κρουστά) και το χορό (σύγχρονο, Tap dancing και lindy hop). Τέλος, στο πλαίσιο του προγράμματος «Βιντεομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούρας», που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «Εκπαίδευση και οπτικοαουστική έκφραση: φωτογραφία-κινηματογράφος», σε συνεργασία με το Κέντρο Εκπαιδευτικών Δράσεων και Διαπολιτισμικής Επικοινωνίας Καρπός, συμμετείχε στην ομάδα αξιολόγησης παρουσιάζοντας τα συμπεράσματα και τις γενικότερες απόψεις όσων συμμετείχαν στο πρόγραμμα (μαθητές, εκπαιδευτικοί και κινηματογραφιστές). 93