ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΙΣΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗΣ ΑΚΕ-ΕΕ

Transcript

1 ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΙΣΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗΣ ΑΚΕ-ΕΕ Έγγραφο συνόδου ΑΚΕ-ΕΕ/ /B/ ΕΚΘΕΣΗ σχετικά με την προστασία των αμάχων κατά τη διάρκεια ειρηνευτικών επιχειρήσεων του ΟΗΕ και των περιφερειακών οργανισμών Συνεισηγητές: Κ. Komi Selom Klassou (Τόγκο) και κ. Johan Van Hecke ΜΕΡΟΣ Β: ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ PR\ doc APP/ /B

2 ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ 1. Εισαγωγή Το ζήτημα του τρόπου με τον οποίο επηρεάζονται οι άνθρωποι από τις επιπτώσεις του πολέμου είναι πιο σύνθετο από ό,τι συχνά πιστεύεται και η τοποθέτησή του στις σωστές του διαστάσεις καθίσταται δυσχερέστερη λόγω της έλλειψης αξιόπιστων, πόσω μάλλον επίσημων, στοιχείων σχετικά με τους πρόσφυγες, τα εσωτερικώς εκτοπισμένα άτομα, τις γυναίκες, τα παιδιά, τους ηλικιωμένους, τους στρατιώτες και τους αμάχους, κατηγορίες ατόμων που πλήττονται από τη βία ή εκτίθενται σε αυτή με διαφορετικό τρόπο κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων. Σε ό,τι αφορά την προστασία των αμάχων, η έκθεση της διεθνούς επιτροπής για την επέμβαση και την κρατική κυριαρχία (Δεκέμβριος 2001), αποτέλεσε σημαντικό σταθμό. Το βασικό επιχείρημα της έκθεσης ήταν ότι η κυριαρχία συνεπάγεται εξ ορισμού ευθύνη του κράτους για την ευημερία των πολιτών του. Όταν ένα κράτος δεν αποτρέπει τη συντέλεση γενοκτονιών, εθνοκαθάρσεων και μαζικών δολοφονιών, απεμπολεί την ευθύνη αυτή, η οποία περιέρχεται στη διεθνή κοινότητα. Για τον λόγο αυτό οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις του ΟΗΕ, καθώς και οι περιφερειακές επιχειρήσεις υποστήριξης της δημοκρατίας, δέχονται ολοένα και περισσότερη πίεση να περιλαμβάνουν ρητώς στις εντολές τους την προστασία των αμάχων. 2. H εξέλιξη των ειρηνευτικών επιχειρήσεων Οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις έχουν υποστεί σημαντικές αλλαγές. Οι κλασικές ειρηνευτικές επιχειρήσεις (δηλαδή αυτές που πραγματοποιούνταν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου) είχαν ουσιαστικά σκοπό να κρατήσουν χωριστά τα εμπόλεμα μέρη, μέσω της τοποθέτησης των ειρηνευτικών δυνάμεων μεταξύ των αντιμαχομένων πλευρών. Οι τρεις συνθήκες για την ανάπτυξη ειρηνευτικών δυνάμεων ήταν: α) η κατάπαυση των εχθροπραξιών 2) η συμφωνία όλων των μερών 3) η χρήση βίας μόνο σε αυτοάμυνα. Δεν είναι σπάνιο να μεταβάλλεται η εντολή κατά τη διάρκεια μιας αποστολής, όπως συνέβη στο Ελ Σαλβαδόρ και αργότερα στη Μοζαμβίκη, όπου το «μοντέλο» ειρηνευτικής αποστολής που εφαρμόστηκε περιελάμβανε τέσσερα σκέλη: πολιτικό, στρατιωτικό, εκλογικό και ανθρωπιστικό. Οι επιχειρήσεις στη Σομαλία και την πρώην Γιουγκοσλαβία σηματοδότησαν μια περαιτέρω αλλαγή στις εντολές των ειρηνευτικών επιχειρήσεων του ΟΗΕ, επιτρέποντας τη χρήση βίας για την προστασία των ανθρωπιστικών οργανώσεων. Τελευταίως, δε, οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις έχουν υιοθετήσει ένα πολύ πιο ευρύ και φιλόδοξο πολιτικό ρόλο, που συνίσταται στην αποκατάσταση της ειρήνης και του κράτους δικαίου, καθώς και στην παροχή της βάσης για την ανοικοδόμηση του κράτους (Σιέρρα Λεόνε, Κοσσυφοπέδιο και Ανατολικό Τιμόρ). Η αλλαγή αυτή σηματοδότησε μια σημαντική καμπή όσον αφορά την πολυπλοκότητα των εντολών των ειρηνευτικών επιχειρήσεων και του ρόλου των μελών των ειρηνευτικών δυνάμεων, καθώς και των σχέσεων με τους άλλους φορείς που δραστηριοποιούνται στο πεδίο της δράσης. Έως τα τέλη της δεκαετίας του 1990, η έμφαση που δινόταν στην κρατική κυριαρχία και στις αρχές του δίκαιου πολέμου, εάν δεν είχε εγκαταλειφθεί παντελώς, είχε τουλάχιστον εξασθενίσει σημαντικά, και οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις έχουν προχωρήσει ανεπιστρεπτί από APP/ /B 2/9 PR\ doc

3 το κλασικό προς ένα σύνθετο μοντέλο. 3. Ο μακρύς δρόμος προς την προστασία: μια εξελισσόμενη πολιτική Το Γραφείο Συντονισμού Ανθρωπιστικών Υποθέσεων του ΟΗΕ (Office for the Coordination of Humanitarian Affairs - OCHA) βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της ανάπτυξης του πλαισίου πολιτικής για την καλλιέργεια μιας νοοτροπίας όσον αφορά την προστασία, σε στενή συνεργασία με άλλες υπηρεσίες του ΟΗΕ, συνεργαζόμενες ανθρωπιστικές οργανώσεις και ενδιαφερόμενα κράτη μέλη. Ανάμεσα στις δραστηριότητές του, το τμήμα ανάπτυξης πολιτικών και μελετών (Policy Development and Studies Branch PDSB) του OCHA συνέταξε ένα υπόμνημα (που εγκρίθηκε τον Μάρτιο του 2002) σχετικά με την προστασία των αμάχων κατά τη διάρκεια συγκρούσεων, ως διαγνωστικό εργαλείο που θα βοηθά το Συμβούλιο Ασφαλείας και τις σχετιζόμενες υπηρεσίες στον προσδιορισμό των απειλών που προκύπτουν όσον αφορά την προστασία των αμάχων σε εθνικά πλαίσια, στη σύνταξη ψηφισμάτων που θα προστατεύουν καλύτερα τους αμάχους και στην αξιολόγηση των ειρηνευτικών επιχειρήσεων και των απειλών κατά της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Η ιδέα της προστασίας των αμάχων παρουσιάστηκε με επιτυχία στο ευρύτερο κοινό και η έγκριση της «ευθύνης προστασίας» ως πλαίσιο για τις επεμβάσεις έτυχε γενικής αποδοχής στη σύνοδο κορυφής των Ηνωμένων Εθνών τον Σεπτέμβριο του Έχει, εξάλλου, αναδείξει την ανάγκη να μελετήσει ο ΟΗΕ ειδικά την εντολή που θα έπρεπε να λαμβάνουν οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις για την προστασία των αμάχων από μαζικές δολοφονίες σε αντιδιαστολή με την εντολή για την προστασία των αμάχων από πολύ λιγότερο σοβαρούς κινδύνους. 4. Οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις και η προστασία των αμάχων Το Τμήμα Ειρηνευτικών Επιχειρήσεων (DPKO) μάς παρέχει έναν βασικό ορισμό των ειρηνευτικών επιχειρήσεων 1 : οι ειρηνευτικές αποστολές αποτελούν έναν τρόπο να παρέχεται βοήθεια σε χώρες που σπαράσσονται από συγκρούσεις, προκειμένου να διαμορφώσουν τις συνθήκες για μια βιώσιμη ειρήνη τα μέλη των ειρηνευτικών δυνάμεων του ΟΗΕ στρατιώτες και αξιωματικοί του στρατού, αστυνομικό προσωπικό και πολιτικό προσωπικό από πολλές χώρες παρακολουθούν και παρατηρούν τις ειρηνευτικές διαδικασίες που αναπτύσσονται μετά το τέλος των συγκρούσεων και βοηθούν τις αντιμαχόμενες πλευρές να εφαρμόσουν την ειρηνευτική συμφωνία που έχουν υπογράψει η βοήθεια αυτή λαμβάνει πολλές μορφές, όπως, μεταξύ άλλων, προώθηση της ανθρώπινης ασφάλειας, μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, συμφωνίες για την κατανομή της εξουσίας, στήριξη των εκλογικών διαδικασιών, ενίσχυση του κράτους δικαίου και οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι δεν υπάρχει άμεση αναφορά στην προστασία των αμάχων πέρα από μια γενική αναφορά στην «προώθηση της ανθρώπινης ασφάλειας. Η υιοθέτηση της «ευθύνης προστασίας» υπογράμμισε την ανάγκη να μελετήσει ο ΟΗΕ την εντολή που θα έπρεπε να λαμβάνουν οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις προκειμένου να εξασφαλίζουν την προστασία των αμάχων. Το τέλος των «παλαιών ειρηνευτικών επιχειρήσεων» από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 ξεκίνησε με τη μεταβολή των ειρηνευτικών εντολών, του αριθμού και του μεγέθους των δυνάμεων και της χρήσης της βίας, 1 PR\ doc 3/9 APP/ /B

4 καθώς και με την επικέντρωση των ειρηνευτικών αποστολών κατά βάση στην Αφρική. Επιπροσθέτως, κατά την ίδια χρονική περίοδο αυξήθηκε σημαντικά ο προϋπολογισμός των ειρηνευτικών επιχειρήσεων. Ωστόσο, εξακολουθούν να υφίστανται σοβαρότατες προκλήσεις και ορισμένες επιχειρήσεις έχουν απλώς αποτύχει να προστατεύσουν τους αμάχους από τις μαζικές δολοφονίες ή ακόμη και να στηρίξουν μια βιώσιμη ειρήνη. 5. Εμπόδια στην προστασία Από το 1999, στις εντολές των επιχειρήσεων που πραγματοποιούνται υπό την αιγίδα του ΟΗΕ ή άλλων συμμαχιών γίνονται τακτικές αναφορές στην προστασία των αμάχων. Ωστόσο, είναι ελάχιστη η καθοδήγηση που έχει προσφέρει η διεθνής κοινότητα στα μέλη των ειρηνευτικών δυνάμεων όσον αφορά την εκτέλεση των καθηκόντων «προστασίας των αμάχων» που καλούνται να επιτελέσουν, ιδίως σε βίαιες, ασταθείς περιοχές όπου είναι πιθανόν να σημειωθούν μαζικές δολοφονίες. Η ικανότητα των μελών των ειρηνευτικών δυνάμεων να προστατεύουν τους αμάχους εμποδίζεται από μια σειρά παραγόντων σε επιχειρησιακό επίπεδο: η ασαφής εξουσία δράσης: τα στρατεύματα που αποστέλλονται στις διάφορες περιοχές επιχειρούν με την υποτιθέμενη συναίνεση των αντιμαχόμενων πλευρών εν μέσω αντιφατικών καταστάσεων, όπως στο Νταρφούρ ή τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, όπου οι κυβερνητικές δυνάμεις αγνοούν, αδυνατούν να σταματήσουν ή συμμετέχουν οι ίδιες σε βιαιότητες κατά των αμάχων η έλλειψη χωρών που συνεισφέρουν στρατεύματα: ορισμένες χώρες δεν είναι διατεθειμένες να αποστείλουν τα στρατεύματά τους σε συγκρούσεις με ένοπλες ομάδες, καθώς μια ισχυρή στρατιωτική επιχείρηση θα μπορούσε να προκαλέσει βαθιά τραύματα στον πληθυσμό η έλλειψη επαρκούς ικανότητας δράσης: οι περιοχές με τόσο μεγάλη έκταση όσο, επί παραδείγματι, το Νταρφούρ καθιστούν ουσιαστικά αδύνατο για οποιαδήποτε επιχείρηση να διαθέτει το μέγεθος, τον εξοπλισμό, την κινητικότητα, τη χρηματοδότηση και την ικανότητα συντονισμού που απαιτείται για την αποτελεσματική προστασία των εκατομμυρίων αμάχων που απειλούνται η έλλειψη επιχειρησιακής καθοδήγησης και στρατιωτικής προετοιμασίας: δεδομένων των περιορισμένων πόρων τους, οι περισσότερες αποστολές πρέπει να αποφασίζουν ποιους αμάχους να προστατεύουν και ποιους να αφήνουν ευάλωτους, πώς να διαθέτουν πόρους για προγράμματα και πώς να ισορροπούν την ανάπτυξη επιχειρήσεων σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη έκταση, παρέχοντας έτσι προστασία στον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό αμάχων, με τη διατήρηση της προστασίας των ίδιων των δυνάμεων. Επιπλέον, η ικανότητα των μελών των ειρηνευτικών δυνάμεων να προστατεύουν τους αμάχους εμποδίζεται επίσης και από διάφορους άλλους παράγοντες, σε πολιτικό επίπεδο: η απουσία εναρμόνισης και συνοχής: λόγω της πληθώρας των καθηκόντων που συνεπάγονται οι εντολές προστασίας των αμάχων τα μέλη των ειρηνευτικών δυνάμεων καλούνται να ασχοληθούν με πολλά και διαφορετικά αντικείμενα η πολιτική αδράνεια ως αποτέλεσμα, ενίοτε, της στρατηγικής έλλειψης επικοινωνίας που μπορεί να υπάρχει μεταξύ του στρατηγείου του ΟΗΕ και της κατάστασης στο πεδίο της δράσης APP/ /B 4/9 PR\ doc

5 η όχι τόσο σαφής διάκριση μεταξύ της σωματικής, της νομικής και της ανθρωπιστικής προστασίας. 6. Περιφερειακοί οργανισμοί: προθυμία και ικανότητα προστασίας Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση του αριθμού των περιφερειακών επιχειρήσεων για τη διευθέτηση συγκρούσεων και ανθρωπιστικών κρίσεων. Εντούτοις, οι περιφερειακοί και υποπεριφερειακοί οργανισμοί που έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιούν επεμβάσεις με στρατιωτικές δυνάμεις για την προστασία των αμάχων από μαζικές δολοφονίες είναι ουσιαστικά το ΝΑΤΟ, η ΕΕ, η Αφρικανική Ένωση και η Οικονομική Κοινότητα των Δυτικοαφρικανικών Κρατών (ECOWAS). Η χρήση περιφερειακών και υποπεριφερειακών φορέων για επεμβάσεις σε θέατρα κρίσεων παρουσιάζει σημαντικά πλεονεκτήματα, όπως η εγγύτητα στο θέατρο και στα εμπλεκόμενα μέρη. Παρουσιάζει, επίσης, ορισμένα σημαντικά μειονεκτήματα, κυρίως όσον αφορά τη νομιμότητα της επέμβασης (με ή χωρίς εντολής του ΟΗΕ), την απαιτούμενη αμεροληψία και το γεγονός ότι είναι λίγοι οι οργανισμοί αυτού του είδους που έχουν τη δυνατότητα να αναλαμβάνουν δράση. Σημαντικά ζητήματα που πρέπει να εξεταστούν όσον αφορά τους περιφερειακούς και υποπεριφερειακούς οργανισμούς είναι τα πολύ διαφορετικά εκπαιδευτικά προγράμματα και ο εξοπλισμός τους, η έλλειψη διαλειτουργικότητας στο πεδίο της δράσης, οι διαφορετικές προσεγγίσεις όσον αφορά τις σχέσεις πολιτικού και στρατιωτικού τομέα, την έλλειψη σαφών διαύλων επικοινωνίας μεταξύ τους κ.ά.. NATO: Έχει δημιουργηθεί με σκοπό να πραγματοποιεί επεμβάσεις και δύναται να το πράξει όταν λάβει σχετική εντολή από τα κράτη μέλη του. Έχει την ικανότητα να οργανώνει στρατιωτικές επεμβάσεις και να ηγείται αυτών και είναι επίσης διατεθειμένο να επιχειρεί χωρίς εντολή του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Παρά την προφανή προθυμία και ικανότητά του, το δόγμα του ΝΑΤΟ δεν αναφέρεται συγκεκριμένα στην «προστασία των αμάχων». Ωστόσο, αναφέρεται σε καθήκοντα προστασίας όπως η επιβολή ζωνών απαγόρευσης των πτήσεων, ο διαχωρισμός των εμπόλεμων μερών, η δημιουργία προστατευόμενων περιοχών και η διαμόρφωση «ασφαλών διαδρόμων». Η ΕΕ: Μετά τη χάραξη της ευρωπαϊκής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας, η ΕΕ έχει εντείνει τις προσπάθειες ενίσχυσης της ικανότητάς της να οργανώνει επιχειρήσεις για την αντιμετώπιση κρίσεων. Σύμφωνα με τις αποστολές του Petersberg, δύναται να πραγματοποιεί ένα περιορισμένο φάσμα στρατιωτικών αποστολών, όπως ανθρωπιστικές αποστολές και αποστολές διάσωσης, ειρηνευτικές αποστολές και αποστολές μάχιμων μονάδων για τη διαχείριση κρίσεων, περιλαμβανομένης της αποκατάστασης της ειρήνης. Η στρατηγική ασφαλείας της ΕΕ προβλέπει επίσης λεπτομερείς τομείς εμπλοκής, όπως οι κοινές επιχειρήσεις αφοπλισμού, η στήριξη τρίτων χωρών για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και η μεταρρύθμιση του τομέα της ασφάλειας. Η προσέγγιση της ΕΕ στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, σε σύγκριση με εκείνη του ΟΗΕ, έχει επιδοκιμαστεί για τη σαφή και ξεκάθαρη ενημέρωση του κοινού για τον στόχο της παρουσίας της στη χώρα, καθώς και για τις «μεθόδους εργασίας» της τα στρατεύματά της PR\ doc 5/9 APP/ /B

6 έχουν ξεχωρίσει για το γεγονός ότι συγχρωτίζονται με τον πληθυσμό, ότι δεν αποφεύγουν αλλά αντιθέτως ενθαρρύνουν τις επαφές με τον ντόπιο πληθυσμό κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης των καθηκόντων τους. Σημαντική συνιστώσα αυτής της στρατηγικής ήταν η έμφαση στην παροχή σαφούς πληροφόρησης στο κοινό και η προώθηση της διαμόρφωσης θετικών αντιλήψεων για την επιχείρηση, κάτι διευκόλυνε το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος των στρατευμάτων της Ένωσης μιλούσε γαλλικά και μπορούσε να επικοινωνήσει αποτελεσματικά με τους κατοίκους του Κονγκό, καθώς και να συγκεντρώσει πληροφορίες τα στρατεύματα έχουν επιδοκιμαστεί για την έντονη παρουσία τους, την επαγγελματική συμπεριφορά και εμφάνισή τους, τον εξοπλισμό τους και προπαντός για την επίδειξη αποφασιστικότητας, γεγονός που έκανε τους ανθρώπους να αισθάνονται ασφαλείς. Αφρικανική Ένωση: Η καταστατική της πράξη επιβεβαιώνει την αρχή της μη παρέμβασης και απαγορεύει τη χρήση βίας κατά άλλων κρατών μελών, αλλά, από την έγκρισή της έως σήμερα, οι αφρικανοί ηγέτες έχουν επιδείξει ιδιαίτερη προσήλωση στην ευθύνη προστασίας, αποδεχόμενοι κυρίως ότι η αρχή της μη παρέμβασης δεν θα πρέπει να οδηγεί σε αδιαφορία. Η ΑΕ στηρίζεται ιδιαίτερα στη συνδρομή του ΟΗΕ και της ΕΕ για την ανάπτυξη των στρατευμάτων της σε περιοχές κρίσεων και, στην πράξη, έχει επιτύχει άνισα αποτελέσματα όσον αφορά το ζήτημα της προστασίας. ECOWAS: Οι ευθύνες ασφαλείας της ECOWAS ορίζονται στο πρωτόκολλό της του 1999 σχετικά με τους μηχανισμούς πρόληψης, διαχείρισης και επίλυσης των συγκρούσεων, ειρήνευσης και ασφάλειας. Ο μηχανισμός έχει στόχο την επίλυση εσωτερικών και εμφύλιων συγκρούσεων, την ενίσχυση της πρόληψης των συγκρούσεων και τη στήριξη της ανάπτυξης ειρηνευτικών επιχειρήσεων και αποστολών ανθρωπιστικής βοήθειας. Σύμφωνα με το πρωτόκολλο, η ECOWAS δύναται να πραγματοποιεί επεμβάσεις με στρατιωτικές δυνάμεις σε διάφορες περιπτώσεις, περιλαμβανομένων και περιπτώσεων που απαιτούν δράσεις επιβολής. 7. Ανθρωπιστικοί φορείς και προστασία Ανθρωπιστικοί φορείς όπως οι ΜΚΟ αλλά και υπηρεσίες του ΟΗΕ, όπως η Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες, το Γραφείο Συντονισμού Ανθρωπιστικών Υποθέσεων, το ECHΟ κ.λπ., έχουν διαφορετική άποψη για την προστασία από εκείνη των στρατιωτικών ομολόγων τους. Για ορισμένους φορείς, η προστασία είναι ταυτόσημη της τήρησης του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και ορίζεται με νομικίστικους όρους. Για κάποιους άλλους φορείς, έχει τη μορφή της συνηγορίας, και για κάποιους τρίτους εξακολουθεί να συνδέεται αυστηρά με προγράμματα παροχής ενίσχυσης. Ως εκ τούτου, η προστασία δεν περιορίζεται σε νομικές προσπάθειες, αλλά σχετίζεται επίσης με τη σωματική ασφάλεια και την υλική ευημερία. Η ανθρωπιστική προστασία, ακόμη και όταν είναι απαραίτητη και πολύτιμη κατά τη διάρκεια περιόδων βίας, δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη βίαιη πολιτική δράση που μπορεί να χρειαστεί για την αποκατάσταση της ειρήνης και της ασφάλειας στη χώρα και την εξασφάλιση της προσωπικής ασφάλειας των αμάχων. Οι απαιτήσεις της αμεροληψίας, της ανεξαρτησίας και της ουδετερότητας έχουν ύψιστη σημασία για τους ανθρωπιστικούς φορείς. Και τούτο γιατί θα μπορούσε να τεθεί σε κίνδυνο ακόμα και η δική τους ασφάλεια, εάν δοθεί η εντύπωση ότι αντιμετωπίζουν ευνοϊκά αμάχους APP/ /B 6/9 PR\ doc

7 που συνδέονται με την τάδε ομάδα και όχι τη δείνα ή βρίσκονται στην τάδε περιοχή και όχι στη δείνα, ή εάν συνδεθούν στενά με το έργο ειρηνευτικών στρατευμάτων και καταστούν έτσι οι ίδιοι στόχοι. Για τον λόγο αυτό, οι ανθρωπιστικοί οργανισμοί και οι οργανισμοί παροχής βοήθειας προστατεύουν σαν κόρη οφθαλμού την ουδετερότητά τους μέσα στο περιβάλλον των συγκρούσεων, ενώ οι ανθρωπιστικές επιχειρήσεις αναπτύσσονται για να παράσχουν στήριξη σε συγκεκριμένους πολιτικούς στόχους. Αυτό σημαίνει ότι, εάν οι ανθρωπιστικοί φορείς απολαύουν της εμπιστοσύνης όλων των εμπλεκομένων μερών και της ασφάλειας που επιδιώκεται μέσω αυτής, τότε η σχέση τους με στρατιωτικούς φορείς είναι ιδιαίτερα προβληματική. Πέρα από το ζήτημα της ουδετερότητας, είναι επίσης σημαντικό το πλαίσιο στο οποίο αναλαμβάνουν δράση οι ανθρωπιστικοί φορείς. Στο παρελθόν, οι περισσότερες ανθρωπιστικές δραστηριότητες βρίσκονταν μακριά από το πεδίο των συγκρούσεων, συχνά σε καταυλισμούς προσφύγων κατά μήκος των συνόρων, και επικεντρώνονταν περισσότερο στην παροχή βοήθειας παρά σε ζητήματα προστασίας. Στις σημερινές συγκρούσεις, οι εργαζόμενοι των ανθρωπιστικών οργανώσεων βρίσκονται πιο κοντά στο σημείο της βίας και, κατά τον τρόπο αυτό, γίνονται άμεσοι παρατηρητές βίαιων συμπεριφορών, τις οποίες καλούνται να αντιμετωπίσουν τακτικότερα. 8. Επιπτώσεις στις εντολές, στους κανόνες εμπλοκής και στην εκπαίδευση Οι επιτυχημένες επιχειρήσεις απαιτούν σαφείς και κατάλληλες εντολές, επαρκείς πόρους, ισχυρή διοικητική δομή, αποτελεσματικές σχέσεις μεταξύ πολιτικού και στρατιωτικού σκέλους, απαραίτητη χρήση βίας, διάθεση πρόκλησης θυμάτων και μια κατάλληλη στρατηγική επικοινωνίας. Η ειδική απαίτηση για προστασία των αμάχων στις εντολές του ΟΗΕ και στους κανόνες εμπλοκής (τόπος, χρόνος και τρόπος χρήσης της βίας) συνιστά σημαντικό βήμα προόδου για την αποτελεσματική προστασία των αμάχων. Ωστόσο, τα στρατεύματα στο πεδίο της δράσης εξακολουθούν να μην μπορούν να χρησιμοποιούν βία και ως αιτία για τη στάση τους αυτή αναφέρουν τους περιοριστικούς κανόνες εμπλοκής και τις εντολές. Είναι απαραίτητη η παροχή κατάλληλης εκπαίδευσης στις στρατιωτικές δυνάμεις που επιχειρούν βάσει κανόνων εμπλοκής που επιτρέπουν τη χρήση βίας σχετικά με τους ίδιους τους κανόνες εμπλοκής. Είναι επίσης σημαντικό να κατανοήσει πλήρως η πολιτική ηγεσία τους τι συνεπάγονται οι κανόνες εμπλοκής που επιτρέπουν τη χρήση καταναγκαστικής βίας. Τα στοιχεία αυτά θα μπορούσαν να περιλαμβάνονται με καλύτερο τρόπο στα τρέχοντα εκπαιδευτικά προγράμματα για την προετοιμασία των μελών των ειρηνευτικών δυνάμεων (όπως η ενοποιημένη υπηρεσία κατάρτισης του ΟΗΕ ή οι διμερείς και περιφερειακές εκπαιδευτικές προσπάθειες), τα οποία θα έπρεπε να εξετάζουν καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο οι κανόνες εμπλοκής λειτουργούν στο πεδίο της δράσης. Εξίσου σημαντική είναι και η κατανόηση της συνολικής στρατηγικής και της νοοτροπίας της αποστολής. Μέσω αποτελεσματικής επικοινωνίας, θα έπρεπε να διασφαλίζεται ότι όλα τα στρατεύματα και οι συνεισφέρουσες χώρες κατανοούν τις ευθύνες τους, τη φύση της αποστολής και τα είδη των καταστάσεων που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν στο πεδίο της δράσης. Εκεί, οι ειρηνευτικές αποστολές θα έπρεπε να ενημερώνουν την ανθρωπιστική κοινότητα σχετικά με την επιχειρησιακή αντίληψη της προστασίας των αμάχων. Η πολιτική καθώς και η στρατιωτική ηγεσία των αποστολών θα έπρεπε να αναλαμβάνουν παρόμοιες επικοινωνιακές πρωτοβουλίες με τις τοπικές πολιτικές και διοικητικές αρχές, ενώ θα έπρεπε επίσης να PR\ doc 7/9 APP/ /B

8 εξηγούνται με σαφήνεια στον πληθυσμό τα χαρακτηριστικά και τα όρια της προστασίας. Η εκπαίδευση των πολυεθνικών στρατευμάτων μπορεί να παρέχεται τόσο στο εθνικό όσο και σε πολυεθνικό επίπεδο, ωστόσο η εκπαίδευση του στρατιωτικού προσωπικού των επιχειρήσεων υπό την αιγίδα του ΟΗΕ θεωρείται εθνική ευθύνη και οι επιχειρήσεις του ΟΗΕ ωφελούνται περισσότερο όταν τα έθνη παρέχουν ισχυρή βασική εκπαίδευση όσον αφορά το στρατιωτικό επάγγελμα, περιλαμβανομένης της ικανότητας παρακολούθησης της ιεραρχίας και κατανόησης των κανόνων εμπλοκής. Σήμερα, το DPKO αναπτύσσει ομάδες αξιολόγησης για τον εντοπισμό ελλείψεων στην εκπαίδευση και προσφέρεται να πιστοποιήσει το γεγονός ότι οι χώρες που έχουν εκπαιδεύσει τις δυνάμεις τους πληρούν τα πρότυπα του ΟΗΕ, έχει δε αναπτύξει ορισμένα γενικά μαθήματα για την παροχή τυποποιημένης εκπαίδευσης. Από την πλευρά του, το Ινστιτούτο Εκπαίδευσης και Έρευνας του ΟΗΕ (UNITAR) δεν ασχολείται άμεσα με την προστασία των αμάχων ή τις επεμβάσεις για τον σκοπό αυτό. 9. Ο καθορισμός στρατηγικών και μεθοδολογιών επέμβασης Ένας σαφέστερος καθορισμός του αντικειμένου προστασίας και η επικέντρωση στο ζήτημα της ασφάλειας των αμάχων και των προσδιοριστικών παραγόντων της θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους φορείς που ασχολούνται με την προστασία να υλοποιήσουν ένα κοινό πρόγραμμα για την προστασία. Οι συμμετοχικές μεθοδολογίες, με τη συμμετοχή τοπικών κρατικών εκπροσώπων και της κοινωνίας των πολιτών, βοηθούν στον προσδιορισμό παραγόντων τρωτότητας, προκειμένου να αναπτυχθούν κατάλληλες λύσεις. Η κατανόηση των παραγόντων που προκαλούν την ανασφάλεια των αμάχων σε ένα δεδομένο πλαίσιο θα πρέπει να στηρίζεται σε μια εις βάθος ανάλυση, βασισμένη στις ίδιες τις αντιλήψεις των αμάχων για την ασφάλεια της χώρας και την προσωπική τους ασφάλεια, καθώς στις συμπεριφορές και τις στρατηγικές τους σε σχέση με την προστασία. Κάθε στρατηγική για την προστασία πρέπει να είναι ολιστική στη φύση της, αποφεύγοντας την υπερβολική επικέντρωση σε μια συγκεκριμένη προσέγγιση έναντι των άλλων και ενσωματώνοντας δράσεις υπέρ των ανθρώπινων δικαιωμάτων, καθώς και ανθρωπιστικές, στρατιωτικές, πολιτικές και αναπτυξιακές δράσεις. Σε καταστάσεις όπου η προστασία ορίζεται κατά κύριο λόγο με πολιτικούς όρους, οι ανθρωπιστικοί φορείς και οι φορείς που ασχολούνται με τα ανθρώπινα δικαιώματα συνήθως αυτοπροσδιορίζονται σε αντιδιαστολή με τους στρατιωτικούς ομολόγους τους και δεν αξιοποιούν έτσι τις ευκαιρίες συντονισμού. 10. Συμπεράσματα και συστάσεις Η διεθνής κοινότητα διαθέτει ένα ολοένα και μεγαλύτερο σύνολο γνώσεων και πρακτικών για την προστασία των αμάχων, γεγονός που αποτελεί θετική εξέλιξη. Τα ψηφίσματα και οι δηλώσεις πολιτικής του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, καθώς και οι εξελίξεις όσον αφορά τις ιδρυτικές πράξεις και τις πρακτικές των περιφερειακών οργανισμών, συμβάλλουν στο σύνολό τους στη διάδοση μιας νοοτροπίας που συμβάλει στην πρόληψη των παραβιάσεων και τον τερματισμό της ατιμωρησίας. Ωστόσο, αυτού του είδους οι εκκλήσεις θα γίνουν σύντομα κενό γράμμα, εάν δεν συνοδευτούν από πρακτικά και απτά μέτρα για τη βελτίωση της προστασίας της σωματικής ακεραιότητας των αμάχων. Ο διάλογος για το ζήτημα της προστασίας είναι ιδιαίτερα επίκαιρος στο πλαίσιο της ΕΕ, δεδομένου του πολλαπλασιασμού των πρωτοβουλιών διαχείρισης κρίσεων που αναλαμβάνει APP/ /B 8/9 PR\ doc

9 η ΕΕ και του προηγούμενου που έχουν δημιουργήσει οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Τούτο απαιτεί την ανάπτυξη μιας κοινοτικής αντίληψης και τον προσδιορισμό μιας ιδέας για τις επιχειρήσεις σε σχέση με τον τρόπο με τον οποίο οι αποστολές της θα συμπεριλάβουν την προστασίας των αμάχων και τα μέτρα που απαιτούνται για την εφαρμογή της. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Κοινοβουλευτική Συνέλευση ΑΚΕ-ΕΕ έχουν την ικανότητα να ευαισθητοποιήσουν και να ενθαρρύνουν τον διάλογο σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να τεθεί το ζήτημα της προστασίας στο επίκεντρο των εντολών των επιχειρήσεων που διοργανώνει η ΕΕ στο πλαίσιο της ΕΠΑΑ, ιδίως σε ό,τι αφορά τους μη στρατιωτικούς σκοπούς. Παρομοίως, η έννοια της προστασίας των αμάχων θα έπρεπε να εμπλουτίζει τις συζητήσεις και τις πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη της αφρικανικής αρχιτεκτονικής ειρήνης και ασφάλειας. Θα έπρεπε, επίσης, να εξετάσουν τον ειδικό ρόλο των κοινοβουλίων ως φορέων συγκερασμού των πολιτικών συμφερόντων και των συμφερόντων της κοινωνίας των πολιτών σε σχέση με τις ανάγκες ασφάλειας και προστασίας, καθώς και να βοηθήσουν στην επίτευξη μιας ισορροπίας μεταξύ των προτεραιοτήτων των κρατών μελών και των πολιτών. Η ΕΕ θα έπρεπε να ενθαρρύνει τον προβληματισμό σχετικά με τη διάκριση μεταξύ ανθρωπιστικής προστασίας και στρατιωτικής χρήσης καταναγκαστικής βίας για την προστασία των αμάχων, με σκοπό την εναρμόνιση των μέτρων αυτών στο κοινοτικό πλαίσιο. Χρήζει, επίσης, σοβαρής εξέτασης το ζήτημα της αμεροληψίας και η επίγνωση του γεγονότος ότι η επέμβαση σε ένα θέατρο συγκρούσεων θα μπορούσε να την αμαυρώσει, όπως και οι συνέπειες της επικράτησης της εντύπωσης ότι οι δυνάμεις μεροληπτούν και είναι πολιτικά υποκινούμενες. Είναι σημαντικό να αναγνωριστούν οι ειδικές ανάγκες εκπαίδευσης σε σχέση με την προστασία των αμάχων, καθώς και η σημασία των διδαγμάτων που έχουν αντληθεί. Η ΕΕ επιχειρεί να εναρμονίσει τις προσεγγίσεις επέμβασης των κρατών μελών ιδίως, μέσω της διοργάνωσης κοινών δραστηριοτήτων εκπαίδευσης. Η έννοια της προστασίας των αμάχων θα πρέπει να καταστεί αναπόσπαστο μέρος αυτής της εκπαίδευσης και να συσχετιστεί με τον προβληματισμό που βρίσκεται εν εξελίξει στον ΟΗΕ για το ίδιο ζήτημα. PR\ doc 9/9 APP/ /B