Μελέτη διαχείρισης ζωικών υποπροϊόντων και λυµάτων πτηνοκτηνοτροφικών µονάδων, σχεδιασµός παρεµβάσεων και δράσεων

Transcript

1 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Θεσσαλία-Στερεά Ελλάδα-Ήπειρος ΕΔΑ Ηπείρου. Μελέτη διαχείρισης ζωικών υποπροϊόντων και λυμάτων πτηνοκτηνοτροφικών μονάδων, σχεδιασμός παρεμ βάσεων Μελέτη διαχείρισης ζωικών υποπροϊόντων και λυµάτων πτηνοκτηνοτροφικών µονάδων, σχεδιασµός παρεµβάσεων και δράσεων προς υλοποίηση, έλεγχος σκοπιµότητας και καταλληλότητας των σχεδίων που υποβάλλονται από φορείς και επενδυτές Ιωάννινα, Αύγουστος

2 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Θεσσαλία-Στερεά Ελλάδα-Ήπειρος Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2

3 Μελέτη διαχείρισης ζωικών υποπροϊόντων και λυµάτων πτηνοκτηνοτροφικών µονάδων, σχεδιασµός παρεµβάσεων και δράσεων προς υλοποίηση, έλεγχος σκοπιµότητας και καταλληλότητας των σχεδίων που υποβάλλονται από φορείς και επενδυτές ΣΥΝΤΑΞΗ ΜΕΛΕΤΗΣ: Q&D A.E. Σύµβουλοι Ποιότητας & Ανάπτυξης Επιστηµονικό και Τεχνολογικό Πάρκο Ηπείρου, Πανεπιστηµιούπολη. Τ.Κ , Ιωάννινα Τηλ: , Fax: URL: Υπεύθυνος Σύνταξης - Συντονιστής Οµάδας Έργου: Τσακανίκας Γεώργιος, Κτηνίατρος Οµάδα Έργου: Ηλιάδης Σταύρος, Οικονοµολόγος Κόχυλας Ελευθέριος, Κτηνίατρος Μαγκλάρας Παναγιώτης, Γεωπόνος Πεϊµανίδης Κωνσταντίνος, Μηχανολόγος Μηχανικός Σελλάς Νικόλαος, Χηµικός Μηχανικός Φωτόπουλος Ιωάννης, Χηµικός 3

4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ σελ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ -ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ Α ΕΙΟ ΟΤΗΣΗ ΠΤΗΝΟ - ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΜΟΝΑ ΩΝ σελ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ Α ΕΙΟ ΟΤΗΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ σελ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ Α ΕΙΟ ΟΤΗΣΗ ΕΡΓΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΠΟ Α.Π.Ε. σελ Ο ΗΓΙΑ 2008/98/ΕΚ ΓΙΑ ΤΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ σελ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ 1774/2002 ΕΚ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΖΩΙΚΑ ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΑ σελ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΟΥ 1774/2002 ΕΚ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ - Π.. 211/2006 σελ ΓΡΑΦΕΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΖΩΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΤΟΥ ΥΠ.Α.Α.Τ. σελ ΕΘΝΙΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ (ΕΣ ΕΑ) σελ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ Ε ΑΦΟΥΣ ΑΠΟ ΤΗ ΝΙΤΡΟΠΟΙΗΣΗ Η Ο ΗΓΙΑ 2008/1/ΕΚ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟ ΤΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ σελ. 75 σελ. 79 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΑ Ε ΟΜΕΝΑ σελ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΑ Ε ΟΜΕΝΑ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ ΚΙΝ ΥΝΟΙ ΑΠΟ ΤΑ ΠΤΗΝΟ-ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΑ ΛΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΖΥΠ σελ ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ σελ ΜΕΘΟ ΟΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΖΩΙΚΩΝ ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΩΝ σελ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΤΗΝΟ-ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΖΩΙΚΩΝ ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΙΟΑΕΡΙΟΥ σελ. 168 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΗΠΕΙΡΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ σελ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦ. ΗΠΕΙΡΟΥ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ σελ ΖΩΝΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ σελ Η ΒΟΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ σελ

5 Η ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ σελ Η ΠΡΟΒΑΤΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ σελ Η ΑΙΓΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ σελ Η ΠΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ σελ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΚΑΙ ΖΥΠ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ σελ Η ΝΙΤΡΟΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ σελ ΥΝΑΜΙΚΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΒΙΟΑΕΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ σελ ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΣΗ ΙΕΘΝΟΥΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΣΤΙΣ ΤΟΠΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ σελ ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΣΗ ΤΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ σελ. 285 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ σελ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ ΣΥΝΟΨΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ σελ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ σελ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΡΑΣΕΙΣ σελ. 323 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ σελ. 330 Π.Ι. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ σελ. 331 Π.ΙΙ. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ σελ. 342 Π.ΙΙΙ. ΙΑΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΟΡΩΝ «ΚΑΥΣΗ» ΚΑΙ «ΑΠΟΤΕΦΡΩΣΗ» ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ «ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΤΑΦΗΣ» ΚΑΙ «ΤΑΦΗΣ» σελ. 353 Π.IV. ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΙ ΙΑΘΕΣΗ ΑΙΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΦΑΓΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ σελ. 355 Π.V. ΟΡΟΙ ΠΟΥ ΤΙΘΕΝΤΑΙ ΣΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΟΡΩΝ σελ. 357 Π.VI. ΕΙ ΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΚΡΙΣΗ ΜΟΝΑ ΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΒΙΟΑΕΡΙΟΥ ΚΑΙ ΜΟΝΑ ΩΝ ΛΙΠΑΣΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ σελ. 367 Π.VΙI. ΜΕΤΑ ΟΤΙΚΕΣ ΣΠΟΓΓΩ ΕΙΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΠΑΘΕΙΕΣ σελ. 373 Π.VIΙΙ. ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑ σελ. 374 Π.ΙX. ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ σελ. 376 Π.X. ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΣΦΑΓΕΙΑ σελ

6 Π.XI. ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΤΗΝΟΣΦΑΓΕΙΑ σελ. 380 Π.XII. ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΤΥΠΟΠΟΙΗΤΗΡΙΑ ΚΡΕΑΤΟΣ σελ. 382 Π.XIΙΙ. ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΖΥΠ σελ. 384 Π. XIV. ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΑΛΑΚΤΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ σελ. 386 Π.XV. ΣΥΝΟΨΗ ΒΕΛΤΙΣΤΩΝ ΙΑΘΕΣΙΜΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΥΓΗ ΤΗΣ ΝΙΤΡΟΡΥΠΑΝΣΗΣ σελ. 392 Π.XVI. ΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΤΥΡΟΓΑΛΑΚΤΟΣ σελ. 396 Π.XVII. ΜΕΤΑΠΟΙΗΜΕΝΑ ΖΩΙΚΑ ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΑ ΙΑΤΡΟΦΗΣ ΤΩΝ ΖΩΩΝ σελ. 398 Π.XVIII ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ σελ. 399 Π.XIX ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑΣ ΚΟΠΡΟΥ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡ. ΗΠΕΙΡΟΥ σελ. 402 Π.XX ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΩΝ ΖΥΠ ΑΠΟ ΝΕΚΡΑ ΖΩΑ ΣΤΙΣ ΠΤΗΝΟ- ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΕΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ σελ. 403 Π.XXI ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΩΝ ΖΥΠ ΑΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΣΦΑΓΙΩΝ ΖΩΩΝ σελ. 404 Π.XXII ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΩΝ ΖΥΠ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ σελ. 406 Π.XXIII ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΙΚΤΥΟΥ NATURA 2000 ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ σελ. 407 Π.XXIV ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΤΑ CORINE σελ. 408 Π.XXV ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΒΙΟΑΕΡΙΟΥ σελ. 414 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σελ

7 Κεφάλαιο 1: Νοµοθετικό Πλαίσιο 7

8 1.1. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο παρών κεφάλαιο περιγράφεται το νοµικό πλαίσιο που καθορίζει τις διαδικασίες αδειοδότησης και λειτουργίας των κτηνοτροφικών µονάδων και των µονάδων µεταποίησης σε σχέση µε τα ζωικά υποπροϊόντα. Το πλαίσιο αυτό είναι αρκετά πολύπλοκο, αφού περιλαµβάνει πλήθος Εθνικών και Κοινοτικών νοµοθετηµάτων και διατάξεων. Ενδεικτικά οι σχετικές διατάξεις αφορούν την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, την περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων, την περιβαλλοντική αδειοδότηση βιοµηχανιών, πτηνο-κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων, έργων ανανεώσιµων πηγών ενέργειας, διάφορες πολεοδοµικές και χωροταξικές διατάξεις, τη διαχείριση επικίνδυνων και µη επικίνδυνων αποβλήτων, τους υγειονοµικούς κανόνες για τη διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων και τις µεταδοτικές σπογγώδεις εγκεφαλοπάθειες, τη διατροφή των ζώων και τις ζωοτροφές, τη ρύπανση των υδάτων και του θαλάσσιου περιβάλλοντος, την ατµοσφαιρική ρύπανση, την ολοκληρωµένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης, το ενδοκοινοτικό εµπόριο, τις διάφορες µεταβατικές διατάξεις κ.α. Το γενικό πλαίσιο διαχείρισης των αποβλήτων καθοριζόταν από την οδηγία 75/442/ΕΟΚ, όπως αυτή είχε τροποποιηθεί, η οποία στον τοµέα των Επικίνδυνων Αποβλήτων εξειδικευόταν µε την οδηγία 91/689/ΕΟΚ. Οι δύο οδηγίες, µαζί µε την Οδηγία 2006/12/ΕΚ,αντικαταστάθηκαν από την Οδηγία 2008/98/ΕΚ. Επίσης, το Κοινοτικό ίκαιο περιλαµβάνει εξειδικευµένα νοµοθετήµατα που αφορούν είτε ορισµένες µεθόδους διαχείρισης είτε ορισµένα ρεύµατα αποβλήτων τα οποία χρήζουν ειδικής αντιµετώπισης. Η ορθολογική διαχείριση των Επικίνδυνων Αποβλήτων (E.A.) αποτελεί αναγκαιότητα προκειµένου, αφ ενός µεν να εξασφαλίζεται και να προστατεύεται το περιβάλλον και η δηµόσια υγεία και αφ ετέρου να εφαρµόζεται η περιβαλλοντική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τοµέα αυτό, η οποία δίνει έµφαση στην πρόληψη και ελαχιστοποίηση της παραγωγής και της επικινδυνότητας των Ε.Α. Με την Απόφαση ΕΚ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θεσµοθετήθηκε ο Ευρωπαϊκός Κατάλογος Αποβλήτων (ΕΚΑ), ο οποίος τροποποιήθηκε µε την Απόφαση ΕΚ. Για τη σωστή και ολοκληρωµένη διαχείριση των στερεών αποβλήτων, αλλά και για να υπάρξει ένα σαφές ενιαίο πλαίσιο αναφοράς, η ορίζει ως «στερεό απόβλητο» κάθε ουσία ή αντικείµενο που περιλαµβάνεται στον Ευρωπαϊκό Κατάλογο Αποβλήτων (ΕΚΑ) και το οποίο ο κάτοχός του απορρίπτει ή προτίθεται ή υποχρεούται να απορρίψει. Ο Ευρωπαϊκός Κανονισµός 1774/2002/ΕΚ, καθώς και οι τροποποιήσεις του και οι συναφείς 8

9 νοµοθετικές πράξεις, καθορίζει το πλαίσιο για τη διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων (κόπρος, νεκρά ζώα, µη βρώσιµα υποπροϊόντα σφαγής, αίµα, Υλικά Ειδικού Κινδύνου, οστά, υπολείµµατα τροφίµων ζωικής προέλευσης κ.λ.π.). Ο 1774/2002/ΕΚ, µεταξύ άλλων απαιτεί την εγκατάσταση και εφαρµογή µελέτης HACCP (Hazard Analysis - Critical Control Points) στις µονάδες επεξεργασίας ζωικών υποπροϊόντων (Μονάδες Μεταποίησης ή Ενδιάµεσου Χειρισµού Υλικών κατηγορίας 1, 2 και 3), οι οποίες περιλαµβάνουν µονάδες αποτέφρωσης, παραγωγής βιοαερίου, λιπασµατοποίησης κ.λ.π. Επίσης ο 1774/2002/ΕΚ και το Π.. 211/2007, το οποίο εναρµονίζει την εθνική νοµοθεσία µε αυτόν, ορίζει ως Αρµόδια Αρχή σχετικά µε τη διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων την Κτηνιατρική Υπηρεσία. Ο κανονισµός 1069/2009/ΕΚ από τις αντικαθιστά τον 1774/2002/ΕΚ, συγκεφαλαιώνοντας όλη την αποκτηθείσα εµπειρία από την εφαρµογή των υγειονοµικών µέτρων που αφορούν τα ζωικά υποπροϊόντα. Στις διατάξεις του κανονισµού 1069/2009/ΕΚ εµπίπτουν και τα πτώµατα των ζώων συντροφιάς (υλικά Κατηγορίας 1), γεγονός που επιβάλλει την λήψη µέτρων ώστε να αντιµετωπιστεί το απαράδεκτο φαινόµενο της εγκατάλειψης στο σηµείο όπου πέθαναν ή της απόρριψης µαζί µε τα αστικά απορρίµµατα, των πτωµάτων των ζώων συντροφιάς που είτε έχασαν τη ζωή τους συνέπεια τροχαίων ατυχηµάτων είτε δηλητηριάστηκαν από πρόθεση (φόλες). Στο σηµείο αυτό αξίζει να σηµειωθεί ότι τα πτώµατα των άγριων ζώων δεν καλύπτονται από τις διατάξεις του 1069/2009/ΕΚ, µε την εξαίρεση των άγριων θηραµάτων (τα οποία θεωρούνται κυρίως υλικά κατηγορίας 3) και των άγριων ζώων για τα οποία υπάρχει υπόνοια ότι έχουν µολυνθεί από νόσο που µπορεί να µεταδοθεί στον άνθρωπο και τα ζώα (και τα οποία θεωρούνται υλικά κατηγορίας 1). Στο αιτιολογικό του κανονισµού αναφέρεται πως δεν υφίσταται υποχρέωση συλλογής και απόρριψης των άγριών ζώων που πέθαναν ή θηρεύτηκαν στο φυσικό τους περιβάλλον. εν υπάρχει ωστόσο αναφορά για τα ζώα που πέθαναν εντός του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος (δρόµοι, αγροτικοί και αστικοί χώροι κ.λ.π.) Η απαίτηση λήψης µέτρων για τα πτώµατα των νεκρών ζώων συντροφιάς είναι ρητή σύµφωνα µε τον 1069/2009/ΕΚ. Η νοµοθεσία σήµερα δεν ορίζει κάποια αρµόδια αρχή για την συλλογή και την απόρριψη των νεκρών κατοικιδίων (και άγριων) ζώων από τις εθνικές οδούς, τους αγρούς και τον αστικό ιστό, µε αποτέλεσµα να διακυβεύεται η ηµόσια Υγεία και η υγεία των ζώων αλλά και να δηµιουργείται µια ιδιαίτερα αρνητική για τη χώρα µας και τον ανθρώπινο πολιτισµό εικόνα. Σύµφωνα µε την Εθνική Νοµοθεσία (Κ.Υ.Α. 8668/ ΦΕΚ 287/Β/ , «Έγκριση Εθνικού Σχεδιασµού ιαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων - ΕΣ ΕΑ»), τα ζωικά υποπροϊόντα που 9

10 σύµφωνα µε τον Κανονισµό 1774/2002/ΕΚ κατατάσσονται στην κατηγορία 1, αποτελούν Επικίνδυνα Απόβλητα. Σύµφωνα µε στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, η ετήσια παραγωγή των επικίνδυνων ζωικών υποπροϊόντων στην Ελλάδα ανέρχεται σε τόνους περίπου. Οι µεγαλύτερες ποσότητες αυτών παράγονται στους νοµούς Ιωαννίνων και Εύβοιας. Τα εν λόγω υλικά αποτεφρώνονται σε µικρές µονάδες οι οποίες λειτουργούν εντός των σφαγείων. Το ΕΣ ΕΑ ορίζει πως για τα ζωικά υποπροϊόντα Κατηγορίας 1 η προβλεπόµενη διαχείριση είναι η αποτέφρωση και η διάθεση της τέφρας σε εγκεκριµένο ΧΥΤΑ ή σε αδειοδοτηµένο χώρο εντός του χώρου των µονάδων (σφαγείων). Οι επί µέρους στόχοι του ΕΣ ΕΑ για τη διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων τίθενται από τον Κανονισµό 1774/2002/ΕΚ, και συνοψίζονται στην αποτέφρωση των υλικών της Κατηγορίας 1 και τη µεταποίηση των υλικών της Κατηγορίας 2. Όπου δεν είναι δυνατόν ή δεν συµφέρει οικονοµικά ο διαχωρισµός των Κατηγοριών 2 και 3, τα απόβλητα θα πρέπει να θεωρούνται Κατηγορίας 2 και να υπόκεινται σε ανάλογη επεξεργασία. εν µπορεί να γίνει διάθεση ζωικών υποπροϊόντων σε ΧΥΤΑ ή άλλη τοποθεσία χωρίς αυτά να έχουν προηγουµένως υποστεί µία από τις µεθόδους επεξεργασίας που περιγράφονται στον Κανονισµό 1774/2002/ΕΚ. Οι στοιχειώδεις κανόνες για την αποθήκευση και διαχείριση της κόπρου περιγράφονται από την εθνική και κοινοτική νοµοθεσία για τη νιτρορύπανση. Περιέχονται διατάξεις σχετικά µε την αποθήκευση της κοπριάς σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί «ευπρόσβλητες ζώνες, µε στόχο την προστασία των υδάτων από τη νιτρορύπανση. Ωστόσο η σχετική τεχνική οµάδα εργασίας του Ευρωπαϊκού Γραφείου Ολοκληρωµένης πρόληψης και Ελέγχου της Ρύπανσης (European Integrated Pollution Prevention and Control Bureau (ΕIPPCΒ) υποστηρίζει ότι οι βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές για τις δεξαµενές υγρής κοπριάς, τους σωρούς κοπριάς ή τις επιφανειακές λεκάνες υγρής κοπριάς θα πρέπει ισχύουν τόσο σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ευπρόσβλητες ζώνες όσο και στις υπόλοιπες. Η Οδηγία 1996/61/ΕΚ (και η Οδηγία 2008/1/ΕΚ που την αντικατέστησε) σχετικά µε την Ολοκληρωµένη Πρόληψη και Έλεγχο της Ρύπανσης (Integrated Prevention Pollution Control, IPPC), αναφέρεται στον έλεγχο και την πρόληψη της ρύπανσης µε βάση την πρόγνωση και τη λήψη των αναγκαίων µέτρων, ώστε να επιτευχθεί ένας υψηλός βαθµός προστασίας του περιβάλλοντος. Ουσιαστικά, µέσα από τη συγκεκριµένη Οδηγία προωθείται ο συνδυασµός της οικονοµικής ευηµερίας των επιχειρήσεων που εντάσσονται σε αυτήν, µε τη µείωση της χρήσης φυσικών πόρων και ενέργειας καθώς και της έκθεσης σε επικίνδυνες ουσίες και εκποµπές κάθε 10

11 τύπου. Το πεδίο εφαρµογής της Οδηγίας IPPC που θα εξεταστεί στη Μελέτη, είναι αυτό των παραγράφων 6.4, 6.5, 6.6 του Παραρτήµατος I της Οδηγίας και αφορά: Σφαγεία: Εγκαταστάσεις σφαγείων µε ηµερήσια δυναµικότητα παραγωγής (σε σφάγια) άνω των 50 τόνων. Επεξεργασία και Μεταποίηση για την Παραγωγή Προϊόντων ιατροφής από Ζωικές Πρώτες Ύλες: Εγκαταστάσεις επεξεργασίας και µεταποίησης κρεάτων (βοοειδών, αιγοπροβάτων, χοιρινών και πουλερικών), επεξεργασίας και µεταποίησης ιχθυηρών και αλλαντοποιίας, µε ηµερήσια δυναµικότητα παραγωγής προϊόντων άνω των 75 τόνων. Επεξεργασία και Μεταποίηση Γάλακτος: Εγκαταστάσεις επεξεργασίας και µεταποίησης γάλακτος µε δυναµικότητα επεξεργασίας άνω των 200 τόνων την ηµέρα (γάλακτος ως πρώτης ύλης). Εντατική Εκτροφή Χοίρων: Εγκαταστάσεις εντατικής εκτροφής χοίρων µε περισσότερες από 750 θέσεις χοιροµητέρων, ή χοίρων παραγωγής (άνω των 30 kg). Εντατική Εκτροφή Πουλερικών. Εγκαταστάσεις εντατικής εκτροφής πουλερικών (αυγοπαραγωγές ή κρεατοπαραγωγές) µε περισσότερες από θέσεις πουλιών. Εξάλειψη ή Αξιοποίηση Υποπροϊόντων Σφαγείων. Εγκαταστάσεις εξάλειψης ή αξιοποίησης υποπροϊόντων σφαγείων µε ηµερήσια δυναµικότητα επεξεργασίας άνω των 10 τόνων. Λίγες µόνο από τις µονάδες που λειτουργούν ή θα λειτουργήσουν στην Περιφέρεια Ηπείρου εντάσσονται υποχρεωτικά στο καθεστώς της Οδηγίας 96/61/ΕΚ, καθώς τα µεγέθη των κτηνοτροφικών και µεταποιητικών µονάδων στην Ελλάδα είναι µικρότερα από αυτά που ορίζονται στην Οδηγία. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις τα κράτη µέλη λαµβάνουν υπόψιν τους τις Βέλτιστες ιαθέσιµες Τεχνικές κατά τη διαδικασία αδειοδότησης και ελέγχου µικρότερων µονάδων, λαµβάνοντας υπόψιν τις ειδικές γεωγραφικές, οικολογικές και κοινωνικό-οικονοµικές παραµέτρους των τοποθεσιών εγκατάστασης. Για τη γνωµοδότηση επί της σκοπιµότητας και καταλληλότητας των σχεδίων που υποβάλλονται από φορείς και επενδυτές προς την Περιφέρεια θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψιν τα κριτήρια που θέτει η κείµενη νοµοθεσία, στο πλαίσιο που περιγράφηκε. Σύµφωνα µε το Νόµο 3852/2010 (ΦΕΚ Α' ) για την Τοπική Αυτοδιοίκηση (Σχέδιο «Καλλικράτης») στις υπηρεσίες των ήµων µεταβιβάζονται οι παρακάτω σχετικές αρµοδιότητες: Η γνωµοδότηση για παρέκκλιση από τους όρους δόµησης κατασκευής κτιρίων που 11

12 προορίζονται για γεωκτηνοτροφικές, γεωπτηνοτροφικές ή υδατοκαλλιεργητικές εγκαταστάσεις, καθώς και εγκαταστάσεις αποθήκευσης λιπασµάτων, φαρµάκων, ιχθυοτροφών, γεωργικών και αλιευτικών εφοδίων, γεωργικών και αλιευτικών προϊόντων, στεγάστρων σφαγής ζώων και δεξαµενών από οποιοδήποτε υλικό. Η παροχή γνώµης για τον καθορισµό Βιοµηχανικών και Επιχειρησιακών Περιοχών (Β.Ε.ΠΕ.) και για τη µελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, κατ άρθρο 5 του Νόµου 2545/1997 (ΦΕΚ 254 Α ). Η χορήγηση αδειών για την ίδρυση και λειτουργία κτηνοπτηνοτροφικών εγκαταστάσεων, σύµφωνα µε τις διατάξεις του ν. 3698/2008 (ΦΕΚ 198 Α ). Αντίστοιχα στις υπηρεσίες των Περιφερειών µεταβιβάζονται οι παρακάτω σχετικές αρµοδιότητες: Η προκαταρκτική περιβαλλοντική εκτίµηση και αξιολόγηση και η έγκριση περιβαλλοντικών όρων για την ανάπτυξη βιοµηχανικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων για την παραγωγή γαλακτοκοµικών προϊόντων, καθώς και σφαγείων και πτηνοσφαγείων. Η χορήγηση άδειας σκοπιµότητας για την ίδρυση σφαγείου παραγωγής κρέατος δυναµικότητας 801 και άνω τόνων ετησίως παραγωγής κρέατος ή πτηνοσφαγείου δυναµικότητας και άνω κεφαλών σφαζόµενων ορνιθοειδών ωριαίως (άρθρο 2 περ. β του ν. 111/1975, ΦΕΚ 174 Α ). Η γνωµοδότηση για παρέκκλιση από τους όρους δόµησης για κατασκευή κτιρίων που προορίζονται για γεωκτηνοτροφικές, γεωπτηνοτροφικές ή υδατοκαλλιεργητικές εγκαταστάσεις, καθώς και εγκαταστάσεις αποθήκευσης λιπασµάτων, φαρµάκων, ιχθυοτροφών, γεωργικών και αλιευτικών εφοδίων, γεωργικών και αλιευτικών προϊόντων, στεγάστρων σφαγής ζώων και δεξαµενών από οποιοδήποτε υλικό. Η έγκριση περιβαλλοντικών όρων για έργα και δραστηριότητες Β και Γ κατηγορίας, κατά το άρθρο 2 του ν. 3010/2002 (ΦΕΚ 91 Α ). Ο έλεγχος τήρησης περιβαλλοντικών όρων, προς εφαρµογή της νοµοθεσίας για την προστασία του περιβάλλοντος, κατά το άρθρο 26 του ν. 1650/1986 (ΦΕΚ 160 Α ). Η χορήγηση αδειών ίδρυσης και λειτουργίας βιοµηχανιών και βιοτεχνιών, σύµφωνα µε το ν. 3325/2005 (ΦΕΚ 68 Α ), όπως ισχύει. Στο Π.. 140/2010 «Οργανισµός της Περιφέρειας Ηπείρου» (ΦΕΚ Α ) 12

13 καθορίζονται οι σχετικές αρµοδιότητες των υπηρεσιών της Περιφέρειας Ηπείρου: Οι αρµοδιότητες της ιεύθυνσης Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασµού ανάγονται ιδίως στον έλεγχο τήρησης των περιβαλλοντικών όρων για δραστηριότητες και έργα, σύµφωνα µε την ισχύουσα νοµοθεσία, τη λήψη µέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος καθώς και στην κατάρτιση και έγκριση του περιφερειακού σχεδιασµού διαχείρισης των στερεών αποβλήτων στο πλαίσιο του αντίστοιχου εθνικού σχεδιασµού σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία. Στο Τµήµα Περιβάλλοντος υπάγονται ιδίως οι αρµοδιότητες του τοµέα περιβάλλοντος οι οποίες έχουν ανατεθεί στις Περιφέρειες σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία και ανάγονται ιδίως στον έλεγχο τήρησης των περιβαλλοντικών όρων για δραστηριότητες και έργα, σύµφωνα µε την ισχύουσα νοµοθεσία και στη λήψη µέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος. Στο Τµήµα Υδροοικονοµίας υπάγονται οι αρµοδιότητες που αφορούν ιδίως την προστασία και διαχείριση των υδάτων, όπως η επιβολή περιορισµών ή άλλων µέτρων για τη χρήση των υδάτων και την εκτέλεση έργων αξιοποίησής τους, η µέριµνα για τον έλεγχο των σηµειακών και διάχυτων εκποµπών ρύπων στα επιφανειακά, υπόγεια και παράκτια ύδατα, η εφαρµογή και η επιβολή µέτρων και κυρώσεων για την προστασία των υδάτων. Στα Τµήµατα Περιβάλλοντος και Υδροοικονοµίας των Περιφερειακών Ενοτήτων υπάγονται οι αρµοδιότητες του τοµέα του περιβάλλοντος, οι οποίες ανάγονται ιδίως στον έλεγχο της τήρησης των περιβαλλοντικών όρων για δραστηριότητες και έργα, σύµφωνα µε την ισχύουσα νοµοθεσία, στη λήψη µέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και αρµοδιότητες που αφορούν την προστασία και διαχείριση των υδάτων στην περιφερειακή ενότητα. Οι αρµοδιότητες της ιεύθυνσης Αγροτικής Οικονοµίας ανάγονται ιδίως στην κατάρτιση ετήσιων και πολυετών περιφερειακών αναπτυξιακών προγραµµάτων για τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία, στην εκπόνηση και αξιολόγηση σχετικών µελετών και µέτρων πολιτικής, καθώς και στη µέριµνα για την ανάπτυξη και την ποιοτική βελτίωση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας στον τοµέα της φυτικής και της ζωικής παραγωγής αντίστοιχα, σε συνδυασµό µε τη λήψη των αναγκαίων µέτρων για την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισµό των αγροτικών εκµεταλλεύσεων. Η /νση Αγροτικής Οικονοµίας επικοινωνεί µε τις αρµόδιες υπηρεσίες των καθ ύλην αρµόδιων Υπουργείων και εφαρµόζει τις εθνικές πολιτικές στα θέµατα της αρµοδιότητάς της, σύµφωνα µε τις οδηγίες τους, συνεργάζεται, επικοινωνεί και παρέχει πληροφορίες στους δήµους της περιοχής της περιφέρειας για τα θέµατα της αρµοδιότητάς της και παρέχει τις κατευθυντήριες οδηγίες στις περιφερειακές υπηρεσίες, που ασκούν αρµοδιότητες γεωργίας, κτηνοτροφίας και αλιείας, σε 13

14 επίπεδο περιφερειακής ενότητας. Οι αρµοδιότητες της ιεύθυνσης Αγροτικής Οικονοµίας κατανέµονται στα υπαγόµενα σε αυτή τµήµατα, ως εξής: Το Τµήµα Προγραµµατισµού είναι αρµόδιο ιδίως για την κατάρτιση ετήσιων και πολυετών περιφερειακών αναπτυξιακών προγραµµάτων για τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία, καθώς και για την εκπόνηση και αξιολόγηση σχετικών µελετών και µέτρων πολιτικής. Επίσης είναι αρµόδιο για την παρακολούθηση εκτέλεσης των ανωτέρω προγραµµάτων, την έγκριση, τον έλεγχο και την παραλαβή έργων και εργασιών περιφερειακού επιπέδου, τη σύνταξη τοµεακών και λοιπών προγραµµάτων έργων υποδοµής για τη µεταποίηση αγροτικών προϊόντων καθώς και την αντιµετώπιση των τεχνικών, οικονοµικών και διαρθρωτικών προβληµάτων των γεωργικών εκµεταλλεύσεων. Το Τµήµα Φυτικής και Ζωικής Παραγωγής είναι αρµόδιο ιδίως για την εφαρµογή προγραµµάτων και τη λήψη µέτρων για τη βελτίωση της γεωργικής παραγωγής, την εφαρµογή όλων των αγροπεριβαλλοντικών προγραµµάτων, καθώς και για τον έλεγχο και παρακολούθηση παραγωγής προϊόντων Προστατευόµενης Ονοµασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) και Προστατευόµενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ) φυτικής και ζωικής προέλευσης. Επίσης είναι αρµόδιο για τη ρύθµιση θεµάτων που προκύπτουν από τη χωροθέτηση της γεωργικής γης και των βοσκοτόπων και τη µελέτη των σχετικών προβληµάτων, σε συνεργασία µε τις λοιπές υπηρεσίες της Περιφέρειας, καθώς και για κάθε άλλο θέµα που αφορά την ανάπτυξη της γεωργικής και ζωικής παραγωγής στην περιοχή της περιφέρειας που δεν ανατίθεται σε άλλη διεύθυνση ή τµήµα. Οι αρµοδιότητες της ιεύθυνσης Κτηνιατρικής ανάγονται ιδίως στη µέριµνα για την προστασία του ζωικού κεφαλαίου σε όλη την Περιφέρεια, την εξασφάλιση της υγείας των ζώων, τη λήψη αποφάσεων για ασθένειες ζώων που µπορεί να έχουν επιδηµικό χαρακτήρα, καθώς και στη λήψη µέτρων για την προστασία της δηµόσιας υγείας. Η ιεύθυνση Κτηνιατρικής συνεργάζεται, επικοινωνεί και παρέχει πληροφορίες στους Ο.Τ.Α. α βαθµού της Περιφέρειας για τα θέµατα της αρµοδιότητάς της και παρέχει τις κατευθυντήριες οδηγίες στις περιφερειακές υπηρεσίες, που ασχολούνται µε θέµατα Κτηνιατρικής, σε επίπεδο περιφερειακής ενότητας. Το Τµήµα Υγείας των Ζώων είναι αρµόδιο ιδίως για την έρευνα και τη µελέτη κάθε θέµατος που σχετίζεται µε την υγιεινή κατάσταση του ζωικού κεφαλαίου, χερσαίου, υδρόβιου και αµφίβιου και την προστασία γενικά της υγείας των ζώων, την εκτέλεση προγράµµατος παραγωγής ζωοτροφών, τον ορισµό σφαγείων, στα ποία θα οδηγούνται τα αφικνούµενα στη χώρα µας ζώα 14

15 σφαγής, τη διενέργεια αναγκαστικών προληπτικών εµβολιασµών κατά λοιµωδών νοσηµάτων διαφόρων ζώων, καθώς και για τη λήψη µέτρων σε περίπτωση υποψίας και βεβαιωµένης εµφάνισης γρίπης των ορνίθων. Το Τµήµα Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας είναι αρµόδιο ιδίως για τη χορήγηση ή ανάκληση άδειας ίδρυσης και λειτουργίας σε σφαγεία για τη σφαγή όλων των ειδών των ζώων, την εφαρµογή της κοινοτικής νοµοθεσίας σε θέµατα αρµοδιότητάς του, τη χορήγηση αδειών ίδρυσης και λειτουργίας εργαστηρίων και µονάδων τυποποίησης, επεξεργασίας, τεµαχισµού κρέατος, τη χορήγηση άδειας και λειτουργίας ιχθυοσκαλών, συσκευαστηρίων νωπών αλιευµάτων και εργαστηρίων µεταποίησης και συσκευασίας κατεψυγµένων αλιευµάτων, την τήρηση µητρώου εµπόρων εισαγωγών και εξαγωγών τροφίµων ζωικής προέλευσης, καθώς και για κάθε είδους αδειοδότηση, σύµφωνα µε την κοινοτική νοµοθεσία, η οποία έχει ανατεθεί στην Περιφέρεια από την Κεντρική ιοίκηση. Οι αρµοδιότητες των ιευθύνσεων Αγροτικής Οικονοµίας και Κτηνιατρικής που συνιστώνται σε όλες τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Ηπείρου ανάγονται ιδίως στη µέριµνα για την ανάπτυξη και την ποιοτική βελτίωση των τοµέων της φυτικής και ζωικής παραγωγής στην περιοχή των Περιφερειακών Ενοτήτων, τη λήψη των αναγκαίων µέτρων για την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισµό των αγροτικών εκµεταλλεύσεων, τη διενέργεια ελέγχων, σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία για την προστασία του ζωικού κεφαλαίου στην περιφέρεια, την εξασφάλιση της υγείας των ζώων και τη λήψη µέτρων για την προστασία της δηµόσιας υγείας σε κάθε Περιφερειακή Ενότητα. Οι ιευθύνσεις αυτές οφείλουν να απευθύνονται στην αντίστοιχη οργανική µονάδα της έδρας της Περιφέρειας για την αντιµετώπιση θεµάτων της αρµοδιότητάς τους. Το Τµήµα Φυτικής και Ζωικής Παραγωγής είναι αρµόδιο ιδίως για την υποβολή προτάσεων και µελετών για την εφαρµογή προγραµµάτων αναδιάρθρωσης των καλλιεργειών, σε επίπεδο περιφερειακής ενότητας, για τη µελέτη των δυνατοτήτων ανάπτυξης και βελτίωσης της βοοτροφίας, αιγοπροβατοτροφίας, χοιροτροφίας, πτηνοτροφίας και λοιπών αγροτικών ζώων και την εισήγηση για τη λήψη των αναγκαίων µέτρων, για τη µελέτη και την αξιοποίηση των στοιχείων της παραγωγικής διαδικασίας και για τη µέριµνα για την εφαρµογή των προγραµµάτων βελτίωσης της ποιότητας προϊόντων φυτικής και ζωικής παραγωγής. Το Τµήµα Κτηνιατρικής είναι αρµόδιο ιδίως για τη διενέργεια των ελέγχων, σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία, για την προστασία του ζωικού κεφαλαίου στην περιφερειακή ενότητα, την εξασφάλιση της υγείας των ζώων και για τη λήψη µέτρων για την προστασία της δηµόσιας υγείας 15

16 σε επίπεδο περιφερειακής ενότητας. Οι αρµοδιότητες της ιεύθυνσης Βιοµηχανίας, Ενέργειας και Φυσικών Πόρων ανάγονται ιδίως στη χορήγηση αδειών ίδρυσης και λειτουργίας βιοµηχανιών και βιοτεχνιών, σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία, καθώς και στην άσκηση αρµοδιοτήτων που µεταφέρονται στην Περιφέρεια από την Κεντρική ιοίκηση. Προκειµένου να επιτυγχάνεται η αποτελεσµατική εφαρµογή της βιοµηχανικής νοµοθεσίας στο σύνολό της και να υλοποιούνται οι γενικές κατευθύνσεις του αρµόδιου Υπουργείου σε θέµατα βιοµηχανικής πολιτικής, η ιεύθυνση Βιοµηχανίας, Ενέργειας και Φυσικών Πόρων ενηµερώνει το καθ ύλην αρµόδιο για τα θέµατα αυτά Υπουργείο για κάθε ζήτηµα της αρµοδιότητάς της που ανακύπτει κατά την εφαρµογή της βιοµηχανικής νοµοθεσίας από τις συναρµόδιες Υπηρεσίες, µε σκοπό την επίλυση των προβληµάτων και την παροχή διευκρινίσεων ή οδηγιών σε θέµατα ερµηνείας της κείµενης νοµοθεσίας. Η ιεύθυνση Βιοµηχανίας, Ενέργειας και Φυσικών Πόρων παρέχει τις κατευθυντήριες οδηγίες στις περιφερειακές υπηρεσίες που ασκούν αρµοδιότητες βιοµηχανίας, ενέργειας και φυσικών πόρων, σε επίπεδο περιφερειακής ενότητας. 16

17 1.2. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ Α ΕΙΟ ΟΤΗΣΗ ΠΤΗΝΟ - ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΜΟΝΑ ΩΝ Για την ίδρυση πτηνο - κτηνοτροφικής µονάδος απαιτούνται εγκρίσεις και άδειες που έχουν σκοπό την διασφάλιση της χωροταξίας, της υγείας, του περιβάλλοντος, και της καλής λειτουργικότητας της µονάδος. Βασικό στοιχείο για την έκδοση των εγκρίσεων και των αδειών είναι η τήρηση καθορισµένων ελάχιστων αποστάσεων από ορισµένα ευαίσθητα σηµεία, οικισµούς, δρόµους, κ.λ.π. (Αποστάσεις πτηνοκτηνοτροφικών µονάδων από ευαίσθητα σηµεία, Κ.Υ.Α /3591/1987/ΦΕΚ 1/1987, Υγειονοµική ιάταξη Υ1β/2000/1995/ΦΕΚ Β 343/1995), προστασία πόσιµων υδάτων (Υ.Α. Α5-2280/ΦΕΚ Β ), προστασία από την σαλµονέλα (Π..224/ΦΕΚ Α 175/1998) κ.α. Σύµφωνα µε την πρόσφατη νοµοθεσία, (ΚΥΑ Η.Π /ΦΕΚ Β , Ν.3010/ΦΕΚ Α 91/2002, ΚΥΑ Η.Π Φ104/ΦΕΚ Β ) που αντικατέστησε την ΚΥΑ /ΦΕΚ Β για την έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων), οι πτηνοκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις κατατάσσονται ανάλογα µε τη δυναµικότητά τους στις υποκατηγορίες 1-4 του Πίνακα της 7 ης Οµάδας, όπως αναφέρεται στο άρθρο 3 του N.3698/ ιαδικασία έκδοσης άδειας ίδρυσης για τις πτηνο-κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις όλων των υποκατηγοριών του Πίνακα του άρθρου 3 του ν. 3698/08 Απαιτούµενα ικαιολογητικά i Για όλες τις υποκατηγορίες του Πίνακα, απαιτείται Μελέτη χειρισµού και διάθεσης αποβλήτων της προς ίδρυση πτηνο-κτηνοτροφικής εγκατάστασης και έγκριση της µελέτης αυτής από τη /νση Υγιεινής της οικείας Νοµαρχιακής (Περιφερειακής) Αυτοδιοίκησης. ii Για τις περιπτώσεις των µονάδων που απαιτείται Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίµηση και Αξιολόγηση (Π.Π.Ε.Α.) χρειάζεται η σχετική θετική γνωµοδότηση της αρµόδιας υπηρεσίας Περιβάλλοντος της Περιφέρειας και για όλες τις περιπτώσεις κατατίθενται η σχετική απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (Ε.Π.Ο.) καθώς και η εγκεκριµένη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) ή Περιβαλλοντική Έκθεση. iii Αρχιτεκτονικά σχέδια (όψη, τοµή, κάτοψη) των κτιριακών εγκαταστάσεων που θα κατασκευαστούν, για όλες τις υποκατηγορίες του Πίνακα. ιαδικασία Αδειοδότησης Έγκριση µελέτης χειρισµού και διάθεσης αποβλήτων Ο ενδιαφερόµενος φορέας της πτηνο-κτηνοτροφικής εγκατάστασης υποβάλλει, µε αίτησή του, 17

18 τη µελέτη χειρισµού και διάθεσης αποβλήτων, σε έξι (6) αντίγραφα, στη /νση Υγιεινής της Νοµαρχιακής (Περιφερειακής) Αυτοδιοίκησης, προκειµένου να λάβει την έγκριση χειρισµού και διάθεσης αποβλήτων. Η /νση Υγιεινής διαβιβάζει ένα (1) αντίγραφο της µελέτης στη /νση Αγροτικής Ανάπτυξης ( ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας) και ένα (1) αντίγραφο στην υπηρεσία Περιβάλλοντος προκειµένου οι υπηρεσίες αυτές να διατυπώσουν τη γνώµη τους. Μετά την αξιολόγηση της µελέτης από τη /νση Υγιεινής και τη διατύπωση γνώµης των δύο ανωτέρω υπηρεσιών, η /νση Υγιεινής εκδίδει, σύµφωνα και µε την ισχύουσα νοµοθεσία περί διάθεσης υγρών αποβλήτων, την έγκριση µελέτης, χειρισµού και διάθεσης αποβλήτων εντός διαστήµατος δεκαπέντε (15) ηµερών από την υποβολή της µελέτης από τον φορέα. Η ανωτέρω έγκριση και η υποβληθείσα µελέτη διαβιβάζονται από τη /νση Υγιεινής στην αρµόδια, για την έκδοση της Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (Ε.Π.Ο.), υπηρεσία Περιβάλλοντος, καθώς και στη ιεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης της οικείας Νοµαρχιακής (Περιφερειακής) Αυτοδιοίκησης (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας). Επίσης, η /νση Υγιεινής επιστρέφει στον φορέα της εγκατάστασης δύο (2) επικυρωµένα αντίγραφα της εγκεκριµένης µελέτης. Για την άδεια διάθεσης υγρών αποβλήτων εφαρµόζεται η διαδικασία του άρθρου 14 της Ε1β/221/1965 (ΦΕΚ Β 138/1965) Υγειονοµικής ιάταξης. Επισηµαίνεται ότι η άδεια διάθεσης υγρών αποβλήτων αποτελεί απαραίτητο δικαιολογητικό κατά την έκδοση της άδειας λειτουργίας. Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων (Ε.Π.Ο.) Για την Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίµηση και Αξιολόγηση (Π.Π.Ε.Α.) και την Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων (Ε.Π.Ο.) ακολουθούνται οι διατάξεις της ΚΥΑ Η.Π Φ104 ΦΕΚ Β , ανάλογα µε την υποκατηγορία στην οποία ανήκουν οι πτηνο-κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις σύµφωνα µε τον Πίνακα του άρθρου 3 του ν. 3698/08, µε τις επιπλέον επισηµάνσεις και ενέργειες: Η έγκριση χειρισµού και διάθεσης αποβλήτων είναι απαραίτητη, τόσο για τη διενέργεια της Π.Π.Ε.Α., όσο και για την Ε.Π.Ο. Για την Π.Π.Ε.Α. και την Ε.Π.Ο. απαιτείται πλέον και γνωµοδότηση της επιτροπής σταυλισµού. Για το λόγο αυτό, στις συναρµόδιες υπηρεσίες και φορείς που προβλέπονται ήδη από τις διατάξεις της ΚΥΑ Η.Π Φ104 (και στις οποίες διαβιβάζεται, από την κατά περίπτωση αρµόδια υπηρεσία Περιβάλλοντος, αντίγραφο 18

19 της Προµελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Π.Π.Ε.) και της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) ή της Περιβαλλοντικής Έκθεσης), προστίθεται και η επιτροπή σταυλισµού. Τα χρονικά διαστήµατα για τις διαδικασίες που περιγράφονται στην ΚΥΑ Η.Π Φ104 ισχύουν ως έχουν και αφορούν πλέον και στην επιτροπή σταυλισµού. (Οι διαδικασίες αυτές περιγράφονται αναλυτικά στα άρθρα 3-11 της ανωτέρω Κ.Υ.Α.). Έκδοση άδειας ίδρυσης Μετά την έκδοση της απόφασης Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (Ε.Π.Ο.), ο ενδιαφερόµενος φορέας της πτηνο-κτηνοτροφικής εγκατάστασης ζητά, µε αίτησή του στη /νση Αγροτικής Ανάπτυξης (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας), την έκδοση άδειας ίδρυσης. Με την αίτηση υποβάλλονται συνηµµένα: 1. Ένα (1) αντίγραφο της απόφασης Ε.Π.Ο. και ένα (1) αντίγραφο της εγκεκριµένης Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) ή της εγκεκριµένης Περιβαλλοντικής Έκθεσης, 2. Τα αρχιτεκτονικά σχέδια (όψη, τοµή, κάτοψη) των κτιριακών εγκαταστάσεων που πρόκειται να κατασκευαστούν. Η /νση Αγροτικής Ανάπτυξης (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας), αφού ελέγξει την πληρότητα του φακέλου, εκδίδει εντός τριών (3) ηµερών την άδεια ίδρυσης της πτηνο-κτηνοτροφικής εγκατάστασης. 2. ιαδικασία έκδοσης άδειας ίδρυσης για τις πτηνο-κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις δυναµικότητας µικρότερης των ορίων της υποκατηγορίας 4 του Πίνακα του άρθρου 3 του ν. 3698/08 Στην προκειµένη περίπτωση, ο ενδιαφερόµενος φορέας της πτηνο-κτηνοτροφικής εγκατάστασης ζητά, µε αίτησή του στη /νση Αγροτικής Ανάπτυξης (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας), την έκδοση άδειας ίδρυσης. Με την αίτηση υποβάλλεται συνηµµένα τεχνική έκθεση, σε τέσσερα (4) αντίγραφα, η οποία συντάσσεται και υπογράφεται από τον φορέα και στην οποία περιλαµβάνονται τα εξής: 19

20 - σχετικό σκαρίφηµα µε περιγραφή των ορίων του οικοπέδου, τη θέση των υφιστάµενων εγκαταστάσεων, καθώς και εκείνων που πρόκειται να κατασκευαστούν και την απόστασή τους από τα όρια των όµορων ιδιοκτησιών - οι όµορες ιδιοκτησίες και τα ονόµατα των ιδιοκτητών, καθώς και το είδος της καλλιέργειας ή άλλης χρήσης γης - η ύπαρξη πηγαδιών ή γεωτρήσεων υδρεύσεως ή υδραγωγείου και δεξαµενών πόσιµου νερού στη γύρω περιοχή - περιγραφή της κατάστασης απορροής των επιφανειακών υδάτων κατάντη της µονάδας - η δυναµικότητα της µονάδας και ο τύπος σταυλισµού των ζώων - απλή περιγραφή του τρόπου διαχείρισης των αποβλήτων - σκαρίφηµα των κτιριακών εγκαταστάσεων, όταν δεν απαιτούνται σχέδια για την άδεια οικοδοµής - αντίγραφα τοπογραφικών και κτιριακών σχεδίων, όταν αυτά απαιτούνται για την άδεια οικοδοµής. Η /νση Αγροτικής Ανάπτυξης (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας) διαβιβάζει τα τρία (3) αντίγραφα της τεχνικής έκθεσης στην επιτροπή σταυλισµού, η οποία (επιτροπή) επιλαµβάνεται, εξετάζει και αξιολογεί την τεχνική έκθεση και εντός δέκα (10) ηµερών από την υποβολή της αίτησης του φορέα, αποστέλλει πρακτικό γνωµοδότησης της στη /νση Αγροτικής Ανάπτυξης. Η /νση Αγροτικής Ανάπτυξης, αφού ελέγξει την πληρότητα του φακέλου, εκδίδει εντός τριών (3) ηµερών την άδεια ίδρυσης της πτηνο-κτηνοτροφικής εγκατάστασης. 3. ιαδικασία έκδοσης άδειας λειτουργίας για όλες τις πτηνο-κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις ανεξάρτητα από τη δυναµικότητα τους Μετά την έκδοση της άδειας ίδρυσης και την ολοκλήρωση των εργασιών των κτιριακών εγκαταστάσεων της πτηνο-κτηνοτροφικής µονάδας, ο ενδιαφερόµενος φορέας ζητά, µε αίτησή του στη /νση Αγροτικής Ανάπτυξης (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας), την έκδοση άδειας λειτουργίας. Η /νση Αγροτικής Ανάπτυξης (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας) εντός τριών (3) ηµερών µεριµνά για τη σύγκληση της 20

21 επιτροπής σταυλισµού, η οποία προβαίνει στον έλεγχο των εγκαταστάσεων, µε βάση την άδεια ίδρυσης, τα σχετικά δικαιολογητικά σύµφωνα µε τα οποία αυτή εκδόθηκε και την άδεια διάθεσης υγρών αποβλήτων του οικείου Νοµάρχη (Αντιπεριφερειάρχη) και διαβιβάζει (η επιτροπή) σχετικό πρακτικό γνωµοδότησης, εντός δέκα (10) ηµερών από τη σύγκλησή της, στη /νση Αγροτικής Ανάπτυξης (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας) για την έκδοση άδειας λειτουργίας. Η /νση Αγροτικής Ανάπτυξης (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας), αφού ελέγξει την πληρότητα όλης της διαδικασίας, εκδίδει εντός τριών (3) ηµερών την άδεια λειτουργίας της πτηνο-κτηνοτροφικής εγκατάστασης. 4. Λοιπές επισηµάνσεις Οι άδειες ίδρυσης και λειτουργίας αφορούν σε όλες τις πτηνο-κτηνοτροφικές εκµεταλλεύσεις, είτε διαθέτουν είτε δεν διαθέτουν κτιριακές εγκαταστάσεις. Στην περίπτωση που δεν διαθέτουν κτιριακές εγκαταστάσεις και άρα δεν απαιτούνται αρχιτεκτονικά σχέδια κατά τη διαδικασία έκδοσης άδειας ίδρυσης (παράγραφοι Α.2.3. και Β του παρόντος εγγράφου), οι άδειες χορηγούνται για τον χώρο που συνήθως χρησιµοποιούν οι πτηνο-κτηνοτροφικές εκµεταλλεύσεις για τη συγκέντρωση των εκτρεφοµένων ζώων καθώς και για διάφορες λειτουργικές ανάγκες της εκµετάλλευσης. Υπενθυµίζεται ότι, ανεξάρτητα από τη δυναµικότητα της πτηνο-κτηνοτροφικής εγκατάστασης, για την Π.Π.Ε.Α., την Ε.Π.Ο. και την άδεια ίδρυσης, λαµβάνονται υπόψη, σε κάθε περίπτωση, οι απαιτούµενες αποστάσεις µεταξύ της εγκατάστασης και χώρων που χρήζουν προστασίας, οι οποίες ορίζονται και µετρώνται σύµφωνα µε το άρθρο 5 του ν. 3698/08. Για τη µέτρηση των απαιτούµενων αποστάσεων, ο υπολογισµός των ισοδυνάµων ζώων γίνεται µε βάση τα οριζόµενα στον Πίνακα του άρθρου 3 του ν. 3698/08. Για όσα είδη ζώων δεν περιλαµβάνονται στον Πίνακα, για τον υπολογισµό των ισοδυνάµων ζώων ισχύουν οι διατάξεις της Υ1β/2000/ Υγειονοµικής ιάταξης. Επισηµαίνεται ότι, µε βάση την παράγραφο 1 του άρθρου 6 του ν. 3698/08, πτηνοκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις που διαθέτουν ήδη άδεια λειτουργίας αλλά δεν διαθέτουν Ε.Π.Ο., όφειλαν να προβούν στη διαδικασία έκδοσης Ε.Π.Ο., υποβάλλοντας ανάλογα Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ή Περιβαλλοντική Έκθεση στην αρµόδια υπηρεσία Περιβάλλοντος, εντός έξι (6) µηνών από την έναρξη ισχύος του ν. 3698, δηλαδή από την 2/10/2008. Σύµφωνα µε τα οριζόµενα στις παραγράφους 2 και 3 του ίδιου άρθρου, παρέχεται η δυνατότητα 21

22 της, υπό προϋποθέσεις, έκδοσης Ε.Π.Ο. σε εγκαταστάσεις που διαθέτουν ήδη άδεια λειτουργίας αλλά δεν πληρούν τις απαιτούµενες ελάχιστες αποστάσεις. Η δυνατότητα αυτή παρέχονταν µόνο για δύο (2) έτη από την έναρξη ισχύος του ν. 3698, δηλαδή έως 2/10/2010. Σύµφωνα µε το άρθρο 37 του ν. 3698/08, καταργούνται τα άρθρα 10, 11, 12 της αριθµ. Υ1β/2000/1995 (ΦΕΚ Β 343/1995) Υγειονοµικής ιάταξης «Περί όρων ιδρύσεως και λειτουργίας πτηνοκτηνοτροφικών εγκαταστάσεων», καθώς και κάθε άλλη γενική ή ειδική διάταξη που είναι αντίθετη µε τις διατάξεις του ν. 3698/08 ή ρυθµίζει διαφορετικά τα θέµατα που ρυθµίζονται µε το νόµο αυτόν. Επίσης, σύµφωνα µε την παράγραφο 4 του άρθρου 4 του ν όπου στις διατάξεις των άρθρων 8, 13, 14, 16, 21 της αριθµ. Υ1β/2000/ Υγειονοµικής ιάταξης αναφέρεται «ο οικείος Ο.Τ.Α.» ή «ο αρµόδιος Ο.Τ.Α.», για την εφαρµογή του άρθρου 4 νοείται η ιεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης της οικίας Νοµαρχίας (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας). Συµπερασµατικά λοιπόν απαιτούνται οι εξής εγκρίσεις-άδειες για την ίδρυση πτηνοκτηνοτροφικής µονάδος: Έγκριση για την διάθεση των υγρών αποβλήτων Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίµηση & Αξιολόγηση (Π.Π.Ε.Α). Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων Άδεια Ίδρυσης (Εγκατάστασης) Οικοδοµική Άδεια (Εκδίδεται από την Πολεοδοµία). 22

23 1.3. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ Α ΕΙΟ ΟΤΗΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ Όλα τα έργα και οι δραστηριότητες για τις οποίες απαιτείται περιβαλλοντική αδειοδότηση ταξινοµούνται σε δέκα (10) οµάδες, οι οποίες κατατάσσονται σε κατηγορίες και υποκατηγορίες (Α1, Α2, Β3 και Β4) (ΚΥΑ Η.Π /2332-ΦΕΚ Β 1022/2002). Ανάλογα µε την κατηγορία-υποκατηγορία, καθορίζεται και ο τύπος της προς αξιολόγηση µελέτης (1. Προµελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ή 2. Περιβαλλοντική Έκθεση), το περιεχόµενο αυτής, η ακολουθούµενη διαδικασία για την αξιολόγηση και την έκδοση της απόφασης έγκρισης περιβαλλοντικών όρων (KYA 11014/703/Φ104-ΦΕΚ Β 332/2003). Οι αποφάσεις έγκρισης περιβαλλοντικών όρων είναι είτε Υπουργικές αποφάσεις (αποφάσεις Υ.ΠΕ.Κ.Α. ή κοινές αποφάσεις µε άλλα συναρµόδια Υπουργεία) ή αποφάσεις Γεν. Γραµµατέων Περιφερειών ή αποφάσεις Νοµαρχών, ανάλογα κυρίως µε την κατηγορία ή υποκατηγορία του έργου ή της δραστηριότητας. Αρµόδιες Υπηρεσίες για την αξιολόγηση των µελετών και την έκδοση της απόφασης έγκρισης περιβαλλοντικών όρων και ανάλογα µε την οµάδα και κατηγορία - υποκατηγορία του έργου ή δραστηριότητας, είναι είτε οι Υπηρεσίες Περιβάλλοντος του Υ.ΠΕ.Κ.Α. (σε περίπτωση που το έργο ή η δραστηριότητα ανήκουν στην υποκατηγορία Α1 ή στην υποκατηγορία Α2, αλλά βρίσκονται εντός προστατευόµενης περιοχής όπως οι περιοχές NATURA 2000, αρµόδια είναι η Ε.Υ.ΠΕ., Τµ. Γενικών Περιβαλλοντικών Θεµάτων της /νσης Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού και Τµ. Βιοµηχανιών της /νσης Ε.Α.Ρ.Θ.), είτε οι Υπηρεσίες Περιβάλλοντος των οικείων Περιφερειών ή των οικείων Νοµαρχιών (πλέον Περιφερειακών Ενοτήτων). Με βάση το Παράρτηµα Ι της ΚΥΑ Η.Π /2332 ΦΕΚ Β 1022/2002, οι πτηνοκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις κατατάσσονται ανάλογα µε την δυναµικότητά τους στις κατηγορίες: Α2, Β3, Β4. Αντίστοιχα οι κατηγορίες των σφαγείων και οι γαλακτοκοµικές - τυροκοµικές εγκαταστάσεις ταξινοµούνται στις κατηγορίες; Α1, Α2, Β3 και Β4. Για έργα ή δραστηριότητες της υποκατηγορίας Α1. Σύµφωνα µε την KYA 11014/703/Φ104-ΦΕΚ Β 332/2003 η διαδικασία για την Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίµησης και Αξιολόγησης (Π.Π.Ε.Α.) και της Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων για έργα και δραστηριότητες της υποκατηγορίας Α1 είναι η ακόλουθη: 23

24 Αρχικά για τη διενέργεια Π.Π.Ε.Α., ο ενδιαφερόµενος φορέας ή ιδιώτης υποβάλλει αίτηση στην αρµόδια υπηρεσία Περιβάλλοντος του Υ.ΠΕ.Κ.Α., η οποία συνοδεύεται από φάκελο ο οποίος περιέχει Προµελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων τύπου Ι (άρθρο 3 της παραπάνω ΚΥΑ). Σε περίπτωση θετικής γνωµοδότησης ο ενδιαφερόµενος φορέας ή ιδιώτης καλείται να συνεχίσει περαιτέρω τη διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων. Σε αυτή την περίπτωση ο ενδιαφερόµενος φορέας ή ιδιώτης υποβάλλει αίτηση στην αρµόδια υπηρεσία Περιβάλλοντος του Υ.ΠΕ.Κ.Α. που διενέργησε και την Π.Π.Ε.Α.. Η αίτηση συνοδεύεται από φάκελο ο οποίος περιέχει α) Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων τύπου Ι και β) τη θετική γνωµοδότηση (Π.Π.Ε.Α.) του Γενικού /ντη Περ/ντος του Υ.ΠΕ.Κ.Α. µαζί µε αντίγραφο του θεωρηµένου από την ως άνω Υπηρεσία χάρτη του τοπογραφικού σχεδίου απ όπου φαίνεται η προεπιλεγείσα αλλά και οι εναλλακτικές λύσεις του έργου ή της δραστηριότητας (άρθρο 4 της παραπάνω ΚΥΑ). Η απόφαση έγκρισης ή µη περιβαλλοντικών όρων εκδίδεται από τον Υπουργό ΠΕ.Κ.Α. και τον (ους) αρµόδιο (ους) κατά περίπτωση Υπουργό (ους), µετά από σχετική εισήγηση της ως άνω αρµόδιας υπηρεσία Περιβάλλοντος του Υ.ΠΕ.Κ.Α.. Για έργα ή δραστηριότητες της υποκατηγορίας Α2. Η διαδικασία για την Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίµησης και Αξιολόγησης (Π.Π.Ε.Α.) και της Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων για έργα και δραστηριότητες της υποκατηγορίας Α2 είναι η ακόλουθη: Αρχικά για τη διενέργεια Π.Π.Ε.Α., ο ενδιαφερόµενος φορέας ή ιδιώτης υποβάλλει αίτηση στην αρµόδια υπηρεσία Περιβάλλοντος της οικείας Αποκεντρωµένης ιοίκησης, η οποία συνοδεύεται από φάκελο ο οποίος περιέχει Προµελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων τύπου ΙΙ (άρθρο 6 της παραπάνω ΚΥΑ). Σε περίπτωση θετικής γνωµοδότησης καλείται ο ενδιαφερόµενος φορέας ή ιδιώτης να συνεχίσει περαιτέρω τη διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων (Ε.Π.Ο.). Σε αυτή την περίπτωση ο ενδιαφερόµενος φορέας ή ιδιώτης υποβάλλει αίτηση στην αρµόδια υπηρεσία Περιβάλλοντος της οικείας Αποκεντρωµένης ιοίκησης που διενέργησε και την Π.Π.Ε.Α.. Η αίτηση συνοδεύεται από φάκελο ο οποίος περιέχει α) Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων τύπου Ι και β) τη θετική γνωµοδότηση (Π.Π.Ε.Α.) του Γενικού /ντη Περ/ντος της Περιφέρειας µαζί µε αντίγραφο του θεωρηµένου από την ως άνω Υπηρεσία χάρτη του τοπογραφικού σχεδίου απ όπου φαίνεται η προεπιλεγείσα αλλά και οι εναλλακτικές λύσεις του έργου ή της δραστηριότητας. Η απόφαση έγκρισης ή µη περιβαλλοντικών όρων εκδίδεται από τον Γενικό Γραµµατέα της 24

25 Αποκεντρωµένης ιοίκησης µετά από σχετική εισήγηση της ως άνω αρµόδιας υπηρεσίας Περιβάλλοντος. Η αρµόδια υπηρεσία Περιβάλλοντος της Αποκεντρωµένης ιοίκησης διαβιβάζει αντίγραφα των αποφάσεων ΕΠΟ στην αρµόδια κεντρική Υπηρεσία περιβάλλοντος του Υ.ΠΕ.Κ.Α. (άρθρο 7 της παραπάνω ΚΥΑ). Για έργα ή δραστηριότητες της υποκατηγορίας Β3. Ο ενδιαφερόµενος φορέας ή ιδιώτης υποβάλλει αίτηση στην αρµόδια υπηρεσία Περιβάλλοντος της οικείας Περιφέρειας, που συνοδεύεται από φάκελο ο οποίος περιέχει Προµελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΠΠΕ) τύπου ΙΙ (άρθρο 6 της παραπάνω ΚΥΑ). Η αρµόδια υπηρεσία Περιβάλλοντος της Περιφέρειας αξιολογεί αν το συγκεκριµένο έργο ή δραστηριότητα θα ακολουθήσει τη διαδικασία των άρθρων 6 και 7 ή του άρθου11 της παραπάνω ΚΥΑ. Σε περίπτωση που κριθεί ότι το εν λόγω έργω ή δραστηριότητα υπάγεται: α) Στην διαδικασία της υποκατηγορίας 2: η ως άνω υπηρεσία προβαίνει σε Π.Π.Ε.Α. σύµφωνα µε τη διαδικασία που προβλέπεται στο άρθρο6. β) Στην διαδικασία της υποκατηγορίας 4: εκδίδεται σχετική απόφαση του Γενικού Γραµµατέα της Περιφέρειας η οποία διαβιβάζεται στο οικείο Νοµαρχιακό (Περιφερειακό) Συµβούλιο και στην αρµόδια υπηρεσία του της οικείας Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης (Περιφερειακής Ενότητας) για να ακολουθήσει τη διαδικασία του άρθρου 11. Για έργα δραστηριότητες της υποκατηγορίας Β4 (άρθρο 11). Ο ενδιαφερόµενος φορέας ή ιδιώτης υποβάλλει αίτηση στην αρµόδια υπηρεσία Περιβάλλοντος της οικείας Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης (Περιφερειακής Ενότητας), που συνοδεύεται από φάκελο ο οποίος περιλαµβάνει Περιβαλλοντική Έκθεση. Στην περίπτωση έργων ή δραστηριοτήτων της υποκατηγορίας 3, η Περιβαλλοντική Έκθεση συνοδεύεται και από τη σχετική απόφαση του Γενικού Γραµµατέα της οικείας Περιφέρειας, µαζί µε αντίγραφο του θεωρηµένου χάρτη-τοπογραφικού από την αρµόδια υπηρεσία Περιβάλλοντος της Περιφέρειας, απ όπου εµφανίζεται η θέση του έργου ή της δραστηριότητας. Η απόφαση έγκρισης ή µη περιβαλλοντικών όρων εκδίδεται από τον οικείο Νοµάρχη (Αντιπεριφερειάρχη) µετά από σχετική εισήγηση της ως άνω αρµόδιας υπηρεσία Περιβάλλοντος της Ν.Α. Η αρµόδια υπηρεσία Περιβάλλοντος της Περιφέρειας διαβιβάζει αντίγραφα των αποφάσεων ΕΠΟ στην αρµόδια κεντρική Υπηρεσία περιβάλλοντος του Υ.ΠΕ.Κ.Α. (άρθρο 11 της παραπάνω ΚΥΑ). 25

26 Τέλος όσες επιχειρήσεις ανήκουν στις κατηγορίες Α1 και Α2, σύµφωνα µε το Παράρτηµα ΙΙ (οι επιχειρήσεις µε δραστηριότητα ) της ΚΥΑ Η.Π /2332 ΦΕΚ Β 1022/2002, οφείλουν να ενηµερώνουν την αρµόδιας αρχής για τις εκποµπές (αερίων, υγρών ή στερεών) της µονάδας τους σε τακτά χρονικά διαστήµατα. Αυτό ισχύει τόσο για τα έργα και δραστηριότητες που εφεξής θα λαµβάνουν περιβαλλοντικούς όρους όσο και για τα έργα και δραστηριότητες που έχουν ήδη λάβει περιβαλλοντικούς όρους µε τις παλαιότερες διατάξεις. Έτσι θα πρέπει να δηλώνουν προς το Υ.ΠΕ.Κ.Α., τις εκποµπές τους στον αέρα και τα νερά το αργότερο σε ετήσια βάση, το αργότερο µέχρι το τέλος Μαρτίου κάθε έτους. 26

27 1.4. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ Α ΕΙΟ ΟΤΗΣΗ ΕΡΓΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΠΟ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ (Α.Π.Ε.) Σύµφωνα µε την ΚΥΑ 15393/2332-(ΦΕΚ Β 1022/2002) τα έργα ή δραστηριότητες που περιλαµβάνουν εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από γεωθερµική ενέργεια ή χρήση βιοµάζας και αγροτικών προϊόντων ταξινοµούνται ανάλογα µε την ισχύ τους στις υποκατηγορίες Α1 (>30 MW), Α2 (1-30 MW) και Β3 (<1 MW) (Παράρτηµα Ι). Συνοπτικά για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από γεωθερµική ενέργεια ή χρήση βιοµάζας και αγροτικών προϊόντων απαιτούνται οι εξής άδειες: Άδεια Παραγωγής από την Ρυθµιστική Αρχή Ενέργειας (Ρ.Α.Ε.) Άδεια Εγκατάστασης Άδεια Λειτουργίας Α. Σταθµοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τη χρήση βιοµάζας και αγροτικών προϊόντων µε εγκαταστηµένη ισχύ µεγαλύτερη του ενός (1) MW. Για εγκαταστάσεις άνω του ενός (1) MW απαιτείται η λήψη άδειας παραγωγής, εγκατάστασης και λειτουργίας. 1. Για την έκδοση της άδειας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας απαιτείται αίτηση στη Ρυθµιστική Αρχή Ενέργειας (Ρ.Α.Ε.). Η αίτηση αυτή συνοδεύεται από φάκελο ο οποίος περιέχει Προµελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Π.Π.Ε.) τύπου Ι. Η Ρ.Α.Ε. αφού εξετάσει αν πληρούνται τα κριτήρια των περιπτώσεων α-ι του άρθρου2 παρ.1 του Ν.3851/2010-(ΦΕΚ Α ) αποφασίζει για τη χορήγηση ή µη άδειας παραγωγής µέσα σε δύο (2) µήνες από την υποβολή της αίτησης, εφόσον ο φάκελος είναι πλήρης, άλλως από τη συµπλήρωσή του. Η απόφαση αναρτάται στην ιστοσελίδα της Ρ.Α.Ε. και κοινοποιείται στον Υπουργό Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιµατικής Αλλαγής. Η άδεια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε. χορηγείται για χρονικό διάστηµα µέχρι είκοσι πέντε (25) έτη και µπορεί να ανανεώνεται µέχρι ίσο χρόνο. Εάν µέσα σε τριάντα (30) µήνες από τη χορήγησή της δεν εκδοθεί άδεια εγκατάστασης, η άδεια παραγωγής παύει αυτοδικαίως να ισχύει, εκδιδοµένης σχετικής διαπιστωτικής πράξης από τη Ρ.Α.Ε. 2. Για την εγκατάσταση ή επέκταση σταθµού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε., απαιτείται σχετική άδεια. Η άδεια αυτή εκδίδεται από τον Γενικό Γραµµατέα της Περιφέρειας εντός 15 ηµερών από την ολοκλήρωση της διαδικασίας ελέγχου των δικαιολογητικών (άρθρο 8 27

28 παρ1). Οµοίως για την άδεια εγκατάστασης σταθµού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε., για την περιβαλλοντική αδειοδότηση των οποίων αρµόδιος είναι ο Υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιµατικής Αλλαγής και οι κατά περίπτωση συναρµόδιοι Υπουργοί, η άδεια χορηγείται µέσα σε προθεσµία δεκαπέντε (15) εργάσιµων ηµερών από την ολοκλήρωση της διαδικασίας ελέγχου των δικαιολογητικών η οποία ολοκληρώνεται µέσα σε τριάντα (30) εργάσιµες ηµέρες από την κατάθεση της σχετικής αίτησης (άρθρο 8 παρ2). 3. Η άδεια λειτουργίας του σταθµού εκδίδεται από το ίδιο αρµόδιο όργανο για τη χορήγηση της άδειας εγκατάστασης, µετά από αίτηση του ενδιαφεροµένου και έλεγχο από κλιµάκιο των αρµόδιων Υπηρεσιών της τήρησης των τεχνικών όρων εγκατάστασης στη δοκιµαστική λειτουργία του σταθµού, καθώς και έλεγχο της διασφάλισης των αναγκαίων λειτουργικών και τεχνικών χαρακτηριστικών του εξοπλισµού του, που µπορεί να διενεργείται και από το Κέντρο Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας (Κ.Α.Π.Ε.). Η άδεια λειτουργίας χορηγείται µέσα σε αποκλειστική προθεσµία είκοσι (20) ηµερών από την ολοκλήρωση των ανωτέρω ελέγχων και ισχύει για είκοσι (20) τουλάχιστον έτη και µπορεί να ανανεώνεται µέχρι ίσο χρονικό διάστηµα (άρθρο 11 και 12). Η Περιβαλλοντική αδειοδότηση των εγκαταστάσεων βιοµάζας εξετάζεται ξεχωριστά ανάλογα µε την κατηγορία που ανήκουν Περιβαλλοντική αδειοδότηση των εγκαταστάσεων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τη χρήση βιοµάζας και αγροτικών προϊόντων µε εγκαταστηµένη ισχύ µεγαλύτερη των 30 MW (Υποκατηγορία Α1). Αρχικά απαιτείται διενέργεια Π.Π.Ε.Α., όπου ο ενδιαφερόµενος υποβάλλει αίτηση στη Ρυθµιστική Αρχή Ενέργειας (Ρ.Α.Ε.), η οποία τη διαβιβάζει στην Ειδική Υπηρεσία Περιβάλλοντος (Ε.Υ.ΠΕ.) του Υ.ΠΕ.Κ.Α. Η αίτηση αυτή συνοδεύεται από φάκελο ο οποίος περιέχει Προµελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Π.Π.Ε.) τύπου Ι. Η θετική γνωµοδότηση ή αρνητική απόφαση επί της Π.Π.Ε.Α. εκδίδεται από το Γενικό διευθυντή Περιβάλλοντος του Υ.ΠΕ.Κ.Α. Σε περίπτωση θετικής γνωµοδότησης, καλείται ο ενδιαφερόµενος να συνεχίσει περαιτέρω τη διαδικασία Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (άρθρο 3 ΚΥΑ οικ ΦΕΚ Β ). Ακολουθεί η Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων (ΕΠΟ) και ο ενδιαφερόµενος υποβάλλει αίτηση στη ιεύθυνση Σχεδιασµού και Ανάπτυξης ( Ι.Σ.Α.) της οικείας Περιφέρειας, η οποία τη διαβιβάζει στην Ειδική Υπηρεσία Περιβάλλοντος (Ε.Υ.ΠΕ.) του Υ.ΠΕ.Κ.Α. που διενήργησε την Π.Π.Ε.Α. Η αίτηση συνοδεύεται από φάκελο ο οποίος περιέχει: 28

29 α) Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) τύπου Ι, β) Θετική γνωµοδότηση για την Π.Π.Ε.Α. του Γενικού ιευθυντή Περιβάλλοντος του Υ.ΠΕ.Κ.Α. που εκδίδεται σύµφωνα µε το άρθρο 3, συνοδευόµενη από αντίγραφο του θεωρηµένου από την Ε.Υ.ΠΕ. του Υ.ΠΕ.Κ.Α., χάρτη και τοπογραφικού σχεδίου απ όπου προκύπτει η προεπιλεγείσα αλλά και οι εναλλακτικές λύσεις του έργου. Η απόφαση Έγκρισης ή µη Περιβαλλοντικών Όρων εκδίδεται από τους Υπουργούς, Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιµατικής Αλλαγής, και κατά περίπτωση, τον Υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, ή τον Υπουργό Πολιτισµού ή τον Υπουργό Ανάπτυξης. (άρθρο 4 ΚΥΑ οικ ΦΕΚ Β ). Περιβαλλοντική αδειοδότηση των εγκαταστάσεων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τη χρήση βιοµάζας και αγροτικών προϊόντων µε εγκαταστηµένη ισχύ µεγαλύτερη των 1-30 MW (Υποκατηγορία Α2). Για τη διενέργεια Π.Π.Ε.Α., ο ενδιαφερόµενος υποβάλλει αίτηση στη Ρυθµιστική Αρχή Ενέργειας (Ρ.Α.Ε.), η οποία τη διαβιβάζει στη ιεύθυνση Περιβάλλοντος Χωροταξίας ( Ι.ΠΕ.ΧΩ.) της οικείας Περιφέρειας. Η αίτηση αυτή συνοδεύεται από φάκελο ο οποίος περιέχει Προµελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Π.Π.Ε.) τύπου ΙΙ. Η θετική γνωµοδότηση ή αρνητική απόφαση επί της Π.Π.Ε.Α. εκδίδεται από το Γενικό ιευθυντή της Ι.ΠΕ.ΧΩ. της οικείας Περιφέρειας. Σε περίπτωση θετικής γνωµοδότησης, καλείται ο ενδιαφερόµενος να συνεχίσει περαιτέρω τη διαδικασία Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (άρθρο 3 ΚΥΑ οικ ΦΕΚ Β ). Για την Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων (Ε.Π.Ο.), ο ενδιαφερόµενος υποβάλλει αίτηση στη ιεύθυνση Σχεδιασµού και Ανάπτυξης ( Ι.Σ.Α.) της οικείας Περιφέρειας, η οποία τη διαβιβάζει στη ιεύθυνση Περιβάλλοντος Χωροταξίας ( Ι.ΠΕ.ΧΩ.) της οικείας Περιφέρειας, που διενήργησε και την Π.Π.Ε.Α. Η αίτηση συνοδεύεται από φάκελο ο οποίος περιέχει: α) Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) τύπου ΙΙ β) Θετική γνωµοδότηση για την Π.Π.Ε.Α. του Γενικού ιευθυντή της Ι.ΠΕ.ΧΩ. της οικείας Περιφέρειας, που εκδίδεται σύµφωνα µε το άρθρο 6, συνοδευόµενη από αντίγραφο του θεωρηµένου από τη Ι.ΠΕ.ΧΩ. της οικείας Περιφέρειας, χάρτη και τοπογραφικού σχεδίου, απ όπου προκύπτει η προεπιλεγείσα αλλά και οι εναλλακτικές λύσεις του έργου. Η απόφαση Έγκρισης ή µη Περιβαλλοντικών Όρων εκδίδεται από το Γενικό Γραµµατέα της οικείας Περιφέρειας. Η Ι.ΠΕ.ΧΩ. της οικείας Περιφέρειας διαβιβάζει αντίγραφο της απόφασης Ε.Π.Ο. στην Ε.Υ.ΠΕ. του Υ.ΠΕ.Κ.Α. 29

30 Β. Σταθµοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τη χρήση βιοµάζας και αγροτικών προϊόντων µε εγκαταστηµένη ισχύ µικρότερη του ενός (1) MW. Οι εγκαταστάσεις που ανήκουν στην υποκατηγορία Β3(<1 MW), µε εγκατεστηµένη ηλεκτρική ισχύ µικρότερη ή ίση του ενός (1) MW, εξαιρούνται από την υποχρέωση να λάβουν άδειες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, εγκατάστασης και λειτουργίας ή σύµφωνα µε άρθρα 4 και 8 του Ν.3851/2010-(ΦΕΚ Α 85/2010). Ωστόσο, υποχρεούνται στην τήρηση της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης σύµφωνα µε το άρθρο 4 του Ν.1650/1986 (ΦΕΚ Α 160/1986). Οι σταθµοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας µε χρήση βιοµάζας, βιοαερίου και βιοκαυσίµων, εξαιρούνται επίσης από την υποχρέωση έκδοσης απόφασης Ε.Π.Ο., εφόσον η εγκατεστηµένη ηλεκτρική ισχύς τους δεν υπερβαίνει το όριο των 0,5 MW. Σε αυτή την περίπτωση απαιτείται η χορήγηση βεβαίωσης απαλλαγής από την αρµόδια περιβαλλοντική αρχή της οικείας Περιφέρειας Κατ εξαίρεση, υπόκεινται σε διαδικασία Ε.Π.Ο. σταθµοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε. µε εγκατεστηµένη ισχύ µικρότερη ή ίση προς τα ανωτέρω όρια εφόσον: α) εγκαθίστανται σε γήπεδα που βρίσκονται σε οριοθετηµένες περιοχές του δικτύου Natura 2000 ή σε παράκτιες ζώνες που απέχουν λιγότερο από εκατό (100) µέτρα από την οριογραµµή του αιγιαλού εκτός βραχονησίδων, ή β) γειτνιάζουν, σε απόσταση µικρότερη των εκατόν πενήντα (150) µέτρων, µε σταθµό Α.Π.Ε. της ίδιας τεχνολογίας που είναι εγκατεστηµένος σε άλλο γήπεδο και έχει εκδοθεί γι αυτόν άδεια παραγωγής ή απόφαση Ε.Π.Ο. ή προσφορά σύνδεσης, η δε συνολική ισχύς των σταθµών υπερβαίνει τα παραπάνω καθοριζόµενα όρια (άρθρο 8, παρ. 13 του Ν.3851/2010). 30

31 1.5. Ο ΗΓΙΑ 2008/98/ΕΚ ΓΙΑ ΤΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Η Οδηγία 2008/98/ΕΚ θεσπίζει µέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας εµποδίζοντας ή µειώνοντας τις αρνητικές επιπτώσεις της παραγωγής και της διαχείρισης αποβλήτων, περιορίζοντας τον συνολικό αντίκτυπο της χρήσης των πόρων και βελτιώνοντας την αποδοτικότητά της. Θα πρέπει να σηµειωθεί πως στο αιτιολογικό της Οδηγίας 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα και την κατάργηση ορισµένων οδηγιών αναγνωρίζεται πως ο κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1774/2002, προβλέπει, µεταξύ άλλων, αναλογικούς ελέγχους όσον αφορά τη συλλογή, τη µεταφορά, την επεξεργασία, τη χρήση και τη διάθεση όλων των ζωικών υποπροϊόντων, συµπεριλαµβανοµένων αποβλήτων ζωικής προέλευσης έτσι ώστε να εξασφαλίζεται ότι δεν θέτουν σε κίνδυνο την υγεία των ζώων και τη δηµόσια υγεία. Αναγνωρίσθηκε η ανάγκη να αποφευχθεί η επικάλυψη κανόνων µε το να εξαιρεθούν από το πεδίο εφαρµογής της οδηγίας τα ζωικά υποπροϊόντα όταν προορίζονται για χρήσεις που δεν θεωρούνται ως εργασίες οι οποίες σχετίζονται µε τα απόβλητα. Υπό το πρίσµα της αποκτηθείσας από την εφαρµογή του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 εµπειρίας, κρίθηκε σκόπιµο να αποσαφηνισθεί το πεδίο εφαρµογής της νοµοθεσίας για τα απόβλητα και των διατάξεών της για τα επικίνδυνα απόβλητα όσον αφορά τα ζωικά υποπροϊόντα που υπάγονται στον κανονισµό 1774/2002 ΕΚ. Στις περιπτώσεις που τα ζωικά υποπροϊόντα συνιστούν δυνητικό κίνδυνο για την υγεία, κρίνεται πως η ενδεδειγµένη νοµική πράξη για την αντιµετώπιση των εν λόγω κινδύνων είναι ο 1774/2002 ΕΚ και πως θα πρέπει να αποφεύγονται άσκοπες αλληλοεπικαλύψεις µε τη νοµοθεσία περί αποβλήτων. Έτσι από το πεδίο εφαρµογής της 2008/98/ΕΚ εξαιρούνται τα περιττώµατα, (εφόσον δεν καλύπτονται από την παράγραφο 2, στοιχείο β) της Οδηγίας), το άχυρο και άλλα φυσικά ακίνδυνα υλικά προερχόµενα από τη γεωργία ή τη δασοκοµία τα οποία χρησιµοποιούνται στη γεωργία ή τη δασοκοµία ή για την παραγωγή ενέργειας από βιοµάζα µε διαδικασίες ή µεθόδους που δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον και δεν θέτουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία. Επίσης εξαιρούνται από το πεδίο εφαρµογής της παρούσας οδηγίας, εφόσον καλύπτονται από άλλες κοινοτικές νοµοθετικές πράξεις τα λύµατα και τα ζωικά υποπροϊόντα, συµπεριλαµβανοµένων των µεταποιηµένων προϊόντων που καλύπτονται από τον 1774/2002 ΕΚ, εκτός από εκείνα που προορίζονται για αποτέφρωση, υγειονοµική ταφή ή χρήση σε εγκαταστάσεις βιοαερίου ή κοµποστοποίησης. Τέλος εξαιρούνται τα πτώµατα ζώων τα οποία αποθνήσκουν εκτός σφαγείων, 31

32 συµπεριλαµβανοµένων ζώων που θανατώνονται για την εξάλειψη επιζωοτιών και διατίθενται σύµφωνα µε τον κανονισµό 1774/2002 ΕΚ Ορισµοί Για τους σκοπούς της Οδηγίας 2008/98/ΕΚ, ισχύουν οι ακόλουθοι ορισµοί που σχετίζονται µε το αντικείµενο της παρούσας µελέτης: «Απόβλητα»: κάθε ουσία ή αντικείµενο το οποίο ο κάτοχός του απορρίπτει ή προτίθεται ή υποχρεούται να απορρίψει «Επικίνδυνα απόβλητα»: τα απόβλητα που εµφανίζουν µια ή περισσότερες από τις επικίνδυνες ιδιότητες που αναφέρονται στο Παράρτηµα ΙΙΙ της Οδηγίας 2008/98/ΕΚ. «Βιολογικά απόβλητα»: τα βιοαποδοµήσιµα απόβλητα κήπων και πάρκων, τα απορρίµµατα τροφών και µαγειρείων από σπίτια, εστιατόρια, εγκαταστάσεις οµαδικής εστίασης και χώρους πωλήσεων λιανικής και τα συναφή απόβλητα από εγκαταστάσεις µεταποίησης τροφίµων. «Παραγωγός αποβλήτων»: κάθε πρόσωπο του οποίου οι δραστηριότητες παράγουν απόβλητα (αρχικός παραγωγός αποβλήτων) ή κάθε πρόσωπο που πραγµατοποιεί εργασίες προεπεξεργασίας, ανάµειξης ή άλλες οι οποίες οδηγούν σε µεταβολή της φύσης ή της σύνθεσης των αποβλήτων αυτών. «Κάτοχος αποβλήτων»: ο παραγωγός αποβλήτων ή το φυσικό ή νοµικό πρόσωπο στην κατοχή του οποίου ευρίσκονται τα απόβλητα. «Έµπορος»: οιαδήποτε επιχείρηση η οποία ενεργεί ως εντολέας για την αγορά και την περαιτέρω πώληση αποβλήτων, συµπεριλαµβανοµένων των εµπόρων που δεν καθίστανται υλικοί κάτοχοι των αποβλήτων. «Μεσίτης»: οιαδήποτε επιχείρηση η οποία οργανώνει την ανάκτηση ή τη διάθεση αποβλήτων για λογαριασµό τρίτων, συµπεριλαµβανοµένων των µεσιτών που δεν καθίστανται υλικοί κάτοχοι των αποβλήτων. «ιαχείριση αποβλήτων»: η συλλογή, µεταφορά, ανάκτηση και διάθεση αποβλήτων, συµπεριλαµβανοµένης της εποπτείας των εργασιών αυτών, καθώς και της επίβλεψης των χώρων απόρριψης και των ενεργειών στις οποίες προβαίνουν οι έµποροι ή οι µεσίτες. «Συλλογή»: η συγκέντρωση αποβλήτων, συµπεριλαµβανοµένης της προκαταρκτικής διαλογής και της προκαταρκτικής αποθήκευσης αποβλήτων µε σκοπό τη µεταφορά τους σε εγκατάσταση επεξεργασίας αποβλήτων. 32

33 «Χωριστή συλλογή»: η συλλογή όπου µια ροή αποβλήτων διατηρείται χωριστά µε βάση τον τύπο και τη φύση για να διευκολυνθεί η ειδική επεξεργασία. «Πρόληψη»: τα µέτρα τα οποία λαµβάνονται πριν µία ουσία, υλικό ή προϊόν καταστούν απόβλητα, και τα οποία µειώνουν: α) την ποσότητα των αποβλήτων, µέσω επαναχρησιµοποίησης ή παράτασης της διάρκειας ζωής των προϊόντων β) τις αρνητικές επιπτώσεις των παραγόµενων αποβλήτων στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία γ) την περιεκτικότητα των υλικών και προϊόντων σε επικίνδυνες ουσίες, «Επαναχρησιµοποίηση»: κάθε εργασία µε την οποία προϊόντα ή συστατικά στοιχεία που δεν είναι απόβλητα χρησιµοποιούνται εκ νέου για τον ίδιο σκοπό για τον οποίο σχεδιάστηκαν. «Επεξεργασία»: οι εργασίες ανάκτησης ή διάθεσης, στις οποίες περιλαµβάνεται η προετοιµασία πριν από την ανάκτηση ή τη διάθεση. «Ανάκτηση»: οποιαδήποτε εργασία της οποίας το κύριο αποτέλεσµα είναι ότι απόβλητα εξυπηρετούν ένα χρήσιµο σκοπό αντικαθιστώντας άλλα υλικά τα οποία, υπό άλλες συνθήκες, θα έπρεπε να χρησιµοποιηθούν για την πραγµατοποίηση συγκεκριµένης λειτουργίας, ή ότι απόβλητα υφίστανται προετοιµασία για την πραγµατοποίηση αυτής της λειτουργίας, είτε στην εγκατάσταση είτε στο γενικότερο πλαίσιο της οικονοµίας. Στο Παράρτηµα ΙΙ της Οδηγίας 2008/98/ΕΚ παρατίθεται µη εξαντλητικός κατάλογος των εργασιών ανάκτησης. «Ανακύκλωση»: οιαδήποτε εργασία ανάκτησης µε την οποία τα απόβλητα µετατρέπονται εκ νέου σε προϊόντα, υλικά ή ουσίες που προορίζονται είτε να εξυπηρετήσουν και πάλι τον αρχικό τους σκοπό είτε άλλους σκοπούς. Περιλαµβάνει την επανεπεξεργασία οργανικών υλικών αλλά όχι την ανάκτηση ενέργειας και την επανεπεξεργασία σε υλικά που πρόκειται να χρησιµοποιηθούν ως καύσιµα ή σε εργασίες επίχωσης. «ιάθεση»: οποιαδήποτε εργασία η οποία δεν συνιστά ανάκτηση, ακόµη και στην περίπτωση που η εργασία έχει ως δευτερογενή συνέπεια την ανάκτηση ουσιών ή ενέργειας. Στο Παράρτηµα Ι Οδηγίας 2008/98/ΕΚ παρατίθεται µη εξαντλητικός κατάλογος των εργασιών διάθεσης. «Βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές»: οι βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές κατά την έννοια του άρθρου 2, παράγραφος 11 της οδηγίας 96/61/ΕΚ. Σύµφωνα µε την πιο πρόσφατη οδηγία 2008/1/ΕΚ: «Βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές»: το πλέον αποτελεσµατικό και προηγούµενο στάδιο 33

34 εξέλιξης των δραστηριοτήτων και µεθόδων λειτουργίας που αποδεικνύει την πρακτική ικανότητα συγκεκριµένων τεχνικών να συνιστούν καταρχήν τη βάση των οριακών τιµών εκποµπής για την αποφυγή και, όταν αυτό δεν είναι πρακτικά εφαρµόσιµο, τη γενική µείωση των εκποµπών και των επιπτώσεων για το περιβάλλον στο σύνολό του: α) στις «τεχνικές» περιλαµβάνονται τόσο η τεχνολογία που χρησιµοποιείται όσο και ο τρόπος σχεδιασµού, κατασκευής, συντήρησης, λειτουργίας και παροπλισµού της εγκατάστασης β) «διαθέσιµες τεχνικές» είναι οι αναπτυχθείσες σε κλίµακα που επιτρέπει την εφαρµογή τους εντός του οικείου βιοµηχανικού κλάδου, υπό οικονοµικώς και τεχνικώς βιώσιµες συνθήκες, λαµβανοµένων υπόψη του κόστους και των πλεονεκτηµάτων, ανεξαρτήτως του αν οι ως άνω τεχνικές χρησιµοποιούνται ή παράγονται εντός του οικείου κράτους µέλους, εφόσον εξασφαλίζεται η πρόσβαση του φορέα εκµετάλλευσης σ αυτές µε λογικούς όρους γ) «βέλτιστες» σηµαίνει τις πλέον αποτελεσµατικές όσον αφορά την επίτευξη υψηλού γενικού επιπέδου προστασίας του περιβάλλοντος στο σύνολό του. Ιεράρχηση αποβλήτων Για την πρόληψη και τη διαχείριση των αποβλήτων ισχύει ως τάξη προτεραιότητας η ακόλουθη ιεράρχηση όσον αφορά τα απόβλητα: 1. Πρόληψη, 2. Προετοιµασία για επαναχρησιµοποίηση, 3. Ανακύκλωση, 4. Άλλου είδους ανάκτηση, π.χ. ανάκτηση ενέργειας, και 5. ιάθεση. Θα πρέπει να λαµβάνονται µέτρα ώστε να προωθούνται οι εναλλακτικές δυνατότητες που παράγουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσµα από περιβαλλοντική άποψη. Αυτό ενδέχεται να απαιτεί την παρέκκλιση από την ιεράρχηση για ορισµένες ειδικές ροές αποβλήτων εφόσον αυτό δικαιολογείται από τον κύκλο ζωής, λαµβάνοντας υπόψη τις συνολικές επιπτώσεις της παραγωγής και της διαχείρισης τέτοιων αποβλήτων. Θα πρέπει να διασφαλίζεται ότι η ανάπτυξη της νοµοθεσίας και της πολιτικής για τα απόβλητα είναι µια απολύτως διαφανής διαδικασία, τηρώντας τους υφιστάµενους εθνικούς κανόνες όσον αφορά τη διαβούλευση µε τους πολίτες και τους ενδιαφερόµενους παράγοντες και τη συµµετοχή τους στη διαδικασία. Θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψιν οι γενικές αρχές περί προστασίας του περιβάλλοντος της προφύλαξης και της αειφορίας, του τεχνικώς εφικτού και της οικονοµικής 34

35 βιωσιµότητας, της προστασίας των πόρων καθώς και το συνολικό αντίκτυπο στο περιβάλλον, στην ανθρώπινη υγεία, στην οικονοµία και στην κοινωνία. Κατάλογος αποβλήτων Ο Ευρωπαϊκός Κατάλογος Αποβλήτων (ΕΚΑ) είναι ένας εναρµονισµένος µη εξαντλητικός κατάλογος ο οποίος µπορεί σε τακτά διαστήµατα να αναθεωρείται ή εάν είναι απαραίτητο να ανασκευάζεται καθώς και να προσαρµόζεται στην επιστηµονική και τεχνική πρόοδο. Περιλαµβάνει τα επικίνδυνα απόβλητα και λαµβάνει υπόψη την προέλευση και τη σύνθεση των αποβλήτων καθώς και, εφόσον απαιτείται, τις οριακές τιµές συγκέντρωσης επικίνδυνων ουσιών. Τα απόβλητα που καταχωρούνται στον ΕΚΑ και σχετίζονται µε την παρούσα µελέτη, λαµβάνουν έναν χαρακτηριστικό εξαψήφιο κωδικό σύµφωνα µε την Απόφαση 2001/118/ΕΚ (βλέπε πίνακα): ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΚΩ ΙΚΟΙ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΑΤΑΛΟΓΟΥ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΠΤΗΝΟ-ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΖΩΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ 02. ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΑΠΟ ΓΕΩΡΓΙΑ, ΚΗΠΕΥΤΙΚΗ, Υ ΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ, ΑΣΟΚΟΜΙΑ, ΘΗΡΑ ΚΑΙ ΑΛΙΕΙΑ, ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ 0201 απόβλητα από γεωργία, κηπευτική, υδατοκαλλιέργεια, δασοκοµία, θήρα και αλιεία λάσπες από πλύση και καθαρισµό απόβλητα ιστών ζώων ούρα και κόπρανα ζώων (συµπεριλαµβάνεται και αλλοιωµένη χορτονοµή), υγρά εκροής συλλεχθέντα χωριστά και επεξεργαζόµενα εκτός σηµείου παραγωγής 0202 απόβλητα από την προπαρασκευή και επεξεργασία κρέατος, ψαριού και άλλων τροφίµων ζωικής προέλευσης λάσπες από πλύση και καθαρισµό απόβλητα ιστών ζώων υλικά ακατάλληλα για κατανάλωση ή επεξεργασία λάσπες από επιτόπου επεξεργασία υγρών εκροής 0205 απόβλητα από τη βιοµηχανία γαλακτοκοµικών προϊόντων υλικά ακατάλληλα για κατανάλωση ή επεξεργασία λάσπες από επιτόπου επεξεργασία υγρών εκροής 19. ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ, ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΕΚΤΟΣ ΣΗΜΕΙΟΥ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ Υ ΑΤΟΣ ΠΡΟΟΡΙΖΟΜΕΝΟΥ ΓΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ Υ ΑΤΟΣ ΓΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΧΡΗΣΗ 1901 απόβλητα από την καύση ή πυρόλυση αποβλήτων τέφρα και σκωρία κλιβάνου άλλες από τις αναφερόµενες στο σηµείο απόβλητα πυρόλυσης άλλα από τα αναφερόµενα στο σηµείο απόβλητα από την αερόβια επεξεργασία στερεών αποβλήτων µη λιπασµατοποιηµένο τµήµα ζωικών και φυτικών αποβλήτων προϊόντα λιπασµατοποίησης εκτός προδιαγραφών 1906 απόβλητα από την αναερόβια επεξεργασία αποβλήτων υγρό από την αναερόβια επεξεργασία ζωικών και φυτικών αποβλήτων προϊόντα ζύµωσης από την αναερόβια επεξεργασία ζωικών και φυτικών αποβλήτων 35

36 Ο κατάλογος αποβλήτων είναι δεσµευτικός όσον αφορά τον προσδιορισµό των αποβλήτων που πρέπει να θεωρούνται επικίνδυνα απόβλητα. Η καταχώριση µιας ουσίας ή αντικειµένου στον κατάλογο δεν σηµαίνει κατ ανάγκη ότι συνιστά απόβλητο υπό οιεσδήποτε συνθήκες. Μια ουσία ή αντικείµενο θεωρούνται απόβλητα µόνον εφόσον ανταποκρίνονται στον ορισµό του άρθρου 3, σηµείο 1 της Οδηγίας 2008/98/ΕΚ Ο αποχαρακτηρισµός των επικίνδυνων αποβλήτων δεν µπορεί να γίνεται µε αραίωση ή ανάµιξη για τη µείωση των αρχικών συγκεντρώσεων επικίνδυνων ουσιών σε επίπεδο χαµηλότερο των οριακών τιµών για το χαρακτηρισµό των αποβλήτων ως επικίνδυνων. Η Επιτροπή εξασφαλίζει ότι ο κατάλογος των αποβλήτων, καθώς και κάθε αναθεώρηση του καταλόγου αυτού, διαµορφώνεται λαµβάνοντας υπόψιν τις αρχές της σαφήνειας, του εύληπτου και της εξασφάλισης της πρόσβασης των χρηστών, και ιδίως των µικροµεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ). Οι παραγωγοί αποβλήτων τα οποία διατίθενται στο περιβάλλον µε οποιαδήποτε µορφή (υγειονοµική ταφή, διάθεση υγρού εκροής, επιφανειακή διασπορά κ.λ.π.) έχουν την υποχρέωσή να υποβάλουν την Ετήσια Έκθεσης Παραγωγού Αποβλήτων (ΕΕΠΑ) που προβλέπεται από την ισχύουσα νοµοθεσία για την παραγωγή και διαχείριση των επικινδύνων και µη επικινδύνων αποβλήτων. Προστασία της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος - Κόστος Η διαχείριση των αποβλήτων θα πρέπει να πραγµατοποιείται χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η ανθρώπινη υγεία και χωρίς να βλάπτεται το περιβάλλον, και ιδίως: α) χωρίς να δηµιουργείται κίνδυνος για το νερό, τον αέρα, το έδαφος, τα φυτά ή τα ζώα, β) χωρίς να προκαλείται όχληση από θόρυβο ή οσµές γ) χωρίς να επηρεάζεται δυσµενώς το τοπίο ή οι τοποθεσίες ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Σύµφωνα µε την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», το κόστος διαχείρισης των αποβλήτων βαρύνει τον αρχικό παραγωγό αποβλήτων, τον τρέχοντα ή τους προηγούµενους κατόχους αποβλήτων. Τα κράτη µέλη µπορούν να αποφασίζουν ότι το κόστος διαχείρισης των αποβλήτων βαρύνει εν µέρει ή πλήρως τον παραγωγό του προϊόντος από το οποίο προέρχονται τα απόβλητα και ότι οι διανοµείς αυτού του προϊόντος µπορούν να µοιράζονται το σχετικό κόστος. ιαχείριση των αποβλήτων Οι αρχικοί παραγωγοί ή άλλοι κάτοχοι αποβλήτων πραγµατοποιούν οι ίδιοι την επεξεργασία των αποβλήτων ή αναθέτουν την επεξεργασία σε έµπορο ή σε οργανισµό ή σε επιχείρηση που εκτελεί 36

37 εργασίες επεξεργασίας αποβλήτων ή µέσω διακανονισµού µε δηµόσιο ή ιδιωτικό οργανισµό συλλογής αποβλήτων. Όταν τα απόβλητα µεταφέρονται από τον αρχικό παραγωγό ή κάτοχο σε ένα ή περισσότερα νοµικά πρόσωπα για προκαταρκτική επεξεργασία, αυτό δεν συνεπάγεται, κατά γενικό κανόνα, απαλλαγή από την ευθύνη για τη διεξαγωγή µιας εργασίας πλήρους ανάκτησης ή διάθεσης. Τα κράτη µέλη µπορούν να ορίζουν τις προϋποθέσεις ευθύνης και να αποφασίζουν σε ποιες περιπτώσεις ο αρχικός παραγωγός διατηρεί την ευθύνη για το σύνολο της αλυσίδας επεξεργασίας ή σε ποιες περιπτώσεις είναι δυνατόν να υπάρχει επιµερισµός της ευθύνης µεταξύ του παραγωγού και του κατόχου ή να µεταβιβάζεται η ευθύνη µεταξύ των φορέων της αλυσίδας επεξεργασίας. Οι οργανισµοί ή οι επιχειρήσεις που συλλέγουν ή µεταφέρουν απόβλητα σε επαγγελµατική βάση, θα πρέπει να παραδίδουν τα συλλεγόµενα και µεταφερόµενα απόβλητα σε κατάλληλες εγκαταστάσεις επεξεργασίας. Θα πρέπει να λαµβάνονται τα αναγκαία µέτρα για να διασφαλίζεται ότι η παραγωγή, η συλλογή και η µεταφορά επικίνδυνων αποβλήτων, καθώς επίσης η αποθήκευση και η επεξεργασία τους, διεξάγονται σε συνθήκες που παρέχουν προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας, συµπεριλαµβανοµένων δράσεων που να διασφαλίζουν την ιχνηλασιµότητα από την παραγωγή έως τον τελικό προορισµό και τον έλεγχο των επικίνδυνων αποβλήτων. Τα επικίνδυνα απόβλητα δεν αναµειγνύονται ούτε µε άλλες κατηγορίες επικίνδυνων αποβλήτων ούτε µε άλλα απόβλητα, ουσίες ή υλικά. Η ανάµειξη περιλαµβάνει και την αραίωση επικίνδυνων ουσιών. Κατά παρέκκλιση της επιτρέπεται η ανάµειξη εφόσον: α) η εργασία ανάµειξης πραγµατοποιείται από οργανισµό ή επιχείρηση που έχει λάβει ειδική άδεια β) εν αυξάνονται οι αρνητικές επιπτώσεις της διαχείρισης των αποβλήτων στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον γ) η εργασία ανάµειξης ακολουθεί τις βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές. Θα πρέπει να λαµβάνονται τα αναγκαία µέτρα για να εξασφαλίζεται ότι, κατά τη συλλογή, τη µεταφορά και την προσωρινή αποθήκευση τους, τα επικίνδυνα απόβλητα συσκευάζονται και επισηµαίνονται σύµφωνα µε τα ισχύοντα διεθνή και κοινοτικά πρότυπα. Όποτε µεταφέρονται επικίνδυνα απόβλητα στο εσωτερικό κράτους µέλους, συνοδεύονται από έγγραφο αναγνώρισης, που µπορεί να υπάρχει σε ηλεκτρονική µορφή, και το οποίο περιέχει τα ενδεδειγµένα δεδοµένα που εκτίθενται στο Παράρτηµα ΙΒ του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1013/2006. Στην περίπτωση των ζωικών 37

38 υποπροϊόντων και αποβλήτων όµως τα έγγραφα αναγνώρισης είναι αυτά που προβλέπονται από τον 1774/2002/ΕΚ και τις τροποποιήσεις του. Βιολογικά απόβλητα Σύµφωνα µε την οδηγία 2008/98/ΕΚ θα πρέπει να ενθαρρύνεται: α) η χωριστή συλλογή βιολογικών αποβλήτων, ενόψει της λιπασµατοποίησης και της ζύµωσης των βιοαποβλήτων, β) η επεξεργασία των βιολογικών αποβλήτων κατά τρόπο που να διασφαλίζεται υψηλό επίπεδο περιβαλλοντικής προστασίας, γ) η χρήση περιβαλλοντικώς ασφαλών υλικών παραγόµενων από βιολογικά απόβλητα. Έκδοση αδειών Από κάθε οργανισµό ή επιχείρηση που προτίθεται να εκτελέσει εργασίες επεξεργασίας αποβλήτων, είναι απαραίτητη η λήψη και κατοχή άδειας από την αρµόδια αρχή, όπου θα ορίζονται τουλάχιστον τα ακόλουθα: α) οι τύποι και οι ποσότητες αποβλήτων που µπορούν να υποβληθούν σε επεξεργασία, β) για κάθε τύπο επιτρεπόµενης εργασίας, οι τεχνικές και τυχόν άλλες απαιτήσεις που σχετίζονται µε τη συγκεκριµένη εγκατάσταση, γ) τα µέτρα ασφάλειας και προφύλαξης που πρέπει να λαµβάνονται, δ) η µέθοδος που πρέπει να χρησιµοποιείται για κάθε τύπο εργασίας, ε) οι εργασίες παρακολούθησης και ελέγχου εφόσον αυτό είναι αναγκαίο, στ) οι διατάξεις σχετικά µε το κλείσιµο και τη µέριµνα µετά από την παύση λειτουργίας, εφόσον αυτό είναι αναγκαίο. Οι άδειες είναι δυνατόν να χορηγούνται για συγκεκριµένη περίοδο και µπορούν να ανανεώνονται. Όταν η αρµόδια αρχή θεωρεί ότι η προβλεπόµενη µέθοδος επεξεργασίας είναι απαράδεκτη από απόψεως προστασίας του περιβάλλοντος, αρνείται την έκδοση άδειας. Προϋπόθεση για κάθε άδεια που καλύπτει την αποτέφρωση ή τη συναποτέφρωση µε ανάκτηση ενέργειας, είναι να πραγµατοποιείται ή ανάκτηση ενέργειας µε υψηλό επίπεδο ενεργειακής απόδοσης. Κάθε άδεια που έχει εκδοθεί βάσει άλλης εθνικής ή κοινοτικής νοµοθεσίας, µπορεί να συνδυάζεται µε την άδεια που απαιτείται στην παράγραφο 1 για να αποτελέσει µια ενιαία άδεια, 38

39 εφόσον, µε τον τρόπο αυτόν, αποφεύγονται περιττές επαναλήψεις των παρεχόµενων πληροφοριών και των εκτελούµενων εργασιών από τον φορέα εκµετάλλευσης ή την αρµόδια αρχή. Εξαιρέσεις από τις απαιτήσεις αδειοδότησης Τα κράτη µέλη µπορούν να εξαιρούν οργανισµούς ή επιχειρήσεις από τις απαιτήσεις αδειοδότησης για τις ακόλουθες εργασίες: α) διάθεση των δικών τους ακίνδυνων αποβλήτων στον τόπο παραγωγής β) ανάκτηση αποβλήτων. Η εθνική νοµοθεσία ή σχετικές εγκύκλιοι θεσπίζουν, για κάθε τύπο δραστηριότητας, γενικούς κανόνες που προσδιορίζουν τους τύπους και τις ποσότητες αποβλήτων που µπορούν να καλύπτονται από εξαίρεση και τη µέθοδο της επεξεργασίας που πρέπει να χρησιµοποιείται. Οι κανόνες αυτοί καταρτίζονται κατά τρόπον ώστε να διασφαλίζουν ότι η επεξεργασία των αποβλήτων πραγµατοποιείται σύµφωνα µε την Οδηγία 2008/98/ΕΚ. Στην περίπτωση των εργασιών διάθεσης ακίνδυνων αποβλήτων στον τόπο παραγωγής, οι κανόνες αυτοί θα πρέπει να λαµβάνουν υπόψιν τις βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές. Τα κράτη µέλη θέτουν ειδικούς όρους για τις εξαιρέσεις που αφορούν επικίνδυνα απόβλητα, οι οποίοι περιλαµβάνουν τύπους δραστηριοτήτων, καθώς και οποιεσδήποτε άλλες απαιτήσεις κρίνονται αναγκαίες για τις διάφορες µορφές ανάκτησης και, ανάλογα µε την περίπτωση, οριακές τιµές για τις περιεχόµενες στα απόβλητα επικίνδυνες ουσίες και οριακές τιµές εκποµπών. Καταχώριση Η αρµόδια αρχή τηρεί αρχείο: α) των οργανισµών ή εταιρειών που συλλέγουν ή µεταφέρουν απόβλητα σε επαγγελµατική βάση, β) των εµπόρων ή των µεσιτών, γ) των οργανισµών ή των εταιρειών για τις οποίες εφαρµόζονται εξαιρέσεις από τις απαιτήσεις αδειοδότησης Για τη συλλογή πληροφοριών στο πλαίσιο της εν λόγω διαδικασίας καταχώρισης χρησιµοποιούνται, όπου είναι δυνατόν, τα αρχεία που διαθέτουν οι αρµόδιες αρχές, προκειµένου να ελαχιστοποιείται η διοικητική επιβάρυνση. Επιθεωρήσεις - Τήρηση αρχείων Οι οργανισµοί ή επιχειρήσεις που πραγµατοποιούν εργασίες επεξεργασίας αποβλήτων, οι οργανισµοί ή οι επιχειρήσεις που συλλέγουν ή µεταφέρουν απόβλητα σε επαγγελµατική βάση, οι 39

40 µεσίτες και οι έµποροι, καθώς και οι οργανισµοί ή οι επιχειρήσεις που παράγουν επικίνδυνα απόβλητα υπόκεινται σε κατάλληλες περιοδικές επιθεωρήσεις από τις αρµόδιες αρχές. Οι επιθεωρήσεις που αφορούν τις εργασίες συλλογής και µεταφοράς καλύπτουν την προέλευση, τη φύση, την ποσότητα και τον προορισµό των συλλεγόµενων και µεταφερόµενων αποβλήτων. Οι παραγωγοί επικίνδυνων αποβλήτων και οι οργανισµοί ή οι εταιρείες που συλλέγουν ή µεταφέρουν ή επεξεργάζονται επικίνδυνα απόβλητα σε επαγγελµατική βάση ή ενεργούν ως έµποροι και µεσίτες επικίνδυνων αποβλήτων, τηρούν χρονολογικά αρχεία µε τις ποσότητες, τη φύση, την προέλευση και, ανάλογα µε την περίπτωση, τον προορισµό, την συχνότητα συλλογής, τον τρόπο µεταφοράς και τη µέθοδο επεξεργασίας που προβλέπονται για τα απόβλητα και διαθέτουν τις εν λόγω πληροφορίες, κατόπιν αιτήµατος, στις αρµόδιες αρχές. Τα αρχεία για τα επικίνδυνα απόβλητα διατηρούνται επί τουλάχιστον τρία έτη ωστόσο, στην περίπτωση οργανισµών και επιχειρήσεων που µεταφέρουν επικίνδυνα απόβλητα, τα αρχεία αυτά διατηρούνται επί 12 τουλάχιστον µήνες. Τα δικαιολογητικά της εκτέλεσης των εργασιών διαχείρισης αποβλήτων υποβάλλονται κατόπιν αιτήµατος των αρµόδιων αρχών ή ενός προηγούµενου κατόχου. 40

41 1.6. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ 1774/2002 ΕΚ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΖΩΙΚΑ ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΑ Οι κρίσεις στον τοµέα των τροφίµων της δεκαετίας του 1990, όπως η επιδηµία της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας των βοοειδών (ΣΕΒ), κατέδειξαν το ρόλο που διαδραµατίζουν τα ζωικά υποπροϊόντα που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο στη διάδοση ορισµένων µεταδοτικών νόσων. Τα υποπροϊόντα αυτά δεν πρέπει να εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα. Για το λόγο αυτό, ο Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 για τον καθορισµό υγειονοµικών κανόνων σχετικά µε τα ζωικά υποπροϊόντα που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο, καθώς και οι τροποποιήσεις και τα µέτρα εφαρµογής του, καθορίζουν αυστηρούς υγειονοµικούς κανόνες σχετικά µε τη χρήση των υποπροϊόντων αυτών, ώστε να εξασφαλιστεί υψηλό επίπεδο υγείας και ασφάλειας. Απαγορεύεται, ιδίως, τη διατροφή µεταξύ των ζωικών ειδών, καθώς η συµβολή των ζωικών υποπροϊόντων στην εξάπλωση ζωοανθρωπονόσων αλλά και ασθενειών των ζώων κατέστη εµφανής. Τα ακατάλληλα για κατανάλωση από τον άνθρωπο προϊόντα ζωικής προέλευσης δεν πρέπει να εισέρχονται στη διατροφική αλυσίδα. Επίσης, η πρακτική της διατροφής των ζώων µε πρωτεΐνες προερχόµενες από επεξεργασία σφαγίων ζώων του ίδιου είδους - ή άλλως κανιβαλισµός - ενέχει πρόσθετο κίνδυνο εξάπλωσης των νόσων. Η προσέγγιση «από το αγρόκτηµα στο τραπέζι», αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της νέας ευρωπαϊκής νοµοθεσίας στον τοµέα της ασφάλειας των τροφίµων, η οποία αποσκοπεί στην εξασφάλιση υψηλού επιπέδου υγείας και ασφάλειας σε όλη τη διατροφική αλυσίδα, µε βάση τις πιο πρόσφατες επιστηµονικές απόψεις. Στο πνεύµα αυτό, ο 1774/2002 ΕΚ καθορίζει και διακρίνει τα εφαρµοστέα µέτρα για τη διαχείριση και την επεξεργασία των ζωικών υποπροϊόντων (ΖΥΠ). Ως ζωικά υποπροϊόντα ορίζονται ολόκληρα σφάγια (ή µέρη σφαγίων) ζώων ή προϊόντα ζωικής προέλευσης τα οποία δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο, καθώς και τα ωάρια, τα έµβρυα και το σπέρµα. Τα προϊόντα αυτά αντιστοιχούν σε πάνω από 15 εκατοµµύρια τόνους κρέατος, γαλακτοκοµικών προϊόντων και λοιπών προϊόντων, συµπεριλαµβανοµένης της κόπρου. Τα υλικά αυτά στη συνέχεια απορρίπτονται ή, µετά από κατάλληλη µεταποίηση, χρησιµοποιούνται σε πολλούς τοµείς, συµπεριλαµβανοµένης της βιοµηχανίας καλλυντικών ή φαρµακευτικών προϊόντων, καθώς και για άλλες τεχνικές εφαρµογές. ΠΕ ΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ 1774/2002 ΕΚ Ο 1774/2002 ΕΚ θεσπίζει τους κανόνες υγιεινής και ελέγχου που εφαρµόζονται: 41

42 κατά τη συλλογή, τη µεταφορά, την αποθήκευση, τον εν γένει χειρισµό, τη µεταποίηση και τη χρησιµοποίηση ή την τελική διάθεση ζωικών προϊόντων κατά τη διάθεση στην αγορά και, σε ορισµένες συγκεκριµένες περιπτώσεις, την εξαγωγή και τη διαµετακόµιση ζωικών υποπροϊόντων και των παράγωγων προϊόντων τους. Ο 1774/2002 ΕΚ δεν εφαρµόζεται: στις ανεπεξέργαστες τροφές για ζώα συντροφιάς που προέρχονται από καταστήµατα λιανικής πώλησης στο γάλα σε υγρή µορφή και στο πρωτόγαλα τα οποία χρησιµοποιούνται στην εκµετάλλευση προέλευσης των ζώων σε ολόκληρα σφάγια (ή µέρη σφαγίων) υγιών άγριων ζώων εκτός από τα ψάρια που εκφορτώνονται για εµπορικούς σκοπούς και τα ζώα που χρησιµοποιούνται για την κατασκευή κυνηγετικών τροπαίων στις ανεπεξέργαστες τροφές ζώων συντροφιάς που καταναλώνονται επί τόπου και προέρχονται από ζώα τα οποία σφάζονται σε εκµετάλλευση προέλευσης προκειµένου να χρησιµοποιηθούν αποκλειστικά για τη διατροφή του κατόχου της εκµετάλλευσης και της οικογένειάς του σύµφωνα µε τις διατάξεις της εθνικής νοµοθεσίας στα απορρίµµατα κουζίνας και στα υπολείµµατα τροφίµων, εκτός εάν προορίζονται να καταναλωθούν από ζώα, να χρησιµοποιηθούν για λιπασµατοποίηση ή να επαναχρησιµοποιηθούν σε µονάδες παραγωγής βιοαερίου, ή αν προέρχονται από µεταφορικά µέσα που εκτελούν διεθνείς µεταφορές στα ωάρια, τα έµβρυα και το σπέρµα που προορίζονται για αναπαραγωγή στη θαλάσσια ή αεροπορική διαµετακόµιση. ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΕ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΩΝ ΖΩΙΚΩΝ ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Υλικά της κατηγορίας 1 Τα υλικά της κατηγορίας 1 περιέχουν τα κάτωθι ζωικά υποπροϊόντα: όλα τα µέρη του σώµατος, συµπεριλαµβανοµένων των δορών και των δερµάτων, των ζώων για τα οποία υπάρχει υπόνοια ότι έχουν µολυνθεί από µεταδοτική σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια (ΜΣΕ), των ζώων τα οποία θανατώνονται στο πλαίσιο µέτρων εξάλειψης της ΜΣΕ, των ζώων 42

43 συντροφιάς, των ζώων ζωολογικών κήπων και τσίρκων, των ζώων που χρησιµοποιούνται για πειραµατικούς, των άγριων ζώων όταν υπάρχει υπόνοια ότι έχουν µολυνθεί από µεταδοτικές νόσους τα υλικά ειδικού κινδύνου τα οποία προσδιορίζονται ως ιστοί για τους οποίους υπάρχει υπόνοια ότι είναι φορείς λοιµωδών παραγόντων τα προϊόντα που προέρχονται από ζώα στα οποία έχουν χορηγηθεί απαγορευµένες ουσίες ή περιέχουν επικίνδυνες ουσίες για το περιβάλλον όλα τα ζωικά υλικά τα οποία συλλέγονται κατά την επεξεργασία λυµάτων από µονάδες µεταποίησης υλικών της κατηγορίας 1 και από άλλες εγκαταστάσεις από τις οποίες αφαιρούνται τα υλικά ειδικού κινδύνου τα απορρίµµατα κουζίνας και τα υπολείµµατα τροφών που προέρχονται από µεταφορικά µέσα που εκτελούν διεθνείς µεταφορές τα µείγµατα υλικών της κατηγορίας 1 και της (των) κατηγορίας (κατηγοριών) 2 ή / και 3 Ο ενδιάµεσος χειρισµός ή η αποθήκευση υλικών της κατηγορίας 1 πραγµατοποιείται µόνο σε εγκεκριµένες µονάδες ενδιάµεσου χειρισµού υλικών της ίδιας κατηγορίας. Τα υλικά αυτά, αφού συλλεχθούν, µεταφερθούν και αναγνωριστούν δίχως καθυστέρηση: διατίθενται απευθείας ως απόβλητα για αποτέφρωση σε εγκεκριµένη µονάδα αποτέφρωσης µεταποιούνται σε εγκεκριµένη µονάδα βάσει ειδικής µεθόδου, περίπτωση κατά την οποία το παραγόµενο υλικό επισηµαίνεται ανεξίτηλα και διατίθεται τελικά ως απόβλητο µε αποτέφρωση ή συναποτέφρωση εκτός των υλικών που προκύπτουν από τα σφάγια των µολυσµένων ζώων (ή αυτών για τα οποία υπάρχουν υπόνοιες ότι έχουν µολυνθεί) από ΜΣΕ, µεταποιούνται σύµφωνα µε συγκεκριµένη µέθοδο σε εγκεκριµένη µονάδα, περίπτωση κατά την οποία, το προϊόν που προκύπτει από αυτή τη µεταποίηση επισηµαίνεται ανεξίτηλα και διατίθεται τελικά ως απόβλητο για ταφή σε εγκεκριµένο χώρο υγειονοµικής ταφής στην περίπτωση των υπολειµµάτων τροφίµων, διατίθενται ως απόβλητα σε χώρο υγειονοµικής ταφής. Υλικά της κατηγορίας 2 Τα υλικά της κατηγορίας 2 περιλαµβάνουν τα ακόλουθα ζωικά προϊόντα: την κόπρο και το περιεχόµενο του πεπτικού συστήµατος 43

44 όλα τα υλικά ζωικής προέλευσης που συλλέγονται κατά την επεξεργασία λυµάτων από σφαγεία, εκτός εκείνων που εµπίπτουν στην κατηγορία 1 και συλλέγονται κατά την επεξεργασία λυµάτων των σφαγείων τα προϊόντα ζωικής προέλευσης που περιέχουν κατάλοιπα κτηνιατρικών φαρµάκων και µολυσµατικών παραγόντων που υπερβαίνουν το επιτρεπόµενο επίπεδο που καθορίζεται από την κοινοτική νοµοθεσία τα προϊόντα ζωικής προέλευσης, εκτός των υλικών της κατηγορίας 1, που εισάγονται από τρίτες χώρες και δεν πληρούν τις κοινοτικές κτηνιατρικές προϋποθέσεις τα ζώα εκτός της κατηγορίας 1 τα οποία δεν έχουν σφαγεί για ανθρώπινη κατανάλωση τα µείγµατα υλικών των κατηγοριών 2 και 3. Με εξαίρεση την κόπρο, ο ενδιάµεσος χειρισµός ή η αποθήκευση των υλικών της κατηγορίας 2 πραγµατοποιείται υποχρεωτικά σε εγκεκριµένες προσωρινές εγκαταστάσεις της ίδιας κατηγορίας. Αφού συλλεχθούν, µεταφερθούν και αναγνωριστούν δίχως καθυστέρηση, τα υλικά αυτά: αποτεφρώνονται απευθείας ως απόβλητα σε εγκεκριµένη µονάδα αποτέφρωσης µεταποιούνται σε εγκεκριµένη µονάδα σύµφωνα µε συγκεκριµένη µέθοδο, οπότε το προϊόν που παράγεται από αυτή τη µεταποίηση επισηµαίνεται ανεξίτηλα και διατίθεται τελικά ως απόβλητο αν πρόκειται για υλικά που προέρχονται από ψάρια, ενσιρώνονται ή λιπασµατοποιούνται όσον αφορά την κόπρο και το περιεχόµενο του πεπτικού συστήµατος, το γάλα και το πρωτόγαλα που δεν παρουσιάζουν κανένα κίνδυνο να µεταδώσουν σοβαρές µεταδοτικές νόσους, είτε α) χρησιµοποιούνται χωρίς µεταποίηση ως πρώτη ύλη σε µονάδα παραγωγής βιοαερίου ή σε µονάδα λιπασµατοποίησης ή υποβάλλονται σε επεξεργασία σε τεχνική µονάδα, είτε β) διασπείρονται στο έδαφος Υλικά της κατηγορίας 3 Τα υλικά της κατηγορίας 3 περιλαµβάνουν τα ακόλουθα ζωικά υποπροϊόντα: τα µέρη σφαγέντων ζώων, τα οποία είναι κατάλληλα για κατανάλωση από τον άνθρωπο, αλλά δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο για εµπορικούς λόγους τα µέρη σφαγέντων ζώων τα οποία απορρίπτονται ως ακατάλληλα για κατανάλωση από τον άνθρωπο, αλλά δεν φέρουν σηµεία µεταδοτικής νόσου 44

45 δέρµατα, οπλές, κέρατα, τρίχες χοίρων και φτερά που προέρχονται από ζώα τα οποία σφάζονται σε σφαγείο αφού υποβληθούν σε επιθεώρηση πριν από τη σφαγή και είναι, βάσει αυτής της επιθεώρησης, κατάλληλα για σφαγή και κατανάλωση από τον άνθρωπο, σύµφωνα µε την κοινοτική νοµοθεσία το αίµα που λαµβάνεται από µη µηρυκαστικά ζώα τα οποία σφάζονται σε σφαγεία αφού υποβληθούν σε επιθεώρηση πριν από τη σφαγή και είναι, βάσει αυτής της επιθεώρησης, κατάλληλα για σφαγή και κατανάλωση από τον άνθρωπο, σύµφωνα µε την κοινοτική νοµοθεσία τα ζωικά υποπροϊόντα που προέρχονται από την παραγωγή προϊόντων που προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο, συµπεριλαµβανοµένων των απολιπανθέντων οστών και των καταλοίπων τήξης λιπών τα πρώην τρόφιµα ζωικής προέλευσης πλην των υπολειµµάτων τροφίµων, τα οποία δεν προορίζονται πλέον για κατανάλωση από τον άνθρωπο, για εµπορικούς λόγους, λόγω προβληµάτων που σχετίζονται µε ελαττωµατική παραγωγή ή συσκευασία το νωπό γάλα που προέρχεται από ζώα τα οποία δεν παρουσιάζουν κλινικά συµπτώµατα µεταδοτικής νόσου τα ψάρια ή άλλα θαλάσσια ζώα, µε εξαίρεση τα θαλάσσια θηλαστικά, τα οποία αλιεύονται στην ανοιχτή θάλασσα µε στόχο την παραγωγή ιχθυάλευρου, καθώς και τα νωπά υποπροϊόντα ψαριών που προέρχονται από µονάδες παραγωγής προϊόντων ψαριών που προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο τα κελύφη των αυγών των ζώων τα οποία δεν παρουσιάζουν κλινικά συµπτώµατα καµιάς µεταδοτικής νόσου το αίµα, τα δέρµατα, οι οπλές, τα φτερά, το µαλλί, τα κέρατα, οι τρίχες και οι γούνες που προέρχονται από υγιή ζώα τα υπολείµµατα τροφών πλην των αναφεροµένων στην κατηγορία 1. Ο ενδιάµεσος χειρισµός ή η αποθήκευση των υλικών της κατηγορίας 3 πραγµατοποιείται µόνο σε εγκεκριµένες µονάδες ενδιάµεσου χειρισµού της ίδιας κατηγορίας. Εφόσον συλλεχθούν, µεταφερθούν και καταστούν αναγνωρίσιµα δίχως καθυστέρηση, τα υλικά αυτά: διατίθενται κατ ευθείαν ως απόβλητα µε αποτέφρωση σε εγκεκριµένη µονάδα χρησιµοποιούνται ως πρώτη ύλη σε µονάδα παραγωγής τροφών για ζώα συντροφιάς 45

46 µεταποιούνται σύµφωνα µε συγκεκριµένη µέθοδο σε εγκεκριµένη µονάδα µεταποίησης τεχνικών προϊόντων, βιοαερίου ή λιπασµατοποίησης προκειµένου για υπολείµµατα τροφίµων της κατηγορίας 3, λιπασµατοποιούνται ή µετασχηµατίζονται σε µονάδα παραγωγής βιοαερίου προκειµένου για υλικά που προέρχονται από ψάρια, ενσιρώνονται ή λιπασµατοποιούνται. ΣΥΛΛΟΓΗ, ΜΕΤΑΦΟΡΑ, ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ, ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΖΥΠ Τα ζωικά προϊόντα και τα µεταποιηµένα προϊόντα, εξαιρουµένων των υπολειµµάτων τροφίµων της κατηγορίας 3, συλλέγονται, µεταφέρονται και αναγνωρίζονται. Οι κανονιστικές διατάξεις αφορούν την αναγνώριση και την επισήµανση των πρώτων υλών των τριών κατηγοριών, τον εξοπλισµό των οχηµάτων και των εµπορευµατοκιβωτίων, τα εµπορικά έγγραφα, τα υγειονοµικά πιστοποιητικά και τις συνθήκες µεταφοράς. Για κάθε αποστολή, διατηρείται αντίγραφο των σχετικών πιστοποιητικών. Για την αποστολή ζωικών υποπροϊόντων και µεταποιηµένων προϊόντων, το κράτος µέλος προορισµού πρέπει να έχει εγκρίνει την παραλαβή υλικού των κατηγοριών 1 και 2, καθώς και µεταποιηµένων ζωικών πρωτεϊνών. Κάθε παρτίδα ζωικών υποπροϊόντων, εφόσον πιστοποιηθεί σύµφωνα µε τη δέουσα διαδικασία, αποστέλλεται απευθείας στο εργοστάσιο προορισµού. Το σύνολο των πληροφοριών µεταξύ των αρµοδίων αρχών των κρατών µελών διαβιβάζονται µέσω του συστήµατος TRACES. ΕΓΚΡΙΣΗ ΜΟΝΑ ΩΝ Μονάδες ενδιάµεσου χειρισµού και αποθήκευσης Οι µονάδες ενδιάµεσου χειρισµού και αποθήκευσης των κατηγοριών 1, 2 και 3 υπόκεινται στην έγκριση της αρµόδιας αρχής ( /νση Κτηνιατρικής / Γραφείο Ζωικών Υποπροϊόντων του ΥΠ.Α.Α.Τ.). Για να εγκριθούν οι µονάδες χειρισµού, πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις του 1774/2002 ΕΚ που αποσκοπούν στην πρόληψη του κινδύνου διάδοσης των µεταδοτικών νόσων. Τα µέτρα υγιεινής αφορούν: τη διαρρύθµιση των εγκαταστάσεων, τη φύση των εξοπλισµών, την υγιεινή του προσωπικού, την προστασία κατά των βλαβερών ζώων (εντόµων, τρωκτικών και πτηνών), την απόρριψη των λυµάτων, τη θερµοκρασία στους χώρους αποθήκευσης, τον καθαρισµό και την απολύµανση των εµπορευµατοκιβωτίων και των οχηµάτων που χρησιµοποιούνται κατά τη µεταφορά εκτός των πλοίων. Η αρµόδια αρχή ελέγχει τακτικά αυτές τις εγκαταστάσεις, ενώ οι εγκαταστάσεις ενδιάµεσου 46

47 χειρισµού πρέπει να εφαρµόζουν επιπλέον ειδικές διαδικασίες αυτοελέγχου. Η αρµόδια αρχή αποσύρει άµεσα την έγκρισή της σε περίπτωση µη τήρησης των όρων χορήγησής της. Μονάδες αποτέφρωσης και συναποτέφρωσης Η οδηγία 2000/76/ΕΚ καθορίζει τους όρους σχετικά µε την αποτέφρωση των απορριµµάτων µεταποιηµένων προϊόντων. Εφόσον η εν λόγω οδηγία δεν εφαρµόζεται σε ορισµένα ζωικά υποπροϊόντα, η τελική τους διάθεση πραγµατοποιείται κατά τις διατάξεις του 1774/2002 ΕΚ. Η αρµόδια αρχή εγκρίνει τις µονάδες µεγάλου και µικρού δυναµικού. Οι µονάδες αποτέφρωσης µικρού δυναµικού, οι οποίες χρησιµοποιούνται µόνο για την τελική διάθεση νεκρών ζώων συντροφιάς, συγκεκριµένων επικίνδυνων υλικών, υλικών των κατηγοριών 2 ή/ και 3, πληρούν τους αυστηρούς όρους σχετικά µε τη διαρρύθµιση και τη συντήρηση των εγκαταστάσεων, τις συνθήκες λειτουργίας (αναθυµιάσεις αερίων, θερµοκρασία), την απόρριψη υδάτων, τα κατάλοιπα (τέφρα, υπολείµµατα καύσης, σκόνες), τη µέτρηση της θερµοκρασίας και τις συνθήκες αποτέφρωσης συγκεκριµένων επικίνδυνων υλικών. Η έγκριση αναστέλλεται αµέσως εάν παύσουν να πληρούνται οι προϋποθέσεις βάσει των οποίων χορηγήθηκε. Μονάδες µεταποίησης των κατηγοριών 1 και 2 Οι µονάδες µεταποίησης των κατηγοριών 1 και 2 εγκρίνονται από την αρµόδια αρχή, η οποία επικυρώνει και ελέγχει τη διαδικασία παραγωγής. Για να εγκριθούν οι µονάδες αυτές, πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις του 1774/2002 ΕΚ όσον αφορά: τη διαρρύθµιση των εγκαταστάσεων, τη φύση του εξοπλισµού, την υγιεινή του προσωπικού, την προστασία από τα βλαβερά ζώα (έντοµα, τρωκτικά και πτηνά), την απόρριψη των λυµάτων, την αποθήκευση, τον καθαρισµό και την απολύµανση των χώρων και των οχηµάτων. Ανάλογα µε την κατηγορία των ζωικών υποπροϊόντων, είναι δυνατόν να χρησιµοποιηθούν επτά µέθοδοι µεταποίησης. Οι µέθοδοι αυτοί, οι οποίες περιγράφονται στο παράρτηµα V του 1774/2002 ΕΚ, ποικίλλουν ανάλογα µε το µέγεθος των σωµατιδίων των πρώτων υλών, τη θερµοκρασία που επιτυγχάνεται κατά τη θερµική επεξεργασία, την πίεση που εφαρµόζεται και τη διάρκεια της διαδικασίας. Μία από αυτές τις µεθόδους αφορά συγκεκριµένα τα ζωικά υποπροϊόντα των ψαριών. Η µέθοδος αριθ.1 εφαρµόζεται: στα υλικά της κατηγορίας 2 εκτός της κόπρου, του περιεχοµένου της εντερικής οδού, του γάλακτος και του πρωτογάλακτος που προορίζονται για µονάδες παραγωγής βιοαερίου ή µονάδες λιπασµατοποίησης ή για να χρησιµοποιηθούν ως οργανικά λιπάσµατα ή βελτιωτικά 47

48 στα υλικά των κατηγοριών 1 και 2 που προορίζονται για απόρριψη στις µεταποιηµένες πρωτεΐνες που προέρχονται από θηλαστικά. Οι µέθοδοι 1 έως 5 εφαρµόζονται: στις πρώτες ύλες της κατηγορίας 2 που προορίζονται εφόσον µεταποιηθούν για αποτέφρωση στα υλικά των κατηγοριών 1 και 2 που προορίζονται για αποτέφρωση. Για εκάστη των µεθόδων µεταποίησης, ο προσδιορισµός κρίσιµων σηµείων που καθορίζουν την ένταση της θερµικής κατεργασίας είναι απαραίτητος. Τα κρίσιµα αυτά σηµεία περιλαµβάνουν: το µέγεθος των σωµατιδίων των πρώτων υλών, τη θερµοκρασία που επιτυγχάνεται κατά τη θερµική επεξεργασία και την πίεση που εφαρµόζεται και τη διάρκεια της διαδικασίας. Η έγκριση αναστέλλεται αµέσως εάν παύσουν να πληρούνται οι προϋποθέσεις βάσει των οποίων χορηγήθηκε. Μονάδες µεταποίησης της κατηγορίας 3 Οι µονάδες µεταποίησης της κατηγορίας 3 εγκρίνονται από την αρµόδια αρχή. Για να εγκριθούν οι µονάδες αυτές πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις όσον αφορά τη διαρρύθµιση των εγκαταστάσεων, τη φύση του εξοπλισµού, τη δυνατότητα παραγωγής θερµού ύδατος, τη θερµική επεξεργασία, την προστασία από τα βλαβερά ζώα, την απόρριψη των λυµάτων, τον καθαρισµό και την απολύµανση του χώρου. Μόνον οι πρώτες ύλες της κατηγορίας 3 εκτός από το αίµα και τα δέρµατα, τις οπλές, και τα κέρατα, τις τρίχες και τις γούνες ζώων ακατάλληλων για κατανάλωση από τον άνθρωπο, αλλά που δεν έχουν καµία ένδειξη µεταδοτικής νόσου, καθώς και τα υπολείµµατα τροφών µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την παραγωγή µεταποιηµένων ζωικών πρωτεϊνών και άλλων πρώτων υλών που προορίζονται για τη διατροφή των ζώων. Πριν από κάθε µεταποίηση, τα ζωικά υποπροϊόντα υπόκεινται υποχρεωτικά σε έλεγχο προκειµένου να ανιχνευθεί η πιθανή ύπαρξη ξένων σωµάτων, όπως υλικών συσκευασίας ή µεταλλικών τεµαχίων. Για εκάστη των µεθόδων µεταποίησης, ο προσδιορισµός κρίσιµων σηµείων που καθορίζουν την ένταση της θερµικής κατεργασίας είναι απαραίτητος. Τα κρίσιµα αυτά σηµεία περιλαµβάνουν: το µέγεθος των σωµατιδίων των πρώτων υλών, τη θερµοκρασία που επιτυγχάνεται κατά τη θερµική επεξεργασία και την πίεση που εφαρµόζεται και τη διάρκεια της διαδικασίας. Τίθενται συγκεκριµένες απαιτήσεις αναλόγως αν πρόκειται για µεταποιηµένες ζωικές πρωτεΐνες (π.χ: 48

49 µέθοδος αριθ. 1 για τις πρωτεΐνες που προέρχονται από θηλαστικά), προϊόντα αίµατος, λίπη που έχουν υποστεί τήξη και ιχθυέλαια, το γάλα (και τα προϊόντα µε βάση το γάλα), το πρωτόγαλα, τη ζελατίνη και τις πρωτεΐνες που έχουν υποστεί υδρόλυση, το φωσφορικό ασβέστιο ή το ουδέτερο φωσφορικό ασβέστιο. Η αρµόδια αρχή επικυρώνει και ελέγχει τις µονάδες µεταποίησης και αναστέλλει άµεσα την έγκριση εάν δεν πληρούνται οι όροι του κανονισµού. Οι µονάδες θεσπίζουν επίσης διαδικασίες αυτοελέγχου. Μονάδες ελαιοχηµικών προϊόντων των κατηγοριών 2 και 3 Οι ελαιοχηµικές µονάδες εγκρίνονται από την αρµόδια αρχή. Για να εγκριθούν, οι µονάδες ελαιοχηµικών προϊόντων των κατηγοριών 2 ή 3, πρέπει να µεταποιούν τετηγµένα λίπη προερχόµενα από υλικά των κατηγοριών 2 ή 3 σύµφωνα µε τις διατάξεις του κανονισµού και να θεσπίζουν και να εφαρµόζουν µεθόδους παρακολούθησης και ελέγχου των κρίσιµων σηµείων. Η αρµόδια αρχή ελέγχει τις µονάδες και αναστέλλει την έγκριση εάν παύσουν να τηρούνται οι προϋποθέσεις βάσει των οποίων χορηγήθηκε. Μονάδες παραγωγής βιοαερίου και µονάδων λιπασµατοποίησης Οι µονάδες παραγωγής βιοαερίου και οι µονάδες λιπασµατοποίησης εγκρίνονται από την αρµόδια αρχή. Οι όροι για τη χορήγηση της έγκρισης αφορούν τη φύση και τον εξοπλισµό των µονάδων. Επίσης, οι µονάδες αυτές εφαρµόζουν µεθόδους παρακολούθησης και ελέγχου κρίσιµων σηµείων. Η έγκριση αναστέλλεται άµεσα όταν παύσουν να πληρούνται οι προϋποθέσεις βάσει των οποίων χορηγήθηκε. Μόνο τα ακόλουθα ζωικά υποπροϊόντα µπορούν να υποστούν µεταποίηση σε µονάδα παραγωγής βιοαερίου ή σε µονάδα λιπασµατοποίησης: τα υλικά της κατηγορίας 2 τα οποία υπόκεινται στη µέθοδο µεταποίησης αριθ.1 σε µονάδα µεταποίησης της κατηγορίας 2 η κόπρος και το περιεχόµενο µόνο της εντερικής οδού, το γάλα και το πρωτόγαλα τα υλικά της κατηγορίας 3. Υφίστανται συγκεκριµένα µέτρα υγιεινής και µεταποίησης για τις µονάδες παραγωγής βιοαερίου και τις µονάδες λιπασµατοποίησης. Μονάδες παραγωγής τροφίµων για ζώα συντροφιάς και µονάδες τεχνικών προϊόντων Οι µονάδες παραγωγής τροφίµων για ζώα συντροφιάς, τα αντικείµενα για µάσηση και τα 49

50 τεχνικά προϊόντα, ελέγχονται και εγκρίνονται από την αρµόδια αρχή. Στον κανονισµό καθορίζονται λεπτοµερώς συγκεκριµένοι κανόνες υγιεινής για : τρόφιµα ζώων συντροφιάς και τα αντικείµενα για µάσηση την κόπρο το αίµα και τα προϊόντα αίµατος τον ορρό ιπποειδών τα δέρµατα οπληφόρων ζώων τα κυνηγετικά τρόπαια το µαλλί τις τρίχες, τις τρίχες χοίρων, τα φτερά και τµήµατα των φτερών που δεν έχουν υποστεί µεταποίηση τα µελισσοκοµικά προϊόντα τα κόκαλα, τα κέρατα, τους όνυχες που προορίζονται για άλλες χρήσεις εκτός από πρώτες ύλες για τη διατροφή των ζώων, ως οργανικά λιπάσµατα ή βελτιωτικά τα ζωικά υποπροϊόντα που προορίζονται για την παρασκευή τροφών για τα ζώα συντροφιάς, φαρµακευτικών προϊόντων και άλλων τεχνικών προϊόντων τα τετηγµένα λίπη που προορίζονται για ελαιοχηµική χρήση τα παράγωγα λίπους τα γευσιογόνα σπλάχνα για την παρασκευή τροφών για ζώα συντροφιάς. Οι µονάδες θεσπίζουν και εφαρµόζουν µεθόδους παρακολούθησης και ελέγχου των κρίσιµων σηµείων σύµφωνες µε τις χρησιµοποιούµενες µεθόδους. Ανάλογα µε τα προϊόντα, λαµβάνουν δείγµατα για εργαστηριακή ανάλυση. Η αρµόδια αρχή διενεργεί τους ελέγχους και αναστέλλει την έγκριση εάν παύσουν να πληρούνται οι προϋποθέσεις βάσει των οποίων χορηγήθηκε. ΜΕΤΑΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ Τα κράτη µέλη οφείλουν να εγγυώνται ότι τα ζωικά υποπροϊόντα και τα παράγωγά τους δεν προέρχονται από γεωγραφικές ζώνες που υπόκεινται σε υγειονοµικούς περιορισµούς. Σε ορισµένες περιπτώσεις, τα ζωικά υποπροϊόντα µπορούν να προέρχονται από τέτοιες ζώνες εάν δεν έχουν προσβληθεί ή αν δεν υπάρχουν υπόνοιες ότι έχουν προσβληθεί από µεταδοτικές νόσους,, 50

51 αναγνωρίζονται ως κατάλληλα και πληρούν τους υγειονοµικούς όρους που προβλέπονται στον 1774/2002 ΕΚ. ιάθεση στην αγορά και εξαγωγή µεταποιηµένων ζωικών πρωτεϊνών που χρησιµοποιούνται ως πρώτες ύλες των ζωοτροφών ιατίθενται στην αγορά ή εξάγονται µόνον οι ζωικές πρωτεΐνες που έχουν αποτελέσει αντικείµενο χειρισµού, µεταποίησης, αποθήκευσης και µεταφοράς σύµφωνα µε τις διατάξεις του 1774/2002 ΕΚ. Οι πρωτεΐνες αυτές πρέπει να έχουν υποστεί επεξεργασία σε µονάδα µεταποίησης της κατηγορίας 3 και να έχουν παρασκευασθεί αποκλειστικά µε υλικά της ίδιας κατηγορίας. ιάθεση στην αγορά και εξαγωγή τροφών για ζώα συντροφιάς, αντικειµένων για µάσηση και τεχνικών προϊόντων ιατίθενται στην αγορά, οι τροφές για ζώα συντροφιάς, τα αντικείµενα για µάσηση και τα τεχνικά προϊόντα µόνον εφόσον πληρούν τις ειδικές απαιτήσεις του 1774/2002 ΕΚ και προέρχονται από µονάδες εγκεκριµένες και επιτηρούµενες. Τα παράγωγα λίπους διατίθενται στην αγορά ή εξάγονται µόνον εφόσον παράγονται από τα υλικά των κατηγοριών 2 ή 3, έχουν παρασκευασθεί σε µονάδα ελαιοχηµικών προϊόντων της ίδιας κατηγορίας και πληρούν τις απαιτήσεις του κανονισµού όσον αφορά την επεξεργασία τους και τον χειρισµό τους. Μέτρα διασφάλισης Σε περίπτωση εκδήλωσης επιδηµίας που θα ήταν δυνατόν να αποτελέσει κίνδυνο για την υγεία, το κράτος µέλος αποστολής λαµβάνει σύµφωνα µε την ισχύουσα νοµοθεσία όλα τα αναγκαία µέτρα για την εξάλειψη της νόσου, οριοθετώντας ειδικότερα την πληγείσα ζώνη. Το κράτος µέλος προορισµού λαµβάνει τα προληπτικά µέτρα που προβλέπονται στην κοινοτική νοµοθεσία. Οι διατάξεις αυτές εφαρµόζονται στη διακίνηση ζωικών υποπροϊόντων. Απαγορεύονται τα ακόλουθα: το τάισµα ζώων µε µεταποιηµένες ζωικές πρωτεΐνες προερχόµενες από σφάγια (ή τµήµατα σφαγίων) ζώων του ίδιου είδους (κανιβαλισµός). Σε συνέχεια διαβούλευσης µε την επιστηµονική επιτροπή και ύστερα από σύµφωνη γνώµη αυτής, παρεκκλίσεις είναι δυνατόν να χορηγούνται για ψάρια και γουνοφόρα ζώα. το τάισµα εκτρεφοµένων ειδών πλην των γουνοφόρων ζώων µε υπολείµµατα τροφών. η διασπορά, σε βοσκότοπους, οργανικών λιπασµάτων και βελτιωτικών του εδάφους εκτός από την κόπρο. 51

52 ΠΑΡΕΚΚΛΙΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΤΟΥ 1774/2002 ΕΚ Παρεκκλίσεις όσον αφορά τα ζωικά υποπροϊόντα Τα κράτη µέλη µπορούν να επιτρέπουν, υπό την επίβλεψη των αρµοδίων αρχών, τη χρησιµοποίηση ζωικών υποπροϊόντων για διαγνωστικούς, εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, καθώς και για εργασίες ταρίχευσης σε µονάδες τεχνικών προϊόντων που έχουν εγκριθεί για το σκοπό αυτό. Τα ζωικά υποπροϊόντα που προέρχονται από υλικά των κατηγοριών 2 και 3 µε εξαίρεση το αίµα, τα δέρµατα, τις οπλές, τα φτερά, το µαλλί, τα κέρατα, τις τρίχες και τις γούνες που προέρχονται από ζώα ακατάλληλα για κατανάλωση από τον άνθρωπο, αλλά τα οποία δεν έχουν παρουσιάσει ένδειξη µεταδοτικής νόσου, µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την εκτροφή των ακολούθων ζώων: ζώων ζωολογικών κήπων ή τσίρκων ερπετών και αρπακτικών πτηνών γουνοφόρων ζώων άγριων ζώων, των οποίων το κρέας δεν προορίζεται για ανθρώπινη διατροφή σκύλων αναγνωρισµένων κυνοτροφείων ή αγελών κυνηγόσκυλων σκωληκίων για σκωληκοκαλλιέργεια ή για δολώµατα αλιείας. Ύστερα από διαβούλευση και σύµφωνη γνώµη της επιστηµονικής επιτροπής, τα κράτη µέλη δύνανται να επιτρέπουν τη χρησιµοποίηση ολοκλήρων σφαγίων ζώων της κατηγορίας 1 που περιέχουν επικίνδυνα υλικά τα οποία προορίζονται για τη διατροφή νεκροφάγων ειδών, που είτε κινδυνεύουν να εκλείψουν είτε προστατεύονται (γύπας). Κάθε κράτος µέλος ενηµερώνει την Επιτροπή σχετικά µε τις παρεκκλίσεις που εφαρµόζονται και τις µεθόδους ελέγχου που θεσπίζονται. Επίσης, καταρτίζει κατάλογο των χρηστών και των κέντρων συλλογής που είναι εγκεκριµένα και καταχωρηµένα στο έδαφός του και τους χορηγεί επίσηµο αριθµό. Παρεκκλίσεις όσον αφορά την εξάλειψη ζωικών προϊόντων Ο άµεσος ενταφιασµός των νεκρών ζώων συντροφιάς επιτρέπεται µόνο σε περιορισµένο αριθµό περιπτώσεων. Ορισµένα ζωικά υποπροϊόντα τα οποία προέρχονται από αποµακρυσµένες περιοχές είναι δυνατόν να διατεθούν ως απόβλητα µε καύση ή ταφή επί τόπου. Πρόκειται για νεκρά ζώα συντροφιάς και νεκρά ζώα της κατηγορίας 1 που περιέχουν συγκεκριµένα επικίνδυνα υλικά, υλικά 52

53 των κατηγοριών 2 και 3 που προέρχονται από αποµακρυσµένες περιοχές ή ζωικά υποπροϊόντα των οποίων είναι δυνατή η καύση ή ταφή επί τόπου σε περίπτωση εκδήλωσης ασθένειας κατονοµαζόµενης στον κατάλογο A του ιεθνούς Γραφείου Επιζωοτιών ( ΓΕ). εν χορηγούνται παρεκκλίσεις προκειµένου για ζώα για τα οποία υπάρχουν υπόνοιες ότι έχουν προσβληθεί από µεταδοτική σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια. ΕΛΕΓΧΟΙ ΚΑΙ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΕΙΣ Αυτοέλεγχοι στις µονάδες και στις εγκαταστάσεις Οι διαχειριστές και οι κάτοχοι µονάδων ενδιάµεσου χειρισµού και µεταποίησης εφαρµόζουν µόνιµη διαδικασία σύµφωνη µε τις αρχές του Συστήµατος Ανάλυσης Κινδύνου και Κρισίµων Σηµείων Ελέγχου (HACCP). Ειδικότερα: εντοπίζουν τα κρίσιµα σηµεία ελέγχου προκειµένου να θεσπίσουν µέθοδο παρακολούθησης και ελέγχου όταν πρόκειται για µονάδες µεταποίησης, λαµβάνουν αντιπροσωπευτικά δείγµατα για να ελέγξουν τη συµµόρφωση καταγράφουν τα αποτελέσµατα των ελέγχων και των δοκιµών και τα διατηρούν για περίοδο τουλάχιστον δύο ετών εισάγουν σύστηµα που εξασφαλίζει την ανιχνευσιµότητα της κάθε παρτίδας. Όταν τα αποτελέσµατα µιας εξέτασης δειγµάτων δεν είναι σύµφωνα µε τις διατάξεις του 1774/2002 ΕΚ, ο διαχειριστής της µονάδας ενηµερώνει άµεσα την αρµόδια αρχή, ερευνά τις αιτίες της µη συµµόρφωσης, εξασφαλίζει ότι δεν θα εξαχθούν οι µολυσµένες πρώτες ύλες, αυξάνει τη συχνότητα ελέγχων της παραγωγής και εφαρµόζει κατάλληλες διαδικασίες απολύµανσης των µονάδων. Επίσηµοι έλεγχοι και κατάλογος των εγκεκριµένων µονάδων και εγκαταστάσεων Η αρµόδια αρχή πραγµατοποιεί σε τακτά διαστήµατα ελέγχους στις εγκεκριµένες µονάδες και εγκαταστάσεις. Οι επιθεωρήσεις και η επίβλεψη της παραγωγής αφορά τον έλεγχο: των γενικότερων συνθηκών υγιεινής των εγκαταστάσεων του εξοπλισµού και του προσωπικού 53

54 της αποτελεσµατικότητας των αυτοέλεγχων που πραγµατοποιούνται στις µονάδες των κριτηρίων στα οποία θα πρέπει να ανταποκρίνονται τα προϊόντα µετά τη µεταποίησή τους των συνθηκών αποθήκευσης των λεπτοµερειών της διαδικασίας του εντοπισµού των κρίσιµων σηµείων ελέγχου (ΚΣΕ). Η συχνότητα των επιθεωρήσεων και των δράσεων επίβλεψης εξαρτάται από το µέγεθος των εγκαταστάσεων και των µονάδων, το είδος των παραγοµένων προϊόντων και την εκτίµηση του κινδύνου σύµφωνα µε τις αρχές του συστήµατος HACCP. Κάθε κράτος µέλος καταρτίζει κατάλογο των εγκεκριµένων µονάδων στο έδαφός του και αποδίδει σε κάθε µονάδα επίσηµο αριθµό αναγνώρισης. Το κράτος µέλος διαβιβάζει στην Επιτροπή και στα άλλα κράτη µέλη ενηµερωµένα αντίγραφα του καταλόγου. Κοινοτικοί έλεγχοι στα κράτη µέλη Εµπειρογνώµονες της Επιτροπής µπορούν να διενεργούν επιτόπιους ελέγχους σε συνεργασία µε τις αρµόδιες αρχές των κρατών µελών. Η Επιτροπή ενηµερώνει την αρµόδια αρχή του κράτους µέλους σχετικά µε τα αποτελέσµατα. ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΚΑΙ ΙΑΜΕΤΑΚΟΜΙΣΗ ΟΡΙΣΜΕΝΩΝ ΖΩΙΚΩΝ ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Οι διατάξεις που εφαρµόζονται στην εισαγωγή ζωικών υποπροϊόντων προέλευσης τρίτων χωρών παρέχουν εγγυήσεις ισοδύναµες µε αυτές που εφαρµόζονται στην παραγωγή και στην εµπορία αυτών των προϊόντων στο εσωτερικό της Κοινότητας. Τα εισαγόµενα προϊόντα πρέπει να προέρχονται από τρίτη χώρα που περιλαµβάνεται σε ενηµερωµένο κατάλογο ο οποίος λαµβάνει υπόψη τα κριτήρια που αφορούν τη νοµοθεσία και τις υγειονοµικές συνθήκες της συγκεκριµένης χώρας. Επίσης, οι εγκαταστάσεις και οι µονάδες οι οποίες παράγουν προϊόντα για εξαγωγή µε προορισµό την εγκρίνονται από την αρµόδια αρχή της τρίτης χώρας και καταγράφονται σε κοινοτικό κατάλογο. Εν αναµονή της δηµιουργίας τέτοιων καταλόγων, τα κράτη µέλη έχουν τη δυνατότητα να διατηρούν τους ελέγχους που προβλέπονται στην οδηγία 97/78/ΕΚ Ένα υγειονοµικό πιστοποιητικό, το οποίο καταρτίζεται βάσει διαφόρων προτύπων που αναφέρονται στον κανονισµό, καθορίζει το προϊόν και πιστοποιεί την ασφάλειά του. 54

55 Εµπειρογνώµονες της Επιτροπής µπορούν να διενεργούν επιτόπιους ελέγχους µε στόχο να συντάξουν κατάλογο των τρίτων χωρών και να καθορίσουν τους όρους εισαγωγής και ή / και διαµετακόµισης. Η Επιτροπή αναλαµβάνει το κόστος που αντιστοιχεί σε αυτούς τους ελέγχους. Εάν κατά τον έλεγχο διαπιστωθεί σοβαρή παράβαση των υγειονοµικών κανόνων, η Επιτροπή ζητά αµέσως από την τρίτη χώρα να λάβει τα αναγκαία µέτρα ή να αναστείλει τις αποστολές προϊόντων προς την Ένωση και ενηµερώνει αµέσως τα κράτη µέλη. Ανάλογα µε το υπό εξέταση προϊόν, οι κατάλογοι των τρίτων χωρών από τις οποίες τα κράτη µέλη µπορούν να εγκρίνουν τις εισαγωγές ζωικών υποπροϊόντων παρατίθενται στο παράρτηµα XI του κανονισµού. ΤΕΛΙΚΕΣ ΙΑΤΑΞΕΙΣ Ύστερα από διαβούλευση µε την αρµόδια επιστηµονική επιτροπή για κάθε θέµα που ενδέχεται να έχει επιπτώσεις στην υγεία των ζώων ή στη δηµόσια υγεία, τα παραρτήµατα είναι δυνατόν να τροποποιούνται ή να συµπληρώνονται, καθώς και να θεσπίζονται κατάλληλα µεταβατικά µέτρα µε απόφαση της Επιτροπής. Η Επιτροπή επικουρείται από τη µόνιµη επιτροπή για τη διατροφική αλυσίδα και την υγεία των ζώων καθώς και από τις αρµόδιες επιστηµονικές επιτροπές. Εντός διαστήµατος ενός έτους µετά την έναρξη ισχύος του κανονισµού, τα κράτη µέλη ενηµερώνουν την Επιτροπή σχετικά µε τις διατάξεις της εθνικής νοµοθεσίας που θεσπίζουν για να συµµορφωθούν µε τις νέες κοινοτικές διατάξεις. Βάσει των πληροφοριών που λαµβάνει, η Επιτροπή υποβάλλει στο Κοινοβούλιο αναλυτική έκθεση συνοδευόµενη, αν χρειάζεται, από νοµοθετικές προτάσεις. Επίσης, συντάσσει έκθεση σχετικά µε τα χρηµατοδοτικά µέτρα που λαµβάνουν τα κράτη µέλη για την επεξεργασία, τη συλλογή, την αποθήκευση και τη διάθεση των ζωικών υποπροϊόντων. Τα κράτη µέλη δύνανται να θεσπίζουν ή να διατηρούν εθνικές διατάξεις που περιορίζουν τη χρήση οργανικών λιπασµάτων και βελτιωτικών του εδάφους καθώς και διατάξεις που περιορίζουν τη χρήση παραγώγων λίπους που προέρχονται από τις πρώτες ύλες της κατηγορίας 2. 55

56 1.7. ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΟΥ 1774/2002 ΕΚ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ - Π.. 211/2006 Για την ενσωµάτωση των απαιτήσεων του 1774/2002/ΕΚ στην εθνική νοµοθεσία, εκδόθηκε το Π.. 211/2006 «Συµπληρωµατικά µέτρα εκτέλεσης του Κανονισµού 1774/2002/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 3ης Οκτωβρίου 2002 για τον καθορισµό υγειονοµικών κανόνων σχετικά µε τα ζωικά υποπροϊόντα που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο» (ΦΕΚ Α ). Ορισµοί Για την εφαρµογή του Π.. 211/2006 ισχύουν οι ορισµοί του άρθρου 2 του Κανονισµού 1774/2002/ΕΚ, και οι ακόλουθοι ορισµοί: α) Παραγωγός: το φυσικό ή το νοµικό πρόσωπο ή οποιοσδήποτε, από τη δραστηριότητα του οποίου, επαγγελµατική ή µη, παράγονται ζωικά υποπροϊόντα β) Μονάδες διαχείρισης: οι µονάδες που αναφέρονται στο Παράρτηµα Ι του Π.. 211/2006. γ) Μεταφορείς: τα φυσικά ή νοµικά πρόσωπα που παρέχουν υπηρεσίες µεταφοράς ζωικών υποπροϊόντων ή/και µεταποιηµένων προϊόντων που προέρχονται από αυτά για ίδιο λογαριασµό ή λογαριασµό τρίτων. δ) Τελική διάθεση: η τελευταία µεταποίηση και διάθεση σε χώρο υγειονοµικής ταφής ή η καταστροφή µε αποτέφρωση ή συναποτέφρωση. εν περιλαµβάνει τα στάδια της συλλογής, µεταφοράς, χειρισµού, µεταποίησης για αξιοποίηση, ή το στάδιο της αποθήκευσης. ε) ιαχείριση: Περιλαµβάνει τα στάδια της συλλογής, µεταφοράς, χειρισµού, µεταποίησης, αποθήκευσης, διάθεσης στην αγορά, τελικής διάθεσης ή αξιοποίησης. Αρµόδιες αρχές Η Γενική /νση Κτηνιατρικής του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων είναι υπεύθυνη για το συντονισµό, τον έλεγχο της εφαρµογής και για την ενηµέρωση των κοινοτικών οργάνων και των κρατών µελών σχετικά µε την εφαρµογή του 1774/2002 ΕΚ, του Π.. 211/2006 και κάθε άλλης σχετικής µε την εφαρµογή του 1774/2002 ΕΚ διάταξης από τις αρµόδιες αρχές της νοµαρχιακής (περιφερειακής πλέον) αυτοδιοίκησης. Τα µέτρα για τη συµµόρφωση προς τις απαιτήσεις του 1774/2002 ΕΚ και του Π.. 211/2006 λαµβάνονται, όπου τούτο απαιτείται, µε κοινή απόφαση των προϊσταµένων των αρµόδιων γενικών διευθύνσεων των κατά περίπτωση αρµοδίων Υπουργείων. 56

57 Η κτηνιατρική υπηρεσία της οικείας νοµαρχιακής (περιφερειακής) αυτοδιοίκησης είναι αρµόδια για την εφαρµογή του 1774/2002 ΕΚ και του Π.. 211/2006 και κάθε άλλης διάταξης, οδηγίας ή µέτρου σχετικής µε την εφαρµογή του 1774/2002 ΕΚ, ιδίως δε για τον έλεγχο των µονάδων διαχείρισης, των παραγωγών και των µεταφορέων, της διαχείρισης των ζωικών υποπροϊόντων και των µεταποιηµένων προϊόντων που προέρχονται από αυτά, καθώς και για τη λήψη κάθε αναγκαίου για την τήρηση των σχετικών κτηνιατρικών υγειονοµικών απαιτήσεων µέτρου. Οι αρµόδιες αρχές, σύµφωνα µε το άρθρο 3, υποχρεούνται να παρέχουν στους εµπειρογνώµονες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που διενεργούν Κοινοτικούς ελέγχους, κάθε αναγκαία συνδροµή για την εκτέλεση των καθηκόντων τους. Οι Νοµαρχιακού (περιφερειακού πλέον) επιπέδου κτηνιατρικές υπηρεσίες υποχρεούνται να παρέχουν στην Γενική ιεύθυνση Κτηνιατρικής του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, εντός της οριζόµενης από την παραπάνω ιεύθυνση προθεσµίας, κάθε αναγκαία συνδροµή για την εκτέλεση των καθηκόντων της. Υποχρεώσεις Για την τήρηση των κτηνιατρικών υγειονοµικών απαιτήσεων του 1774/2002 ΕΚ, οι παραγωγοί υποχρεούνται: α) να καταγράφουν καθηµερινά τις παραγόµενες ποσότητες των ζωικών υποπροϊόντων ανά κατηγορία υλικών, όπως αυτές ορίζονται στον κανονισµό β) να εξασφαλίζουν τη διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων που παράγουν σύµφωνα µε τις διατάξεις του 1774/2002 ΕΚ και τις διατάξεις του εσωτερικού δικαίου για τη διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων γ) να εξασφαλίζουν την ιχνηλασιµότητα των ζωικών υποπροϊόντων και την αποθήκευση τους, σύµφωνα µε το άρθρο 11 του Π.. 211/2006 δ) να τηρούν µητρώα αποστολών, σύµφωνα µε το άρθρο 9 παρ. 3 και 4 του Π.. 211/2006 ε) να τηρούν αρχείο µε τα συνοδευτικά έγγραφα σύµφωνα µε το άρθρο 12 του Π.. 211/2006 στ) να επιδεικνύουν όλα τα απαραίτητα για τη διενέργεια του ελέγχου έγγραφα και να επιτρέπουν στους αρµόδιους για τον έλεγχο υπαλλήλους την πρόσβαση σε όλα τα σηµεία της µονάδας παραγωγής. 2. Οι µονάδες διαχείρισης υποχρεούνται: α) να λάβουν την κτηνιατρική άδεια υγειονοµικών όρων για την εγκατάσταση και την λειτουργία της µονάδας διαχείρισης, σύµφωνα µε τα άρθρα 5 και 6 και 7 του Π.. 211/

58 β) να καταγράφουν καθηµερινά τις παραγόµενες ποσότητες των ζωικών υποπροϊόντων και των µεταποιηµένων προϊόντων που προέρχονται από αυτά ανά κατηγορία υλικών γ) να εξασφαλίζουν την ιχνηλασιµότητα των ζωικών υποπροϊόντων και την αποθήκευση τους, σύµφωνα µε το άρθρο 11 του Π.. 211/2006 δ) να τηρούν µητρώα αποστολών, σύµφωνα µε το άρθρο 9 παρ. 3 και 4 του Π.. 211/2006 ε) να τηρούν αρχείο µε τα συνοδευτικά έγγραφα, σύµφωνα µε το άρθρο 12 του Π.. 211/2006 στ) να εξασφαλίζουν τη διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων και των µεταποιηµένων προϊόντων που προέρχονται από αυτά, σύµφωνα µε τις διατάξεις του 1774/2002 ΕΚ και τις διατάξεις του εσωτερικού δικαίου για τη διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων ζ) να εφαρµόζουν συστήµατα αυτοελέγχου, όπου απαιτείται, σύµφωνα µε το άρθρο 25 του 1774/2002 ΕΚ η) να επιδεικνύουν όλα τα απαραίτητα για τη διενέργεια του ελέγχου έγγραφα και να επιτρέπουν στους αρµόδιους για τον έλεγχο υπαλλήλους την πρόσβαση σε όλα τα σηµεία της µονάδας διαχείρισης και θ) να υποβάλουν προς έγκριση στη ιεύθυνση Κτηνιατρικής της οικείας νοµαρχιακής αυτοδιοίκησης (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας) αίτηση µε τα απαιτούµενα στοιχεία για κάθε αλλαγή που προτίθενται να επιφέρουν στη µονάδα διαχείρισης. 3. Οι µεταφορείς υποχρεούνται: α) να λάβουν άδεια µεταφοράς, σύµφωνα µε το άρθρο 8 παρ. 1 του Π.. 211/2006 β) να απολυµαίνουν το όχηµα, σύµφωνα µε το άρθρο 8 παρ. 2 του Π.. 211/2006 γ) να τηρούν αρχείο µε τα συνοδευτικά έγγραφα, σύµφωνα µε το άρθρο 12 του Π.. 211/2006 δ) να τηρούν µητρώα αποστολών, σύµφωνα µε το άρθρο 9 παρ. 3 και 4 του Π.. 211/2006 ε) να τηρούν αρχείο µε τα αποδεικτικά του καθαρισµού και της απολύµανσης του οχήµατος στ) να επιδεικνύουν όλα τα απαραίτητα για τη διενέργεια του ελέγχου έγγραφα και να επιτρέπουν στους αρµόδιους για τον έλεγχο υπαλλήλους την ελεύθερη πρόσβαση, ώστε να καθίσταται εφικτός ο ενδελεχής έλεγχος του εµπορεύµατος. 4. Ο κατά το χρόνο θανάτου του ζώου κάτοχος, νοµέας ή κύριος υποχρεούται να καταγράφει σε αρχείο το ζώο που πέθανε, να ενηµερώνει αµέσως τη /νση Κτηνιατρικής (πλέον ιεύθυνση 58

59 Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας)της οικείας νοµαρχιακής (περιφερειακής πλέον) αυτοδιοίκησης, και να εξασφαλίζει ότι το πτώµα του ζώου διατίθεται σύµφωνα µε τις διατάξεις του 1774/2002 ΕΚ και τις διατάξεις του εσωτερικού δικαίου για τη διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων. ικαιολογητικά για τη χορήγηση κτηνιατρικής άδειας εγκατάστασης µονάδων διαχείρισης ζωικών υποπροϊόντων Για τη χορήγηση κτηνιατρικής άδειας εγκατάστασης µονάδας διαχείρισης ζωικών υποπροϊόντων, σύµφωνα µε τη διαδικασία του άρθρου 7 του Π.. 211/2006, υποβάλλονται στην /νση Κτηνιατρικής (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας), όπου πρόκειται να εγκατασταθεί ή ήδη λειτουργεί η µονάδα διαχείρισης, αίτηση συνοδευόµενη από τα ακόλουθα δικαιολογητικά: α) Όταν ο αιτών είναι νοµικό πρόσωπο, επίσηµο αντίγραφο του καταστατικού του, της έγκρισης του από την αρµόδια αρχή ή δικαστήριο και της νόµιµης εκπροσώπησης του. β) Τοπογραφικό διάγραµµα της περιοχής σε κλίµακα 1/ έως 1/5.000 και γενικό σχεδιάγραµµα του οικοπέδου (κάτοψη), όπου αποτυπώνονται οι µονάδες που λειτουργούν, το είδος τους και η ύπαρξη οικισµών. γ) Τοπογραφικό διάγραµµα σε κλίµακα 1/1.000 έως 1/500, µε αποτύπωση των εγκαταστάσεων, των ορίων τους, καθώς και του δικτύου αποχέτευσης των υγρών αποβλήτων. δ) Σχεδιάγραµµα, σε κλίµακα 1/300 έως 1/100 ανάλογα µε το µέγεθος των χώρων, µε λεπτοµερή απεικόνιση και περιγραφή των χώρων. ε) Πίνακα απαρίθµησης και περιγραφής του τεχνικού εξοπλισµού, των ειδικών συσκευών και οργάνων της µονάδας, µε αποτύπωση της διάταξης του εξοπλισµού στον χώρο. στ) Τεχνική περιγραφή της λειτουργίας της µονάδας µε ιδιαίτερη αναφορά στην ηµερήσια δυναµικότητα, στο είδος και τη µέση ηµερήσια ποσότητα της προς επεξεργασία πρώτης ύλης και των τελικών προϊόντων. ζ) Κατάλογο των προµηθευτών και του είδους της πρώτης ύλης, περιγραφή του τρόπου συλλογής και µεταφοράς της καθώς και γεωγραφική περιοχή κάλυψης. η) Αντίγραφο, θεωρηµένο από την αρµόδια υπηρεσία Περιβάλλοντος της νοµαρχιακής (περιφερειακής πλέον) αυτοδιοίκησης, της αίτησης για χορήγηση άδειας διαχείρισης στερεών αποβλήτων ή/και διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων. 59

60 θ) Επίσηµο αντίγραφο της έγκρισης της µελέτης επεξεργασίας και διάθεσης υγρών αποβλήτων από την κατά περίπτωση αρµόδια υπηρεσία Υγείας ή Περιβάλλοντος, όπου απαιτείται σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία. ι) Έγκριση περιβαλλοντικών όρων σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία. κ) Άδεια εγκατάστασης από την αρµόδια νοµαρχιακού (περιφερειακού πλέον) επιπέδου /νση Βιοµηχανίας, όπου αυτή απαιτείται, σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία. Για τις µονάδες µεταποίησης των υλικών κατηγορίας 1, 2 και 3 του Παραρτήµατος Ι του Π.. 211/2006, η τεχνική περιγραφή στην περίπτωση στ) επιπρόσθετα περιλαµβάνει τις απαιτήσεις του κεφαλαίου V του Παραρτήµατος V του 1774/2002 ΕΚ. ικαιολογητικά για την χορήγηση κτηνιατρικής άδειας λειτουργίας µονάδων διαχείρισης ζωικών υποπροϊόντων Για τη χορήγηση κτηνιατρικής άδειας λειτουργίας της µονάδας, σύµφωνα µε τη διαδικασία του άρθρου 7 του Π.. 211/2006, υποβάλλονται στην /νση Κτηνιατρικής της νοµαρχιακής αυτοδιοίκησης(πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας), που είναι εγκατεστηµένη η µονάδα, τα ακόλουθα δικαιολογητικά: α) η έκθεση αυτοψίας του άρθρου 7 παρ. 4 του Π.. 211/2006 β) άδεια λειτουργίας από την αρµόδια /νση Βιοµηχανίας της νοµαρχιακής (περιφερειακής πλέον) αυτοδιοίκησης γ) άδεια διαχείρισης στερεών αποβλήτων σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία δ) άδεια διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία ε) ο µηχανισµός ελέγχου των υγειονοµικών κινδύνων, που βασίζεται στον εντοπισµό και στη εφαρµογή µεθόδων παρακολούθησης των κρίσιµων σηµείων ελέγχου (HACCP) στ) το πρόγραµµα καθαρισµού και απολύµανσης των εγκαταστάσεων, του εξοπλισµού και των οχηµάτων ζ) τα µέτρα για τον αποκλεισµό της εισόδου των πτηνών και τεκµηριωµένο πρόγραµµα καταπολέµησης των τρωκτικών, των εντόµων ή άλλων παρασίτων η) σχετική έγκριση από τη /νση Αγροτικής Ανάπτυξης (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας), όπως αυτή προβλέπεται στην κοινή υπουργική απόφαση για τα µέτρα εφαρµογής των 1774/2002 ΕΚ και 1234/2003/ΕΚ της 60

61 Επιτροπής, µετά από επιτόπιο έλεγχο και εισήγηση του επόπτη ελέγχου κυκλοφορίας ζωοτροφών, εάν πρόκειται για µονάδα που παράγει αποκλειστικά ζωοτροφές για ζώα που δεν συντηρούνται, παχύνονται ή εκτρέφονται για την παραγωγή τροφίµων. Όλες οι µονάδες διαχείρισης ΖΥΠ που βρισκόταν εν λειτουργία κατά το χρόνο δηµοσίευσης του Π.. 211/2006 υποχρεωτικά υπέβαλαν τα απαιτούµενα δικαιολογητικά ώστε να καταχωρηθούν στα σχετικά µητρώα. Χορήγηση αδειών εγκατάστασης και λειτουργίας µονάδων διαχείρισης ζωικών υποπροϊόντων Οι κτηνιατρικές άδειες εγκατάστασης και λειτουργίας των µονάδων διαχείρισης ζωικών υποπροϊόντων χορηγούνται µε απόφαση του οικείου Νοµάρχη (Αντιπεριφερειάρχη πλέον) µετά από σύµφωνη γνώµη της τριµελούς γνωµοδοτικής επιτροπής, η οποία συγκροτείται µε απόφαση του και αποτελείται από: α) το /ντή Κτηνιατρικής του νοµού (Περιφέρειας) ή το νόµιµο αναπληρωτή του, β) τον προϊστάµενο του Τµήµατος Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας, της ιεύθυνσης Κτηνιατρικής του νοµού (Περιφέρειας) ή το νόµιµο αναπληρωτή του γ) τον προϊστάµενο του Τµήµατος Υγείας των Ζώων της ιεύθυνσης Κτηνιατρικής του νοµού (Περιφέρειας) ή το νόµιµο αναπληρωτή του Για τη χορήγηση κτηνιατρικής άδειας εγκατάστασης η /νση Κτηνιατρικής (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας) ελέγχει την πληρότητα της αίτησης και των δικαιολογητικών που υποβάλλονται σύµφωνα µε το άρθρο 5 του Π.. 211/2006 και τα διαβιβάζει εντός δέκα (10) ηµερών στη γνωµοδοτική επιτροπή. Εφ' όσον ο φάκελος δεν είναι πλήρης, ο ενδιαφερόµενος καλείται εγγράφως να υποβάλει εντός 10 (δέκα) εργάσιµων ηµερών τα ελλείποντα δικαιολογητικά. Αν παρέλθει άπρακτη η ανωτέρω προθεσµία, ο φάκελος επιστρέφεται εγγράφως στον ενδιαφερόµενο. β) Η επιτροπή εξετάζει την αίτηση και τα δικαιολογητικά για κάθε µονάδα εντός αποκλειστικής προθεσµίας εξήντα (60) ηµερών από την ηµεροµηνία υποβολής τους σε αυτήν. γ) Εφόσον πληρούνται οι απαιτήσεις του άρθρου 5 του Π.. 211/2006 και του 1774/2002 ΕΚ, η επιτροπή εισηγείται στο Νοµάρχη (Αντιπεριφερειάρχη) µε πρακτικό της, το οποίο πρωτοκολλείται, την χορήγηση κτηνιατρικής άδειας εγκατάστασης. Η σχετική απόφαση του Νοµάρχη (Αντιπεριφερειάρχη) εκδίδεται, µετά από τη σύµφωνη γνώµη της γνωµοδοτικής επιτροπής, εντός αποκλειστικής προθεσµίας δέκα (10) ηµερών από την υποβολή της εισήγησης της επιτροπής. 61

62 Μετά την ολοκλήρωση της εγκατάστασης της µονάδας διαχείρισης σύµφωνα µε τους όρους της άδειας, διενεργείται από τη γνωµοδοτική επιτροπή, κατόπιν αίτησης του ενδιαφεροµένου, αυτοψία στην εγκατάσταση εντός αποκλειστικής προθεσµίας τριάντα (30) ηµερών. Στην έκθεση αυτοψίας, η ιάγραµµα Ροής για τη χορήγηση Άδειας Εγκατάστασης Αίτηση και κατάθεση φακέλου Έλεγχος πληρότητας φακέλου Προώθηση αίτησης στην τριµελή γνωµοδοτική επιτροπή Εξέταση αίτησης από την τριµελή γνωµοδοτική επιτροπή Έκθεση -εισήγηση της τριµελούς γνωµοδοτικής επιτροπής στο Νοµάρχη (Αντιπεριφερειάρχη) Έκδοση απόφασης Νοµάρχη (Αντιπεριφερειάρχη) Γνωστοποίηση στον αιτούντα - Ενηµέρωση Γραφείου ιαχείρισης Ζωικών Αποβλήτων οποία πρωτοκολλείται και κοινοποιείται στον αιτούντα, αναφέρονται αναλυτικά, αν πληρούνται οι προϋποθέσεις του άρθρου 5 του Π.. 211/2006 καθώς και οι όροι που προβλέπει ο 1774/2002 ΕΚ 62

63 για τη συγκεκριµένη µονάδα. Αν από την αυτοψία προκύπτει ότι η µονάδα δεν πληροί τους όρους και προϋποθέσεις του 1774/2002 ΕΚ και του Π.. 211/2006, καλείται ο ενδιαφερόµενος να διατυπώσει εγγράφως και εντός είκοσι ηµερών τις απόψεις του επί των παρατηρήσεων της αυτοψίας. Αφού ολοκληρωθεί το στάδιο της αυτοψίας υποβάλλονται στη /νση Κτηνιατρικής (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας)τα δικαιολογητικά του άρθρου 6 του Π.. 211/2006 για τη χορήγηση κτηνιατρικής άδειας λειτουργίας της µονάδας διαχείρισης. Η επιτροπή εξετάζει την αίτηση και τα δικαιολογητικά για κάθε µονάδα εντός αποκλειστικής προθεσµίας τριάντα (30) ηµερών από την ηµεροµηνία υποβολής τους σε αυτήν. Εφόσον πληρούνται οι απαιτήσεις του άρθρου 6 του Π.. 211/2006 και του 1774/2002 ΕΚ, χορηγείται η κτηνιατρική άδεια λειτουργίας η οποία περιλαµβάνει τους όρους και προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί η µονάδα διαχείρισης, σύµφωνα µε τον Κανονισµό και τις διατάξεις του Π.. 211/2006. Μετά τη χορήγηση της κτηνιατρικής άδειας λειτουργίας η ιεύθυνση Κτηνιατρικής (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας)εισηγείται προς την αρµόδια Κεντρική ιεύθυνση Κτηνιατρικής του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων ( ιεύθυνση Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας) τη χορήγηση του ειδικού κωδικού αριθµού έγκρισης. Η ως άνω κεντρική διεύθυνση χορηγεί εντός 30 ηµερών από την παραλαβή της εισήγησης τον ειδικό κωδικό αριθµό έγκρισης κατά το άρθρο 9 παρ. 1. του Π.. 211/2006, και αποστέλλει αυτόν εγγράφως στην οικεία νοµαρχιακή (περιφερειακή) αυτοδιοίκηση και στη µονάδα διαχείρισης. Η λειτουργία της µονάδας διαχείρισης επιτρέπεται µετά τη χορήγηση του ειδικού κωδικού αριθµού έγκρισης, Η ως άνω Κεντρική ιεύθυνση δύναται να µη χορηγήσει ή να άρει τον ειδικό κωδικό αριθµό έγκρισης, εάν διαπιστώσει µετά από επιτόπιο έλεγχο ότι δεν πληρούνται οι απαιτήσεις του 1774/2002 ΕΚ και του Π.. 211/2006. Σε περίπτωση µη χορήγησης ή άρσης του ειδικού κωδικού αριθµού έγκρισης ανακαλείται µε απόφαση του Νοµάρχη (Αντιπεριφερειάρχη) η άδεια λειτουργίας. Αν η µονάδα διαχείρισης ζωικών υποπροϊόντων δεν λειτουργεί σύµφωνα µε τους όρους των αδειών εγκατάστασης και λειτουργίας του Π.. 211/2006, οι αρχές που διενεργούν την επιθεώρηση και τον έλεγχο απευθύνουν έγγραφη σύσταση και τάσσουν προθεσµία στον κάτοχο των αδειών, προκειµένου να συµµορφωθεί µε τους όρους των σχετικών αδειών. Από την κοινοποίηση της έγγραφης αυτής σύστασης µε απόφαση του Νοµάρχη (Αντιπεριφερειάρχη) αναστέλλεται η λειτουργία της εγκατάστασης και σφραγίζονται οι εγκαταστάσεις και τα µηχανήµατα της µονάδας. 63

64 ιάγραµµα Ροής για τη χορήγηση Άδειας Λειτουργίας Αίτηση και κατάθεση φακέλου Έλεγχος πληρότητας φακέλου Προώθηση αίτησης στην τριµελή γνωµοδοτική επιτροπή Εξέταση αίτησης από την τριµελή γνωµοδοτική επιτροπή Επιτόπιος έλεγχος από την τριµελή γνωµοδοτική επιτροπή Έκθεση -εισήγηση της τριµελούς γνωµοδοτικής επιτροπής στο Νοµάρχη (Αντιπεριφερειάρχη) Έκδοση απόφασης Νοµάρχη (Αντιπεριφερειάρχη) Ενηµέρωση Γραφείου ιαχείρισης Ζωικών Αποβλήτων Έκδοση ειδικού κωδικού αριθµού έγκρισης από το Γ..Ζ.Α. Λειτουργία Μονάδας 64

65 Τα όργανα ελέγχου καθώς και η γνωµοδοτική επιτροπή, λαµβάνουν τα αναγκαία µέτρα για την αποτροπή οποιουδήποτε κινδύνου προερχοµένου είτε από την κατά παράβαση των σχετικών αδειών λειτουργίας της µονάδας είτε από τη σφράγιση της. Αν εντός της ταχθείσης προθεσµίας διαπιστωθεί µε πρακτικό της γνωµοδοτικής επιτροπής η συµµόρφωση του κατόχου της άδειας προς τους όρους των αδειών εγκατάστασης και λειτουργίας, καθώς και τους αναφερόµενους στην έγγραφη σύσταση όρους, παύει η αναστολή λειτουργίας της µονάδας και αποσφραγίζονται οι εγκαταστάσεις και τα µηχανήµατα της µονάδας. Σε διαφορετική περίπτωση, µετά την πάροδο της ταχθείσης προθεσµίας, ανακαλούνται οι άδειες εγκατάστασης και λειτουργίας. Άδεια µεταφορέων - Υποχρέωση απολύµανσης Όποιος µεταφέρει ζωικά υποπροϊόντα και µεταποιηµένα προϊόντα που προέρχονται από αυτά για ίδιο λογαριασµό ή για λογαριασµό τρίτου, υποβάλλει στη /νση Κτηνιατρικής (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας), όπου έχει την έδρα του, αίτηση για την έγκριση του εµπορευµατοκιβωτίου (container) ή του οχήµατος για τη µεταφορά ορισµένης κατηγορίας ζωικών υποπροϊόντων και µεταποιηµένων προϊόντων. Στην αίτηση πρέπει να αναγράφεται και η διεύθυνση, στην οποία τηρείται κατά το άρθρο 9 του Π.. 211/2006 το µητρώο αποστολών του µεταφορέα. Για την έγκριση πρέπει να πληρούνται οι απαιτήσεις του άρθρου 7 του 1774/2002 ΕΚ. Με απόφαση του /ντη της Κτηνιατρικής της νοµαρχιακής (περιφερειακής) αυτοδιοίκησης χορηγείται η έγκριση του οχήµατος και ο ειδικός κωδικός αριθµός έγκρισης του οχήµατος ή του εµπορευµατοκιβωτίου. Ο µεταφορέας µετά από κάθε εκφόρτωση υποχρεούται να καθαρίζει και να απολυµαίνει το όχηµα ή το εµπορευµατοκιβώτιο. Η ηµεροµηνία και ώρα των εργασιών πλύσης και απολύµανσης αναγράφεται σε υπεύθυνη δήλωση, την οποία υπογράφει ο υπεύθυνος της µονάδας προορισµού ή εξουσιοδοτηµένος εκπρόσωπος του, µετά το πέρας των εργασιών, ή στο στέλεχος του φορτωτικού εγγράφου, το οποίο παραµένει στον µεταφορέα. Μητρώα Η /νση Κτηνιατρικής (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας) τηρεί ενηµερωµένο αρχείο καταχώρισης µονάδων διαχείρισης µε πλήρη στοιχεία για κάθε µονάδα µαζί µε τα αντίγραφα των εκθέσεων των ελέγχων που διενεργούνται σύµφωνα µε το άρθρο 13 του Π.. 211/

66 Εκτός από το µητρώο καταχώρισης των µονάδων διαχείρισης η /νση Κτηνιατρικής (πλέον ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας) τηρεί και µητρώο στο οποίο καταχωρούνται όσοι ασκούν τις δραστηριότητες που κατά παρέκκλιση επιτρέπονται σύµφωνα µε το άρθρο 23 του 1774/2002 ΕΚ (µητρώο παρεκκλίσεων) καθώς και µητρώο µεταφορέων. Όποιος αποστέλλει, µεταφέρει ή παραλαµβάνει ζωικά υποπροϊόντα και τα µεταποιηµένα προϊόντα που προέρχονται από αυτά, τηρεί µητρώο αποστολών. Υποχρεώσεις ενηµέρωσης Οι /νσεις Κτηνιατρικής (πλέον ιευθύνσεις Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, των εκάστοτε Περιφερειακών Ενοτήτων) υποχρεούνται εντός δέκα (10) ηµερών από την ηµεροµηνία χορήγησης της κτηνιατρικής άδειας λειτουργίας να αποστείλουν στο Γραφείο ιαχείρισης Ζωικών Αποβλήτων της /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων µε το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο ή/και µε το ταχυδροµείο: α) συµπληρωµένο το Μητρώο καταχώρισης των µονάδων διαχείρισης του Παραρτήµατος II του Π.. 211/2006, β) την έκθεση αυτοψίας της παρ. 4 του άρθρου 7 του Π.. 211/2006, γ) τις εκθέσεις επιθεώρησης του άρθρου 13 του Π.. 211/2006 δ) κάθε µεταγενέστερη µεταβολή των στοιχείων της µονάδας διαχείρισης. Οι /νσεις Κτηνιατρικής (πλέον ιευθύνσεις Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, των εκάστοτε Περιφερειακών Ενοτήτων) υποχρεούνται εντός δέκα (10) ηµερών από την ηµεροµηνία χορήγησης της κτηνιατρικής άδειας λειτουργίας να αποστείλουν και σε όλες τις υπηρεσίες που είναι αρµόδιες για τη χορήγηση των προαπαιτούµενων αδειών µε το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο ή/και µε το ταχυδροµείο: α) συµπληρωµένο το Μητρώο καταχώρισης των µονάδων διαχείρισης του Παραρτήµατος II του Π.. 211/2006, β) κάθε µεταβολή που γίνεται στις µονάδες διαχείρισης. Οι /νσεις Κτηνιατρικής των νοµαρχιακών (περιφερειακών) αυτοδιοικήσεων υποχρεούνται να εξασφαλίσουν µε κάθε πρόσφορο µέσο, ότι οι παραγωγοί, οι µονάδες διαχείρισης και οι µεταφορείς ενηµερώνονται σχετικά µε τις υποχρεώσεις που υπέχουν σύµφωνα µε το άρθρο 4 του Π.. 211/2006 και τον κανονισµό 1774/2002 ΕΚ. 66

67 Το Γραφείο ιαχείρισης Ζωικών Αποβλήτων, της /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, καταρτίζει κατάλογο των εγκεκριµένων µονάδων διαχείρισης, τον οποίο αποστέλλει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στις αρµόδιες αρχές των άλλων κρατών µελών. Ιχνηλασιµότητα-αποθήκευση Οι παραγωγοί και οι µονάδες διαχείρισης λαµβάνουν τα απαραίτητα µέτρα, ώστε κάθε υλικό κατηγορίας 1, 2 ή 3 και κάθε µεταποιηµένο προϊόν που προέρχεται από αυτό, να µπορεί να ιχνηλατείται από τη στιγµή της παραγωγής του µέχρι τη διάθεση του στο λιανικό εµπόριο ή την τελική του διάθεση. Εφόσον τα υλικά κατηγορίας 1, 2 και 3 δεν αποµακρύνονται καθηµερινά από τον τόπο στον οποίον παράγονται, πρέπει να αποθηκεύονται σε χώρο ή σε δοχεία υπό ψύξη. Τα δοχεία πρέπει να ταυτοποιούνται µε σαφήνεια ανάλογα µε την κατηγορία του υλικού που περιέχουν, µε την επικόλληση ανεξίτηλης ταινίας πλάτους τουλάχιστον 15 εκατοστών χρώµατος κόκκινου για τα υλικά κατηγορίας 1, κίτρινου για τα υλικά κατηγορίας 2 και πράσινου για τα υλικά κατηγορίας 3, µε την επιφύλαξη των διατάξεων περί των υλικών ειδικού κινδύνου. Τα εγκεκριµένα οχήµατα και εµπορευµατοκιβώτια πρέπει να ταυτοποιούνται µέσω µιας µόνιµης πινακίδας από µέταλλο ή άλλο κατάλληλο υλικό, στην οποία αναγράφεται ο ειδικός κωδικός αριθµός έγκρισης του οχήµατος ή του εµπορευµατοκιβωτίου, που χορηγείται σύµφωνα µε το άρθρο 8 του Π.. 211/2006. Επίσης κατά τη διάρκεια της µεταφοράς, στα οχήµατα, στα εµπορευµατοκιβώτια ή/και στις συσκευασίες των υποπροϊόντων ζωικής προέλευσης και των µεταποιηµένων προϊόντων, πρέπει να τοποθετείται ανεξίτηλη ετικέτα που φέρει ευανάγνωστα τα εξής στοιχεία: α) Την κατηγορία των υποπροϊόντων ζωικής προέλευσης ή, αν πρόκειται για µεταποιηµένα προϊόντα, την κατηγορία των υποπροϊόντων ζωικής προέλευσης από τα οποία προήλθαν τα µεταποιηµένα προϊόντα. Ειδικότερα: i) για υλικά κατηγορίας 3, την ένδειξη: «απαγορεύεται η κατανάλωση από τον άνθρωπο», ή αν προορίζονται για τις παρακάτω χρήσεις, τις ενδείξεις: «Προορίζεται για την παραγωγή ζωοτροφών ζώων συντροφιάς» - «Προορίζεται αποκλειστικά για την παραγωγή λιπασµάτων». ii) για υλικά κατηγορίας 2, εκτός από την κόπρο και το περιεχόµενο του πεπτικού σωλήνα και τα µεταποιηµένα προϊόντα που προέρχονται από αυτά, την ένδειξη: «απαγορεύεται η κατανάλωση από τα ζώα», και αν προορίζεται για ζωοτροφές ζώων που αναφέρονται στο άρθρο 23 του 1774/

68 ΕΚ και σύµφωνα µε τους όρους του εν λόγω ίδιου άρθρου, στην ετικέτα θα αναγράφεται «προς ζωοτροφή για...» συµπληρωµένη µε την ονοµασία του είδους του ζώου (ζώων) για τα οποία προορίζεται το υλικό. iii) για υλικά κατηγορίας 1 και τα µεταποιηµένα προϊόντα που προέρχονται από αυτά, την ένδειξη: «µόνο για καταστροφή». iv) στην περίπτωση της κόπρου και του περιεχοµένου του πεπτικού σωλήνα, η λέξη «κόπρος». Οι παραπάνω ετικέτες έχουν πράσινο χρώµα για τα υλικά της κατηγορίας 3, κίτρινο χρώµα για τα υλικά της κατηγορίας 2 και κόκκινο χρώµα για τα υλικά της κατηγορίας 1. Στην περίπτωση των οχηµάτων ή εµπορευµατοκιβωτίων οι διαστάσεις της ετικέτας δεν επιτρέπεται να είναι µικρότερες από 50X35 εκ. Στις άλλες περιπτώσεις, οι διαστάσεις δεν µπορεί να είναι µικρότερες από 20X30 εκ. Το ύψος των χαρακτήρων δεν επιτρέπεται να είναι µικρότερο από 5 εκ. Στη συσκευασία των ζωικών υποπροϊόντων ή των µεταποιηµένων προϊόντων που προέρχονται από αυτά αναγράφεται επίσης η ηµεροµηνία παραγωγής, ο αριθµός παραγωγής της παρτίδας, ο ειδικός κωδικός αριθµός έγκρισης της µονάδας διαχείρισης ή ο κωδικός του παραγωγού, η επωνυµία και η διεύθυνση τους. Συνοδευτικά έγγραφα Κατά τη διάρκεια της µεταφοράς εντός της Χώρας τα υποπροϊόντα ζωικής προέλευσης και τα µεταποιηµένα προϊόντα που προέρχονται από αυτά, πρέπει να συνοδεύονται από εµπορικό έγγραφο σύµφωνα µε το Υπόδειγµα του Παραρτήµατος IV του Π.. 211/2006 ή άλλο υπόδειγµα που ορίζεται από την Κοινοτική νοµοθεσία ή όπου προβλέπεται στον 1774/2002 ΕΚ από υγειονοµικό πιστοποιητικό. Το εµπορικό έγγραφο εκδίδεται από τον αποστολέα σε τετραπλούν, ένα πρωτότυπο και τρία αντίγραφα, και συνυπογράφεται από τον µεταφορέα. Το πρωτότυπο συνοδεύει την παρτίδα µέχρι τον τελικό προορισµό. Ο παραλήπτης φυλάσσει το πρωτότυπο και αποστέλλει υπογεγραµµένο ένα αντίγραφο στον αποστολέα. Ο αποστολέας και ο µεταφορέας φυλάσσουν καθένας από ένα αντίγραφο. Όταν η συλλογή και η µεταφορά πραγµατοποιούνται από την ίδια τη µονάδα µεταποίησης, το αντίγραφο του εµπορικού εγγράφου που προβλέπεται για τον µεταφορέα, φυλάσσεται από τη µονάδα αυτή. Όταν µεταφέρονται νεκρά ζώα ο ιδιοκτήτης τους υποχρεούται να υποβάλει στην /νση Κτηνιατρικής της οικείας νοµαρχιακής (περιφερειακής) αυτοδιοίκησης για προσυπογραφή το 68

69 εµπορικό έγγραφο. Η υποχρέωση αυτή ισχύει και στην περίπτωση έκτακτης υγειονοµικής ανάγκης ή εκδήλωσης εστιών επιζωοτικών ασθενειών. Επιθεωρήσεις-Έλεγχοι Η /νση Κτηνιατρικής (πλέον ιεύθύνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας) πραγµατοποιεί, τουλάχιστον δύο φορές ετησίως, επιθεωρήσεις στις µονάδες διαχείρισης σύµφωνα µε το άρθρο 26 του 1774/2002 ΕΚ. Το έντυπο επιθεώρησης, στο οποίο περιγράφονται οι όροι και οι απαιτήσεις του 1774/2002 ΕΚ για την εκάστοτε εξεταζόµενη µονάδα και βεβαιώνεται η πλήρωση τους, πρωτοκολλείται, αρχειοθετείται και αποστέλλεται στο Γραφείο ιαχείρισης Ζωικών Αποβλήτων. Η /νση Κτηνιατρικής (πλέον ιεύθύνση Αγροτικής Οικονοµίας - Κτηνιατρικής, της εκάστοτε Περιφερειακής Ενότητας) διενεργεί αυτεπαγγέλτως ή κατόπιν καταγγελίας έκτακτους ελέγχους. Κατά τη διενέργεια των ελέγχων τα αρµόδια όργανα έχουν ελεύθερη πρόσβαση σε όλα τα µέρη της µονάδας διαχείρισης και στα µητρώα, τα εµπορικά έγγραφα και τα υγειονοµικά πιστοποιητικά. Η ιεύθυνση Επιθεωρήσεων και Ελέγχων του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων ασκεί επιτόπιο έλεγχο σε συνεργασία µε το Γραφείο ιαχείρισης Ζωικών Αποβλήτων ή το Τµήµα Σφαγείων, κατά περίπτωση, τόσο στις δράσεις των οργάνων των κτηνιατρικών υπηρεσιών των Νοµαρχιακών (Περιφερειακών) Αυτοδιοικήσεων όσο και στους υποκείµενους στον έλεγχο των υπηρεσιών αυτών χώρους, εγκαταστάσεις, µέσα µεταφοράς, πρόσωπα, έγγραφα και στοιχεία. Όταν διενεργείται αυτοψία στις µονάδες διαχείρισης και στις εγκαταστάσεις παραγωγής ζωικών υποπροϊόντων από το κατ' άρθρο 26 του ν. 1650/1986 Κλιµάκιο Ελέγχου Ποιότητας Περιβάλλοντος του νοµού (περιφέρειας) στο κλιµάκιο συµµετέχει και κτηνίατρος της οικείας νοµαρχιακής (περιφερειακής) αυτοδιοίκησης. Κυρώσεις Για κάθε παράβαση των διατάξεων του Π.. 211/2006 ή του 1774/2002 ΕΚ επιβάλλεται διοικητικό πρόστιµο από ευρώ έως ευρώ ανάλογα µε τη σοβαρότητα της παράβασης, τη διάρκεια της και το µέγεθος της επιχείρησης. Με απόφαση του Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων δύναται να ρυθµίζονται οι αναγκαίες λεπτοµέρειες για την εφαρµογή του Π.. 211/

70 1.8. ΓΡΑΦΕΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΖΩΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΤΟΥ ΥΠ.Α.Α.Τ. Για την εφαρµογή των σχετικών διατάξεων του 1774/2002 ΕΚ, µε την υπ. αρ Υ.Α. του Υπουργού Γεωργίας, (ΦΕΚ Β ) συστάθηκε οργανική υπηρεσιακή µονάδα επιπέδου Γραφείου µε τίτλο «Γραφείο ιαχείρισης Ζωικών Αποβλήτων», η οποία εντάσσεται στη ιεύθυνση Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας της Γενικής ιεύθυνσης Κτηνιατρικής. Οι αρµοδιότητες του Γραφείου ιαχείρισης Ζωικών Αποβλήτων είναι οι ακόλουθες: α) Ο καθορισµός υγειονοµικών προδιαγραφών κατασκευής εξοπλισµού και λειτουργίας των εγκαταστάσεων συλλογής, αποθήκευσης, µεταποίησης, εν γένει χειρισµού καθώς και της τελικής διάθεσης των υποπροϊόντων ζωικής προέλευσης, ώστε να µην τίθενται σε κίνδυνο η υγεία των ζώων και η δηµόσια υγεία. β) Ο καθορισµός της διάθεσης στην αγορά υποπροϊόντων ζωικής προέλευσης. γ) Ο καθορισµός των όρων, από υγειονοµικής κτηνιατρικής πλευράς, χορήγησης ή ανάκλησης αδειών ίδρυσης και λειτουργίας των ανωτέρω εγκαταστάσεων. δ) Η επιθεώρηση και η επίβλεψη των εγκαταστάσεων διαχείρισης ζωικών υποπροϊόντων σε συνεργασία µε τις Νοµαρχιακού (Περιφερειακού πλέον) επιπέδου Κτηνιατρικές Αρχές. ε) Η συνεργασία µε συναρµόδιες υπηρεσίες και Οργανισµούς του ΥΠ.Α.Α.Τ., υπηρεσίες άλλων Υπουργείων, Οργανισµούς και Οργανώσεις παραγωγών, µεταποιητών και εµπόρων για θέµατα διαχείρισης υποπροϊόντων ζωικής προέλευσης, ώστε να διασφαλίζονται τα µέτρα προστασίας του περιβάλλοντος και να ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος διασποράς µεταδοτικών νόσων στα ζώα και στον άνθρωπο. στ) Ο καθορισµός και η επικύρωση των εγγυήσεων που παρέχονται από τις εγκαταστάσεις διαχείρισης ζωικών υποπροϊόντων σχετικά µε την εκτίµηση του κινδύνου και τις εγγυήσεις που παρέχονται σύµφωνα µε τις αρχές του συστήµατος ανάλυσης κινδύνου και κρισίµων σηµείων ελέγχου (HACCP). ζ) Η κατάρτιση του καταλόγου εγκεκριµένων µονάδων διαχείρισης ζωικών υποπροϊόντων που βρίσκονται εντός της ελληνικής επικράτειας. η) Η χορήγηση επίσηµου κωδικού αριθµού Έγκρισης σε σχέση µε τη φύση των δραστηριοτήτων της σε κάθε µονάδα διαχείρισης ζωικών υποπροϊόντων. θ) Η συλλογή και η αξιολόγηση στατιστικών στοιχείων σχετικά µε την παραγωγή, την επεξεργασία, τη διάθεση στην αγορά κλπ. των ζωικών υποπροϊόντων που δεν προορίζονται για 70

71 κατανάλωση από τον άνθρωπο. ι) Η εκπροσώπηση του ΥΠ.Α.Α.Τ. στην και τους ιεθνείς Οργανισµούς σε θέµατα που αφορούν τα υποπροϊόντα ζωικής προέλευσης. ια) Κάθε άλλο θέµα ή αντικείµενο σχετικά µε τα υποπροϊόντα ζωικής προέλευσης. 71

72 1.9. ΕΘΝΙΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ (ΕΣ ΕΑ) Η Ελλάδα, ως κράτος - µέλος της ΕΕ, προσαρµόζει την εθνική της νοµοθεσία στην αντίστοιχη Κοινοτική και εφαρµόζει την ανάλογη περιβαλλοντική πολιτική στον τοµέα διαχείρισης των Επικίνδυνων Αποβλήτων (Ε.Α.). Προς την κατεύθυνση αυτή έχει εκδοθεί µια σειρά νοµοθετηµάτων (Νόµοι, Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις, Προεδρικά ιατάγµατα) και Εγκυκλίων που αναφέρονται κυρίως στα εξής: ιαχείριση µη επικίνδυνων αποβλήτων ιαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων Υγειονοµική Ταφή Αποβλήτων Αποτέφρωση αποβλήτων ιασυνοριακή µεταφορά αποβλήτων Μεταφορά επικινδύνων εµπορευµάτων ιαχείριση PCB/PCT Εναλλακτική διαχείριση συσκευασιών και άλλων προϊόντων (χρησιµοποιηµένες ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές, απόβλητα λιπαντικών ελαίων κ.α.) ιαχείριση άλλων επικίνδυνων αποβλήτων (ιατρικά απόβλητα, ζωικά υποπροϊόντα) Ταξινόµηση, συσκευασία και επισήµανση των επικίνδυνων ουσιών. Η εθνική πολιτική στον τοµέα διαχείρισης των Ε.Α. ορίζεται στην υπ αριθµ /725/2006 κοινή υπουργική απόφαση η οποία, σύµφωνα και µε την αντίστοιχη πολιτική της ΕΕ, προβλέπει την λήψη µέτρων τα οποία θα πρέπει να προωθούν: α) Την πρόληψη ή/και την µείωση της παραγωγής και της επικινδυνότητας των Ε.Α., µε: την ανάπτυξη καθαρών τεχνολογιών µε τις οποίες να µπορεί να γίνεται αποδοτικότερη εκµετάλλευση των φυσικών πόρων την παραγωγή και διάθεση στην αγορά προϊόντων που είναι σχεδιασµένα έτσι ώστε να µην συµβάλλουν καθόλου ή να συµβάλλουν όσο το δυνατόν λιγότερο, λόγω της παραγωγής, της χρήσης ή της τελικής τους διάθεσης, στην αύξηση της ποσότητας ή της επικινδυνότητας των αποβλήτων και των κινδύνων ρύπανσης την ανάπτυξη κατάλληλων τεχνικών για την τελική διάθεση των επικίνδυνων ουσιών που περιέχονται στα απόβλητα τα οποία προορίζονται για αξιοποίηση. β) Την αξιοποίηση των Ε.Α. µε ανακύκλωση, επαναχρησιµοποίηση ή ανάκτηση ή οποιαδήποτε 72

73 άλλη διαδικασία που έχει στόχο την παραγωγή δευτερογενών πρώτων υλών ή τη χρησιµοποίηση των αποβλήτων ως πηγής ενέργειας. γ) Την αποκατάσταση ή/και εξυγίανση των χώρων που έχουν ρυπανθεί από Ε.Α. δ) Την ενηµέρωση ευαισθητοποίηση όλων των εµπλεκόµενων (παραγωγών, φορέων διαχείρισης, πολιτών κ.λπ.). Τα ζωικά υποπροϊόντα υπόκεινται σε ειδικό καθεστώς διαχείρισης. Σύµφωνα µε το σχετικό Κανονισµό 1774/2002/ΕΚ και το ΕΣ ΕΑ, ζωικά υποπροϊόντα είναι τα προϊόντα ζωικής προέλευσης τα οποία δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο. Στην κατηγορία 1 (κατηγορία υψηλής επικινδυνότητας), υπάγονται υλικά τα οποία είναι επικίνδυνα για την µετάδοση των ΜΣΕ (Μεταδοτικών σπογγωδών εγκεφαλοπαθειών), στην κατηγορία 2 υπάγονται υλικά µεσαίου κινδύνου, ενώ στην κατηγορία 3 υπάγονται υλικά µέσω των οποίων δεν µπορεί να µεταδοθεί ασθένεια στον άνθρωπο ή στα ζώα. Σύµφωνα µε στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, η ετήσια παραγωγή των επικίνδυνων ζωικών υποπροϊόντων (κατηγορίας 1 του Κανονισµού 1774/2002/ΕΚ) στη Χώρα ανέρχεται σε τόνους περίπου (2004). Οι µεγαλύτερες ποσότητες αυτών παράγονται στους (πρώην) νοµούς Ιωαννίνων και Εύβοιας και ακολουθούν κατά σειρά οι νοµοί Λάρισας, Θεσσαλονίκης, Σερρών, Ηρακλείου, Αιτ/νίας, Πέλλας κ.λπ. Στα πλαίσια του ΕΣ ΕΑ, τα ως άνω απόβλητα δεν έχουν κατηγοριοποιηθεί σαν επικίνδυνα στον ισχύοντα ΕΚΑ (Ευρωπαϊκός Κατάλογος Αποβλήτων). Εν τούτοις, όπως προαναφέρθηκε, σύµφωνα µε τον Κανονισµό 1774/2002/ ΕΚ τα υλικά αυτά θεωρούνται επικίνδυνα για την µετάδοση των ΜΣΕ. Στη Ελλάδα σήµερα υπάρχουν µικρές µονάδες αποτέφρωσης των υλικών κατηγορίας 1 (υψηλής επικινδυνότητας), οι οποίες λειτουργούν εντός των σφαγείων. Το ΕΣ ΕΑ προβλέπει την κατασκευή και λειτουργία µονάδων αποτέφρωσης επαρκούς δυναµικότητας για την άµεση καταστροφή των υλικών της κατηγορίας 1 σε όλα τα σφαγεία της χώρας, σύµφωνα µε τα προβλεπόµενα στον 1774/2002 ΕΚ. Τα υλικά της κατηγορίας 2 του ίδιου Κανονισµού οδηγούνται σε µονάδες µεταποίησης (rendering) και τα παραγόµενα προϊόντα µπορούν να διατεθούν ως µη επικίνδυνα απόβλητα. Η εγκατάσταση και η λειτουργία κάθε τέτοιας µονάδας πρέπει να προβλέπεται στην περιβαλλοντική αδειοδότηση του σφαγείου που εξυπηρετεί. Η ποιότητα των παραγόµενων προϊόντων ελέγχεται από τις υπηρεσίες του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων. Οι υφιστάµενες πρακτικές διαχείρισης των ζωικών υποπροϊόντων είναι η αποτέφρωση και η 73

74 διάθεση, µετά από µεταποίηση σε ΧΥΤΑ ή σε αδειοδοτηµένο χώρο εντός του χώρου των µονάδων (σφαγείων). Οι επί µέρους στόχοι για τη διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων τίθενται από τον Κανονισµό 1774/2002/ΕΚ, όπως ισχύει σήµερα, και συνοψίζονται στην αποτέφρωση των υλικών της κατηγορίας 1 και τη µεταποίηση των υλικών της κατηγορίας 2. Όπου δεν είναι δυνατόν ή δεν συµφέρει οικονοµικά ο διαχωρισµός των κατηγοριών 2 και 3, τα απόβλητα θα πρέπει να θεωρούνται κατηγορίας 2 και να υπόκεινται σε ανάλογη επεξεργασία. Για τα εν λόγω υλικά, σύµφωνα και µε τον Κανονισµό 2002/1774/ΕΚ, οι απαιτούµενες δράσεις περιλαµβάνουν: α) Για τα υλικά της κατηγορίας 1, την άµεση αποτέφρωση από τις ίδιες τις µονάδες παραγωγής β) Για τα υλικά των κατηγοριών 2 και 3, τη µετατροπή τους σε άλευρα και εν συνεχεία: είτε την αξιοποίησή τους, µέσω αποτέφρωσης ή συναποτέφρωσης (δεδοµένης της υψηλής θερµογόνου δύναµης αυτών), από τις ίδιες τις µονάδες για παραγωγή ενέργειας ή από άλλες εγκαταστάσεις (π.χ. βιοµηχανίες τσιµέντου) είτε τη διάθεσή τους ως αποβλήτων, µε αποτέφρωση ή συναποτέφρωση σε κατάλληλες εγκαταστάσεις, µε υγειονοµική ταφή ή µε κοµποστοποίηση Εδώ θα πρέπει να σηµειωθεί πως το compost µπορεί να χρησιµοποιηθεί και ως λίπασµα, ενώ τα υλικά κατηγορίας 3 µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την παρασκευή κρεατάλευρου για τη διατροφή ζώων συντροφιάς (pet food) ή γουνοφόρων ζώων, ενώ το λίπος που διαχωρίζεται µπορεί να χρησιµοποιηθεί για τον ίδιο σκοπό ή για την παραγωγή βιοντίζελ. Τα στάδια υλοποίησης του ΕΣ ΕΑ όσον αφορά τα υλικά κατηγορίας 1 του Κανονισµού 1774/2002/ΕΚ περιγράφονται στη συνέχεια: 1ο στάδιο: Επικαιροποίηση της απογραφής του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, όσον αφορά τις παραγόµενες ποσότητες ανά γεωγραφική περιοχή (νοµό ή περιφέρεια) και την εκτίµηση της ποιοτικής και ποσοτικής επάρκειας των υφιστάµενων εγκαταστάσεων αποτέφρωσης. 2ο στάδιο: Ενηµερωτική εκστρατεία µε αποδέκτες τους φορείς λειτουργίας των σφαγείων της Χώρας σχετικά µε την επικινδυνότητα των υλικών αυτών και τους δυνατούς τρόπους διαχείρισης. 3ο στάδιο: Περιβαλλοντική αδειοδότηση και κατασκευή των απαιτούµενων µονάδων αποτέφρωσης, έτσι ώστε να καλυφθούν όλα τα σφαγεία της Χώρας, σύµφωνα µε τα προβλεπόµενα στον παραπάνω Κανονισµό. Τα ως ανωτέρω προβλεπόµενα από το σχεδιασµό του ΕΣ ΕΑ, έχουν σε µεγάλο βαθµό υλοποιηθεί στα σφαγεία που λειτουργούν στην Περιφέρεια Ηπείρου. 74

75 1.10. ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ Ε ΑΦΟΥΣ ΑΠΟ ΤΗ ΝΙΤΡΟΠΟΙΗΣΗ. Στα πλαίσια των διαδικασιών εναρµόνισης της εθνικής νοµοθεσίας µε το κοινοτικό δίκαιο και ιδιαίτερα µε την Οδηγία 91/676, «Περί προστασίας των νερών από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης», εγκρίθηκέ από την ελληνική πολιτεία ο Κώδικας Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (Κ.Ο.Γ.Π., Κ.Υ.Α /568-ΦΕΚ Β 142/2004). Η διαχείριση των αποβλήτων της κτηνοτροφικής εκµετάλλευσης εξαρτάται από το είδος των εκτρεφόµενων ζώων, τον αριθµό τους, το είδος σταυλισµού, τον τρόπο συλλογής και αποµάκρυνσης των αποβλήτων από τους χώρους εκτροφής, τον τρόπο αποθήκευσης και την περιεκτικότητα τους σε ολικά στερεά. εδοµένου ότι χειρισµός των αποβλήτων είναι ευκολότερος στα στερεά απόβλητα παρά στα υγρά για το λόγο αυτό πρέπει να αποφεύγεται η προσθήκη νερού στα µη υγρά απόβλητα. Για τον ίδιο, επίσης, λόγο πρέπει να αποφεύγεται η αποστράγγιση του νερού της βροχής, των στεγών, των προαυλίων κτλ. στις δεξαµενές αποβλήτων. Επίσης, στην περίπτωση που στη µονάδα παράγονται υγρά απόβλητα, τα οποία είναι σχετικά καθαρά, όπως υγρά πλύσεως αµελκτηρίου κλπ. και εφόσον τα παραγόµενα ζωικά απόβλητα δεν είναι υγρά, συνιστάται τα ξεπλύµατα να συλλέγονται και να αποθηκεύονται χωριστά από τα απόβλητα των ζώων. Ο Κ.Ο.Γ.Π. περιλαµβάνει µεθόδους για τον χειρισµό των αποβλήτων και συγκεκριµένα: 1. Χειρισµός στερεών αποβλήτων Στην περίπτωση, που από τα στερεά απόβλητα (κοπριές, στρωµνή και στερεά µηχανικού διαχωρισµού) υπάρχει πιθανότητα στράγγισης υγρών, θα πρέπει αυτά, να συγκεντρώνονται σε τσιµεντένια πλατφόρµα (κοπροσωρός) µε κλίση 3-6% προς το κανάλι συλλογής των υγρών, εφoδιασµένη µε προστατευτικό τοιχίο κατά τις δύο ή τρεις πλευρές, ύψους µέχρι 1,5 m µε κανάλι συλλογής των υγρών. Η κοπριά στρωµνής που στερείται υγρών, µπορεί να αποθηκευτεί και στο έδαφος, εφόσον βέβαια προβλεφθεί να αποµακρύνονται τα υγρά από βροχοπτώσεις, µε την κατασκευή µικρού καναλιού περιµετρικά του σωρού. Εάν τα στερεά δεν έχουν ζυµωθεί τότε παραµένουν στον κοπροσωρό για επαρκή χρόνο ώστε για να γίνει η ζύµωση. 2. Χειρισµός υγρών αποβλήτων Ο τρόπος χειρισµού των υγρών αποβλήτων θα πρέπει να εξασφαλίζει: 75

76 Περιορισµό της απώλειας θρεπτικών στοιχείων Μείωση της οργανικής ουσίας των υγρών αποβλήτων (Σύµφωνα µε την Υγειονοµική ιάταξη Υ1β2000/95-ΦΕΚ 343Β ) Αξιοπιστία και απλότητα της µεθόδου χειρισµού. Κόστος κατασκευής και λειτουργίας των εγκαταστάσεων όσο το δυνατόν χαµηλότερο. Ο χειρισµός των υγρών αποβλήτων αναφέρεται κυρίως στα χοιροστάσια, δεδοµένου ότι, στα βουστάσια για τον περιορισµό των υγρών αποβλήτων πρέπει, να αποφεύγεται η συλλογή και αποθήκευση τους σε κανάλια και να αποµακρύνονται αυτά σαν στερεά µε ξέστρα. Το έδαφος είναι ο µόνος αποδέκτης των κτηνοτροφικών αποβλήτων, καθώς έχει µεγάλη ικανότητα να αξιοποιεί τα συστατικά τους, µε τον όρο ότι γίνεται σωστή εφαρµογή των αποβλήτων, ως προς τις ποσότητες τον χρόνο και τον τρόπο εφαρµογής. Για την ασφαλή διάθεση των επεξεργασµένων αποβλήτων πρέπει: Όταν πραγµατοποιείται σε εδάφη µε κλίση, να γίνεται σε τέτοια ποσότητα και µε τέτοια µέθοδο που να αποκλείεται η απορροή. Να µην διατίθενται στο έδαφος, κατά την περίοδο των βροχοπτώσεων και ειδικά όταν αυτό βρίσκεται σε κατάσταση υδατοκορεσµού ή όταν είναι παγωµένο. Η διάθεση σε καλλιέργειες να γίνεται όταν τα φυτά βρίσκονται στο κατάλληλο βλαστικό στάδιο (την περίοδο εφαρµογής των χηµικών λιπασµάτων) Η θέση διάθεσης των αποβλήτων θα πρέπει να απέχει τουλάχιστον 50 µέτρα από επιφανειακά νερά, µε την προϋπόθεση ότι έχουν ληφθεί µέτρα για την πρόληψη της επιφανειακής απορροής, καθώς και τη διαφυγή σε υπόγεια νερά. Στη συνέχεια ο Κ.Ο.Γ.Π. αναφέρεται στα απόβλητα κατά είδος κτηνοτροφικής µονάδας: Α. Απόβλητα αιγοπροβατοστασίων Η εκτροφή των αιγοπροβάτων γενικά γίνεται σε στρωµνή και σπανιότερα σε εσχαρωτό δάπεδο. Και στις δυο περιπτώσεις τα απόβλητα είναι στερεά και παραµένουν στη στρωµνή ή κάτω από την εσχάρα αρκετό διάστηµα, ώστε να ζυµωθούν και να διατεθούν σε καλλιεργητές. Σε καµία περίπτωση δεν πρέπει η συλλογή της κοπριάς να γίνεται σε υπόγεια κανάλια, γιατί η αποµάκρυνση της από αυτά προς τη δεξαµενή συλλογής, θα πρέπει να γίνεται µε προσθήκη νερού. 76

77 Στην περίπτωση, που η κοπριά δεν διατίθεται σύντοµα σε καλλιεργητές θα πρέπει να αποτίθεται σε σωρό, έτσι ώστε να αποκλείεται η διήθηση νερών της βροχής από τον κοπροσωρό προς το έδαφος. Όταν στη µονάδα παράγονται και άλλα απόβλητα όπως υγρά πλύσεως αλµεκτηρίου κλπ., που είναι σχετικά καθαρά, πρέπει να συλλέγονται ξεχωριστά σε συστήµατα σηπτικού και απορροφητικού βόθρου. Β. Απόβλητα βουστασίων Η µορφή της κοπριάς των βοοειδών ποικίλει ανάλογα µε τον τύπο σταυλισµού: Στις εκτροφές σε στρωµνή ή κοπροστρωµνή παραµένει στο στάβλο για διάστηµα αρκετών µηνών. Υγρά δεν υπάρχουν, διότι έχουν απορροφηθεί από το χρησιµοποιούµενο άχυρο ή έχουν εξατµιστεί. Κατά την αποµάκρυνση από το στάβλο, η στρωµνή έχει ήδη υποστεί σηµαντική ζύµωση και µπορεί να τοποθετηθεί σε σωρούς, χωρίς να υπάρχει κίνδυνος απορροής των υγρών. Για την αποφυγή απορροής των νερών της βροχής, θα πρέπει, ή να υπάρχει περιφερειακό κανάλι για τη συλλογή τους ή η στρωµνή να τοποθετηθεί σε τσιµεντένια πλατφόρµα πριν διατεθεί σε καλλιεργητές. Στις εκτροφές µε δάπεδο εσχαρωτού ή ηµισχαρωτού τύπου και στις εκτροφές µε κανάλια παράγεται ηµιστερεά κόπρος, που πρέπει να τύχη διαχείρισης όπως περιγράφεται για τα υγρά απόβλητα. Γ. Απόβλητα χοιροστασίων Τα απόβλητα των χοιροστασίων είναι συνήθως υγρής µορφής και πρέπει να υποστούν επεξεργασία πριν διατεθούν. Η διάθεση των επεξεργασµένων αποβλήτων µπορεί να γίνει σε καλλιεργούµενες εκτάσεις για λίπανση και εµπλουτισµό του εδάφους µε οργανική ουσία µε άµεση ενσωµάτωση ή σε εδάφη µε αυτοφυή βλάστηση µε απορρόφηση και εξάτµιση. Η Ελληνική νοµοθεσία επιτρέπει την διάθεση υγρών αποβλήτων σε εδαφικούς αποδέκτες µόνο εφ όσον το BOD τους είναι µικρότερο από 1200 mgr/lit. Οι δόσεις εφαρµογής των υγρών αποβλήτων τόσο στις καλλιεργούµενες εκτάσεις όσο και σ εκείνες που καλύπτονται από αυτοφυή βλάστηση, πρέπει να είναι τέτοιες που να αποκλείουν και την κατάκλυση και την επιφανειακή απορροή, µε αποτέλεσµα να υπάρχει άµεση ενσωµάτωση. Για τα στερεά απόβλητα προβλέπεται πάντα άµεση ενσωµάτωση µε όργωµα, την κατάλληλη εποχή. 77

78 . Απόβλητα πτηνοτροφείων Τα απόβλητα των πτηνοτροφείων διακρίνονται σε στερεά και ηµιστερεά, ανάλογα µε τον τρόπο εκτροφής, σε στρωµνή ή σε κλουβιά αντίστοιχα. Στην περίπτωση εκτροφής πτηνών πάχυνσης η αποµάκρυνση της στρωµνής γίνεται κάθε 60 περίπου ηµέρες. Στη συνέχεια αποτίθεται σε σωρούς, µέχρι να ολοκληρωθεί η ζύµωση ή να διατεθεί σε καλλιεργητές. Επειδή ο σωρός είναι αδιαπέραστος από τα νερά της βροχής θα πρέπει να κατασκευάζεται περιφερειακό αυλάκι για τη συλλογή των υγρών που απορρέουν. Στην εκτροφή ορνίθων αυγοπαραγωγής σε στρωµνή, αυτή αποµακρύνεται µετά το τέλος της εκτροφής, οπότε η ζύµωση διαρκεί µήνες και µπορεί να διατεθεί απ ευθείας σε καλλιεργητές. Όταν η εκτροφή γίνεται σε κλωβοστοιχίες χωρίς σύστηµα αφύγρανσης, η κοπριά είναι ηµιστερεά και αποµακρύνεται είτε καθηµερινά ή σε µεγαλύτερα χρονικά διαστήµατα (20-60 ηµέρες), οπότε πρέπει να τοποθετείται σε κοπροσωρό όπου και παραµένει για φυσική ξήρανση ή οδηγείται σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας της κοπριάς. Στα παλαιά συστήµατα κλωβοστοιχιών (πυραµιδοειδή) ή κοπριά συλλέγεται σε υποκείµενη τάφρο & αποµακρύνεται σε αραιότερα διαστήµατα και όχι καθηµερινά για να περιορίζεται το πρόβληµα των οσµών, δεδοµένου ότι αυτές εµφανίζονται την ηµέρα της αποκοµιδής. Το χρονικό διάστηµα ποικίλει ανάλογα µε το βάθος της τάφρου. Στις σύγχρονες εγκαταστάσεις που διαθέτουν και σύστηµα αερισµού και αφύγρανσης της κοπριάς, η κοπριά, κατά την έξοδό της από το θάλαµο, έχει στερεή µορφή και µπορεί να εναποτεθεί σε κοπροσωρό ή να ανακατευτεί 2-3 φορές για να επιταχυνθεί η ζύµωση και η κοµποστοποίηση της. 78

79 1.11. Η Ο ΗΓΙΑ 2008/1/ΕΚ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟ ΤΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ (INTEGRATED PREVENTION POLLUTION CONTROL, IPPC) Η Οδηγία 96/61/EΚ τέθηκε σε ισχύ στοχεύοντας στην ολοκληρωµένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης που προκαλούν συγκεκριµένες βιοµηχανικές δραστηριότητες, στις οποίες περιλαµβάνονται και η εντατική κτηνοτροφία και η µεταποίηση των τροφίµων ζωικής προέλευσης. Η Οδηγία 2008/1/ΕΚ που την αντικαθιστά καθορίζει τις βασικές αρχές των θεµελιωδών υποχρεώσεων του φορέα εκµετάλλευσης της εγκατάστασης, καθιερώνει ότι καµία νέα εγκατάσταση δεν λειτουργεί χωρίς άδεια (µε τις εξαιρέσεις της Οδηγίας 88/609/EOK). Καθιερώνει επίσης τους όρους χορήγησης άδειας για τις υφιστάµενες εγκαταστάσεις και τις υποχρεώσεις των κρατών µελών, το περιεχόµενο της αίτησης άδειας και την ολοκληρωµένη προσέγγιση στην έκδοση αδειών, το περιεχόµενο της απόφασης των αρµόδιων αρχών και τους όρους της χορηγούµενης ή τροποποιούµενης άδειας. Η Οδηγία 2008/1/ΕΚ καθιερώνει διαδικασία στην περίπτωση που ένα ποιοτικό πρότυπο περιβάλλοντος επιβάλλει αυστηρότερους όρους από αυτούς που επιτυγχάνονται µε τη χρήση των Βέλτιστων ιαθέσιµων Τεχνικών και επιβάλλει τη µέριµνα από τα κράτη µέλη ώστε οι αρµόδιες αρχές να παρακολουθούν την εξέλιξη των Β Τ. Η Οδηγία καθορίζει τις υποχρεώσεις των κρατών µελών σε περίπτωση µεταβολής των εγκαταστάσεων εκ µέρους των φορέων εκµετάλλευσης και προβλέπει πως καµία µεταβολή δε θα πραγµατοποιείται χωρίς άδεια, σύµφωνα µε τους όρους της Οδηγίας 2008/1/ΕΚ. Επίσης καθορίζει πότε απαιτείται οπωσδήποτε επανεξέταση και αναπροσαρµογή της άδειας εκ µέρους της αρµόδιας αρχής και τον τρόπο τήρησης των όρων της άδειας. Η Οδηγία 2008/1/ΕΚ προβλέπει την πρόσβαση του κοινού στις πληροφορίες και τη συµµετοχή του στη διαδικασία χορήγησης των αδειών καθώς και τον τρόπο ανταλλαγής πληροφοριών µεταξύ των κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ενδιαφερόµενων βιοµηχανικών κλάδων, όπως και το περιεχόµενο αυτής της πληροφόρησης (Β Τ και εξέλιξή τους, διαθέσιµες οριακές τιµές εκποµπής ανά κατηγορία δραστηριοτήτων). Τέλος, η Οδηγία µεριµνά για τις διασυνοριακές επιπτώσεις και επιβάλλει τον καθορισµό οριακών τιµών εκποµπής που ορίζει το Συµβούλιο Υπουργών Περιβάλλοντος για τις κατηγορίες εγκαταστάσεων του και τις ρυπαντικές ουσίες που αναφέρονται σε αυτήν. 79

80 Κεφάλαιο 2: Επιστηµονικά και Τεχνικά εδοµένα 80

81 2.1. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΑ Ε ΟΜΕΝΑ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ Έως τη δεκαετία του 1970, η εκτροφή πουλερικών και χοίρων αποτελούσε απλώς µέρος της δραστηριότητας µιας γεωργικής εκµετάλλευσης, σε συνδυασµό µε την καλλιέργεια της γης και την εκτατική εκτροφή βοοειδών και αιγοπροβάτων διαφόρων ζώων. Η ζωοτροφή παραγόταν επί τόπου ή αγοραζόταν στην τοπική αγορά και τα ζωικά απόβλητα χρησιµοποιούνταν ως λίπασµα. Σήµερα αποµένουν λίγες γεωργικές εκµεταλλεύσεις αυτού του είδους στη χώρα µας, καθώς οι αυξανόµενες απαιτήσεις της αγοράς, η πρόοδος της γενετικής, τα εξελιγµένα γεωργικά µηχανήµατα και η διάθεση σχετικά φθηνής ζωοτροφής στο εµπόριο ώθησαν τους αγρότες στην εξειδίκευση της παραγωγής. Ως συνέπεια, οι αριθµοί των εκτρεφόµενων ζώων αυξήθηκαν, το ίδιο και το µέγεθος των γεωργικών εκµεταλλεύσεων και η κτηνοτροφία έγινε στο σύνολό της εντατική, µε την εξαίρεση της παραδοσιακής εκτατικής αιγοπροβατοτροφίας. Η συνδεδεµένη µε την κτηνοτροφία µεταποίηση, παρουσίασε αντίστοιχα αύξηση των µεγεθών και της παραγωγής της αλλά και των περιβαλλοντικών επιπτώσεών της. Τα περιβαλλοντικής φύσεως ζητήµατα που σχετίζονται µε την κτηνοτροφία είναι η κατανάλωση ενέργειας και νερού, η παραγωγή στερεών και τα υγρών αποβλήτων και η αποτελεσµατικότητα των διατάξεων βιολογικού καθαρισµού τους καθώς και οι αέριοι ρύποι και ο θόρυβος. Το κυριότερο περιβαλλοντικό πρόβληµα που οφείλεται στην εντατική κτηνοτροφία είναι η κοπριά. Τα ζώα µεταβολίζουν την τροφή τους και αποβάλλουν πολλά από τα θρεπτικά της συστατικά στην κοπριά, επιβαρύνοντας τα παρακείµενα οικοσυστήµατα. Ο βαθµός επιβάρυνσης των οικοσυστηµάτων εξαρτάται από τους παράγοντες που επηρεάζουν τον όγκο και τη σύσταση της κοπριάς (µέθοδοι σίτισης, σύσταση ζωοτροφών κλπ), τις µεθόδους αποµάκρυνσης της από τους χώρους σταβλισµού, την αποθήκευση και την επεξεργασία της κοπριάς και τις πρακτικές διασκορπισµού της στο έδαφος. Μεγάλη σηµασία έχει η εκποµπή της αµµωνίας, η οποία εκλύεται σε µεγάλες ποσότητες και θεωρείται ο κυριότερος ρύπος του αέρα. Όλα σχεδόν τα διαθέσιµα στοιχεία για τη µείωση των εκποµπών από τους χώρους σταβλισµού αφορούν τη µείωση των εκποµπών αµµωνίας. Είναι γενικά παραδεκτό ότι η µείωση των επιπέδων αµµωνίας συνεπιφέρει στη µείωση των εκποµπών και των άλλων αέριων ρύπων. Τα επίπεδα κατανάλωσης και εκποµπών των κτηνοτροφικών µονάδων εξαρτώνται από πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες, όπως είναι η φυλή των ζώων, η σύσταση της ζωοτροφής, η φάση της παραγωγής και το εκάστοτε σύστηµα διαχείρισης, αλλά και από άλλες παραµέτρους όπως το 81

82 κλίµα και τα χαρακτηριστικά του εδάφους. Επιπλέον οι απόλυτες εκποµπές αµµωνίας διαφέρουν ανάλογα µε την εφαρµοζόµενη τεχνική, δηλαδή το είδος των εγκαταστάσεων και τις µεθόδους αποθήκευσης της κοπριάς και διασποράς της στο έδαφος, Άλλα περιβαλλοντικά προβλήµατα συνδέονται µε την επίδραση του αζώτου και του φωσφόρου που, µέσω της διασποράς της κοπριάς στους αγρούς, ρυπαίνουν το έδαφος και τα επιφανειακά και τα υπόγεια ύδατα. Τα µέτρα για τη µείωση αυτών των εκποµπών δεν περιορίζονται στους τρόπους αποθήκευσης, επεξεργασίας και διασποράς της κοπριάς αλλά αφορούν το σύνολο της διαδικασίας παραγωγής και περιλαµβάνουν µέτρα για την ελαχιστοποίηση της παραγόµενης κοπριάς και συνολικά του όγκου των παραγόµενων αποβλήτων. Η εντατική κτηνοτροφία συνεπάγεται υψηλή συγκέντρωση ζώων και η συγκέντρωση αυτή µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως ένας πρόχειρος δείκτης της ποσότητας κοπριάς που παράγουν τα εκτρεφόµενα ζώα. Οι υψηλές συγκεντρώσεις συνιστούν ένδειξη ότι τα µεταλλικά στοιχεία που περιέχονται στην κοπριά διατίθενται σε µεγαλύτερες ποσότητες από αυτές που απαιτούνται στη συγκεκριµένη περιοχή για χρήση στις καλλιέργειες και τα βοσκοτόπια. Τα στοιχεία που αφορούν τη συγκέντρωση της κτηνοτροφίας σε τοπικό επίπεδο θεωρούνται καλός δείκτης του κατά πόσο µια περιοχή κινδυνεύει να αντιµετωπίσει περιβαλλοντικά προβλήµατα όπως οξίνιση - νιτρορύπανση, (NH 3, SO 2, NO x ), ευτροφισµός (N, P), όχληση (οσµή, θόρυβος) και εκτεταµένη ρύπανση από βαρέα µέταλλα και φυτοφάρµακα. Οι διατροφικές κρίσεις που συντάραξαν την Ευρώπη κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 (Μεταδοτικές Σπογγώδεις Εγκεφαλοπάθειες - ΜΣΕ, π.χ. νόσος των «τρελών αγελάδων») κατέδειξαν το ρόλο που διαδραµατίζουν τα ζωικά υποπροϊόντα που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο στη διάδοση ορισµένων µεταδοτικών νόσων. Οι Μεταδοτικές Σπογγώδεις Εγκεφαλοπάθειες προσβάλουν τα ζώα και των άνθρωπο και είναι χρόνιες µη ιάσιµες θανατηφόρες νόσοι του κεντρικού νευρικού συστήµατος. Η εισαγωγή των παραγόντων που τις προκαλούν στην τροφική αλυσίδα γίνεται είτε µέσω της µόλυνσης των ζωοτροφών είτε µέσω τις διασποράς στο έδαφος ορισµένων ζωικών υποπροϊόντων (Υλικών Ειδικού Κινδύνου). Τα υποπροϊόντα αυτά δεν πρέπει πλέον να εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα. Για το λόγο αυτό η Ευρωπαϊκή Νοµοθεσία θεσπίζει αυστηρούς υγειονοµικούς κανόνες σχετικά µε τη χρήση των υποπροϊόντων αυτών, ώστε να εξασφαλιστεί υψηλό επίπεδο υγιεινής και ασφάλειας. Απαγορεύεται, ιδίως, τη διατροφή των εκτρεφόµενων ζώων µε προϊόντα που προέρχονται από το ίδιο είδος. Η συνεχής απαγόρευση της χρήσης µεταποιηµένων ζωικών πρωτεϊνών στις τροφές 82

83 των ζώων που προορίζονται για κατανάλωση, οδήγησε στη διαφοροποίηση της βιοµηχανίας ζωικών υποπροϊόντων µε την χρήση της αποτέφρωσης και την έρευνα εναλλακτικών τρόπων διάθεσης των υποπροϊόντων και ιδίως των ειδικών υλικών κινδύνου. Τα βασικά περιβαλλοντικά θέµατα που συνδέονται µε τις εργασίες των σφαγείων είναι η κατανάλωση νερού, η εκροή στο νερό υγρών υψηλής περιεκτικότητας σε οργανικές ενώσεις και η κατανάλωση ενέργειας σε σχέση µε το νερό ψύξης και θέρµανσης. Οι οσµές που προκύπτουν ιδίως από την αποθήκευση και την επεξεργασία του αίµατος και από την εκροή στο νερό υγρών υψηλής περιεκτικότητας σε οργανικές ενώσεις από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων µπορεί να αποτελέσουν το σηµαντικότερο καθηµερινό περιβαλλοντικό πρόβληµα. Η οσµή είναι ένα βασικό περιβαλλοντικό θέµα και κατά την αξιοποίηση των ζωικών υποπροϊόντων, ακόµη και αν τα υποπροϊόντα υποβάλλονται σε επεξεργασία σε νωπή κατάσταση. Η κατανάλωση ενέργειας αποτελεί επίσης ένα βασικό θέµα που αφορά τις εγκαταστάσεις οι οποίες πραγµατοποιούν τις δραστηριότητες αποξήρανσης, π.χ. την τήξη των λιπών, την αξιοποίηση των υποπροϊόντων, τη µεταποίηση του αίµατος, την παρασκευή ζελατίνης και κόλλας. Η εκποµπή αερίων από την καύση στην ατµόσφαιρα είναι ένα θέµα που αφορά τις εγκαταστάσεις αποτέφρωσης. Η µολυσµατικότητα που συνδέεται µε την καταστροφή υλικών που δύνανται να µολυνθούν από τις ΜΣΕ αποτελεί πρόβληµα για τις βιοµηχανίες αξιοποίησης υποπροϊόντων και τις εγκαταστάσεις αποτέφρωσης. Τα σηµαντικότερα περιβαλλοντικά ζητήµατα που συνδέονται µε τη βιοµηχανία τροφίµων ζωικής προέλευσης είναι η κατανάλωση και η ρύπανση του νερού, η κατανάλωση ενέργειας και η παραγωγή υποπροϊόντων ζωικής προέλευσης. Κατά κανόνα, τα ανεπεξέργαστα υγρά απόβλητα της βιοµηχανίας τροφίµων χαρακτηρίζονται από υψηλές τιµές χηµικώς και βιολογικώς απαιτούµενου οξυγόνου (COD και BOD αντιστοίχως) Ανεπεξέργαστα υγρά απόβλητα ορισµένων βιοµηχανιών (π.χ. τυποποιητήρια κρέατος, γαλακτοβιοµηχανία) περιέχουν υψηλές συγκεντρώσεις λιπαρών υλών (FOG). Ενδέχεται επίσης να παρατηρηθούν υψηλές τιµές φωσφόρου, κυρίως µάλιστα όταν κατά τις διεργασίες καθαρισµού χρησιµοποιούνται µεγάλες ποσότητες φωσφορικού οξέος. Η κατανάλωση ενέργειας από τη βιοµηχανία τροφίµων είναι υψηλή τόσο κατά το µεταποιητικό στάδιο όσο και για τη διατήρηση νωπών προϊόντων και για την εν γένει ασφάλεια των ειδών διατροφής. Οι κυριότερες πηγές προέλευσης στερεών αποβλήτων από τη βιοµηχανία τροφίµων είναι η τα ζωικά υποπροϊόντα (οστά, ιστοί ακατάλληλοι για κατανάλωση, κελύφη αυγών, κ.λ.π.) και τα ελαττωµατικά και επιστρεφόµενα προϊόντα. Οι κυριότεροι ρύποι που διοχετεύονται στον ατµοσφαιρικό αέρα ως αποτέλεσµα διεργασιών του τοµέα είναι σκόνη και οσµές. Οι οσµές 83

84 συνιστούν πρόβληµα τοπικού χαρακτήρα το οποίο είτε συναρτάται άµεσα µε τη διεργασία ή συνδέεται µε την αποθήκευση πρώτων υλών, υποπροϊόντων και αποβλήτων. Η αναγνώριση όλων των κινδύνων για το περιβάλλον και τη δηµόσια υγεία που σχετίζονται µε τα ζωικά υποπροϊόντα και τα λύµατα των πτηνο-κτηνοτροφικών µονάδων (Hazard Identification), καθώς και η ανάλυση των επιπτώσεων τους για τον άνθρωπο και το περιβάλλον (Ανάλυση Επικινδυνότητας - Risk Assessment) είναι ουσιαστική για τον καθορισµό των προληπτικών και διορθωτικών µέτρών για την εξουδετέρωση τους. Η διαθέσιµη επιστηµονική γνώση σχετικά µε τους ειδικούς βιολογικούς (π.χ. prions - Μεταδοτική Σπογγώδη Εγκεφαλοπάθεια) και άλλους κινδύνους (π.χ. νιτρορύπανση, κλιµατική αλλαγή) που προκύπτουν από εσφαλµένους χειρισµούς ή την ανεξέλεγκτη διάθεση των ζωικών υποπροϊόντων στο περιβάλλον, αναβαθµίζεται συνεχώς. Στο παρακάτω σχήµα απεικονίζονται οι σηµαντικότερες διεργασίες της εντατικής κτηνοτροφίας και της σχετιζόµενης µε αυτή βιοµηχανίας µεταποίησης. Σχ.1: Οι σηµαντικότερες διεργασίες της εντατικής κτηνοτροφίας και της σχετικής βιοµηχανίας µεταποίησης Βασική πηγή πληροφόρησης σχετικά µε τις Βέλτιστες ιαθέσιµες Τεχνικές (Β Τ) διαχείρισης των πτηνο-κτηνοτροφικών λυµάτων αποτελούν τα κείµενα αναφοράς των βέλτιστων διαθέσιµων τεχνικών (BREF) του Ευρωπαϊκού Γραφείου Ολοκληρωµένης πρόληψης και Ελέγχου της 84

85 Ρύπανσης (European Integrated Pollution Prevention and Control Bureau (ΕIPPCΒ). Τα κείµενα αναφοράς εντάσσονται στη θεσµοθετηµένη ανταλλαγή πληροφοριών που προβλέπεται στο άρθρο 16 παράγραφος 2 της οδηγίας 96/61/ΕΚ του Συµβουλίου. Για την έκδοση κατευθυντήριων γραµµών για τις ήδη υφιστάµενες µονάδες και τις µονάδες µικρότερου µεγέθους, ορισµένα κράτη µέλη χρησιµοποιούν την έννοια των Βέλτιστων ιαθέσιµων Τεχνικών που δεν Συνεπάγονται Υπερβολικό Κόστος (Best Available Techniques Not Entailing Excessive Cost - BATNEEC). Η Ορθή Κτηνοτροφική πρακτική αποτελεί αναπόσπαστο τµήµα των βέλτιστων διαθέσιµων τεχνικών. Παρ όλο που είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν τα περιβαλλοντικά οφέλη µε βάση τη µείωση των εκποµπών ή της κατανάλωσης νερού και ενέργειας, είναι προφανές ότι η συνετή διαχείριση συµβάλει στη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων των µονάδων εντατικής εκτροφής ενώ ταυτόχρονα βελτιώνει και τα οικονοµικά τους αποτελέσµατα. Προκειµένου να βελτιωθούν οι περιβαλλοντικές επιδόσεις µίας µονάδας εντατικής κτηνοτροφίας, οι βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές πρέπει να πετυχαίνουν τα παρακάτω: Την εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση του προσωπικού της κτηνοτροφικής µονάδας µε την εφαρµογή εκπαιδευτικών και παιδαγωγικών προγραµµάτων Την καταγραφή της κατανάλωσης νερού και ενέργειας, των ποσοτήτων ζωοτροφής, των παραγόµενων αποβλήτων και των εφαρµογών ανόργανου λιπάσµατος και κοπριάς στους αγρούς. Την πρόβλεψη διαδικασίας για την αντιµετώπιση έκτακτων περιστατικών ή απρόβλεπτης ρύπανσης. Την υλοποίηση ενός προγράµµατος επισκευής και συντήρησης για την καλή λειτουργία των συστηµάτων και του εξοπλισµού και για την καθαριότητα των εγκαταστάσεων. Το σχεδιασµό των δραστηριοτήτων της µονάδας, π.χ. της παραλαβής υλικών και της αποµάκρυνσης προϊόντων και αποβλήτων. Το σωστό σχεδιασµό της διασποράς της κοπριάς στο έδαφος. Οι Βέλτιστες ιαθέσιµες Τεχνικές για τον περιορισµό του όγκου και τη διαχείριση των αποβλήτων πτηνο-κτηνοτροφικών µονάδων, την παραγωγή και εξοικονόµηση ενέργειας σε αυτές και την αποτελεσµατικότερη συνύπαρξή τους µε το φυσικό περιβάλλον σχετίζονται µε: 85

86 Τα σιτηρέσια και τη διατροφική διαχείριση των ζώων. Τα χρησιµοποιούµενα συστήµατα σταβλισµού. Τη χρήση του νερού και της ενέργειας στις κτηνοτροφικές µονάδες και τη µεταποιητική βιοµηχανία. Τις πρακτικές και την υποδοµή αποθήκευσης της κόπρου και των ζωικών υποπροϊόντων. Τις πρακτικές και τα δίκτυα αδρανοποίησης των ζωικών υποπροϊόντων. Τις πρακτικές και τα δίκτυα αξιοποίησης της κόπρου και των ζωικών προϊόντων, όπως η παραγωγή ενέργειας (βιοαέριο) η παραγωγή οργανικού λιπάσµατος (κοµποστοποίηση). Τη λειτουργία και τον έλεγχο των συστηµάτων επεξεργασίας των υγρών λυµάτων των κτηνοτροφικών µονάδων και της µεταποιητικής βιοµηχανίας (βιολογικοί καθαρισµοί). Τη διαχείριση του διασκορπισµού της κόπρου στο έδαφος και της απόρριψης του υγρού εκροής των βιολογικών καθαρισµών, για την αποφυγή της περιβαλλοντικής υποβάθµισης και της νιτρορύπανσης. Οι υφιστάµενες τάσεις στον τοµέα της µεταποίησης τροφίµων ζωικής προέλευσης και της διαχείρισης ζωικών υποπροϊόντων, µπορούν να έχουν σηµαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις π.χ. µε τη µεταβολή των ποσοτήτων νερού που καταναλώνονται ή της ποσότητας των αποβλήτων που παράγεται. Φαίνεται ότι υπάρχει τάση µείωσης του αριθµού των µονάδων και αύξησης της µέσης δυναµικότητας παραγωγής τους. Η τάση για µεγαλύτερες µονάδες υπαγορεύεται µεταξύ άλλων και επειδή είναι φθηνότερη και ευκολότερη η επίλυση περιβαλλοντικών προβληµάτων σε µεγάλες εγκαταστάσεις. Οι Βέλτιστες ιαθέσιµες Τεχνικές για τα σφαγεία, τις µονάδες αποθήκευσης και επεξεργασίας των ζωικών υποπροϊόντων και τη βιοµηχανία τροφίµων ζωικής προέλευσης σχετίζονται µε: Πρακτικές για τη βελτίωση της γενικής διαχείρισης και λειτουργίας των µονάδων (εφαρµογή συστηµάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης, εκπαίδευση και κατάρτιση, διαχείριση αποθηκών, ανακύκλωση εφαρµογή σχεδιασµένου προγράµµατος συντήρησης). Πρακτικές και δίκτυα για την αξιοποίηση των υποπροϊόντων (χρήση για ζωοτροφές - pet food, παραγωγή ενέργειας, λιπασµατοποίηση, προώθηση για περαιτέρω επεξεργασία κ.λ.π.). Πρακτικές για τη µείωση της κατανάλωσης νερού και της εκροής υγρών υψηλής περιεκτικότητας σε οργανικές ενώσεις (διαχείριση και η µείωση των ποσοτήτων νερού και των 86

87 απορρυπαντικών που καταναλώνονται). Πρακτικές για τη µείωση της καταναλισκόµενης ενέργειας (η εφαρµογή συστηµάτων διαχείρισης της ενέργειας, της ψύξης, του φωτισµού, έλεγχος της κατανάλωσης ζεστού νερού). Πρακτικές και δίκτυα για την αποφυγή διασποράς µολυσµατικών παραγόντων (αξιοποίηση ζωικών υποπροϊόντων και αποτέφρωση). Πρακτικές για τη µείωση των εκπεµπόµενων οσµών και των αέριων ρύπων. Πρακτικές για την αποφυγή τυχαίων εκλύσεων βλαπτικών παραγόντων (ταυτοποίηση δυνητικών ατυχηµάτων, αξιολόγηση κινδύνου, εκτελεστικών ελέγχων, εκπόνησης και δοκιµής σχεδίων έκτακτης ανάγκης, άντλησης διδαγµάτων από προηγούµενα ατυχήµατα ή παρ ολίγον ατυχήµατα). Γενικές και ειδικές τεχνολογικές εφαρµογές (χρήση ελέγχων διεργασιών, τεχνικές για ορισµένες εργασίες σε επίπεδο µονάδας και ειδικές τεχνικές που εφαρµόζονται σε συγκεκριµένους κλάδους). Τέλος σηµαντικά οφέλη µπορεί να προσφέρει η εφαρµογή των βέλτιστων πρακτικών όσον αφορά τη σύνδεση των προηγούµενων µε τις µεταγενέστερες διεργασίες, τόσο σε επίπεδο µονάδας όσο και κατά µήκος της τροφικής αλυσίδας. Πρακτικές συνεργασίας εταίρων στα ανάντη και κατάντη (δηµιουργία αλυσίδας περιβαλλοντικής ευθύνης, ελαχιστοποίηση της ρύπανσης και προστασία του περιβάλλοντος ως συνόλου, προσφορά νωπών υλικών την κατάλληλη στιγµή ώστε να ελαχιστοποιείται η κατανάλωση ενέργειας κ.λ.π.). Επαναχρησιµοποίηση της θερµότητας ή / και της ενέργειας που παράγεται από µία δραστηριότητα για άλλες δραστηριότητες, στα πλαίσια της λειτουργίας των µονάδων. Εξαγωγή της θερµότητας ή / και της ενέργειας που έχουν παραχθεί και οι οποίες δεν µπορούν να χρησιµοποιηθούν επιτόπου. Από κοινού εκµετάλλευση από διαφορετικές µονάδες, όµορου κλάδου ή όχι, των ίδιων τεχνικών µείωσης, εφόσον είναι αναγκαίες (για παράδειγµα επεξεργασία των λυµάτων δύο κτηνοτροφικών µονάδων από έναν κοινό βιολογικό καθαρισµό). Στο παρελθόν τα ζωικά υποπροϊόντα αποτελούσαν σηµαντική πηγή εισοδήµατος για τα σφαγεία, ωστόσο η αξία τους µειώθηκε σηµαντικά τα τελευταία έτη και πολλά από τα υλικά τα οποία προηγουµένως χρησιµοποιούνταν, τώρα διατίθενται ως απόβλητα µε δαπάνες του φορέα 87

88 εκµετάλλευσης του σφαγείου, µετά την κρίση της Σπογγώδους Εγκεφαλοπάθειας των Βοοειδών (ΣΕΒ). Η αυξανόµενη ανησυχία σχετικά µε την ασφάλεια των τροφίµων έχει ως αποτέλεσµα την αύξηση παραγωγής των ζωικών υποπροϊόντων που θεωρούνται απόβλητα, µε την απόρριψη ορισµένων µερών των ζώων. Τα παραπάνω κάνουν επιτακτική την εφαρµογή µεθόδων διαχείρισης των ζωικών υποπροϊόντων που να εφαρµόζονται εύκολα, να έχουν χαµηλό κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας και να προσφέρουν υψηλά ανταποδοτικά οικονοµικά και περιβαλλοντικά οφέλη. Οι δραστηριότητες που αφορούν την επεξεργασία ζωικών υποπροϊόντων που προορίζονται ή που δεν προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση καλύπτουν ένα ευρύ φάσµα, που περιλαµβάνει την τήξη των λιπών, την αξιοποίηση των ζωικών υποπροϊόντων (παραγωγή λίπους και κρεαταλεύρου για pet food, παρασκευή κόλας και ζελατίνης), τη µεταποίηση των οστών και τη µεταποίηση του αίµατος από τα σφαγεία µέχρι το αίµα να καταστεί ύλη που προορίζεται για την παρασκευή άλλου προϊόντος. Άλλες δραστηριότητες επεξεργασίας και διάθεσης είναι η αποτέφρωση σφαγίων ή τµηµάτων τους, η καύση του λίπους και του κρεαταλεύρου, η παραγωγή βιοαερίου, η λιπασµατοποίηση, η διατήρηση των δορών και των δερµάτων στα σφαγεία για χρήση από τη βυρσοδεψία και η υγειονοµική ταφή, διασπορά ή έγχυση στο έδαφος, µετά από αδρανοποίηση. Όσον αφορά τα απόβλητα της γαλακτοβιοµηχανίας που δηµιουργούν σηµαντικά περιβαλλοντικά προβλήµατα, η περαιτέρω επεξεργασία του τυρογάλακτος για την παραγωγή τυριών τυρογάλακτος (ανθότυρο, µανούρι) ή προϊόντων επεξεργασίας (πρωτεΐνες γάλακτος και λακτόζη σε σκόνη) αποτελεί την καλύτερη διαθέσιµη επιλογή, καθώς τα απόβλητα αυτά περιέχουν πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας. Ωστόσο η επιλογή αυτή συνεπάγεται αυξηµένο λειτουργικό κόστος και απαιτεί επενδύσεις για τη µεταφορά και τη διατήρηση της ψυκτικής αλυσίδας µέχρι τις µονάδες επεξεργασίας, γεγονός που δεν την καθιστά ελκυστική για τις µικρές µονάδες. Θα πρέπει να σηµειωθεί πως η εναλλακτική χορήγηση του τυρογάλακτος ως υγρό συµπλήρωµα για τη διατροφή των χοίρων, παρά τα όποια θετικά της αποτελέσµατα, δηµιουργεί σηµαντικά περιβαλλοντικά, διαχειριστικά και διατροφικά προβλήµατα στις χοιροτροφικές µονάδες. Εξαιρετικές προοπτικές φαίνεται να προσφέρει η δηµιουργία υποδοµών για την παραγωγή βιοαερίου από τα απόβλητα των πτηνο-κτηνοτροφικών µονάδων και των ζωικών υποπροϊόντων. Το βιοαέριο, που αποτελεί µια ανανεώσιµη πηγή ενέργειας, παράγεται από την αναερόβια χώνευση γεωργικών (υπολείµµατα καλλιεργειών, κατσίγαρος κ.λ.π.) και κτηνοτροφικών αποβλήτων (λύµατα από χοιροστάσια, βουστάσια), βιοµηχανικών αποβλήτων και λυµάτων καθώς και αστικών οργανικών απορριµµάτων. Αποτελείται τυπικά από 65% µεθάνιο και 35% διοξείδιο του άνθρακα 88

89 και µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την παραγωγή θερµότητας και ηλεκτρικής ενέργειας και ως καύσιµο για µηχανές εσωτερικής καύσης. Ένα κυβικό µέτρο βιοαερίου υποκαθιστά 0,66 lt ντίζελ ή 0,75 lt πετρελαίου ή 0,85 kgr άνθρακα. Η κατασκευή και λειτουργία µονάδων παραγωγής βιοαερίου µε την µέθοδο της αναερόβιας χώνευσης των αποβλήτων, αποτελεί την βέλτιστη από περιβαλλοντική και ενεργειακή άποψη λύση, καθώς αξιοποιεί το ενεργειακό δυναµικό του βιοαερίου για την παραγωγή ηλεκτρικής και θερµικής ενέργειας αποδίδοντας οργανικό λίπασµα (χωνευµένη πρώτη ύλη βιοµάζας / κόµποστ) πλούσιο σε άζωτο, φώσφορο και κάλιο. Το βιοαέριο µπορεί επίσης να αντικαταστήσει τα συµβατικά καύσιµα σε ποσοστό που µπορεί να φτάσει το 15-20%, ενώ ως αναβαθµισµένο βιοαέριο µπορεί να διοχετευτεί στο δίκτυο του φυσικού αερίου και να χρησιµοποιηθεί για παραγωγή υδρογόνου (fuel cell). Η πολύχρονη εµπειρία παραγωγής και εκµετάλλευσης βιοαερίου στις χώρες της Βορειοδυτικής και Κεντρικής Ευρώπης έχει δείξει ότι η αξιοποίηση της ενέργειας των αποβλήτων των γεωργοκτηνοτροφικών µονάδων, καθώς και των ειδικών βιοµηχανικών οργανικών αποβλήτων και των οργανικών δηµοτικών στερεών απορριµµάτων, µπορεί να γίνει µε τον οικονοµικά αποδοτικότερο τρόπο (οικονοµία κλίµακας) από κεντρικές µονάδες βιοαερίου, σε θέσεις όπου έχει διαπιστωθεί υψηλό δυναµικό οργανικών αποβλήτων. Ωστόσο η ίδρυση µικρών και µεσαίων µονάδων συνδεδεµένων µε βιοµηχανικές ή κτηνοτροφικές µονάδες αποτελεί βιώσιµη εναλλακτική λύση, που απαιτεί µικρότερες επενδύσεις και συχνά είναι ευκολότερα αποδεκτή. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των µονάδων βιοαερίου περιγράφηκαν µαζί µε αυτές των µονάδων διαχείρισης ζωικών υποπροϊόντων. Συχνά οι κάτοικοι των παρακείµενων περιοχών εκφράζουν ανησυχίες για την εγκατάσταση αντίστοιχων µονάδων, γεγονός που καταδεικνύει το σοβαρό έλλειµµα ενηµέρωσης του κοινού για τα περιβαλλοντικά οφέλη της παραγωγής βιοαερίου, τόσο όσον αφορά τη διαχείριση των αποβλήτων όσο και την αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής. Σε κάθε περίπτωση ο κατάλληλος σχεδιασµός, κατασκευή και λειτουργία της µονάδας εξασφαλίζει την «περιβαλλοντική συµβατότητά» της. Μέτρα προς την κατεύθυνση αυτή είναι η κατάλληλη χωροθέτηση και αισθητικές παρεµβάσεις τοπίου, η εφαρµογή τεχνολογιών απόσµησης, η εφαρµογή συστηµάτων HACCP και περιβαλλοντικής διαχείρισης κ.λ.π. Στην Ελλάδα δεν έχει επιτευχθεί ακόµη η λειτουργία αντίστοιχων µονάδων σε µεγάλη κλίµακα, καθώς η υλοποίηση µονάδων αναερόβιας χώνευσης γεωργο-κτηνοτροφικών αποβλήτων είναι ακόµη δύσκολη. Μεταξύ άλλων τα παρακάτω εµπόδια επηρεάζουν άµεσα ή έµµεσα την οικονοµική βιωσιµότητα ενός έργου βιοαερίου στην χώρα µας: 89

90 Τα υψηλά κόστη επένδυσης και συντήρησης / λειτουργικό κόστος. Τα έργα βιοαερίου απαιτούν ακόµη και σήµερα υψηλά κόστη επένδυσης / συντήρησης και την εφαρµογή «ακριβών» τεχνολογιών που δύσκολα µπορούν να εφαρµοστούν στον γεωργικό τοµέα σε µικρού µεγέθους εκµεταλλεύσεις. Το υψηλό κόστος µεταφοράς των πρώτων υλών / αποβλήτων από τους χώρους παραγωγής στις µονάδες βιοαερίου, κόστος επένδυσης σε αντίστοιχα µεταφορικά µέσα. Το υψηλό κόστος της βιοµάζας (εκτός αποβλήτων / λυµάτων) µε ικανοποιητική απόδοση σε βιοαέριο. Το υψηλό κόστος των γραµµών µεταφοράς παραγόµενης ηλεκτρικής ενέργειας. Το χαµηλό ύψος της προσόδου από την πώληση της ηλεκτρικής ενέργειας µε βάση το ισχύον τιµολόγιο για τις ΑΠΕ. Το υψηλό κόστος υιοθέτησης των κατάλληλων µέτρων περιορισµού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των µονάδων. Η επισφαλής διαθεσιµότητα πρώτης ύλης: Τα γεωργο-κτηνοτροφικά απόβλητα διαθέτουν υψηλό δυναµικό παραγωγής βιοαερίου, αλλά εµφανίζουν ευρεία χωρική διασπορά. Η εποχιακή παραγωγή αποβλήτων (απόβλητα ελαιοτριβείων, τυροκοµείων κλπ.) επιβάλει τη σύναψη µακροχρόνιων συµβολαίων µεταξύ της µονάδας βιοαερίου και των παραγωγών, καθώς και τη χρήση διαφορετικών ειδών αποβλήτων ανά εποχή. Παρά τα όποια εµπόδια όµως, οι θετικές περιβαλλοντικές και οικονοµικές επιπτώσεις από την αξιοποίηση του υφιστάµενου δυναµικού για την παραγωγή βιοαερίου στην Ελλάδα, αναµένεται να οδηγήσουν σε αύξηση των σχετικών επενδύσεων τα επόµενα χρόνια. 90

91 2.2. ΚΙΝ ΥΝΟΙ ΑΠΟ ΤΑ ΠΤΗΝΟ-ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΖΩΙΚΑ ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΑ Α. Επιπτώσεις πτηνο-κτηνοτροφικών αποβλήτων για το περιβάλλον και τη δηµόσια υγεία. Τον τελευταίο καιρό, µε αφορµή την παγκόσµια κλιµατική αλλαγή, έχει αναζωπυρωθεί η συζήτηση για τις περιβαλλοντικές συνέπειες της κτηνοτροφίας. Η διαφαινόµενη τάση ανόδου του βιοτικού επιπέδου των πληθυσµών του αναπτυσσόµενου κόσµου σε συνδυασµό µε τα πολύ υψηλά επίπεδα κατανάλωσης τροφίµων ζωικής προέλευσης στον ανεπτυγµένο, θέτει µε εκρηκτικό τρόπο στο προσκήνιο το ζήτηµα της αειφόρου κτηνοτροφίας και την ανάγκη µείωσης του περιβαλλοντικού της αποτυπώµατος. Η ζωική παραγωγή, µε τη σηµερινή εντατική της µορφή συνεπάγεται πλήθος δυσµενών επιπτώσεων: Συµµετέχει αρνητικά στην παγκόσµια κλιµατική αλλαγή ευθυνόµενη για το 11% των εκποµπών του CO 2, του 40% του CH 4, του 65-70% του N 2 O και συνολικά του 18% του συνόλου των αερίων θερµοκηπίου (Ν. Σωσσίδου ). Εκλύει στο περιβάλλον το 1/3 του συνολικού Ν και Ρ συµµετέχοντας στη νιτρορύπανση και στα ευτροφικά φαινόµενα. Συµµετέχει στη οξίνιση του εδάφους και στη ρύπανσή του µε βαρέα µέταλλα.. Υποβαθµίζει την ποιότητα των υδάτων (απελευθέρωση αζώτου, φωσφόρου οργανικών στοιχείων, βαρέων µετάλλων, παθογόνων στελέχη µικροοργανισµών κ.α). Συµµετέχει στη διαδικασία ερηµοποίησης και αποψίλωσης σηµαντικών εκτάσεων: Απαιτεί το 26% της χρησιµοποιούµενης εδαφικής έκτασης γης για βόσκηση και το 33% της καλλιεργούµενης για την παραγωγή ζωοτροφών. Εντείνει τη λειψυδρία καθώς απαιτεί µεγάλες ποσότητες πόσιµου νερού (π.χ. 1 κιλό βόειου κρέατος απαιτεί λίτρα νερού). Υποβαθµίζει το ανθρωπογενές περιβάλλον και τη δηµόσια υγιεινή µε την εκποµπή αµµωνίας, δυσάρεστων οσµών, σκόνης, ενδοτοξινών και διάφορων µικροοργανισµών (βακτήρια, ιοί, µύκητες). Αποτελεί τη δεξαµενή και την αιτία διάδοσης πλήθους παθογόνων παραγόντων για τα ζώα και τον άνθρωπο (ζωονόσοι - ζωοανθρωπονόσοι) Ανταγωνίζεται τους ανθρώπους στην κατανάλωση δηµητριακών και άλλων τροφίµων, εντείνοντας τα φαινόµενα των παγκόσµιων επισιτιστικών κρίσεων 91

92 Σχ.1: Αναπαράσταση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της εντατικής κτηνοτροφίας. Η κυριότερη περιβαλλοντική επίπτωση της εντατικής κτηνοτροφίας απορρέει από το γεγονός ότι τα ζώα µεταβολίζουν την τροφή τους και αποβάλλουν πολλά από τα θρεπτικά της συστατικά µε την κόπρο. Η κόπρος τη στιγµή που εγκαταλείπει το πεπτικό σύστηµα των ζώων είναι επιβαρηµένη µε ρυπαντές αλλά και µε πολλά θρεπτικά στοιχεία, όπως άζωτο και φώσφορο. Οι αζωτούχες ενώσεις που προστίθενται στις ζωοτροφές (κυρίως µε τη µορφή πρωτεϊνών και αµινοξέων) για την κάλυψη των διατροφικών αναγκών των ζώων, υφίστανται τη δράση των ενζύµων και της µικροβιακής χλωρίδας του πεπτικού συστήµατος, συµµετέχουν στη θρέψη και το µεταβολισµό, χρησιµεύουν ως δοµικά στοιχεία του σώµατος των ζώων και αποβάλλονται σε µεγάλο ποσοστό µε τα ούρα και τα κόπρανα. Τελικά οι αζωτούχες ενώσεις, µε τη συµµετοχή και των µικροοργανισµών της κόπρου, µετατρέπονται σε αµµωνία ή οξειδώνονται σε νιτρικά άλατα. Παρόλο που η ποσότητα του εκλυόµενου αζώτου επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, όπως το είδος και η ποσότητα των σιτηρεσίων, η φυλή, η ηλικία και το παραγωγικό στάδιο των ζώων, ο τρόπος εκτροφής, το κλίµα και η εποχή του έτους, διάφοροι µελετητές έχουν υπολογίσει τις µέσες ποσότητες για κάθε είδος εκτρεφόµενου ζώου. Ένας τέτοιος υπολογισµός παρουσιάζεται στο παρακάτω σχήµα. 92

93 Σχ.2: Ποσότητα παραγόµενων αποβλήτων και εκλυόµενου αζώτου Devendra Ενδεικτικά, κατά την εκτροφή παχυνόµενων χοίρων η διαδικασία της πρόσληψης, της χρησιµοποίησης και της αποβολής του αζώτου αναπαρίσταται αναλυτικότερα στο σχήµα που ακολουθεί. Σχ.3: Πρόσληψη, χρήση και αποβολή πρωτεΐνης για την παραγωγή χοίρου µε Σωµατικό Βάρος 108 kgr. Η συµµετοχή της κτηνοτροφίας και των διαφόρων κλάδων της στην εκποµπή αερίων του θερµοκηπίου παγκοσµίως παρουσιάζεται στους παρακάτω πίνακες. Σχ.4: Συµµετοχή των κτην. αποβλήτων στην εκποµπή αερίων του θερµοκηπίου (Edgar Σωσσίδου 2010). 93

94 Σχ.5: Ρόλος εκτροφόµενων ειδών στην εκποµπή αερίων του θερµοκηπίου (McMichael Σωσσίδου 2010) Η συµµετοχή της κτηνοτροφίας και των διαφόρων κλάδων της στη διασπορά αζώτου και βαρέων µετάλλων στο έδαφος και το νερό παρουσιάζεται στον πίνακα που ακολουθεί. Σχ.6: Ρόλος εκτροφόµενων ειδών στη διασπορά βαρέων µετάλλων (MAFF Chambers et al. 1999) Ο ρόλος της κτηνοτροφίας και των διαφόρων κλάδων της στην απελευθέρωση σκόνης και άλλων βλαπτικών παραγόντων παρουσιάζονται στους ακόλουθους πίνακες. Σχ.7: Εκποµπή βλαπτικών παραγόντων στην ατµόσφαιρα ανά κλάδο εκτροφής (Takai and Pederson 2002) 94

95 Το µέσο ποσοστό επιπολασµού διάφορων παθογόνων για τον άνθρωπο µικροοργανισµών στις κτηνοτροφικές εκτροφές παρουσιάζεται ενδεικτικά στον πίνακα που ακολουθεί. Σχ.8: Επιπολασµός παθογόνων στις κτηνοτροφικές εκτροφές (Nickolson Σωσσίδου 2010) Η µη ορθολογική διαχείριση των κτηνοπτηνοτροφικών αποβλήτων (κοπριά, υγρά απόβλητα καθαρισµού της µονάδας) έχει ως αποτέλεσµα τη ρύπανση του εδάφους και του υδροφόρου ορίζοντα. Από τα πτηνο-κτηνοτροφικά απόβλητα, η κόπρος είναι υπεύθυνη όχι µόνο για τις προαναφερθείσες βλαβερές εκποµπές στην εγγύς περιοχή των κτηνοτροφικών µονάδων (έκλυση αµµωνίας και δύσοσµων οργανικών οξέων) αλλά και για την µόλυνση του εδάφους και των υδάτων µε νιτρικά άλατα (νιτρορύπανση). Η νιτρορύπανση οφείλεται κατά κύριο λόγο σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες, µε προεξάρχουσες τις αγροτικές και κτηνοτροφικές (υπερλίπανση, ανεξέλεγκτη διάθεση κόπρου) αλλά και την εκτεταµένη χρήση απορροφητικών βόθρων για τη διάθεση οικιακών λυµάτων. Στην περίπτωση που η ποσότητα κόπρου που αποτίθεται στο έδαφος ξεπερνά τις δυνατότητες βιοαποικοδόµησης από τους µικροοργανισµούς και απορρόφησης του αζώτου από τα φυτά, τα νιτρικά ιόντα, δεδοµένης της µεγάλης διαλυτότητας τους, µεταφέρονται µε το νερό που απορρέει προς τους επιφανειακούς αποδέκτες ή διεισδύουν στους υπόγειους υδροφορείς. Ο ρυθµός µεταφοράς του νιτρικού αζώτου εξαρτάται από πολλούς παράγοντες (βροχόπτωση, πορώδες εδάφους, τρόπος εφαρµογής της λίπανσης, κλίση εδάφους, κ.α.), αλλά ο συγκεκριµένος µηχανισµός µεταφοράς παραµένει ο σηµαντικότερος παράγων ρύπανσης των υδροφορέων µε αζωτούχες ενώσεις. Η παρουσία αυξηµένων συγκεντρώσεων αζωτούχων και φωσφορικών ενώσεων στα επιφανειακά νερά (ιδίως στις λίµνες και τους κλειστούς κόλπους), µε τη συνδροµή και της ηλιακής ακτινοβολίας, ενισχύει σε υπερβολικό συχνά βαθµό την ανάπτυξη υδρόβιας βλάστησης και φυτικών µικροοργανισµών στο νερό (φυτοπλαγκτόν), δηµιουργώντας µε τον τρόπο αυτό το 95

96 φαινόµενο του ευτροφισµού. Στις συνέπειες του ευτροφισµού περιλαµβάνονται η µείωση του διαλυµένου οξυγόνου στα βαθύτερα στρώµατα του νερού, η δηµιουργία τοξινών που σκοτώνουν τα ψάρια, η παραγωγή ενώσεων που προσδίδουν δυσάρεστη οσµή στο νερό και η εν γένει διαταραχή της οικολογικής ισορροπίας. Στα υπόγεια ύδατα, η νιτρορύπανση εµφανίζεται κυρίως µε τη µορφή αθροιστικής συσσώρευσης νιτρικών, τα οποία σε ορισµένες περιπτώσεις φθάνουν σε επίπεδα που είναι απαγορευτικά για τη χρήση του νερού για σκοπούς ύδρευσης. Ως οριακή τιµή για τα νιτρώδη και νιτρικά ιόντα στο πόσιµο νερό έχει καθορισθεί από την Ελληνική και ιεθνή νοµοθεσία η συγκέντρωση των 50 mg/l. Ωστόσο εκφράζονται σοβαροί προβληµατισµοί ως προς την ασφάλεια της µακροχρόνιας κατανάλωσης του νερού όταν οι συγκεντρώσεις των νιτρωδών και νιτρικών ιόντων είναι κάτω από τα όρια αλλά µεγαλύτερες από 25 mg/l. Τα νιτρικά άλατα αυτά καθαυτά δεν είναι τοξικά. Σε περίπτωση που εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίµατος δεν παίρνουν µέρος στις κανονικές βιολογικές διεργασίες. Αντίθετα αποβάλλονται από τον ανθρώπινο οργανισµό σχετικά γρήγορα µε τα ούρα (80 %) ή τα περιττώµατα (1-2 %) και ανακυκλώνονται µε το σάλιο (18 %). Κατά την πέψη των τροφών ωστόσο, τα νιτρικά ιόντα ανάγονται σε νιτρώδη από τους µικροοργανισµούς του πεπτικού συστήµατος. Τα νιτρώδη ιόντα είναι βιολογικά δραστικά και εν δυνάµει τοξικά. Είναι δυνατόν να προκαλέσουν στον άνθρωπο και τα ζώα πλήθος σοβαρών νοσηρών καταστάσεων, όπως η µεθαιµογλοβιναιµία (σύνδροµο κυάνωσης των βρεφών) και διάφοροι καρκίνοι, κυρίως του πεπτικού και του ουροποιητικού συστήµατος. Για την αντιµετώπιση του προβλήµατος της νιτρορύπανσης, η κοινοτική και Ελληνική νοµοθεσία προβλέπουν τη λήψη συγκεκριµένων µέτρων και δράσεων που αποσκοπούν στον εντοπισµό των ευαίσθητων σε ευτροφισµό υδατίνων όγκων και των ευπρόσβλητων περιοχών, στην εφαρµογή προγραµµάτων και κανόνων ορθής γεωργικής πρακτικής για τον έλεγχο των γεωργικής προέλευσης πηγών αζώτου, στην κατάλληλη επεξεργασία των αστικών λυµάτων και στην παρακολούθηση της κατάστασης των υπογείων υδάτων. 96

97 Β. Επιπτώσεις των ζωικών υποπροϊόντων για το περιβάλλον και τη δηµόσια υγεία. Η κακή διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων είναι υπεύθυνη για τη δηµιουργία πολλών και σοβαρών δυσµενών επιπτώσεων για το περιβάλλον και την υγεία των ανθρώπων και των εκτρεφόµενων ζώων, οι σηµαντικότερες από τις οποίες είναι: Η συµµετοχή στη διάδοση και την ολοκλήρωση του βιολογικού κύκλου παθογόνων για τους ανθρώπους και τα ζώα παραγόντων (παράσιτα - π.χ. Echinococcus spp. Trichinella spiralis, βακτηρίδια - π.χ. Salmonella spp, Brucella spp. πρωτεϊνών µετάδοσης των ΜΣΕ κ.λ.π.) Η δηµιουργία ενοχλητικών οσµών και η υποβάθµιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων των παρακείµενων µε τις βιοµηχανίες επεξεργασίας τροφίµων και υποπροϊόντων ζωικής προέλευσης περιοχών. Η ρύπανση του εδάφους και του υδροφόρου ορίζοντα. Η προσέλκυση βλαπτικών παραγόντων (εντόµων, τρωκτικών, νεκροφάγων πτηνών, αδέσποτων σκύλων, αλεπούδων κ.α.) στους χώρους εναπόθεσης ή ταφής των ζωικών υποπροϊόντων. Μια πολύ σηµαντική επίπτωση κινδύνων από τη λανθασµένη διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων σχετίζεται µε τη δυνατότητα µετάδοσης των Μεταδοτικών Σπογγωδών Εγκεφαλοπαθειών (ΜΣΕ) στα ζώα και τον άνθρωπο. Η επιστηµονική κοινότητα, τα νοµοθετικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωση και η κοινή γνώµη έχουν ευαισθητοποιηθεί από τα µέσα της δεκαετίας του 90 µε τη διατροφική κρίση της «νόσου των τρελών αγελάδων» (Σπογγώδης Εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών - ΣΕΒ / Bovine Spongiform Encephalopathy - BSE) και τη συνδεδεµένη µε αυτή τροποποιηµένη µορφή της νόσου Creutzfeldt-Jakob, µια ανίατη και θανατηφόρο εγκεφαλοπάθεια. του ανθρώπου. Οι µεταδοτικές σπογγώδεις εγκεφαλοπάθειες (ΜΣΕ) είναι χρόνιες εκφυλιστικές νευρολογικές νόσοι που χαρακτηρίζονται από τη συσσώρευση µη φυσιολογικών ισόµορφων µιας γλυκοπρωτεΐνης που απαντάται στην κυτταρική µεµβράνη των νευρώνων και άλλων κυττάρων διάφορων ιστών. Τα ισόµορφα αυτά είναι γνωστά ως PrP ή πρωτεΐνες πράιον (prion, proteinaceous infectious particles - πρωτεϊνικά λοιµογόνα σωµατίδια). Τα µη φυσιολογικά ισόµορφα (PrP TSE ) διαφέρει από τα φυσιολογικά (PrP c ) ως προς το ότι είναι πολύ ανθεκτικά στις πρωτεάσες και στις διαδικασίες θερµικής µετουσίωσης. Τα PrP TSE θεωρούνται ότι είναι οι µολυσµατικοί παράγοντες που ευθύνονται για τη µετάδοση των ΜΣΕ. Η δηµιουργία αµυλοειδών πλακών είναι χαρακτηριστική ιδιότητα των PrP TSE και χαρακτηριστικό εργαστηριακό εύρηµα στις ΜΣΕ. 97

98 Σχ.9: Ιστολογική εικόνα εγκεφάλου µε σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια. Οι ΜΣΕ χαρακτηρίζονται από: α) δυνατότητα µετάδοσης (φυσική ή πειραµατική) από την πεπτική οδό, β) µακρά περίοδο επώασης και εµφάνιση συµπτωµάτων από το κεντρικό νευρικό σύστηµα κατά τη διάρκεια των τελικών σταδίων του νοσήµατος, γ) παρουσία χαρακτηριστικών ιστοπαθολογικών αλλοιώσεων (σπογγώδεις αλλοιώσεις - αµυλοειδείς πλάκες) σε συγκεκριµένες περιοχές του εγκεφάλου κατά την κλινική φάση του νοσήµατος, δ) συγκέντρωση µίας µη φυσιολογικής ισοµορφής της πρωτεΐνης-prion στον εγκέφαλο αρχικά και αργότερα στο υπόλοιπο κεντρικό σύστηµα και το λεµφικό ιστό, ε) απουσία ανοσολογικής αντίδρασης και στ) έλλειψη οποιουδήποτε προληπτικού ή θεραπευτικού σκευάσµατος (Doherr, 2007). Στις ΜΣΕ των ζώων περιλαµβάνονται: η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών (ΣΕΒ) η τροµώδης νόσος των αιγοπροβάτων (Scrapie) η χρόνια εξασθενητική νόσος των ελαφιών και των αλκών η µεταδοτική εγκεφαλοπάθεια των ικτίδων (ΜΕΙ) των εκτρεφόµενων ικτίδων η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των αιλουροειδών (εντοπίστηκε στις κατοικίδιες γάτες και σε µεγάλα αιλουροειδή σε αιχµαλωσία) η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των εξωτικών οπληφόρων στους ζωολογικούς κήπους Στους ανθρώπους, οι σπογγώδεις εγκεφαλοπάθειες περιλαµβάνουν διάφορες µορφές της νόσου Creutzfeldt-Jakob (CJD), τη νόσο Kuru, το σύνδροµο Gerstmann-Sträussler-Scheinker (GSS) και τη θανατηφόρο οικογενή αϋπνία (FFI). Αναλυτικός κατάλογος των µεταδοτικών σπογγωδών εγκεφαλοπαθειών παρουσιάζεται στο Παράρτηµα VΙΙ. 98

99 Η µόλυνση µε τους παράγοντες µετάδοσης των ΜΣΕ γίνεται είτε µέσω της πεπτικής οδού (κατανάλωση µολυσµένων ζωικών ιστών, βόσκηση σε µολυσµένους βοσκότοπους) είτε ιατρογενώς (χρήση µολυσµένων εργαλείων, παραγώγων ιστών η µοσχευµάτων). Η µετάδοση των ΜΣΕ µεταξύ των ειδών περιορίζεται από φυσικά εµπόδια, λόγω του ότι η µεταδοτικότητα επηρεάζεται από το είδος καταγωγής, το στέλεχος PrP TSE, τη δοσολογία, την οδό έκθεσης και (σε ορισµένα είδη) από το γενότυπο του ξενιστή. Ωστόσο ο φραγµός µεταξύ των ειδών είναι δυνατόν να ξεπεραστεί εφόσον υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες. Η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών - ΣΕΒ είναι νόσος που µεταδίδεται µε την κατανάλωση ζωοτροφών (π.χ. κρεατάλευρα και οστεάλευρα) που προέρχονται από ζώα που έχουν µολυνθεί από ΜΣΕ. Η ΣΕΒ διαγνώστηκε για πρώτη φορά στο Ηνωµένο Βασίλειο το 1986, όπου προσβλήθηκε µεγάλος αριθµός βοοειδών και µεµονωµένων κοπαδιών ενώ κρούσµατα παρουσιάστηκαν σε άλλες χώρες, είτε σε ζώα που είχαν εισαχθεί από το Ηνωµένο Βασίλειο είτε σε αυτόχθονα ζώα. Υπάρχουν πειστικά στοιχεία ότι η παραλλαγή της CJD (vcjd) του ανθρώπου προκαλείται από τον παράγοντα που ευθύνεται για τη ΣΕΒ στα βοοειδή. Η τροµώδης νόσος των αιγοπροβάτων (Scrapie) είναι η πρώτη ΜΣΕ που αναγνωρίσθηκε και µελετήθηκε. Χαρακτηριστικό σύµπτωµα της νόσου αποτελεί ο έντονος κνησµός, χωρίς την ύπαρξη δερµατικών αλλοιώσεων, από τον οποίο το νόσηµα πήρε και το αγγλικό όνοµά του. Ο γενότυπος των ζώων διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο για την ανθεκτικότητά τους απέναντι στη νόσο. Κρούσµατα της τροµώδους νόσου έχουν σηµειωθεί σε ολόκληρο τον κόσµο και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Ο µεγαλύτερος επιπολασµός της σηµειώνεται στην Κύπρο, ενώ η Ελλάδα είναι η δεύτερη σε κρούσµατα χώρα της Ε.Ε. Σχ.10: Τυπική εικόνα προβάτου µε Scrapie (Ν. Γιαδίνης). 99

100 Η τροµώδης νόσος αποτελεί σηµαντικό πρόβληµα για την ελληνική κτηνοτροφία καθώς έχει σηµαντική εξάπλωση, είναι µεταδοτική, µειώνει σηµαντικά τις αποδόσεις των ζώων και αποβαίνει θανατηφόρος στο 100% των κρουσµάτων. Επιπλέον προκαλεί σοβαρά προβλήµατα στη διακίνηση των ελληνικών γαλακτοκοµικών προϊόντων, καθώς η Ευρωπαϊκή Νοµοθεσία, στην προσπάθεια παρεµπόδισης της εισόδου της µολυσµατικής πρωτεΐνης (PrP sc ) στην τροφική αλυσίδα, δεν επιτρέπει την κατανάλωση γάλακτος και κρέατος από εκτροφές µε κρούσµατα της νόσου. Το γάλα από τις θετικές εκτροφές απαγορεύεται να χρησιµοποιηθεί για τη διατροφή µηρυκαστικών (εκτός από τη διατροφή µηρυκαστικών εντός της εκµετάλλευσης), ενώ η διάθεση στην αγορά τέτοιων προϊόντων ως ζωοτροφών για µη µηρυκαστικά επιτρέπεται µόνο εντός της χώρας προέλευσης (Υ.Α / , ΦΕΚ Β 889/ ). Παρά το γεγονός ότι ο άνθρωπος εκτίθεται στην τροµώδη νόσο εδώ και πάνω από 250 χρόνια, δεν υπάρχουν επιδηµιολογικές ενδείξεις σύµφωνα µε τις οποίες να συνδέεται άµεσα η τροµώδης νόσος µε τις σπογγώδεις εγκεφαλοπάθειες στον άνθρωπο. Ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει ο κίνδυνος, ο οποίος δεν έχει έως τώρα εκτιµηθεί ποσοτικά, να έχουν ενδεχοµένως χρησιµοποιηθεί στη διατροφή προβάτων συµπληρώµατα πρωτεΐνης µολυσµένα από παράγοντες ΣΕΒ οι οποίοι είναι πιθανόν να ανακυκλωθούν και να πολλαπλασιαστούν. Η έρευνα για τις επιπτώσεις µετά την έκθεση οµάδων καταναλωτών στους παθογόνους παράγοντες prion που προκαλούν τις ΜΣΕ δεν έχει ακόµη καταλήξει σε ασφαλή συµπεράσµατα όσον αφορά την έκταση του προβλήµατος και τον αναµενόµενο αριθµό κρουσµάτων στον άνθρωπο. Ωστόσο τα επιδηµιολογικά δεδοµένα, ο µεγάλος χρόνος επώασης της νόσου στον άνθρωπο και τα ζώα, οι ανησυχίες που προκύπτουν σχετικά µε την ικανότητα των prions να ξεπερνούν τον φραγµό του είδους και η εξαιρετικά µεγάλη αντοχή τους στη θέρµανση και το περιβάλλον, έκαναν απαραίτητη την ανάπτυξη νοµοθετικών και άλλων µέτρων ώστε: α) Να παρεµποδισθεί η εισαγωγή των µολυσµατικών παραγόντων στην τροφική αλυσίδα του ανθρώπου και των ζώων που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση. Αυτό επιτυγχάνεται µε την απαγόρευση της χρήσης των ΕΥΚ (Υλικά Ειδικού Κινδύνου) και των πρωτεϊνών που προέρχονται από θηλαστικά για τη διατροφή των ζώων που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση. β) Να δηµιουργηθεί ένα αποτελεσµατικό πλαίσιο επιτήρησης των ΜΣΕ. Για το σκοπό αυτό επίσης διενεργούνται εξετάσεις για ΣΕΒ σε όλα τα βοοειδή ηλικίας άνω των 30 µηνών, και σε καθορισµένο αριθµό αιγοπροβάτων ηλικίας άνω των 12 µηνών για ΜΣΕ. Τα σφάγια των προαναφερθέντων ζώων δεσµεύονται και δίνονται στην κατανάλωση µόνο µετά την έκδοση αρνητικού αποτελέσµατος, διαφορετικά καταστρέφονται. 100

101 γ) Να εκριζωθεί η νόσος από το ζωικό πληθυσµό µε τη σφαγή των ζώων των επιβεβαιωµένα θετικών εκτροφών και των υψηλού κινδύνου οµάδων ή ηλικιακών κλάσεων των ζώων. δ) Να αποτραπεί η διάδοση και ο επιπολασµός της νόσου µε την εκτροφή ανθεκτικών ζώων, µέσω προγραµµάτων γενετικής επιλογής (πρόβατα). ε) Να παρεµποδισθεί η διασπορά των µολυσµατικών παραγόντων στο περιβάλλον. Αυτό επιτυγχάνεται µε την εφαρµογή της Κοινοτικής Οδηγίας που επιβάλει την αδρανοποίηση των ΕΥΚ. στ) Να περιοριστούν οι πιθανότητες ιατρογενούς µόλυνσης, µε τη λήψη µέτρων στις περιπτώσεις που για την παρασκευή φαρµακευτικών προϊόντων χρησιµοποιούνται βιολογικά υλικά από είδη που µπορεί να προσβληθούν από ΜΣΕ, και ιδίως από βοοειδή. ζ) Να προστατευθεί η υγεία των εργαζοµένων στις µονάδες επεξεργασίας κρέατος και ΖΥΠ, µε την κατάλληλη εκπαίδευση του προσωπικού, το σωστό σχεδιασµό των εγκαταστάσεων και τη χορήγηση του απαραίτητου προστατευτικού εξοπλισµού. 101

102 Γ. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις της βιοµηχανίας κρέατος και της γαλακτοβιοµηχανίας Τα βασικά περιβαλλοντικά θέµατα που συνδέονται µε τις εργασίες της βιοµηχανίας κρέατος είναι η κατανάλωση νερού, η εκροή στο νερό υγρών υψηλής περιεκτικότητας σε οργανικές ενώσεις και η κατανάλωση ενέργειας σε σχέση µε το νερό ψύξης και θέρµανσης. Το αίµα έχει την υψηλότερη περιεκτικότητα σε COD από οποιοδήποτε άλλο υγρό απόβλητο που προκύπτει από τα σφαγεία µεγάλων ζώων και πουλερικών και η συλλογή του, η αποθήκευση του και η επεξεργασία του αποτελούν βασικά θέµατα για αξιολόγηση και έλεγχο. Στα περισσότερα σφαγεία, οι ψυκτικές εγκαταστάσεις έχουν τη µεγαλύτερη κατανάλωση ενέργειας. Αυτή µπορεί να ανέρχεται σε 45-90% της συνολικής κατανάλωσης της µονάδας στις ώρες εργασίας και περίπου 100% κατά τις περιόδους µη παραγωγής. Η κτηνιατρική νοµοθεσία και η νοµοθεσία για τα τρόφιµα απαιτεί να χρησιµοποιείται πόσιµο νερό στα σφαγεία ώστε να µην υπάρχει δυνατότητα επαναχρησιµοποίησης του νερού. Αυτό έχει επιπτώσεις στην κατανάλωση και στη µόλυνση του νερού, καθώς και στην ενέργεια όταν το νερό θερµαίνεται. Οι οσµές που προκύπτουν ιδίως, από την αποθήκευση και την επεξεργασία του αίµατος και από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων µπορεί να αποτελέσουν το σηµαντικότερο καθηµερινό περιβαλλοντικό πρόβληµα. Ο θόρυβος, όπως εκείνος των ζώων κατά την εκφόρτωση και τη διαλογή, καθώς και των συστηµάτων συµπίεσης µπορεί επίσης να προκαλέσει τοπικά προβλήµατα. Από όλες τις εγκαταστάσεις ζωικών υποπροϊόντων µπορεί ενδεχοµένως να σηµειωθεί εκροή στο νερό υγρών υψηλής περιεκτικότητας σε οργανικές ενώσεις και να προκληθούν σηµαντικά προβλήµατα οσµής σε τοπικό επίπεδο. Εάν τα ζωικά υποπροϊόντα δεν υποβληθούν σε επεξεργασία αµέσως µετά τη σφαγή και πριν η αποσύνθεση προκαλέσει προβλήµατα οσµής και/ή ποιότητας και στη συνέχεια προβλήµατα µε τα υγρά απόβλητα, µπορούν να καταψυχθούν για να επιβραδυνθεί η αποσύνθεση. Αυτό έχει ως συνέπεια την κατανάλωση ενέργειας. Η οσµή είναι ένα βασικό περιβαλλοντικό θέµα και κατά την αξιοποίηση των ζωικών υποπροϊόντων, ακόµη και αν τα υποπροϊόντα υποβάλλονται σε επεξεργασία σε νωπή κατάσταση. Η κατανάλωση ενέργειας αποτελεί επίσης ένα βασικό θέµα που αφορά τις εγκαταστάσεις οι οποίες πραγµατοποιούν τις δραστηριότητες αποξήρανσης, π.χ. την τήξη των λιπών, την αξιοποίηση των υποπροϊόντων, τη µεταποίηση του αίµατος, την παρασκευή ζελατίνης και κόλλας. Η εκποµπή αερίων από την καύση στην ατµόσφαιρα είναι ένα θέµα που αφορά τις εγκαταστάσεις αποτέφρωσης. 102

103 Η µολυσµατικότητα που συνδέεται µε την καταστροφή υλικών που δύνανται να µολυνθούν από τις ΜΣΕ αποτελεί πρόβληµα για τις βιοµηχανίες αξιοποίησης υποπροϊόντων και τις εγκαταστάσεις αποτέφρωσης. Η µολυσµατικότητα που συνδέεται µε την καταστροφή παθογόνων παραγόντων πρέπει να ληφθεί υπόψη για τη λιπασµατοποίηση και όταν το υποπροϊόν ή τα απόβλητα που προκύπτουν από µία επεξεργασία µπορούν να αποτελέσουν αντικείµενο υγειονοµικής ταφής, διασποράς ή έγχυσης στο έδαφος. Η µόλυνση από έντοµα, τρωκτικά και πουλιά µπορεί να δηµιουργήσει πρόβληµα για την αποθήκευση και τη χρησιµοποίηση των ζωικών υποπροϊόντων. Η κατανάλωση νερού είναι σηµαντική για την παρασκευή ζελατίνης. Τα σηµαντικότερα περιβαλλοντικά ζητήµατα που συνδέονται µε τις εγκαταστάσεις των γαλακτοβιοµηχανιών είναι: Η κατανάλωση και η µόλυνση του νερού Η κατανάλωση ενέργειας Η ελαχιστοποίηση των αποβλήτων. Η µεγαλύτερη ποσότητα νερού που δεν χρησιµοποιείται ως υλικό καθεαυτό συνήθως καταλήγει στα υγρά απόβλητα. Κατά κανόνα, τα ανεπεξέργαστα υγρά απόβλητα στον υπόψη τοµέα χαρακτηρίζονται από υψηλές τιµές χηµικώς και βιολογικώς απαιτούµενου οξυγόνου (COD και BOD αντιστοίχως), οι οποίες µπορεί να είναι φορές υψηλότερες από τις αντίστοιχες τιµές οικιακών λυµάτων. Η συγκέντρωση αιωρούµενων σωµατιδίων ποικίλλει από αµελητέες τιµές έως mg/l. Ανεπεξέργαστα υγρά απόβλητα ορισµένων βιοµηχανιών περιέχουν υψηλές συγκεντρώσεις λιπαρών υλών (FOG). Ενδέχεται επίσης να παρατηρηθούν υψηλές τιµές φωσφόρου, κυρίως µάλιστα όταν κατά τη διεργασία χρησιµοποιούνται µεγάλες ποσότητες φωσφορικού οξέος. Επίσης ο τοµέας της γαλακτοβιοµηχανίας χρειάζεται ενέργεια τόσο κατά το µεταποιητικό στάδιο όσο και για τη διατήρηση των προϊόντων ώστε να µπορούν να διακινηθούν και να καταναλωθούν µε ασφάλεια. Οι κυριότερες πηγές προέλευσης στερεών αποβλήτων είναι η (για διαφόρους λόγους) διαφυγή προϊόντος, τα ελαττωµατικά - επιστρεφόµενα προϊόντα, διάφορες εγγενείς απώλειες, υλικό που συγκρατείται και δεν µπορεί να περάσει ελεύθερα στο επόµενο στάδιο της διεργασίας και τέλος απόβλητα που επικάθονται στον εξοπλισµό ως αποτέλεσµα της θερµικής τους επεξεργασίας. Οι κυριότεροι ρύποι που διοχετεύονται στον ατµοσφαιρικό αέρα ως αποτέλεσµα των διεργασιών της γαλακτοβιοµηχανίας είναι η σκόνη και οι οσµές. Οι οσµές συνιστούν πρόβληµα τοπικού χαρακτήρα το οποίο είτε συναρτάται άµεσα µε τη παραγωγική διαδικασία ή συνδέεται µε την 103

104 αποθήκευση πρώτων υλών, υποπροϊόντων και αποβλήτων. Οι κινητήριες δυνάµεις που έχουν ως τελικό αποτέλεσµα τη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων µεταβάλλονται συνεχώς. Η µέγιστη δυνατή αξιοποίηση των υλικών και της ενέργειας είχε πάντοτε ως αποτέλεσµα την µείωση των αποβλήτων, σήµερα όµως εµφανίζονται προσεγγίσεις που συνδέονται αµεσότερα µε την προστασία του περιβάλλοντος. Η περιβαλλοντική προστασία δεν παύει να συνιστά πρόκληση για τον τοµέα της γαλακτοβιοµηχανίας αναφορικά π.χ. µε τη µείωση της κατανάλωσης νερού και ενέργειας και τη χρήση ανακυκλώσιµων υλικών συσκευασίας µε παράλληλη διατήρηση των υψηλών προτύπων υγιεινής. 104

105 2.3. ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑΣ & ΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Βέλτιστες πρακτικές για την εντατική κτηνοτροφία. Ιδιαίτερη σηµασία έχει ο καθορισµός των βέλτιστων πρακτικών για την εντατική κτηνοτροφία, η οποία επιβαρύνει πολύ περισσότερο το περιβάλλον σε σχέση µε τα εκτατικά συστήµατα εκτροφής. Η εντατική χοιροτροφία και πτηνοτροφία, µε την εκτροφή µεγάλου αριθµό ζώων, τη χορήγηση µεγάλων ποσοτήτων αζωτούχων ενώσεων µε τις ζωοτροφές και µε την έντονη αποβολή θρεπτικών ουσιών µε τα κόπρανα έχει πολύ σηµαντικότερες επιπτώσεις στα χερσαία και υδάτινα οικοσυστήµατα απ ότι η εκτροφή των µηρυκαστικών. Η εκτροφή των µηρυκαστικών (κυρίως των αιγοπροβάτων) επιβαρύνει λιγότερο το περιβάλλον, λόγω της διατήρησης µορφών εκτροφής λιγότερο η περισσότερο εκτατικών και της χρησιµοποίησης από τα ζώα αυτά ζωοτροφών µε µεγάλη περιεκτικότητα σε κυτταρίνη. Ιδιαίτερα η διασπορά της κόπρου των βοοειδών και αιγοπροβάτων στους λειµώνες κατά τη βόσκηση, θεωρείται ότι όχι µόνο δεν δηµιουργεί σοβαρά προβλήµατα αλλά αντιθέτως συντελεί στη ανάπτυξη των φυτών (λίπανση) και σε µερικές περιπτώσεις στη διασπορά των σπόρων των αυτοφυών φυτών. Βασική προϋπόθεση βέβαια είναι να τηρούνται οι κανόνες ορθής κτηνοτροφικής πρακτικής, όσον αφορά την πυκνότητα βόσκησης, την εναλλαγή βοσκοτόπων, τους αποπαρασιτισµούς των ζώων κ.λ.π. Οι βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές αφορούν τη διατροφή των ζώων, τα χρησιµοποιούµενα συστήµατα σταυλισµού, την διαχείριση του πόσιµου νερού και της ενέργειας καθώς και τη διαχείριση της κόπρου (αποθήκευση, επεξεργασία, διασπορά στο έδαφος) στις µονάδες. 105

106 ιατροφή των ζώων Τα µηρυκαστικά φυσιολογικά αποκτούν τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για την ανάπτυξη και τη συντήρησή τους µε τη βόσκηση. Το πεπτικό τους σύστηµα εξελίχθηκε ώστε να µπορεί να αξιοποιήσει την φυτική κυτταρίνη µε τη δράση των µικροοργανισµών της µεγάλης κοιλίας, οι οποίοι τη µετατρέπουν σε µικροβιακή πρωτεΐνη, πτητικά λιπαρά οξέα και άλλες αφοµοιώσιµες από τα ζώα µορφές. Έτσι τα βασικά σιτηρέσια των ζώων αυτών αποτελούνται συνήθως από απλές χονδροειδείς ζωοτροφές ή µίγµατα αυτών. Η σύσταση της τροφής που χρησιµοποιείται για την εκτροφή πουλερικών και χοίρων καθώς και για τη χορήγηση συµπληρωµατικής διατροφής στα µηρυκαστικά ποικίλλει σηµαντικά. Η ζωοτροφές που προορίζονται για τα πουλερικά είναι συνήθως µίγµατα πολλών συστατικών όπως δηµητριακά, σπόροι, σόγια, βολβοί, κόνδυλοι, ρίζες και ριζώµατα αλλά και προϊόντα ζωικής προέλευσης (π.χ. ιχθυάλευρα, σκόνη γάλακτος). Οι ζωοτροφές που προορίζονται για χοίρους περιέχουν κυρίως δηµητριακά και σόγια (αλλά και προϊόντα γάλακτος και ιχθυάλευρα). Οι ζωοτροφές για τα µηρυκαστικά κατά κανόνα δεν περιέχουν προϊόντα ζωικής προέλευσης. Η τροφή των κατοικιδίων θηλαστικών κατά τα πρώτα στάδια της ανάπτυξης τους είναι το µητρικό γάλα ή τεχνητά µίγµατα παρόµοια σε σύσταση και θρεπτική αξία µε αυτό. Η επιλογή και χρήση των ζωοτροφών αποσκοπεί στην παροχή της απαραίτητης ενέργειας αλλά και των αµινοξέων, µεταλλικών στοιχείων, ιχνοστοιχείων και βιταµινών που απαιτούνται για την ανάπτυξη, την πάχυνση ή την αναπαραγωγή των ζώων. Η σύνθεση της τροφής είναι περίπλοκο θέµα και εξαρτάται από παράγοντες όπως η φυλή, το ζωντανό βάρος και το παραγωγικό στάδιο του ζώου. Η συνηθέστερη µορφή χορήγησης της τροφής είναι η ξηρή τροφή (χονδροειδείς τροφές, φυράµατα, pellets) ενώ πιο σπάνια είναι η χορήγηση τροφής σε υγρή µορφή (χυλός) για τους χοίρους. Εκτός από την ορθή επιλογή των συστατικών ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες των πουλερικών ή των χοίρων, η διατροφή των ζώων αυτών ποικίλλει σε µεγαλύτερο βαθµό ανάλογα µε το στάδιο της παραγωγής. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι διατροφικές ανάγκες ανάλογα µε το παραγωγικό στάδιο των πουλερικών και των χοίρων. 106

107 Είδος Κοτόπουλο πάχυνσης Στάδιο παραγωγής Συνολική περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη (% της ζωοτροφής) 1 αρχικό ανάπτυξης Συνολική περιεκτικότητα σε φώσφορο (% της ζωοτροφής) 2 Παρατηρήσεις 1 Ισορροπηµένη παροχή α- φοµοιώσιµων αµινοξέων στη σωστή αναλογία Γαλοπούλα Ωοτόκος όρνιθα τελικό στάδιο πάχυνσης <4 εβδοµάδες εβδοµάδες εβδοµάδες εβδοµάδες εβδοµάδες εβδοµάδες εβδοµάδες Επαρκής παροχή αφοµοιώσιµου φωσφόρου π.χ. µέσω του εµπλουτισµού της ζωοτροφής µε ανόργανα φωσφορικά άλατα υψηλής απορρόφησης ή/και φυτάση Απογαλακτισµένο χοιρίδιο <10 kg Θηλάζον χοιρίδιο <25 kg Χοίρος πάχυνσης Χοιροµητέρα kg kg κύηση θηλασµός Πίνακας 1: Ενδεικτικά επίπεδα συνολικής πρωτεΐνης σε ζωοτροφές Β Τ για πουλερικά και χοίρους Μία τεχνική για τη µείωση της αποβολής θρεπτικών συστατικών (Ν και P) στην κοπριά των παραγωγικών ζώων, είναι η λεγόµενη «διαθρεπτική διαχείριση». Η διαθρεπτική διαχείριση αποσκοπεί στην καλύτερη αντιστοίχιση της χορηγούµενης ζωοτροφής στις πραγµατικές ανάγκες των ζώων ανάλογα µε το στάδιο της παραγωγής. Με τον τρόπο αυτό ελαττώνεται η ποσότητα του αζώτου που αποβάλλεται µε τα ούρα λόγω µη απορρόφησης του ή ως προϊόν καταβολισµού. Τα διατροφικά µέτρα που είναι δυνατό να ληφθούν είναι η εναλλαγή της σύστασης της ζωοτροφής σε ηµερήσια βάση (πολυφασική σίτιση), διατροφή βασισµένη στα αφοµοιώσιµα / διαθέσιµα θρεπτικά συστατικά, διατροφή χαµηλή σε πρωτεΐνες συνοδευοµένη από συµπληρώµατα αµινοξέων και διατροφή χαµηλή σε φώσφορο συνοδευόµενη από συµπληρώµατα φυτάσης ή τροφές εµπλουτισµένες µε ανόργανα φωσφορικά άλατα υψηλής απορρόφησης. Επίσης, µε τη χρήση ορισµένων προσθέτων, όπως ένζυµα, είναι δυνατό να αυξηθεί η αποτελεσµατικότητα της ζωοτροφής µε αποτέλεσµα τη βελτιωµένη απορρόφηση θρεπτικών συστατικών και τη µείωση των θρεπτικών συστατικών που αποβάλλονται στην κοπριά. Για τους χοίρους, µείωση της περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη κατά 2 ή 3 % (20 έως 30 g/kg ζωοτροφής) είναι εφικτή ανάλογα µε τη φυλή, το γονότυπο και το στάδιο παραγωγής. Για τα πουλερικά το αντίστοιχο ποσοστό είναι 1 έως 2 % (10 έως 20 g/kg ζωοτροφής). Ωστόσο η 107

108 ποσότητα των χορηγούµενων ζωοτροφών εξαρτάται -µεταξύ άλλων- και από το ενεργειακό περιεχόµενο της ζωοτροφής. Αυτό σηµαίνει ότι ενδέχεται να απαιτείται προσαρµογή ανάλογα µε την συνολική περιεκτικότητα της τροφής σε ενέργεια, τις κλιµατολογικές συνθήκες κ.λ.π. Όσον αφορά το φώσφορο, µία από τις βασικές µεθόδους των βέλτιστων διαθέσιµων τεχνικών στην εκτροφή χοίρων και πουλερικών είναι οι διατροφικές εναλλαγές (πολυφασική σίτιση), δηλαδή η χρήση ζωοτροφών διαφορετικής σύστασης µε χαµηλότερη συνολική περιεκτικότητα σε φώσφορο. Αυτού του είδους η διατροφή πρέπει να συνοδεύεται από συµπληρώµατα ανόργανων φωσφορικών αλάτων υψηλής απορρόφησης ή/και φυτάση προκειµένου να διασφαλιστεί η απορρόφηση επαρκούς ποσότητας φωσφόρου. Όσον αφορά τα πουλερικά, είναι εφικτή η συνολική µείωση του φωσφόρου από 0,05 έως 0,1 % (0,5 έως 1 g/kg ζωοτροφής) ανάλογα µε τη φυλή και το γονότυπο, τις πρώτες ύλες για την παραγωγή της ζωοτροφής και το στάδιο παραγωγής, µέσω του εµπλουτισµού της ζωοτροφής µε ανόργανα φωσφορικά άλατα υψηλής απορρόφησης ή/και φυτάση. Για τους χοίρους, η αντίστοιχη µείωση είναι 0,03 έως 0,07 % (0,3 έως 0,7 g/kg ζωοτροφής). Όσον αφορά τους χοίρους, οι τιµές που εµφανίζονται στον πίνακα και που εντάσσονται στις βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές είναι ενδεικτικές γιατί εξαρτώνται. µεταξύ άλλων, από το ενεργειακό περιεχόµενο της ζωοτροφής. Αυτό σηµαίνει ότι ενδέχεται να απαιτείται προσαρµογή ανάλογα µε την περιοχή. 108

109 Συστήµατα Σταβλισµού Για τους λόγους που προαναφέρθηκαν, ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στα συστήµατα σταβλισµού της εντατικής χοιροτροφίας και της πτηνοτροφίας. Οι βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές που περιγράφονται για τα συστήµατα εκτροφής πουλερικών µε στρωµνή, µπορούν να έχουν εφαρµογή στις περισσότερες περιπτώσεις σταβλισµού µε στρωµνή για τα αιγοπρόβατα και τα βοοειδή. Αντίστοιχα οι βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές που περιγράφονται για τα συστήµατα εκτροφής χοίρων (ηµισχαρωτά και σχαρωτά δάπεδα, κανάλια), µπορούν να έχουν εφαρµογή στις περισσότερες περιπτώσεις σταβλισµού αντίστοιχου σχεδιασµού για τα βοοειδή (και σπανιότερα για τα αιγοπρόβατα) Εγκαταστάσεις αιγοπροβατοστασίων Η εκτροφή των αιγοπροβάτων γενικά γίνεται σε εγκαταστάσεις χαµηλού κόστους (συνήθως κατασκευασµένους από τσιµεντόλιθους) σε αχυροστρωµνή και σπανιότερα σε εσχαρωτό δάπεδο. Και στις δυο περιπτώσεις τα απόβλητα είναι στερεά και παραµένουν στη στρωµνή ή κάτω από την εσχάρα για αρκετό χρονικό διάστηµα, ώστε να ζυµωθούν και να διατεθούν σε καλλιεργητές. Σε καµία περίπτωση δεν πρέπει η συλλογή και αποµάκρυνση τη κόπρου στις εγκαταστάσεις εκτροφής αιγοπροβάτων να γίνεται σε υπόγεια κανάλια, γιατί η αποµάκρυνση της από αυτά προς τη δεξαµενή συλλογής, θα απαιτούσε την προσθήκη νερού. Στην περίπτωση που µετά την αποµάκρυνσή της η κοπριά δεν διατίθεται άµεσα σε καλλιεργητές, θα πρέπει να αποτίθεται σε σωρό, ώστε να αποκλείεται η διήθηση νερών της βροχής από τον κοπροσωρό προς το έδαφος. Όταν στη µονάδα παράγονται και άλλα απόβλητα όπως υγρά πλύσεως αλµεκτηρίου κλπ., που είναι σχετικά καθαρά αυτά θα πρέπει να συλλέγονται ξεχωριστά σε συστήµατα σηπτικού και απορροφητικού βόθρου Εγκαταστάσεις βουστασίων Συνήθως χρησιµοποιούνται δύο µορφές σταυλικών εγκαταστάσεων για την εκτροφή των βοοειδών: Ο σταυλισµός σε ηµιανοικτά υπόστεγα µε αχυροστρωµνή (συνήθως σε συνδυασµό µε προαύλιο), ο οποίος χρησιµοποιείται για την εκτροφή γαλακτοπαραγωγών αγελάδων και µόσχων πάχυνσης και ο σταυλισµός σε ατοµικά κελιά, µε σχαρωτό ή ηµισχαρωτό δάπεδο ή µε συµπαγές δάπεδο µε κανάλια αποµάκρυνσης της κόπρου, που χρησιµοποιείται για την εκτροφή γαλακτοπαραγωγών αγελάδων. Στις εκτροφές µε στρωµνή ή κοπροστρωµνή, η κόπρος παραµένει στο στάβλο για διάστηµα 109

110 αρκετών µηνών προτού αποµακρυνθεί. Υγρά δεν υπάρχουν, καθώς αυτά απορροφούνται από το χρησιµοποιούµενο άχυρο ή έχουν εξατµίζονται. Κατά την αποµάκρυνση από το στάβλο, η στρωµνή έχει ήδη υποστεί σηµαντική ζύµωση και µπορεί να τοποθετηθεί σε σωρούς, χωρίς να υπάρχει κίνδυνος απορροής των υγρών. Για την αποφυγή απορροής των νερών της βροχής, θα πρέπει να υπάρχει περιφερειακό κανάλι για τη συλλογή τους ή η στρωµνή να τοποθετηθεί σε τσιµεντένια πλατφόρµα πριν διατεθεί σε καλλιεργητές. Στις εκτροφές µε δάπεδο εσχαρωτού ή ηµισχαρωτού τύπου και στις εκτροφές µε συµπαγές δάπεδο και κανάλια παράγεται ηµιστερεά κόπρος, που πρέπει να τύχει διαχείρισης µε τον τρόπο που περιγράφεται για τα υγρά απόβλητα της χοιροτροφίας Εγκαταστάσεις χοιροστασίων Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν µερικά βασικά στοιχεία σχετικά µε τις εγκαταστάσεις σταβλισµού χοιροτροφίας και θα ακολουθήσει µια λεπτοµερής περιγραφή των εφαρµοσµένων συστηµάτων σταβλισµού και των Βέλτιστων ιαθέσιµων Τεχνικών (Β Τ) για τις εγκαταστάσεις που προορίζονται για χοιροµητέρες κατά την οχεία και την εγκυµοσύνη, για χοίρους σε αρχικό ή σε τελικό στάδιο πάχυνσης, καθώς και για θηλάζουσες χοιροµητέρες και απογαλακτισµένα χοιρίδια. Οι µονάδες εκτροφής χοίρων που είναι σχεδιασµένες κατά τρόπο ώστε να µειώνονται οι εκποµπές αµµωνίας στον αέρα βασίζονται σε ορισµένες, αν όχι όλες, από τις παρακάτω αρχές: Μείωση της συνολικής επιφάνειας έκλυσης αµµωνίας, δηλαδή της επιφάνειας που καλύπτεται από κοπριά. Αποµάκρυνση της (υγρής) κοπριάς από την τάφρο σε εξωτερικό χώρο αποθήκευσης. Χρήση συµπληρωµατικών µέτρων, π.χ. αερισµός, για την ανακύκλωση των υγρών αποβλήτων και τη χρήση τους κατά την έκπλυση. Ψύξη της επιφάνειας της κοπριάς Επιλογή λείων επιφανειών (για παράδειγµα, στις δοκίδες του δαπέδου και τους αγωγούς κοπριάς) που να καθαρίζονται εύκολα. Για την κατασκευή των σχαρωτών (δοκιδωτών) δαπέδων χρησιµοποιείται σκυρόδεµα, σίδηρος και πλαστικό. Γενικά, όταν το δάπεδο είναι κατασκευασµένο από σκυρόδεµα και οι δοκίδες είναι σταθερού εύρους, απαιτείται περισσότερος χρόνος για να φτάσει η κοπριά στην τάφρο σε σχέση µε τα πλαστικά ή τα σιδερένια δάπεδα, κάτι που έχει ως αποτέλεσµα υψηλότερες εκποµπές αµµωνίας. Η συχνή αποµάκρυνση της κοπριάς µε έκπλυση µε ανακυκλωµένα υγρά απόβλητα είναι δυνατό 110

111 να οδηγήσει σε αυξηµένα επίπεδα δυσοσµίας κάθε φορά που αποµακρύνεται η κοπριά. Η έκπλυση γίνεται συνήθως δύο φορές την ηµέρα: πρωί και βράδυ. Τα αυξηµένα επίπεδα δυσοσµίας ενδέχεται να αποτελέσουν πηγή όχλησης για τις κατοίκους της περιοχής. Η συµπληρωµατική επεξεργασία των υγρών αποβλήτων απαιτεί επιπλέον κατανάλωση ενέργειας. Αυτές οι πολύτροπες επιδράσεις λαµβάνονται υπόψη κατά την απόδοση του τίτλου της Β Τ στα διάφορα συστήµατα σταβλισµού. Όσον αφορά τη στρωµνή (συνήθως άχυρο), αναµένεται ότι η χρήση της θα αυξηθεί σε όλη την, λόγω της µεγαλύτερης έµφασης στην ευζωία των ζώων. Η στρωµνή µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε εγκαταστάσεις σταβλισµού µε φυσικό εξαερισµό που ελέγχεται αυτόµατα, για την προστασία των ζώων από τις χαµηλές θερµοκρασίες, µε ταυτόχρονη µείωση της απαιτούµενης ενέργειας για εξαερισµό και θέρµανση. Όταν χρησιµοποιείται στρωµνή, οι ατοµικές θέσεις σταβλισµού χωρίζονται σε δύο µέρη: χωρίς στρωµνή για την κοπριά και ενιαίο δάπεδο µε στρωµνή. Έχει παρατηρηθεί ότι οι χοίροι δεν χρησιµοποιούν πάντα σωστά αυτούς τους χώρους, δηλαδή, ενδέχεται να κοπρίζουν στο άχυρο ή/και να ξαπλώνουν στο ενιαίο ή δοκιδωτό δάπεδο που προορίζεται για την κοπριά. Ωστόσο, υπάρχουν τρόποι να καθοδηγηθούν οι χοίροι µέσω του σωστού σχεδιασµού των χώρων σταβλισµού αν και έχει παρατηρηθεί ότι στις θερµές περιοχές, αυτό συχνά δεν αρκεί για να αποτραπούν οι χοίροι από το να κοπρίζουν και να ξαπλώνουν σε λάθος µέρος, επειδή στην περίπτωση που το σύστηµα προβλέπει πλήρη κάλυψη του δαπέδου µε στρωµνή, οι χοίροι δεν έχουν τη δυνατότητα να δροσιστούν ξαπλώνοντας σε ακάλυπτο δάπεδο. Μια ολοκληρωµένη αξιολόγηση της χρήσης στρωµνής θα περιλάµβανε το επιπλέον κόστος για την αγορά της και τον καθαρισµό της καθώς επίσης τις ενδεχόµενες συνέπειες από τις αυξηµένες εκποµπές αµµωνίας κατά την αποθήκευση της κοπριάς και το κόστος διασποράς της στους αγρούς. Η χρήση στρωµνής έχει ως αποτέλεσµα την παραγωγή συµπαγούς κοπριάς, η διασπορά της οποίας αυξάνει την περιεκτικότητα του εδάφους σε οργανική ύλη. Εποµένως, υπό ορισµένες συνθήκες, η λίπανση µε αυτό το είδος κόπρου συνεπάγεται ευεργετικές συνέπειες όσον αφορά την ποιότητα του εδάφους, έχοντας πολύ σηµαντική και πολύτροπη θετική επίδραση α. Συστήµατα σταυλισµού για χοιροµητέρες κατά την οχεία / κύηση Τα εφαρµοζόµενα συστήµατα για το σταυλισµό των χοιροµητέρων κατά την περίοδο της οχείας και της κύησης είναι τα εξής: Πλήρως σχαρωτό (δοκιδωτό) δάπεδο, µε τεχνητό εξαερισµό και βαθιά υποκείµενη τάφρο συλλογής κόπρου (θεωρείται ως σύστηµα αναφοράς) 111

112 Πλήρως ή µερικώς σχαρωτό δάπεδο µε υποκείµενο σύστηµα αναρρόφησης για την συχνή αποµάκρυνση των υγρών αποβλήτων Πλήρως ή µερικώς σχαρωτό δάπεδο µε υποκείµενους αγωγούς έκπλυσης. Ως υγρό έκπλυσης χρησιµοποιούνται ακατέργαστα υγρά απόβλητα ή αεριζόµενα υγρά απόβλητα πλήρως ή µερικώς σχαρωτό δάπεδο µε υποκείµενους οχετούς - αγωγούς έκπλυσης. Για την έκπλυση χρησιµοποιούνται ακατέργαστα υγρά απόβλητα ή αεριζόµενα υγρά απόβλητα Μερικώς σχαρωτό δάπεδο µε υποκείµενη µικρή τάφρο συλλογής της κόπρου Μερικώς σχαρωτό δάπεδο µε ανεµιστήρα για την ψύξη της επιφάνειας της κόπρου Μερικώς σχαρωτό δάπεδο µε µηχανισµό καθαρισµού της κοπριάς Ενιαίο δάπεδο από σκυρόδεµα πλήρως καλυµµένο µε στρωµνή Ενιαίο δάπεδο από σκυρόδεµα µε στρωµνή και ηλεκτρονικές ταΐστρες. Προς το παρόν, οι χοιροµητέρες κατά την περίοδο της οχείας και της κύησης σταβλίζονται είτε σε ατοµικούς χώρους είτε οµαδικά. Ωστόσο, η νοµοθεσία της ΕΕ περί της καλής διαβίωσης των χοίρων (91/630/ΕΟΚ) θέτει τους στοιχειώδεις κανόνες για την προστασία των χοίρων και ορίζει ότι οι χοιροµητέρες και οι µικροί θηλυκοί χοίροι σταβλίζονται οµαδικά για την περίοδο που αρχίζει 4 εβδοµάδες µετά την οχεία και λήγει µία εβδοµάδα πριν την αναµενόµενη ηµεροµηνία τοκετού. Οι κανόνες αυτοί ισχύουν για τις νέες ή τις ανακαινισµένες εγκαταστάσεις από την 1η Ιανουαρίου 2003 και από την 1η Ιανουαρίου 2013 για όλες τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις. Στις εγκαταστάσεις οµαδικού σταβλισµού απαιτούνται διαφορετικά συστήµατα σίτισης (π.χ. ηλεκτρονικές ταΐστρες χοιροµητέρων) από αυτά που χρησιµοποιούνται στις εγκαταστάσεις ατοµικού σταβλισµού επίσης, οι ατοµικοί χώροι πρέπει να είναι έτσι σχεδιασµένοι ώστε να ρυθµίζουν τη συµπεριφορά των χοιροµητέρων (όσον αφορά τη χρήση των χώρων κοπρίσµατος και ανάπαυσης). Ωστόσο, από περιβαλλοντικής άποψης, τα υποβληθέντα στοιχεία υποδηλώνουν ότι και οι δύο τύποι εγκαταστάσεων, οµαδικού ή ατοµικού σταβλισµού, είναι ισοδύναµοι ως προς τις εκποµπές εφόσον εφαρµοστούν παρόµοιες µέθοδοι για τον περιορισµό τους. Στην κοινοτική νοµοθεσία περί της ευζωίας των χοίρων (οδηγία 2001/88/EΚ του Συµβουλίου για τροποποίηση της οδηγίας 91/630/EΟΚ), περιλαµβάνονται επίσης κανόνες που αφορούν τους διαφόρους τύπους δαπέδου. Για τους µικρούς θηλυκούς χοίρους και τις κυοφορούσες χοιροµητέρες συγκεκριµένο τµήµα της συνολικής επιφάνειας του δαπέδου πρέπει να είναι ενιαίο δάπεδο του 112

113 οποίου το πολύ το 15% προορίζεται για τα ανοίγµατα αποχέτευσης. Αυτές οι νέες διατάξεις ισχύουν για όλες τις νέες ή ανακαινισµένες εγκαταστάσεις από την 1η Ιανουαρίου 2003, και για τις ήδη υπάρχουσες εγκαταστάσεις από την 1η Ιανουαρίου Η επίδραση της χρήσης αυτού του τύπου δαπέδου στις εκποµπές, σε σύγκριση µε το υπάρχον πλήρως σχαρωτό δάπεδο (που αποτελεί το σύστηµα αναφοράς) δεν έχει ακόµη διερευνηθεί. Το µέγιστο όριο του 15 % για τα ανοίγµατα της αποχέτευσης στο ενιαίο δάπεδο, υπολείπεται του 20 % που προβλέπεται για τα δοκιδωτά δάπεδα από σκυρόδεµα στις νέες διατάξεις (µέγιστο διάκενο 20 χιλιοστά και ελάχιστο εύρος δοκίδας 80 χιλιοστά για τις χοιροµητέρες και τους µικρούς θηλυκούς χοίρους). Συνεπώς, το τελικό αποτέλεσµα είναι η µείωση του χώρου που καταλαµβάνουν τα ανοίγµατα. Κατά την αξιολόγηση των συστηµάτων σταβλισµού βάσει των Β Τ, οι χρησιµοποιούµενες τεχνικές θα πρέπει να αξιολογούνται ως προς το σύστηµα αναφοράς του σταβλισµού χοιροµητέρων κατά την οχεία και την κύηση, (το οποίο όπως προαναφέρθηκε προβλέπει βαθιά τάφρο κάτω από πλήρως δοκιδωτό δάπεδο µε δοκίδες σκυροδέµατος. Η υγρή κοπριά αποµακρύνεται λιγότερο ή περισσότερο συχνά. Ο τεχνητός εξαερισµός αποµακρύνει τα αέρια συστατικά που εκλύονται από την αποθηκευµένη υγρή κοπριά. Το σύστηµα αυτό εφαρµόζεται ευρέως στην Ευρώπη. Όσον αφορά τα συστήµατα σταβλισµού για χοιροµητέρες κατά την οχεία και κύηση οι Β Τ προϋποθέτουν: Πλήρως ή µερικώς δοκιδωτό δάπεδο µε υποκείµενο σύστηµα αναρρόφησης για τη συχνή αποµάκρυνση της υγρής κοπριάς, ή Μερικώς δοκιδωτό δάπεδο µε υποκείµενη µικρή τάφρο συλλογής κοπριάς Είναι γενικά αποδεκτό ότι η χρήση δοκίδων σκυροδέµατος έχει ως αποτέλεσµα υψηλότερες εκποµπές αµµωνίας σε σχέση µε τις µεταλλικές ή τις πλαστικές δοκίδες. Ωστόσο, για τα προαναφερθέντα συστήµατα σταυλισµού Β Τ, δεν υπήρχαν στοιχεία σχετικά µε την επίδραση των διαφορετικών τύπων δοκίδων στις εκποµπές ή στο κόστος. Οι νέες εγκαταστάσεις µε πλήρως ή µερικώς δοκιδωτό δάπεδο και υποκείµενους οχετούς ή αγωγούς έκπλυσης όπου για την έκπλυση χρησιµοποιούνται µη αεριζόµενα υγρά απόβλητα είναι Β Τ υπό όρους. Στις περιπτώσεις στις οποίες οι αυξηµένες τιµές δυσοσµίας που σηµειώνονται κατά την έκπλυση δεν αναµένεται να ενοχλήσουν τους κατοίκους της περιοχής, η τεχνική αυτή θεωρείται Β Τ για τις νέες εγκαταστάσεις. Όταν την εφαρµόζουν παλαιότερες εγκαταστάσεις είναι Β Τ (χωρίς όρους). Τα συστήµατα σταβλισµού µε ανεµιστήρες για την ψύξη της επιφάνειας της κόπρου που 113

114 χρησιµοποιούν κλειστό σύστηµα µε αντλίες θερµότητας είναι πολύ αποδοτικά αλλά µε υψηλό κόστος. Γι αυτό το λόγο οι ανεµιστήρες για την ψύξη της επιφάνειας της κοπριάς δεν είναι Β Τ για τις νέες εγκαταστάσεις, όταν όµως είναι ήδη εγκατεστηµένοι θεωρούνται Β Τ. Σε τροποποιηµένες εγκαταστάσεις η τεχνική αυτή ενδέχεται να είναι οικονοµικά βιώσιµη και συνεπώς να θεωρηθεί Β Τ, αλλά αυτό αποφασίζεται κατά περίπτωση. Οι εγκαταστάσεις µε µερικώς δοκιδωτό δάπεδο κάτω από το οποίο υπάρχει µηχάνηµα καθαρισµού της κοπριάς γενικά αποδίδουν καλά, αλλά η λειτουργία τους παρουσιάζει δυσκολίες. Γι αυτό το λόγο, το µηχάνηµα καθαρισµού της κοπριάς δεν θεωρείται Β Τ για νέες εγκαταστάσεις, είναι όµως Β Τ όταν είναι ήδη εγκατεστηµένο. Σχ.1 : Σταυλισµός χοιροµητέρων (οχείας) σε κτήριο µε ηµισχαρωτό δάπεδο. (EAAP, 1998) Σχ.2 : Σχεδιασµός συµπαγούς δαπέδου κλωβών χοιροµητέρων (οχείας-κυοφορίας). (EAAP, 1998) 114

115 Σχ.3 : Οµαδικός σταυλισµός χοιροµητέρων (κυοφορίας) σε δάπεδο µε βαθιά κοπροστρωµνή. (Ιταλία 1998) Σχ.4 : Οµαδικός σταυλισµός χοιροµητέρων (κυοφορίας) µε πολλές λειτουργικές περιοχές. ( ανία 1998) Εγκαταστάσεις µε πλήρως ή µερικώς δοκιδωτό δάπεδο και υποκείµενους οχετούς ή αγωγούς έκπλυσης, όπου για την έκπλυση χρησιµοποιούνται µη αεριζόµενα υγρά απόβλητα είναι, όπως προαναφέρθηκε Β Τ, όταν το σύστηµα είναι ήδη εγκατεστηµένο. Η ίδια τεχνική όταν χρησιµοποιούνται αεριζόµενα υγρά απόβλητα δεν θεωρείται Β Τ για νέες εγκαταστάσεις λόγω της αυξηµένης δυσοσµίας, της κατανάλωσης ενέργειας και της µειωµένης λειτουργικότητας. Ωστόσο, όταν το εν λόγω σύστηµα είναι ήδη εγκατεστηµένο, θεωρείται Β Τ. 115

116 β. Συστήµατα σταυλισµού για θηλάζουσες χοιροµητέρες (Θάλαµοι τοκετών - γαλουχίας) Τα συστήµατα για το σταυλισµό θηλαζουσών χοιροµητέρων που χρησιµοποιούνται συνήθως στη Ευρώπη είναι: Κλωβοί µε πλήρως σχαρωτό (δοκιδωτό) δάπεδο και υποκείµενη βαθιά τάφρο συλλογής κοπριάς (σύστηµα αναφοράς) Κλωβοί µε πλήρως σχαρωτό δάπεδο και υποκείµενο κεκλιµένο επίπεδο Κλωβοί µε πλήρως σχαρωτό δάπεδο και υποκείµενο αγωγό νερού και κοπριάς Κλωβοί µε πλήρως σχαρωτό δάπεδο και σύστηµα έκπλυσης µε υποκείµενους οχετούς κόπρου Κλωβοί µε πλήρως σχαρωτό δάπεδο και υποκείµενη δεξαµενή συλλογής κόπρου Κλωβοί µε πλήρως σχαρωτό δάπεδο και ανεµιστήρες για την ψύξη της επιφάνειας της κόπρου Κλωβοί µε ηµισχαρωτό δάπεδο Κλωβοί µε ηµισχαρωτό δάπεδο και µηχανισµό καθαρισµού της κόπρου. Στην Ευρώπη, οι θηλάζουσες χοιροµητέρες σταβλίζονται συνήθως σε κλωβούς µε σιδερένιο ή/και πλαστικό δοκιδωτό δάπεδο. Στην πλειονότητα των µονάδων εκτροφής οι χοιροµητέρες είναι περιορισµένες ενώ τα χοιρίδια κυκλοφορούν ελεύθερα. Οι περισσότερες µονάδες διαθέτουν ρυθµιζόµενο τεχνητό εξαερισµό και θερµαινόµενο χώρο για τα νεογέννητα. Το σύστηµα αυτό, µε υποκείµενη βαθιά τάφρο κοπριάς, είναι το σύστηµα αναφοράς. Η διαφορά µεταξύ πλήρως και µερικώς σχαρωτού δαπέδου δεν είναι τόσο εµφανής στην περίπτωση των θηλαζουσών χοιροµητέρων οι κινήσεις των οποίων είναι περιορισµένες. Και στα δύο συστήµατα, οι χοιροµητέρες κοπρίζουν στο δοκιδωτό δάπεδο. Συνεπώς, οι τεχνικές περιορισµού των εκποµπών επικεντρώνονται κυρίως σε τροποποιήσεις της τάφρου συλλογής κοπριάς. Η Β Τ είναι κλωβός µε πλήρως σχαρωτό σιδερένιο ή πλαστικό δάπεδο και µε: Αγωγό νερού και κοπριάς, ή Σύστηµα έκπλυσης µε οχετούς κοπριάς, ή Υποκείµενη δεξαµενή συλλογής κοπριάς. 116

117 Τα συστήµατα σταβλισµού µε ανεµιστήρες για την ψύξη της επιφάνειας της κοπριάς που χρησιµοποιούν κλειστό σύστηµα µε αντλίες θερµότητας είναι πολύ αποδοτικά αλλά µε υψηλό κόστος. Γι αυτό το λόγο οι ανεµιστήρες για την ψύξη της επιφάνειας της κοπριάς δεν είναι Β Τ για τις νέες εγκαταστάσεις, όταν όµως είναι ήδη εγκατεστηµένοι θεωρούνται Β Τ. Σε τροποποιηµένες εγκαταστάσεις η τεχνική αυτή ενδέχεται να είναι οικονοµικά βιώσιµη και συνεπώς να θεωρηθεί Β Τ, αλλά αυτό αποφασίζεται κατά περίπτωση. Κλωβοί µε µερικώς δοκιδωτό δάπεδο κάτω από το οποίο υπάρχει µηχανισµός καθαρισµού της κοπριάς (ξέστρο) γενικά αποδίδουν καλά, αλλά η λειτουργία τους παρουσιάζει δυσκολίες. Γι αυτό το λόγο, το ξέστρο για τον καθαρισµό της κοπριάς δεν θεωρείται Β Τ για νέες εγκαταστάσεις, είναι όµως Β Τ όταν είναι ήδη εγκατεστηµένο. Για νέες εγκαταστάσεις, οι ακόλουθες τεχνικές δεν είναι Β Τ: Κλωβοί µε µερικώς δοκιδωτό δάπεδο και µικρή τάφρο συλλογής κοπριάς, και Κλωβοί µε πλήρως δοκιδωτό δάπεδο και κεκλιµένο επίπεδο. Ωστόσο, όταν τα συστήµατα αυτά είναι ήδη εγκατεστηµένα, θεωρούνται Β Τ. Πρέπει να σηµειωθεί ότι στο τελευταίο σύστηµα οι µύγες ενδέχεται να αποτελέσουν πρόβληµα εάν δεν ληφθούν τα κατάλληλα µέτρα. Σχ.5 : Κλωβός θηλάζουσας χοιροµητέρας µε πλαστικό σχαρωτό δάπεδο. (Ολλανδία) 117

118 Σχ.6 : Κλωβοί θηλαζόντων χοιροµητέρων µε σχαρωτό δάπεδο και βαθιά τάφρο αποθήκευσης. (Ιταλία, 2001) Σχ.7 : Θάλαµος τοκετού - γαλουχίας χωρίς περιορισµό κίνησης της χοιροµητέρας. (EAAP, 1998) γ. Συστήµατα σταυλισµού απογαλακτισµένων χοιριδίων Τα συχνότερα εφαρµοζόµενα συστήµατα για το σταυλισµό απογαλακτισµένων χοιριδίων είναι: ιαµερίσµατα υπερυψωµένα ή µη µε πλήρως σχαρωτό (δοκιδωτό) δάπεδο και υποκείµενη βαθιά τάφρο συλλογής κοπριάς (σύστηµα αναφοράς) ιαµερίσµατα υπερυψωµένα ή µη µε πλήρως ή µερικώς σχαρωτό δάπεδο και σύστηµα αναρρόφησης για συχνή αποµάκρυνση των υγρών αποβλήτων 118

119 ιαµερίσµατα υπερυψωµένα ή µη µε πλήρως σχαρωτό δάπεδο και επικλινές δάπεδο σκυροδέµατος για τον διαχωρισµό κοπράνων και ούρων ιαµερίσµατα υπερυψωµένα ή µη µε πλήρως σχαρωτό δάπεδο και τάφρο κοπριάς µε ξέστρο καθαρισµού ιαµερίσµατα υπερυψωµένα ή µη µε πλήρως σχαρωτό δάπεδο και υποκείµενους οχετούς - αγωγούς έκπλυσης. Για την έκπλυση χρησιµοποιούνται ακατέργαστα υγρά απόβλητα ή αεριζόµενα υγρά απόβλητα ιαµερίσµατα µε ηµισχαρωτό δάπεδο (διπλό σύστηµα) ιαµερίσµατα µε ηµισχαρωτό δάπεδο και επικλινές ή κυρτό ενιαίο δάπεδο ιαµερίσµατα µε ηµισχαρωτό δάπεδο και ρηχή τάφρο συλλογής κοπριάς και αγωγό για το χρησιµοποιηµένο πόσιµο νερό ιαµερίσµατα µε ηµισχαρωτό δάπεδο µε τριγωνικές σιδερένιες δοκίδες και αγωγό κοπριάς µε οχετούς ιαµερίσµατα µε ηµισχαρωτό δάπεδο και µηχάνηµα καθαρισµού της κοπριάς ιαµερίσµατα µε µερικώς δοκιδωτό δάπεδο µε τριγωνικές σιδερένιες δοκίδες και αγωγό κοπριάς µε επικλινή τοιχώµατα ιαµερίσµατα µε ηµισχαρωτό δάπεδο και ανεµιστήρες για την ψύξη της κόπρου ιαµερίσµατα ηµισχαρωτού δαπέδου µε τριγωνικές σιδερένιες δοκίδες και καλυµµένο χώρισµα Συµπαγές δάπεδο σκυροδέµατος µε αχυροστρωµνή και φυσικό εξαερισµό. Τα απογαλακτισµένα χοιρίδια σταβλίζονται οµαδικά σε διαµερίσµατα υπερυψωµένα ή µη. Κατ αρχήν, η αποµάκρυνση της κόπρου γίνεται µε τον ίδιο τρόπο είτε πρόκειται για απλό διαµέρισµα είτε για υπερυψωµένο. Το σύστηµα αναφοράς είναι διαµέρισµα υπερυψωµένο ή µη µε πλήρως δοκιδωτό δάπεδο µε πλαστικές ή µεταλλικές δοκίδες και βαθιά τάφρο κοπριάς. Θεωρείται ότι, κατ αρχήν, τα µέτρα µείωσης των εκποµπών που εφαρµόζονται στα συµβατικά διαµερίσµατα των απογαλακτισµένων χοιριδίων είναι δυνατό να εφαρµοστούν και στα υπερυψωµένα, αλλά δεν υπάρχουν προς το παρόν αναφορές σχετικά µε αυτή την αλλαγή. Τα παρακάτω συστήµατα σταυλισµού απογαλακτισµένων χοιριδίων θεωρούνται Β Τ: 119

120 Το υπερυψωµένο διαµέρισµα µε πλήρως ή µερικώς σχαρωτό δάπεδο µε σύστηµα αναρρόφησης για συχνή αποµάκρυνση των υγρών αποβλήτων, Το υπερυψωµένο διαµέρισµα µε πλήρως σχαρωτό δάπεδο κάτω από το οποίο βρίσκεται επικλινές δάπεδο σκυροδέµατος για τον διαχωρισµό κοπράνων και ούρων, Το διαµέρισµα µε ηµισχαρωτό δάπεδο (διπλό σύστηµα), Το διαµέρισµα µε σιδερένιο ή πλαστικό ηµισχαρωτό δάπεδο και επικλινές ή κυρτό δάπεδο, Το διαµέρισµα µε ηµισχαρωτό δάπεδο µε σιδερένιες ή πλαστικές δοκίδες και ρηχή τάφρο κοπριάς και αγωγό για το χρησιµοποιηµένο πόσιµο νερό, Το διαµέρισµα µε ηµισχαρωτό δάπεδο µε τριγωνικές σιδερένιες δοκίδες και αγωγό κοπριάς µε επικλινή τοιχώµατα. Οι νέες εγκαταστάσεις µε πλήρως ή µερικώς σχαρωτό δάπεδο και υποκείµενους οχετούς ή αγωγούς έκπλυσης (για την έκπλυση χρησιµοποιούνται µη αεριζόµενα υγρά απόβλητα) είναι Β Τ υπό όρους. Στις περιπτώσεις στις οποίες οι αυξηµένες τιµές δυσοσµίας που σηµειώνονται κατά την έκπλυση δεν αναµένεται να ενοχλήσουν τους κατοίκους της περιοχής, η τεχνική αυτή θεωρείται Β Τ για τις νέες εγκαταστάσεις. Όταν την εφαρµόζουν παλαιότερες εγκαταστάσεις είναι Β Τ. Τα συστήµατα σταβλισµού µε ανεµιστήρες για την ψύξη της επιφάνειας της κοπριάς που χρησιµοποιούν κλειστό σύστηµα µε αντλίες θερµότητας είναι πολύ αποδοτικά αλλά µε υψηλό κόστος. Γι αυτό το λόγο οι ανεµιστήρες για την ψύξη της επιφάνειας της κοπριάς δεν είναι Β Τ για τις νέες εγκαταστάσεις, όταν όµως είναι ήδη εγκατεστηµένοι θεωρούνται Β Τ. Σε τροποποιηµένες εγκαταστάσεις η τεχνική αυτή ενδέχεται να είναι οικονοµικά βιώσιµη και συνεπώς να θεωρηθεί Β Τ, αλλά αυτό αποφασίζεται κατά περίπτωση. Οι εγκαταστάσεις µε µερικώς δοκιδωτό δάπεδο και µε µηχάνηµα καθαρισµού της κοπριάς γενικά αποδίδουν καλά, αλλά η λειτουργία τους παρουσιάζει δυσκολίες. Γι αυτό το λόγο, το µηχάνηµα καθαρισµού της κοπριάς δεν θεωρείται Β Τ για νέες εγκαταστάσεις, είναι όµως Β Τ όταν είναι ήδη εγκατεστηµένο. Τα απογαλακτισµένα χοιρίδια σταβλίζονται επίσης σε ενιαίο δάπεδο σκυροδέµατος πλήρως ή µερικώς καλυµµένο µε στρωµνή. εν υπάρχουν προς το παρόν στοιχεία σχετικά µε τις εκποµπές αµµωνίας σε αυτές τις εγκαταστάσεις. Ωστόσο, όταν χρησιµοποιείται στρωµνή σε συνδυασµό µε ορθές πρακτικές όπως η επαρκής ποσότητα στρωµνής, η τακτική ανανέωσή της, ο κατάλληλος σχεδιασµός του δαπέδου των διαµερισµάτων και η ύπαρξη λειτουργικών χώρων, τα συστήµατα 120

121 πρέπει να θεωρούνται Β Τ. Το διαµέρισµα µε φυσικό εξαερισµό και δάπεδο πλήρως καλυµµένο µε στρωµνή είναι ένα παράδειγµα συστήµατος που θεωρείται B T. Σχ.8 : Τοµή συστήµατος απογαλακτισµένων χοιριδίων µε σιδερένιο ή πλαστικό σχαρωτό δάπεδο. ( ανία, 2000) Σχ.9 : Σύστηµα απογαλακτισµένων µε ηµισχαρωτό δάπεδο (1/3) και κάλυµµα κατάκλισης (ΕΑΑΡ, 1998) δ. Συστήµατα σταβλισµού για χοίρους στην προπάχυνση και την πάχυνση Τα συχνότερα εφαρµοζόµενα συστήµατα για το σταυλισµό χοίρων στην προπάχυνση και την πάχυνση είναι: Πλήρως σχαρωτό (δοκιδωτό) δάπεδο, τεχνητός εξαερισµός και υποκείµενη βαθιά τάφρος συλλογής κοπριάς (σύστηµα αναφοράς ) Πλήρως ή µερικώς σχαρωτό δάπεδο µε υποκείµενο σύστηµα αναρρόφησης για συχνή αποµάκρυνση των υγρών αποβλήτων 121

122 Πλήρως ή µερικώς σχαρωτό δάπεδο µε υποκείµενους αγωγούς έκπλυσης (για την έκπλυση χρησιµοποιούνται ακατέργαστα ή αεριζόµενα υγρά απόβλητα) Πλήρως ή µερικώς σχαρωτό δάπεδο µε υποκείµενους οχετούς - αγωγούς απόπλυσης (για την έκπλυση χρησιµοποιούνται ακατέργαστα ή αεριζόµενα υγρά απόβλητα) Ηµισχαρωτό δάπεδο µε υποκείµενη µικρή τάφρο συλλογής κοπριάς Ηµισχαρωτό δάπεδο µε ανεµιστήρες για την ψύξη της επιφάνειας της κοπριάς Ηµισχαρωτό δάπεδο µε ξέστρο καθαρισµού της κοπριάς Ηµισχαρωτό δάπεδο µε κυρτό ενιαίο δάπεδο στο κέντρο του χώρου σταβλισµού ή επικλινές ενιαίο δάπεδο στο µπροστινό µέρος του χώρου σταβλισµού, αγωγό κοπριάς µε επικλινή πλευρικά τοιχώµατα και κατωφερή τάφρο συλλογής κοπριάς Ηµισχαρωτό δάπεδο µε υποκείµενη µικρή τάφρο συλλογής κοπριάς σε συνδυασµό µε επικλινή τοιχώµατα και σύστηµα αναρρόφησης Ηµισχαρωτό δάπεδο µε άµεση αποµάκρυνση της υγρής κοπριάς και εξωτερικό χώρο µε στρωµνή Ηµισχαρωτό δάπεδο µε σκεπαστό χώρισµα Συµπαγές δάπεδο σκυροδέµατος πλήρως καλυµµένο µε στρωµνή και υπαίθριος χώρος Συµπαγές δάπεδο σκυροδέµατος µε εξωτερικό χώρο καλυµµένο µε στρωµνή και σύστηµα ανανέωσης του άχυρου. Οι χοίροι στην προπάχυνση και την πάχυνση σταυλίζονται πάντα οµαδικά και τα περισσότερα συστήµατα για τον οµαδικό σταυλισµό των χοιροµητέρων ισχύουν και σε αυτή την περίπτωση. Κατά την αξιολόγηση των τεχνικών για τον προσδιορισµό των Β Τ, η σύγκριση γίνεται µε το σύστηµα αναφοράς για τον σταυλισµό χοίρων στην προπάχυνση και την πάχυνση, δηλαδή αυτό του πλήρως σχαρωτού δαπέδου µε υποκείµενη βαθιά τάφρο συλλογής κοπριάς και τεχνητό εξαερισµό. Οι Β Τ για τον σταυλισµό χοίρων στην προπάχυνση και την πάχυνση είναι: Πλήρως σχαρωτό έδαφος µε σύστηµα αναρρόφησης για συχνή αποµάκρυνση της κόπρου Ηµισχαρωτό δάπεδο µε µικρή τάφρο συλλογής κοπριάς µε επικλινή τοιχώµατα και σύστηµα αναρρόφησης 122

123 Ηµισχαρωτό δάπεδο µε κυρτό ενιαίο δάπεδο στο κέντρο του χώρου σταβλισµού ή επικλινές ενιαίο δάπεδο στο µπροστινό µέρος του χώρου σταβλισµού, αγωγό κοπριάς µε επικλινή πλευρικά τοιχώµατα και κατωφερή τάφρο συλλογής κοπριάς. Είναι γενικά αποδεκτό ότι η χρήση δοκίδων σκυροδέµατος έχει ως αποτέλεσµα υψηλότερες εκποµπές αµµωνίας σε σχέση µε τις µεταλλικές ή τις πλαστικές δοκίδες. Ωστόσο, τα σχετικά στοιχεία δείχνουν ότι η διαφορά είναι µόνο 6 %, αλλά µε σηµαντικά αυξηµένες δαπάνες. Οι µεταλλικές δοκίδες δεν επιτρέπονται σε όλα τα κράτη µέλη και δεν ενδείκνυνται για πολύ βαριά ζώα. Οι νέες εγκαταστάσεις µε πλήρως ή µερικώς δοκιδωτό δάπεδο και υποκείµενους οχετούς ή αγωγούς έκπλυσης όπου για την έκπλυση χρησιµοποιούνται µη αεριζόµενα υγρά απόβλητα είναι Β Τ υπό όρους. Στις περιπτώσεις στις οποίες οι αυξηµένες τιµές δυσοσµίας που σηµειώνονται κατά την έκπλυση δεν αναµένεται να ενοχλήσουν τους κατοίκους της περιοχής, η τεχνική αυτή θεωρείται Β Τ για τις νέες εγκαταστάσεις. Όταν την εφαρµόζουν παλαιότερες εγκαταστάσεις είναι Β Τ (χωρίς όρους). Τα συστήµατα σταβλισµού µε ανεµιστήρες για την ψύξη της επιφάνειας της κοπριάς που χρησιµοποιούν κλειστό σύστηµα µε αντλίες θερµότητας είναι πολύ αποδοτικά αλλά µε υψηλό κόστος. Γι αυτό το λόγο οι ανεµιστήρες για την ψύξη της επιφάνειας της κοπριάς δεν είναι Β Τ για τις νέες εγκαταστάσεις, όταν όµως είναι ήδη εγκατεστηµένοι θεωρούνται Β Τ. Σε τροποποιηµένες εγκαταστάσεις η τεχνική αυτή ενδέχεται να είναι οικονοµικά βιώσιµη και συνεπώς να θεωρηθεί Β Τ, αλλά αυτό αποφασίζεται κατά περίπτωση. Πρέπει να σηµειωθεί ότι η κατανάλωση ενέργειας ενδέχεται να είναι λιγότερο αποδοτική όταν δεν αξιοποιείται η θερµότητα που προέρχεται από την ψύξη, για παράδειγµα όταν δεν υπάρχουν απογαλακτισµένα χοιρίδια που χρειάζονται θέρµανση. Οι εγκαταστάσεις µε µερικώς δοκιδωτό δάπεδο κάτω από το οποίο υπάρχει ξέστρο καθαρισµού της κοπριάς γενικά αποδίδουν καλά, αλλά η λειτουργία τους παρουσιάζει δυσκολίες. Γι αυτό το λόγο, το µηχάνηµα καθαρισµού της κοπριάς δεν θεωρείται Β Τ για νέες εγκαταστάσεις, είναι όµως Β Τ όταν είναι ήδη εγκατεστηµένο. 123

124 Σχ.10 : Θάλαµοι παχυνόµενων µε σχαρωτό δάπεδο και διάφορες διατάξεις παροχής τροφής. (EAAP, 1998) Σχ.11 : Θάλαµος παχυνόµενων χοίρων µε κυρτό στο κέντρο ηµισχαρωτό δάπεδο. (EAAP, 1998) Σχ.12 : Θάλαµος παχυνόµενων χοίρων µε ηµισχαρωτό δάπεδο και περιορισµένη αχυροστρωµνή. (EAAP, 1998) 124

125 Σχ.13 : Συµπαγές δάπεδο µε σχαρωτό προαύλιο και µηχανικό ξέστρο αποµάκρυνσης κόπρου. (Ιταλία 1999) Σχ.14 : Συµπαγές δάπεδο µε στρωµνή, ανοικτού τύπου µε µπάλες άχυρου για προστασία. (Ην. Βασίλειο 1999) Σχ.15 : Οµαδικό κελί προπαχυνόµενων - παχυνόµενων χοίρων µε συµπαγές δάπεδο µε στρωµνή. (ΕΑΑΡ 1998) 125

126 Σχ.16 : Οµαδικό κελί µε συµπαγές δάπεδο, εξωτερικό προαύλιο µε στρωµνή και κανάλι κόπρου. (Ιταλία 1999) Εγκαταστάσεις µε πλήρως ή µερικώς δοκιδωτό δάπεδο και υποκείµενους οχετούς ή αγωγούς έκπλυσης όπου για την έκπλυση χρησιµοποιούνται µη αεριζόµενα υγρά απόβλητα είναι, όπως προαναφέρθηκε Β Τ, όταν το σύστηµα είναι ήδη εγκατεστηµένο. Η ίδια τεχνική όταν χρησιµοποιούνται αεριζόµενα υγρά απόβλητα δεν θεωρείται Β Τ για νέες εγκαταστάσεις λόγω της αυξηµένης δυσοσµίας, της κατανάλωσης ενέργειας και της µειωµένης λειτουργικότητας. Ωστόσο, όταν το εν λόγω σύστηµα είναι ήδη εγκατεστηµένο, θεωρείται Β Τ Εγκαταστάσεις πτηνοτροφείων α. Συστήµατα σταβλισµού για ωοτόκες όρνιθες πάχυνσης Οι ωοτόκοι όρνιθες εκτρέφονται κατά κύριο λόγο σε κλωβούς. Το πιο συνηθισµένο σύστηµα είναι αυτό της συστοιχίας κλωβών κάτω από τους οποίους υπάρχει ανοιχτός χώρος συγκέντρωσης της κοπριάς, αν και σήµερα χρησιµοποιούνται κυρίως βελτιωµένες εκδοχές αυτού του συστήµατος. Η αρχή που εφαρµόζεται για τη µείωση των εκποµπών αµµωνίας από τους κλωβούς είναι η τακτική αποµάκρυνση της κοπριάς. Επίσης, η ξήρανση της κοπριάς µειώνει τις εκποµπές εµποδίζοντας τις χηµικές αντιδράσεις. Όσο πιο γρήγορα στεγνώσει η κοπριά, τόσο µικρότερες θα είναι οι εκποµπές αµµωνίας. Με τον συνδυασµό της συχνής αποµάκρυνσης και της τεχνητής ξήρανσης της κοπριάς επιτυγχάνεται η µεγαλύτερη µείωση των εκποµπών αµµωνίας από τον χώρο σταβλισµού και αποθήκευσης, σηµειώνεται όµως αύξηση της καταναλισκόµενης ενέργειας. Τα συστήµατα κλωβών που χρησιµοποιούνται συνήθως και τα οποία θεωρούνται βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές είναι: 126

127 Κλωβοί µε σύστηµα αποµάκρυνσης της κόπρου µέσω ιµάντα, τουλάχιστον δύο φορές την εβδοµάδα, για την αποθήκευσή της σε κλειστό χώρο Κατακόρυφα διατεταγµένοι κλωβοί µε σύστηµα τεχνητού εξαερισµού για την ξήρανση της κόπρου και σύστηµα αποµάκρυνσής της κόπρου µέσω ιµάντα, τουλάχιστον µία φορά την εβδοµάδα, για την αποθήκευσή της σε καλυµµένο χώρο Κατακόρυφα διατεταγµένοι κλωβοί µε σύστηµα ξήρανσης της κόπρου µε ανεµιστήρες και σύστηµα αποµάκρυνσής της κόπρου µέσω ιµάντα, τουλάχιστον µία φορά την εβδοµάδα, για την αποθήκευσή της σε καλυµµένο χώρο Κατακόρυφα διατεταγµένοι κλωβοί µε βελτιωµένο σύστηµα τεχνητού εξαερισµού για την ξήρανση της κόπρου και σύστηµα αποµάκρυνσής της κόπρου µέσω ιµάντα, τουλάχιστον µία φορά την εβδοµάδα, για την αποθήκευσή της σε καλυµµένο χώρο Κατακόρυφα διατεταγµένοι κλωβοί µε σύστηµα αποµάκρυνσης της κόπρου µέσω ιµάντα και σήραγγα ξήρανσης πάνω από τους κλωβούς η κοπριά µεταφέρεται σε καλυµµένο χώρο κάθε ώρες. Ωστόσο, δεδοµένων των απαιτήσεων της οδηγίας 1999/74/ΕΚ η οποία προβλέπει ελάχιστα πρότυπα για την προστασία των ωοτόκων ορνίθων, το σύστηµα των κλωβών θα απαγορευτεί σταδιακά τελείως. Αυτό σηµαίνει ότι από το 2003 απαγορεύθηκε η εγκατάσταση νέων συστηµάτων αυτού του είδους και η χρήση τους θα απαγορευτεί εξ ολοκλήρου έως το Η απαγόρευση των συµβατικών συστηµάτων κλωβών θα αναγκάσει τους κτηνοτρόφους να υιοθετήσουν νέα συστήµατα σταβλισµού όπως οι διευθετηµένοι κλωβοί ή πλήρης κατάργηση των κλωβών. Ωστόσο, αυτά τα νέα συστήµατα αποτελούν το µοναδικό εναλλακτικό σύστηµα σταβλισµού µε χρήση κλωβών που επιτρέπεται στις νέες εγκαταστάσεις από το 2003 και µετά. Εφαρµοσµένα συστήµατα σταβλισµού χωρίς κλωβούς τα οποία έχουν ήδη χαρακτηριστεί B T, είναι τα εξής: Σύστηµα βαθιάς τάφρου (µε ή χωρίς σύστηµα ξήρανσης της κοπριάς) Σύστηµα βαθιάς τάφρου µε διάτρητο δάπεδο και σύστηµα ξήρανσης της κοπριάς Σύστηµα µεγάλου κλωβού µε ή χωρίς ελεύθερο εξωτερικό χώρο για σκάλισµα. Οι πληροφορίες που περιέχονται σχετικά µε τα ανωτέρω συστήµατα σταβλισµού δείχνουν ότι η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ζώων θα έχει ως συνέπεια τον περιορισµό της δυνατότητας µείωσης των επιπέδων της εκλυόµενης αµµωνίας. 127

128 Σχ.17 : Συστήµατα κλωβοστοιχιών για ωοπαραγωγές όρνιθες. (Ολλανδία ) Σχ.18 : Κλιµακωτές κλωβοστοιχίες ωοπαραγωγών ορνίθων µε ανοικτή τάφρο για την κόπρο. (Ολλανδία 1999) 128

129 Σχ.19 : Σύστηµα βαθιάς τάφρου για ωοπαραγωγές όρνιθες. (Ολλανδία 1999) Σχ.20 : Σύστηµα καναλιών για ωοπαραγωγές όρνιθες. (Ολλανδία ) Σχ.21 : Κλιµακωτές κλωβοστοιχίες ανοιχτό κανάλι για την κόπρο και µηχανικό ξέστρο. (Ολλανδία 1999) 129

130 Σχ.22 : Κατακόρυφες κλωβοστοιχίες µε ιµάντα µεταφοράς κόπρου κάτω από κάθε επίπεδο. (Ολλανδία 1999) Σχ.23 : Πιθανή διάταξη εµπλουτισµένων κλωβοστοιχιών. (Ολλανδία 2000) Σχ.24 : Παραδοσιακό σύστηµα στρωµνής µε σχάρα και βαθιά τάφρο κόπρου. (Ολλανδία 2000) 130

131 Σχ.25 : Σύστηµα εκτροφής ωοπαραγωγών ορνίθων. (Ολλανδία 2000) β. Συστήµατα σταβλισµού για κοτόπουλα πάχυνσης Τα κοτόπουλα πάχυνσης εντατικής παραγωγής σταβλίζονται µέσα σε απλές κλειστές κατασκευές από τσιµέντο ή ξύλο, είτε µε φυσικό φωτισµό είτε χωρίς παράθυρα και µε σύστηµα τεχνητού φωτισµού, µε θερµοµόνωση και µε τεχνητό εξαερισµό. Χρησιµοποιούνται επίσης κτίρια µε ανοίγµατα στο πλάι (παράθυρα µε κινητές γρίλιες). Ο εξαερισµός βασίζεται στην αρχή της αρνητικής πίεσης και επιτυγχάνεται µε τη χρήση ανεµιστήρων και βαλβίδων εισαγωγής αέρα. Υπάρχει στρωµνή (συνήθως από άχυρο, αλλά µπορεί να χρησιµοποιηθεί επίσης ροκανίδι ή χαρτί) η οποία καλύπτει όλο το δάπεδο. Η κοπριά αποµακρύνεται µετά το τέλος της κάθε περιόδου ανάπτυξης. Η πυκνότητα σταβλισµού είναι συνήθως κοτόπουλα ανά m 2 και η συνολική χωρητικότητα ανέρχεται σε κοτόπουλα. Προκειµένου να περιοριστούν οι εκποµπές αµµωνίας από την εγκατάσταση, πρέπει να αποφεύγεται η ύπαρξη υγρής στρωµνής. Γι αυτό το λόγο, σχεδιάστηκε ένα νέο σύστηµα σταβλισµού (το σύστηµα VEA) το οποίο δίνει έµφαση στη µόνωση του κτιρίου, στο σύστηµα ποτίσµατος (για την αποφυγή διαρροής) και στην κάλυψη του δαπέδου µε πριονίδι ή/και ροκανίδι. Ωστόσο αποδείχθηκε ότι οι εκποµπές κυµαίνονταν στα ίδια επίπεδα µε τα αντίστοιχα του παραδοσιακού συστήµατος σταβλισµού. Τα συστήµατα σταβλισµού για κοτόπουλα πάχυνσης που κρίθηκε ότι πληρούν τις προϋποθέσεις των Β Τ είναι τα εξής: Φυσικά αεριζόµενο κτίριο µε στρωµνή που καλύπτει όλο το δάπεδο και µε σύστηµα ποτίσµατος χωρίς διαρροές 131

132 Καλά µονωµένο κτίριο µε ανεµιστήρες, µε στρωµνή που καλύπτει όλο το δάπεδο και µε σύστηµα ποτίσµατος χωρίς διαρροές (σύστηµα VEA). Ορισµένα νέα συστήµατα διαθέτουν σύστηµα τεχνητής ξήρανσης που διοχετεύει τον αέρα µέσα στη στρωµνή αποξηραίνοντας τα περιττώµατα. Η µείωση των εκποµπών αµµωνίας που επιτυγχάνεται µε αυτόν τον τρόπο είναι σηµαντική (83 94 % σε σχέση µε τις παραδοσιακές µεθόδους σταβλισµού), αλλά τα συστήµατα αυτά είναι ακριβά και αυξάνουν την κατανάλωση ενέργειας και τα επίπεδα σκόνης. Ωστόσο, όπου έχουν ήδη εγκατασταθεί, θεωρούνται Β Τ. Τα συστήµατα αυτά είναι: ιάτρητο δάπεδο µε σύστηµα ξήρανσης Κλιµακωτό δάπεδο µε σύστηµα ξήρανσης Σύστηµα κλωβών µε αφαιρούµενα πλαϊνά τµήµατα και σύστηµα ξήρανσης της κοπριάς. Σχ.26 : Τοµή διαδεδοµένου συστήµατος εκτροφής κρεοπαραγωγών ορνιθίων. (Ολλανδία 2000) 132

133 Κατανάλωση νερού στην κτηνοτροφία Για την εκτροφή παραγωγικών ζώων απαιτείται νερό για τον καθαρισµό των χώρων σταβλισµού και των βοηθητικών εγκαταστάσεων (π.χ. αµελκτήρια, ωοσκοπικά κέντρα) και για το πότισµα των ζώων. Η µείωση της κατανάλωσης νερού δεν θεωρείται πρακτικό µέτρο. Η καταναλισκόµενη ποσότητα νερού ποικίλλει ανάλογα µε το διαιτολόγιο των ζώων και, παρόλο που σε ορισµένες µεθόδους παραγωγής προβλέπεται περιορισµένη πρόσβαση σε νερό, η ελεύθερη πρόσβαση θεωρείται γενικά υποχρεωτική. Κατ αρχήν, εφαρµόζονται τα εξής είδη συστηµάτων ποτίσµατος: χαµηλής απόδοσης ποτίστρες µε θήλαστρα, υψηλής απόδοσης ποτίστρες µε κύπελλα και γραµµικές ή κυκλικές ποτίστρες για τα πουλερικά ενώ για τους χοίρους τα συστήµατα ποτίσµατος είναι: ποτίστρες µε θήλαστρα ή κύπελλα και γραµµικές ποτίστρες. Η πρόσβαση των βοοειδών στο νερό εξασφαλίζεται µε τη χρήση γραµµικών ή αυτόµατων ποτίστρων ενώ των αιγοπροβάτων συνήθως µε τη χρήση γραµµικών ποτίστρων. Όλα αυτά τα συστήµατα έχουν ορισµένα πλεονεκτήµατα και ορισµένα µειονεκτήµατα. Ωστόσο, τα διαθέσιµα στοιχεία δεν επιτρέπουν τον ευχερή προσδιορισµό των Β Τ. Στις δραστηριότητες που απαιτούν νερό, η µείωση της κατανάλωσης νερού µε έναν από τους κάτωθι τρόπους θεωρείται Β Τ: Ο καθαρισµός των χώρων σταβλισµού και του εξοπλισµού µε νερό υπό πίεση µετά από κάθε κύκλο παραγωγής ή µετά από κάθε παρτίδα. Συνήθως στις µονάδες εκτροφής κατά τον καθαρισµό το νερό εισέρχεται στο σύστηµα αποµάκρυνσης υγρών αποβλήτων, εποµένως είναι σηµαντικό να επιτευχθεί ισορροπία µεταξύ της καθαριότητας και της ελάχιστης δυνατής κατανάλωσης νερού. Συχνός έλεγχος των ρυθµίσεων της εγκατάστασης πόσιµου νερού για την αποφυγή σπατάλης ιατήρηση αρχείων κατανάλωσης νερού µε τη βοήθεια µετρητή Εντοπισµός και επισκευή διαρροών. 133

134 Κατανάλωση ενέργειας στην κτηνοτροφία Τα στοιχεία για την κατανάλωση ενέργειας στην κτηνοτροφία αφορούν κυρίως τη θέρµανση και τον εξαερισµό των εγκαταστάσεων, καθώς και τη λειτουργία των βοηθητικών µονάδων (κυρίως αµελκτηρίων). Βέλτιστες ιαθέσιµες Τεχνικές είναι η µείωση της κατανάλωσης ενέργειας µέσω της εφαρµογής ορθών πρακτικών εκτροφής, από τον σχεδιασµό των εγκαταστάσεων έως τη σωστή λειτουργία και την επαρκή συντήρηση των εγκαταστάσεων και του εξοπλισµού. Τα µέτρα µέσω των οποίων είναι δυνατό να επιτευχθεί µείωση της κατανάλωσης ενέργειας για τη θέρµανση και τον εξαερισµό σε καθηµερινή βάση αφορούν κυρίως τις πτηνοτροφικές και κτηνοτροφικές εκµεταλλεύσεις, καθώς οι βοοτροφικές και αιγοπροβατοτροφικές µονάδες εµφανίζουν σαφώς µικρότερη και ουσιαστικά ανελαστική ενεργειακή κατανάλωση. Τα σηµαντικότερα από τα µέτρα αυτά παρατίθενται στη συνέχεια. Στις µονάδες εκτροφής πουλερικών, θεωρούνται Β Τ: Η µόνωση των κτιρίων σε περιοχές µε χαµηλές εξωτερικές θερµοκρασίες (τιµή Κ = 0.4 W/m 2 / C και άνω) Η βελτιστοποίηση του σχεδιασµού του συστήµατος εξαερισµού σε κάθε κτίριο για καλύτερο έλεγχο της θερµοκρασίας και ελαχιστοποίηση των αναγκών εξαερισµού κατά τη διάρκεια του χειµώνα Η αποφυγή της πρόκλησης αντίστασης στο σύστηµα εξαερισµού µέσω συχνών ελέγχων και καθαρισµού των αγωγών και των ανεµιστήρων Η χρήση φωτισµού χαµηλής κατανάλωσης ενέργειας. Στις µονάδες εκτροφής χοίρων, όλα τα παρακάτω µέτρα για τη µείωση της κατανάλωσης ενέργειας θεωρούνται Β Τ: Η χρήση φυσικού εξαερισµού όταν είναι δυνατό. Αυτό προϋποθέτει κατάλληλο σχεδιασµό του κτιρίου και των διαµερισµάτων (δηλαδή του µικροκλίµατος των διαµερισµάτων) και κατάλληλο χωρικό σχεδιασµό, λαµβάνοντας υπόψη τις συνήθεις κατευθύνσεις των ανέµων για καλύτερη κυκλοφορία του αέρα. Τα παραπάνω ισχύουν µόνο για νέες εγκαταστάσεις 134

135 Η βελτιστοποίηση του σχεδιασµού του συστήµατος εξαερισµού σε κάθε κτίριο για καλύτερο έλεγχο της θερµοκρασίας (χαµηλά επίπεδα εξαερισµού το χειµώνα) για εγκαταστάσεις µε τεχνητό εξαερισµό. Η αποφυγή της πρόκλησης αντίστασης στο σύστηµα εξαερισµού µέσω συχνών ελέγχων και καθαρισµού των αγωγών και των ανεµιστήρων, για εγκαταστάσεις µε τεχνητό εξαερισµό Η χρήση φωτισµού χαµηλής κατανάλωσης ενέργειας. 135

136 ιαχείριση της κόπρου Αποθήκευση της κόπρου Η οδηγία για τη νιτρορύπανση θέτει τους στοιχειώδεις κανόνες για την αποθήκευση της κόπρου µε στόχο την προστασία των υδάτων από τη νιτρορύπανση και, επιπλέον, περιέχει διατάξεις σχετικά µε την αποθήκευση της κοπριάς σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί «ευπρόσβλητες ζώνες». Οι Β Τ για τις δεξαµενές υγρής κοπριάς (κοπροδεξαµενές), τους σωρούς κοπριάς (κοπροσωρούς) ή τις επιφανειακές λεκάνες υγρής κοπριάς (λιµνοδεξαµενές), ισχύουν τόσο σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ευπρόσβλητες ζώνες όσο και στις υπόλοιπες. Βέλτιστες ιαθέσιµες Τεχνικές είναι ο σχεδιασµός των χώρων αποθήκευσης για την κοπριά µε δυνατότητα συσσώρευσης της κοπριάς µέχρις ότου καταστεί δυνατή η περαιτέρω επεξεργασία της ή η διασπορά της στους αγρούς. Η απαιτούµενη χωρητικότητα εξαρτάται από το κλίµα και τις περιόδους κατά τις οποίες η διασπορά στους αγρούς δεν είναι δυνατή. Για µόνιµους σωρούς κοπριάς, είτε εντός των εγκαταστάσεων είτε στο ύπαιθρο, Β Τ είναι τα παρακάτω: Επιλογή της πλέον κατάλληλης τοποθεσίας για νέους χώρους αποθήκευσης κοπριάς προκειµένου η όχληση λόγω της δυσοσµίας να είναι η ελάχιστη δυνατή, λαµβανοµένης υπόψη της απόστασης και των συνήθων κατευθύνσεων των ανέµων άπεδο σκυροδέµατος, µε σύστηµα συλλογής και δεξαµενή για τα στραγγίσµατα Εάν απαιτείται αποθήκευση της κοπριάς πουλερικών, βέλτιστη διαθέσιµη τεχνική είναι η αποθήκευση της αποξηραµένης κοπριάς σε αχυρώνα µε στεγανοποιηµένο δάπεδο και µε επαρκή εξαερισµό. Στην περίπτωση προσωρινού σωρού σε αγρό, σύµφωνα µε τη Β Τ πρέπει να επιλεγεί τοποθεσία µακριά από κατοίκους που ενδέχεται να ενοχληθούν από τη δυσοσµία και µακριά από υδάτινα ρεύµατα (συµπεριλαµβανοµένων των καναλιών των χωραφιών) ώστε να αποφευχθεί η ρύπανση τους από τα στραγγίσµατα. Οι Βέλτιστες ιαθέσιµες Τεχνικές για την αποθήκευση των υγρών αποβλήτων σε δεξαµενή από σκυρόδεµα ή από ατσάλι περιλαµβάνουν τα εξής: Σταθερή δεξαµενή ανθεκτική σε τυχόν µηχανικές, θερµικές και χηµικές επιδράσεις Η βάση και τα τοιχώµατα της δεξαµενής να είναι στεγανοποιηµένα και µε αντιδιαβρωτική προστασία Η δεξαµενή να εκκενώνεται τακτικά (κάθε χρόνο) για έλεγχο και συντήρηση, 136

137 Κάθε βαλβίδα εξαγωγής της δεξαµενής να είναι διπλή Η υγρή κοπριά να αναδεύεται µόνο πριν την εκκένωση της κοπριάς, π.χ. για τη διασπορά της στον αγρό. Όσον αφορά την κάλυψη των δεξαµενών υγρών αποβλήτων, Β Τ θεωρούνται οι παρακάτω: Συµπαγές καπάκι, σκέπαστρο ή τέντα Κάλυµµα από επιπλέοντα υλικά, όπως άχυρο, κρούστα, µουσαµάς, αλουµινόφυλλο, τύρφη, αργιλώδες διεσταλµένο συσσωµάτωµα (LECA) ή διογκωµένη πολυστερίνη (EPS). Είναι δυνατό να χρησιµοποιηθούν όλα τα παραπάνω είδη καλύµµατος αλλά το καθένα έχει τους περιορισµούς του από τεχνικής και λειτουργικής άποψης. Αυτό σηµαίνει ότι η απόφαση σχετικά µε το είδος του καλύµµατος λαµβάνεται κατά περίπτωση. Η χρήση επιφανειακής λεκάνης για την αποθήκευση της υγρής κοπριάς είναι εξίσου βιώσιµη µε τη συνηθισµένη δεξαµενή, εφόσον η βάση και τα τοιχώµατα της έχουν στεγανοποιηθεί (επαρκής περιεκτικότητα εδάφους σε άργιλο ή επίστρωση πλαστικού) και προβλέπεται έλεγχος διαρροών και κατάλληλο κάλυµµα. Όσον αφορά την κάλυψη επιφανειακών λεκανών υγρής κοπριάς, οι Β Τ είναι οι παρακάτω: Πλαστικό κάλυµµα Αιωρούµενο κάλυµµα, όπως άχυρο, LECA ή κρούστα. Είναι δυνατό να χρησιµοποιηθούν όλα τα παραπάνω είδη καλύµµατος αλλά το καθένα έχει τους περιορισµούς του από τεχνικής και λειτουργικής άποψης. Αυτό σηµαίνει ότι η απόφαση σχετικά µε το είδος του καλύµµατος λαµβάνεται κατά περίπτωση. Σε ορισµένες περιπτώσεις, η εγκατάσταση καλύµµατος σε υπάρχουσα λεκάνη ενδέχεται να έχει πολύ υψηλό κόστος ή να είναι τεχνικά αδύνατη. Το κόστος για την εγκατάσταση καλύµµατος σε επιφανειακές λεκάνες µεγάλου εµβαδού ή µε ακανόνιστο σχήµα είναι συχνά πολύ υψηλό. Η εγκατάσταση καλύµµατος µπορεί να είναι τεχνικά αδύνατη όταν για παράδειγµα οι όχθες δεν είναι κατάλληλες για τη στερέωσή του Επιτόπια επεξεργασία της κόπρου Η επεξεργασία της κοπριάς είτε πριν τη διασπορά της στο έδαφος είτε αντί αυτής, πραγµατοποιείται για τους παρακάτω λόγους: Για την ανάκτηση της ενέργειας που περικλείεται στην κοπριά (βιοαέριο) 137

138 Για τη µείωση της δυσοσµίας κατά την αποθήκευση ή/και τη διασπορά στο έδαφος Για τη µείωση της περιεκτικότητας της κοπριάς σε άζωτο µε στόχο την προστασία των υπόγειων και των επιφανειακών υδάτων από τη νιτρορύπανση κατά τη διασπορά της κοπριάς στο έδαφος και τη µείωση της δυσοσµίας Για την εύκολη και ασφαλή µεταφορά της κοπριάς σε αποµακρυσµένες περιοχές ή όταν πρόκειται να χρησιµοποιηθεί για άλλους σκοπούς. Υπάρχουν διάφορα συστήµατα επεξεργασίας της κόπρου αν και η πλειονότητα των κτηνοτροφικών µονάδων στην Ε.Ε. διαχειρίζονται την παραγόµενη κόπρο χωρίς να καταφεύγουν στις κάτωθι αναφερόµενες τεχνικές. Εκτός από την επιτόπια επεξεργασία, η κόπρος ενδέχεται να αποτελέσει αντικείµενο (περαιτέρω) επεξεργασίας σε βιοµηχανικές εγκαταστάσεις, π.χ. καύση, λιπασµατοποίηση ή ξήρανση. Οι εφαρµοσµένες τεχνικές για την επιτόπια επεξεργασία της κόπρου είναι οι εξής: Μηχανικός διαχωρισµός Αερισµός υγρής κοπριάς Βιολογική επεξεργασία υγρών αποβλήτων Λιπασµατοποίηση στερεής κοπριάς Λιπασµατοποίηση κοπριάς µονάδων εκτροφής πουλερικών µε φλοιό πεύκου Αναερόβια επεξεργασία της κοπριάς Αναερόβιες επιφανειακές λεκάνες Εξάτµιση και ξήρανση υγρών αποβλήτων Αποτέφρωση κοπριάς µονάδων εκτροφής για κοτόπουλα πάχυνσης Χρήση χηµικών προσθέτων Γενικά, η επιτόπια επεξεργασία της κοπριάς είναι Β Τ µόνο υπό ορισµένες προϋποθέσεις. Οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται για να χαρακτηριστεί µια τεχνική ως Β Τ αφορούν τη διαθέσιµη γη, το πλεόνασµα ή την έλλειψη θρεπτικών συστατικών στο έδαφος της περιοχής, την τεχνική βοήθεια, τις δυνατότητες εµπορικής διάθεσης της παραγόµενης «πράσινης» ενέργειας και την εκάστοτε νοµοθεσία. Στον πίνακα 2 που ακολουθεί περιέχονται µερικά παραδείγµατα σχετικά µε τις προϋποθέσεις των Β Τ για την επεξεργασία της κοπριάς µονάδων εκτροφής χοίρων. Τα παραδείγµατα αναφέρονται ενδεικτικά και ενδέχεται να υπάρχουν και άλλες Β Τ υπό ορισµένες 138

139 προϋποθέσεις. Είναι επίσης πιθανό οι αναφερόµενες τεχνικές να θεωρηθούν Β Τ και υπό άλλες προϋποθέσεις. Προϋποθέσεις η κτηνοτροφική µονάδα βρίσκεται σε περιοχή µε πλεόνασµα θρεπτικών συστατικών αλλά µε επαρκή διαθέσιµη έκταση για την απόρριψη των υγρών αποβλήτων (περιορισµένης περιεκτικότητας σε θρεπτικά συστατικά), τα στερεά απόβλητα είναι δυνατό να διασπαρθούν σε αποµακρυσµένες περιοχές όπου υπάρχει έλλειψη θρεπτικών συστατικών ή να χρησιµοποιηθούν για άλλους σκοπούς η κτηνοτροφική µονάδα βρίσκεται σε περιοχή µε πλεόνασµα θρεπτικών συστατικών αλλά µε επαρκή διαθέσιµη έκταση για την απόρριψη των υγρών αποβλήτων, τα στερεά απόβλητα είναι δυνατό να διασπαρθούν σε αποµακρυσµένες περιοχές όπου υπάρχει έλλειψη θρεπτικών συστατικών, και ο κτηνοτρόφος λαµβάνει τεχνική βοήθεια για την σωστή λειτουργία του συστήµατος αερόβιας επεξεργασίας υπάρχει αγορά για την παραγόµενη «πράσινη» ενέργεια, η ισχύουσα νοµοθεσία επιτρέπει την ταυτόχρονη ζύµωση (άλλων) προϊόντων οργανικών αποβλήτων και τον διασκορπισµό στο έδαφος των προϊόντων της ζύµωσης Παράδειγµα Β Τ: Μηχανικός διαχωρισµός υγρών αποβλήτων µε χρήση κλειστού συστήµατος (π.χ. φυγόκεντρου ή πίεσης µε ατέρµονο κοχλία) για την ελαχιστοποίηση των εκποµπών αµµωνίας Μηχανικός διαχωρισµός υγρών αποβλήτων χοιροστασίου µε χρήση κλειστού συστήµατος (π.χ. φυγόκεντρου ή πίεσης µε ατέρµονο κοχλία) για την ελαχιστοποίηση των εκποµπών αµµωνίας, συν αερόβια επεξεργασία των υγρών αποβλήτων µε αυστηρό έλεγχο της αερόβιας επεξεργασίας ώστε η παραγωγή αµµωνίας και N 2 O να είναι η ελάχιστη δυνατή Αναερόβια επεξεργασία κοπριάς σε µονάδα παραγωγής βιοαερίου Πίνακας 2: Παραδείγµατα Β Τ υπό όρους για την επιτόπια επεξεργασία της κόπρου Παράδειγµα Β Τ υπό όρους για την επεξεργασία της κοπριάς πουλερικών είναι και η χρήση εξωτερικού αγωγού για την ξήρανση της κοπριάς µε διάτρητους ιµάντες µεταφοράς της κοπριάς, όταν οι εγκαταστάσεις σταβλισµού ωοτόκων ορνίθων δεν διαθέτουν σύστηµα ξήρανσης της κοπριάς ούτε άλλη τεχνική για τη µείωση των εκποµπών αµµωνίας ιασκορπισµός της κοπριάς χοίρων και πουλερικών στην επιφάνεια του εδάφους Η οδηγία για τη νιτρορύπανση θέτει τους στοιχειώδεις κανόνες για τη διασπορά της κόπρου στο έδαφος µε στόχο την προστασία των υδάτων από τη νιτρορύπανση και, επιπλέον, περιέχει διατάξεις σχετικά µε την διασπορά της κόπρου σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί «ευπρόσβλητες ζώνες». Η διαδικασία περιλαµβάνει διάφορα στάδια, από αυτό της προεπεξεργασίας της κοπριάς έως το στάδιο της µετεπεξεργασίας και τέλος του διασκορπισµού της κοπριάς στο έδαφος, κατά τη διάρκεια των οποίων οι εκποµπές είναι δυνατό να µειωθούν ή / και να τεθούν υπό έλεγχο. Παρακάτω, παρατίθενται οι διαφορετικές τεχνικές που θεωρούνται Β Τ και που είναι δυνατό να εφαρµοστούν στα διαφορετικά στάδια της διαδικασίας. Ωστόσο, οι Β Τ βασίζονται κατ αρχήν σε τέσσερις ενέργειες: Εξισορρόπηση της κόπρου προς διασκορπισµό µε τη διαθέσιµη έκταση και τις ανάγκες των καλλιεργειών και ενδεχοµένως µε άλλα είδη λιπασµάτων 139

140 Λήψη διατροφικών µέτρων ιαχείριση του διασκορπισµού της κόπρου Αποκλειστική χρήση Β Τ για τον διασκορπισµό της κοπριάς στο έδαφος και ενδεχοµένως για την τελική διευθέτηση. Οι Β Τ συνίστανται στην ελαχιστοποίηση των εκλυόµενων ουσιών από την κοπριά στο έδαφος και στα υπόγεια ύδατα µέσω της εξισορρόπησης της ποσότητας της κοπριάς και των αναµενόµενων αναγκών των καλλιεργειών (άζωτο και φώσφορος, και παροχή µεταλλικών στοιχείων στα φυτά από το έδαφος και την κοπριά). Υπάρχουν διάφορες µέθοδοι για την εξισορρόπηση της συνολικής ποσότητας θρεπτικών συστατικών που προσλαµβάνονται από το έδαφος και τις καλλιέργειες και της περιεκτικότητας της κοπριάς σε θρεπτικά συστατικά, όπως το ισοζύγιο θρεπτικών συστατικών του εδάφους ή αντιστοίχιση του αριθµού των ζώων µε τη διαθέσιµη έκταση. Προκειµένου µια τεχνική να είναι Β Τ, πρέπει να λαµβάνει υπόψη τα χαρακτηριστικά του συγκεκριµένου εδάφους πριν τη διασπορά της κοπριάς ειδικότερα τις εδαφικές συνθήκες, τον τύπο του εδάφους, την κλίση, τις κλιµατολογικές συνθήκες, τη βροχόπτωση και την άρδευση, τις χρήσεις γης και γεωργικές πρακτικές όπως τα συστήµατα αµειψισποράς.. Οι Β Τ αποσκοπούν στη µείωση της ρύπανσης των υδάτων µέσω της εφαρµογής όλων των παρακάτω µέτρων: Μη διασπορά κόπρου όταν το έδαφος είναι κορεσµένο, πληµµυρισµένο, παγωµένο ή καλυµµένο από χιόνι Μη διασπορά κόπρου σε έδαφος µε µεγάλη κλίση Μη διασπορά κόπρου κοντά σε υδάτινα ρεύµατα (µία λωρίδα γης να παραµένει χωρίς κοπριά) Επιλογή της χρονικής στιγµής της διασποράς της κόπρου ώστε να συµπέσει µε την περίοδο της µέγιστης ανάπτυξης και πρόσληψης θρεπτικών συστατικών από τα φυτά. Οι Β Τ προϋποθέτουν τον προγραµµατισµό της διασποράς της κόπρου κατά τρόπο ώστε η όχληση των κατοίκων της περιοχής λόγω της δυσοσµίας να είναι η ελάχιστη δυνατή µέσω των παρακάτω µέτρων: ιασπορά της κόπρου κατά τη διάρκεια της ηµέρας, όταν οι κάτοικοι της περιοχής είναι πιο πιθανό να βρίσκονται εκτός σπιτιού και αποφυγή της διασποράς το Σαββατοκύριακο και σε µέρες αργίας 140

141 ιασπορά λαµβάνοντας υπόψιν την κατεύθυνση του ανέµου σε σχέση µε τις γειτονικές κατοικίες. Η κοπριά µπορεί να υποστεί επεξεργασία για την ελαχιστοποίηση της δυσοσµίας ώστε να διευκολυνθεί η εξεύρεση κατάλληλων σηµείων και καιρικών συνθηκών για τη διασπορά της στο έδαφος. Οι εκποµπές αµµωνίας στον αέρα από τη διασπορά της υγρής κόπρου είναι δυνατό να µειωθούν µέσω της επιλογής του κατάλληλου εξοπλισµού. Η µέθοδος αναφοράς είναι η χρήση του συµβατικού διασκορπιστή κοπριάς, χωρίς να ακολουθεί άµεση ενσωµάτωση. Γενικά, οι τεχνικές διασκορπισµού της κοπριάς που µειώνουν τις εκποµπές αµµωνίας µειώνουν επίσης τη δυσοσµία. Η κάθε τεχνική έχει τους περιορισµούς της και δεν ενδείκνυται σε όλες τις συνθήκες ή/και σε όλα τα εδάφη. Οι τεχνικές έγχυσης υγρών αποβλήτων εµφανίζουν τις πιο µειωµένες εκποµπές αλλά η ίδια µείωση είναι δυνατό να επιτευχθεί µε τεχνικές που προβλέπουν τον διασκορπισµό των υγρών αποβλήτων στην επιφάνεια του εδάφους και την άµεση ενσωµάτωσή τους. Ωστόσο, αυτές οι τεχνικές απαιτούν επιπλέον εργατικά χέρια και ενέργεια (αυξηµένο κόστος) και εφαρµόζονται µόνο σε εύκολα καλλιεργήσιµα εδάφη. Τα επιτευχθέντα επίπεδα αφορούν αποκλειστικά συγκεκριµένες περιοχές και αναφέρονται απλώς ως παραδείγµατα πιθανών µειώσεων. εν έχουν προταθεί µέθοδοι µείωσης των εκποµπών κατά τη διασπορά κοπριάς χοίρων σε στερεή µορφή. Ωστόσο, στην περίπτωση αυτή, η µείωση των εκποµπών αµµωνίας εξαρτάται κυρίως από την ενσωµάτωση και όχι από την τεχνική διασποράς. Στα βοσκοτόπια, η ενσωµάτωση δεν είναι δυνατή. Η κοπριά των πουλερικών χαρακτηρίζεται από υψηλή περιεκτικότητα σε διαθέσιµο άζωτο και, συνεπώς, ο διασκορπισµός της στο έδαφος πρέπει να είναι οµοιόµορφος και ο υπολογισµός της ποσότητας να γίνει προσεκτικά. Από την άποψη αυτή ο περιστρεφόµενος διασπορέας δεν ενδείκνυται. Οι γραµµικοί διασπορείς είναι πολύ καλύτερη λύση. Για υγρή κοπριά πουλερικών (<20 % dm) από εγκαταστάσεις µε κλωβούς ο διασκορπισµός σε µικρή ακτίνα και µε χαµηλή πίεση είναι η µόνη εφαρµόσιµη τεχνική διασκορπισµού. Ωστόσο, δεν έχει εξαχθεί προς το παρόν συµπέρασµα σχετικά µε το ποια τεχνική διασκορπισµού είναι Β Τ. Η µείωση των εκποµπών αµµωνίας εξαρτάται κυρίως από την ενσωµάτωση και όχι από την τεχνική διασποράς. Στα βοσκοτόπια, η ενσωµάτωση δεν είναι δυνατή. Όσον αφορά τον διασκορπισµό υγρής ή ξηρής κοπριάς πουλερικών, Β Τ είναι η ενσωµάτωση εντός 12 ωρών. Η ενσωµάτωση είναι εφικτή µόνο σε εύκολα καλλιεργήσιµα εδάφη. Η επιτευχθείσα µείωση είναι 90 % αλλά αφορά αποκλειστικά συγκεκριµένες περιοχές και αναφέρεται απλώς ως παράδειγµα πιθανής µείωσης. Οι Β Τ για την εντατική κτηνοτροφία αναφέρονται συνοπτικά στα Παραρτήµατα VΙΙΙ και IΧ. 141

142 3.2. Βέλτιστες ιαθέσιµες Τεχνικές για τα σφαγεία, τα πτηνοσφαγεία, τα τυποποιητήρια κρέατος και τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας ζωικών υποπροϊόντων Όπως αναφέρθηκε για τα σφαγεία, τα βασικά περιβαλλοντικά θέµατα είναι γενικά η κατανάλωση νερού, η εκροή στο νερό υγρών υψηλής περιεκτικότητας σε οργανικές ενώσεις και η κατανάλωση ενέργειας σε σχέση µε την ψύξη και τη θέρµανση του νερού. Αντίστοιχα για τις εγκαταστάσεις ζωικών υποπροϊόντων, τα βασικά θέµατα αφορούν την κατανάλωση ενέργειας για την ξήρανση των ζωικών υποπροϊόντων, την εκροή στο νερό υγρών υψηλής περιεκτικότητας σε οργανικές ουσίες, τη µολυσµατικότητα, ιδιαίτερα εκείνη που συνδέεται µε τον έλεγχο, το χειρισµό και την καταστροφή υλικών που έχουν µολυνθεί από ΜΣΕ και τις οσµές. Τα µέτρα που προορίζονται να µειώσουν τα επίπεδα κατανάλωσης και εκποµπών επηρεάζονται σηµαντικά από το τεχνικό και λειτουργικό σχεδιασµό κάθε διαδικασίας στο επίπεδο της µονάδας. Οι επιλογές των Β Τ που αφορούν τις γενικές τεχνικές διαχείρισης και εκµετάλλευσης συµβάλλουν στη γενική µείωση των επιπέδων ενέργειας και εκποµπών στο µέτρο που παρέχουν ένα σύστηµα εργασίας που ενθαρρύνει τις ορθές πρακτικές και την ευαισθητοποίηση. Οι Β Τ που προσδιορίστηκαν επικεντρώνονται σε θέµατα όπως, η χρησιµοποίηση συστήµατος περιβαλλοντικής διαχείρισης, η κατάρτιση, η εφαρµογή προγράµµατος συντήρησης κατόπιν σχεδιασµού, η εφαρµογή συστηµάτων διαχείρισης της ενέργειας, της ψύξης, του φωτισµού και του θορύβου, η διαχείριση και η µείωση των ποσοτήτων νερού και των απορρυπαντικών που καταναλώνονται και η διαχείριση και ο έλεγχος της κατανάλωσης ζεστού νερού. ιαπιστώθηκε ότι η µείωση της κατανάλωσης και της µόλυνσης του νερού συνεπάγεται και άλλα περιβαλλοντικά πλεονεκτήµατα. Η αύξηση της ποσότητας νερού που χρησιµοποιείται συνεπάγεται αυτόµατα αύξηση της ποσότητας των λυµάτων που πρέπει να υποστούν επεξεργασία στην εγκατάσταση ή σε δηµοτική εγκατάσταση επεξεργασίας λυµάτων. Για την επεξεργασία των λυµάτων καταναλώνεται ενέργεια και συχνά χηµικά προϊόντα και µπορεί να προκύψουν προβλήµατα οσµής. Κάθε φορά που το νερό έρχεται σε επαφή µε ένα σφάγιο ή ένα ζωικό υποπροϊόν, είτε κατά την παραγωγή ή τον καθαρισµό, µολυσµατικές ουσίες όπως τα λίπη ή το αίµα µεταφέρονται και καθιστούν περισσότερο πολύπλοκο το έργο της εγκατάστασης επεξεργασίας λυµάτων. Συχνά, το χρησιµοποιούµενο νερό είναι ζεστό και για τη θέρµανση του απαιτείται ενέργεια. Επιπλέον, τα λίπη συχνά λιώνουν στο ζεστό νερό πράγµα το οποίο καθιστά το διαχωρισµό τους από το νερό ακόµη δυσκολότερο. 142

143 Η διαθεσιµότητα του νερού διαφέρει ανάλογα µε το κλίµα, την υδρογεωλογία, τη ζήτηση του νερού για άλλες χρήσεις και την τιµή του. Το κατά πόσον η κατανάλωση µπορεί να θεωρηθεί ως βασικό περιβαλλοντικό θέµα ή όχι σε µία συγκεκριµένη εγκατάσταση, διαφέρει ανάλογα µε τους παράγοντες αυτούς. Η οδηγία πλαίσιο στον τοµέα του νερού απαιτεί οι πολιτικές τιµολόγησης του νερού να αποτελούν κίνητρο ώστε οι χρήστες να χρησιµοποιούν αποτελεσµατικά τους υδάτινους πόρους. Οι Β Τ αφορούν την αλλαγή όλων των σωλήνων νερού και την επισκευή κάθε τουαλέτας και βρύσης που στάζει, την τοποθέτηση και τη χρήση φρεατίων µε σχάρες (διαµέτρου µικρότερης των 6 mm) και/ή σιφώνια ώστε τα στερεά υλικά να µην αναµειγνύονται µε τα υγρά απόβλητα και το στεγνό καθάρισµα των οχηµάτων και των εγκαταστάσεων πριν από το καθάρισµα µε εύκαµπτους σωλήνες υψηλής πίεσης που διαθέτουν χειροκίνητους διακόπτες. Επίσης προβλέπούν τη χρήση καθαριστήρα υγρών επιφανειών για το αρχικό καθάρισµα του δοχείου συλλογής αίµατος (όταν ο εξοπλισµός το επιτρέπει), σύστηµα επιτόπιου καθαρισµού, αποφυγή ή τουλάχιστον µείωση του πλυσίµατος των σφάγιων και εφαρµογή καθαρών τεχνικών σφαγής. Βέλτιστες ιαθέσιµες Τεχνικές για τα σφαγεία είναι η επαναχρησιµοποίηση του κρύου νερού στις µηχανές αφαίρεσης τριχών των χοίρων και του νερού ψύξης από τους κλίβανους καψαλίσµατος των χοίρων καθώς και το άδειασµα των στοµάχων εν ξηρώ. Για τα πτηνοσφαγεία Β Τ είναι η αφαίρεση του εξοπλισµού πλυσίµατος των σφαγίων από τις γραµµές σφαγής των πουλερικών, (εκτός από τα σηµεία µετά από την αποπτίλωση και την απεντέρωση) και χρησιµοποίηση ανακυκλωµένου νερού (για παράδειγµα από το καζάνι ζεµατίσµατος στη διάταξη µεταφοράς των φτερών). Ορισµένες τεχνικές εφαρµόζονται σε όλα τα σφαγεία και τις εγκαταστάσεις ζωικών υποπροϊόντων, ενώ άλλες εφαρµόζονται για παράδειγµα µόνο στα σφαγεία µεγάλων ζώων ή πουλερικών. Πολλές τεχνικές που εφαρµόζονται σε εγκαταστάσεις ζωικών υποπροϊόντων - αλλά όχι όλες - είναι τεχνικές επεξεργασίας λυµάτων που έχουν ως στόχο τον καθαρισµό του νερού που έχει µολυνθεί από τη διαδικασία, ιδίως κατά την αξιοποίηση των ζωικών υποπροϊόντων. Ορισµένα παραδείγµατα Β Τ που αφορούν την εξοικονόµηση ενέργειας αφορούν το στεγνό καθάρισµα των εγκαταστάσεων και τη µεταφορά των υποπροϊόντων αφού υποστούν ξήρανση, και στη συνέχεια τον καθαρισµό µε εύκαµπτους σωλήνες υψηλής πίεσης που διαθέτουν χειροκίνητους διακόπτες. Όταν η χρήση ζεστού νερού είναι απαραίτητη, Β Τ είναι η χρησιµοποίηση θερµοστατικών δικλείδων ατµού και νερού η µόνωση και κάλυψη των αποστειρωτών των 143

144 µαχαιριών, η µόνωση των καζανιών για το ζεµάτισµα και το ζεµάτισµα µε ατµό των χοίρων και των πουλερικών. Στις εγκαταστάσεις ζωικών υποπροϊόντων όπου πραγµατοποιείται η τήξη λιπών, η αξιοποίηση των ζωικών υποπροϊόντων, η µεταποίηση του αίµατος και των οστών, η παρασκευή ζελατίνης ή κόλλας, το µεγαλύτερο µέρος της ενέργειας καταναλώνεται γενικά κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ξήρανσης. Για παράδειγµα, τα 2/3 της ενέργειας που καταναλώνεται σε µία εγκατάσταση αξιοποίησης ζωικών υποπροϊόντων συνδέεται άµεσα µε την ξήρανση. Τα είδη των Β Τ σε σχέση µε την εξοικονόµηση ενέργειας περιλαµβάνουν ιδίως: Τον εξορθολογισµό και τη µόνωση των σωληνώσεων νερού και ατµού Την αφαίρεση του νερού από το αίµα µέσω της πήξης µε ατµό πριν από την αξιοποίηση Τη χρήση συσκευής εξάτµισης απλής ενέργειας (για τις µονάδες επεξεργασίας κάτω των τ/έτος) ή τη χρήση συσκευής εξάτµισης πολλαπλής ενέργειας (για τις µονάδες επεξεργασίας άνω των τ/έτος), την αποµάκρυνση του νερού από υγρά µείγµατα και τη συγκέντρωση του πλάσµατος πριν από την ξήρανση µε ψεκασµό, χρησιµοποιώντας αντίστροφη όσµωση, εξάτµιση σε κενό ή πήξη µε ατµό. Στα σφαγεία, καταναλώνεται ενέργεια κυρίως για την ψύξη. Η κατανάλωση ενέργειας µπορεί να είναι σηµαντική όταν τα ζωικά υποπροϊόντα διατηρούνται σε ψυκτικές αποθήκες πριν από την επεξεργασία στις εγκαταστάσεις ζωικών υποπροϊόντων. Παρόλο που η κατανάλωση ενέργειας πρόκειται για ένα κρίσιµο περιβαλλοντικό θέµα, υπάρχουν πολύ λίγες πληροφορίες σχετικά µε τον καθορισµό των Β Τ. Ωστόσο καλά αποτελέσµατα φαίνεται να έχουν η εφαρµογή συστηµάτων διαχείρισης της ψύξης, η πραγµατοποίηση ελέγχων του χρόνου λειτουργίας των διατάξεων ψύξης, η εγκατάσταση και η χρήση διατάξεων για το κλείσιµο της πόρτας του θαλάµου ψύξης και η ανάκτηση της θερµότητας από τις εγκαταστάσεις ψύξης. Οι Β Τ που συνδέονται έµµεσα και άµεσα µε την πρόληψη της εξάπλωσης των ΜΣΕ και την καταστροφή των υλικών για τα οποία υπάρχει υπόνοια ότι έχουν µολυνθεί από µία ΜΣΕ, αφορούν ειδικότερα την αξιοποίηση ζωικών υποπροϊόντων και την αποτέφρωση. Για παράδειγµα οι Β Τ περιλαµβάνουν: 144

145 Τη συλλογή των υποπροϊόντων όταν έχουν αποξηρανθεί και διαχωριστεί το ένα από το άλλο σε όλη τη γραµµή σφαγής και κατά την επεξεργασία των ζωικών υποπροϊόντων Τη βελτιστοποίηση της αφαίµαξης και της συλλογής αίµατος Τη χρησιµοποίηση σφραγισµένων εγκαταστάσεων αποθήκευσης χειρισµού και φόρτωσης για τα ζωικά υποπροϊόντα Την περίφραξη των κτιρίων που χρησιµοποιούνται για την αποθήκευση, το χειρισµό και τη µεταποίηση των ζωικών υποπροϊόντων Τον καθαρισµός και απολύµανση των οχηµάτων και του εξοπλισµού παράδοσης µετά από κάθε παράδοση - χρησιµοποίηση Τη µείωση του µεγέθους των σφαγίων ζώων και των τµηµάτων των σφαγίων ζώων πριν από την αποτέφρωση Τη µείωση της ποσότητας των πρώτων υλών ώστε να αντιστοιχεί ακριβώς σε εκείνη που χρησιµοποιείται κατά τις δοκιµές Τη συνεχή αποτέφρωση Την πρόβλεψη δεύτερου θαλάµου για την καύση των καπναερίων εφόσον δεν µπορεί να πραγµατοποιηθεί η ενδεδειγµένη καύση µε άλλο τρόπο π.χ. αµέσως µετά τη δραστηριότητα των περιστρεφόµενων κλιβάνων Την εφαρµογή καθεστώτος ελέγχου των εκποµπών, συµπεριλαµβανοµένου πρωτοκόλλου ελέγχου της καύσης των καπναερίων λαµβάνοντας υπόψιν την εκποµπή βλαπτικών χηµικών ουσιών (π.χ. νιτροφουράνια) και τους βιολογικούς κινδύνους που αντιπροσωπεύουν οι µολυσµατικές πρωτεΐνες των ΜΣΕ Την επίτευξη των χαµηλότερων δυνατών επιπέδων εκποµπών για τα συνολικά ποσοστά άνθρακα και πρωτεϊνών που υπάρχουν στις στάχτες. Ακόµη και αν οι οσµές θεωρούνται γενικά ως τοπικό πρόβληµα, µπορούν στην πραγµατικότητα να αποτελέσουν το χειρότερο καθηµερινό περιβαλλοντικό πρόβληµα των σφαγείων και των εγκαταστάσεων ζωικών υποπροϊόντων και συνεπώς, πρέπει να ελέγχονται. Κατά γενικό κανόνα προέρχονται από την αποσύνθεση των ζωικών υποπροϊόντων που προκαλεί και άλλα συναφή περιβαλλοντικά προβλήµατα, όπως η µείωση της δυνατότητας χρησιµοποίησης των ζωικών υποπροϊόντων και συνεπώς, η αύξηση των αποβλήτων. Οι ουσίες που προκαλούν τις οσµές 145

146 µπορούν επίσης να δηµιουργήσουν πρόβληµα κατά την επεξεργασία των λυµάτων. Οι Β Τ που επιτρέπουν την ελαχιστοποίηση και την εξάλειψή των οσµών, εφόσον δεν είναι δυνατή η πρόληψή τους, προβλέπουν ότι τα ζωικά υποπροϊόντα πρέπει να χρησιµοποιούνται ή να καταστρέφονται το γρηγορότερο δυνατό µετά τη σφαγή του ζώου. Οι τεχνικές διατήρησης που έχουν ως στόχο την αποφυγή της αποσύνθεσης και τον περιορισµό της δηµιουργίας ουσιών µε δυσάρεστη οσµή, καθώς και οι τεχνικές µείωσης έχουν σηµαντικές πολυτροπικές επιδράσεις, συµπεριλαµβανοµένης της κατανάλωσης ενέργειας, και συχνά απαιτούν σηµαντικές οικονοµικές επενδύσεις και δαπάνες λειτουργίας. Ορισµένα παραδείγµατα Β Τ αφορούν: Την αποθήκευση και ενδεχοµένως την ψύξη των ζωικών υποπροϊόντων για µικρά χρονικά διαστήµατα Η κατάψυξη του αίµατος ή των άλλων ζωικών υποπροϊόντων το ταχύτερο δυνατό όταν δεν είναι δυνατόν να υποστούν άµεσα επεξεργασία, πριν η αποσύνθεσή τους αρχίσει να δηµιουργεί προβλήµατα οσµής και/ή ποιότητας Η χρήση βιοφίλτρου για τα αέρια χαµηλής έντασης/µεγάλου όγκου, όταν κατά την επεξεργασία των ζωικών υποπροϊόντων χρησιµοποιούνται ή παράγονται ουσίες που έχουν δυσάρεστη οσµή από τη φύση τους Για την αξιοποίηση των ζωικών υποπροϊόντων όταν δεν είναι δυνατόν να χρησιµοποιηθούν νωπές πρώτες ύλες και συνεπώς, να ελαχιστοποιηθεί η παραγωγή δύσοσµων ουσιών, Β Τ είναι είτε η καύση των µη συµπυκνώσιµων αερίων σε υφιστάµενο λέβητα και η διοχέτευση των οσµών χαµηλής έντασης/µεγάλου όγκου από βιοφίλτρο ή η καύση όλων των ατµών σε θερµική διάταξη οξείδωσης και η διοχέτευση των οσµών χαµηλής έντασης/µεγάλου όγκου από βιοφίλτρο. Για την αποτέφρωση των ζωικών υποπροϊόντων, ορισµένες Β Τ περιλαµβάνουν τη διοχέτευση αέρα από την εγκατάσταση και τον εξοπλισµό προανάφλεξης στους θαλάµους ανάφλεξης, την εφαρµογή τεχνικών για την αποφυγή της διάχυσης των οσµών (όταν δεν είναι εφικτή η πρόληψη τους) και τη χρήση φίλτρου άνθρακα για τη µείωση των οσµών όταν οι αποτεφρωτήρες είναι εκτός λειτουργίας. Οι δραστηριότητες όσων εµπλέκονται στην προµήθεια ζώων στα σφαγεία, συµπεριλαµβανοµένων των κτηνοτρόφων και των µεταφορέων µπορεί να έχουν περιβαλλοντικές επιπτώσεις στα σφαγεία. Οι προµηθευτές πρώτων υλών στις εγκαταστάσεις ζωικών υποπροϊόντων και σε άλλους µεταγενέστερους χρήστες µπορούν επίσης να επηρεάσουν τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο των εν λόγω εγκαταστάσεων. Οι επιπτώσεις µπορεί να ποικίλουν ανάλογα µε τα 146

147 χαρακτηριστικά των πρώτων υλών όπως η νωπότητα, ο βαθµός διαχωρισµού των διαφόρων υλικών και η προδιαγραφές τους. Βέλτιστες ιαθέσιµες Τεχνικές είναι η συνεργασία µε εταίρους προγενέστερων σταδίων, η δηµιουργία αλυσίδας περιβαλλοντικής ευθύνης, η ελαχιστοποίηση της µόλυνσης και η προστασία του περιβάλλοντος στο σύνολό του. Έχουν προσδιοριστεί αρκετές Β Τ και οι περισσότερες συνδέονται µε την παράδοση και τη διατροφή των ζώων ή την αποθήκευση των ζωικών υποπροϊόντων. Υπάρχουν πολλά παραδείγµατα εγκαταστάσεων στις οποίες πραγµατοποιούνται περισσότερες της µίας δραστηριότητες οι οποίες µπορούν να συνδυαστούν µε σκοπό τη µείωση των επιπέδων κατανάλωσης και των εκποµπών. Β Τ είναι η επαναχρησιµοποίηση της θερµότητας και/ή της ενέργειας που παράγεται από µία δραστηριότητα για άλλες δραστηριότητες και η από κοινού εκµετάλλευση των ίδιων τεχνικών µείωσης εφόσον είναι αναγκαίες, για παράδειγµα για την επεξεργασία των λυµάτων ή των οσµών. Για παράδειγµα τα σφαγεία µπορούν να βρίσκονται στον ίδιο χώρο µε τις εγκαταστάσεις τήξης των λιπών, αξιοποίησης των υποπροϊόντων, µεταποίησης του αίµατος, αποτέφρωσης και λιπασµατοποίησης. Συµβαίνει επίσης συχνά στην περίπτωση των σφαγείων, οι µονάδες τεµαχισµού του κρέατος και µεταποίησης του να βρίσκονται στην ίδια εγκατάσταση. Επίσης Β Τ αποτελεί και η εξαγωγή της θερµότητας και/ή της ενέργειας που έχουν παραχθεί εφόσον αυτές δεν µπορούν να χρησιµοποιηθούν επιτόπου Τα επίπεδα για την επεξεργασία λυµάτων και για την αποτέφρωση των ζωικών υποπροϊόντων προσδιορίστηκαν σχετικά µε τις Β Τ. Τα επίπεδα εκποµπών που παρέχονται κατωτέρω θεωρούνται γενικά ως τα ενδεδειγµένα για την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος και είναι ενδεικτικά των επίπεδων εκποµπών τα οποία θα επιτυγχάνονταν εάν εφαρµόζονταν τεχνικές που θεωρούνται ότι αποτελούν Β Τ. Παράµετρος COD BOD 5 SS Άζωτο (σύνολο) Φώσφορος (σύνολο) FOG Επιτεύξιµα επίπεδα εκποµπών (mg/l) Πίνακας 3. Επίπεδα εκποµπών σχετικών µε τις Β Τ για τα λύµατα των σφαγείων και των µονάδων ΖΥΠ Οι Β Τ για την αποτέφρωση ζωικών υποπροϊόντων αφορούν την επίτευξη των χαµηλότερων δυνατών επιπέδων εκποµπών σε σχέση µε εκείνα του πίνακα

148 Εκποµπές στον αέρα Αποτελέσµατα που συνδέονται µε τις Β Τ (2) Παράµετρος Μονάδα Τιµή Έλεγχος SO 2 (mg/m 3 ) < 30 (1) Συνεχής HCl (mg/m 3 ) < 10 (1) Συνεχής HF (mg/m 3 ) n/a NO x (mg/m 3 ) < 175 (1) Συνεχής CO (mg/m 3 ) < 25 (1) Συνεχής VOCs (mg/m 3 ) < 10 (1) Περιοδικός Σκόνη (mg/m 3 ) < 10 (1) Συνεχής ιοξίνες και φουράνια (ng/m 3 ) < 0.1 (3) Περιοδικός Σύνολο βαρέων µετάλλων (Cd, TI) (mg/m 3 ) < 0.05 (4) Βαρέα µέταλλα (Hg) (mg/m 3 ) < 0.05 (4) Σύνολο βαρέων µετάλλων (Sb, As, Pb, Cr, Co, Cu, Mn, Ni, V) (mg/m 3 ) < 0.5 (4) NH 3 (mg/m 3 ) < 10 Χρόνος παραµονής >850 ºC 3.5 s Οξυγόνο (ελάχιστο µετά την τελευταία έγχυση) 9 % Συνεχής Πίεση, θερµοκρασία, υδρατµός, ογκοµετρική ροή Συνεχής Στάχτη - (σύνολο άνθρακα) < 1 % (5) Περιοδικός Στάχτη (σύνολο πρωτεϊνών) (υδατικό εκχύλισµα - mg/100g) Περιοδικός 1 Έλεγχος εκλύσεων µέσος όρος 95% εκατοστηµορίων ανά ώρα σε 24 ώρες. Μετρήσεις σε 273 K (θερµ.), kpa (πίεση) και 11% O 2 ξηρό αέριο 2 Πραγµατικά αποτελέσµατα που έχουν επιτευχθεί µε σύστηµα στεγνού καθαρισµού των καυσαερίων µε σακόφιλτρα και εγχυθέντα αντιδραστήρια 3 Τιµές που µετριούνται σε περίοδο δειγµατοληψίας τουλάχιστον 6 ωρών και 8 ωρών το πολύ που εκφράζονται σε τοξικά ισοδύναµα, σύµφωνα µε το παράρτηµα 1 της οδηγίας για την αποτέφρωση των αποβλήτων 4 Τιµές που µετριούνται σε περίοδο δειγµατοληψίας 6 ωρών τουλάχιστον και 8 ωρών το πολύ 5 Συνολικός οργανικός άνθρακας Σηµείωση: η ανάλυση των πρωτεϊνών δεν αφορά την αποτέφρωση των υποπροϊόντων πουλερικών Πίνακας 4. Τα επίπεδα των εκποµπών που συνδέονται µε την αποτέφρωση των ΖΥΠ (σε αναβράζουσα ρευστοστερεά κλίνη σε κυκλοφορούσα ρευστοστερεά κλίνη ή σε περιστροφικό κλίβανο αποτέφρωσης) Οι Β Τ για τα σφαγεία, τα πτηνοσφαγεία, τα τυποποιητήρια κρέατος και τις µονάδες επεξεργασίας ζωικών υποπροϊόντων αναφέρονται συνοπτικά στα Παραρτήµατα X, XΙ, XII και XIII αντίστοιχα. 148

149 3.3. Βέλτιστες ιαθέσιµες Τεχνικές (Β Τ) για τη βιοµηχανίας γάλακτος Παρά την ποικιλοµορφία που παρουσιάζει ο τοµέας της βιοµηχανίας γάλακτος (τυροκοµεία, εργαστήρια γιαούρτης, γαλακτοβιοµηχανία κ.λ.π.), οι διάφοροι κλάδοι τέµνονται αφού τα βασικά περιβαλλοντικά προβλήµατα που αντιµετωπίζουν είναι παρεµφερή. Έτσι εφαρµόζονται οι ίδιες B T πρόληψης και ελέγχου της κατανάλωσης πόρων και της παραγωγής αποβλήτων (π.χ. στεγνό καθάρισµα ώστε να ελαχιστοποιείται η κατανάλωση νερού). Ακόµη, για µερικές B T υπάρχουν περισσότερες της µιας περιβαλλοντικές εφαρµογές (π.χ. συντήρηση ψυκτικού εξοπλισµού για την πρόληψη διαρροών αµµωνίας ή φρέον). Οι B T γενικής διαχείρισης συµβάλλουν στη συνολική ελαχιστοποίηση των τιµών κατανάλωσης και εκποµπών, προτείνοντας τρόπους εργασίας που ενθαρρύνουν την ορθή πρακτική και καλλιεργούν την ευαισθητοποίηση. Οι B T εστιάζονται σε ζητήµατα όπως είναι η χρήση ενός συστήµατος περιβαλλοντικής διαχείρισης, η κατάρτιση, η αξιοποίηση ενός σχεδιασµένου προγράµµατος συντήρησης, η εφαρµογή και διατήρηση µεθόδων πρόληψης και ελαχιστοποίησης της κατανάλωσης νερού και ενέργειας και της παραγωγής αποβλήτων, καθώς και η εφαρµογή ενός συστήµατος παρακολούθησης και ανασκόπησης των τιµών κατανάλωσης και εκποµπών, τόσο σε επίπεδο µεµονωµένων διεργασιών παραγωγής όσο και σε επίπεδο εγκατάστασης. Άλλες B T καλύπτουν µε αµεσότερο τρόπο καίρια περιβαλλοντικά ζητήµατα ( π.χ. τη µεταφορά πρώτων υλών, προϊόντων, παραπροϊόντων, υποπροϊόντων και ξηρών αποβλήτων). Μειώνεται έτσι η κατανάλωση νερού µε αποτέλεσµα να προκύπτουν λιγότερα υγρά απόβλητα και µειωµένη ρύπανση. Αυξάνονται επίσης οι δυνατότητες για ανάκτηση και ανακύκλωση ουσιών που παράγονται στη διάρκεια της παραγωγικής διεργασίας και οι οποίες µπορούν πολλές φορές να πωλούνται (π.χ. για να χρησιµοποιηθούν ως ζωοτροφές), πράγµα που σηµαίνει µείωση των παραγόµενων αποβλήτων. Ένα άλλο παράδειγµα B T που έχει εφαρµογή στο σύνολο του τοµέα της βιοµηχανίας γάλακτος είναι ο διαχωρισµός των προϊόντων που προκύπτουν, µε σκοπό να βελτιστοποιηθεί η χρησιµοποίηση, επαναχρησιµοποίηση, ανάκτηση, ανακύκλωση και διάθεση τους, καθώς και για να ελαχιστοποιηθεί η µόλυνση των υγρών αποβλήτων. Στον τοµέα της βιοµηχανίας γάλακτος τα µη συµµορφούµενα (πρώτες ύλες, ενδιάµεσα και τελικά προϊόντα) τα οποία δεν προορίζονται για κατανάλωση είτε τα υποπροϊόντα από τα οποία έχει αφαιρεθεί το µέρος που προοριζόταν για τον άνθρωπο, µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την παρασκευή ζωοτροφών (π.χ. τυρόγαλα). Το γεγονός αυτό συνεπάγεται τόσο περιβαλλοντικά όσο και οικονοµικά οφέλη. Μερικές B T µε ευρύτερο τεχνολογικό υπόστρωµα περιλαµβάνουν την εφαρµογή και χρήση 149

150 ελέγχων διεργασιών, µε την εφαρµογή π.χ. τεχνικών αναλυτικών µετρήσεων και ελέγχου ώστε να µειώνονται τα στερεά και υγρά απόβλητα καθώς και η παραγωγή υγρών αποβλήτων στα στάδια της µεταποίησης και του καθαρισµού. Σχετικό παράδειγµα είναι η µέτρηση της θολότητας ώστε να παρακολουθείται η ποιότητα του νερού στη διάρκεια της διεργασίας και να βελτιστοποιούνται τόσο η ανάκτηση υλικού/προϊόντος από το νερό όσο και η επαναχρησιµοποίηση του τελευταίου στις εργασίες καθαρισµού. Οι βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές καθαρισµού έχουν ως αποτέλεσµα την ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης και µόλυνσης του νερού, της παραγωγής αποβλήτων καθώς και της κατανάλωσης ενέργειας και χρησιµοποιούµενων απορρυπαντικών και της συνακόλουθης µείωσης της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος. Σε συνδυασµό µε άλλες, οι σχετικές µε τον καθαρισµό B T περιορίζουν στο ελάχιστο την επαφή του νερού και των υλικών µέσω π.χ. της βέλτιστης αξιοποίησης του στεγνού καθαρισµού. Ως περιβαλλοντικά οφέλη νοούνται εδώ η µείωση του νερού που καταναλώνεται και των υγρών αποβλήτων που παράγονται και η µείωση της διοχέτευσης στερεών υλικών στα υγρά απόβλητα και συνεπώς οι µειωµένες τιµές COD και BOD. Η προσφυγή σε διάφορες τεχνικές στεγνού καθαρισµού αυξάνει τις δυνατότητες ανάκτησης και ανακύκλωσης ενδιάµεσων προϊόντων, µειώνει την ενέργεια που απαιτείται για τη θέρµανση νερού καθαρισµού καθώς και τη χρήση απορρυπαντικών. Άλλες B T που υπεισέρχονται στη διεργασία καθαρισµού περιλαµβάνουν τον επιτόπιο καθαρισµό του κλειστού εξοπλισµού (CIP) την ελαχιστοποίηση της χρήσης EDTA και την αποφυγή της χρήσης αλογονωµένων οξειδωτικών βιοκτόνων. Βέλτιστες ιαθέσιµες Τεχνικές είναι οι διεργασίες δια των οποίων επιτυγχάνεται η ελαχιστοποίηση των ρύπων που διοχετεύονται στον ατµοσφαιρικό αέρα και στο νερό, µε τη σωστή επιλογή και χρήση ουσιών και µεθόδων. Εφόσον απαιτείται περαιτέρω έλεγχος, µπορούν να επιλέγονται τεχνικές µείωσης των αέριων εκποµπών και επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων. Για παράδειγµα, η βελτιστοποίηση του στεγνού καθαρισµού συνιστά B T µε την έννοια ότι µειώνεται ο όγκος των υγρών αποβλήτων και η εισροή στερεών υλικών σε αυτά, οπότε µειώνονται και οι ανάγκες επεξεργασίας υγρών αποβλήτων. Βέλτιστη διαθέσιµη τεχνική συνιστά και η εφαρµογή µιας στρατηγικής ελέγχου των αέριων εκποµπών και η λήψη διορθωτικών µέτρων στην περίπτωση που δεν επιτυγχάνονται τιµές ξηρής σκόνης 5-20 mg/nm 3, υγρής/κολλώδους σκόνης mg/nm 3 και τιµές TOC <50 mg/nm 3. Εκτός άλλης πρόβλεψης, οι τιµές στον πίνακα που ακολουθεί είναι ενδεικτικές εκείνων που θα επιτυγχάνονταν µε τεχνικές θεωρούµενες κατά κανόνα αντιπροσωπευτικές των Β Τ. 150

151 Παράµετρος Συγκέντρωση (mg/l) BOD 5 <25 COD <125 TSS (σύνδροµο τοξικού σοκ) <50 ph 6 9 Έλαια και λίπη <10 Ολικό άζωτο <10 Ολικός φωσφόρος 0,4 5 Μπορούν να επιτευχθούν και καλύτερες τιµές BOD 5 και COD. Ωστόσο δεν είναι πάντοτε δυνατό ή αποτελεσµατικό από πλευράς κόστους να επιτευχθούν οι ανωτέρω τιµές ολικού αζώτου και φωσφόρου λαµβανοµένων υπόψη των τοπικών συνθηκών. Πίνακας 5. Ποιότητα των υγρών αποβλήτων µια τυπικής γαλακτοβιοµηχανίας µετά την επεξεργασία τους Έχουν καταγραφεί αρκετές B T που συνδέονται µε την ταυτοποίηση δυνητικών ατυχηµάτων, αξιολογήσεων κινδύνου, εκτελεστικών ελέγχων, εκπόνησης και δοκιµής σχεδίων έκτακτης ανάγκης και άντλησης διδαγµάτων από προηγούµενα ατυχήµατα και παρ ολίγον ατυχήµατα. Υπάρχουν πρόσθετες B T για το σύνολο του κλάδου των γαλακτοκοµικών προϊόντων και ειδικές B T για την παραγωγή επεξεργασµένου γάλακτος, γάλακτος σε σκόνη, βουτύρου, τυριού και παγωτού. Οι B T εφαρµόζονται σε συγκεκριµένα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας και του καθαρισµού και καλύπτουν την κατανάλωση νερού, την κατανάλωση ενέργειας και την πρόληψη της παραγωγής αποβλήτων. Υπάρχουν B T επιχειρησιακές και τεχνολογικές. Κατανάλωση ενέργειας Κατανάλωση νερού Υγρά απόβλητα Παραγωγή επεξεργασµένου γάλακτος από 1 λίτρο γάλακτος που παραλαµβάνεται Παραγωγή γάλακτος σε σκόνη από 1 λίτρο γάλακτος που παραλαµβάνεται 0,07 0,2 kwh/l 0,6 1,8 l/l 0,8 1,7 l/l 0,3 0,4 kwh/l 0,8 1,7 l/l 0,8 1,5 l/l Παραγωγή 1 kg παγωτού 0,6 2,8 kwh/kg 4,0 5,0 l/kg 2,7 4,0 l/kg Πίνακας 6. Κατανάλωση και εκποµπές σε συνάρτηση µε ορισµένες γαλακτοκοµικές διεργασίες Οι τιµές του Πίνακα 6 αναφέρονται σε ποικιλία συνθηκών λειτουργίας. Οι τιµές κατανάλωσης σε ενέργεια ποικίλλουν ανάλογα π.χ. µε τον όγκο της παραγωγής. Σε θερµές περιοχές θα χρειαστεί ίσως περισσότερη ενέργεια για ψύξη και αντιστρόφως. Η κατανάλωση νερού και τα παραγόµενα υγρά απόβλητα ποικίλλουν ανάλογα µε το προϊόν, το µέγεθος της παρτίδας και τη µέθοδο καθαρισµού. Τα επίπεδα παραγωγής των υγρών αποβλήτων ενδέχεται να φαίνονται χαµηλότερα συγκριτικά µε τα επίπεδα κατανάλωσης νερού επειδή πολλές γαλακτοβιοµηχανίες µετρούν το νερό που καταναλώνουν για ψύξη, αλλά στη συνέχεια το απορρίπτουν χωρίς να το µετρούν. Οι Β Τ για τη γαλακτοβιοµηχανία αναφέρονται συνοπτικά στο Παράρτηµα ΧΙV. 151

152 2.4. ΜΕΘΟ ΟΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΖΩΙΚΩΝ ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Σήµερα εφαρµόζεται µια µεγάλη ποικιλία µεθόδων επεξεργασίας των ζωικών υποπροϊόντων, ανάλογα µε τη φύση και την κατηγοριοποίηση τους. Έτσι τα ζωικά υποπροϊόντα που µπορούν να καταναλωθούν από τον άνθρωπο θεωρούνται τρόφιµα και µπορούν να καταναλωθούν από τον άνθρωπο αφού υποστούν µικρή ή µεγάλη επεξεργασία. (τυποποίηση κρέατος - αλλαντοβιοµηχανία - γαλακτοβιοµηχανία - βιοµηχανία παραγωγής κολλαγόνου ή πρωτεϊνών κ.λ.π.). Αυτονόητο είναι πως στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να εφαρµόζονται όλες οι απαιτήσεις της υγιεινής που εφαρµόζονται στη βιοµηχανία τροφίµων (υγιεινή προσωπικού και εγκαταστάσεων, ψυκτική αλυσίδα, τήρηση χρόνου διατήρησης, αρχές HACCP κ.α.). Τα ζωικά υποπροϊόντα περιέχουν πολύτιµα θρεπτικά συστατικά (υδατάνθρακες, λιπίδια και κυρίως πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας), που για να δηµιουργηθούν απαιτήθηκε η δαπάνη σηµαντικών ανθρώπινων, οικονοµικών και οικολογικών πόρων. εν θα πρέπει να υποβιβάζονται στην κατηγορία των αποβλήτων χωρίς να διερευνηθούν πρώτα οι δυνατότητες αξιοποίησής τους για τη διατροφή του ανθρώπου ή των ζώων εφόσον βέβαια τα υποπροϊόντα αυτά πληρούν τις νοµοθετικές προδιαγραφές και ανταποκρίνονται στις διατροφικές και πολιτιστικές συνήθειες των καταναλωτών. Ένα παράδειγµα τέτοιας χρήσης είναι η βιοµηχανική επεξεργασία του τυρογάλακτος για την παραγωγή ειδών διατροφής σε σκόνη, που περιγράφεται λεπτοµερώς στο Παράρτηµα XVI. Η χρήση για τη διατροφή των ζώων εκείνων των ζωικών υποπροϊόντων που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο, περιορίστηκε σηµαντικά µετά τη διατροφική κρίση της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας των βοοειδών στα µέσα της δεκαετίας του 90. Ωστόσο η απόρριψη και η καταστροφή τους είναι λύσεις περιβαλλοντικά και οικονοµικά δαπανηρές. Η αποτέφρωση, που αποτελεί µία από τις µεθόδους αδρανοποίησης των υποπροϊόντων κατηγορίας 1, είναι αδύνατον να εφαρµοσθεί για το σύνολο των υποπροϊόντων της βιοµηχανίας κρέατος, ενώ η υγειονοµική ταφή τους θα επιβάρυνε τους χώρους εναπόθεσης απορριµµάτων µε µεγάλες ποσότητες οργανικής ουσίας, απειλώντας τη σταθερότητα και τη βιωσιµότητα τους. εν θα πρέπει να διαφεύγει το γεγονός πως τα ζωικά υποπροϊόντα περιέχουν εντός τους µέρος της ηλιακής ενέργειας που δεσµεύθηκε από τα φυτά µε τη φωτοσύνθεση, καθώς και πλήθος θρεπτικών συστατικών. Η εφαρµογή τεχνολογιών όπως η αναερόβια χώνευση για την παραγωγή βιοαερίου, η αερόβια η αναερόβια κοµποστοποίηση για την παραγωγή λιπάσµατος (κόµποστ) καθώς και η χρησιµοποίηση του ζωικού λίπους για την παραγωγή βιοκαυσίµων (βιοντίζελ) συνεισφέρουν στην αειφόρο κτηνοτροφία, την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιµες πηγές και προσφέρουν σηµαντικές οικονοµικές προοπτικές για τη βιοµηχανία. Η προοπτική µετατροπής του 152

153 οικονοµικού πρόσηµου της διαχείρισης των ζωικών υποπροϊόντων από αρνητικό σε θετικό προκαλεί το έντονο ενδιαφέρον όλων των εµπλεκόµενων µερών. Α. Προβλέψεις του Κανονισµού ΕΚ/1069/2009. Οι επιτρεπόµενες χρήσεις και το πλαίσιο καθορισµού τον επιτρεπόµενων µεθόδων επεξεργασίας περιγράφονται στον Ευρωπαϊκό Κανονισµό 1069/2009 που αντικατέστησε από το Μάρτιο του 2011 των ΕΚ 1774/2002 για τα ζωικά υποπροϊόντα που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο: Απόρριψη και χρήση υλικών της κατηγορίας 1. Τα υλικά της κατηγορίας 1: α) Απορρίπτονται ως απόβλητα µέσω αποτέφρωσης, (σύµφωνα µε τους περιορισµούς που θέτει η Οδηγία 2000/76/ΕΚ. i) απευθείας χωρίς να έχει προηγηθεί µεταποίηση, ή ii) έπειτα από µεταποίηση µε αποστείρωση υπό πίεση, εφόσον το απαιτεί η αρµόδια αρχή και το υλικό που προκύπτει επισηµανθεί µε ανεξίτηλο τρόπο. β) Ανακτώνται ή απορρίπτονται µέσω συναποτέφρωσης, εάν τα υλικά της κατηγορίας 1 είναι απόβλητα: i) απευθείας χωρίς να έχει προηγηθεί µεταποίηση, ή ii) έπειτα από µεταποίηση µε αποστείρωση υπό πίεση, εφόσον το απαιτεί η αρµόδια αρχή, και το υλικό που προκύπτει επισηµανθεί µε ανεξίτηλο τρόπο. γ) Εφόσον τα υλικά της κατηγορίας 1 δεν είναι ολόκληρα πτώµατα ή τα µέρη του σώµατος, (συµπεριλαµβανοµένων των προβιών και των δερµάτων) ζώων για τα οποία υπάρχει υπόνοια ότι έχουν µολυνθεί από Μεταδοτικών Σπογγωδών Εγκεφαλοπαθειών (ΜΣΕ) σύµφωνα µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 999/2001 ή στα οποία έχει επίσηµα επιβεβαιωθεί η παρουσία ΜΣΕ ή ζώων τα οποία θανατώθηκαν στο πλαίσιο µέτρων εξάλειψης των ΜΣΕ τότε απορρίπτονται µε µεταποίηση µε αποστείρωση υπό πίεση, ανεξίτηλη επισήµανση του υλικού που προκύπτει και ταφή σε εγκεκριµένο χώρο υγειονοµικής ταφής. δ) Εφόσον πρόκειται για υπολείµµατα τροφίµων από µεταφορικά µέσα που εκτελούν διεθνείς µεταφορές τότε απορρίπτονται µε ταφή σε εγκεκριµένο χώρο υγειονοµικής ταφής. ε) Χρησιµοποιούνται ως καύσιµο για καύση µε ή χωρίς εκ των προτέρων µεταποίηση 153

154 στ) Χρησιµοποιούνται για την παρασκευή ορισµένων ειδικών προϊόντων (π.χ. τροφών που προορίζονται για γουνοφόρα ζώα) µνεία των οποίων γίνεται στον ΕΚ 1069/2009 και διατίθενται στην αγορά σύµφωνα µε τον εν λόγω κανονισµό. Απόρριψη και χρήση υλικών της κατηγορίας 2 Τα υλικά της κατηγορίας 2: α) Απορρίπτονται ως απόβλητα µέσω αποτέφρωσης: i) απευθείας χωρίς να έχει προηγηθεί µεταποίηση, ή ii) έπειτα από µεταποίηση, µε αποστείρωση υπό πίεση εάν το απαιτεί η αρµόδια αρχή, και αφού το υλικό που προκύπτει επισηµανθεί µε ανεξίτηλο τρόπο. β) Ανακτώνται ή απορρίπτονται µέσω συναποτέφρωσης, εάν τα υλικά της κατηγορίας 2 είναι απόβλητα: i) απευθείας χωρίς να έχει προηγηθεί µεταποίηση, ή ii) έπειτα από µεταποίηση, µε αποστείρωση υπό πίεση εάν το απαιτεί η αρµόδια αρχή, και αφού το υλικό που προκύπτει επισηµανθεί µε ανεξίτηλο τρόπο. γ) Απορρίπτονται σε εγκεκριµένο χώρο υγειονοµικής ταφής, έπειτα από µεταποίηση µε αποστείρωση υπό πίεση και αφού το υλικό που προκύπτει επισηµανθεί µε ανεξίτηλο τρόπο. δ) χρησιµοποιούνται για την παρασκευή οργανικών λιπασµάτων ή βελτιωτικών εδάφους προς διάθεση στην αγορά έπειτα από µεταποίηση µε αποστείρωση υπό πίεση, εφόσον απαιτείται, και αφού το υλικό που προκύπτει επισηµανθεί µε ανεξίτηλο τρόπο. ε) Λιπασµατοποιούνται ή µετασχηµατίζονται σε βιοαέριο: i) έπειτα από µεταποίηση µε αποστείρωση υπό πίεση και αφού το υλικό που προκύπτει επισηµανθεί µε ανεξίτηλο τρόπο, ή ii) Εφόσον πρόκειται για κόπρο, πεπτικό σύστηµα και το περιεχόµενό του, γάλα, προϊόντα µε βάση το γάλα, πρωτόγαλα, αυγά και προϊόντα αυγών εφόσον η αρµόδια αρχή κρίνει ότι δεν αντιπροσωπεύουν κίνδυνο µετάδοσης οιασδήποτε σοβαρής µεταδοτικής νόσου, µε ή χωρίς εκ των προτέρων µεταποίηση. στ) ιασπείρονται στο έδαφος χωρίς µεταποίηση, εάν πρόκειται για κόπρο, περιεχόµενο του πεπτικού συστήµατος που έχει αποχωριστεί από το πεπτικό σύστηµα, γάλα, προϊόντα µε βάση το γάλα και πρωτόγαλα, εφόσον η αρµόδια αρχή κρίνει ότι δεν αντιπροσωπεύουν κίνδυνο µετάδοσης 154

155 οιασδήποτε σοβαρής µεταδοτικής νόσου. ζ) Εφόσον πρόκειται για υλικό που προέρχεται από υδρόβια ζώα, ενσιρώνονται, λιπασµατοποιούνται ή µετασχηµατίζονται σε βιοαέριο. η) Χρησιµοποιούνται ως καύσιµο για καύση µε ή χωρίς εκ των προτέρων µεταποίηση. θ) Χρησιµοποιούνται για την παρασκευή ορισµένων ειδικών προϊόντων (π.χ. τροφών που προορίζονται για γουνοφόρα ζώα) µνεία των οποίων γίνεται στον ΕΚ 1069/2009 και διατίθενται στην αγορά σύµφωνα µε τον εν λόγω κανονισµό. Απόρριψη και χρήση υλικών της κατηγορίας 3 Τα υλικά της κατηγορίας 3: α) Απορρίπτονται ως απόβλητα µέσω αποτέφρωσης µε ή χωρίς εκ των προτέρων µεταποίηση. β) Ανακτώνται ή απορρίπτονται µέσω συναποτέφρωσης µε ή χωρίς εκ των προτέρων µεταποίηση, εάν τα υλικά της κατηγορίας 3 είναι απόβλητα. γ) Απορρίπτονται σε εγκεκριµένο χώρο υγειονοµικής ταφής, έπειτα από µεταποίηση. δ) Μεταποιούνται, εκτός εάν πρόκειται για υλικά της κατηγορίας 3 που έχουν αλλάξει λόγω αποσύνθεσης ή αλλοίωσης τόσο ώστε να παρουσιάζουν µέσω του µεταποιηµένου προϊόντος απαράδεκτο κίνδυνο για τη δηµόσια υγεία ή την υγεία των ζώων, και χρησιµοποιούνται: i) για την παρασκευή ζωοτροφής για εκτρεφόµενα ζώα εκτός των γουνοφόρων ζώων (εκτός κι αν πρόκειται για προβιές και δέρµατα, οπλές και χηλές, φτερά, µαλλί, κέρατα, τρίχες και γούνες που προέρχονται από πτώµατα ζώων, ή λιπώδης ιστός από ζώα τα οποία έχουν σφαγεί σε σφαγείο αφού έχουν κριθεί κατάλληλα για σφαγή µε σκοπό την κατανάλωση από τον άνθρωπο ή υπολείµµατα τροφίµων, εκτός από τα υπολείµµατα τροφίµων από µεταφορικά µέσα που εκτελούν διεθνείς µεταφορές). ii) για την παρασκευή ζωοτροφής για γουνοφόρα ζώα iii) για την παρασκευή ζωοτροφής για ζώα συντροφιάς iv) για την παρασκευή οργανικών λιπασµάτων ή βελτιωτικών εδάφους ε) Χρησιµοποιούνται για την παραγωγή πρώτων υλών ζωοτροφής για ζώα συντροφιάς. στ) Λιπασµατοποιούνται ή µετασχηµατίζονται σε βιοαέριο. ζ) Εφόσον πρόκειται για υλικά που προέρχονται από υδρόβια ζώα, ενσιρώνονται, 155

156 λιπασµατοποιούνται ή µετασχηµατίζονται σε βιοαέριο. η) Εφόσον πρόκειται για όστρακα από οστρακοειδή και για κελύφη αυγών, χρησιµοποιούνται υπό συνθήκες που καθορίζει η αρµόδια αρχή οι οποίες αποκλείουν την εµφάνιση κινδύνων για τη δηµόσια υγεία και την υγεία των ζώων. θ) Χρησιµοποιούνται ως καύσιµο για καύση µε ή χωρίς εκ των προτέρων µεταποίηση. ι) Χρησιµοποιούνται για την παρασκευή ορισµένων ειδικών προϊόντων µνεία των οποίων γίνεται στον ΕΚ 1069/2009 και διατίθενται στην αγορά σύµφωνα µε τον εν λόγω κανονισµό. ια) Εφόσον πρόκειται για υπολείµµατα τροφίµων εκτός από υπολείµµατα τροφίµων από µεταφορικά µέσα που εκτελούν διεθνείς µεταφορές, µεταποιούνται µε αποστείρωση υπό πίεση ή άλλες µεθόδους θερµικής επεξεργασίας ή λιπασµατοποιούνται ή µετασχηµατίζονται σε βιοαέριο. ιβ) ιασπείρονται στο έδαφος χωρίς µεταποίηση, εάν πρόκειται για νωπό γάλα, πρωτόγαλα και παράγωγα προϊόντα τους, εφόσον η αρµόδια αρχή κρίνει ότι δεν αντιπροσωπεύουν κίνδυνο µετάδοσης οιασδήποτε µεταδοτικής νόσου µέσω αυτών των προϊόντων στους ανθρώπους ή τα ζώα. Καθορισµός µεθόδων µε τα µέτρα εφαρµογής του ΕΚ 1069/2009 Είναι δυνατόν να καθορίζονται µέτρα για την εφαρµογή του ΕΚ 1069/2009, τα οποία αφορούν τα εξής: α) Ειδικές προϋποθέσεις για τον επί του σκάφους χειρισµό και απόρριψη υλικού που προέρχεται από τον επί του σκάφους εκσπλαχνισµό ιχθύων, οι οποίοι παρουσιάζουν σηµάδια νόσου που µπορεί να µεταδοθεί στον άνθρωπο, µεταξύ των οποίων και παράσιτα. β) Τις µεθόδους µεταποίησης για τα ζωικά υποπροϊόντα εκτός της αποστείρωσης υπό πίεση, ιδίως όσον αφορά τις παραµέτρους που εφαρµόζονται γι αυτές τις µεθόδους µεταποίησης, συγκεκριµένα τον χρόνο, τη θερµοκρασία την πίεση και το µέγεθος σωµατιδίων. γ) Τις παραµέτρους για τον µετασχηµατισµό των ζωικών υποπροϊόντων, συµπεριλαµβανοµένων των υπολειµµάτων τροφίµων, σε βιοαέριο ή τη λιπασµατοποίησή τους. δ) Προϋποθέσεις για την αποτέφρωση και συναποτέφρωση ζωικών υποπροϊόντων και παραγώγων προϊόντων. ε) Προϋποθέσεις για την καύση ζωικών υποπροϊόντων και παράγωγων προϊόντων. στ) Προϋποθέσεις για την παραγωγή και τον χειρισµό ζωικών υποπροϊόντων από πουλερικά και λαγόµορφα που έχουν σφαγεί µέσα στη κτηνοτροφική εκµετάλλευση, τα οποία δεν εµφάνιζαν 156

157 κανένα σηµείο ασθένειας η οποία είναι δυνατόν να µεταδοθεί στον άνθρωπο ή στα ζώα. ζ) Την ενσίρωση υλικού που προέρχεται από υδρόβια ζώα. η) Την ανεξίτηλη επισήµανση των ζωικών υποπροϊόντων. θ) Τη διασπορά στο έδαφος ορισµένων ζωικών υποπροϊόντων, οργανικών λιπασµάτων και βελτιωτικών εδάφους. ι) Τη χρήση ορισµένων ζωικών υποπροϊόντων για τη σίτιση εκτρεφόµενων ζώων. ια) το επίπεδο κινδύνου για τη δηµόσια υγεία και την υγεία των ζώων σε σχέση µε ορισµένα υλικά τα οποία κρίνονται ως απαράδεκτα. Παρεκκλίσεις που αφορούν τη διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων. Κατά παρέκκλιση τα ζωικά υποπροϊόντα µπορούν: α) Να απορρίπτοντα, εφόσον προέρχονται από τον επί του σκάφους εκσπλαχνισµό ιχθύων, οι οποίοι παρουσιάζουν σηµάδια νόσου που µπορεί να µεταδοθεί στον άνθρωπο, µεταξύ των οποίων και παράσιτα. β) να χρησιµοποιούνται για ερευνητικούς σκοπούς για ειδικούς σκοπούς σίτισης ή άλλους σκοπούς όπως προβλέπεται από τον ΕΚ 1069/2009 γ) Να απορρίπτονται µε υγειονοµική ταφή εφόσον πρόκειται για ιπποειδή, ζώα συντροφιάς η άλλα ζώα (π.χ. νεκρά ζώα αποµακρυσµένων περιοχών), όπως προβλέπεται από τον ΕΚ 1069/2009 δ) να απορρίπτονται ή να χρησιµοποιούνται σύµφωνα µε εναλλακτικές µεθόδους όπως προβλέπεται από τον ΕΚ 1069/2009. ε) Εφόσον πρόκειται για υλικά της κατηγορίας 2 και της κατηγορίας 3 και εφόσον έχουν εγκριθεί από την αρµόδια αρχή, να χρησιµοποιούνται για την παρασκευή και τη διασπορά στο έδαφος βιοδυναµικών παρασκευασµάτων, όπως αναφέρεται στον Κανονισµού 834/2007. στ) Εφόσον πρόκειται για υλικά της κατηγορίας 3 και εφόσον έχουν εγκριθεί από την αρµόδια αρχή, να χρησιµοποιούνται για τη σίτιση ζώων συντροφιάς. η) Εφόσον πρόκειται περί ζωικών υποπροϊόντων πλην των υλικών της κατηγορίας 1, τα οποία ανακύπτουν κατά τη διάρκεια χειρουργικής επέµβασης σε ζώντα ζώα ή κατά τη γέννηση ζώων στο αγρόκτηµα, και εφόσον έχουν εγκριθεί από την αρµόδια αρχή, να απορρίπτονται στο συγκεκριµένο αγρόκτηµα. 157

158 ιάθεση στην αγορά και χρήση. Τα ζωικά υποπροϊόντα και τα παράγωγα προϊόντα που προορίζονται για ζωοτροφή εκτρεφόµενων ζώων, εκτός των γουνοφόρων ζώων, µπορούν να διατίθενται στην αγορά µόνο εάν: α) Είναι ή προέρχονται από υλικά της κατηγορίας 3 (εκτός κι αν πρόκειται για προβιές και δέρµατα, οπλές και χηλές, φτερά, µαλλί, κέρατα, τρίχες και γούνες που προέρχονται από πτώµατα ζώων, ή λιπώδης ιστός από ζώα τα οποία έχουν σφαγεί σε σφαγείο αφού έχουν κριθεί κατάλληλα για σφαγή µε σκοπό την κατανάλωση από τον άνθρωπο ή υπολείµµατα τροφίµων, εκτός από υπολείµµατα τροφίµων από µεταφορικά µέσα που εκτελούν διεθνείς µεταφορές). β) Έχουν συλλεχθεί ή µεταποιηθεί, κατά περίπτωση, σύµφωνα µε τους όρους για την αποστείρωση υπό πίεση ή άλλους όρους για την αποτροπή των κινδύνων που παρουσιάζονται για τη δηµόσια υγεία ή για την υγεία των ζώων. γ) Προέρχονται από εγκεκριµένες ή καταχωρηµένες σε µητρώο εγκαταστάσεις ή µονάδες, ανάλογα µε το σχετικό ζωικό υποπροϊόν ή το παράγωγο προϊόν. Η επιτρεπόµενη χρήση των προϊόντων µεταποίησης ζωικών υποπροϊόντων για τη διατροφή των ζώων παρουσιάζονται συνοπτικά στο Παράρτηµα XVII. Τα οργανικά λιπάσµατα και τα βελτιωτικά εδάφους µπορούν να διατίθενται στην αγορά και να χρησιµοποιούνται εφόσον: α) Προέρχονται από υλικά της κατηγορίας 2 ή της κατηγορίας 3. β) Έχουν παραχθεί σύµφωνα µε τους όρους για την αποστείρωση υπό πίεση ή υπό άλλους όρους για την αποτροπή των κινδύνων που παρουσιάζονται για τη δηµόσια υγεία και την υγεία των ζώων. γ) Προέρχονται από εγκεκριµένες ή καταχωρισµένες σε µητρώα εγκαταστάσεις ή µονάδες, ανάλογα µε την περίπτωση. δ) Στην περίπτωση κρεατάλευρων και οστεάλευρων που παράγονται από υλικό της κατηγορίας 2 και µεταποιηµένη ζωική πρωτεΐνη και προορίζονται να χρησιµοποιηθούν ως οργανικά λιπάσµατα ή βελτιωτικά εδάφους, έχουν αναµιχθεί µε συστατικό για να αποκλείεται η χρήση του µείγµατος ως ζωοτροφής στη συνέχεια και φέρουν σχετική σήµανση. Επιπλέον, τα κατάλοιπα διάσπασης από µετασχηµατισµό σε βιοαέριο ή το λίπασµα µπορούν να διατεθούν στην αγορά και να χρησιµοποιηθούν ως οργανικά λιπάσµατα ή βελτιωτικά εδάφους. Τα κράτη µέλη µπορούν να θεσπίζουν ή να διατηρούν εθνικούς κανόνες για την επιβολή πρόσθετων όρων για τη χρήση ή τον περιορισµό της χρήσης των οργανικών λιπασµάτων και των 158

159 βελτιωτικών εδάφους, µε την προϋπόθεση ότι οι κανόνες αυτοί αιτιολογούνται για λόγους προστασίας της δηµόσιας υγείας και της υγείας των ζώων.2. Β. Μέθοδοι µεταποίησης ζωικών προϊόντων. Ο ΕΚ 1774/2002 περιέγραφε 7 εγκεκριµένες Μεθόδους Μεταποίησης των ζωικών υποπροϊόντων και οι οποίες συνήθως εφαρµόζονται από της υφιστάµενες µονάδες επεξεργασίας στην. Η µέθοδος που επιλέγεται σε κάθε περίπτωση για τη µεταποίηση των ζωικών υποπροϊόντων εξαρτάται από το µέγεθος των σωµατιδίων των ζωικών υποπροϊόντων καθώς και από τη θερµοκρασία, το χρόνο και την πίεση που απαιτείται κάθε φορά για την µεταποίηση των ζωικών υποπροϊόντων. Οι επτά µέθοδοι µεταποίησης των ζωικών υποπροϊόντων είναι οι εξής: Μέθοδος 1 Μείωση. Εάν το µέγεθος των σωµατιδίων των ζωικών υποπροϊόντων προς µεταποίηση είναι µεγαλύτερο από 50 mm, πρέπει να περιορίζεται µέσω κατάλληλου εξοπλισµού, ώστε το µέγεθος των σωµατιδίων µετά τη µείωση να µην υπερβαίνει τα 50 mm. Η αποτελεσµατικότητα του εξοπλισµού πρέπει να ελέγχεται καθηµερινά και η κατάστασή του να καταγράφεται. Εάν οι έλεγχοι καταδείξουν την ύπαρξη σωµατιδίων µεγαλύτερων από 50 mm, η διαδικασία πρέπει να διακοπεί και να γίνει επιδιόρθωση πριν επαναληφθεί. Χρόνος, Θερµοκρασία, πίεση. Έπειτα από τη µείωση, τα ζωικά υποπροϊόντα πρέπει να θερµαίνονται σε θερµοκρασία ανώτερη των 133 o C στο κέντρο µάζας τουλάχιστον επί 20 πρώτα λεπτά χωρίς διακοπή σε (απόλυτη) πίεση τουλάχιστον 3 bar παραγόµενη από κεκορεσµένο ατµό η θερµική επεξεργασία µπορεί να εφαρµόζεται ως µοναδική διαδικασία ή ως φάση αποστείρωσης πριν ή µετά τη διαδικασία. Η επεξεργασία µπορεί να γίνεται κατά παρτίδες ή µε συνεχή συστήµατα. Μέθοδος 2 Μείωση. Εάν το µέγεθος των σωµατιδίων των ζωικών υποπροϊόντων προς µεταποίηση είναι µεγαλύτερο από 150 mm, πρέπει να περιορίζεται µέσω κατάλληλου εξοπλισµού, ώστε το µέγεθος των σωµατιδίων µετά τη µείωση να µην υπερβαίνει τα 150 mm. Η αποτελεσµατικότητα του εξοπλισµού πρέπει να ελέγχεται καθηµερινά και η κατάστασή του να καταγράφεται. Εάν οι έλεγχοι καταδείξουν την ύπαρξη σωµατιδίων µεγαλύτερων από 150 mm, η διαδικασία πρέπει να διακοπεί και να γίνει επιδιόρθωση πριν επαναληφθεί. Χρόνος, Θερµοκρασία, πίεση. Έπειτα από τη µείωση, τα ζωικά υποπροϊόντα πρέπει να θερµαίνονται σε θερµοκρασία ανώτερη των 100 o C στο κέντρο µάζας τουλάχιστον επί 125 λεπτά, 159

160 θερµοκρασία ανώτερη των 110 o C στο κέντρο µάζας τουλάχιστον επί 120 λεπτά και θερµοκρασία ανώτερη των 120 o C στο κέντρο µάζας τουλάχιστον επί 50 λεπτά. Η επεξεργασία πρέπει να γίνεται κατά παρτίδες και τα ζωικά υποπροϊόντα µπορούν να θερµαίνονται έτσι ώστε οι απαιτήσεις χρόνου και θερµοκρασίας να επιτυγχάνονται ταυτοχρόνως. Μέθοδος 3 Μείωση. Εφόσον το µέγεθος των σωµατιδίων των ζωικών υποπροϊόντων προς µεταποίηση είναι µεγαλύτερο από 30 mm, πρέπει να περιορίζεται µέσω κατάλληλου εξοπλισµού, ώστε το µέγεθος των σωµατιδίων µετά τη µείωση να µην υπερβαίνει τα 30 mm. Η αποτελεσµατικότητα του εξοπλισµού πρέπει να ελέγχεται καθηµερινά και η κατάστασή του να καταγράφεται. Στην περίπτωση οι έλεγχοι καταδείξουν την ύπαρξη σωµατιδίων µεγαλύτερων από 30 mm, τότε η διαδικασία πρέπει να διακοπεί και να γίνει επιδιόρθωση πριν επαναληφθεί. Χρόνος, Θερµοκρασία, πίεση. Έπειτα από τη µείωση, τα ζωικά υποπροϊόντα πρέπει να θερµαίνονται σε θερµοκρασία ανώτερη των 100 o C στο κέντρο µάζας τουλάχιστον επί 95 λεπτά, θερµοκρασία ανώτερη των 110 o C στο κέντρο µάζας τουλάχιστον επί 55 λεπτά και θερµοκρασία ανώτερη των 120 o C στο κέντρο µάζας τουλάχιστον επί 13 λεπτά. Η επεξεργασία πρέπει να γίνεται κατά παρτίδες ή µε συνεχή συστήµατα, και τα ζωικά υποπροϊόντα πρέπει να θερµαίνονται µε τέτοιο τρόπο ώστε οι απαιτήσεις χρόνου και θερµοκρασίας να επιτυγχάνονται ταυτοχρόνως. Μέθοδος 4 Μείωση. Στην περίπτωση που το µέγεθος των σωµατιδίων των ζωικών υποπροϊόντων προς µεταποίηση είναι µεγαλύτερο από 30 mm, τότε αυτό πρέπει να περιορίζεται µέσω κατάλληλου εξοπλισµού, ώστε το µέγεθος των σωµατιδίων µετά τη µείωση να µην υπερβαίνει τα 30 mm. Η αποτελεσµατικότητα του εξοπλισµού πρέπει να ελέγχεται καθηµερινά και η κατάστασή του να καταγράφεται. Εάν οι έλεγχοι καταδείξουν την ύπαρξη σωµατιδίων µεγαλύτερων από 30 mm, η διαδικασία πρέπει να διακοπεί και να γίνει επιδιόρθωση πριν επαναληφθεί. Χρόνος, Θερµοκρασία, πίεση. Έπειτα από τη µείωση, τα ζωικά υποπροϊόντα πρέπει να τοποθετούνται σε δοχείο µε προστιθέµενο λίπος και να θερµαίνονται σε θερµοκρασία ανώτερη των 100 o C στο κέντρο µάζας τουλάχιστον επί 16 λεπτά, θερµοκρασία ανώτερη των 110 o C στο κέντρο µάζας τουλάχιστον επί 13 λεπτά, σε θερµοκρασία ανώτερη των 120 o C στο κέντρο µάζας τουλάχιστον επί 8 λεπτά και σε θερµοκρασία ανώτερη των 130 o C στο κέντρο µάζας τουλάχιστον επί 3 λεπτά. Η επεξεργασία µπορεί να γίνεται κατά παρτίδες ή µε συνεχή συστήµατα. Τα ζωικά 160

161 υποπροϊόντα πρέπει να θερµαίνονται κατά τρόπον ώστε οι απαιτήσεις χρόνου και θερµοκρασίας να επιτυγχάνονται ταυτοχρόνως. Μέθοδος 5 Μείωση. Εφόσον το µέγεθος των σωµατιδίων των ζωικών υποπροϊόντων προς µεταποίηση είναι µεγαλύτερο από 20 mm, θα πρέπει να περιορίζεται µέσω κατάλληλου εξοπλισµού, ώστε το µέγεθος των σωµατιδίων µετά τη µείωση να µην υπερβαίνει τα 20 mm. Η αποτελεσµατικότητα του εξοπλισµού πρέπει να ελέγχεται καθηµερινά και η κατάστασή του να καταγράφεται. Εάν οι έλεγχοι καταδείξουν την ύπαρξη σωµατιδίων µεγαλύτερων από 20 mm, η διαδικασία πρέπει να διακοπεί και να γίνει επιδιόρθωση πριν επαναληφθεί. Χρόνος, Θερµοκρασία, πίεση. Έπειτα από τη µείωση, τα ζωικά υποπροϊόντα πρέπει να θερµαίνονται µέχρι πήξεως και µετά να πιέζονται έτσι ώστε να αποµακρύνονται το λίπος και το ύδωρ από το πρωτεϊνούχο υλικό. Το πρωτεϊνούχο υλικό πρέπει στη συνέχεια να θερµαίνεται σε θερµοκρασία ανώτερη των 80 o C στο κέντρο µάζας τουλάχιστον επί 120 λεπτά, και σε θερµοκρασία ανώτερη των 100 o C στο κέντρο µάζας τουλάχιστον επί 60 λεπτά. Η επεξεργασία µπορεί να γίνεται κατά παρτίδες ή µε συνεχή συστήµατα. 4. Τα ζωικά υποπροϊόντα πρέπει να θερµαίνονται κατά τρόπον ώστε οι απαιτήσεις χρόνου και θερµοκρασίας να επιτυγχάνονται ταυτοχρόνως. Μέθοδος 6: Αποκλειστικά για ζωικά υποπροϊόντα ιχθύων της κατηγορίας 3 Μείωση. Το µέγεθος των σωµατιδίων ζωικών υποπροϊόντων πρέπει να µειώνεται τουλάχιστον σε: α) 50 mm στην περίπτωση θερµικής επεξεργασίας σύµφωνα µε την περίπτωση α). β) 30 mm στην περίπτωση θερµικής επεξεργασίας σύµφωνα µε την περίπτωση β). Στη συνέχεια, τα σωµατίδια πρέπει να αναµειγνύονται µε φορµικό οξύ για τη µείωση και τη διατήρηση του ph σε επίπεδο ίσο ή κατώτερο του 4,0. Το µείγµα πρέπει να φυλάσσεται για τουλάχιστον 24 ώρες εν αναµονή της περαιτέρω επεξεργασίας. Χρόνος, Θερµοκρασία, πίεση. Μετά τη µείωση, το µείγµα πρέπει να θερµαίνεται: α) σε θερµοκρασία τουλάχιστον 90 C για τουλάχιστον 60 λεπτά, ή β) σε θερµοκρασία τουλάχιστον 70 C για τουλάχιστον 60 λεπτά. Όταν γίνεται χρήση συστήµατος συνεχούς ροής, η πρόοδος του προϊόντος εντός του µεταλλάκτη θερµότητας πρέπει να ελέγχεται µε µηχανικό χειριστήριο που περιορίζει τη µετακίνησή του έτσι 161

162 ώστε στο τέλος της θερµικής επεξεργασίας το προϊόν να έχει ολοκληρώσει κύκλο επαρκή τόσο σε χρόνο όσο και σε θερµοκρασία. Μέθοδος 7 1. Οποιαδήποτε µέθοδος µεταποίησης εγκεκριµένη από την αρµόδια αρχή και εφόσον έχει καταδειχθεί στην αρµόδια αρχή ότι το τελικό προϊόν δοκιµάστηκε σε ηµερήσια βάση για περίοδο ενός µηνός σύµφωνα µε τα ακόλουθα µικροβιολογικά πρότυπα: α) δείγµατα υλικού που λαµβάνονται αµέσως µετά τη θερµική επεξεργασία: Clostridium perfringens: απουσία σε 1 g προϊόντων β) δείγµατα υλικού που λαµβάνονται κατά ή αµέσως µετά την απόσυρση από την αποθήκευση στη µονάδα µεταποίησης: Salmonella: απουσία σε 25 g: n = 5, c = 0, m = 0, M = 0 Enterobacteriaceae: n = 5, c = 2, m = 10, M = 300 σε 1 g Όπου n ο αριθµός των δειγµάτων που πρέπει να ελεγχθούν, m η τιµή κατωφλίου για τον αριθµό βακτηρίων (το αποτέλεσµα θεωρείται ικανοποιητικό αν ο αριθµός των βακτηρίων σε όλα τα δείγµατα δεν υπερβαίνει το m), M η µέγιστη τιµή για τον αριθµό βακτηρίων (το αποτέλεσµα θεωρείται µη ικανοποιητικό εάν ο αριθµός των βακτηρίων σε ένα ή περισσότερα δείγµατα είναι Μ ή µεγαλύτερος) και c ο αριθµός των δειγµάτων των οποίων ο βακτηριακός έλεγχος µπορεί να ήταν µεταξύ m και Μ, όπου το δείγµα θεωρείται ακόµη αποδεκτό εφόσον η βακτηριακή µέτρηση των λοιπών δειγµάτων είναι m ή µικρότερη. Οι λεπτοµέρειες των κρίσιµων σηµείων ελέγχου µε τα οποία κάθε µονάδα µεταποίησης πρέπει να συµµορφώνεται ικανοποιητικά προς τα µικροβιολογικά πρότυπα, θα πρέπει να καταγράφονται και να διατηρούνται έτσι ώστε ο ιδιοκτήτης, ο φορέας εκµετάλλευσης ή ο αντιπρόσωπός τους καθώς και η αρµόδια αρχή να µπορούν να παρακολουθούν τη λειτουργία της µονάδας. Οι πληροφορίες που θα καταγράφονται και θα παρακολουθούνται πρέπει να περιλαµβάνουν το µέγεθος των σωµατιδίων, την κρίσιµη θερµοκρασία και, εάν χρειάζεται, τον απόλυτο χρόνο, τη διακύµανση της πίεσης, το ρυθµό τροφοδότησης σε πρώτη ύλη και το ρυθµό ανακύκλωσης του λίπους. Οι πληροφορίες αυτές πρέπει να διατίθενται στην Επιτροπή κατόπιν αιτήσεώς της. Στα παρακάτω σχήµατα παρουσιάζεται µια τυπική διάταξη µονάδας αδρανοποίησης ζωικών υποπροϊόντων. 162

163 Σχ.1: εξαµενή αποθήκευσης ζωικών υποπροϊόντων. Σχ.2: Ηλεκτροµαγνήτης παγίδευσης ξένων σωµάτων. Σχ.3: Κοχλίας µεταφοράς υποπροϊόντων προς τεµαχισµό. 163

164 Σχ.4: ιάταξη τεµαχισµού ζωικών υποπροϊόντων. Σχ.5: Κοχλίας µεταφοράς τεµαχισµένων σωµατιδίων. Σχ.6: εξαµενή αποθήκευσης αίµατος. 164

165 Σχ.7: ιάταξη θερµικής αδρανοποίησης σωµατιδίων ζωικών υποπροϊόντων υπό πίεση. Σχ.8: Κυκλώνας κατακράτησης σωµατιδίων. Σχ.9: εξαµενή διαχωρισµού κρεατάλευρου - λίπους. 165

166 Σχ.10: Κοχλίας αποµάκρυνσης κρεατάλευρου. Σχ.11: Συµπυκνωτής. Σχ.12: Πύργος Ψύξεως. 166

167 Σύµφωνα µε το Γραφείο ιαχείρισης Ζωικών Αποβλήτων της Κτηνιατρικής ιεύθυνσης του ΥΠΑΑΤ η διάθεση των ζωικών υποπροϊόντων µε αποτέφρωση και υγειονοµική ταφή µπορεί να λάβει χώρα σύµφωνα µε τις προϋποθέσεις που αναφέρονται στη συνέχεια. Όλα τα ζωικά υποπροϊόντα, µεταποιηµένα και µη, µπορούν να οδηγηθούν απ ευθείας για αποτέφρωση σε µονάδα αποτέφρωσης εγκεκριµένη µε την οδηγία 2000/76/ΕΚ. (Εγκεκριµένη από το ΥΠΕΚΚΑ) Όλα τα µη µεταποιηµένα ζωικά υποπροϊόντα µπορούν να οδηγηθούν απ ευθείας για αποτέφρωση σε µονάδα αποτέφρωσης εγκεκριµένη από το Γραφείο ιαχείρισης Ζωικών Αποβλήτων για την αποτέφρωση της αντίστοιχης κατηγορίας αποβλήτων. Όλα τα ζωικά υποπροϊόντα, αφού µεταποιηθούν, µπορούν να οδηγηθούν για αποτέφρωση ή συναποτέφρωση σε µονάδα αποτέφρωσης ή συναποτέφρωσης εγκεκριµένη µε την οδηγία 2000/76/ΕΚ. (Εγκεκριµένη από το ΥΠΕΚΚΑ). Όλα τα ζωικά υποπροϊόντα, εκτός από τα ζώα που είναι ύποπτα ή στα οποία έχει επίσηµα επιβεβαιωθεί σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια ή /και ζώα τα οποία θανατώνονται στο πλαίσιο µέτρων εξάλειψης των σπογγωδών εγκεφαλοπαθειών, αφού µεταποιηθούν σε εγκεκριµένη µονάδα µεταποίησης της κατηγορίας τους, µπορούν να οδηγηθούν σε χώρο υγειονοµικής ταφής εγκεκριµένο µε την οδηγία 1999/31/ΕΚ. (Εγκεκριµένο από το ΥΠΕΚΚΑ.) Εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων (που αναφέρονται στον ΕΚ 1069/2009), απαγορεύεται να οδηγούνται σε χώρο υγειονοµικής ταφής µη µεταποιηµένα ζωικά υποπροϊόντα. Σύµφωνα µε τον ΕΚ 1069/2009, τα νεκρά ζώα συντροφιάς µπορούν να διατίθενται ως απόβλητα µε ταφή. Συγκεκριµένα ζωικά υποπροϊόντα (ολόκληρα πτώµατα ζώων που περιέχουν υλικό ειδικού κινδύνου, υλικά της κατηγορίας 2, υλικά της κατηγορίας 3, ζωικά υποπροϊόντα σε περίπτωση εκδήλωσης επιζωοτίας κατονοµαζόµενης στον κατάλογο Α του ιεθνούς Γραφείου Επιζωοτιών) που προέρχονται από απόµερες περιοχές µπορούν να διατίθενται ως απόβλητα µε επί τόπου καύση ή ταφή. Ωστόσο η απαγόρευση της καύσης ή της ταφής ζώων για τα οποία υπάρχει υπόνοια ή στα οποία έχει επίσηµα επιβεβαιωθεί σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια ισχύει και για τις απόµερες περιοχές 167

168 2.5. ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΤΗΝΟ-ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΖΩΙΚΩΝ ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΙΟΑΕΡΙΟΥ Η συνεχώς αυξανόµενη παραγωγή αποβλήτων έχουν καταστεί ένα από τα κύρια περιβαλλοντικά προβλήµατα της σύγχρονης κοινωνίας. Η αειφόρος διαχείριση, αλλά και η πρόληψη και η µείωση των αποβλήτων συνιστούν κρίσιµες πολιτικές προτεραιότητες και αποτελούν ένα σηµαντικό µέρος των προσπαθειών για τη µείωση της περιβαλλοντικής ρύπανσης, των εκποµπών των αερίων του θερµοκηπίου και την αντιµετώπιση της παγκόσµιας κλιµατικής αλλαγής. Η εντατικοποίηση της κτηνοτροφίας αφενός και η ευαισθητοποίηση των - σε µεγάλο βαθµό αστικοποιηµένων πλέον - τοπικών κοινωνιών, δεν µπορούν να κάνουν αποδεκτές τις προηγούµενες πρακτικές της ανεξέλεγκτης εναπόθεσης των γεωργο-κτηνοτροφικών αποβλήτων. Ούτε η ελεγχόµενη διάθεση στις χωµατερές και η διασπορά τους αγρούς ούτε η αποτέφρωση των οργανικών αποβλήτων δεν µπορούν πλέον να θεωρηθούν τεχνολογίες επιλογής. Τα περιβαλλοντικά πρότυπα που ισχύουν σήµερα είναι πολύ πιο αυστηρά, ενώ η ανάκτηση της ενέργειας και η ανακύκλωση των θρεπτικών ουσιών και της οργανικής ουσίας είναι πλέον το ζητούµενο. Η παραγωγή βιοαερίου από την αναερόβια χώνευση των πτηνο-κτηνοτροφικών λυµάτων και των ζωικών υποπροϊόντων µαζί µε µια µεγάλη ποικιλία άλλων οργανικών αποβλήτων, µετατρέπει αυτά τα υποστρώµατα σε ανανεώσιµη ενέργεια και προσφέρει ένα άριστο φυσικό λίπασµα για τη γεωργία. Συγχρόνως, η αφαίρεση του υγρού οργανικού µέρους από τα ρεύµατα των αποβλήτων αυξάνει την θερµαντική τιµή των υπόλοιπων αποβλήτων κατά την αποτέφρωση και τη σταθερότητα στις περιοχές των χωµατερών. Η αναερόβια χώνευση είναι µια µικροβιολογική διεργασία αποσύνθεσης της οργανικής ουσίας, απουσία οξυγόνου, η οποία είναι συνήθης σε πολλά φυσικά περιβάλλοντα. Σήµερα εφαρµόζεται υπό ελεγχόµενες συνθήκες για την παραγωγή βιοαερίου σε αεροστεγείς δεξαµενές που λειτουργούν ως αντιδραστήρες και οι οποίες συνήθως ονοµάζονται χωνευτήρες. Ένα ευρύ φάσµα µικροοργανισµών εµπλέκεται στην αναερόβια διεργασία βιο- αποδόµησης της οργανικής ουσίας που τελικά έχει δύο κύρια τελικά προϊόντα: το βιοαέριο και το κόµποστ. Το βιοαέριο είναι ένα αέριο καύσιµο που αποτελείται από µεθάνιο, διοξείδιο του άνθρακα και από µικρές ποσότητες άλλων αερίων και ιχνοστοιχείων. Μπορεί να χρησιµοποιηθεί απευθείας µετά την παραγωγή του για την παραγωγή ηλεκτρισµού και θερµότητας, ή µετά από εµπλουτισµό να διοχετευθεί στο δίκτυο φυσικού αερίου ή να χρησιµοποιηθεί για εφαρµογές κίνησης οχηµάτων. Το κόµποστ είναι το χωνευµένο υπόστρωµα, πλούσιο σε θρεπτικές ουσίες το οποίο χρησιµοποιείται ως λίπασµα για τα φυτά. ιαθέτει µια σειρά πλεονεκτηµάτων σε σχέση µε την 168

169 κόπρο που χρησιµοποιείται για τη λίπανση των αγρών και έτσι η χρήση του στη γεωργία αυξάνεται διαρκώς. Η παραγωγή και η συλλογή του βιοαερίου που παράγεται από µια βιολογική διεργασία τεκµηριώθηκε για πρώτη φορά στο Ηνωµένο Βασίλειο το 1895 (Metcalf και Eddy, 1979). Από τότε, η διεργασία παραγωγής βιοαερίου αναπτύχθηκε περαιτέρω και εφαρµόστηκε σε ευρεία κλίµακα για την επεξεργασία λυµάτων και τη σταθεροποίηση της λυµατολάσπης. Η ενεργειακή κρίση στις αρχές της δεκαετίας του 70 και κυρίως το πρόβληµα της παγκόσµιας κλιµατικής αλλαγής από τα µέσα της δεκαετίας του 90, αναθέρµανε το ενδιαφέρον για τη χρήση των ανανεώσιµων καυσίµων, συµπεριλαµβανοµένου του βιοαερίου που παράγεται µε αναερόβια χώνευση. Το βιοαέριο είναι σήµερα στην αιχµή των προσπαθειών για την αντικατάσταση των ορυκτών καυσίµων, για την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιµες πηγές, καθώς για την εξεύρεση περιβαλλοντικά αειφόρων λύσεων επεξεργασίας και ανακύκλωσης των πτηνοκτηνοτροφικών αποβλήτων, των ζωικών υποπροϊόντων και των οργανικών αποβλήτων σε παγκόσµια κλίµακα. Οι εγκαταστάσεις βιοαερίου που επεξεργάζονται τα γεωργικά υποστρώµατα (πτηνοκτηνοτροφικά απόβλητα, ζωικά υποπροϊόντα, φυτικά υπολείµµατα, ενεργειακές καλλιέργειες, οργανικά απόβλητα από τις αγροτοβιοµηχανικές µονάδες και την βιοµηχανία παραγωγής τροφίµων) είναι µερικές από τις πιο σηµαντικές εφαρµογές της αναερόβιας χώνευσης σήµερα. Στην Ασία είναι σε λειτουργία αρκετά εκατοµµύρια πολύ απλοί, µικρής κλίµακας χωνευτήρες βιοαερίου σε χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία, το Νεπάλ και το Βιετνάµ, παράγοντας βιοαέριο για µαγείρεµα και φωτισµό. Στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αµερική αρκετές χιλιάδες γεωργικές εγκαταστάσεις αναερόβιας χώνευσης - πολλές από αυτές µεγάλης κλίµακας και µε εφαρµογή υψηλής τεχνολογίας - είναι σε λειτουργία. ενώ ο αριθµός τους αυξάνεται συνεχώς τα τελευταία έτη. Μόνο στη Γερµανία το 2007 βρισκόταν εν λειτουργία περισσότερες από 3700 εγκαταστάσεις βιοαερίου. Το βιοαέριο αναερόβιας χώνευσης είναι µια φτηνή και ουδέτερη σε εκποµπές CO 2 πηγή ανανεώσιµης ενέργειας, που προσφέρει τη δυνατότητα αειφόρου και φιλικής προς το περιβάλλον αξιοποίησης και ανακύκλωσης ενός ευρέως φάσµατος υποστρωµάτων, που περιλαµβάνει γεωργικά υπολείµµατα και υποπροϊόντα, διάφορα βιολογικά απόβλητα, υγρά οργανικά απόβλητα από τη βιοµηχανία, καθώς και την ιλύ καθαρισµού των αστικών λυµάτων. Συγχρόνως, παρέχει διάφορα κοινωνικό-οικονοµικά οφέλη τόσο για τους εµπλεκόµενους µε τις εγκαταστάσεις βιοαερίου (αγρότες, κτηνοτρόφους) όσο και για ολόκληρη την κοινωνία. Η υψηλή διαθεσιµότητα των διάφορων γεωργικών πρώτων υλών προσφέρει σηµαντικό δυναµικό για την αύξηση της παραγωγής βιοαερίου στην Ευρώπη, την Ελλάδα και την περιφέρεια 169

170 Ηπείρου. Η εφαρµογή των τεχνολογιών αναερόβιας χώνευσης θα συµβάλει στην επίλυση σηµαντικών προβληµάτων περιβαλλοντικής ρύπανσης, ενώ θα ενισχύσει την βιώσιµη ανάπτυξη των αγροτικών κοινοτήτων και του γεωργικού τοµέα γενικότερα. Πλεονεκτήµατα των τεχνολογιών βιοαερίου Η παραγωγή και η χρήση του βιοαερίου που παράγεται από την αναερόβια χώνευση παρέχει πολλά περιβαλλοντικά και κοινωνικο-οικονοµικά οφέλη για το κοινωνικό σύνολο και για τους εµπλεκόµενους αγρότες και κτηνοτρόφους. Η χρήση του βιοαερίου προστατεύει τις θέσεις εργασίας στις αγροτικές περιοχές, αυξάνει την περιφερειακή αγοραστική δύναµη, βελτιώνει το βιοτικό επίπεδο και συµβάλλει στην οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη. Τα οφέλη από την παραγωγή και χρήση του βιοαερίου παρουσιάζονται συνοπτικά στο παρακάτω σχήµα. Σχ. 1. Πλεονεκτήµατα από την παραγωγή και χρήση βιοαερίου. Η παγκόσµια ενεργειακή τροφοδοσία εξαρτάται σήµερα σε πολύ µεγάλο βαθµό από τις ορυκτές πηγές ενέργειας (ακατέργαστο πετρέλαιο, λιγνίτης, λιθάνθρακας, φυσικό αέριο). Οι πηγές αυτές είναι κατά κάποιο τρόπο τα απολιθωµένα κατάλοιπα νεκρών φυτών και ζώων, που έχουν εκτεθεί σε υψηλή πίεση και θερµοκρασία θαµµένα στο φλοιό της γης για εκατοµµύρια χρόνια. Για τον λόγο αυτό τα ορυκτά καύσιµα είναι πρακτικά µη ανανεώσιµοι πόροι αφού τα αποθέµατα τους µειώνονται πολύ ταχύτερα απ ότι διαµορφώνονται νέα. Υπάρχει κάποια διαφωνία µεταξύ των επιστηµόνων για το πόσο θα διαρκέσουν τα ορυκτά 170

171 καύσιµα, αλλά σύµφωνα µε κάποιους ερευνητές, η «πετρελαϊκή αιχµή» έχει ήδη επέλθει ή αναµένεται πολύ σύντοµα. Ως πετρελαϊκή αιχµή ορίζεται το χρονικό σηµείο κατά το οποίο έχει επιτευχθεί ο µέγιστος ρυθµός παραγωγής αργού πετρελαίου παγκοσµίως, µετά από το οποίο ο ρυθµός παραγωγής αρχίζει να φθίνει. Σχ. 2. Σενάρια παραγωγής πετρελαίου και «πετρελαϊκή αιχµή» ASPO 2008 / BiG>East Biogas Handbook. Σε αντίθεση µε τα ορυκτά καύσιµα, το βιοαέριο αναερόβιας χώνευσης είναι µόνιµα ανανεώσιµο, καθώς έχει παραχθεί από βιοµάζα, η οποία είναι µία έµβια αποθήκη της ηλιακής ενέργειας που δεσµεύεται µέσω της φωτοσύνθεσης. Το βιοαέριο δε βελτιώνει µόνο το ενεργειακό ισοζύγιο µιας χώρας αλλά συµβάλλει σηµαντικά στη διατήρηση των φυσικών πόρων και στην προστασία του περιβάλλοντος. Η χρήση των ορυκτών καυσίµων όπως ο λιγνίτης, ο λιθάνθρακας, το ακατέργαστο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, µετατρέπει τον άνθρακα που είναι αποθηκευµένος για εκατοµµύρια έτη στο φλοιό της Γης, και τον απελευθερώνει ως διοξείδιο του άνθρακα (CO 2 ) στην ατµόσφαιρα µε ταυτόχρονη κατανάλωση οξυγόνου (Ο 2 ). Το διοξείδιο του άνθρακα είναι ένα από τα αέρια του φαινοµένου του θερµοκηπίου. Η αύξηση της συγκέντρωσής του παγιδεύει εντός της ατµόσφαιρας την ηλιακή ακτινοβολία που ανακλάται από την επιφάνεια της γης στο διάστηµα προκαλώντας την παγκόσµια αύξηση της θερµοκρασίας (φαινόµενο του θερµοκηπίου) Η καύση του βιοαερίου επίσης απελευθερώνει CO 2, µε τη διαφορά ότι, σε αντίθεση µε τα 171

172 ορυκτά καύσιµα, ο άνθρακας στην περίπτωση του βιοαερίου ελήφθη πρόσφατα από την ατµόσφαιρα, µέσω της φωτοσυνθετικής δραστηριότητα των φυτών. Ο κύκλος άνθρακα του βιοαερίου κλείνει έτσι µέσα σε έναν πολύ σύντοµο χρονικό διάστηµα (µεταξύ ενός και αρκετών ετών). Η παραγωγή βιοαερίου αναερόβιας χώνευσης µειώνει επίσης τις εκποµπές του µεθανίου (CH 4 ) και του νιτρώδους οξειδίου (Ν 2 Ο) που παράγονται κατά την αποθήκευση και τη χρήση της κόπρου ως λίπασµα. Το µεθάνιο είναι ένα αέριο του θερµοκηπίου 23 φορές δραστικότερο από το διοξείδιο του άνθρακα ενώ το νιτρώδες οξείδιο είναι 296 φορές δραστικότερο. Το βιοαέριο υποκαθιστά τα ορυκτά καύσιµα για την παραγωγή ενέργειας και τις µεταφορές και µειώνει έτσι τις εκποµπές του CO 2, του CH 4 και του Ν 2 Ο, συµβάλλοντας στο να µετριαστεί η παγκόσµια αύξηση της θερµοκρασίας λόγω του φαινοµένου του θερµοκηπίου. Τα ορυκτά καύσιµα, εκτός από τη δυσµενή περιβαλλοντική τους επίδραση, έχουν το µειονέκτηµα της περιορισµένης συγκέντρωσης σε πολύ λίγες γεωγραφικές περιοχές του πλανήτη. Το γεγονός αυτό αφενός αυξάνει το οικονοµικό και περιβαλλοντικό κόστος της χρήσης τους - λόγω των απαιτήσεων χρηµάτων και ενέργειας για τη µεταφορά τους- αφετέρου δηµιουργεί µόνιµη ανασφάλεια και εξάρτηση για τις χώρες που βρίσκονται εκτός αυτών των περιοχών, όσον αφορά τις εισαγωγές ενεργειακών πόρων. Οι περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες εµφανίζουν σηµαντική εξάρτηση αφού εισάγουν µεγάλες ποσότητες ορυκτών καυσίµων από περιοχές πλούσιες σε αυτά, όπως είναι η Ρωσία ή η Μέση Ανατολή. Η ανάπτυξη και υλοποίηση συστηµάτων ανανεώσιµων πηγών ενέργειας, όπως είναι το βιοαέριο αναερόβιας χώνευσης που θα στηρίζεται σε εθνικούς και περιφερειακούς πόρους, θα αυξήσει την αειφορία και την ασφάλεια του εθνικού ενεργειακού εφοδιασµού και θα µειώσει την εξάρτηση από τις εισαγωγές ενέργειας. Η αντιµετώπιση της παγκόσµιας αύξησης της θερµοκρασίας λόγω του φαινοµένου του θερµοκηπίου είναι µια από τις κύριες προτεραιότητες της ενεργειακής και της περιβαλλοντικής πολιτικής της Ε.Ε. Οι Ευρωπαϊκοί στόχοι για την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιµες πηγές, για τη µείωση των εκποµπών αερίων θερµοκηπίου και για την αειφόρο διαχείριση των αποβλήτων είναι βασισµένοι στη δέσµευση των χωρών µελών της ΕΕ για την εφαρµογή των κατάλληλων µέτρών ώστε να τους επιτύχουν. Η παραγωγή και η χρήση του βιοαερίου αναερόβιας χώνευσης παρέχουν τη δυνατότητα επίτευξης και των τριών αυτών στόχων.. Ένα από τα κύρια πλεονεκτήµατα της παραγωγής βιοαερίου είναι η δυνατότητα µετασχηµατισµού των αποβλήτων σε έναν πολύτιµο πόρο, µε την χρήση τους ως πρώτη ύλη για την αναερόβια χώνευση. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες αντιµετωπίζουν τεράστια προβλήµατα από την 172

173 υπερπαραγωγή οργανικών αποβλήτων από τη βιοµηχανία, τη γεωργία και τα νοικοκυριά. Η παραγωγή βιοαερίου είναι ένας άριστος τρόπος συµµόρφωσης µε τους όλο και περισσότερο περιοριστικούς σχετικούς εθνικούς και ευρωπαϊκούς κανονισµούς µε τη χρήση των οργανικών αποβλήτων για την παραγωγή ενέργειας να ακολουθείται από την ανακύκλωση της οργανικής και ανόργανης ύλης µε τη µορφή λιπάσµατος. Οι τεχνολογίες του βιοαερίου συµβάλλουν στη µείωση του όγκου των αποβλήτων και των δαπανών για τη διάθεση τους. Η παραγωγή βιοαερίου αναερόβιας χώνευσης απαιτεί εργατικό δυναµικό για την παραγωγή, συλλογή και µεταφορά της πρώτης ύλης, την κατασκευή του τεχνικού εξοπλισµού και τέλος την κατασκευή, λειτουργία και συντήρηση των µονάδων παραγωγής βιοαερίου και των σχετικών υποδοµών. Αυτό σηµαίνει ότι η ανάπτυξη του τοµέα του βιοαερίου σε εθνικό επίπεδο συµβάλλει στη δηµιουργία νέων επιχειρήσεων µε µεγάλο ποσοστό υψηλού οικονοµικού δυναµικού. Επίσης αυξάνει τα εισοδήµατα στις αγροτικές περιοχές και δηµιουργεί νέες θέσεις εργασίας. Τέλος, αποτελεί πολλαπλασιαστικό παράγοντα ανάπτυξης, αυξάνοντας τη συµβατότητα της αγροτικής δραστηριότητας µε τη σύγχρονη αστικού τύπου οικιστική αξιοποίηση της γης. Το βιοαέριο είναι ένας ευέλικτος ενεργειακός φορέας, κατάλληλος για πολλές διαφορετικές εφαρµογές. Μία από τις απλούστερες χρήσεις του βιοαερίου είναι η τοπική καύση του για το µαγείρεµα και το φωτισµό, όπως συµβαίνει σε πολλές αναπτυσσόµενες χώρες. Στις ανεπτυγµένες χώρες το βιοαέριο χρησιµοποιείται για τη συνδυασµένη παραγωγή ηλεκτρισµού και θερµότητας (ΣΗΘ) ή µετά από αναβάθµιση τροφοδοτεί τα δίκτυα φυσικού αερίου και χρησιµοποιείται ως καύσιµο οχηµάτων ή κυψελών καυσίµου (fuel cells). Ακόµα και όταν συγκρίνεται µε άλλα βιοκαύσιµα, το βιοαέριο έχει µερικά ειδικά πλεονεκτήµατα. Ένα από αυτά είναι ότι για την αναερόβια χώνευση απαιτείται πολύ µικρή ποσότητα νερού σε σχέση µε την παραγωγή άλλων βιοκαυσίµων. Αυτή η πτυχή για πολλές περιοχές είναι σχεδόν εξίσου σηµαντική µε την ενεργειακή αποδοτικότητα του βιοαερίου, λόγω των αναµενόµενων µελλοντικών ελλείψεων πόσιµου κυρίως ύδατος. Η παραγωγή της πρώτης ύλης -που συνήθως αποτελεί παραπροϊόν της γεωργικής δραστηριότητας - για την αναερόβια χώνευση, καθιστά τις τεχνολογίες του βιοαερίου οικονοµικά ελκυστικές για τους αγρότες και συµβάλλει στην αύξηση του εισοδήµατός τους. Επίσης, οι αγρότες αποκτούν µια νέα και σηµαντική κοινωνική λειτουργία ως προµηθευτές ενέργειας και χειριστές της επεξεργασίας των αποβλήτων. Μια εγκατάσταση βιοαερίου δεν είναι µόνο προµηθευτής ενέργειας. Η χωνευµένη πρώτη ύλη βιοµάζας, το ονοµαζόµενο κόµποστ, είναι ένα πολύτιµο λίπασµα εδάφους, πλούσιο σε άζωτο, 173

174 φώσφορο, κάλιο και ωφέλιµη µικροβιακή χλωρίδα, το οποίο µπορεί να εφαρµοστεί στα εδάφη µε τον συνηθισµένο εξοπλισµό εφαρµογής των υγρών και ηµίρρευστων λιπασµάτων. Σε σχέση µε την ακατέργαστη ή τη χωνευµένη κόπρο, το κόµποστ έχει βελτιωµένη αποδοτικότητα λίπανσης λόγω της µεγαλύτερης οµοιογένειας και της υψηλότερης διαθεσιµότητας θρεπτικών συστατικών, την καλύτερη αναλογία C/N, το φιλικότερο προς τα φυτά ph και την σχεδόν πλήρη έλλειψη οσµών. Η αποθήκευση και η εφαρµογή του υγρού λιπάσµατος, της ζωικής κοπριάς και πολλών οργανικών αποβλήτων αποτελούν την πηγή επίµονων, δυσάρεστων οσµών και προσέλκυσης µυγών. Η ΑΧ µειώνει αυτές τις οσµές κατά 80%. Το κόµπόστ είναι σχεδόν άοσµο και οι υπόλοιπες αναθυµιάσεις αµµωνίας εξαφανίζονται σε λίγες ώρες µετά από την εφαρµογή, όπως παρουσιάζεται στα παρακάτω σχήµατα. Σχ. 3. Σύγκριση θρεπτικής αξίας κόµποστ - κόπρου. Birkmose BiG>East Biogas Handbook Σχ. 5. Μείωση των δυσάρεστων οσµών µε τη χρήση κόµποστ. Birkmose BiG>East Biogas Handbook. 174

175 Σχ. 5. Μείωση των δυσάρεστων οσµών µε τη χρήση κόµποστ. Hansen et al BiG>East Biogas Handbook. Από την παραγωγή της πρώτης ύλης έως την εφαρµογή του κόµποστ ως λίπασµα, το βιοαέριο από την αναερόβια χώνευση συµµετέχει στο κλείσιµο του κύκλου των θρεπτικών συστατικών και του άνθρακα. Το µεθάνιο (CH 4 ) χρησιµοποιείται για την παραγωγή ενέργειας και το διοξείδιο του άνθρακα (CO 2 ) που παράγεται, απελευθερώνεται στην ατµόσφαιρα και δεσµεύεται εκ νέου από τη βλάστηση κατά τη διάρκεια της φωτοσύνθεσης. Ο κλειστός κύκλος του βιοαερίου παρουσιάζεται στο παρακάτω σχήµα. Σχ. 6. Ο κλειστός κύκλος του βιοαερίου. 175

176 Μερικές οργανικές ενώσεις παραµένουν στο κόµποστ, βελτιώνοντας την περιεκτικότητα σε άνθρακα των εδαφών όταν αυτό εφαρµόζεται ως λίπασµα. Η παραγωγή βιοαερίου µπορεί να ενσωµατωθεί τέλεια στη συµβατική και οργανική καλλιέργεια, όπου το κόµποστ αντικαθιστά τα λιπάσµατα που παράγονται µε την κατανάλωση µεγάλων ποσοτήτων ενέργειας από ορυκτά καύσιµα. Πολλοί διαφορετικοί τύποι πρώτης ύλης µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την παραγωγή του βιοαερίου: ζωικά περιττώµατα και πολτοί, υπολείµµατα καλλιεργειών, οργανικά απόβλητα από τη γαλακτοκοµική παραγωγή, τις βιοµηχανίες τροφίµων και τις αγροτοβιοµηχανίες, λάσπη υδάτινων αποβλήτων, οργανικό µέρος των δηµοτικών στερεών αποβλήτων, οργανικά απόβλητα από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις εστίασης, ενεργειακές καλλιέργειες κλπ. Βιοαέριο µπορεί επίσης να συλλεχθεί, µε ειδικές εγκαταστάσεις, από τις χωµατερές. H ειδική παραγωγή µεθανίου για διάφορα είδη πρώτων υλών απεικονίζεται στο σχήµα που ακολουθεί. Σχ. 8. Σηµεία αναφοράς για τις ειδικές παραγωγές µεθανίου. Praßl BiG>East Biogas Handbook. Ένα κύριο πλεονέκτηµα της παραγωγής βιοαερίου είναι η δυνατότητα χρήσης τύπων «υγρής βιοµάζας» ως πρώτη ύλη. Η υγρή βιοµάζα περιέχει υγρασία σε ποσοστό περισσότερο από 60-70% (π.χ. ιλύς καθαρισµού λυµάτων, τυρόγαλα και απόγαλα από τις γαλακτοκοµικές µονάδες, κόπρος χοιροτροφείων και βουστασίων, λάσπη επίπλευσης από την επεξεργασία τροφίµων κ.α.). Όλα τα είδη γεωργικών υπολειµµάτων, οι κατεστραµµένες συγκοµιδές και καλλιέργειες ακατάλληλες για τροφή ή ποιοτικά υποβαθµισµένες λόγω κακής ανάπτυξης, δυσµενών καιρικών 176

177 συνθηκών και άλλων αιτίων, µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την παράγωγή βιοαερίου και κόµποστ. Τα ζωικά υποπροϊόντα που δεν είναι κατάλληλα για κατανάλωση από τον άνθρωπο (Κατηγορίες 2 και 3), µπορούν επίσης να υποβληθούν σε επεξεργασία στις εγκαταστάσεις βιοαερίου. Τα τελευταία χρόνια, ένα πλήθος από ενεργειακές καλλιέργειες (σιτηρά, αραβόσιτος, αγριοκράµβη), χρησιµοποιήθηκαν ως πρώτη ύλη για την παραγωγή βιοαερίου σε χώρες όπως η Αυστρία ή η Γερµανία. Ωστόσο η χρήση της γης για ενεργειακές καλλιέργειες, ιδιαίτερα σε χώρες που δεν διαθέτουν αυτάρκεια παραγωγής τροφίµων και ζωοτροφών αµφισβητείται έντονα από όλο και περισσότερους επιστήµονες καθώς και από κοινωνικούς φορείς. Η χρήση του κόµποστ ως λίπασµα βελτιώνει την κτηνιατρική ασφάλεια, όταν συγκρίνεται µε τα µη επεξεργασµένα περιττώµατα ζώων και τους πολτούς. Η αναερόβια χώνευση ευνοεί υγιεινή του κόµποστ, προκειµένου να είναι κατάλληλο για τη χρήση του ως λίπασµα. Η υγιεινή του κόµποστ µπορεί να παρασχεθεί µέσω της παραµονής στη θερµόφιλη θερµοκρασία χώνευσης, την παστερίωση ή την αποστείρωση υπό πίεση, ανάλογα µε τον τύπο της χρησιµοποιούµενης πρώτης ύλης. Σε όλες τις περιπτώσεις, ο στόχος είναι να αδρανοποιηθούν τα παθογόνα, να καθαριστούν οι σπόροι και οι άλλοι βιολογικοί κίνδυνοι και να διακοπεί ο κύκλος µετάδοσης πολλών ασθενειών. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η αναερόβια χώνευση είναι η µικροβιολογική διεργασία αποσύνθεσης της οργανικής ουσίας η οποία πραγµατοποιείται απουσία οξυγόνου. Τα βασικά προϊόντα της είναι το βιοαέριο και το κόµποστ. Το βιοαέριο είναι ένα αέριο καύσιµο, αποτελούµενο κυρίως από µεθάνιο και διοξείδιο του άνθρακα, ενώ το κόµποστ είναι το αποσυντεθειµένο υπόλειµµα που παραµένει µετά την παραγωγή του βιοαερίου. Κατά τη διάρκεια της αναερόβιας χώνευσης παράγεται πολύ λίγη θερµότητα, σε αντίθεση µε την αερόβια αποσύνθεση που γίνεται παρουσία οξυγόνου (π.χ. κοµποστοποίηση). Η ενέργεια της ηλιακής ακτινοβολίας που είναι χηµικά δεσµευµένη στα διάφορα υποστρώµατα (βιοµάζα) παραµένει εντός του παραγόµενου βιοαερίου µε τη µορφή µεθανίου. Η διεργασία σχηµατισµού του βιοαερίου είναι ένα αποτέλεσµα συνδυαστικών βηµάτων, στα οποία το αρχικό υλικό συνεχώς διασπάται σε µικρότερα στοιχεία. Η διαδικασία της αναερόβιας χώνευσης πραγµατοποιείται από έναν πολύµορφο και ετερογενή πληθυσµό µικροοργανισµών. Ο κάθε µικροοργανισµός χρησιµοποιεί τα προϊόντα του µεταβολισµού των άλλων στα πλαίσια µιας αµοιβαία επωφελούς συµβίωσης. Ένα απλουστευµένο διάγραµµα των βιοχηµικών διεργασιών της αναερόβιας χώνευσης παρουσιάζεται στο παρακάτω σχήµα, όπου διακρίνονται τα τέσσερα κύρια βήµατα της: η υδρόλυση, η οξεογένεση, η οξικογένεση, και η µεθανογένεση. 177

178 Σχ. 9. Τα κύρια στάδια της αναερόβιας χώνευσης. Al Seadi BiG>East Biogas Handbook. Τα στάδια της διεργασίας λαµβάνουν χώρα παράλληλα στο χώρο και το χρόνο, εντός της δεξαµενής χώνευσης. Η ταχύτητα της συνολικής διεργασίας αποσύνθεσης καθορίζεται από την πιο αργή αντίδραση της αλυσίδας, που στην περίπτωση των εγκαταστάσεων βιοαερίου επεξεργασίας φυτικών υποστρωµάτων που περιέχουν κυτταρίνη, ηµι-κυτταρίνη ή λιγνίνη, είναι η υδρόλυση. Η παραγωγή βιοαερίου φθάνει στην αιχµή της κατά την µεθανογένεση, ενώ κατά την υδρόλυση παράγονται σχετικά µικρές ποσότητες. Η χρήση της ζωικής κόπρου ως πρώτης ύλης για την αναερόβια χώνευση έχει µερικά πλεονεκτήµατα λόγω των ιδιοτήτων της: Τη µεγάλη περιεκτικότητά της αναερόβια βακτηρίδια. Του υψηλού περιεχοµένου της σε νερό (4-8% ξηράς ουσίας για την υγρή και ηµίρρευστη κόπρο), το οποίο ενεργεί ως διαλύτης για τα άλλα υποστρώµατα και εξασφαλίζει την κατάλληλη ανάµιξη και ροή της βιοµάζας. Της οικονοµικής της τιµής. Της υψηλής της διαθεσιµότητας, καθώς συλλέγεται ως υπόλειµµα της κτηνοτροφίας. Τα υποστρώµατα της αναερόβιας χώνευσης µπορούν να ταξινοµηθούν σύµφωνα µε διάφορα κριτήρια: την προέλευσή τους, το περιεχόµενο τους σε ξηρή ουσία (Ξ.Ο.), την περιεχόµενη παραγωγή µεθανίου, το ποσοστό πτητικών στερεών (Volatile Solids - VS) επί της ξηρής ουσίας κλπ. Οι παρακάτω πίνακες παρουσιάζουν συνοπτικά τα χαρακτηριστικά µερικών από τους πιο κατάλληλους για χώνευση τύπους πρώτων υλών. 178

179 Τύπος πρώτης ύλης Κόπρος χοίρων Κόπρος βοοειδών Κόπρος πουλερικών Περιεχόµενα στοµάχων, εντέρων Τυρόγαλο Συµπυκνωµένος ορρός γάλακτος Λάσπη επίπλευσης Οργανικό περιεχόµενο Υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λιπίδια Υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λιπίδια Υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λιπίδια Υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λιπίδια 75-80% λακτόζη 20-25% πρωτεΐνες 75-80% λακτόζη 20-25% πρωτεΐνες 65-70% πρωτεΐνες 30-35% λιπίδια Αναλογία C:N Ξ.Ο. % VS % της Ξ.Ο. Παραγωγή βιοαερίου m3/kgvs ,25-0, ,20-0, ,35-0,60 Ανεπιθύµητες φυσικές ακαθαρσίες Τεµ. ξύλου, τρίχες, νερό, άµµος σκοινιά, άχυρο Σκληρές τρίχες, χώµα, ύδωρ, άχυρα, ξύλα Αµµοχάλικο, άµµος, φτερά ,40-0,68 Ζωικοί ιστοί ,35-0, ,80-0,95 Αποπλύµατα της ζύµωσης Υδατάνθρακες ,35-0,78 Άχυρο Υδατάνθρακες, λιπίδια Ακαθαρσίες µεταφοράς Ακαθαρσίες µεταφοράς Ζωικοί ιστοί Μη διασπώµενα υπολείµµατα φρούτων ,15-0,35 Άµµος, αµµοχάλικο Απόβλητα κήπων ,20-0,50 Χώµα, κυτταρινικά συστατικά Άλλα ανεπιθύµητα υλικά Αντιβιοτικά, απολυµαντικά Αντιβιοτικά, + Απολυµαντικά, NH 4 Αντιβιοτικά, + απολυµαντικά, NH 4 Αντιβιοτικά, απολυµαντικά - - Βαριά µέταλλα, απολυ- µαντικά, οργανικοί ρύποι Φυτοφάρµακα Χλόη ,55 Αµµοχάλικο Φυτοφάρµακα Ενσίρωµα χλόης ,56 Αµµοχάλικο Απόβλητα φρούτων ,25-0,50 Ιχθυέλαια Έλαια σόγιας / µαργαρίνη 30-50% λιπίδια 90% φυτικά έλαια Αλκοόλ 40% αλκοόλ Υπολείµµατα τροφίµων ,50-0,60 Οργανικά οικιακά απόβλητα Λυµατολάσπη Απόβλητα σφαγείου Ιλύς Βιολογικού καθαρισµού σφαγείου Υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λιπίδια Κόκαλα, πλαστικό Πλαστικό, µέταλλο, πέτρες, ξύλο, γυαλί ,33 τρίχες, νερό, οστά, άχυρο 2,5 80 0,38 Απολυµαντικά Βαριά µέταλλα, οργανικοί ρύποι Βαριά µέταλλα, οργανικοί ρύποι Αντιβιοτικά, απολυµαντικά Πίνακας 1. Τα χαρακτηριστικά µερικών πρώτων υλών χώνευσης (Al. Seadi, 2003, τροποποιηµένος) Πρώτη ύλη Παραγωγή µεθανίου % Παραγωγή βιοαερίου [m³/t ΦΠΥ*] Υγρή κοπριά βοοειδών Υγρή κοπριά χοίρων Υπολείµµατα βιοµηχανίας ποτών Κοπριά βοοειδών Κοπριά χοίρων Κοπριά πουλερικών Τεύτλα Οργανικά απόβλητα Γλυκό σόργο Τεύτλα Ενσίρωµα χλόης Ενσίρωµα καλαµποκιού * ΦΠΥ / FF: Φρέσκια Πρώτη Ύλη / Fresh Feedstock Πίνακας 2. Παραγωγές Μεθανίου από διάφορες πρώτες ύλες (BiG>East Biogas Handbook) 179

180 Τα υποστρώµατα µε περιεκτικότητα σε ξηρή ουσία χαµηλότερη από 20%, χρησιµοποιούνται για την λεγόµενη υγρή χώνευση (υγρή ζύµωση). Αυτή η κατηγορία περιλαµβάνει την κόπρο καθώς επίσης και διάφορα υγρά οργανικά απόβλητα της βιοµηχανίας τροφίµων. Όταν η περιεκτικότητα σε ξηρή ουσία είναι αρκετά υψηλή (π.χ. 35%), τότε µιλάµε για ξηρά χώνευση (ξηρά ζύµωση), που είναι χαρακτηριστική για τις ενεργειακές καλλιέργειες και τις χορτονοµές. Η επιλογή του τύπου και της ποσότητας της πρώτης ύλης για το µίγµα του υποστρώµατος της αναερόβιας εξαρτάται από την περιεκτικότητα σε ξηρή ουσία καθώς επίσης και από την περιεκτικότητα σε σάκχαρα, λιπίδια και πρωτεΐνες. Οι αγροτικές εγκαταστάσεις βιοαερίου επεξεργάζονται τα υποστρώµατα πρώτης ύλης που προέρχονται κυρίως από τη γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή. Τα συνηθέστερα είδη πρώτης ύλης για αυτές τις εγκαταστάσεις είναι η κόπρος, τα υπολείµµατα και τα υποπροϊόντα από τις συγκοµιδές των δηµητριακών, των λαχανικών και των άλλων γεωργικών προϊόντων και οι ενεργειακές καλλιέργειες. Η κόπρος των βοοειδών και των χοίρων είναι η κύρια πρώτη ύλη των περισσότερων αγροτικών εγκαταστάσεων βιοαερίου. Οι ακατέργαστες κοπριές και πολτοί συνήθως χρησιµοποιούνται ως οργανικά λιπάσµατα, αλλά η αναερόβια χώνευση βελτιώνει την τιµή λίπανσής τους ως εξής: Κόπρος που προέρχεται από διαφορετικά είδη ζώων (π.χ. βοοειδή, χοίροι, πουλερικά) αναµιγνύονται στον ίδιο χωνευτήρα, παρέχοντας έτσι ένα περισσότερο ισορροπηµένο περιεχόµενο σε θρεπτικές ουσίες. Η αναερόβια χώνευση διαλύει τα σύνθετα οργανικά υλικά (του οργανικού αζώτου συµπεριλαµβανοµένου) και αυξάνει την ποσότητα των διαθέσιµων θρεπτικών ουσιών για τα φυτά. Η οµοχώνευση της κόπρου µε άλλα υποστρώµατα (π.χ. απόβλητα σφαγείων, υπολείµµατα από λίπη και έλαια, οικιακά απόβλητα, φυτικά υπολείµµατα, κλπ.) προσθέτει σηµαντικές ποσότητες θρεπτικών ουσιών στο µίγµα της πρώτης ύλης. Ο σχεδιασµός και η τεχνολογία των εγκαταστάσεων βιοαερίου διαφέρουν από χώρα σε χώρα, ανάλογα µε τις κλιµατικές συνθήκες, τα εθνικά θεσµικά πλαίσια (νοµοθεσία και ενεργειακές πολιτικές), την ενεργειακή διαθεσιµότητα και τους διάφορους οικονοµικούς, τεχνολογικούς και πολιτιστικούς παράγοντες. Σύµφωνα µε το σχετικό τους µέγεθος, λειτουργία και θέση, υπάρχουν τρεις κύριες κατηγορίες αγροτικών εγκαταστάσεων αναερόβιας χώνευσης: Οι εγκαταστάσεις βιοαερίου οικογενειακής κλίµακας (µικρής κλίµακας) 180

181 Οι εγκαταστάσεις βιοαερίου κλίµακας αγροκτήµατος (µεσαίας έως µεγάλης κλίµακας) Οι κεντρικές εγκαταστάσεις βιοαερίου κοινής συγχώνευσης (µεσαίας έως µεγάλης κλίµακας) Στις αναπτυσσόµενες χώρες όπως το Νεπάλ, η Κίνα ή η Ινδία λειτουργούν εκατοµµύρια εγκαταστάσεις βιοαερίου οικογενειακής κλίµακας, οι οποίες χρησιµοποιούν πολύ απλές τεχνολογίες. Η πρώτη ύλη της αναερόβιας χώνευσης για αυτές τις εγκαταστάσεις βιοαερίου προέρχεται από τα νοικοκυριά ή/και τη µικρή αγροτική τους δραστηριότητα και το παραγόµενο βιοαέριο χρησιµοποιείται τοπικά για το µαγείρεµα και το φωτισµό. Οι εγκαταστάσεις βιοαερίου κλίµακας αγροκτήµατος είναι συνδεδεµένες µε ένα µόνο αγρόκτηµα, αξιοποιώντας την πρώτη ύλη που παράγεται σ αυτό. Επίσης σε πολλές εγκαταστάσεις γίνεται συγχώνευση µικρών ποσοτήτων υποστρωµάτων πλουσίων σε µεθάνιο (π.χ. ελαιούχα απόβλητα από την επεξεργασία ιχθυηρών και υπολείµµατα φυτικών ελαίων ή υποπροϊόντων ελαιουργίας), µε στόχο την αύξηση της παραγωγής βιοαερίου. Είναι επίσης δυνατό µια εγκατάσταση βιοαερίου κλίµακας αγροκτήµατος να λαµβάνει και να επεξεργάζεται υγρή η ηµίρρευστη κόπρο από γειτονικά αγροκτήµατα (π.χ. µέσω σωληνώσεων, που συνδέουν τα αγροκτήµατα αυτά µε την αντίστοιχη µονάδα αναερόβιας χώνευσης). Στην Ευρώπη, χώρες όπως η Γερµανία, η Αυστρία και η ανία είναι πρωτοπόρες στην παραγωγή βιοαερίου κλίµακας αγροκτήµατος µε τη χρήση διάφορων τύπων εγκαταστάσεων. Το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων αγροτών για τις εφαρµογές της αναερόβιας χώνευσης αυξάνεται τα τελευταία χρόνια, όχι µόνο επειδή η γεωργική παραγωγή βιοαερίου µετατρέπει τα απόβλητα σε πολύτιµους φυσικούς πόρους και παράγει υψηλής ποιότητας λίπασµα αλλά και επειδή δηµιουργεί νέες επιχειρηµατικές ευκαιρίες για τους εµπλεκόµενους αγρότες. Επιπρόσθετα προσδίδει στους αγρότες και κτηνοτρόφους τον κοινωνικό ρόλο του παραγωγού και προµηθευτή ανανεώσιµης ενέργειας. Οι εγκαταστάσεις βιοαερίου κλίµακας αγροκτήµατος ποικίλουν σε µεγέθη, σχεδιασµό και χρησιµοποιούµενες τεχνολογίες. Μερικές είναι πολύ µικρές και τεχνολογικά απλές, ενώ άλλες είναι πολύ µεγάλες και σύνθετες, παρόµοιες µε τις κεντρικές εγκαταστάσεις συγχώνευσης. Εντούτοις, όλες έχουν µια κοινή αρχή διαµόρφωσης: η κόπρος συλλέγεται σε µια δεξαµενή προ-αποθήκευσης, απ όπου αντλείται στο χωνευτήρα, ο οποίος είναι µια αεροστεγής δεξαµενή κατασκευασµένη από χάλυβα ή σκυρόδεµα, µονωµένη ώστε να διατηρεί µια σταθερή θερµοκρασία λειτουργίας. Οι χωνευτήρες µπορεί να είναι οριζόντιοι ή κάθετοι, και διαθέτουν συνήθως συστήµατα ανάδευσης, που βοηθούν στη µίξη και την οµογενοποίηση του υποστρώµατος και συντελούν στην ελαχιστοποίηση των κινδύνων σχηµατισµού ιζήµατος και επιπλέοντων στρωµάτων. 181

182 Ο µέσος Υδραυλικός Χρόνος Παραµονής στο χωνευτήρα κυµαίνεται συνήθως µεταξύ 20 και 40 ηµερών, ανάλογα µε τον τύπο του υποστρώµατος και την θερµοκρασία χώνευσης. Το κόµποστ χρησιµοποιείται ως λίπασµα στο αγρόκτηµα, ενώ το πλεόνασµα µπορεί να πωληθεί σε άλλα αγροκτήµατα της περιοχής. Το παραγόµενο βιοαέριο αξιοποιείται σε µια µηχανή αερίου, για την συµπαραγωγή ηλεκτρισµού και θερµότητας. Ποσοστό % της θερµότητας και της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγονται, χρησιµοποιείται για τη λειτουργία της εγκατάστασης του βιοαερίου και για την κάλυψη των οικιακών ενεργειακών αναγκών του αγροτικού νοικοκυριού, ενώ το πλεόνασµα πωλείται στις επιχειρήσεις ηλεκτρισµού και στους γειτονικούς καταναλωτές θερµότητας. Εκτός από τον εξοπλισµένο µε σύστηµα ανάδευσης χωνευτήρα, η εγκατάσταση µπορεί να διαθέτει δεξαµενή προ-αποθήκευσης για τη νωπή βιοµάζα, δεξαµενές αποθήκευσης για τη χωνευµένη βιοµάζα και για το βιοαέριο, καθώς και µια µονάδα συµπαραγωγής ηλεκτρισµού και θερµότητας (ΣΗΘ), όπως παρουσιάζεται στο παρακάτω σχήµα. Σχ. 10. Εγκατάσταση βιοαερίου αγροκτήµατος µε οριζόντιο χωνευτήρα από χάλυβα (Hjort-Gregersen, 1998). Ο χωνευτήρας µπορεί επίσης να είναι κάθετος, µε ή χωρίς κωνική βάση, γνωστός και ως «δύο σε µία δεξαµενή αποθήκευσης πολτού και χώνευσης». Στην περίπτωση αυτή ο χωνευτήρας κατασκευάζεται εντός της δεξαµενής αποθήκευσης του υποστρώµατος χώνευσης. Οι δύο δεξαµενές καλύπτονται µε µια αεροστεγή µεµβράνη, η οποία διογκώνεται από το παραγόµενο αέριο, και υφίστανται ανάδευση από µια ηλεκτρική έλικα. Επιπλέον, µπορεί να υπάρχει µια δεξαµενή προαποθήκευσης για το οµο-υπόστρωµα και µια µονάδα συµπαραγωγής ηλεκτρισµού και θερµότητας. 182

183 Μία τέτοια εγκατάσταση απεικονίζεται συνοπτικά στο σχήµα που ακολουθεί. Σχ. 11. «υο σε µία» εγκατάσταση βιοαερίου µε κάλυψη µαλακής µεµβράνης (Hjort-Gregersen, 1998). Η κεντρική συγχώνευση εφαρµόζεται για την αξιοποίηση της κόπρου που συλλέγεται από διάφορα αγροκτήµατα, σε µια µονάδα βιοαερίου, που είναι εγκατεστηµένη κεντρικά στην περιοχή συλλογής. Η κεντρική θέση των εγκαταστάσεων βιοαερίου στοχεύει στο να µειώσει τις δαπάνες, τον χρόνο και το εργατικό δυναµικό για τη µεταφορά της κοπριάς από και προς την εγκατάσταση βιοαερίου. Τα ζωικά περιττώµατα υφίστανται συγχώνευση µε διάφορους άλλους τύπους κατάλληλης πρώτης ύλης (π.χ. υπολείµµατα από τη γεωργία, τη βιοµηχανία τροφίµων, οργανικά απόβλητα χωριζόµενα στην πηγή, λυµατολάσπη, κλπ). Οι κεντρικές εγκαταστάσεις συγχώνευσης (ονοµάζονται επίσης και κοινές εγκαταστάσεις συγχώνευσης) αναπτύσσονται και εφαρµόζονται ευρέως στη ανία, αλλά και σε άλλες περιοχές µε εντατική ζωική καλλιέργεια. Η κόπρος συλλέγεται από τις δεξαµενές προ-αποθήκευσης ή από τα κανάλια υγρής ή ηµίρρευστης κόπρου των αγροκτηµάτων και µεταφέρονται µε ειδικά βυτιοφόρα κενού στην εγκατάσταση του βιοαερίου, σύµφωνα µε προσυµφωνηµένο χρονοδιάγραµµα. Εκεί αναµιγνύεται µε άλλα οµογενοποιηµένα οµο-υποστρώµατα και αντλείται στη δεξαµενή του χωνευτήρα. Η εγκατάσταση του βιοαερίου είναι υπεύθυνη για τη συλλογή και τη µεταφορά της νωπής κοπριάς από τις κτηνοτροφικές µονάδες και για τη µεταφορά του κόµποστ από την εγκατάσταση βιοαερίου στις γεωργικές καλλιέργειες. Οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης του κόµποστ ενίοτε είναι κοινές για πολλούς αγρότες. Η διεργασία της χώνευσης στις κεντρικές εγκαταστάσεις συγχώνευσης πραγµατοποιείται σε µεσόφιλες ή θερµόφιλες θερµοκρασίες και ο Υδραυλικός Χρόνος Παραµονής είναι ηµέρες. Σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή νοµοθεσία, απαιτείται µια ελεγχόµενη διεργασία υγιεινής του 183

184 υποστρώµατος πριν από την χώνευση, προκειµένου να εξασφαλιστεί η αποτελεσµατική µείωση των παθογόνων και των παρασίτων και η ασφαλής ανακύκλωση του κόµποστ ως λιπάσµατος. Το σύστηµα τροφοδοσίας της αναερόβιας χώνευσης είναι συνεχές, και το µίγµα βιοµάζας αντλείται µέσα και έξω από τους χωνευτήρες σε ίσες ποσότητες µε τον ακριβή συγχρονισµό των αντλιών. Το κόµποστ µετά την άντλησή του από τον χωνευτήρα, µεταφέρεται µε σωληνώσεις στις δεξαµενές αποθήκευσης, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις καλύπτονται µε αεροστεγή µεµβράνη, για τη συλλογή της συµπληρωµατικής παραγωγής βιοαερίου (µέχρι 15% του συνόλου) που παράγεται σε χαµηλότερη θερµοκρασία. Πριν από την έξοδό του από την εγκατάσταση βιοαερίου, το παραγόµενο κόµποστ αναλύεται και καθορίζονται τα θρεπτικά συστατικά του (Ξ.Ο., VS, Ν, P, Κ, ph). Οι αγρότες παραλαµβάνουν µόνο εκείνη την ποσότητα του κόµποστ που επιτρέπεται να διασκορπιστεί στους αγρούς σύµφωνα µε την ορθή γεωργική πρακτική. Η περίσσεια πωλείται ως λίπασµα στους καλλιεργητές της περιοχής. Σε κάθε περίπτωση, το κόµποστ ενσωµατώνεται στο σχέδιο λίπανσης κάθε αγροκτήµατος, αντικαθιστώντας τα ανόργανα λιπάσµατα. Η εφαρµογή του κόµποστ στα αγροκτήµατα γίνεται µε αγροτικά µηχανήµατα όπως αυτά που απεικονίζονται στο σχήµα που ακολουθεί. Σχ. 11. Οχήµατα για τη διασπορά του κόµποστ µε την χρήση ευλύγιστων σωλήνων (AGRINZ GmbH). Με τον τρόπο αυτό, η παραγωγή βιοαερίου είναι µέρος ενός κλειστού κύκλου ανακύκλωσης των θρεπτικών ουσιών από την κόπρο και τα οργανικά απόβλητα. Όλο και περισσότερες εγκαταστάσεις βιοαερίου εξοπλίζονται επίσης µε συστήµατα διαχωρισµού του κόµποστ σε υγρό και στερεό µέρος. Με αυτό τον τρόπο, η κεντρική συγχώνευση αντιπροσωπεύει ένα ολοκληρωµένο σύστηµα παραγωγής ανανεώσιµης ενέργειας, επεξεργασίας οργανικών αποβλήτων και ανακύκλωσης θρεπτικών ουσιών. Η εµπειρία δείχνει ότι το σύστηµα µπορεί να δηµιουργήσει γεωργικά, περιβαλλοντικά και οικονοµικά οφέλη για τους αγρότες και την κοινωνία, όπως είναι: 184

185 η παραγωγή ανανεώσιµης ενέργειας, η φθηνή και περιβαλλοντικά ασφαλή ανακύκλωση της κόπρου και των οργανικών αποβλήτων, η µείωση της εκποµπής αερίων του θερµοκηπίου, η βελτιωµένη κτηνιατρική ασφάλεια µέσω της ελεγχόµενης παραγωγής του κόµποστ, η βελτιωµένη αποδοτικότητα της λίπανσης, η µειωµένη όχληση από οσµές και µύγες, τα πολλαπλά οικονοµικά οφέλη για τους αγρότες. Τα κύρια ρεύµατα της ολοκληρωµένης βασικής αρχής των κεντρικών εγκαταστάσεων χώνευσης παρουσιάζονται στο σχήµα που ακολουθεί: Σχ. 12. Τα κύρια ρεύµατα των κεντρικών εγκαταστάσεων χώνευσης (Tafdrup 1994 και Al Seadi 20038). Οι περισσότερες κεντρικές εγκαταστάσεις συγχώνευσης στη ανία οργανώνονται µε τη µορφή συνεταιριστικών επιχειρήσεων, µε τους αγρότες να παραδίδουν την κόπρο και τις άλλες πρώτες ύλες στις εγκαταστάσεις ως µέτοχοι και ιδιοκτήτες. Συνήθως, αυτές οι επιχειρήσεις διευθύνονται από ένα διοικητικό συµβούλιο, που είναι υπεύθυνο για τη διαχείριση της εγκατάστασης και του απαραίτητου προσωπικού, καθώς και για όλες τις οικονοµικές και νοµικές συµφωνίες σχετικά µε την κατασκευή της εγκατάστασης, του ανεφοδιασµού της µε πρώτη ύλη, τη διανοµή και την 185

186 πώληση του κόµποστ, την πώληση του βιοαερίου ή/και της ενέργειας καθώς και για την εξασφάλισης της αναγκαίας χρηµατοδότησης. Το παράδειγµα της ανίας αποδεικνύει πως η συνεταιριστική οργάνωση της παραγωγής βιοαερίου στον αγροτικό τοµέα είναι οικονοµικά και λειτουργικά. Ωστόσο συχνή είναι και η οργάνωση µε βάση άλλες δοµές όπως οι Εταιρείες Περιορισµένης Ευθύνης (ΕΠΕ), οι δηµοτικές επιχειρήσεις κ.α. Η λειτουργία των αγροτικών εγκαταστάσεων παραγωγής βιοαερίου διακρίνεται συνήθως σε τέσσερα διαφορετικά στάδια (διεργασίες) Στάδιο 1. Μεταφορά, παράδοση, αποθήκευση και προεπεξεργασία της πρώτης ύλης. Στάδιο 2. Παραγωγή βιοαερίου (Αναερόβια Χώνευση). Στάδιο 3. Αποθήκευση του κόµποστ, ενδεχόµενη βελτίωσή του και χρήση του ως λίπασµα. Στάδιο 4. Αποθήκευση του βιοαερίου, ενδεχόµενη βελτίωση του και περαιτέρω χρήση του. Τα στάδια αυτά παρουσιάζονται ευκρινέστερα στο παρακάτω σχήµα, το οποίο παρουσιάζει απλουστευµένα µια χαρακτηριστική αγροτική εγκατάσταση συγχώνευσης. Σχ. 13. Αγροτικές εγκαταστάσεις οµοχώνευσης βιοαερίου (Lorenz BiG>East Biogas Handbook). 186

187 Το πρώτο στάδιο της διεργασίας (αποθήκευση, βελτίωση, µεταφορά και εισαγωγή της πρώτης ύλης) περιλαµβάνει την δεξαµενή αποθήκευσης της κοπριάς (2), τα δοχεία συλλογής (3), τη δεξαµενή υγιεινής (4), τις δεξαµενές αποθήκευσης που διαθέτουν είσοδο οχήµατος (5) και το σύστηµα τροφοδοσίας της στερεής πρώτης ύλης (6). Το δεύτερο στάδιο της διεργασίας περιλαµβάνει την παραγωγή του βιοαερίου στον αντιδραστήρα βιοαερίου (χωνευτήρας - 7),. Το τρίτο στάδιο της διεργασίας περιλαµβάνει τη δεξαµενή αποθήκευσης για το κόµποστ (10) και τη χρήση του κόµποστ ως λίπασµα στους αγρούς (11). Το τέταρτο στάδιο της διεργασίας (αποθήκευση, βελτίωση και χρήση του βιοαερίου) περιλαµβάνει τη δεξαµενή αποθήκευσης αερίου (8) και τη µονάδα συνδυασµένης παραγωγής ηλεκτρισµού και θερµότητας (ΣΗΘ - 9). Τα τέσσερα στάδια της διεργασίας συνδέονται στενά µεταξύ τους, τόσο µε τις ροές ύλης όσο και µε τη µεταφορά ενέργειας. Παραδείγµατος χάριν, το στάδιο 4 παρέχει συνήθως την απαραίτητη θερµότητα που είναι απαραίτητη για την αναερόβια χώνευση στο στάδιο 2. Όπως προαναφέρθηκε, η κόπρος είναι πλούσια σε ινώδη κυτταρινούχα συστατικά, αµµωνιακό άζωτο και οργανική ουσία (80-90% των ολικών τhw στερεών) και διαθέτει πληθώρα µικροοργανισµών και ph πάνω από 7,0. Συνεπώς είναι κατάλληλή για σταθερή και «αυθόρµητη» παραγωγή βιοαερίου. Ωστόσο δεν θα πρέπει να παραβλέπεται µια σειρά από µειονεκτήµατα, τα οποία περιορίζουν την απρόσκοπτη χρήση των κτηνοτροφικών αποβλήτων για την παραγωγή βιοαερίου: Ο χαµηλός λόγος C/N (5-17/1) και κατά συνέπεια η µειωµένη παραγωγή βιοαερίου (0,5-0,8 Nm 3 CH 4 /m 3 χωνευτήρα την ηµέρα). Το µεγάλο ποσοστό µη άµεσα βιοαποικοδοµήσιµων οργανικών υλών (κυτταρινούχα ινώδη συστατικά), τα οποία δυσχεραίνουν κατά πολύ το χειρισµό τους και απαιτούν πρόσθετη ενέργεια για την οµογενοποίησή τους µέσα στον αναερόβιο χωνευτήρα. Η απαίτηση σχετικής αραίωσης (στερεή κόπρος) για να µετατραπεί σε υγρή µορφή για να µπορεί να αντληθεί ή συµπύκνωσης για την αποµάκρυνση του περιττού νερού (υγρή κόπρος) πριν χρησιµοποιηθεί για την παραγωγή βιοαερίου. Η συχνά εµφανιζόµενη αδυναµία καθηµερινής της λήψης σε νωπή κατάσταση από τα κτήρια εκτροφής των ζώων ή των πτηνών. 187

188 Τα παραπάνω µειονεκτήµατα µπορούν να περιοριστούν ή ακόµη και να εξαλειφθούν µε την οµοχώνευση της κόπρου µε φυτική βιοµάζα ή/και µε υπολείµµατα της βιοµηχανίας τροφίµων. Στο παράδειγµα που ακολουθεί συγκρίνεται η ηµερήσια παραγωγή βιοαερίου από υγρά µηχανικού διαχωρισµού αποβλήτων χοιροστασίου ή αραιωµένων ηµιστερεών αποβλήτων βουστασίου γαλακτοπαραγωγής (α), σε σχέση µε την παραγωγή βιοαερίου από τα ίδια υγρά αναµεµιγµένα µε τυρόγαλα ή υπολείµµατα ελαιουργίας (λιοζούµια): (α) 0,2 0,4 Νm 3 CH 4 /m 3 χωνευτήρα - ηµέρα. (β) 1,3 1,5 Νm 3 CH 4 /m 3 χωνευτήρα - ηµέρα. Στα προηγούµενα µειονεκτήµατα των πτηνο-κτηνοτροφικών αποβλήτων θα πρέπει να προστεθούν και ορισµένες από τις αδυναµίες του συστήµατος παραγωγής βιοαερίου, όπως: Το γεγονός πως τα συστήµατα παραγωγής βιοαερίου παρεµβάλλονται στο σύστηµα διαχείρισης των αποβλήτων των κτηνοτροφικών µονάδων ενισχύοντάς τα, αλλά όχι υποκαθιστώντας τα. Έτσι παραµένει η ανάγκη µεγάλων αποθηκευτικών χωµάτινων τελικών δεξαµενών για τα υγρά εκροής του αναερόβιου χωνευτήρα (µέχρι την κατάλληλη εποχή διάθεσης τους στις προγραµµατισµένες για λίπανση καλλιέργειες ή για την απορρόφησή τους σε εδαφικό-φυτικό φίλτρο ανάπτυξης αυτοφυών φυτών, χωρίς απορροή, δεδοµένου του ότι η διάθεσή τους σε υδάτινους αποδέκτες απαγορεύεται από τη νοµοθεσία). Η ουσιαστική αδυναµία υγροποίησης του βιοαερίου και το ως εκ τούτου µεγάλο κόστος µεταφοράς του σε µεγάλη απόσταση ή παρατεταµένης αποθήκευσής του. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να καταναλώνεται επί τόπου το συντοµότερο δυνατό και η τυχόν περίσσειά του να καίγεται σε πυρσό για αποφυγή ρύπανσης του περιβάλλοντος. Η ανάγκη λήψης µέτρων ασφαλείας, καθώς η παραγωγή και χρήση του βιοαερίου εγκυµονεί κινδύνους έκρηξης. Η καύση του βιοαερίου για παραγωγή θερµότητας µε ή χωρίς τη συµπαραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και γενικότερα η επίβλεψη ενός προηγµένου συστήµατος παραγωγής και εκµετάλλευσης βιοαερίου και διαχείρισης των αποβλήτων µιας κτηνοτροφικής µονάδας απαιτούν επιστηµονικές και τεχνικές γνώσεις που κατά κανόνα δε διαθέτουν οι παραγωγοί στην Ελλάδα. Οι διάφορες αναερόβιες διεργασίες χρησιµοποιούνται για την επεξεργασία των βιοµηχανικών αποβλήτων και των υγρών αποβλήτων για περισσότερο από έναν αιώνα. Η αναερόβια χώνευση των 188

189 βιοµηχανικών και υγρών αποβλήτων είναι σήµερα µια τυπική τεχνολογία επεξεργασίας διάφορων βιοµηχανικών υγρών αποβλήτων που προέρχονται από την επεξεργασία των τροφίµων, τις αγροτοβιοµηχανίες, τη φαρµακευτική βιοµηχανία κ.α. Μπορεί επίσης να χρησιµοποιηθεί για την προ-επεξεργασία των βιοµηχανικών υγρών απόβλητων µε υψηλό οργανικό φορτίο πριν από την τελική διάθεση τους. Οι πρόσφατες βελτιώσεις στις τεχνολογίες επεξεργασίας που σηµειώθηκαν κυρίως στην Ευρώπη, επιτρέπουν επίσης την αφοµοίωση των αραιωµένων υγρών βιοµηχανικών αποβλήτων. Τα τελευταία χρόνια οι ενεργειακές εκτιµήσεις και οι περιβαλλοντικές ανησυχίες, συνετέλεσαν στην αύξηση του ενδιαφέροντος για την άµεση αναερόβια επεξεργασία των οργανικών βιοµηχανικών αποβλήτων, καθώς η διαχείριση τους από τη βιοµηχανία ελέγχεται όλο και περισσότερο από την περιβαλλοντική νοµοθεσία. Στις βιοµηχανίες που χρησιµοποιούν την αναερόβια χώνευση για την επεξεργασία των απόβλητων υδάτων περιλαµβάνονται: Η βιοµηχανία τροφίµων: π.χ. κονσερβοποίηση λαχανικών, βιοµηχανία επεξεργασίας πατάτας και τοµάτας, ελαιουργία, παραγωγή γάλακτος και τυριών, σφαγεία, πτηνοσφαγεία, τυποποιητήρια κρέατος, αλλαντοβιοµηχανία, µονάδες επεξεργασίας ζωικών υποπροϊόντων. Η βιοµηχανία ποτών: π.χ. ζυθοποιίες,, βιοµηχανίες απόσταξης, µονάδες επεξεργασίας καφέ και τεΐου, βιοµηχανία παραγωγής χυµών φρούτων και µη αλκοολούχων ποτών (αναψυκτικά). Άλλες βιοµηχανίες: π.χ. βιοµηχανία αµύλου, χαρτοβιοµηχανία, βιοµηχανία ελαστικών, χηµική και φαρµακευτική βιοµηχανία κ.α. Οι βιοµηχανικές εγκαταστάσεις παραγωγής βιοαερίου επιφέρουν σηµαντικά οφέλη στην κοινωνία και στις εµπλεκόµενες βιοµηχανίες όπως: προστιθέµενη αξία µέσω της ανακύκλωσης των θρεπτικών ουσιών και των µειωµένων δαπανών για την διάθεση των υπολειµµάτων χρήση του βιοαερίου για την κάλυψη µέρους ή και του συνόλου των ενεργειακών απαιτήσεων της παραγωγικής διαδικασίας βελτίωση του περιβαλλοντικού ίχνους και της εικόνας των βιοµηχανιών µε τη φιλική προς το περιβάλλον επεξεργασία και διάθεση των αποβλήτων Τα σηµαντικά περιβαλλοντικά και κοινωνικά οφέλη καθώς και τα σχετικά οικονοµικά κίνητρα, σε συνδυασµό µε τις ολοένα και υψηλότερες δαπάνες που συνεπάγονται άλλες εναλλακτικές µέθοδοι διάθεσης των αποβλήτων, αναµένεται να αυξήσουν στο µέλλον τον αριθµό των εφαρµογών του βιοµηχανικού βιοαερίου. 189

190 Κεφάλαιο 3: Περιγραφή Υφιστάµενης Κατάστασης στην Περιφέρεια Ηπείρου 190

191 3.1. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ Π. ΗΠΕΙΡΟΥ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ Για τη διατύπωση των καταλληλότερων προτάσεων όσον αφορά τις Βέλτιστες ιαθέσιµες Τεχνικές για την κτηνοτροφία και τη συνδεδεµένη µε αυτή µεταποίηση καθώς και για διερεύνηση της δυνατότητας εγκατάστασης µονάδων παραγωγής βιοαερίου ή άλλης επεξεργασίας των αποβλήτων πτηνο-κτηνοτροφικών µονάδων και των ζωικών υποπροϊόντων, είναι ουσιώδης η καταγραφή της υφιστάµενης κατάστασης στην Περιφέρεια Ηπείρου. Τα στοιχεία που αξιολογήθηκαν περιέλαβαν µεταξύ άλλων τη δυναµικότητα των µονάδων, τη διατροφή των ζώων, τη χωροθέτηση των εγκαταστάσεων, τις εφαρµοζόµενες µεθόδους εκτροφής, παραγωγής και διαχείρισης των αποβλήτων και των ζωικών υποπροϊόντων. Επίσης διερευνήθηκαν οι δυνατότητες εφαρµογής των Βέλτιστων ιαθέσιµων Τεχνικών και εναλλακτικής διαχείρισης των αποβλήτων και των ζωικών υποπροϊόντων. Για την αποτύπωση της υφιστάµενης κατάστασης χρησιµοποιήθηκαν τα σχετικά διαθέσιµα στατιστικά στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδας, του EUROSTAT και της Περιφέρειας Ηπείρου. Για τη λήψη ακριβέστερων, επίκαιρων και εξειδικευµένων στοιχείων από τις µονάδες κατασκευάσθηκαν δοµηµένα ερωτηµατολόγια για κάθε παραγωγική δραστηριότητα που εµπίπτει στο αντικείµενο της Μελέτης. Τα ερωτηµατολόγια εστάλησαν δειγµατοληπτικά στους παραγωγούς και συµπληρώθηκαν προαιρετικά. Στη συνέχεια τα στοιχεία που προέκυψαν υποβλήθηκαν σε στατιστική επεξεργασία και παρουσιάζονται κατάλληλα. Για τη σωστή συµπλήρωση των ερωτηµατολογίων αλλά και για την ευαισθητοποίηση των παραγωγών, η συµπλήρωση των ερωτηµατολογίων έγινε κατά τις επισκέψεις µελών της συντακτικής οµάδας της Μελέτης στις µεγαλύτερες από τις µονάδες. Έµφαση δόθηκε στην καταγραφή του ποσοστού των µονάδων που λειτουργούν χωρίς άδεια και του καθεστώτος διαχείρισης των κτηνοτροφικών αποβλήτων και των ζωικών υποπροϊόντων σε αυτές, ώστε να αποφασιστεί µελλοντικά η καταλληλότερη διαδικασία για την αδειοδότηση, τη µετεγκατάστασή τους ή τη διακοπή της λειτουργίας τους. Η κτηνοτροφία στην Περιφέρεια της Ηπείρου είναι εξαιρετικά ανεπτυγµένη. Η βοοτροφία εµφανίζει σηµαντική ανάπτυξη, τόσο µε την εκτατική της µορφή όσο και µε την εντατική (γαλακτοπαραγωγή - πάχυνση). Η προβατοτροφία και αιγοτροφία, πάρα τις πιέσεις που δέχονται τα τελευταία χρόνια, εξακολουθούν να αποτελούν δραστηριότητες µε σηµαντική οικονοµική και πολιτιστική αξία για την περιοχή. Η Ήπειρος αποτελεί περιφέρεια µε εθνική σηµασία για τη χοιροτροφία και την πτηνοτροφία αφού συγκεντρώνει µεγάλο αριθµό µονάδων και ζωικού 191

192 κεφαλαίου. Ως εκ τούτου στην περιοχή υπάρχει µεγάλος αριθµός βιοµηχανικών σφαγείων, πτηνοσφαγείων και βιοµηχανιών επεξεργασίας κρέατος, καθώς και βιοµηχανιών επεξεργασίας γάλακτος και αυγών. Στην Περιφέρεια Ηπείρου υπολογίζεται ότι εκτρέφονται βοοειδή σε εκµεταλλεύσεις, πρόβατα σε εκµεταλλεύσεις και αίγες σε εκµεταλλεύσεις (στοιχεία 2008). Το ζωικό αυτό κεφάλαιο αντιστοιχεί στο 8,83%, το 9,66% και το 5,83% των αντίστοιχων πληθυσµών βοοειδών, προβάτων και αιγών της χώρας. Επίσης, σε 826 εκµεταλλεύσεις εκτρέφονται χοίροι (αναπαραγωγής και πάχυνσης) οι οποίοι αντιπροσωπεύουν το 13,73% των χοίρων στην Ελλάδα (στοιχεία 2008). Τέλος, σε εκµεταλλεύσεις εκτρέφονται πουλερικά τα οποία αντιπροσωπεύουν το 27,2% των αντίστοιχων εκτρεφόµενων πληθυσµών της χώρας (στοιχεία 2005). Στην Περιφέρεια της Ηπείρου η εντατική κτηνοτροφία εντοπίζεται σε συγκεκριµένες περιοχές, όπως το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων (βοοτροφία, πτηνοτροφία), το τρίγωνο της Φιλιππιάδας (χοιροτροφία), ο κάµπος της Άρτας (χοιροτροφία, πτηνοτροφία) κ.λ.π. Η Ήπειρος παράγει το 15% περίπου του Ελληνικού κρέατος και είναι δεύτερη σε παραγωγή µετά την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Επίσης παράγει το 13% περίπου της εγχώριας παραγωγής και είναι δεύτερη σε παραγωγή τυριού και γάλακτος µετά την Περιφέρεια Θεσσαλίας. Ο χαρακτήρας της κτηνοτροφίας και των συνδεδεµένων µε αυτήν δραστηριοτήτων στην Περιφέρεια Ηπείρου είναι καθαρά εξαγωγικός, αφού µικρό µόνο µέρος των παραγόµενων προϊόντων καταναλώνονται από την τοπική αγορά. Έτσι ενδεικτικά διοχετεύεται προς τις αγορές της υπόλοιπης χώρας και του εξωτερικού: το 60% των παραγόµενων κτηνοτροφικών προϊόντων το 90% των ορνιθίων κρεατοπαραγωγής (κοτόπουλα) το 30% των νεοσσών ορνίθων 1 ης ηµέρας το 80% του χοιρινού κρέατος το 65% των αµνών και εριφίων το 75% των τυροκοµικών προϊόντων (18% στο εξωτερικό, 57% στην υπόλοιπη Ελλάδα). Η Ήπειρος συχνά αναφέρεται ως η µικρή Ολλανδία της Ελλάδας, αφού παράγει τριπλάσια κτηνοτροφικά προϊόντα από όσα καταναλώνει. Το γεγονός αυτό όµως συνεπάγεται αυξηµένες χηµικές και ενεργειακές εισροές σε οικολογικά και οικιστικά ευαίσθητες περιοχές (Παµβώτιδα, 192

193 Αµβρακικός, λεκάνες απορροής των ποταµών, άξονες αστικής ανάπτυξης κ.α.) που φιλοξενούν ή περιβάλλονται από σηµαντικό αριθµό µεγάλης δυναµικότητας κτηνοτροφικών και βιοµηχανικών µονάδων. Η καταγεγραµµένη επιβάρυνση των οικοσυστηµάτων της περιοχής και οι συγκρούσεις µεταξύ της αστικής επέκτασης και της κτηνοτροφίας τοποθετούν σε υψηλή προτεραιότητα το ζήτηµα της διαχείρισης των κτηνοτροφικών λυµάτων και των ζωικών υποπροϊόντων. Η νοµοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαιτεί όχι µόνον τη συµµόρφωση µε καθορισµένες απαιτήσεις αλλά και τη δηµοσιοποίηση πληροφοριών και ποσοτικών στοιχείων σχετικά µε τις δραστηριότητες που επιβαρύνουν το περιβάλλον και την παρακολούθηση συγκεκριµένων παραµέτρων. Η αδειοδότηση των µονάδων αναβαθµίζεται έτσι σε διαρκές εργαλείο για την προστασία του φυσικού και οικιστικού περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Στις παρούσες συνθήκες οικονοµικής κρίσης που πλήττει ιδιαίτερα τους κλάδους της κτηνοτροφίας και της µεταποίησης, η εφαρµογή λύσεων που θα συµβαδίζουν µε τις σύγχρονες επιστηµονικές εξελίξεις και θα ικανοποιούν τις απαιτήσεις της νοµοθεσίας, χωρίς παρόλα ταύτα να συνεπάγονται υψηλό κόστος, αποκτά ιδιαίτερη σηµασία. Η αναγνώριση και αξιολόγηση των κινδύνων για το περιβάλλον και τη ηµόσια Υγεία από την ανεξέλεγκτη διάθεση των λυµάτων πτηνο-κτηνοτροφικών µονάδων και των ζωικών υποπροϊόντων, καθώς και ο καθορισµός των Βέλτιστων ιαθέσιµων Τεχνικών για τη µείωση της παραγόµενης ποσότητας τους, την εξοικονόµηση ενέργειας και τη διαχείριση τους, αποτελούν σηµαντικά περιβαλλοντικά εργαλεία. Στα σφαγεία και τα τυποποιητήρια κρέατος της Περιφέρειας Ηπείρου παράγονται κάθε χρόνο σηµαντικές ποσότητες ζωικών υποπροϊόντων. Τα υποπροϊόντα αυτά δεν πρέπει πλέον να εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα και η Ευρωπαϊκή Νοµοθεσία θεσπίζει αυστηρούς υγειονοµικούς κανόνες σχετικά µε τη χρήση των υποπροϊόντων αυτών, ώστε να εξασφαλιστεί υψηλό επίπεδο υγιεινής και ασφάλειας. Το πρόβληµα περιγράφεται στις πραγµατικές του διαστάσεις όταν στις ποσότητες που παράγονται στις µονάδες 1 ης και 2 ης µεταποίησης προστίθενται και τα νεκρά ζώα και πτηνά από τις κτηνοτροφικές και πτηνοτροφικές µονάδες. Συνεπώς οι πρακτικές και το δίκτυο διαχείρισης των ζωικών υποπροϊόντων έχουν εξαιρετική σηµασία για την κτηνοτροφία και τη βιοµηχανία κρέατος στην Περιφέρεια Ηπείρου. Σηµαντικό πρόβληµα για τη βιοµηχανία της Περιφέρειας Ηπείρου αποτελεί και η διάθεση του τυρογάλακτος, στις περιπτώσεις που η παραγωγική διαδικασία των µονάδων δεν περιλαµβάνει τρόπους αξιοποίησής του, όπως η παρασκευή τυριών τυρογάλακτος (ανθότυρο, µανούρι) ή δεν προβλέπεται η προώθησή του σε εξειδικευµένες µονάδες επεξεργασίας. 193

194 Η εξειδίκευση της διεθνούς εµπειρίας στις τοπικές συνθήκες είναι απαραίτητη για την επιλογή και την εφαρµογή των Βέλτιστων ιαθέσιµων Τεχνικών για τον περιορισµό της ρύπανσης από την κτηνοτροφία και τις συνδεδεµένες µε αυτή δραστηριότητες στις µονάδες της Περιφέρειας Ηπείρου. Έµφαση θα πρέπει να δοθεί στο θέµα της ορθολογικής κατάρτισης των σιτηρεσίων και της διαχείρισης της διατροφής στις µονάδες, έτσι ώστε να µειωθούν συνολικά οι χηµικές εισροές στην κτηνοτροφία και πτηνοτροφία, µε πολλαπλά θετικά αποτελέσµατα όπως ο περιορισµός του όγκου των λυµάτων και της επίδρασης τους στο περιβάλλον, η εξοικονόµηση ενέργειας, η µείωση του κόστους και η ελάττωση των επιπτώσεων της κτηνοτροφίας όσον αφορά την κλιµατική αλλαγή. Η Ορθή Κτηνοτροφική πρακτική αποτελεί αναπόσπαστο τµήµα των βέλτιστων διαθέσιµων τεχνικών που είναι κατάλληλες για την Περιφέρεια Ηπείρου. Ιδιαίτερη έµφαση θα πρέπει να δοθεί στην εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση του προσωπικού των κτηνοτροφικών µονάδων µε την εφαρµογή εκπαιδευτικών και παιδαγωγικών προγραµµάτων, στη µείωση της κατανάλωσης νερού και ενέργειας και στη βελτίωση των πρακτικών διαχείρισης της κόπρου. Στην Περιφέρεια Ηπείρου φαίνεται ότι υπάρχει τάση µείωσης του αριθµού των µονάδων και αύξησης της µέσης δυναµικότητας παραγωγής τους. Όσον αφορά τα σφαγεία, τις µονάδες αποθήκευσης και επεξεργασίας των ζωικών υποπροϊόντων και τη βιοµηχανία τροφίµων ζωικής προέλευσης της (τυποποιητήρια κρέατος, αλλαντοβιοµηχανίες, γαλακτοβιοµηχανίες, µονάδες επεξεργασίας αυγών) οι Β..Τ. σχετίζονται µε την εφαρµογή συστηµάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης και ανακύκλωσης, την εκπαίδευση και κατάρτιση του προσωπικού, την ορθή διαχείριση των αποθηκών, τις πρακτικές για την αξιοποίηση των υποπροϊόντων, τη µείωση της κατανάλωσης νερού και ενέργειας καθώς και µε τις πρακτικές για την αποφυγή διασποράς µολυσµατικών παραγόντων και τη µείωση των εκπεµπόµενων οσµών και των αέριων ρύπων. Η Περιφέρεια Ηπείρου παρουσιάζει σηµαντικό δυναµικό οργανικών αποβλήτων (λύµατα χοιροστασίων, πτηνοτροφείων, βουστασίων, υπολείµµατα καλλιεργειών, οργανικά απόβλητα από τη γαλακτοκοµική παραγωγή, υποπροϊόντα σφαγείων, βιοµηχανιών τροφίµων και αγροτοβιοµηχανιών, λάσπη υδάτινων αποβλήτων, οργανικό µέρος των δηµοτικών στερεών αποβλήτων, οργανικά απόβλητα από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις εστίασης κλπ.). Οι µέθοδοι που κυριαρχούν στην Περιφέρεια της Ηπείρου για τη διαχείριση των αποβλήτων των πτηνο-κτηνοτροφικών µονάδων είναι ο διαχωρισµός του στερεού και υγρού µέρους τους και η απόρριψη του στερεού µέρους στους αγρούς, συνήθως µετά από χώνευση. Για το υγρό µέρος η συνηθέστερη πρακτική είναι ο βιολογικός καθαρισµός και η απόρριψη του υγρού εκροής σε υδατορέµατα ή παρακείµενα αγροτεµάχια. 194

195 Οι πρακτικές όµως αυτές παρουσιάζουν σηµαντικά προβλήµατα, µε κυριότερα την εκποµπή δυσάρεστων οσµών, αµµωνίας και αερίων του θερµοκηπίου, καθώς και τη νιτρορύπανση του εδάφους και των υδάτων, κυρίως στις ήδη επιβαρηµένες περιοχές. Έτσι η χρησιµοποίηση των αποβλήτων για την παραγωγή ενέργειας (βιοαέριο) ή για την παραγωγή οργανικού λιπάσµατος (κόµποστ), εµφανίζονται ως ιδιαίτερα ελκυστικές εναλλακτικές µορφές διαχείρισης. Τα ζωικά υποπροϊόντα που προκύπτουν από τη βιοµηχανία κρέατος στην Περιφέρεια Ηπείρου (τα Υλικά Κατηγορίας 1 υποχρεωτικά) αποτεφρώνονται σε κλίβανους µικρής δυναµικότητας στα σφαγεία ή στις πτηνο-κτηνοτροφικές µονάδες. Καταγράφεται ωστόσο σαφώς η τάση δηµιουργίας υποδοµών αξιοποίησης των υποπροϊόντων για την παραγωγή βιοαερίου, κόµποστ η pet food, κυρίως σε µεγάλες µονάδες σφαγείων. Όσον αφορά τα απόβλητα της γαλακτοβιοµηχανίας της περιφέρειας Ηπείρου, η περαιτέρω επεξεργασία του τυρογάλακτος για την παραγωγή τυριών τυρογάλακτος ή προϊόντων επεξεργασίας, αποτελεί την καλύτερη επιλογή παρόλο που συνεπάγεται αυξηµένο λειτουργικό κόστος και απαιτεί επενδύσεις. Θα πρέπει να σηµειωθεί πως η χρήση του τυρογάλακτος για τη διατροφή των χοίρων εφαρµόζεται κατά καιρούς σε µονάδες της περιοχής, δηµιουργώντας όµως σηµαντικά περιβαλλοντικά, διαχειριστικά και διατροφικά προβλήµατα. Η δηµιουργία υποδοµών για την παραγωγή βιοαερίου από τα απόβλητα των πτηνοκτηνοτροφικών µονάδων και των ζωικών υποπροϊόντων στην Περιφέρεια Ηπείρου, φαίνεται να προσφέρει σηµαντικές προοπτικές. Η κατασκευή και λειτουργία µονάδων παραγωγής βιοαερίου µε την µέθοδο της αναερόβιας χώνευσης των αποβλήτων, αποτελεί την βέλτιστη από περιβαλλοντική και ενεργειακή άποψη λύση, ενώ το µέγεθος των µονάδων που µπορούν να είναι βιώσιµες στην Περιφέρεια ποικίλει. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των µονάδων βιοαερίου είναι µικρότερες από τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των συνδεδεµένων µε αυτές δραστηριοτήτων και οπωσδήποτε πολύ µικρότερες από τις επιπτώσεις των εφαρµοζόµενων σήµερα πρακτικών διαχείρισης των αποβλήτων. εφόσον βέβαια εξασφαλίζεται η «περιβαλλοντική συµβατότητα» µε τον κατάλληλο σχεδιασµό, κατασκευή και λειτουργία της µονάδας. Ωστόσο οι κάτοικοι των παρακείµενων περιοχών συχνά εκφράζουν ανησυχίες για την εγκατάσταση αντίστοιχων µονάδων, γεγονός θα πρέπει να αποδοθεί σε έλλειψη ενηµέρωσης. Παρόλο που έχουν κατά καιρούς καταγραφεί σχετικές αντιδράσεις, η εκτίµηση της Οµάδας Έργου είναι πως ο υψηλός βαθµός περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης των κατοίκων της Περιφέρειας τελικά όχι µόνον δεν θα δυσχεράνει, αλλά αντίθετα θα διευκολύνει την εγκατάσταση µονάδων 195

196 βιοαερίου, εφόσον βέβαια υπάρξει η κατάλληλη ενηµέρωση και επιδειχθεί πνεύµα διαλόγου από τα εµπλεκόµενα µέρη. Στην Περιφέρεια Ηπείρου δεν έχει επιτευχθεί ακόµη η λειτουργία αντίστοιχων µονάδων σε µεγάλη κλίµακα, υπάρχουν ωστόσο ορισµένες µονάδες συνδεδεµένες κυρίως µε τη βιοµηχανία κρέατος. Μεταξύ άλλων την οικονοµική βιωσιµότητα ενός έργου βιοαερίου στην Περιφέρεια Ηπείρου επηρεάζουν τα υψηλά κόστη επένδυσης, συντήρησης και µεταφοράς των πρώτων υλών / αποβλήτων (που είναι ιδιαίτερα υψηλό λόγω της αυξηµένης τιµής του πετρελαίου και της υψηλής φορολογίας των καυσίµων στη χώρα µας), καθώς και η σχετικά περιορισµένη διαθεσιµότητα στην Περιφέρεια της βιοµάζας (εκτός αποβλήτων / λυµάτων) µε ικανοποιητική απόδοση σε βιοαέριο. Ωστόσο οι προοπτικές για το µέλλον είναι θετικές, καθώς το δυναµικό παραγωγής βιοαερίου στην Περιφέρεια της Ηπείρου από κτηνοτροφικά απόβλητα είναι σηµαντικό. Η συγκέντρωση των µεγάλων πτηνο-κτηνοτροφικών µονάδων σε συγκεκριµένες ζώνες, όπως περιγράφηκε, οι οποίες µάλιστα διαθέτουν καλές οδικές προσβάσεις και συνδέονται εύκολα µε το ηλεκτρικό δίκτυο, κάνει δυνατή τη βιώσιµη λειτουργία ακόµη και µεγάλων µονάδων παραγωγής βιοαερίου. Είναι φανερό πως η ίδρυση και λειτουργία µονάδων παραγωγής βιοαερίου, παρά τις όποιες δυσκολίες και προβλήµατα που παρουσιάζει, αποτελεί επιλογή µε σηµαντική περιβαλλοντική και αναπτυξιακή δυναµική για την Περιφέρεια της Ηπείρου. 196

197 3.2. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ΖΩΝΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ Η κτηνοτροφία στην Περιφέρεια της Ηπείρου είναι εξαιρετικά ανεπτυγµένη. Οι ζώνες ανάπτυξης της κτηνοτροφίας είναι γενικά οι παρακάτω: Ορεινός όγκος Ιωαννίνων - Άρτας - Πίνδου - Τζουµέρκων. Βασικό κλάδο παραγωγής του πρωτογενή τοµέα της περιοχής αποτελεί η αιγοπροβατοτροφία, η οποία εµφανίζει µικρό σχετικά βαθµό εκσυγχρονισµού και παρουσιάζεται µε διάφορες µορφές (εκτατική, ηµιεντατική, ηµινοµαδική). Ακολουθεί η βοοτροφία εκτατικής µορφής (κρεοπαραγωγικής κατεύθυνσης). Άλλες σηµαντικές αγροτικές δραστηριότητες στην περιοχή είναι η δασοκοµία, η αµπελουργία και οι αγροτουριστικές δραστηριότητες. Οροπέδιο - Λεκανοπέδιο Ιωαννίνων. Βασικό κλάδο παραγωγής του πρωτογενή τοµέα της περιοχής αποτελεί η πτηνοτροφία και ακολουθεί η βοοτροφία εντατικής µορφής (γαλακτοπαραγωγικής κατεύθυνσης). Σηµαντική ανάπτυξη παρουσιάζει η εντατική ή ηµιεντατική προβατοτροφία και η χοιροτροφία. Άλλες σηµαντικές αγροτικές δραστηριότητες στην περιοχή είναι η αµπελουργία και οι αροτραίες καλλιέργειες, πολλές από τις οποίες υποστηρίζουν την κτηνοτροφία µε την παραγωγή ζωοτροφών (αραβόσιτος, µηδική κ.α.). Πεδιάδα της Άρτας - Τρίγωνο Φιλιππιάδας. Η περιοχή έχει εθνική σηµασία για τη χοιροτροφία, η οποία εµφανίζει σηµαντική ανάπτυξη µε καθετοποιηµένες και ορθολογικά οργανωµένες µονάδες, συνδεδεµένες µε µεγάλα σφαγεία, τυποποιητήρια κρέατος και αλλαντοβιοµηχανίες. Σηµαντική ανάπτυξη εµφανίζει και η πτηνοτροφία, η οποία αποτελεί την πιο οργανωµένη δοµή της κτηνοτροφίας της περιοχής, µε την ύπαρξη µεγάλων καθετοποιηµένων συνεταιριστικών ή ιδιωτικών επιχειρήσεων. Οι βασικοί κλάδοι παραγωγής του πρωτογενή τοµέα είναι η καλλιέργεια εσπεριδοειδών και ειδικότερα των πορτοκαλιών, η ελαιοκοµία, και οι αροτραίες καλλιέργειες, πολλές από τις οποίες παράγουν ζωοτροφές. Παραλιακή ζώνη Πρέβεζας Θεσπρωτίας. Η κτηνοτροφία εµφανίζεται κυρίως µε τη µορφή της εκτατικής και ηµιεντατικής αιγοπροβατοτροφίας, ενώ υπάρχουν και αρκετές βοοτροφικές µονάδες, κυρίως στην Περιφερειακή Ενότητα Θεσπρωτίας. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από τους εκτεταµένους ελαιώνες και καλλιέργειες κηπευτικών (υπαίθριες και θερµοκηπιακές), ειδικά στην Περιφερειακή Ενότητα Πρέβεζας. 197

198 Ενδοχώρα Πρέβεζας - Θεσπρωτίας. Κύρια παραγωγική δραστηριότητα είναι η αιγοπροβατοτροφία, η οποία συνδέεται µε αροτραίες καλλιέργειες µε κύριο προϊόν τη µηδική, ενώ µεγάλο πλεονέκτηµα της περιοχής αποτελεί η ύπαρξη βοσκοτόπων που εξασφαλίζουν βόσκηση την µεγαλύτερη περίοδο του χρόνου. Η βοοτροφία εµφανίζει σηµαντική ανάπτυξη (κυρίως στη Θεσπρωτία), ενώ υπάρχει και σηµαντικός αριθµός χοιροτροφικών µονάδων στην Περιφερειακή Ενότητα Πρέβεζας. 198

199 Η ΒΟΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ Η βοοτροφία στην Περιφέρεια Ηπείρου εµφανίζει σηµαντική ανάπτυξη, τόσο µε την εκτατική της µορφή όσο και µε την εντατική (γαλακτοπαραγωγή - πάχυνση). Η Ήπειρος είναι η πέµπτη περιφέρεια της χώρας σε αριθµό εκτρεφόµενων βοοειδών. Σύµφωνα µε στοιχεία του 2008 στην Περιφέρεια Ηπείρου υπάρχουν εκµεταλλεύσεις βοοειδών σε σύνολο εκµεταλλεύσεων πανελλαδικά (ποσοστό 5,86% - βλ. Σχ.1) και εκτρέφονται βοοειδή σε σύνολο βοοειδών πανελλαδικά (ποσοστό 8,83 % - βλ. Σχ.2). Σχ. 1. Συµµετοχή εκµεταλλεύσεων της Περιφέρειας Ηπείρου στην ελληνική βοοτροφία -ΕΣΥΕ Σχ. 2. Συµµετοχή βοοειδών Περιφέρειας Ηπείρου στο συνολικό πληθυσµό βοοειδών στην Ελλάδα -ΕΣΥΕ Η συµµετοχή της περιφέρειας Ηπείρου όσον αφορά τον αριθµό εκµεταλλεύσεων και των εκτρεφόµενων σε αυτές βοοειδών, σε σχέση µε τις υπόλοιπες περιφέρειες, απεικονίζεται στο χάρτη που ακολουθεί (µε λευκό το ποσοστό του αριθµού βοοτροφικών εκµεταλλεύσεων και µε κίτρινο το 199

200 ποσοστό του αριθµού βοοειδών κάθε περιφέρειας πανελλαδικά): Χάρτης 1. Συµµετοχή των Περιφερειών στην Ελληνική Βοοτροφία - ΕΣΥΕ Η βοοτροφία στην Περιφέρεια της Ηπείρου εµφανίζει σηµαντικό βαθµό συγκέντρωσης σε σχέση µε το σύνολο της χώρας. Το µέσο µέγεθος των µονάδων στην περιφέρεια είναι 47,48 κεφαλές ενώ για το σύνολο της Ελλάδας είναι 31,53 κεφαλές (στοιχεία 2008). Συγκεκριµένα το 36,67 % των µονάδων έχουν πάνω από 49 ζώα (αντίστοιχο ποσοστό για το σύνολο τις χώρας 19,46 %) και συγκεντρώνουν το 80,32 % των βοοειδών της Περιφέρειας (αντίστοιχο ποσοστό για το σύνολο τις χώρας 69,21 %). Η κατανοµή των µονάδων και των εκτρεφόµενων βοοειδών της περιφέρειας σε σχέση µε το µέγεθος των εκµεταλλεύσεων, παρουσιάζεται στο Σχ.3 και το Σχ

201 Σχ. 3. Κατανοµή µεγέθους βοοτροφικών µονάδων στην Ήπειρο σε σχέση µε το σύνολο της χώρας - ΕΣΥΕ Σχ. 4. Κατανοµή αριθµού βοοειδών Περιφέρειας Ηπείρου σε σχέση µε το µέγεθος των µονάδων - ΕΣΥΕ Το µεγαλύτερο µέρος της βοοτροφικής παραγωγής της Ηπείρου εντοπίζεται στην περιφερειακή ενότητα Θεσπρωτίας, η οποία εµφανίζει το µεγαλύτερο βαθµό συγκέντρωσης ζωικού κεφαλαίου. Συγκεκριµένα στη Θεσπρωτία εντοπίζεται το 41,64 % των εκτρεφόµενων ζώων και το 26,06 % των βοοτροφικών εκµεταλλεύσεων της Περιφέρειας (στοιχεία 2005). Ακολουθεί η π.ε. Πρέβεζας όπου εντοπίζεται το 26,28 % των εκτρεφόµενων ζώων και το 23,41 % των βοοτροφικών µονάδων και η π.ε. Ιωαννίνων όπου εντοπίζεται το 24,04 % των εκτρεφόµενων ζώων και το 33,94 % των βοοτροφικών µονάδων. Τελευταία σε συµµετοχή είναι η π.ε. Άρτας όπου εντοπίζεται το 8,05 % 201

202 των εκτρεφόµενων ζώων και το 16,59 % των βοοτροφικών µονάδων. Η συµµετοχή των τεσσάρων περιφερειακών ενοτήτων στη βοοτροφία της περιφέρειας Ηπείρου απεικονίζεται στο Σχ.5 και στο Χάρτη 2. Σχ. 5. Ποσοστό αριθµού βοοειδών ανά περιφερειακή ενότητα της Περιφέρειας Ηπείρου - ΕΣΥΕ Χάρτης 2. ιάρθρωση της βοοτροφίας στις Περιφερειακές Ενότητες της Ηπείρου - ΕΣΥΕ

203 Η συµµετοχή των τεσσάρων περιφερειακών ενοτήτων της Περιφέρειας Ηπείρου στην ελληνική βοοτροφία απεικονίζεται στο Σχ.6. Σχ. 6. Ποσοστό συµµετοχής των περιφερειακών ενοτήτων της Ηπείρου στην ελληνική βοοτροφία - ΕΣΥΕ Η κατανοµή των βοοειδών στις περιφερειακές ενότητες της Ηπείρου ανάλογα µε το φύλο παρουσιάζεται στο Σχ.7. Το ποσοστό των αρσενικών ζώων στην π.ε. Ιωαννίνων είναι 35,86 %, στην π.ε. Πρέβεζας είναι 30,00 %, και στην π.ε. Θεσπρωτίας είναι 29,33 %. Στην π.ε. Άρτας που δεν διαθέτει µονάδες πάχυνσης αποκλειστικά αρσενικών ζώων το ποσοστό των αρσενικών ζώων είναι 24,72 %. Σχ. 7. Αριθµός βοοειδών στις περιφερειακές ενότητες της Ηπείρου ανά φύλο - ΕΣΥΕ Η βοοτροφία στις περιφερειακές ενότητες Θεσπρωτίας (Μέσο Μέγεθος Μονάδας 73,49 κεφαλές), Πρέβεζας (Μ.Μ.Μ. 51,63 κεφαλές) και δευτερευόντως των Ιωαννίνων (Μ.Μ.Μ. 32,58 203

204 κεφαλές) εµφανίζει σηµαντικό βαθµό συγκέντρωσης ζωικού κεφαλαίου. Αντίθετα στην π.ε. Άρτας (Μ.Μ.Μ. 22,32 κεφαλές) παρουσιάζεται µικρός βαθµός συγκέντρωσης λόγω του µικρού µεγέθους των εκτροφών της περιοχής της Πίνδου και των Τζουµέρκων (ορεινή-εκτατική εκτροφή κρεοπαραγωγικής κυρίως κατεύθυνσης). Η ύπαρξη µεγάλων µονάδων γαλακτοπαραγωγής και µονάδων πάχυνσης αρσενικών µόσχων στο λεκανοπέδιο της Παµβώτιδας αµβλύνει σηµαντικά αυτή την εικόνα όσον αφορά την π.ε. Ιωαννίνων. Η διάρθρωση της βοοτροφίας ανά µέγεθος µονάδων και περιφερειακές ενότητες παρουσιάζεται στο Σχ.8 και το Σχ.9. Σχ. 8. Κατανοµή βοοειδών στην Ήπειρο ανά µέγεθος µονάδας σε σχέση µε το σύνολο της χώρας - ΕΣΥΕ Σχ. 9. Κατανοµή βοοειδών ανά µέγεθος µονάδας στις περιφερειακές ενότητες της Ηπείρου - ΕΣΥΕ Η ίδια εικόνα εµφανίζεται και από τη σκοπιά της κατανοµής των βοοτροφικών εκµεταλλεύσεων σε σχέση µε το µέγεθος τους συγκριτικά µε το σύνολο της χώρας και ανά περιφερειακή ενότητα, 204

205 που παρουσιάζεται στα Σχ.10 και Σχ.11. Το µεγαλύτερο ποσοστό των µονάδων της π.ε. Θεσπρωτίας και της π.ε. Πρέβεζας είναι µεγέθους ζώων. Αντίθετα το µεγαλύτερο µέρος των βοοτροφικών εκµεταλλεύσεων της π.ε. Άρτας είναι µεγέθους 1-14 ζώων. Η κατανοµή των µονάδων της π.ε. Ιωαννίνων εµφανίζεται περισσότερο ισορροπηµένη, εξαιτίας της ύπαρξης σηµαντικού αριθµού ορεινών εκτατικών εκµεταλλεύσεων αφενός και µεγάλων εντατικών µονάδων γαλακτοπαραγωγικής κατεύθυνσης ή πάχυνσης αρσενικών µόσχων στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων αφετέρου. Σχ. 10. Κατανοµή µεγέθους βοοτροφ. µονάδων στην Ήπειρο σε σχέση µε το σύνολο της χώρας - ΕΣΥΕ Σχ. 11. Κατανοµή βοοτροφικών εκµεταλλεύσεων ανά µέγεθος στις περ. ενότητες της Ηπείρου - ΕΣΥΕ Όσον αφορά τη χρήση γεωργικής γης, η κατανοµή των βοοτροφικών µονάδων της Περιφέρειας Ηπείρου σε σχέση µε την πανελλαδική κατανοµή, απεικονίζεται στο Σχ

206 Σχ. 12. Χρήση γης από τις βοοτροφικές µονάδες της Ηπείρου σε σχέση µε το σύνολο της χώρας - ΕΣΥΕ Η βοοτροφία στην Περιφέρεια Ηπείρου ακολουθεί γενικά τις τάσεις της ελληνικής βοοτροφίας. Σύµφωνα µε τα παραπάνω διαγράµµατα, η διαδικασία συγκεντροποίησης του ζωικού κεφαλαίου και µείωσης του αριθµού των εκµεταλλεύσεων φαίνεται να προωθείται µε µεγαλύτερους ρυθµούς σε σχέση µε το σύνολο της χώρας, κυρίως στις π.ε. Θεσπρωτίας, Πρέβεζας και Ιωαννίνων. Από το 2006 παρατηρείται µείωση του αριθµού των µονάδων και των βοοειδών. Η µείωση αυτή θα πρέπει να αποδοθεί - πέρα από τη σταθερή τάση συγκεντροποίησης της παραγωγής- στην άνοδο της τιµής των ζωοτροφών και των κτηνιατρικών σκευασµάτων και στη στασιµότητα ή και µείωση των τιµών παραγωγού κυρίως για το αγελαδινό γάλα και δευτερευόντως για το µοσχαρίσιο - βόειο κρέας. Οι µεταβολές του αριθµού των βοοειδών και των βοοτροφικών µονάδων στην Περ. Ηπείρου σε σχέση µε τις αντίστοιχες µεταβολές πανελλαδικά απεικονίζονται στα Σχ Σχ. 13. Εξέλιξη αριθµού βοοειδών στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως

207 Σχ. 14. Εξέλιξη αριθµού βοοειδών στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως Σχ. 15. Εξέλιξη αριθµού βοοτροφικών εκµεταλλεύσεων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως

208 Σχ. 16. Εξέλιξη αριθµού βοοτροφικών εκµεταλλεύσεων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως Η εξέλιξη της συγκέντρωσης ζωικού κεφαλαίου στις µονάδες της περιφέρειας Ηπείρου σε σχέση µε το σύνολο της χώρας (µε βάση το µέσο µέγεθος των µονάδων) παρουσιάζεται στο Σχ.17. Σχ. 17. Εξέλιξη µέσου µεγέθους βοοτροφικών µονάδων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως

209 Οι βοοτροφικές µονάδες γαλακτοπαραγωγής στην περιφέρεια Ηπείρου εκτρέφουν εντατικά αγελάδες γαλακτοπαραγωγής υψηλών αποδόσεων, οι οποίες ανήκουν κυρίως στη Φυλή Μαύρη Ποικιλόχρωµη Ολλανδίας (Friesian ή Holstein Frisian). Σε µικρότερο βαθµό εκτρέφονται εγχώρια βελτιωµένα ζώα, που προήλθαν από τη διασταύρωση αγελάδων ντόπιων φυλών µε ταύρους που εισήχθησαν κατά καιρούς από άλλες χώρες για την αναβάθµιση του βόειου πληθυσµού. Όσον αφορά τις εκµεταλλεύσεις κρεοπαραγωγής, αυτές είναι εκτατικού τύπου στα ορεινά (κυρίως των π.ε. Ιωαννίνων και Άρτας), ή εντατικού τύπου (π.ε. Θεσπρωτίας, Πρέβεζας, Ιωαννίνων). Οι εκµεταλλεύσεις εντατικού τύπου εκτρέφουν είτε βελτιωµένα ζώα που γεννιούνται σ αυτές είτε προµηθεύονται νεαρά αρσενικά ζώα κρεοπαραγωγών φυλών υψηλής απόδοσης κυρίως γαλλικής προέλευσης (Charolaise - Limousine) που γεννήθηκαν σε χώρες της Ε.Ε. και εισάγονται στην Ελλάδα για πάχυνση. Ο πληθυσµός των βοοειδών που εκτρέφεται εκτατικά (ορεινή - ελεύθερη βοσκή) είναι ετερογενής και περιλαµβάνει κυρίως ζώα ή µιγάδες της Ελληνικής Φυλής Τύπου Φαιά των Άλπεων. Η φυλή αυτή προήλθε από την επιτυχηµένη προσπάθεια γενετικής βελτίωσης του πληθυσµού των βοοειδών της Ελληνικής Βραχυκερατικής Φυλής (Bos taurus primigenius brachyceros) µε συνεχείς διασταυρώσεις µε σπέρµα ταύρων της Φυλής Φαιά των Άλπεων (Schwyz) και σε µικρότερο ποσοστό των φυλών Friesian και Simmental. Στις ορεινές εκµεταλλεύσεις τις Περιφέρειας οι αγελάδες αυτές δεν αρµέγονται αλλά γαλουχούν αποκλειστικά τους µόσχους τους, οι οποίοι είναι προϊόντα διασταύρωσης µε σπέρµα ταύρων ξένων κρεοπαραγωγών φυλών (Charolaise, Limousine, Blonde d Aquitaine). Σε µικρό βαθµό απαντώνται πολυµιγάδες - κατάλοιπα της Ελληνικής Βραχυκερατικής Φυλής και της Ελληνικής Στεππικής Φυλής (Bos taurus primigenius frontosus) που κυριαρχούσαν κάποτε στην περιοχή. Τέλος στην παραγωγή κρέατος βοοειδών συµµετέχουν - εκτός από τα ζώα γαλακτοπαραγωγής που τερµατίζουν την παραγωγική τους ζωή - και οι µόσχοι που γεννιούνται στις µονάδες γαλακτοπαραγωγής. Αυτοί κατά κάποιο τρόπο αποτελούν «παραπροϊόντα» της κύριας παραγωγικής δραστηριότητας των µονάδων και συνήθως προέρχονται από διασταυρώσεις αγελάδων γαλακτοπαραγωγής υψηλών αποδόσεων µε σπέρµα ταύρων κρεοπαραγωγών φυλών (Charolaise, Limousine, Blonde d Aquitaine) για τη βελτίωση της ποιότητας του σφάγιου των µόσχων. Οι αποδόσεις των ζώων σε γάλα και κρέας ποικίλουν, κυµαινόµενες από τις χαµηλές αποδόσεις των εκτατικά εκτρεφόµενων εγχώριών φυλών µέχρι τις υψηλές αποδόσεις των εντατικά εκτρεφόµενων ζώων γαλακτοπαραγωγής και των παχυνόµενων µόσχων κρεοπαραγωγής. 209

210 Η ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ Η χοιροτροφία στην Περιφέρεια Ηπείρου εµφανίζει σηµαντική ανάπτυξη, µε µεγάλο αριθµό εντατικών χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων. Η Ήπειρος είναι η δεύτερη περιφέρεια της χώρας σε αριθµό εκτρεφόµενων χοίρων. Σύµφωνα µε στοιχεία του 2008 στην Περιφέρεια Ηπείρου υπάρχουν 826 εκµεταλλεύσεις χοιροτροφίας σε σύνολο εκµεταλλεύσεων πανελλαδικά (ποσοστό 2,58 % - βλ. Σχ.18) και εκτρέφονται χοίροι αναπαραγωγής και πάχυνσης σε σύνολο χοίρων πανελλαδικά (ποσοστό 13,73 % - βλ. Σχ.19). Σχ. 18. Συµµετοχή εκµεταλλεύσεων της Περιφέρειας Ηπείρου στην ελληνική χοιροτροφία - ΕΣΥΕ Σχ. 19. Συµµετοχή των χοίρων της Περ. Ηπείρου στο συνολικό πληθυσµό χοίρων στην Ελλάδα - ΕΣΥΕ Η συµµετοχή της περιφέρειας Ηπείρου όσον αφορά τον αριθµό εκµεταλλεύσεων και των εκτρεφόµενων σε αυτές χοίρων, σε σχέση µε τις υπόλοιπες περιφέρειες, απεικονίζεται στο χάρτη που ακολουθεί (µε λευκό το ποσοστό του αριθµού χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων και µε κίτρινο 210

211 το ποσοστό του αριθµού χοίρων κάθε περιφέρειας πανελλαδικά): Χάρτης 3. Συµµετοχή των Περιφερειών στην Ελληνική Χοιροτροφία - ΕΣΥΕ Η χοιροτροφία στην Περιφέρεια της Ηπείρου εµφανίζει πολύ µεγάλο βαθµό συγκέντρωσης σε σχέση µε το σύνολο της χώρας. Το µέσο µέγεθος των µονάδων στην περιφέρεια είναι 180,68 κεφαλές ενώ για το σύνολο της Ελλάδας είναι 33,95 κεφαλές (στοιχεία 2008). Συγκεκριµένα το 8,72 % των µονάδων έχουν πάνω από 99 ζώα (αντίστοιχο ποσοστό για το σύνολο τις χώρας 3,06 %) και συγκεντρώνουν το 97,45 % των χοίρων της Περιφέρειας (αντίστοιχο ποσοστό για το σύνολο τις χώρας 83,03 %). Η κατανοµή των µονάδων και των εκτρεφόµενων χοίρων της Περιφέρειας σε σχέση µε το µέγεθος των εκµεταλλεύσεων, παρουσιάζεται στο Σχ.20 και το Σχ

212 Σχ. 20. Κατανοµή µεγέθους χοιροτροφικών µονάδων Ηπείρου σε σχέση µε το σύνολο της χώρας - ΕΣΥΕ Σχ. 21. Κατανοµή αριθµού χοίρων Περιφέρειας Ηπείρου σε σχέση µε το µέγεθος των µονάδων - ΕΣΥΕ Το µεγαλύτερο µέρος της χοιροτροφικής παραγωγής της Ηπείρου εντοπίζεται στην π.ε. Πρέβεζας, που εµφανίζει το µεγαλύτερο βαθµό συγκέντρωσης ζωικού κεφαλαίου. Συγκεκριµένα στην π.ε. Πρέβεζας εντοπίζεται το 54,72 % των εκτρεφόµενων ζώων και το 21,87 % των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων της Περιφέρειας (στοιχεία 2005). Ακολουθεί η π.ε. Ιωαννίνων όπου εντοπίζεται το 23,08 % των εκτρεφόµενων ζώων και το 22,30 % των χοιροτροφικών µονάδων και η π.ε. Άρτας όπου εντοπίζεται το 21,21 % των εκτρεφόµενων ζώων και το 43,08 % των χοιροτροφικών µονάδων. Τελευταία σε συµµετοχή είναι η π.ε. Θεσπρωτίας όπου εντοπίζεται µόλις 212

213 το 0,99 % των εκτρεφόµενων ζώων και το 12,76 % των χοιροτροφικών µονάδων. Η συµµετοχή των τεσσάρων περιφερειακών ενοτήτων στη χοιροτροφία της περιφέρειας Ηπείρου απεικονίζεται στο Σχ.22 και στο Χάρτη 4. Σχ. 22. Ποσοστό αριθµού χοίρων ανά περιφερειακή ενότητα της Περιφέρειας Ηπείρου - ΕΣΥΕ Χάρτης 4. ιάρθρωση της χοιροτροφίας στις Περιφερειακές Ενότητες της Ηπείρου - ΕΣΥΕ

214 Η συµµετοχή των τεσσάρων περιφερειακών ενοτήτων της Περιφέρειας Ηπείρου στην ελληνική χοιροτροφία απεικονίζεται στο Σχ.23. Σχ. 23. Ποσοστό συµµετοχής των περ. ενοτήτων της Ηπείρου στην ελληνική χοιροτροφία - ΕΣΥΕ Η χοιροτροφία στις περιφερειακές ενότητες Πρέβεζας (Μέσο Μέγεθος Μονάδας 264,58 κεφαλές), Ιωαννίνων (Μ.Μ.Μ. 109,42 κεφαλές) και Άρτας (Μ.Μ.Μ. 52,05 κεφαλές) εµφανίζει σηµαντικό βαθµό συγκέντρωσης ζωικού κεφαλαίου. Αντίθετα στην π.ε. Θεσπρωτίας (Μ.Μ.Μ. 22,32 κεφαλές) παρουσιάζεται πολύ µικρός βαθµός συγκέντρωσης, µε οικόσιτες ουσιαστικά µονάδες. Θα πρέπει να σηµειωθεί πως παρά την ύπαρξη σηµαντικού αριθµού µεγάλων µονάδων, το µέσο µέγεθος µονάδας στην π.ε. Άρτας υπολείπεται σε σύγκριση µε τα αντίστοιχα µεγέθη στην π.ε. Πρέβεζας και Ιωαννίνων. Αυτό ερµηνεύεται εάν ληφθεί υπόψιν η ύπαρξη µεγάλου αριθµού εκµεταλλεύσεων που κατά παράδοση εκτρέφουν οικόσιτα ζώα στην π.ε. Άρτας. Η διάρθρωση της χοιροτροφίας ανά µέγεθος µονάδων και περιφ. ενότητες παρουσιάζεται στα Σχ.24 και Σχ.25. Σχ. 24. Κατανοµή χοίρων Περ. Ηπείρου ανά µέγεθος µονάδας σε σχέση µε το σύνολο της χώρας - ΕΣΥΕ

215 Σχ. 25. Κατανοµή χοίρων ανά µέγεθος µονάδας στις περιφερειακές ενότητες της Ηπείρου - ΕΣΥΕ Η κατανοµή των χοιροτροφικών µονάδων σε σχέση µε το µέγεθος τους, συγκριτικά µε το σύνολο της χώρας και ανά περιφερειακή ενότητα, παρουσιάζεται στα Σχ.26 και Σχ.27. Το ποσοστό των εκµεταλλεύσεων οικιακού τύπου είναι µεγάλο, κυρίως στις π.ε. Άρτας και Πρέβεζας όπου τα αγροτικά νοικοκυριά παραδοσιακά εκτρέφουν 1-2 χοίρους ετησίως. Παρόλο που στις εντατικές εκµεταλλεύσεις εκτρέφεται συντριπτικά µεγαλύτερος αριθµός χοίρων, το ποσοστό των µονάδων αυτών είναι πολύ µικρό. Το ποσοστό ωστόσο των µεγάλων χοιροτροφικών µονάδων στην Περιφέρεια είναι µεγαλύτερο από το αντίστοιχο ποσοστό πανελλαδικά όπως φαίνεται στο Σχ.26. Η συγκέντρωση ζωικού κεφαλαίου για την εντατική χοιροτροφία της π.ε. Άρτας, είναι αντίστοιχη των π.ε. Πρέβεζας και Ιωαννίνων, όπως δείχνει η σύγκριση των τελευταίων δεξιά στηλών στα Σχ.25 και Σχ. 27, ενώ οι µεγάλες χοιροτροφικές µονάδες ουσιαστικά απουσιάζουν από την π.ε. Θεσπρωτίας. Σχ. 26. Μέγεθος χοιροτροφικών µονάδων στην Ήπειρο σε σχέση µε την πανελλαδική κατανοµή - ΕΣΥΕ

216 Σχ. 27. Κατανοµή χοιροτροφικών µονάδων ανά µέγεθος στις περ. ενότητες της Ηπείρου - ΕΣΥΕ Η συµµετοχή των τεσσάρων περιφερειακών ενοτήτων της Περιφέρειας Ηπείρου στην ελληνική εντατική χοιροτροφία όσον αφορά τον αριθµό των χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων µε πάνω από 19 χοιροµητέρες και µε βάση των αριθµό χοιροµητέρων απεικονίζεται στο Σχ.28 και το Σχ. 29. Σχ. 28. Αριθµός εντατικών χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων στις π.ε. της Ηπείρου -Υπ. Γεωργίας Σχ. 29. Πανελλαδικό ποσοστό χοιροµητέρων εντατικών εκµεταλ. στις π.ε. της Ηπείρου-Υπ. Γεωργίας

217 Η σηµασία της περιφέρειας Ηπείρου και κυρίως της περιφερειακής ενότητας Πρέβεζας για την ελληνική χοιροτροφία είναι φανερή και από την εξέταση των δεδοµένων που αφορούν τις εκτρεφόµενες χοιροµητέρες. Παρατηρείται σαφέστατη συγκέντρωση ζωικού κεφαλαίου στις µεσαίου και µεγάλου µεγέθους µονάδες εντατικής εκτροφής. Ο αριθµός και το ποσοστό των χοιροµητέρων εντατικής εκτροφής σε σχέση µε το µέγεθος των µονάδων παρουσιάζεται στο Σχ.30 και στο Σχ.31. αντίστοιχα. Σχ. 30. Αριθµός εντατικών χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων στις π.ε. της Ηπείρου -Υπ. Γεωργίας Σχ. 31. Πανελλαδικό ποσοστό χοιροµητέρων εντατικών εκµεταλ. στις π.ε. της Ηπείρου -Υπ. Γεωργίας

218 Τα σηµαντικότερα χοιροτροφικά κέντρα της χώρας βρίσκονται στους νοµούς Εύβοιας, Πρέβεζας, Τρικάλων, Αττικής, Αιτωλοακαρνανίας και Λάρισας. Ο αριθµός των χοιροµητέρων στις διάφορες περιφερειακές ενότητες της χώρας παρουσιάζεται στον Χάρτη 5. Χάρτης 5. Αριθµός χοιροµητέρων εντατικής χοιροτροφίας στις περ. ενότητες της Ελλάδας -Υπ. Γεωργίας Όσον αφορά το φύλο των εκτρεφόµενων ζώων, στην Περιφέρεια και στην υπόλοιπη χώρα, εκτρέφονται θηλυκοί και αρσενικοί παχυνόµενοι χοίροι στην ίδια περίπου αναλογία. Ο συνολικός αριθµός των θηλυκών ζώων όµως είναι µεγαλύτερος, λόγω της ανάγκης διατήρησης του αναγκαίου αναπαραγωγικού πληθυσµού (χοιροµητέρες). Η αναλογία αρσενικών / θηλυκών χοίρων στις χοιροτροφικές µονάδές της Ελλάδας και της Περιφέρειας Ηπείρου είναι περίπου 45 % / 55 % αντίστοιχα (Στοιχεία Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων ). Όσον αφορά τη χρήση γεωργικής γης, η κατανοµή των χοιροτροφικών µονάδων της Ηπείρου σε σχέση µε την πανελλαδική κατανοµή, απεικονίζεται στο Σχ.32. Αξίζει να σηµειωθεί πως το 60,71% των χοιροτροφικών µονάδων της π.ε. Πρέβεζας λειτουργούν χωρίς χρήση γεωργικής γης (Χ.Χ.Γ.Γ). 218

219 Σχ. 32. Χρήση γης από τις χοιροτροφ. µονάδες της Ηπείρου σε σχέση µε το σύνολο της χώρας - ΕΣΥΕ Η χοιροτροφία στην Περιφέρεια Ηπείρου ακολουθεί γενικά τις τάσεις τις ελληνικής χοιροτροφίας. Σύµφωνα µε τα παραπάνω διαγράµµατα, η διαδικασία συγκεντροποίησης του ζωικού κεφαλαίου και µείωσης του αριθµού των µονάδων φαίνεται να προωθείται µε µεγαλύτερους ρυθµούς σε σχέση µε το σύνολο της χώρας, κυρίως στις π.ε. Πρέβεζας, Ιωαννίνων και Άρτας. Γενικά η τάση για την ανάπτυξη της χοιροτροφίας στην Ήπειρο είναι αυξητική, και αφορά κυρίως την αύξηση του αριθµού των εκτρεφόµενων ζώων στις υπάρχουσες µονάδες, παρά τα περιβαλλοντικά προβλήµατα που αυτή συνεπάγεται και τη δυσκολία σχετικής αδειοδότησης. Τα τελευταία χρόνια πάντως καταγράφονται έντονες πιέσεις στον κλάδο, λόγω της ανόδου της τιµής των ζωοτροφών και των κτηνιατρικών σκευασµάτων, τη στασιµότητα των τιµών παραγωγού και την αστάθεια της αγοράς κρέατος. Οι µεταβολές του αριθµού των χοίρων και των χοιροτροφικών µονάδων στην Ήπειρο σε σχέση µε τις αντίστοιχες πανελλαδικά απεικονίζονται στα Σχ Σχ. 33. Εξέλιξη αριθµού χοίρων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως

220 Σχ. 34. Εξέλιξη αριθµού χοίρων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως Σχ. 35. Εξέλιξη αριθµού χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως

221 Σχ. 36. Εξέλιξη αριθµού χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως Η εξέλιξη της συγκέντρωσης ζωικού κεφαλαίου στις µονάδες της περιφέρειας Ηπείρου σε σχέση µε το σύνολο της χώρας (µε βάση το µέσο µέγεθος των µονάδων) παρουσιάζεται στο Σχ.37. Σχ. 37. Εξέλιξη µέσου µεγέθους χοιροτροφικών µονάδων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως Θα πρέπει να σηµειωθεί πως η µεγάλη συγκέντρωση ζωικού κεφαλαίου και οι µέθοδοι εντατικής 221

222 εκτροφής που χαρακτηρίζουν τη χοιροτροφία στην Περιφέρεια Ηπείρου, επιτυγχάνονται µε την προµήθεια ή την εκτροφή ζώων αναπαραγωγής υψηλού γενετικού δυναµικού και την εφαρµογή σύγχρονων ζωοτεχνικών και επιστηµονικών µεθόδων. Τα τελευταία χρόνια καταγράφεται στις εκτροφές σηµαντική προσπάθεια για τη βελτίωση του γενετικού δυναµικού των ζώων, µε την προµήθεια γεννητόρων από µονάδες αναπαραγωγής της ηµεδαπής (υπάρχουν και στην Ήπειρο) ή χωρών του εξωτερικού (κυρίως από την Ολλανδία τη ανία και την Κύπρο). Το µεγαλύτερο ποσοστό των χοιροµητέρων των µονάδων εντατικής χοιροτροφίας στην Ήπειρο είναι υβρίδια των φυλών Large White µε Landrace ή Large White µε Pietrain (F1, Dalland κ.α.). Η χρήση πολυµιγάδων που επιλέγονται από τα παχυντήρια και έχουν περιορισµένη αναπαραγωγική ικανότητα, τείνει πλέον να εγκαταλειφθεί στις εντατικές χοιροτροφικές µονάδες. Οι κάπροι προέρχονται κυρίως από τη διασταύρωση κρεοπαραγωγικών φυλών (Pietrain, Duroc, Hampshire, Large White και Landrace), ενώ σπανιότερα είναι καθαρόαιµοι φυλών Duroc ή Pietrain. Από τα παραπάνω εξάγεται το συµπέρασµα ότι ο πληθυσµός των παχυνόµενων χοίρων στην περιφέρεια αποτελείται από πολυµιγάδες. Η ηλικία των παχυνόµενων χοίρων που οδηγούνται στη σφαγή κυµαίνεται µεταξύ ηµέρες, ενώ το Ζ.Β. τους κυµαίνεται µεταξύ kgr,. Η σηµαντική γενετική βελτίωση που σηµειώθηκε τα τελευταία χρόνια οδηγεί στην παραγωγή σφάγιων µε χαµηλό ποσοστό λίπους, που επιτρέπει στους παραγωγούς να σφάζουν τα ζώα στο επίπεδο των kgr. Ωστόσο η άνοδος της τιµής των ζωοτροφών που καθιστά την παρατεταµένη πάχυνση ασύµφορη, η σφαγή ζώων µε µικρό Σ.Β. (<80 kgr) εξαιτίας της αυξηµένης ζήτησης κατά τη διάρκεια του θέρους και οι εποχικές ανάγκες για σφάγια µικρότερης ηλικίας (γουρουνόπουλα), διαµορφώνει το µέσο όρο σε χαµηλότερα επίπεδα. Στα σφαγεία της Περιφέρειας Ηπείρου το µεγαλύτερο µέρος της χοιροτροφικής παραγωγής τυποποιείται µε τη µορφή του σφάγιου «γδαρτού» τύπου, το οποίο απορροφάται κυρίως από τις τοπικές αγορές και τις αγορές της Βόρειας Ελλάδας, όπου η προτίµηση για το συγκεκριµένο τύπο σφάγιου είναι πιο ισχυρή. Τα σφάγια τύπου «µαδητού» προορίζονται είτε για τη βιοµηχανία κρέατος, κρεατοσκευασµάτων και αλλαντικών είτε για τις αγορές της Νότιας Ελλάδας και της πρωτεύουσας. Φαίνεται πως στη συνείδηση των καταναλωτών της Βόρειας Ελλάδας και της Ηπείρου υπάρχει ισχυρή σύνδεση µεταξύ της έννοιας του «γδαρτού» και του «ντόπιου» (ενδεχοµένως λόγω του πιο σκοτεινού χρωµατισµού που αποκτά ο µυϊκός ιστός λόγω της έκθεσής του στο οξυγόνο της ατµόσφαιρας), µε αποτέλεσµα να υπάρχει σαφής προτίµηση από τους κρεοπώλες για τα εγχώρια σφάγια τύπου γδαρτού. 222

223 Η ΠΡΟΒΑΤΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ Η προβατοτροφία στην Περιφέρεια Ηπείρου εµφανίζει σηµαντική ανάπτυξη, µε την παραδοσιακά ανεπτυγµένη εκτατική της µορφή όσο και µε την ταχέως αναπτυσσόµενη εντατική της µορφή. Η Ήπειρος είναι η πέµπτη περιφέρεια της χώρας σε αριθµό εκτρεφόµενων προβάτων. Σύµφωνα µε στοιχεία του 2008 στην Περιφέρεια Ηπείρου υπάρχουν εκµεταλλεύσεις προβάτων σε σύνολο εκµεταλλεύσεων πανελλαδικά (ποσοστό 11,94 %-βλ. Σχ.38) και εκτρέφονται πρόβατα σε σύνολο πανελλαδικά (ποσοστό 9,66 % - βλ. Σχ.39). Σχ. 38. Συµµετοχή εκµεταλλεύσεων της Περιφέρειας Ηπείρου στην ελληνική προβατοτροφία - ΕΣΥΕ Σχ. 39. Συµµετοχή προβάτων Περ. Ηπείρου στο συνολικό πληθυσµό προβάτων στην Ελλάδα - ΕΣΥΕ Η συµµετοχή της περιφέρειας Ηπείρου όσον αφορά τον αριθµό εκµεταλλεύσεων και των εκτρεφόµενων σε αυτές προβάτων, σε σχέση µε τις υπόλοιπες περιφέρειες, απεικονίζεται στο χάρτη που ακολουθεί (µε λευκό το ποσοστό του αριθµού προβατοτροφικών εκµεταλλεύσεων και µε 223

224 κίτρινο το ποσοστό του αριθµού προβάτων κάθε περιφέρειας πανελλαδικά): Χάρτης 6. Συµµετοχή των Περιφερειών στην Ελληνική Προβατοτροφία - ΕΣΥΕ Η προβατοτροφία στην Περιφέρεια της Ηπείρου εµφανίζει µικρότερο βαθµό συγκέντρωσης σε σχέση µε το σύνολο της χώρας. Το µέσο µέγεθος των µονάδων στην περιφέρεια είναι 63,57 κεφαλές ενώ για το σύνολο της Ελλάδας είναι 78,57 κεφαλές (στοιχεία 2008). Παρατηρείται µια σχετική υπεροχή της περιφέρειας Ηπείρου στο ποσοστό των µονάδων µεγέθους ζώων και µια σχετική υστέρηση στις οικόσιτες µονάδες µεγέθους µικρότερου των 9 ζώων καθώς και στις µεγάλες µονάδες άνω των 99 ζώων. Η κατανοµή των µονάδων σε σχέση µε το µέγεθος των εκµεταλλεύσεων, παρουσιάζεται στο Σχ.40. Το ποσοστό των διαφόρων κατηγοριών προβάτων της 224

225 περιφέρειας σε σχέση µε το αντίστοιχο πανελλαδικό παρουσιάζεται στο Σχ.41. Σχ. 40. Κατανοµή µεγέθους προβατοτρ. µονάδων της Ηπείρου σε σχέση µε το σύνολο της χώρας - ΕΣΥΕ Σχ. 41. Ποσοστά κατηγοριών προβάτων Περιφέρειας Ηπείρου σε σχέση µε το σύνολο της χώρας - ΕΣΥΕ Το µεγαλύτερο µέρος της προβατοτροφικής παραγωγής της Ηπείρου εντοπίζεται στην περιφερειακή ενότητα Ιωαννίνων, όπου καταγράφεται το 37,74 % των εκτρεφόµενων ζώων και το 41,23 % των προβατοτροφικών εκµεταλλεύσεων της Περιφέρειας (στοιχεία 2005). Ακολουθεί η π.ε. Θεσπρωτίας που εµφανίζει τη µεγαλύτερη συγκέντρωση ζωικού κεφαλαίου, αφού συγκεντρώνει το 22,52 % των εκτρεφόµενων ζώων στο 14,66 % των προβατοτροφικών µονάδων. Στην π.ε. Πρέβεζας εντοπίζεται το 19,97 % των εκτρεφόµενων ζώων και το 17,76 % των προβατοτροφικών µονάδων. Τελευταία σε συµµετοχή είναι η π.ε. Άρτας όπου εντοπίζεται το 19,77 225

226 % των εκτρεφόµενων ζώων και το 26,35 % των προβατοτροφικών µονάδων. Η συµµετοχή των τεσσάρων περιφερειακών ενοτήτων στην προβατοτροφία της περιφέρειας Ηπείρου απεικονίζεται στο Σχ.42 και στο Χάρτη 7. Σχ. 42. Ποσοστό αριθµού προβάτων ανά περιφερειακή ενότητα της Περιφέρειας Ηπείρου - ΕΣΥΕ Χάρτης 7. ιάρθρωση της προβατοτροφίας στις Περιφερειακές Ενότητες της Ηπείρου - ΕΣΥΕ

227 Η συµµετοχή των τεσσάρων περιφερειακών ενοτήτων της Περιφέρειας Ηπείρου στην ελληνική προβατοτροφία απεικονίζεται στο Σχ.43. Σχ. 43. Ποσοστό συµµετοχής των περιφ. ενοτήτων της Ηπείρου στην ελληνική προβατοτροφία - ΕΣΥΕ Η προβατοτροφία στην π.ε. Θεσπρωτίας (Μέσο Μέγεθος Μονάδας 85,29 κεφαλές) εµφανίζει βαθµό συγκέντρωσης ζωικού κεφαλαίου µεγαλύτερο από τον αντίστοιχο εθνικό. Αντίθετα οι π.ε. Πρέβεζας (Μ.Μ.Μ. 62,44 κεφαλές), Ιωαννίνων (Μ.Μ.Μ. 50,85 κεφαλές) και κυρίως Άρτας (Μ.Μ.Μ. 41,69 κεφαλές) παρουσιάζουν µικρό βαθµό συγκέντρωσης λόγω της παραδοσιακής µορφής της εκτροφής (µικρά κοπάδια, ορεινή-εκτατική εκτροφή). Η ύπαρξη µεγάλων µονάδων στο λεκανοπέδιο της Παµβώτιδας και στις πεδιάδες της Φιλιππιάδας, Λούρου και Πρέβεζας αµβλύνει σηµαντικά αυτή την εικόνα στις π.ε. Ιωαννίνων και Πρέβεζας. Η διάρθρωση της προβατοτροφίας ανά µέγεθος µονάδων και περιφερειακές ενότητες παρουσιάζεται στο Σχ.44 και το Σχ.45. Σχ. 44. Κατανοµή προβάτων στην Ήπειρο ανά µέγεθος µονάδας σε σχέση µε το σύνολο της χώρας - ΕΣΥΕ

228 Σχ. 45. Κατανοµή προβάτων ανά µέγεθος µονάδας στις περιφερειακές ενότητες της Ηπείρου - ΕΣΥΕ Η ίδια εικόνα εµφανίζεται και από τη σκοπιά της κατανοµής των προβατοτροφικών εκµεταλλεύσεων σε σχέση µε το µέγεθος τους συγκριτικά µε το σύνολο της χώρας και ανά περιφερειακή ενότητα, που παρουσιάζεται στα Σχ.46 και Σχ.47. Στις π.ε. Θεσπρωτίας και Πρέβεζας παρατηρούνται µεγαλύτερα ποσοστά συµµετοχής των µεσαίου και µεγάλου µεγέθους µονάδων. Αντίθετα στην π.ε. Άρτας κυριαρχούν οι µικρού µεγέθους εκµεταλλεύσεις, µε τη διατήρηση µεγάλου ποσοστού οικόσιτων ουσιαστικά εκτροφών. Η κατανοµή των µονάδων της π.ε. Ιωαννίνων εµφανίζεται περισσότερο ισορροπηµένη, αφού το µεγαλύτερο ποσοστό των µονάδων αποτελείται από προβατοτροφικές εκµεταλλεύσεις ενδιάµεσου µεγέθους. Σχ. 46. Κατανοµή µεγέθους προβατοτροφικών µονάδων Ηπείρου σε σχέση µε το σύνολο της χώρας -ΕΣΥΕ

229 Σχ. 47. Κατανοµή προβατοτροφικών εκµεταλλεύσεων ανά µέγεθος στις περ. ενότητες της Ηπείρου - ΕΣΥΕ Η κατανοµή των προβάτων στην περιφέρεια της Ηπείρου ανάλογα µε το φύλο και την παραγωγική κατηγορία τους παρουσιάζεται στο Σχ.48. Σχ. 48. Κατηγορίες προβάτων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ

230 Η κατανοµή των διαφόρων παραγωγικών κατηγοριών των προβάτων της περιφέρειας Ηπείρου ακολουθεί γενικά την αντίστοιχη πανελλαδική κατανοµή. Το 88,50 % των εκτρεφόµενων προβάτων είναι θηλυκά και το 11,50 % αρσενικά. Το 71,72 % του συνόλου των ζώων αποτελείται από θηλυκά γαλακτοπαραγωγής, το 1,54 % είναι άλλα θηλυκά αναπαραγωγής, το 7,01 % είναι θηλυκά ζώα που προορίζονται να αντικαταστήσουν τα ζώα που θα αποµακρυνθούν από την αναπαραγωγή, ενώ το 8,23 % είναι άλλα θηλυκά ζώα. Το 4,44 % των εκτρεφόµενων προβάτων είναι αρσενικά ζώα αναπαραγωγής (κριοί) και τέλος το 7,06 % είναι άλλα αρσενικά ζώα. Όσον αφορά τη χρήση γεωργικής γης, η κατανοµή των προβατοτροφικών µονάδων της Περιφέρειας Ηπείρου σε σχέση µε την πανελλαδική κατανοµή, απεικονίζεται στο Σχ.49. Σχ. 49. Χρήση γης από τις προβατοτροφ. µονάδες της Ηπείρου σε σχέση µε το σύνολο της χώρας - ΕΣΥΕ Η προβατοτροφία στην Περιφέρεια Ηπείρου ακολουθεί γενικά τις τάσεις της ελληνικής προβατοτροφίας. Η διαδικασία συγκεντροποίησης του ζωικού κεφαλαίου και µείωσης του αριθµού των εκµεταλλεύσεων φαίνεται να προωθείται µε ρυθµούς αντίστοιχους ή και µεγαλύτερους από τους αντίστοιχους στο σύνολο της χώρας, κυρίως στις π.ε. Θεσπρωτίας και Πρέβεζας, ενώ η π.ε. Ιωαννίνων και κυρίως η π.ε. Άρτας ακολουθούν σαφώς βραδύτερους ρυθµούς συγκεντροποίησης. Τα τελευταία έτη στην Ήπειρο παρατηρείται µείωση του αριθµού των µονάδων και των ζώων πάρα τη µικρή ανάκαµψη της προβατοτροφίας πανελλαδικά. Η µείωση θα πρέπει να αποδοθεί στην εξελισσόµενη συγκεντροποίηση της παραγωγής, στην άνοδο της τιµής των ζωοτροφών και των κτηνιατρικών σκευασµάτων και στη στασιµότητα ή και µείωση των τιµών παραγωγού κυρίως για το πρόβειο γάλα και δευτερευόντως για το κρέας. Οι µεταβολές του αριθµού των προβάτων και των µονάδων στην Ήπειρο σε σχέση µε το σύνολο της χώρας, απεικονίζονται στα Σχ

231 Σχ. 50. Εξέλιξη αριθµού προβάτων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως Σχ. 51. Εξέλιξη αριθµού προβάτων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως

232 Σχ. 52. Εξέλιξη αριθµού προβατοτροφ. εκµεταλλεύσεων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως Σχ. 53. Εξέλιξη αριθµού προβατοτροφ. εκµεταλλεύσεων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως Η εξέλιξη της συγκέντρωσης ζωικού κεφαλαίου στις µονάδες της περιφέρειας Ηπείρου σε σχέση 232

233 µε το σύνολο της χώρας (µε βάση το µέσο µέγεθος των µονάδων) παρουσιάζεται στο Σχ.54. Σχ. 54. Εξέλιξη µέσου µεγέθους προβατοτροφ. εκµεταλλεύσεων σε Ελλάδα και Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως Οι περισσότερες µονάδες στην περιφέρεια Ηπείρου εκτρέφουν εκτατικά ή ηµιεντατικά ζώα του Ορεινού Τύπου. Αναφέρεται ότι τα 5/6 των προβάτων στην Ήπειρο ανήκουν στην τοπική υποφυλή Μπούτσκο (. Ζυγογιάννης, 2005). Είναι µικρόσωµα ζώα, άριστα προσαρµοσµένα στους φτωχούς ορεινούς βοσκότοπους, που δίνουν σφάγια (αµνούς) µικρού βάρους αλλά καλής ποιότητας. Η γαλακτοπαραγωγή τους κυµαίνεται από 80 έως 110 kgr ανά αµελκτική περίοδο. Το γάλα τους είναι πλούσιο σε λίπος (7,7 %) και πρωτεΐνες (5,7 %). Συχνά προβατίνες της υποφυλής Μπούτσκο διασταυρώνονται µε κριούς κρεοπαραγωγικών φυλών για την βελτίωση των σφάγιων των αµνών. Στα πεδινά εκτρέφονται πρόβατα του Πεδινού Τύπου και κυρίως µιγάδες της φυλής Καραµάνικο Κατσικάς µε ζώα της υποφυλής Μπούτσκο. Επίσης στις π.ε. Άρτας και Πρέβεζας εκτρέφονται περίπου 6000 ζώα του τύπου Φρισλανδόµορφο της Άρτας (Frisarta) που προκύπτουν από τη διασταύρωση µιγάδων ½ της Φυλής Φρισλανδίας - ½ Εγχώριο (Μπούτσκο ή Καραµάνικο Κατσικάς). Εκτρέφονται εντατικά, σε κοπάδια µεγέθους τουλάχιστον 150 κεφαλών. Είναι απαιτητικά αλλά επιτυγχάνουν εξαιρετικές αποδόσεις (243 kgr γάλακτος ανά αµελκτική περίοδο). Στα παράλια της Θεσπρωτίας απαντώνται λίγα ζώα της Φυλής Ζακύνθου, που είναι µεγαλόσωµα, έχουν υψηλή γαλακτοπαραγωγή και χρησιµοποιούνται συνήθως σε διασταυρώσεις. Στη συντριπτική πλειοψηφία στην Περιφέρεια εκτρέφονται «κοπαδιάρικα» πρόβατα, ενώ ο µετακινούµενος (νοµαδικός) πληθυσµός αναλογεί σε µικρό µόνο ποσοστό του συνολικού πληθυσµού, κυρίως στην π.ε. Άρτας (περιοχή Τζουµέρκων). Ανάλογα µε τον τύπο εκτροφής παρατηρούνται σηµαντικές αποκλίσεις στις αποδόσεις σε γάλα και στο βάρος των σφάγιων των αµνών, µε την εντατική µορφή εκτροφής να υπερέχει αισθητά έναντι των υπολοίπων. 233

234 Η ΑΙΓΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ Η αιγοτροφία στην Περιφέρεια Ηπείρου εµφανίζει αξιόλογη ανάπτυξη, κυρίως µε την παραδοσιακά ανεπτυγµένη εκτατική της µορφή. Η Ήπειρος είναι η όγδοη περιφέρεια της χώρας σε αριθµό εκτρεφόµενων αιγοειδών. Σύµφωνα µε στοιχεία του 2008 στην Περιφέρεια Ηπείρου υπάρχουν εκµεταλλεύσεις αιγοειδών σε σύνολο εκµεταλλεύσεων πανελλαδικά (ποσοστό 8,38 %-βλ. Σχ.55) και εκτρέφονται αιγοειδή σε σύνολο πανελλαδικά (ποσοστό 5,83 % - βλ. Σχ.56). Σχ. 55. Συµµετοχή εκµεταλλεύσεων της Περιφέρειας Ηπείρου στην ελληνική αιγοτροφία - ΕΣΥΕ Σχ. 56. Συµµετοχή αιγοειδών Περιφέρειας Ηπείρου στο συνολικό πληθυσµό στην Ελλάδα - ΕΣΥΕ Η συµµετοχή της περιφέρειας Ηπείρου όσον αφορά τον αριθµό εκµεταλλεύσεων και των εκτρεφόµενων σε αυτές αιγοειδών, σε σχέση µε τις υπόλοιπες περιφέρειες, απεικονίζεται στο χάρτη που ακολουθεί (µε λευκό το ποσοστό του αριθµού αιγοτροφικών εκµεταλλεύσεων και µε κίτρινο το 234

235 ποσοστό του αριθµού αιγοειδών κάθε περιφέρειας πανελλαδικά): Χάρτης 8. Συµµετοχή των Περιφερειών στην Ελληνική Αιγοτροφία - ΕΣΥΕ Η αιγοτροφία στην Περιφέρεια της Ηπείρου εµφανίζει σηµαντικά µικρότερο βαθµό συγκέντρωσης σε σχέση µε το σύνολο της χώρας. Το µέσο µέγεθος των µονάδων στην περιφέρεια είναι 28,69 κεφαλές ενώ για το σύνολο της Ελλάδας είναι 41,29 κεφαλές (στοιχεία 2008). Παρατηρείται µια σχετική υπεροχή της περιφέρειας Ηπείρου στο ποσοστό των µονάδων µεγέθους 5-49 ζώων και µια σχετική υστέρηση στις οικόσιτες µονάδες µεγέθους µικρότερου των 5 ζώων καθώς και στις µονάδες άνω των 49 ζώων. Η κατανοµή των µονάδων σε σχέση µε το µέγεθος των εκµεταλλεύσεων, παρουσιάζεται στο Σχ.57. Το ποσοστό των διαφόρων κατηγοριών αιγοειδών της 235

236 περιφέρειας σε σχέση µε το αντίστοιχο πανελλαδικό παρουσιάζεται στο Σχ.58. Σχ. 40. Κατανοµή µεγέθους αιγοτροφικών µονάδων Ηπείρου σε σχέση µε το σύνολο της χώρας - ΕΣΥΕ Σχ. 57. Ποσοστά κατηγοριών αιγοειδών Περιφ. Ηπείρου σε σχέση µε τα αντίστοιχα πανελλαδικά - ΕΣΥΕ Το µεγαλύτερο µέρος της αιγοτροφικής παραγωγής της Ηπείρου και η µεγαλύτερη συγκέντρωση ζωικού κεφαλαίου εντοπίζεται στην περιφερειακή ενότητα Θεσπρωτίας, όπου καταγράφεται το 41,32 % των εκτρεφόµενων ζώων στο 13,01 % των αιγοτροφικών εκµεταλλεύσεων της Περιφέρειας (στοιχεία 2005). Ακολουθεί η π.ε. Ιωαννίνων που συγκεντρώνει το 28,35 % των εκτρεφόµενων ζώων και το 36,96 % των αιγοτροφικών µονάδων. Στην π.ε. Πρέβεζας εντοπίζεται το 17,56 % των εκτρεφόµενων ζώων και το 18,04 % των αιγοτροφικών µονάδων. Τελευταία σε συµµετοχή και µε πολύ µικρή συγκέντρωση ζωικού κεφαλαίου είναι η π.ε. Άρτας όπου εντοπίζεται 236

237 µόλις το 12,77 % των εκτρεφόµενων ζώων στο 31,99 % των αιγοτροφικών µονάδων. Η συµµετοχή των τεσσάρων περιφερειακών ενοτήτων στην προβατοτροφία της περιφέρειας Ηπείρου απεικονίζεται στο Σχ.58 και στο Χάρτη 8. Σχ. 58. Ποσοστό αριθµού αιγοειδών ανά περιφερειακή ενότητα της Περιφέρειας Ηπείρου - ΕΣΥΕ Χάρτης 8. ιάρθρωση της αιγοτροφίας στις Περιφερειακές Ενότητες της Ηπείρου - ΕΣΥΕ

238 Η συµµετοχή των τεσσάρων περιφερειακών ενοτήτων της Περιφέρειας Ηπείρου στην ελληνική αιγοτροφία απεικονίζεται στο Σχ.59. Σχ. 59. Ποσοστό συµµετοχής των περιφ. ενοτήτων της Ηπείρου στην ελληνική αιγοτροφία - ΕΣΥΕ Η αιγοτροφία στην π.ε. Θεσπρωτίας (Μέσο Μέγεθος Μονάδας 89,27 κεφαλές) εµφανίζει βαθµό συγκέντρωσης ζωικού κεφαλαίου υπερδιπλάσιο από τον αντίστοιχο εθνικό. Αντίθετα οι π.ε. Πρέβεζας (Μ.Μ.Μ. 27,36 κεφαλές), Ιωαννίνων (Μ.Μ.Μ. 21,55 κεφαλές) και κυρίως Άρτας (Μ.Μ.Μ. 11,22 κεφαλές) παρουσιάζουν πολύ µικρό βαθµό συγκέντρωσης λόγω της παραδοσιακής µορφής της εκτροφής (µικρά κοπάδια, οικόσιτη - ορεινή - εκτατική εκτροφή). Η ύπαρξη σηµαντικού αριθµού µεσαίων κυρίως µονάδων αµβλύνει κάπως αυτή την εικόνα στις π.ε. Ιωαννίνων και Πρέβεζας. Η διάρθρωση της αιγοτροφίας ανά µέγεθος µονάδων και περιφερειακές ενότητες παρουσιάζεται στο Σχ.60 και το Σχ.61. Σχ. 60. Κατανοµή αιγοειδών Περ. Ηπείρου ανά µέγεθος µονάδας σε σχέση µε το σύνολο της χώρας - ΕΣΥΕ

239 Σχ. 61. Κατανοµή αιγοειδών ανά µέγεθος µονάδας στις περιφερειακές ενότητες της Ηπείρου - ΕΣΥΕ Η ίδια εικόνα εµφανίζεται και από τη σκοπιά της κατανοµής των αιγοτροφικών εκµεταλλεύσεων σε σχέση µε το µέγεθος τους συγκριτικά µε το σύνολο της χώρας και ανά περιφερειακή ενότητα, που παρουσιάζεται στα Σχ.62 και Σχ.63. Στην π.ε. Θεσπρωτίας παρατηρείται µεγαλύτερο ποσοστό συµµετοχής των µεσαίου και µεγάλου µεγέθους µονάδων. Αντίθετα στην π.ε. Άρτας κυριαρχούν οι µικρού µεγέθους εκµεταλλεύσεις, µε τη διατήρηση µεγάλου ποσοστού οικόσιτων ουσιαστικά εκτροφών. Η κατανοµή των µονάδων στις π.ε. Πρέβεζας και Ιωαννίνων εµφανίζεται περισσότερο ισορροπηµένη, αφού σηµαντικό ποσοστό των µονάδων αποτελείται από αιγοτροφικές εκµεταλλεύσεις ενδιάµεσου µεγέθους. Σχ. 62. Κατανοµή µεγέθους αιγοτροφικών µονάδων Ηπείρου σε σχέση µε το σύνολο της χώρας - ΕΣΥΕ

240 Σχ. 63. Κατανοµή αιγοτροφικών εκµεταλλεύσεων ανά µέγεθος στις περ. ενότητες της Ηπείρου - ΕΣΥΕ Η κατανοµή των αιγοειδών στην περιφέρεια της Ηπείρου ανάλογα µε το φύλο και την παραγωγική κατηγορία τους παρουσιάζεται στο Σχ.64. Σχ. 64. Κατηγορίες αιγοειδών στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ

241 Η κατανοµή των διαφόρων παραγωγικών κατηγοριών των αιγοειδών της περιφέρειας Ηπείρου ακολουθεί γενικά την αντίστοιχη πανελλαδική κατανοµή. Το 85,71 % των εκτρεφόµενων ζώων είναι θηλυκά και το 14,29 % αρσενικά. Το 55,26 % του συνόλου των ζώων αποτελείται από θηλυκά γαλακτοπαραγωγής, το 11,66 % είναι άλλα θηλυκά αναπαραγωγής, το 8,13 % είναι θηλυκά ζώα που προορίζονται να αντικαταστήσουν τα ζώα που θα αποµακρυνθούν από την αναπαραγωγή, ενώ το 10,67 % είναι άλλα θηλυκά ζώα. Το 6,30 % των εκτρεφόµενων προβάτων είναι αρσενικά ζώα αναπαραγωγής (κριοί) και τέλος το 7,99 % είναι άλλα αρσενικά ζώα. Όσον αφορά τη χρήση γεωργικής γης, η κατανοµή των αιγοτροφικών µονάδων της Περιφέρειας Ηπείρου σε σχέση µε την πανελλαδική κατανοµή, απεικονίζεται στο Σχ.65. Σχ. 65. Χρήση γης από τις αιγοτροφικές µονάδες της Ηπείρου σε σχέση µε το σύνολο της χώρας - ΕΣΥΕ Η αιγοτροφία στην Περιφέρεια Ηπείρου ακολουθεί γενικά τις τάσεις της ελληνικής αιγοτροφίας. Η διαδικασία συγκεντροποίησης του ζωικού κεφαλαίου στην π.ε. Θεσπρωτίας φαίνεται να προωθείται µε ρυθµούς µεγαλύτερους από τους αντίστοιχους στο σύνολο της χώρας., ενώ οι π.ε. Πρέβεζας, Ιωαννίνων και κυρίως η π.ε. Άρτας ακολουθούν σαφώς βραδύτερους ρυθµούς συγκεντροποίησης σε σχέση µε το σύνολο της χώρας.. Τα τελευταία έτη στην Ήπειρο παρατηρείται µείωση του αριθµού των µονάδων και των ζώων πάρα τη µικρή ανάκαµψη της αιγοτροφίας πανελλαδικά. Η µείωση θα πρέπει να αποδοθεί στην εξελισσόµενη συγκεντροποίηση της παραγωγής, στην άνοδο της τιµής των ζωοτροφών και των κτηνιατρικών σκευασµάτων και στη στασιµότητα ή και µείωση των τιµών παραγωγού κυρίως για το κατσικίσιο γάλα και δευτερευόντως για το κρέας. Οι µεταβολές του αριθµού των αιγοειδών και των µονάδων στην Ήπειρο σε σχέση µε το σύνολο της χώρας, απεικονίζονται στα Σχ

242 Σχ. 66. Εξέλιξη αριθµού αιγοειδών στην Ελλάδα και την Ήπειρο -ΕΣΥΕ, 2002 έως Σχ. 67. Εξέλιξη αριθµού αιγοειδών στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως

243 Σχ. 68. Εξέλιξη αριθµού αιγοτροφικών εκµεταλλεύσεων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως Σχ. 69. Εξέλιξη αριθµού αιγοτροφικών εκµεταλλεύσεων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως

244 Η εξέλιξη της συγκέντρωσης ζωικού κεφαλαίου στις µονάδες της περιφέρειας Ηπείρου σε σχέση µε το σύνολο της χώρας (µε βάση το µέσο µέγεθος των µονάδων) παρουσιάζεται στο Σχ.70. Σχ. 70. Εξέλιξη µέσου µεγέθους αιγοτροφικών εκµεταλλεύσεων σε Ελλάδα και Ήπειρο - ΕΣΥΕ 2002 έως Ο πληθυσµός των αιγοειδών της Περιφέρειας Ηπείρου ανήκει στην Εγχώρια Ελληνική Φυλής. Πρόκειται για ζώα, µακρύτριχα, κερασφόρα, µε ποικίλο χρωµατισµό, µε µικρό έως µέσο σωµατικό βάρος (40-60 kgr) και όχι πολύ καλή σωµατική διάπλαση. Είναι άριστα προσαρµοσµένα στις συνθήκες της περιοχής. Η ικανότητα των ζώων αυτών στην αξιοποίηση των ορεινών βοσκοτόπων και των θαµνωδών, απόκρηµνων περιοχών είναι εξαιρετική. Η γαλακτοπαραγωγή τους είναι χαµηλή (244 kgr ανά αµελκτική περίοδο) αλλά το γάλα τους έχει υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος (5,0 %) και πρωτεΐνες (3,5 %). Η κρεοπαραγωγική τους ικανότητα είναι χαµηλή.. Κατά το παρελθόν στην περιοχή είχε γίνει εισαγωγή µεγάλου πληθυσµού αιγών των φυλών Maltese και Saanen, τόσο για εκτροφή όσο και για διασταυρώσεις. Υπολογίζεται πως σηµαντικός αριθµός των ζώων της Ηπείρου είναι παράγωγα της Εγχώριας Φυλής µε τη συµµετοχή σε διάφορο ποσοστό αίµατος των παραπάνω φυλών. Στη συντριπτική πλειοψηφία στην Περιφέρεια εκτρέφονται «κοπαδιάρικα» γίδια, ενώ ο µετακινούµενος (νοµαδικός) πληθυσµός αναλογεί σε µικρό µόνο ποσοστό του συνολικού πληθυσµού, κυρίως στην π.ε. Άρτας (περιοχή Τζουµέρκων). Ανάλογα µε τον τύπο εκτροφής παρατηρούνται σηµαντικές αποκλίσεις στις αποδόσεις σε γάλα και στο βάρος των σφάγιων των εριφίων, µε την εντατική µορφή εκτροφής να υπερέχει αισθητά έναντι των υπολοίπων. 244

245 Η ΠΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ Η πτηνοτροφία στην Περιφέρεια Ηπείρου εµφανίζει εξαιρετική ανάπτυξη - µε την σύγχρονη εντατική της µορφή - ιδιαίτερα στην π.ε. Ιωαννίνων και δευτερευόντως στην π.ε. Άρτας. Η Ήπειρος έχει εθνική σηµασία για την ελληνική πτηνοτροφία καθώς είναι η πρώτη περιφέρεια της χώρας σε αριθµό εκτρεφόµενων πουλερικών. Σύµφωνα µε στοιχεία του 2005 στην Περιφέρεια Ηπείρου υπάρχουν εκµεταλλεύσεις πουλερικών σε σύνολο εκµεταλλεύσεων πανελλαδικά (ποσοστό 7,27 % - βλ. Σχ.71) και εκτρέφονται πουλερικά σε σύνολο πουλερικών πανελλαδικά (ποσοστό 27,20 % - βλ. Σχ.72). Σχ. 71. Συµµετοχή εκµεταλλεύσεων της Περιφέρειας Ηπείρου στην ελληνική πτηνοτροφία - ΕΣΥΕ Σχ. 72. Συµµετοχή των πουλερικών της Ηπείρου στο συνολικό πληθυσµό πουλερικών στην Ελλάδα - ΕΣΥΕ Η συµµετοχή της περιφέρειας Ηπείρου όσον αφορά τον αριθµό εκµεταλλεύσεων και των εκτρεφόµενων σε αυτές πουλερικών, σε σχέση µε τις υπόλοιπες περιφέρειες, απεικονίζεται στο χάρτη που ακολουθεί (µε λευκό το ποσοστό του αριθµού πτηνοτροφικών εκµεταλλεύσεων και µε κίτρινο το ποσοστό του αριθµού πουλερικών κάθε περιφέρειας πανελλαδικά): 245

246 Χάρτης 9. Συµµετοχή των Περιφερειών στην Ελληνική Πτηνοτροφία - ΕΣΥΕ Η πτηνοτροφία στην Περιφέρεια της Ηπείρου εµφανίζει πολύ µεγάλο βαθµό συγκέντρωσης σε σχέση µε το σύνολο της χώρας. Το µέσο µέγεθος των µονάδων στην περιφέρεια είναι 346,29 κεφαλές ενώ για το σύνολο της Ελλάδας είναι 92,55 κεφαλές (στοιχεία 2005). Το µεγαλύτερο µέρος της πτηνοτροφικής παραγωγής της Ηπείρου εντοπίζεται στην π.ε. Ιωαννίνων, που εµφανίζει το µεγαλύτερο βαθµό συγκέντρωσης ζωικού κεφαλαίου. Συγκεκριµένα στην π.ε. Ιωαννίνων εντοπίζεται το 66,08 % των εκτρεφόµενων πτηνών στο 30,43 % των πτηνοτροφικών εκµεταλλεύσεων της Περιφέρειας (στοιχεία 2005). Ακολουθεί η π.ε. Άρτας όπου εντοπίζεται το 24,15 % των εκτρεφόµενων πτηνών στο 36,97 % των µονάδων. Μικρότερη συγκέντρωση ζωικού 246

247 κεφαλαίου εµφανίζει η π.ε. Πρέβεζας που διαθέτει το 8,38 % των πτηνών και το 15,87 % των µονάδων. Τελευταία σε συµµετοχή είναι η π.ε. Θεσπρωτίας όπου εντοπίζεται µόλις το 1,17 % των εκτρεφόµενων πτηνών στο 16,74 % των πτηνοτροφικών µονάδων. Η συµµετοχή των περ. ενοτήτων στην πτηνοτροφία της Ηπείρου απεικονίζεται στο Σχ.72 και στο Χάρτη 10. Σχ. 72. Ποσοστό αριθµού πτηνών ανά περιφερειακή ενότητα της Περιφέρειας Ηπείρου - ΕΣΥΕ Χάρτης 10. ιάρθρωση της πτηνοτροφίας στις Περιφερειακές Ενότητες της Ηπείρου - ΕΣΥΕ

248 Η συµµετοχή των τεσσάρων περιφερειακών ενοτήτων της Περιφέρειας Ηπείρου στην ελληνική πτηνοτροφία απεικονίζεται στο Σχ.73. Σχ. 73. Ποσοστό συµµετοχής των περιφερ. ενοτήτων της Ηπείρου στην ελληνική πτηνοτροφία - ΕΣΥΕ Η πτηνοτροφία στην π.ε. Ιωαννίνων (Μέσο Μέγεθος Μονάδας 754,49 κεφαλές) εµφανίζει πολύ µεγάλο βαθµό συγκέντρωσης ζωικού κεφαλαίου. Αντίθετα στις π.ε. Άρτας (Μ.Μ.Μ. 226,27 κεφαλές) και Πρέβεζας (Μ.Μ.Μ. 182,84 κεφαλές). Στην π.ε. Θεσπρωτίας (Μ.Μ.Μ. 24,23 κεφαλές) παρουσιάζεται πολύ µικρός βαθµός συγκέντρωσης, µε οικόσιτες ουσιαστικά µονάδες. Θα πρέπει να σηµειωθεί πως η συγκέντρωση στις π.ε. Ιωαννίνων και Άρτας, που χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη µεγάλου µεγέθους εντατικών µονάδων, ήταν ακόµη µεγαλύτερη πριν την εµφάνιση της Γρίπης των Πτηνών και το πλήγµα που αυτή επέφερε στην ελληνική πτηνοτροφία. Η διάρθρωση της πτηνοτροφίας ανά µέγεθος µονάδων και περιφερειακές ενότητες παρουσιάζεται στο Σχ.74 και το Σχ.75. Σχ. 74. Κατανοµή πουλερικών στην Ήπειρο ανά µέγεθος µονάδας σε σχέση µε το σύνολο της χώρας - ΕΣΥΕ

249 Σχ. 75. Κατανοµή πουλερικών ανά µέγεθος µονάδας στις περιφερειακές ενότητες της Ηπείρου - ΕΣΥΕ Η κατανοµή των πτηνοτροφικών µονάδων σε σχέση µε το µέγεθος τους, συγκριτικά µε το σύνολο της χώρας και ανά περιφερειακή ενότητα, παρουσιάζεται στα Σχ.76 και Σχ.77. Το ποσοστό των εκµεταλλεύσεων οικιακού τύπου είναι µεγάλο σε όλες τις π.ε. της Ηπείρου, όπου τα αγροτικά νοικοκυριά παραδοσιακά εκτρέφουν µικρό αριθµό ορνίθων. Παρόλο που στις εντατικές εκµεταλλεύσεις εκτρέφεται συντριπτικά µεγαλύτερος αριθµός πουλερικών, το ποσοστό των µονάδων αυτών είναι πολύ µικρό. Το ποσοστό ωστόσο των µεγάλων πτηνοτροφικών µονάδων είναι µεγαλύτερο από το αντίστοιχο ποσοστό πανελλαδικά όπως φαίνεται στο Σχ.76. Η συγκέντρωση ζωικού κεφαλαίου για την εντατική πτηνοτροφία της π.ε. Πρέβεζας, είναι αντίστοιχη των π.ε. Ιωαννίνων και Άρτας, όπως δείχνει η σύγκριση των τελευταίων δεξιά στηλών στα Σχ.75 και Σχ. 77, ενώ οι µεγάλες πτηνοτροφικές µονάδες ουσιαστικά απουσιάζουν από την π.ε. Θεσπρωτίας. Σχ. 76. Μέγεθος πτηνοτροφικών µονάδων στην Ήπειρο σε σχέση µε την πανελλαδική κατανοµή - ΕΣΥΕ

250 Σχ. 77. Κατανοµή πτηνοτροφικών εκµεταλλεύσεων ανά µέγεθος στις π.ε. της Ηπείρου - ΕΣΥΕ Όσον αφορά τη χρήση γεωργικής γης, η κατανοµή των πτηνοτροφικών µονάδων της Ηπείρου σε σχέση µε την πανελλαδική κατανοµή, απεικονίζεται στο Σχ.32. Αξίζει να σηµειωθεί πως το 23,81% των πτηνοτροφικών µονάδων της π.ε. Πρέβεζας λειτουργούν χωρίς χρήση γεωργικής γης (Χ.Χ.Γ.Γ). Σχ. 78. Χρήση γης από τις πτηνοτροφικές µονάδες της Ηπείρου σε σχέση µε το σύνολο της χώρας - ΕΣΥΕ Η πτηνοτροφία στην Περιφέρεια Ηπείρου ακολουθεί γενικά τις τάσεις τις ελληνικής πτηνοτροφίας. Σύµφωνα µε τα παραπάνω διαγράµµατα, η διαδικασία συγκεντροποίησης του ζωικού κεφαλαίου και µείωσης του αριθµού των µονάδων (µετάβαση από τη οικόσιτη στην βιοµηχανική - εντατική εκτροφή) φαίνεται να προωθείται µε µεγαλύτερους ρυθµούς σε σχέση µε το σύνολο της χώρας. κυρίως στις π.ε. Ιωαννίνων και Άρτας και δευτερευόντως στην π.ε. Πρέβεζας που εµφανίζει έντονη τάση και δυναµικό ανάπτυξης. 250

251 Σχ. 79. Εξέλιξη αριθµού πουλερικών στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως Σχ. 80. Εξέλιξη αριθµού πουλερικών στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως Η τάσεις για την ανάπτυξη της πτηνοτροφίας στην Ήπειρο είναι αυξητική, και αφορά κυρίως την αύξηση του αριθµού των εκτρεφόµενων πτηνών στις υπάρχουσες µονάδες αλλά και τη δηµιουργία νέων µεγάλων µονάδων, παρά τα περιβαλλοντικά προβλήµατα που αυτά συνεπάγονται και τη δυσκολία σχετικής αδειοδότησης. Τα τελευταία χρόνια πάντως καταγράφονται έντονες 251

252 πιέσεις στον κλάδο, εξ αιτίας της ανόδου της τιµής των ζωοτροφών και των κτηνιατρικών σκευασµάτων, τη στασιµότητα των τιµών παραγωγού και κυρίως τις συνέπειες στον κλάδο από την κρίση της γρίπης των πτηνών. Σχ. 81. Εξέλιξη αριθµού χοιροτροφικών εκµεταλλεύσεων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως Σχ. 82. Εξέλιξη αριθµού πτηνοτροφικών εκµεταλλεύσεων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως

253 Οι µεταβολές του αριθµού των πουλερικών και των πτηνοτροφικών µονάδων στην Ήπειρο σε σχέση µε τις αντίστοιχες πανελλαδικά απεικονίζονται στα Σχ Η εξέλιξη της συγκέντρωσης ζωικού κεφαλαίου στις µονάδες της περιφέρειας Ηπείρου σε σχέση µε το σύνολο της χώρας (µε βάση το µέσο µέγεθος των µονάδων) παρουσιάζεται στο Σχ.83. Σχ. 83. Εξέλιξη µέσου µεγέθους πτηνοτρ. εκµεταλλεύσεων στην Ελλάδα και την Ήπειρο - ΕΣΥΕ, 2002 έως Θα πρέπει να σηµειωθεί πως η µεγάλη συγκέντρωση ζωικού κεφαλαίου και οι σύγχρονες µέθοδοι εκτροφής χαρακτηρίζουν την εντατική πτηνοτροφία στην Περιφέρεια Ηπείρου. Το 45% της πτηνοτροφικής παραγωγής της χώρας βρίσκεται συγκεντρωµένο στην Ήπειρο. Η εκτροφή κρεοπαραγωγών ορνιθίων είναι εξαιρετικά ανεπτυγµένη στις π.ε. Ιωαννίνων και Άρτας και αναπτύσσεται γρήγορα και στην π.ε. Πρέβεζας. Στην Περιφέρεια Ηπείρου παράγονται ετησίως 38 εκατοµµύρια κοτόπουλα. Η εκτροφή ωοπαραγωγών ορνίθων αποτελεί επίσης µια από τις σηµαντικότερες παραγωγικές δραστηριότητες στην την Περιφέρεια. Η γρίπη των πτηνών είχε ως αποτέλεσµα την πτώση της παραγωγής της εντατικής πτηνοτροφίας κυρίως όσον αφορά την κρεοπαραγωγό ορνιθοτροφία. Η άνοδος των τιµών των ζωοτροφών µετά το 2008 και η παρούσα οικονοµική συγκυρία πιέζουν σηµαντικά τους πτηνοτρόφους. Η κατάσταση επιβαρύνεται από το υψηλό κόστος µεταφοράς των προϊόντων στις µεγάλες αγορές (Αθήνα, Θεσσαλονίκη) λόγω της αυξηµένης τιµής των καυσίµων. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι δεν είναι δυνατή η µετακύλιση του συνολικού κόστους παραγωγής στον καταναλωτή, αφενός λόγω της µείωσης της αγοραστικής δύναµής του εξαιτίας της κρίσης και αφετέρου λόγω του ότι βασικό στοιχείο του προφίλ του ορνίθιου κρέατος είναι η χαµηλή τιµή του. Ως αποτέλεσµα ο κλάδος στην Περιφέρεια έχει εισέλθει σε παρατεταµένο κύκλο ύφεσης. 253

254 ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΚΑΙ ΖΥΠ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ Όπως περιγράφηκε προηγουµένως, στην Ήπειρο παρατηρείται σηµαντική συγκέντρωση ζωικού κεφαλαίου. Παρόλο που υπάρχει µεγάλος αριθµός κτηνοτροφικών εκµεταλλεύσεων, ο αριθµός των µεσαίων και µεγάλων µονάδων που πρακτικά έχουν περιβαλλοντική επίδραση είναι πολύ µικρότερος από το συνολικό αριθµό εκµεταλλεύσεων. Η αδειοδότηση τέτοιου είδους µονάδων απαιτεί τη λήψη ειδικών µέτρων και την κατασκευή ειδικών εγκαταστάσεων αποθήκευσης ή/και επεξεργασίας πτηνο-κτηνοτροφικών λυµάτων. Στην περιφέρεια υπάρχουν 1172 εκµεταλλεύσεις που διαθέτουν εγκαταστάσεις αποθήκευσης κτηνοτροφικών αποβλήτων (στοιχεία 2003). Αυτές αποτελούν το 11,16 % των αντίστοιχων εγκαταστάσεων πανελλαδικά, όπως φαίνεται στο Σχ. 84. Σχ. 84. Εγκαταστάσεις αποθήκευσης κτηνοτροφικών αποβλήτων - ΕΣΥΕ Η κατανοµή των εγκαταστάσεων αποθήκευσης κτηνοτροφικών αποβλήτων σε σχέση µε τη χρήση γης (στην Περιφέρεια Ηπείρου και πανελλαδικά) παρουσιάζεται στο Σχ.86. Σχ. 86. Κατανοµή εγκαταστάσεων αποθήκευσης κτηνοτροφ. αποβλήτων σε σχέση µε τη χρήση γης - ΕΣΥΕ

255 Από αυτές 1003 (ποσοστό 85,58 %) είναι εγκαταστάσεις αποθήκευσης στερεών απόβλητών (κοπροσωροί - αποτελούν το 11,05 % των αντίστοιχων εγκαταστάσεων πανελλαδικά), 65 (ποσοστό 5,55 %) είναι εγκαταστάσεις αποθήκευσης υγρών αποβλήτων (λιµνοδεξαµενές - 11,42 % επί του συνόλου πανελλαδικά) και τέλος 104 (ποσοστό 8,87 % ) είναι εγκαταστάσεις αποθήκευσης ηµίρρευστων αποβλήτων (κοπροδεξαµενές - 12,61 % επί του συνόλου πανελλαδικά). Σχ. 87. Πανελλαδική συµµετοχή των διάφορων ειδών εγκαταστάσεων αποθήκευσης της Ηπείρου - ΕΣΥΕ

256 Η κατανοµή των εγκαταστάσεων αυτών σε σχέση µε το είδος τους και σε σύγκριση µε την αντίστοιχη εικόνα πανελλαδικά, παρουσιάζεται στο Σχ.88. Σχ. 88. Κατανοµή εγκαταστάσεων αποθήκευσης κτηνοτροφικών αποβλήτων ανά είδος - ΕΣΥΕ Παρόλο που οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης στην Ήπειρο αποτελούν σηµαντικό ποσοστό του πανελλαδικού αριθµού, θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν ο µεγάλος βαθµός συγκέντρωση της εντατικής κτηνοτροφίας και πτηνοτροφίας στην περιφέρεια. Φαίνεται πως ο αριθµός τους είναι µάλλον µικρός σε σχέση µε τον όγκο της ζωικής παραγωγής και τον αριθµό των πτηνο-κτηνοτροφικών µονάδων. Για να γίνει κατανοητή η σηµασία των εγκαταστάσεων αυτών για την εντατική κτηνοτροφία θα πρέπει να εξετασθεί ο αριθµός τους σε σχέση τόσο µε το είδος τους όσο και µε την κατανοµή τους µε βάση τη χρήση γεωργικής γης. Είναι φανερό πως µια εκτατική εκτροφή που έχει στη διάθεσή της µεγάλη έκταση γεωργικής γης στην οποία µπορεί να διασπείρεται η κόπρος εξαρτάται πολύ λιγότερο ή και καθόλου από την ύπαρξη εγκαταστάσεων αποθήκευσης των κτηνοτροφικών αποβλήτων. Αντίθετα, οι εντατικές βιοµηχανικού τύπου εκτροφές, και κυρίως αυτές της σύγχρονης χοιροτροφίας και της πτηνοτροφίας, που δεν απαιτούν χρήση γεωργικής γης, είναι απαραίτητο να διαθέτουν εγκαταστάσεις αποθήκευσης ή/και επεξεργασίας της κόπρου. Η κατανοµή των εγκαταστάσεων αποθήκευσης κτηνοτροφικών αποβλήτων στις εκµεταλλεύσεις της περιφέρειας σε σύγκριση µε την πανελλαδική κατανοµή ανά είδος εγκατάστασης και σε σχέση µε τη χρήση γεωργικής γης, παρουσιάζεται στο Σχ.89, για τους κοπροσωρούς, τις λιµνοδεξαµενές και τις κοπροδεξαµενές. 256

257 Σχ. 89. Κατανοµή εγκαταστάσεων αποθήκευσης κτηνοτροφ. αποβλήτων σε σχέση µε τη χρήση γης - ΕΣΥΕ Ακόµη καλύτερη εικόνα αποδίδεται όταν η παραπάνω κατανοµές συνδυαστούν µε το ποσοστό που αντιστοιχεί σε κάθε είδος εγκατάστασης για τις εκµεταλλεύσεις συγκεκριµένου µεγέθους όσον αφορά τη χρήση γεωργικής γης, όπως απεικονίζεται στο Σχ

258 Σχ. 90. Κατανοµή εγκαταστάσεων αποθήκευσης κτηνοτροφ. αποβλήτων σε σχέση µε τη χρήση γης - ΕΣΥΕ Από τα παραπάνω εξάγεται το συµπέρασµα πως η εντατική κτηνοτροφία στην Ήπειρο (και κυρίως οι µονάδες χωρίς χρήση γεωργικής γης) εµφανίζει σηµαντικά µεγαλύτερα ποσοστά χρήσης λιµνοδεξαµενών και κοπροδεξαµενών σε σχέση µε την πανελλαδική εικόνα, γεγονός που αντιστοιχεί στο µεγάλο αριθµό µονάδων εντατικής πτηνοτροφίας και βοοτροφίας (κοπροδεξαµενές) καθώς και χοιροτροφίας (λιµνοδεξαµενές) στην Περιφέρεια. Η καταλληλότητα των εγκαταστάσεων αποθήκευσης κτηνοτροφικών αποβλήτων εξαρτάται από τη δυναµικότητα τους και από τον όγκο των παραγόµενων αποβλήτων. Ένας καλός δείκτης της αποτελεσµατικότητας των εγκαταστάσεων αποτελεί η µέγιστη διάρκεια αποθήκευσής των πτηνοκτηνοτροφικών αποβλήτων σε αυτές. Η κατανοµή των εγκαταστάσεων αποθήκευσης αποβλήτων στις κτηνοτροφικές εκµεταλλεύσεις της περιφέρειας Ηπείρου σε σχέση µε την αντίστοιχη πανελλαδικά, όσον αφορά τη διάρκεια αποθήκευσης, παρουσιάζεται στο Σχ

259 Σχ. 91. Κατανοµή εγκαταστάσεων αποθήκευσης αποβλήτων σε σχέση µε τη διάρκεια αποθήκευσης - ΕΣΥΕ Στην πλειοψηφία των εκµεταλλεύσεων της Περιφέρειας, οι εγκαταστάσεις για την αποθήκευση στερεών (αιγοπρόβατα - πουλερικά - βοοειδή) ή ηµίρρευστων (πουλερικά - βοοειδή) αποβλήτων έχει δυνατότητα αποθήκευσης µικρότερη από τρεις µήνες. Αντίθετα η πλειοψηφία των εγκαταστάσεων αποθήκευσης υγρών αποβλήτων (χοίροι) έχουν δυνατότητα αποθήκευσης µεγαλύτερη από τρεις µήνες. Περισσότερο ακριβή εικόνα για τη διαχείριση της κόπρου ανάλογα µε το µέγεθος των µονάδων δίνει η συσχέτιση του είδους των εγκαταστάσεων µε τη χρησιµοποιούµενη από τις µονάδες γεωργική γη, όπως παρουσιάζεται στο Παράρτηµα XVIIΙ. 259

260 Η πλειοψηφία των εγκαταστάσεων µακράς αποθήκευσης της κόπρου στην Περιφέρεια Ηπείρου ανήκουν σε εκµεταλλεύσεις χωρίς χρήση γεωργικής γης. Οι εντατικές αυτές εκµεταλλεύσεις υπόκεινται σε αυστηρούς ελέγχους όσον αφορά την αδειοδότηση και τη λειτουργία τους και διαθέτουν συνήθως επαρκείς εγκαταστάσεις. Οι περισσότερες από αυτές διαθέτουν εγκαταστάσεις Στα Σχ. 92, Σχ.94 και Σχ.96, παρουσιάζεται η κατανοµή των εγκαταστάσεων σε σχέση µε τη διάρκεια αποθήκευσης της κόπρου και τη χρήση γεωργικής γης. Όπως φαίνεται το ποσοστό χρήσης εγκαταστάσεων µε δυνατότητα αποθήκευσης πτηνοκτηνοτροφικών αποβλήτων για πάνω από επτά µήνες σε µονάδες χωρίς χρήση γεωργικής γης, είναι αυξηµένο στην περιφέρεια σε σχέση µε το αντίστοιχο ποσοστό πανελλαδικά. Έτσι αυτό είναι 51,43 % (έναντι 47,40 % πανελλαδικά) για τους κοπροσωρούς, 60,87 % (έναντι 42,02 % πανελλαδικά) για τις λιµνοδεξαµενές, και 83,33 % (έναντι 40,85 % πανελλαδικά) για τις κοπροδεξαµενές. Τα ποσοστά εγκαταστάσεων ανάλογα µε τη διάρκεια αποθήκευσης αποβλήτων για τις µονάδες χωρίς χρήση γεωργικής γης της περιφέρειας Ηπείρου παρουσιάζονται στο Σχ.93, το Σχ.95 και το Σχ.97. Σχ. 92. Κατανοµή κοπροσωρών σε σχέση µε τη διάρκεια αποθήκευσης και τη χρήση γεωργικής γης - ΕΣΥΕ

261 Σχ. 93. Κατανοµή κοπροσωρών στις µονάδες χωρίς χρήση γεωργικής γης στην Ήπειρο - ΕΣΥΕ Σχ. 94. Κατανοµή λιµνοδεξαµενών σε σχέση µε τη διάρκεια αποθήκευσης και τη χρήση γεωργ. γης - ΕΣΥΕ

262 Σχ. 95. Κατανοµή λιµνοδεξαµενών στις µονάδες χωρίς χρήση γεωργικής γης στην Ήπειρο - ΕΣΥΕ Σχ. 96. Κατανοµή κοπροδεξαµενών σε σχέση µε τη διάρκεια αποθήκευσης και τη χρήση γεωργ. γης - ΕΣΥΕ

263 Σχ. 97. Κατανοµή κοπροδεξαµενών στις µονάδες χωρίς χρήση γεωργικής γης στην Ήπειρο - ΕΣΥΕ Αντίθετα µε τις µονάδες χωρίς χρήση γεωργικής γης που φαίνεται να διαθέτουν ικανοποιητικές εγκαταστάσεις σε υψηλό ποσοστό, η συντριπτική πλειοψηφία των υπόλοιπων µονάδων της περιφέρειας χρησιµοποιούν κοπροσωρούς µε δυνατότητα αποθήκευσης µικρότερη των τριών µηνών, γεγονός που δεν επιτρέπει την πλήρη χώνευση της κόπρου, σύµφωνα µε τους κανόνες ορθής γεωργικής πρακτικής. Στην Ελλάδα δυστυχώς δεν έχει ακόµη εµπεδωθεί από τους εκτροφείς η ανάγκη µακρόχρονης αποθήκευσης της κόπρου. Έτσι ο µέσος χρόνος αποθήκευσης της κόπρου για τη χοιροτροφία στην Ελλάδα είναι µόλις 4 µήνες. Η συνολική παραγόµενη ποσότητα κτηνοτροφικών αποβλήτων στην Ελλάδα ανά είδος εκτροφής παρουσιάζεται στο Σχ. 98. Σχ. 98. Ποσότητα παραγόµενων κτηνοτροφικών αποβλήτων στην Ελλάδα - ΚΤΟΕ

264 Η συµµετοχή των περιφερειακών ενοτήτων της Ηπείρου στην παραγωγή κτηνοτροφικών αποβλήτων παρουσιάζεται στο Σχ. 99. Σχ. 99. Ρυπαντικά φορτία περιφερειακών ενοτήτων Ηπείρου - /νση Υδατικού υναµικού

265 Τα συνολικά ρυπαντικά φορτία του Υδατικού ιαµερίσµατος Ηπείρου (συµπεριλαµβάνεται και η Κέρκυρα) παρουσιάζονται στο Σχ Σχ Συνολικά ρυπαντικά φορτία περιφέρειας Ηπείρου - /νση Υδατικού υναµικού Όπως αναφέρθηκε προηγουµένως, η ποσότητα της παραγόµενης κόπρου επηρεάζεται από µία σειρά παραγόντων όπως το είδος, η φυλή, η ηλικία και το παραγωγικό στάδιο των εκτρεφόµενων ζώων, η διατροφή, η διαχείριση της εκτροφής και τα χρησιµοποιούµενα συστήµατα σταβλισµού, η εποχή του έτους κ.λ.π. Έτσι ο ακριβής υπολογισµός της παραγόµενης κόπρου ετησίως στην Περιφέρεια Ηπείρου είναι στην πράξη εξαιρετικά δύσκολος. Επίσης, και κυρίως για τα ζώα εκτατικής εκτροφής, είναι αδύνατη η συλλογή και επεξεργασία µεγάλων ποσοτήτων κόπρου οι οποίες διασπείρονται τυχαία στο έδαφος. Μία θεωρητική εκτίµηση της ποσότητας της παραγόµενης κόπρου παρουσιάζεται στο Παράρτηµα XΙX. Σύµφωνα µε στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, η ετήσια παραγωγή 265

266 των επικίνδυνων ζωικών υποπροϊόντων (κατηγορίας 1 του Κανονισµού 1774/2002/ΕΚ) στη Χώρα ανέρχεται σε τόνους περίπου. Οι µεγαλύτερες ποσότητες αυτών παράγονται στους νοµούς Ιωαννίνων και Εύβοιας και ακολουθούν κατά σειρά οι νοµοί Λάρισας, Θεσσαλονίκης, Σερρών, Ηρακλείου, Αιτ/νίας και Πέλλας. Σήµερα στην περιφέρεια Ηπείρου υπάρχουν κυρίως µονάδες αποτέφρωσης ζωικών υποπροϊόντων στα βιοµηχανικά σφαγεία και τις πτηνοτροφικές µονάδες, οι οποίες διαθέτουν σχετική έγκριση από το Γραφείο ιαχείρισης Ζωικών Υποπροϊόντων του ΥΠ.Α.Α.Τ. Ο κατάλογος των εγκεκριµένων µονάδων µεταποίησης ζωικών υποπροϊόντων της περιφέρειας παρουσιάζεται στον πίνακα που ακολουθεί. Α/Α Αριθµός έγκρισης Όνοµα / Επωνυµία Κατηγορία (1) ραστηριότητες και Τύποι Προϊόντων (2) 1 48Y123EL33LP ΛΑΜΠΡΙΝΗ ΛΙΣΓΑΡΑ Κατηγορία 1,2,3 LP 2 49Y123EL33LP ΣΙΩΠΗΣ ΗΛΙΑΣ & ΥΙΟΣ Ο.Ε Κατηγορία 1,2,3 LP 3 50Y123EL33LP OVO FRESCO Κατηγορία 1,2,3 LP Παρατηρήσεις Μονάδα Αποτέφρωσης χαµηλού δυναµικού Μονάδα Αποτέφρωσης χαµηλού δυναµικού Μονάδα Αποτέφρωσης χαµηλού δυναµικού 4 69Y123EL33LP ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΗΜΟΥ ΑΝΩ ΠΩΓΩΝΙΟΥ Κατηγορία 1,2,3 LP Μονάδα αποτέφρωσης χαµηλού δυναµικού 5 78Υ123EL33HP ΑΠΣΙ Η «ΠΙΝ ΟΣ» Κατηγορία 1,2,3 HP Μονάδα αποτέφρωσης υψηλού δυναµικού 6 87Υ123EL31HP ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΠΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΑΡΤΑΣ Κατηγορία 1,2,3 HP Μονάδα αποτέφρωσης υψηλού δυναµικού 7 68Y2EL33M ΣΒΕΚΗ Α.Ε. Κατηγορία 2 PROCP Μονάδα Μεταποίησης υλικών κατηγορίας Υ2EL31M ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΠΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΑΡΤΑΣ Κατηγορία 2 PROCP Μονάδα Μεταποίησης υλικών κατηγορίας Υ3EL31M ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΠΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΑΡΤΑΣ Κατηγορία 3 PROCP Μονάδα Μεταποίησης υλικών κατηγορίας Y3EL34PE LAKY A.E. Κατηγορία 3 PETPP / PETP / PETC 11 88Y3EL33PE Θ. ΝΙΤΣΙΑΚΟΣ ΑΒΕΕ Κατηγορία 3 PETPP / PETP / PETC Μονάδα παρασκευής τροφών ζώων συντροφιάς Μονάδα παρασκευής τροφών ζώων συντροφιάς Η ποσότητα των παραγόµενων ζωικών υποπροϊόντων που προέρχονται από τα πτώµατα των ζώων που πεθαίνουν στις κτηνοτροφικές και πτηνοτροφικές µονάδες, µπορεί να εκτιµηθεί κατά προσέγγιση µε βάση το µέσο ποσοστό θνησιµότητας και το συνολικό αριθµό των ζώων. Μια τέτοια εκτίµηση παρουσιάζεται στο Παράρτηµα XX. Θα πρέπει να σηµειωθεί πως κάθε αντίστοιχη εκτίµηση είναι σχετική, καθώς η µέση θνησιµότητα επηρεάζεται από πλήθος παραγόντων. Η φυλή των εκτρεφόµενων ζώων, οι καιρικές συνθήκες και η εµφάνιση επιζωοτιών, καθώς και η επάρκεια της διατροφής, των συστηµάτων σταβλισµού και της κτηνιατρικής κάλυψης (και κατ επέκταση η συνολική οικονοµική «ευρωστία» των κτηνοτρόφων) επηρεάζουν τη µέση θνησιµότητα στις µονάδες. 266

267 Η ποσότητα των παραγόµενων ζωικών υποπροϊόντων στα σφαγεία και πτηνοσφαγεία εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η ηλικία, το σωµατικό βάρος και η φυλή των προσκοµιζόµενων για σφαγή ζώων, καθώς και από το κατά πόσον έχουν υποβληθεί σε νηστεία πριν τη σφαγή. Επίσης, τα σφαγεία εµπορεύονται ορισµένα µόνο (άλλοτε άλλα) βρώσιµα ζωικά υποπροϊόντα Κατηγορίας 3. Έτσι οι ίδιοι ιστοί που καταγράφονται ως απόβλητα σε µερικά σφαγεία δεν θεωρούνται απόβλητα σε άλλα. Μία εκτίµηση των παραγόµενων ποσοτήτων ζωικών υποπροϊόντων που παράγονται στα σφαγεία για κάθε κατηγορία ζώου παρουσιάζεται στο Παράρτηµα XXI. Θα πρέπει να σηµειωθεί πως η ποσότητα των παραγόµενων ζωικών υποπροϊόντων Κατηγορίας 3 στις µονάδες τυποποίησης κρέατος της περιφέρειας είναι εξαιρετικά δύσκολο να υπολογισθεί κατ εκτίµηση, καθώς αυτή συµπεριλαµβάνει τα υποπροϊόντα της επεξεργασίας ποσοτήτων κρέατος που δεν παράγονται στην περιφέρεια. Επίσης µεγάλη ποσότητα κρέατος που παράγεται στα σφαγεία της περιφέρειας προωθείται για εµπορία και επεξεργασία εκτός της Ηπείρου. Οι ποσότητες ΖΥΠ που παράγονται τελικά στα τυποποιητήρια παρουσιάζουν έντονες διακυµάνσεις καθώς η ποσότητα αλλά και η µορφή (σε µορφή ηµιµορίων και τεταρτηµορίων, τεµαχισµένο µε οστά, άνευ οστών, µηχανικά διαχωρισµένο κ.λ.π.) του εισερχόµενου κρέατος επηρεάζεται συνεχώς από τη ζήτηση, τις τιµές, το κόστος εργασίας και άλλες παραµέτρους της αγοράς. Η έκδοση των πρώτων ετήσιων στοιχείων για την αγορά του κρέατος από τον ΕΛ.Ο.ΓΑ.Κ. αναµένεται να διευκολύνει τις σχετικές εκτιµήσεις. Οι ποσότητες αλλά και η σύσταση του παραγόµενου τυρογάλακτος κατά την παραγωγή τυριών εξαρτώνται από την πρώτη ύλη (είδος και ποιότητα γάλακτος) όσο και από την ακριβή φύση και σύσταση του τελικού προϊόντος. Ενδεικτικά αναφέρεται πως για την παραγωγή 1 kgr φέτας απαιτούνται περίπου 4 kgr πρόβειου γάλακτος, ενώ για την παραγωγή 1 kgr γραβιέρας απαιτούνται 6,5 kgr πρόβειου γάλακτος. Όσον αφορά την παραγωγή (στραγγιστής) γιαούρτης, η ποσότητα του παραγόµενου ορρού γάλακτος εξαρτάται από το βαθµό στράγγισης του τελικού προϊόντος. Συνεπώς ο υπολογισµός της ακριβούς ποσότητας ζωικών υποπροϊόντων που παράγεται στην Περιφέρεια Ηπείρου δεν είναι εύκολος. Στο Παράρτηµα XXII παρουσιάζεται µια εκτίµηση της ποσότητας των ζωικών υποπροϊόντων που παράγονται ετησίως στην Περιφέρεια Ηπείρου. Η συγκεκριµένη εκτίµηση προέκυψε µε βάση στοιχεία των Τµηµάτων Κτηνιατρικής των περιφερειακών ενοτήτων. 267

268 Η ΝΙΤΡΟΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ Για την αντιµετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της νιτρορύπανσης στο φυσικό περιβάλλον και στην υγεία του ανθρώπου και την εφαρµογή της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ τέθηκαν σε εφαρµογή η ΚΥΑ 16190/1335/ (ΦΕΚ Β 519/ νιτρορύπανση) η ΚΥΑ 19652/1906/ (ΦΕΚ Β 1575/ κατάλογος ευπρόσβλητων ζωνών) και η ΚΥΑ 20419/2522/ (ΦΕΚ Β 1212/ προσθήκη τριών περιοχών στον κατάλογο) του ΥΠΕΧΩ Ε καθώς και η ΥΑ 85167/820/ (ΦΕΚ Β 477/ Κώδικας Ορθής Γεωργικής Πρακτικής) του Υπουργείου Γεωργίας. Ο καθορισµός των ευπρόσβλητων στη νιτρορύπανση ζωνών βασίστηκε σε εκτεταµένη δειγµατοληψία και ανάλυση επιφανειακών και υπόγειων νερών από όλα τα υδατικά διαµερίσµατα της Ελλάδας. Τα κριτήρια που χρησιµοποιήθηκαν για τον χαρακτηρισµό των ευπρόσβλητων ζωνών, σύµφωνα µε την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ ήταν: Η περιεκτικότητα σε νιτρικά ιόντα των γλυκών υδάτων και ιδιαίτερα εκείνων που χρησιµοποιούνται ή προορίζονται για τη λήψη πόσιµου νερού σε σχέση µε τα υφιστάµενα όρια (Οδηγία 75/440/ΕΟΚ - 50 mg/l) και ο κίνδυνος υπέρβασής τους σε περίπτωση που δεν ληφθούν µέτρα. Κατά πόσο τα υπόγεια νερά περιέχουν ή θα µπορούσαν να περιέχουν περισσότερο από 50 mg/l νιτρικών ιόντων εάν δεν ληφθούν µέτρα. Η περιεκτικότητα σε νιτρικά ιόντα των υπόγειων υδάτων σε σχέση µε τα υφιστάµενα όρια και ο κίνδυνος υπέρβασής τους σε περίπτωση µη λήψης µέτρων. Ο βαθµός ευτροφισµού των εσωτερικών υδάτινων όγκων και ρευµάτων (φυσικές λίµνες, ποταµοί, εκβολές), και των άλλων γλυκών, παράκτιων ή θαλάσσιων υδάτων, καθώς και ο κίνδυνος αυτά να γίνουν ευτροφικά στο µέλλον αν δεν ληφθούν µέτρα. Οι αναλύσεις έγιναν την περίοδο , σε όλα τα υδατικά διαµερίσµατα της χώρας και τα αποτελέσµατα εξετάστηκαν ως προς τη συχνότητα υπέρβασης του ορίου των 50 mg/l νιτρικών ιόντων. Με βάση τα αποτελέσµατα αυτά (ΥΠΕΧΩ Ε, 1999) φαίνεται ότι οι νοµοί Αργολίδας, Ηλείας, Βοιωτίας και Λάρισας, οι οποίοι έχουν έντονη αγροτική δραστηριότητα, παρουσιάζουν σε πολλά σηµεία υπερβάσεις των ορίων συγκέντρωσης όλων των µορφών αζώτου (νιτρικά, νιτρώδη και αµµωνιακά). Ιδιαίτερο πρόβληµα εµφανίζεται στο Νοµό Αργολίδας, όπου την άνοιξη 1999 σε τρία από τα σηµεία δειγµατοληψίας οι συγκεντρώσεις των νιτρικών ιόντων υπερέβαιναν τα 100 mg/l. Ο Νοµός 268

269 Αττικής παρουσιάζει σε πολλά σηµεία υπερβάσεις των ορίων των νιτρικών και των νιτρωδών ιόντων οι οποίες όµως θα πρέπει να οφείλονται µάλλον στην υψηλή συγκέντρωση αστικών και βιοµηχανικών δραστηριοτήτων, παρά σε αγροτικής προέλευσης νιτρορύπανση. Συνοπτικά τα σηµεία δειγµατοληψίας που παρουσίασαν συγκεντρώσεις νιτρικών υψηλότερες του ορίου (50 mg/l) παρουσιάζονται στο Χάρτη 11. Χάρτης 11. Γεωγραφική κατανοµή συγκέντρωσης νιτρικών αλάτων στην Ελλάδα - ΥΠΕΧΩ Ε Στην περιφέρεια της Ηπείρου οι περιοχές στις οποίες παρατηρήθηκε υπέρβαση του ορίου των 50 mg/l όσον αφορά τα νιτρικά ιόντα, είναι η ευρύτερη περιοχή της πεδιάδας της Άρτας-Πρέβεζας, καθώς και η περιοχή της πεδιάδας του λεκανοπεδίου του ν. Ιωαννίνων. Στην περιοχή της Άρτας- Πρέβεζας εκτός από την έντονη γεωργική δραστηριότητα παρατηρείται επίσης µεγάλη 269

270 συγκέντρωση κτηνοτροφικών µονάδων(κυρίως χοιροτροφικών). Αντίστοιχα στην περιοχή της πεδιάδας του λεκανοπεδίου του νοµού Ιωαννίνων εκτός από την εντατική γεωργική καλλιέργεια (αραβόσιτος) διαπιστώνεται αυξηµένη συγκέντρωση πτηνοτροφικών µονάδων. Το συµπέρασµα που προκύπτει από τα δεδοµένα των αναλύσεων του ΥΠΕΧΩ Ε είναι ότι οι υπερβάσεις των ορίων των συγκεντρώσεων των νιτρικών είναι σηµειακές, παρουσιάζουν έντονη εποχικότητα και συνδέονται άµεσα µε εντατική γεωργική και δραστηριότητα. (Μ. Αγγελίδης, Θ. Λέκκας, Τ. Αλµπάνης) Με βάση τα αποτελέσµατα των αναλύσεων, ορίστηκαν τα ύδατα που υφίστανται η ενδέχεται να υποστούν νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης (ΚΥΑ 16190/1335/1997). Αυτά είναι τα νερά του ποταµού Πηνειού στο Θεσσαλικό κάµπο, τα υπόγεια νερά του Θεσσαλικού, του Κωπαϊδικού και του Αργολικού πεδίου, η υδρολογική λεκάνη του Πηνειού ποταµού στην Ηλεία και τα νερά του Παγασητικού κόλπου. Οι χερσαίες περιοχές των οποίων τα νερά απορρέουν στους παραπάνω υδροφορείς χαρακτηρίστηκαν ως ευπρόσβλητες ζώνες. Οι ζώνες αυτές είναι: Η περιοχή της υτικής και Ανατολικής Θεσσαλίας. Είναι η µεγαλύτερη σε έκταση περιοχή εντατικής γεωργίας της χώρας και η µεγαλύτερη σε έκταση ευπρόσβλητη ζώνη. Η περιοχή του Κωπαϊδικού πεδίου τόσο λόγω των υφιστάµενων εντατικών καλλιεργειών όσο και γιατί αποτελεί τη λεκάνη απορροής για τη λίµνη Υλίκη, το νερό της οποίας χρησιµοποιείται για την ύδρευση µεγάλων αστικών κέντρων (Αθήνα, Χαλκίδα). Η περιοχή του Αργολικού πεδίου, τόσο λόγω των υφιστάµενων εντατικών καλλιεργειών όσο και λόγω της έλλειψης άλλων σηµαντικών πηγών νερού πέρα των πηγαίων και των υπογείων. Η λεκάνη απορροής του ποταµού Πηνειού Ηλείας, όπου οι δειγµατοληψίες έδειξαν αυξηµένες συγκεντρώσεις νιτρικών τόσο στα επιφανειακά όσο και στα υπόγεια νερά λόγω εντατικών γεωργικών δραστηριοτήτων. Με την ΚΥΑ (20419/2522/ ) τρεις ακόµη περιοχές προστέθηκαν στον κατάλογο των ευπρόσβλητων ζωνών: Η λεκάνη απορροής του ποταµού Στρυµώνα (ο κάµπος των Σερρών και η λίµνη Κερκίνη), όπου παρόλο που οι υπερβάσεις των ορίων νιτρορύπανσης δεν είναι µεγάλες, σηµειώνεται η ύπαρξη ευαίσθητων υδροφορέων σε συνδυασµό µε εντατικές γεωργικές δραστηριότητες Ο κάµπος της Θεσσαλονίκης µε τις λεκάνες απορροής των ποταµών Αλιάκµονα, Λουδία, Αξιού και Γαλλικού και τις λίµνες Λαγκαδά και Βόλβη. 270

271 Η πεδιάδα Άρτας-Πρέβεζας που περιλαµβάνει το µέσο και κάτω ρου του ποταµού Λούρου και τον κάτω ρου του ποταµού Άραχθου. Σηµαντικό µέρος της νιτρορύπανσης στην περιοχή αυτή είναι κτηνοτροφικής προέλευσης. Με την Η.Π /2308 (ΦΕΚ Β 1895/2006) αποφασίσθηκε το Πρόγραµµα ράσης για την περιοχή της πεδιάδας Άρτας - Πρέβεζας, Το Πρόγραµµα ράσης περιγράφει µέτρα, προσδιορίζει στόχους και δράσεις και καθορίζει συγκεκριµένες πρακτικές για την προστασία των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης, σύµφωνα µε τις ανάγκες και τις προτεραιότητες της ευπρόσβλητης ζώνης της περιοχής. Ειδικότερα το περιεχόµενο του Προγράµµατος ράσης αναφέρεται: α) Στον περιορισµό της ποσότητας αζωτούχου λίπανσης που επιτρέπεται να διασπείρεται στο έδαφος, στο πλαίσιο της ορθής γεωργικής πρακτικής µε κατά προσέγγιση προσδιορισµό των µέγιστων επιτρεπτών ορίων αζωτούχου λίπανσης κατά κύρια καλλιέργεια, λαµβάνοντας υπόψη τα παρακάτω χαρακτηριστικά της ευπρόσβλητης ζώνης: Εδαφοκλιµατικές συνθήκες, εδαφική κλάση, κλίση εδάφους, µέθοδος άρδευσης Χρήση εδάφους, συστήµατα αµειψισποράς Ανάγκες καλλιεργειών σε άζωτο, ανοργανοποίηση αζώτου, εισροές αζώτου από το περιβάλλον (π.χ περιεκτικότητα του νερού άρδευσης σε άζωτο), υπολειµµατικό άζωτο, συντελεστής απωλειών του αζώτου από το βάθος του ριζοστρώµατος. β) Στον προσδιορισµό του τρόπου και χρόνου εφαρµογής των απαραίτητων λιπαντικών µονάδων κατά καλλιέργεια, λαµβάνοντας υπόψη την κυριαρχούσα εδαφική κλάση, τις υδρολογικές συνθήκες και τη µέθοδο άρδευσης και στον καθορισµό περιόδου απαγόρευσης της διασποράς ορισµένων τύπων λιπασµάτων. γ) Στην προσαρµογή καλλιεργητικών πρακτικών µε στόχο τη µείωση της νιτρορύπανσης. δ) Στο χειρισµό γεωργοκτηνοτροφικών αποβλήτων για τη µείωση της ρύπανσης από αζωτούχες ενώσεις και στον καθορισµό της χωρητικότητας των δεξαµενών αποθήκευσης κοπριάς. ε) Στις υποχρεώσεις των παραγωγών στ) Στο µηχανισµό παρακολούθησης ελέγχου και κυρώσεων. Στην ευπρόσβλητη περιοχή της πεδιάδας Άρτας-Πρέβεζας περιλαµβάνονται τα παρακάτω ηµοτικά ιαµερίσµατα που περιγράφονται στον παρακάτω πίνακα: 271

272 ηµοτικές ή Τοπικές Κοινότητες (πρώην ηµοτικά ιαµερίσµατα- Κοινότητες) τα οποία περιλαµβάνονται στις ευπρόσβλητες στη νιτρορύπανση περιοχές. Περιφερειακή Ενότητα Άρτας ήµος Αρταίων ήµ. Κεντρ. Τζουµέρκων ήµος Νικολάου Σκουφά ηµ. Γεωργ. Καραϊσκάκη Αρταίων Κτιστάδων Μαρκινιάδας ιασέλου Κωστακιών Αγνάντων Πέτα Πέτρας Κεραµάτων Καταρράκτου Μεγάρχης ηµαρίου Λιµίνης Κουκκουλιών Κοµµένου Στρογγύλης Γραικικού Ακροποταµιάς Ράχης Μικροσπηλιάς Αγίας Παρασκευής Ανέζης Λεπιανών Περάνθης Γαβριάς Ράµιας Παχυκάλαµου Βίγλας Βουργαρελίου ( ροσοπ.) Συκεών Πολύδροσου Κυψέλης Λουτρότοπου Ψαθοτοπίου Κεντρικού Νεοχωρίου Καλογερικού Ανεµορράχης Κορφοβουνίου ίστρατου Γριµπόβου Κάτω Καλεντινής Βλαχέρνης Μελισσουργών Γραµµενίτσης Φιλοθέης Ρόκκας Άγιου Σπυρίδωνος Καλόβατου Κιρκιζάτων αφνωτής Φανερωµένης Σκούπας (Καρυδέας) Ροδαυγής Πιστιανών Αµµότοπου Παντάνασσης Καµπής 272

273 ηµοτικές ή Τοπικές Κοινότητες (πρώην ηµοτικά ιαµερίσµατα- Κοινότητες) τα οποία περιλαµβάνονται στις ευπρόσβλητες στη νιτρορύπανση περιοχές. Περιφερειακή Ενότητα Πρέβεζας ήµος Πρέβεζας ήµος Ζηρού ήµος Πάργας Κρυοπηγής Ανωγείου Ορεινού Μυρσίνης Γοργόµυλου Καµάρινας (Ζαλόγγου) Τσαγκαρόπουλου Καναλιού Κλεισούρας Νέας Σινώπης Παναγιάς Νέας Σαµψούντος Κερασώνος Σκιαδά Αγίου Γεωργίου Ρευµατιάς Γυµνότοπου Βρυσούλας ρυόφυτου Άνω Ράχης Ρωµιάς Κοτσανόπουλου Φιλιππιάδος Στεφάνης Νέας Κερασούντος Νέου Σφηνωτού (Σφηνωτού) Πέτρας Λούρου Πολυστάφυλου Ωρωπού Άσσου Μύτικα Μελιανών Μιχαλιτσίου Παππαδάτων Φλάµπουρων Νικολιτσίου Ριζοβουνίου Θεσπρωτικού Γαλατά Κρανέας 273

274 ΥΝΑΜΙΚΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΒΙΟΑΕΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ Όπως αναφέρθηκε προηγουµένως στην Ήπειρο παράγεται σηµαντική ποσότητα πτηνοκτηνοτροφικών απόβλήτων που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την παραγωγή βιοαερίου µε τη διεργασία της αναερόβιας χώνευσης. Βιοαέριο µπορεί να παραχθεί µε την χρήση ενεργειακών καλλιεργειών, υπολειµµάτων φυτικών καλλιεργειών (πρωτογενής παραγωγή), πτηνοκτηνοτροφικών αποβλήτων (δευτερογενής παραγωγή), βιοµηχανικών υποπροϊόντων, οργανικών οικιακών ή αστικών αποβλήτων, λυµατολάσπης και άλλων υποστρωµάτων. Ο παραγόµενη ποσότητα των πιθανών υποστρωµάτων σε κάθε περιφέρεια παρουσιάζεται στους Χάρτες Χάρτες Ποσότητες αποβλήτων ενεργειακών καλλιεργειών/πρωτογενούς παραγωγής-big>east

275 Χάρτες Ποσότητες αποβλήτων κτηνοτροφίας/αστικών αποβλήτων/λυµάτων-big>east

276 Το δυναµικό των περιφερειακών ενοτήτων της Ελλάδας όσον αφορά τις παραγόµενες ποσότητες κτηνοτροφικών αποβλήτων, παρουσιάζεται στο Χάρτη 17. Χάρτής 17. Παραγόµενα κτηνοτροφικά απόβλητα ανά περιφερειακή ενότητα στην Ελλάδα (ΚΑΠΕ-2007). Η Ήπειρος είναι η ένατη περιφέρεια στην Ελλάδα όσον αφορά το συνολικό δυναµικό παραγωγής βιοαερίου. Ωστόσο είναι η τέταρτη περιφέρεια όσον αφορά την παραγωγή βιοµάζας από την κτηνοτροφία. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασµό µε την ύπαρξη σηµαντικών ποσοτήτων βιοµάζας από υπολείµµατα καλλιεργειών (πορτοκαλιών, ελαιουργίας),καθιστά εξαιρετικά ελπιδοφόρες τις προοπτικές ανάπτυξης του τοµέα της παραγωγής βιοαερίου στην Ήπειρο. Για τον υπολογισµό του ισοδύναµου αερίου και της παραγόµενης ηλεκτρικής ενέργειας, θεωρείται γενικά ότι το ποσοστό της παραγόµενης βιοµάζας που µπορεί τελικά να χρησιµοποιηθεί για την παραγωγή βιοαερίου είναι περίπου 30%. Το συνολικό δυναµικό παραγωγής βιοαερίου στις δεκατρείς Περιφέρειες της Ελλάδας, παρουσιάζεται στον Πίνακα που ακολουθεί (δεν συνυπολογίζονται οι ενεργειακές καλλιέργειες). Τέλος, οι προοπτικές ανάπτυξης του κλάδου στην Ήπειρο εξαρτώνται από τη δυνατότητα εισαγωγής (µετά από εµπλουτισµό) των παραγόµενων ποσοτήτων βιοαερίου στο Εθνικό ίκτυο Φυσικού Αερίου. Το υφιστάµενο, υπό κατασκευή και υπό µελέτη δίκτυο φυσικού αερίου στη χώρα µας παρουσιάζεται στο Χάρτη 18. Όπως είναι φανερό, η κατασκευή του σχεδιαζόµενου αγωγού διασύνδεσης µε την Ιταλία θα ευνοήσει σηµαντικά τις προοπτικές ανάπτυξης. 276

277 Ωστόσο προς το παρόν σχεδιάζεται µόνο η διέλευση του αγωγού και όχι η διασύνδεσή του µε καταναλωτές εντός της περιφέρειας Ηπείρου, γεγονός που µειώνει το ενδιαφέρον για επενδύσεις βιοαερίου στην περιοχή. Επιπρόσθετα η έλλειψη σχετικού σχεδιασµού ωθεί την κοινή γνώµη στο να υιοθετήσει εχθρική στάση απέναντι στις σχετικές τεχνολογίες, εν µέρει δικαιολογηµένα από τη στιγµή που οι τοπικές κοινωνίες καλούνται να επωµιστούν το περιβαλλοντικό κόστος ενός τόσο µεγάλου έργου, χωρίς να απολαµβάνουν τα οφέλη που αυτό συνεπάγεται για την καθηµερινή ζωή των πολιτών. ΠΕΡΙΟΧΕΣ Παραγωγή βιοµάζας (τόννοι*10 3 ) Ισοδύναµο βιοαερίου (m3 *10 4 ) Κωδικός Περιφέρεια Έκταση Οργανικά στερεά απόβλητα Οργανικά στερεά απόβλητα Ηλεκτρική ενέργεια Ενεργειακές καλλιέργειες Πρωτογενής παραγωγή ευτερογενής παραγωγή Λυµατολάσπη Βιοµηχανία τροφίµων Πρωτογενής παραγωγή ευτερογενής παραγωγή Λυµατολάσπη Βιοµηχανία ΣΥΝΟΛΟ ΣΥΝΟΛΟ τροφίµων NUTS REGION Ha*10 3 EC AWPP AWSP OSW SS FPW AWPP AWSP OSW SS FPW TOTAL GWh GR22 Ιόνια Νησιά GR41 Βόρειο Αιγαίο GR42 Νότιο Αιγαίο GR43 Κρήτη GR21 Ήπειρος GR13 υτική Μακεδονία GR25 Πελοπόννησος GR24 Στερεά Ελλάδα GR30 Αττική GR23 υτική Ελλάδα GR11 Αν. Μακεδονία-Θράκη GR14 Θεσσαλία GR12 Κεντρική Μακεδονία ΕΛΛΑ Α Πίνακας 1. υναµικό Παραγωγής Βιοαερίου στις Περιφέρειες της Ελλάδας. Big>East Χάρτής 17. ίκτυο φυσικού αερίου υψηλής πίεσης στην Ελλάδα ( ΕΣΦΑ-2008). 277

278 3.3. ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΣΗ ΙΕΘΝΟΥΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΣΤΙΣ ΤΟΠΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ Η σχετική πυκνότητα εκτροφόµενων ζώων σε σχέση µε την καλλιεργήσιµη γη στην περιφέρεια Ηπείρου είναι εφάµιλλη των πιο ανεπτυγµένων κτηνοτροφικών περιοχών της Ε.Ε. όπως φαίνεται στο Χάρτη 1. Χάρτής 1. Πυκνότητα Ζωικού κεφαλαίου (σε Μονάδες Ζώων) σε σχέση µε την καλλιεργήσιµη γη - Ε.Ε. 15 Ωστόσο, και παρά το µεγάλο βαθµό συγκέντρωσης ζωικού κεφαλαίου που εµφανίζει σε σχέση µε την υπόλοιπη Ελλάδα, η κτηνοτροφία στην Περιφέρεια της Ηπείρου χαρακτηρίζεται από πολύ µικρότερα µεγέθη εκµεταλλεύσεων και χαµηλότερο επίπεδο εντατικοποίησης συγκρινόµενη µε τις αναπτυγµένες κτηνοτροφικά χώρες της Ε.Ε. Ένα σύνολο γεωκλιµατικών, διαρθρωτικών, οικονοµικών, µορφωτικών και κοινωνικών παραγόντων δυσχεραίνουν την εφαρµογή ορισµένων από τις βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές που περιγράφηκαν στο εύτερο Κεφάλαιο της παρούσας µελέτης. Αντίθετα ορισµένες από τις διαθέσιµες τεχνικές που παρουσιάστηκαν είναι εξαιρετικά 278

279 κατάλληλες για τις τοπικές συνθήκες και µπορούν να συµβάλλουν στην ορθή περιβαλλοντική διαχείριση της ζωικής παραγωγής στην Ήπειρο µε µικρό σχετικά κόστος και τεχνολογικό ρίσκο. Το πρόβληµα της διαχείρισης των αποβλήτων τόσο από τις πτηνο-κτηνοτροφικές όσο και από τις βιοµηχανικές µονάδες (σφαγεία, πτηνοσφαγεία, τυποποιητήρια κρέατος, γαλακτοβιοµηχανίες, µονάδες επεξεργασίας ζωικών υποπροϊόντων), αποτελεί ένα πολύπλοκο πρόβληµα, τόσο λόγω των ιδιαιτεροτήτων που παρουσιάζουν οι διάφοροι τοµείς κάθε κλάδου και λόγω των ιδιαίτερων τοπικών χαρακτηριστικών κάθε περιοχής. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα τα παραγόµενα απόβλητα να παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις ως προς: τη χηµική τους σύσταση, την επικινδυνότητα, τη διακύµανση των υδραυλικών και ρυπαντικών τους φορτίων, την συχνότητα των εκποµπών Ένας επιπρόσθετος περιοριστικός παράγοντας για τη εφαρµογή των Βέλτιστων ιαθέσιµων Τεχνικών είναι ο ανισόµετρος βαθµός ανάπτυξης της κτηνοτροφίας και οι ανισότητες πρόσβασης στις διάφορες τεχνολογίες µεταξύ των περιφερειών της Ε.Ε. Για αυτό λοιπόν είναι αδύνατη η εφαρµογή ενός ενιαίου πλαισίου αντιµετώπισης των επιπτώσεων που προκύπτουν από τα παραγόµενα απόβλητα και των σχετιζόµενων µε αυτά Β Τ. Στην Ελλάδα η διαχείριση των πτηνοκτηνοτροφικών και βιοµηχανικών αποβλήτων παρουσιάζει σηµαντικές καθυστερήσεις και αδυναµίες, παρόλο που το ισχύον νοµοθετικό πλαίσιο καλύπτει επαρκώς τα θέµατα που σχετίζονται µε την αδειοδότηση και τη λειτουργία των πτηνοκτηνοτροφικών και βιοµηχανικών εγκαταστάσεων καθώς και τη διαχείριση-αξιοποίηση των αποβλήτων που παράγονται. Ως αποτέλεσµα µεγάλο µέρος των µονάδων στην Περιφέρεια Ηπείρου λειτουργεί ουσιαστικά χωρίς άδεια, ορισµένες δε από αυτές δεν δύνανται πλέον να αδειοδοτηθούν, αφού είναι χωροθετηµένες σε ακατάλληλα σηµεία ή/και διαθέτουν απαρχαιωµένες εγκαταστάσεις και εξοπλισµό. Στον τοµέα της διαχείρισης των κτηνοτροφικών αποβλήτων και των ζωικών υποπροϊόντων τα τελευταία χρόνια σηµειώθηκε κάποια πρόοδος, λόγω της εντατικοποίησης των ελέγχων από τις αρµόδιες αρχές και της ανάπτυξης των σχετικών υποδοµών. Ωστόσο οι δυσχέρειες στην αποτελεσµατική εφαρµογή της νοµοθεσίας και η υστέρηση στην ενσωµάτωση µεθόδων και τεχνολογιών που µειώνουν την παραγωγή αποβλήτων αλλά και µεθόδων πρόληψης και αντιµετώπισης της ρύπανσης που δηµιουργείται από τα παραγόµενα απόβλητα 279

280 µπορεί να αποδοθεί κυρίως στις εξής αιτίες: Στην αδυναµία πραγµατοποίησης εντατικότερων ελέγχων σε ρυπογόνες εγκαταστάσεις. Η νοµοθεσία στον τοµέα αυτό παραµένει ανολοκλήρωτη, καθώς δεν προβλέπονται σαφείς διαδικασίες συντονισµού και διασταύρωσης στοιχείων των ελεγκτικών υπηρεσιών. Το ζήτηµα περιπλέκεται ακόµη περισσότερο από τις δυσλειτουργίες εφαρµογής της µεταρρύθµισης της τοπικής αυτοδιοίκησης (Σχέδιο «Καλλικράτης») και την σε επικίνδυνο βαθµό περικοπή των λειτουργικών δαπανών και την υποστελέχωση των ελεγκτικών µηχανισµών στα πλαίσια των µέτρων για την αντιµετώπιση του δηµοσιονοµικού ελλείµµατος. Στην µη επιβολή διοικητικών και ποινικών κυρώσεων σε βάρος του εκάστοτε περιβαλλοντικού παραβάτη, η οποία δηµιουργεί αίσθηση καθεστώτος ατιµωρησίας («Ο ρυπαίνων δεν πληρώνει»). Οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις ωστόσο που προκύπτουν από την ανεπαρκή διαχείριση των παραγόµενων αποβλήτων είναι δυνατό να περιοριστούν εάν εφαρµοστούν ολοκληρωµένα προγράµµατα διαχείρισης ανά κλάδο. Στόχοι των προγραµµάτων θα πρέπει να είναι ο εντοπισµός των καταλληλότερων βέλτιστων διαθέσιµων τεχνικών για τη µείωση του όγκου, του ρυπαντικού φορτίου και την ορθολογική διαχείριση των αποβλήτων, η εκπαίδευση και κατάρτιση του εµπλεκόµενου προσωπικού, η εφαρµογή των Β Τ και τέλος η αξιολόγηση των αποτελεσµάτων σε σχέση µε τα προσδοκώµενα. Τα βασικά σηµεία ενός τέτοιου προγράµµατος µπορεί να είναι: Η µελέτη της παραγωγικής διαδικασίας για τον εντοπισµό των σηµείων όπου προκύπτουν απόβλητα και εφαρµογή προγράµµατος ελέγχου στην πηγή. Ο προσδιορισµός των ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών των αποβλήτων µε επί τόπου µετρήσεις και εργαστηριακές αναλύσεις. Η τροποποίηση και βελτίωση του εξοπλισµού (εγκατάσταση εξοπλισµού που µειώνει την παραγωγή αποβλήτων, τροποποίηση του υφισταµένου εξοπλισµού για αύξηση του βαθµού ανάκτησης των παραπροϊόντων ή ανακύκλωσης, βελτίωση της απόδοσης του εξοπλισµού, τήρηση αυστηρού προγράµµατος συντήρησης). Αλλαγές στην παραγωγική διαδικασία (διαχωρισµός των ρευµάτων αποβλήτων, ελαχιστοποίηση διαρροών, διαχωρισµός επικίνδυνων από τα µη επικίνδυνα απόβλητα). Ανακύκλωση και επαναχρησιµοποίηση των αποβλήτων 280

281 Εφαρµογή των βέλτιστων διαθέσιµων τεχνικών σε ότι αφορά τις διαδικασίες και τις µεθόδους που συµβάλλουν στην πρόληψη και µείωση της ρύπανσης. Στη συνέχεια εξειδικεύονται οι παραπάνω γενικές αρχές εφαρµογής των Β Τ ανά κλάδο για την Περιφέρεια Ηπείρου. Αξιολόγηση των Βέλτιστων ιαθέσιµων Τεχνικών για την πτηνο-κτηνοτροφία. Η εντατικοποίηση της κτηνοτροφίας στην Ήπειρο κατά τις τελευταίες δεκαετίες (ιδιαίτερα της χοιροτροφίας, της πτηνοτροφίας και σε µικρότερο βαθµό της βοοτροφίας γαλακτοπαραγωγικής κατεύθυνσης), συνδέεται µε περιβαλλοντικά προβλήµατα, όπως η υποβάθµιση της ποιότητας των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων και του εδάφους, ως αποτέλεσµα της µη ορθολογικής διαχείρισης των κτηνοτροφικών αποβλήτων (υγρών και στερεών). Τα ολοκληρωµένα προγράµµατα διαχείρισης θα πρέπει να επικεντρώνονται στην αντιµετώπιση των ελλείψεων στην υλικοτεχνική υποδοµή, την οργάνωση και την εκπαίδευση ανά κλάδο. Ορισµένες από τις Β Τ που αναφέρθηκαν στο προηγούµενο κεφάλαιο µπορούν να υιοθετηθούν άµεσα στις µονάδες της Περιφέρειας Ηπείρου και να δώσουν αξιόλογα αποτελέσµατα σε σύντοµο χρονικό διάστηµα, µε µικρό σχετικά κόστος. Οι Β Τ αυτές είναι: Ο κώδικας Ορθής Γεωργικής Πρακτικής, που προσφέρει σηµαντικές πληροφορίες για την ορθή διαχείριση των πρώτων υλών (ζωοτροφές, νερό) και τη σωστή διαχείριση των στερεών και υγρών αποβλήτων της πτηνο-κτηνοτροφικής µονάδας. Η παρακολούθηση της ποιότητας των ζωοτροφών και η χρήση σιτηρεσίων που θα καταρτίζονται από ειδικούς επιστήµονες ώστε να συντελούν στη µείωση της ποσότητας του αζώτου που αποβάλλεται από τα ζώα. Η υλοποίηση προγραµµάτων επισκευής και συντήρησης για την καλή λειτουργία των συστηµάτων και του εξοπλισµού, που θα συντελέσει στην πρόληψη των διαρροών και θα διευκολύνει την καθαριότητα των εγκαταστάσεων. Η υιοθέτηση συστηµάτων αυτοµατισµού για την ύδρευση και τη θέρµανση των σταυλικών εγκαταστάσεων και θα συνεισφέρει στην εξοικονόµηση ενέργειας. Η εκπαίδευση των κτηνοτρόφων από ειδικούς επιστήµονες και εµπειρογνώµονες, µε τη συµµετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης και των υπηρεσιών του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης. Οι παραπάνω ενέργειες µπορούν να υποβοηθηθούν σηµαντικά από την εφαρµογή Συστηµάτων 281

282 Ολοκληρωµένης ιαχείρισης σε επίπεδο κτηνοτροφικής εκµετάλλευσης (AGRO 3.1. και 3.2. για την χοιροτροφία, Ειδικές Πτηνοτροφικές Εκτροφές, Βόειο Ποιότητας). Η ανάπτυξη σχετικών προτύπων σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, αναµένεται να συντελέσει στον εκσυγχρονισµό της κτηνοτροφίας στην Περιφέρεια (κυρίως για την αιγοπροβατοτροφία η οποία υστερεί σε οργάνωση σε σχέση µε τους υπόλοιπους κλάδους). εν θα πρέπει ωστόσο να παραβλέπεται το ότι οι περισσότερες πτηνο-κτηνοτροφικές µονάδες στην Ήπειρο είναι µικρές οικογενειακές επιχειρήσεις και ως εκ τούτου δεν µπορούν να επωµιστούν το κόστος της υιοθέτησης νέων µεθόδων ή τεχνολογιών πρόληψης και µείωσης της ρύπανσης. Ακόµη, το κόστος κατασκευής και λειτουργίας αυτόνοµων µονάδων διαχείρισης των αποβλήτων (και των εγκαταστάσεων παραγωγής βιοαερίου) είναι πολύ υψηλό και αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την εφαρµογή των σχετικών τεχνολογιών. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να αναζητηθούν συλλογικές λύσεις, µε την υποστήριξη της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και να ενισχυθεί η χρηµατοδότηση µέσω εθνικών ή ευρωπαϊκών προγραµµάτων. Αξιολόγηση των Βέλτιστων ιαθέσιµων Τεχνικών για τα σφαγεία και τα τυποποιητήρια κρέατος Ο όγκος και τα φορτία των αποβλήτων που παράγονται στα σφαγεία ποικίλουν ανάλογα µε την πρώτη ύλη (είδος ζώου) την έκταση των εγκαταστάσεων που περιλαµβάνει η κάθε µονάδα, καθώς και τις µεθόδους καθαρισµού που ακολουθούνται. Οι Β Τ που έχουν αναφερθεί για τα σφαγεία, εφόσον υποστηρίζονται από τη διοίκηση των επιχειρήσεων και εφαρµόζονται µε συνέπεια από το προσωπικό, συντελούν στη συνολική βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων των µονάδων. Ενδεικτικά αναφέρουµε ορισµένες από αυτές που ανταποκρίνονται ιδιαίτερα στις συνθήκες του κλάδου στην Ήπειρο. Η εκπαίδευση του προσωπικού σχετικά µε τον έλεγχο της ρύπανσης και µε τις πρακτικές εξοικονόµησης ενέργειας και νερού. Η εφαρµογή προγραµµάτων καθαρισµού σχεδιασµένων σύµφωνα µε τις ανάγκες της παραγωγής και η χρήση προϊόντων καθαρισµού που να ανταποκρίνονται σε αυτά. Η εφαρµογή προγράµµατος συντήρησης του µηχανολογικού εξοπλισµού και ο τακτικός έλεγχος του για την ανίχνευση και την πρόληψη διαρροών. Η αντικατάσταση των παλαιών συστηµάτων ψύξης και θέρµανσης και η χρήση του φυσικού αερίου (εφόσον συνδεθεί η περιφέρεια µε το εθνικό δίκτυο) αντί του πετρελαίου, θα συνεισφέρει στην εξοικονόµηση ενέργειας και στη µείωση των αέριων εκποµπών. 282

283 Ο διαχωρισµός των διαφόρων ρευµάτων αποβλήτων σε ρεύµατα υψηλής περιεκτικότητας σε οργανικό φορτίο και σε ρεύµατα χαµηλής περιεκτικότητας σε οργανικό φορτίο και η ξεχωριστή επεξεργασία τους. Η αξιοποίηση των ζωικών υποπροϊόντων κατηγορίας 3 που είναι κατάλληλα για ανθρώπινη χρήση, µέσω της ανάπτυξης δικτύων µεταποίησης - εµπορίας, ώστε να µειωθεί ο όγκος των στερεών αποβλήτων. Αξιολόγηση των Βέλτιστων ιαθέσιµων Τεχνικών για τις µονάδες αξιοποίησης ζωικών υποπροϊόντων Στις µονάδες αξιοποίησης ζωικών υποπροϊόντων οι κύριες αιτίες ρύπανσης είναι η εκποµπή ρύπων και τα υγρά απόβλητα. Η πρόληψη της ρύπανσης στις µονάδες αξιοποίησης υποπροϊόντων σφαγείου µπορεί να γίνει µε τους εξής τρόπους: Την υιοθέτηση πρακτικών καλής λειτουργίας, όπως είναι η εκπαίδευση του προσωπικού, ο έλεγχος και η συντήρηση του εξοπλισµού, η ορθολογική χρήση του νερού για τον καθαρισµό και η ανακύκλωσή του. Η πρόληψη των διαρροών (νερού, ατµού, προϊόντων), µέσω της εφαρµογής προγράµµατος συντήρησης και ορισµού υπεύθυνου για την παρακολούθηση του. Την αύξηση ανάκτησης και επαναχρησιµοποίησης των διαφόρων υλικών και της ενέργειας όπως της θερµότητας των ατµών από τις δεξαµενές θερµικής κατεργασίας των υποπροϊόντων και η χρησιµοποίηση της για την προθέρµανση των πρώτων υλών ή η ανακύκλωση του νερού από τα συστήµατα ψύξης, τα συστήµατα άντλησης κ.λπ., για τον καθαρισµό της εγκατάστασης. Ο εκσυγχρονισµός του µηχανολογικού εξοπλισµού και η µέτρηση των εκποµπών στις εγκαταστάσεις αποτέφρωσης για την µείωση των επικίνδυνων εκποµπών. Αξιολόγηση των Βέλτιστων ιαθέσιµων Τεχνικών για τη γαλακτοβιοµηχανία Ο κλάδος της βιοµηχανίας γάλακτος στην Ήπειρο περιλαµβάνει κυρίως τυροκοµεία, εργαστήρια γιαούρτης και γαλακτοβιοµηχανίες. Οι επιχειρήσεις αυτές είναι στην πλειοψηφία τους µικρές οικογενειακές επιχειρήσεις, αλλά τον κύριο όγκο παραγωγής τον διαθέτουν οι µεσαίες και µεγάλες ιδιωτικές ή συνεταιριστικές γαλακτοβιοµηχανίες της περιφέρειας. Τα κυριότερα απόβλητα της βιοµηχανίας γαλακτοκοµικών που σχετίζονται µε την παραγωγική διαδικασία και τη λειτουργία των εγκαταστάσεων είναι τα υγρά απόβλητα που προέρχονται από τον καθαρισµό των 283

284 εγκαταστάσεων παραγωγής και συσκευασίας, τα υποπροϊόντα παραγωγής, και τα προϊόντα που επιστρέφονται. Για τον περιορισµό της ρύπανσης στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας γάλακτος η υιοθέτηση και η εφαρµογή των Βέλτιστων ιαθέσιµων Τεχνικών θα πρέπει να εστιάζεται στην πρόληψη και στην επεξεργασία των υγρών αποβλήτων. Για αυτό λοιπόν η διοίκηση των επιχειρήσεων στην περιφέρεια Ηπείρου θα πρέπει να λάβει τα ακόλουθα µέτρα: Κατάλληλη εκπαίδευση του προσωπικού για τον έλεγχο και την εξοικονόµηση νερού και ενέργειας. ιαχωρισµός των ρευµάτων αποβλήτων ανάλογα µε το ρυπαντικό τους φορτίο, (υγρά απόβλητα µε υψηλό οργανικό φορτίο, αιωρούµενα στερεά, άζωτο και φώσφορο - σχετικά καθαρά υγρά καθαρισµού εγκαταστάσεων κ.λ.π.) Εκσυγχρονισµός της γραµµής παραγωγής µε σύγχρονους παστεριωτήρες, ώστε να παράγονται λιγότερα απόβλητα κρέµας και βελτιστοποίηση των µηχανηµάτων συσκευασίας, ώστε να περιορίζεται η παραγωγή των στερεών αποβλήτων. Αξιοποίηση των αποβλήτων (π.χ. τυρόγαλα, επιστρεφόµενα) για την παραγωγή άλλων προϊόντων (τυριά τυρογάλακτος, προϊόντα µε χαµηλά λιπαρά, µετουσιωµένα τυριά κ.λ.π.) ή προώθησή τους σε εξειδικευµένες σχετικά επιχειρήσεις (παραγωγή πρωτεϊνών, ζωοτροφών κ.λ.π.) Η εφαρµογή Συστηµάτων Περιβαλλοντικής ιαχείρισης (ISO 14000, EMAS) αναµένεται να υποβοηθήσει την εφαρµογή των Βέλτιστων ιαθέσιµων Τεχνικών για το σύνολο της βιοµηχανίας τροφίµων ζωικής προέλευσης. υστυχώς η εξάπλωση και εφαρµογή τέτοιων συστηµάτων δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδοµένη στις µονάδες στην περιφέρεια Ηπείρου. Η θέσπιση σχετικών οικονοµικών και ηθικών κινήτρων και η χρηµατοδότηση από εθνικούς και κοινοτικούς πόρους για την ανάπτυξη και εφαρµογή Συστηµάτων Περιβαλλοντικής ιαχείρισης και για επενδύσεις που θα αποκοπούν στη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων της βιοµηχανίας, θα βοηθούσε στην αναστροφή αυτής της εικόνας 284

285 3.4. ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΣΗ ΤΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ Η Περιφέρεια Ηπείρου είναι µια περιοχή µε πλούσια πανίδα και χλωρίδα. Απαντώνται δασικά, φρυγανικά και ορεινά οικοσυστήµατα καθώς και ποτάµιοι, λιµναίοι, παράκτιοι και θαλάσσιοι υγρότοποι, µε κύριο χαρακτηριστικό τους τη µεγάλη βιοποικιλότητα. Μεγάλος αριθµός αυτών των βιοτόπων περιλαµβάνεται σε λίστες ευαίσθητων ή / και προστατευόµενων περιοχών, µε κύριο κριτήριο ένταξης τους την οικολογική και αισθητική τους αξία. Ορισµένοι από τους βιότοπους αυτούς προστατεύονται ήδη µε βάση το υπάρχον θεσµικό πλαίσιο (Ελληνική νοµοθεσία, Ευρωπαϊκή νοµοθεσία, ιεθνείς Συµβάσεις), ενώ για άλλους η διαδικασία της θεσµικής τους θωράκισης είναι υπό εξέλιξη. Οι κύριες κατηγορίες τέτοιων περιοχών είναι οι ακόλουθες: Εθνικά Πάρκα: Πρώην Εθνικοί ρυµοί (σχετική νοµοθεσία Ν. 996/1971, Ν.3937/2011). Στην κατηγορία αυτή ανήκει το Εθνικό Πάρκο Βίκου - Αώου (Ι στο Χάρτη - Π.. 213/ , ΦΕΚ 198/Α/1973), τµήµα του Εθνικού Πάρκου της Πίνδου / Βάλια Κάλντα (ΙΙ στο Χάρτη - Π.. 480/ , ΦΕΚ 120/Α/1966). Εθνικοί ρυµοί, Αισθητικά άση και Περιοχές Ramsar Περιφέρειας Ηπείρου Τόποι Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (Π.. 9/32, ΦΕΚ 275/Α/32): Στην Περιφέρεια Ηπείρου υπάρχει πλήθος τόπων ιδιαίτερου φυσικού κάλλους µε αξιόλογα αρχιτεκτονικά και οικολογικά χαρακτηριστικά. Αυτοί είναι: 285

286 α/α Ονοµασία Τόπου Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλους Περ. Ενότητα 1 Οροπέδιο Μονοδενδρίου Ιωαννίνων Ιωαννίνων 2 Μονοδένδρι και Βίτσα Ζαγορίου Ιωαννίνων 3 Καπέσοβο και το Βραδέτο Ζαγορίου Ιωαννίνων 4 ίλοφο Ζαγορίου Ιωαννίνων 5 Πάπιγκο και Μικρό Πάπιγκο Ιωαννίνων 6 Φαράγγι Βίκου και Ποταµός Βοϊδοµάτης Ιωαννίνων 7 Φαράγγι Μονής Ρογκοβού Ιωαννίνων 8 Κήποι, Κουκούλι και το µεταξύ τους Φαράγγι Ιωαννίνων 9 Εκκλησάκι Ταξιαρχών στα Κάτω Πεδινά Ιωαννίνων 10 ολό και Φαράγγι ολού Πωγωνιανής Ιωαννίνων 11 Λίµνη Παµβώτιδα, Νησί Ιωαννίνων, Παραλίµνια Περιοχή και Φρούριο Ιωαννίνων 12 Μέτσοβο Ιωαννίνων 13 Φαράγγι Ποταµού Χρούσια, Σιράκο, Καλαρίτες Ιωαννίνων 14 Βόρεια Στενά Λούρου Ιωαννίνων 15 Λίµνη Τζαραβίνας Ιωαννίνων 16 Λίµνη Πηγών Αώου Ιωαννίνων 17 Στενά Σαρανταπόρου Ιωαννίνων 18 Συµβολή Αώου-Βοϊδοµάτη Ιωαννίνων 19 Χαράδρα Αώου Ιωαννίνων 20 Χαράδρα Θεογέφυρου Ιωαννίνων 21 Τµήµα της Κοιλάδας του Καλαµά από Σουλόπουλο µέχρι Γκρίµποβο Ιωαννίνων 22 Στενά Αράχθου Ιωαννίνων 23 Εκβολή Αχέροντα και Νεκροµαντείο Πρέβεζας 24 Λίµνη Ζηρός Φιλιππιάδας Πρέβεζας 25 Νησάκια και Φρούριο Πάργας Πρέβεζας 26 Νότια Στενά Λούρου Πρέβεζας 27 Κοιλάδα Αχέροντα από Αλώνι µέχρι Γλυκή Πρέβεζας 28 Τµήµα Αχέροντα από Γλυκή µέχρι Καστρί Πρέβεζας 29 Λιµνοθάλασσα Τσοπέλι Αµβρακικού Πρέβεζας 30 Λιµνοθάλασσα Λογαρού και έλτα Αράχθου Άρτας 31 Λιµνοθάλασσες Ροδιάς-Τσουκαλιού Άρτας 32 Έλος Καλοδίκι Πάργας Θεσπρωτίας 33 Σύβοτα Θεσπρωτίας 34 Χαράδρα Ρέµατος Ντάλα και Στενά Αχέροντα Θεσπρωτίας 35 Εκβολή Καλαµά Θεσπρωτίας 36 Χαράδρα Ποταµού Γόρµου Θεσπρωτίας 37 Χαράδρα Καλπακιώτικου ρέµατος στο Φοινίκι Θεσπρωτίας 38 Παραλία και Νησάκι Πέραµος Θεσπρωτίας 39 Κοιλάδα Καλαµά µεταξύ των χωριών Σίδερη και Πηγαδούλια Θεσπρωτίας 40 Φράγµα Καλαµά Θεσπρωτίας 41 Στενά Καλαµά Θεσπρωτίας 42 Όρµος Αρίλλας Θεσπρωτίας Αισθητικά δάση: Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα θεσµοθετηµένα αισθητικά δάση (σχετική νοµοθεσία Ν. 1496/1950, Ν. 996/1971). Στην κατηγορία αυτή ανήκει το αισθητικό δάσος των 286

287 Ιωαννίνων (Α) και το Αισθητικό άσος Μύτικα Πρεβέζης (Β). Καταφύγια Άγριας Ζωής: Υπόκεινται σε καθεστώς θεσµοθετηµένης προστασίας (Ν. 177/1975 ΦΕΚ 205/Α/75 «Περί Καταφυγίων θηραµάτων»). Τα καταφύγια θηραµάτων µετονοµάσθηκαν σε «καταφύγια άγριας ζωής» (Ν. 2637/1998, Ν. 3937/2011) και εντός τους προστατεύονται εκτός των ειδών της άγριας πανίδας και τα είδη της αυτοφυούς άγριας χλωρίδας. Στην Περιφέρεια Ηπείρου υπάρχουν τα Καταφύγια Άγριας Ζωής που παρουσιάζονται στον παρακάτω Πίνακα: α/α Ονοµασία - Περιοχή Περιφερειακή Ενότητα Έκταση (σε στρέµµατα) 1 Αετοµηλίτσας (Πάτωµα, Μαύρη Πέτρα, Λίµνες, Αρένα, Λιούκου, Σταυρός) Ιωαννίνων Πληκατίου - Γοργοποτάµου Ιωαννίνων Βουρκοπόταµος Κόνιτσας Ιωαννίνων Πάδων Ιωαννίνων Ελευθέρου - Παπίγκου Κόνιτσας (Χαράδρα Αώου) Ιωαννίνων Βρυσοχωρίου - Ηλιοχωρίου Ιωαννίνων Παπίγκου (Κέδρος - Πάπιγκο) Ιωαννίνων ελβινακίου Ρονίτσα - Μάντουκας Ιωαννίνων Ασπραγγέλων - Ελάτης (Άγ.Αθανάσιος - Σιπιτούρα) Ιωαννίνων ηµόσιου άσους Φλαµπουραρίου & Βοβούσας Ιωαννίνων Μετσόβου - Χρυσοβίτσας - Γρεβενιτίου Ιωαννίνων Παναγιά - Κουρούζα - Μακραλέξη (Λάβδανης - Αγ. Μαρίνας) Ιωαννίνων Κουπακίων (Άρδοσης - ερβιζιάνων - Ελάφου - Ρωµανού) Ιωαννίνων Χαράδρα Αράχθου Ιωαννίνων Ανατολικών Τζουµέρκων Άρτας Θεοδώριανων Άρτας Βουλγαρελίου Άρτας Ανεµορράχης - ίστρατου Άρτας Ελάτης - Μεσούντας Άρτας Ζυγού - Μαρκυνιάδας Άρτας Ιεράς Μονής Ρουβέλιστας Άρτας Γαβρόγου - Τσούµενου (Κλειδίου) Άρτας Λεκατσά Πρέβεζας Τούρλας - Μουγγίλας - Βορίλλας Πρέβεζας Ζαλόγγου - Αβάσσου Πρέβεζας Μεντζεβελιού - Κρανιάς - Ντόµπρας Πρέβεζας Αµµουδιάς - Βαλανιδόραχης - Λούτσας Πρέβεζας Βαβουρίου - Μηλέας Θεσπρωτίας Αγίων Πάντων - Πλατάνου - Κοκκινολίθαρου Θεσπρωτίας Ραβένης - Μαλουνίου Θεσπρωτίας

288 α/α Ονοµασία - Περιοχή Περιφερειακή Ενότητα Έκταση (σε στρέµµατα) 31 Ελαίας - Σίδερης Θεσπρωτίας Βαραθίου - Μαυρουδίου Θεσπρωτίας Βατάτσας - ιβαρίου Θεσπρωτίας Αγίας Κυριακής - Πετρουσίου (Παραµυθιάς) Θεσπρωτίας Έλους Καλοδικίου Θεσπρωτίας Σύνολο Καταφύγια Άγριας Ζωής Περιφέρειας Ηπείρου Περιοχές του δικτύου NATURA ιακρίνονται σε Ειδικές Ζώνες ιατήρησης - Ε.Ζ.. (Special Areas of Conservation - SAC) και σε Ζώνες Ειδικής προστασίας (Special protection Areas - SPA). Στο Ν. 3937/2011 (ΦΕΚ 60/Α/ ) εµπεριέχεται ο Εθνικός Κατάλογος (περιοχές GR), του ικτύου NATURA 2000 (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ -Εναρµόνιση Εθνικού ικαίου ΦΕΚ 1289/Β/ ). Ο Εθνικός Κατάλογος περιλαµβάνει περιοχές υπό καθεστώς 288

289 προστασίας βάσει της εθνικής νοµοθεσίας (εθνικοί δρυµοί, αισθητικά δάση, καταφύγια άγριας ζωής, προστατευόµενα τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, ζώνες οικιστικού ελέγχου κ.λ.π.) ή των διεθνών Συµβάσεων (Σύµβαση Ραµσάρ). Επίσης, ο εθνικός Κατάλογος περιλαµβάνει τόπους που έχουν γίνει αντικείµενο µελετών αξιολόγησης (ειδικές χωροταξικές και περιβαλλοντικές µελέτες), τόπους που περιλαµβάνονται σε ειδικά προγράµµατα, υγρότοπους, δασικές εκτάσεις, καθώς και παράκτια, νησιωτικά και ορεινά οικοσυστήµατα που εµφανίζουν αξιόλογα οικολογικά χαρακτηριστικά και ιδιαιτερότητες. Τέλος, στον Εθνικό Κατάλογο, συµπεριλαµβάνονται και περιοχές σηµαντικές για τα πτηνά (Οδηγία 79/409/ΕΟΚ - SPA). Στη συνέχεια παρατίθεται κατάλογος µε τις περιοχές της Περιφέρειας Ηπείρου που εντάσσονται στο ίκτυο Natura 2000 (βλ. και Παράρτηµα XXIII): Κατάλογος Περιοχών ικτύου Natura 2000 στην Περιφέρεια Ηπείρου α/α ΚΩ ΙΚΟΣ Κατηγ. Π. Ε. ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Έκταση (ha) 1 GR Ε.Ζ.. Άρτας Αµβρακικός Κόλπος, έλτα Λούρου και Άραχθου, (Πέτρα Μύτικας, Ευρύτερη Περιοχή) 28787,56 2 GR Ε.Ζ.. Άρτας Όρη Αθαµάνων (Νεράιδα) 18695,33 3 GR Ζ.Ε.Π. Άρτας Αµβρακικός Κόλπος, Λιµνοθάλασσα Κατάφουρκο και Κορακονήσια 23010,75 4 GR Ζ.Ε.Π. Άρτας Κοιλάδα Αχελώου και Όρη Βάλτου 46737,83 5 GR Ε.Ζ.. Θεσπρωτ. Εκβολές ( έλτα) Καλαµά 8531,43 6 GR Ε.Ζ.. Θεσπρωτ. Έλος Καλοδίκι 786,78 7 GR Ε.Ζ.. Θεσπρωτ. Λίµνη Λιµνοπούλα 579,5 8 GR Ε.Ζ.. Θεσπρωτ. Στενά Καλαµά 1820,3 9 GR Ζ.Ε.Π. Θεσπρωτ. Υγρότοπος Εκβολών Καλαµά και Νήσος Πρασούδι 8541,93 10 GR Ζ.Ε.Π. Θεσπρωτ. Έλη Καλοδίκι, Μαργαρίτι, Καρτέρι & Λίµνη Προντάνη 1807,98 11 GR Ζ.Ε.Π. Θεσπρωτ. Στενά Παρακάλαµου 3482,75 12 GR Ζ.Ε.Π. Θεσπρωτ. Όρη Παραµυθιάς, Στενά Καλαµά και Στενά Αχέροντα 11691,56 13 GR Ζ.Ε.Π. Θεσπρωτ. Όρη Τσαµαντά, Φιλιατών, Φαρµακοβούνι, Μεγάλη Ράχη 19854,15 14 GR Ε.Ζ.. Ιωαννίνων Βασιλίτσα * 8012,78 15 GR Ζ.Ε.Π. Ιωαννίνων Βάλια Κάλντα και Τεχνητή Λίµνη Αώου * 14660,48 16 GR Ε.Ζ.. Ιωαννίνων Εθνικός ρυµός Πίνδου (Βάλια Κάλντα) - Ευρύτερη Περιοχή * 6838,25 17 GR Ε.Ζ.. - Ιωαννίνων Ζ.Ε.Π. Κορυφές Όρους Γράµµος ** 34357,03 18 GR Ε.Ζ.. Ιωαννίνων Εθνικός ρυµός Βίκου - Αώου 12794,25 19 GR Ε.Ζ.. - Ιωαννίνων Κορυφές Όρους Σµόλικας 19975,72 Ζ.Ε.Π. 20 GR Ε.Ζ.. Ιωαννίνων Κεντρικό Τµήµα Ζαγορίου 33114,95 21 GR Ε.Ζ.. - Ιωαννίνων Λίµνη Ιωαννίνων 2690,13 Ζ.Ε.Π. 22 GR Ε.Ζ.. Ιωαννίνων Περιοχή Μετσόβου (Ανήλιο-Κατάρα) 7328,82 23 GR Ε.Ζ.. - Ιωαννίνων Όρος Λάκµος (Περιστέρι) 20123,52 Ζ.Ε.Π. 24 GR Ε.Ζ.. Ιωαννίνων Όρος Μιτσικέλι 8435,99 25 GR Ζ.Ε.Π. Ιωαννίνων Όρος Τύµφη (Γκαµήλα) 27416,44 26 GR Ζ.Ε.Π. Ιωαννίνων Όρος ούσκον, Ωραιόκαστρο, άσος Μερόπης, Κοιλάδα Γορµού, Λίµνη ελβινακίου 17409,73 27 GR Ζ.Ε.Π. Ιωαννίνων Κεντρικό Ζαγόρι και Ανατολικό Τµήµα Όρους Μιτσικέλι 53407,84 28 GR Ζ.Ε.Π. Ιωαννίνων Ευρύτερη Περιοχή Πόλης Ιωαννίνων 22459,67 29 GR Ζ.Ε.Π. Ιωαννίνων Ευρύτερη Περιοχή Πόλης Αθαµανικών Ορέων 65236,53 30 GR Ε.Ζ.. Πρέβεζας Εκβολές Αχέροντα (από Γλώσσα έως Αλωνάκι) και Στενά Αχέροντα 4627,67 31 GR Ε.Ζ.. Πρέβεζας Παράκτια Θαλ. Ζώνη από Πάργα έως Ακρ. Αγ. Θωµάς. (Πρέβεζα) Ακρ. Κελάδιο - Αγ. Θωµάς 1529,16 Συνολική Έκταση ,81 * Το µεγαλύτερο τµήµα των περιοχών αυτών ανήκει στην Π.Ε. Γρεβενών ** Μεγάλο τµήµα της περιοχής αυτής ανήκει στην Π.Ε. Καστοριάς 289

290 Ειδικές Ζώνες ιατήρησης Περιφέρεια Ηπείρου Ρυθµίσεις για την προστασία και διαχείριση των περιοχών του ικτύου Natura 2000 Οι περιοχές που έχουν ενταχθεί στο δίκτυο NATURA 2000 έχουν επιλεγεί, µε βάση τις προδιαγραφές που έχει θεσπίσει η, σαν σηµαντικές για το φυσικό περιβάλλον της χώρας αλλά και ολόκληρης της Ε.Ε. Σε αυτές τις περιοχές συναντούνται οικότοποι, φυτικά και ζωικά είδη, τα οποία είναι σπάνια ή απειλούµενα και χαρακτηρίζονται σαν «κοινοτικού ενδιαφέροντος» (παραρτήµατα της οδηγίας 92/43) και η χώρα µας έχει αναλάβει την υποχρέωση διατήρησης τους. Οι περιοχές αυτές αποτελούν πολύτιµο φυσικό κεφάλαιο και για το λόγο αυτό πρέπει να εξασφαλιστεί η διατήρηση του φυσικού τους πλούτου. Σύµφωνα µε το Ν. 3937/2011 στις περιοχές του ικτύου Natura 2000 ισχύουν οι εξής περιορισµοί: α) Απαγορεύεται η εγκατάσταση ιδιαιτέρως οχλουσών και επικίνδυνων βιοµηχανικών εγκαταστάσεων που εµπίπτουν στις διατάξεις της Οδηγίας 96/82/ΕΚ. 290

291 β) Απαγορεύεται η εγκατάσταση βιοµηχανικών εγκαταστάσεων υψηλής όχλησης, όπως αυτές ορίζονται στο Παράρτηµα της κοινής υπουργικής απόφασης των Υπουργών Ανάπτυξης, Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων 13727/724/2003 (ΦΕΚ 1087 Β ). γ) Απαγορεύεται η αλιεία µε δίχτυα τράτας, δράγες, πεζότρατες ή παρόµοια δίχτυα και µε στατικά δίχτυα πάνω από κοραλλιογενή ενδιαιτήµατα και ασβεστοφυκικούς βυθούς. δ) Απαγορεύεται η εγκατάσταση και λειτουργία ιχθυοκαλλιεργειών σε λιβάδια ποσειδωνίας. ε) Απαγορεύεται η τοποθέτηση διαφηµιστικών πινακίδων, πλην εκείνων που ενηµερώνουν τον επισκέπτη για την περιοχή ή προωθούν τις ήπιες φυσιολατρικές δραστηριότητες. Στις περιοχές που βρίσκονται εκτός εγκεκριµένων σχεδίων πόλεως ή εκτός ορίων οικισµών µε πληθυσµό µέχρι κατοίκους και εµπίπτουν σε Ε.Ζ.. ή Ζ.Ε.Π., το ελάχιστο όριο αρτιότητας και κατάτµησης των γηπέδων ορίζεται σε τ.µ. Κατ εξαίρεση, θεωρούνται άρτια και οικοδοµήσιµα κατά παρέκκλιση, γήπεδα έκτασης τουλάχιστον τ.µ., τα οποία, κατά τη δηµοσίευση του Ν. 3937/2011, θεωρούνται άρτια και οικοδοµήσιµα, σύµφωνα µε τις οικείες πολεοδοµικές διατάξεις. Το πιο πάνω καθοριζόµενο ελάχιστο εµβαδόν γηπέδων δεν ισχύει για την ανόρυξη φρεάτων, την κατασκευή αντλητικών εγκαταστάσεων, µικρών γεωργικών αποθηκών και υδατοδεξαµενών και την εγκατάσταση συνοδών έργων σταθµών ηλεκτροπαραγωγής από ανανεώσιµες πηγές ενέργειας σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις. Οι γεωργικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες στις περιοχές του δικτύου Natura 2000 υπόκεινται σε περιορισµούς, οι οποίοι υποχρεωτικά περιλαµβάνουν τα ήδη οριζόµενα στον κανονισµό ΕΚ/146/2010 περί καθεστώτος της πολλαπλής συµµόρφωσης. Οι εφαρµοζόµενοι κανόνες ορθής γεωργικής πρακτικής δύνανται να προσαρµοστούν σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών και των ιαχειριστικών Σχεδίων, όπου αυτά έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί. Στις περιπτώσεις όπου κρίνεται αναγκαίο, εφαρµόζονται συµπληρωµατικές κατά περίπτωση διατάξεις µε ευθύνη του Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων. Τα ίδια ισχύουν και για τις δραστηριότητες του αλιευτικού τοµέα και όπου κρίνεται αναγκαίο εφαρµόζονται συµπληρωµατικές διατάξεις µε ευθύνη του Υπουργού Θαλασσίων Υποθέσεων, Νήσων και Αλιείας. Ευπρόσβλητες ζώνες της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ, ΚΥΑ (ΦΕΚ) 1575/Β/ Ζώνες ελλειµµατικού υδατικού ισοζυγίου µε προβλήµατα εξάντλησης ή υφαλµύρωσης των υπογείων υδροφορέων. Για τις ευπρόσβλητες ζώνες της οδηγίας 91/676/ΕΟΚ οι κανόνες ορθής γεωργικής πρακτικής ορίζονται από τα «Προγράµµατα ράσης» µε στόχο την προστασία τους. Στις ζώνες 291

292 αυτές τηρούνται ειδικοί κανόνες, όπως αυτοί καθορίζονται από τα «Προγράµµατα ράσης» τα οποία καθορίζονται µε ΚΥΑ ανά ευαίσθητη περιοχή. Για τη νιτρορύπανση στην πεδιάδα Άρτας- Πρέβεζας έχει εγκριθεί Πρόγραµµα ράσης (Η.Π , ΦΕΚ Β ). Στις περιπτώσεις, κατά τις οποίες η εξάντληση οφείλεται αποκλειστικά ή κυρίως στις γεωργικές πρακτικές (άρδευση), οι παραγωγοί οφείλουν να συµβάλλουν στην αποκατάσταση των υδατικών πόρων. Ο Κώδικας Ορθής Γεωργικής Πρακτικής προβλέπει µείωση της ετήσιας κατανάλωσης αρδευτικού νερού κατά 5-10% ανάλογα µε το µέγεθος και το ρυθµό εξάντλησης. Η εξοικονόµηση νερού µπορεί να γίνει µε την αντικατάσταση των συστηµάτων άρδευσης µε πιο αποδοτικά και λιγότερο υδατοβόρα, µε τη µείωση της δόσης άρδευσης σε περίπτωση που είναι δυνατή η µέτρηση και ο έλεγχος της κατανάλωσης αρδευτικού νερού (µετρητές), καθώς και µε την αντικατάσταση αρδευόµενης από ξηρική ή λιγότερο υδατοβόρα καλλιέργεια. Περιοχές CORINE: Είναι περιοχές που ανήκουν στην Ευρωπαϊκή λίστα περιοχών ιδιαίτερης οικολογικής αξίας που καταρτίσθηκε στα πλαίσια του χρηµατοδοτούµενου από την Ευρωπαϊκή Ένωση προγράµµατος CORINE. Το πρόγραµµα CORINE αποτέλεσε τη βάση για την εκκίνηση του προγράµµατος NATURA Στο Παράρτηµα XXΙV παρουσιάζονται απεικονίσεις της Περιφέρειας Ηπείρου και των τεσσάρων της Περιφερειακών Ενοτήτων κατά CORINE. Οι περιοχές ιδιαίτερης οικολογικής αξίας CORINE παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα: α/α Περιοχές CORINE Κωδικός Περ. Ενότητα 1 Βόρεια Πίνδος A Ιωαννίνων 2 Εθνικός ρυµός Πίνδου (Βάλια Κάλντα) Α Ιωαννίνων 3 Βάλια Κίρνα (Βόρεια Πίνδος) Α Ιωαννίνων 4 Κορυφές και υτικές Πλαγιές όρους Βασιλίτσα Α Ιωαννίνων 5 Βουνά Ζαλόγγου A Ιωαννίνων 6 άση Μερόπης - ελβινακίου - Ωραιοκάστρου A Ιωαννίνων 7 Περιοχή Μερόπης - ελβινακίου A Ιωαννίνων 8 Κεντρικό Ζαγόρι A Ιωαννίνων 9 Κορυφές και δυτικές πλαγιές Όρους Βασιλίτσα A Ιωαννίνων 10 Όρος Περιστέρι A Ιωαννίνων 11 Κορυφές Όρους Περιστέρι A Ιωαννίνων 12 Κορυφές Όρους Γράµµος A Ιωαννίνων 13 Κορυφές Όρους Σµόλικας A Ιωαννίνων 14 Λίµνη Παµβώτιδα Ιωαννίνων A Ιωαννίνων 15 Περιοχή Μετσόβου A Ιωαννίνων 16 Χαράδρα Αώου, Κορυφές όρους Τύµφη (Γκαµήλα, Αστράκα, Τσούκα-Ρόσσα) A Ιωαννίνων 17 Νοτιοδυτικές πλαγιές Όρους ούσκο (Νεµέρσκα) A Ιωαννίνων 18 Φαράγγι Βίκου A Ιωαννίνων 19 Φαράγγι Σιράκου, ποταµός Χρούσιας A Ιωαννίνων 20 Φαράγγι ρέµατος Γκούρας, Μυροδάφνη A Ιωαννίνων 21 Στενά Λούρου / Περιοχή Κερασώνας A Πρέβεζας 22 Βάλτος Καλοδικίου - Πάργας A Πρέβεζας 23 Βάλτος Χωριού Καταβόθρα Πάργας A Πρέβεζας 24 Εκβολή και Στενά Αχέροντα A Πρέβεζας 292

293 α/α Περιοχές CORINE Κωδικός Περ. Ενότητα 25 Λίµνη Ζηρού και Κοιλάδα Λούρου, Φιλιππιάδα A Πρέβεζας 26 Λίµνη Χωριού Καρτέρι Πάργας A Πρέβεζας 27 Αθαµανικά Όρη (Τζουµέρκα) A Άρτας 28 Αµβρακικός Κόλπος A Άρτας 29 Εκβολές Καλαµά (Θύαµη) A Θεσπρωτίας 30 Στενά Καλαµά A Θεσπρωτίας 31 Θεσπρωτικά Όρη A Θεσπρωτίας 32 Λίµνη Λιµνοπούλα (Παραµυθιά) A Θεσπρωτίας 33 Λίµνη Τζαραβίνας και ποταµός Γορµός - Παρακάλαµος A Θεσπρωτίας Περιοχές CORINE Περιφέρειας Ηπείρου (Πηγή: Φιλοτής, Ε.Μ.Π.) Άλλες Ευαίσθητες Περιοχές Οι ζώνες που περιβάλλουν δάση, λίµνες, δέλτα ποταµών και ακτές και οι οποίες δεν έχουν ενταχθεί στο ίκτυο NATURA 2000, αποτελούν τόπους µε ιδιαίτερη σηµασία για τα οικοσυστήµατα που περιβάλουν καθώς τα επηρεάζουν άµεσα. Η οικολογικά ευαίσθητη ζώνη των ως άνω περιοχών είναι η ζώνη που επεκτείνεται σε απόσταση µέχρι 600 µέτρων από τις όχθες λιµνών, µέχρι 150 µέτρα ένθεν και ένθεν κοίτης ποταµών, µέχρι 1000 µέτρα από την ακτογραµµή προκειµένου για κλειστούς κόλπους, µέχρι 300 µέτρα για τις λοιπές ακτές και µέχρι 500 µέτρα από τα όρια δασών. Οι αποστάσεις καθορίζονται µε βάση τους χάρτες 1:5.000 της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού. 293

294 Κεφάλαιο 4: Συµπεράσµατα 294

295 4.1. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ Όπως περιγράφηκε σε προηγούµενα κεφάλαια η πτηνο-κτηνοτροφία εµφανίζει σηµαντική ανάπτυξη στην περιφέρεια Ηπείρου. Στις παρούσες συνθήκες της βαθιάς και παρατεταµένης οικονοµικής κρίσης, η σηµασία του πρωτογενούς τοµέα για την Ήπειρο αναβαθµίζεται ακόµη περισσότερο. Με τον καθορισµό και την εφαρµογή κατάλληλων πολιτικών και αναπτυξιακών µέτρων, η κτηνοτροφική παραγωγή και η συνδεδεµένη µε αυτή µεταποίηση µπορεί να προσφέρει πεδίο οικονοµικής ανάπτυξης και να αποτελέσει παράγοντα διατήρησης της κοινωνικής συνοχής για τους κατοίκους της Περιφέρειας που πλήττονται από την καλπάζουσα ανεργία και τη ραγδαία µείωση του βιοτικού επιπέδου. Μια τέτοια ανάπτυξη του πρωτογενούς τοµέα ωστόσο, µπορεί να δηµιουργήσει πλήθος προβληµάτων στην περίπτωση που δε ληφθεί υπόψιν η περιβαλλοντική διάσταση της διαχείρισης των πτηνο-κτηνοτροφικών αποβλήτων και των ζωικών υποπροϊόντων. Το προβληµατικό καθεστώς αδειοδότησης και η µεγάλη ηλικία των µονάδων, η µικρή διείσδυση «πράσινων» τεχνολογιών και η σχετική έλλειψη εκπαίδευσης των κτηνοτρόφων ήδη δηµιουργούν σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήµατα σε ορισµένες περιοχές. Ένας παράγοντας που θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψιν είναι η αντιπαράθεση µεταξύ των πτηνο-κτηνοτρόφων, των κατοίκων και του κατασκευαστικού κεφαλαίου, που καταγράφεται όλο και πιο συχνά στα όρια των ζωνών αστικής επέκτασης της Περιφέρειας. Οι αντιπαραθέσεις αυτές οφείλονται σε βαθιές κοινωνικές και οικονοµικές αντιθέσεις (οικονοµική υποβάθµιση των κτηνοτρόφων, απαγροτοποίηση - αστικοποίηση, οικοδοµικά συµφέροντα κ.λ.π.), ωστόσο συχνά παίρνουν τη µορφή συγκρούσεων µε επίκεντρο περιβαλλοντικά προβλήµατα. Είναι εµφανές λοιπόν πως η αντιµετώπιση των περιβαλλοντικών θεµάτων που σχετίζονται µε την πτηνο-κτηνοτροφία είναι κρίσιµη. Επιτυχηµένες δράσεις στον τοµέα αυτό, πέρα από τα οικονοµικά και οικολογικά οφέλη τους, µπορούν να λειτουργήσουν πολυσήµαντα, πολλαπλασιάζοντας τα θετικά αποτελέσµατα κάθε σχεδιαζόµενης παρέµβασης για τις τοπικές κοινότητες.. Η ενσωµάτωση φιλικών προς το περιβάλλων τεχνολογιών και τεχνικών στις επενδύσεις που θα πραγµατοποιηθούν, όχι µόνο θα περιορίσει τις δυσµενείς περιβαλλοντικές και κοινωνικές συνέπειες της κτηνοτροφίας άλλα θα προσφέρει επιπλέον αναπτυξιακές προοπτικές, αξιοποιώντας παράλληλα το εξειδικευµένο ανθρώπινο δυναµικό που διαθέτει η Ήπειρος. Παρόλο που η διερεύνηση πιθανών αναπτυξιακών µέτρων για την κτηνοτροφία και τη συνδεδεµένη µε αυτή µεταποίηση ξεφεύγει από το αντικείµενο της παρούσας µελέτης, κρίνεται 295

296 σκόπιµη η παρουσίαση της αναπτυξιακής προοπτικής των περιβαλλοντικών πολιτικών και δράσεων που θα προταθούν σε σχέση µε τη διαχείριση των πτηνο-κτηνοτροφικών αποβλήτων και των ζωικών υποπροϊόντων. Τα συµπεράσµατα, οι προτάσεις και οι προτεινόµενες δράσεις που θα παρουσιαστούν στη συνέχεια, καθώς και τα στοιχεία που περιέχονται στα προηγούµενα κεφάλαια της Μελέτης, (σε συνδυασµό µε το σχετικό υποστηρικτικό υλικό) έχουν σκοπό: Να διευκολύνουν τη χάραξη πολιτικής και τη λήψη αποφάσεων από την Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση Να χρησιµοποιηθούν για την πληροφόρηση των υποψήφιων επενδυτών όσον αφορά τις προοπτικές, την περιβαλλοντική επίδραση, τη βιωσιµότητα και τις τεχνικές και νοµικές απαιτήσεις για κάθε επένδυση Να προσφέρουν κατευθυντήριες γραµµές στην αξιολόγηση των υποβαλλόµενων σχεδίων αλλά και στον έλεγχο των υπό ίδρυση ή υφιστάµενων µονάδων Να χρησιµοποιηθούν για την περιβαλλοντική εκπαίδευση των παραγωγών αλλά και του ευρύτερου κοινού της περιοχής Να συµβάλλουν στην άµβλυνση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της κτηνοτροφίας και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής στην ύπαιθρο και τους ηµιαστικούς οικισµούς. Να συνεισφέρουν στην προσπάθεια για την αύξηση του ποσοστού παραγόµενης ενέργειας από Ανανεώσιµες Πηγές στην Περιφέρεια και στη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας (µονάδες βιοαερίου, κοµποστοποίησης). Να συντελέσουν εµµέσως στην αύξηση του εισοδήµατος των κτηνοτρόφων (αποφυγή προστίµων, µείωση κόστους παραγωγής, έσοδα από πώληση παραγόµενης ενέργειας µονάδων βιοαερίου κ.λ.π.) 296

297 4.2. ΣΥΝΟΨΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ιαχείριση των πτηνο-κτηνοτροφικών αποβλήτων στην Περιφέρεια Ηπείρου. Η ποσότητα των πτηνο-κτηνοτροφικών αποβλήτων (κόπρος) που παράγεται ετησίως στην Περιφέρεια Ηπείρου υπολογίζεται σε τόνους. Από αυτούς τόνοι περίπου παράγονται από τη βοοτροφία, τόνοι από την αιγοπροβατοτροφία, τόνοι από την πτηνοτροφία και τόνοι από τη χοιροτροφία. Στο κεφάλαιο της περιγραφής της υφιστάµενης κατάστασης έγινε σαφές ότι η Ήπειρος εµφανίζει µεγάλο βαθµό συγκέντρωσης ζωικού κεφαλαίου σε σχέση µε την υπόλοιπη χώρα. Η διαφορά αυτή είναι ιδιαίτερα µεγάλη όσον αφορά τη χοιροτροφία και την πτηνοτροφία, που χαρακτηρίζονται από µεγάλες «βιοµηχανικού τύπου» µονάδες. Ο κύριος όγκος της χοιροτροφίας, της πτηνοτροφίας και της βοοτροφίας (που επίσης εµφανίζει σηµαντική συγκέντρωση ζωικού κεφαλαίου) είναι συγκεντρωµένος σε συγκεκριµένες, µικρής σχετικά έκτασης περιοχές της Περιφέρειας: στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων, στην πεδιάδα της Πρέβεζας και της Άρτας («τρίγωνο Φιλιππιάδας») και στην παραλιακή ζώνη της Θεσπρωτίας. Οι περιοχές αυτές, που περιλαµβάνουν ή βρίσκονται εγγύς σε ευαίσθητα υδάτινα οικοσυστήµατα (κοιλάδες των ποταµών Καλαµά, Αχέροντα, Λούρου και Άραχθου, Αµβρακικός Κόλπος, Λίµνη Παµβώτιδα), δέχονται ετησίως µεγάλες ποσότητες πτηνο-κτηνοτροφικών αποβλήτων και λυµάτων. Η επιβάρυνση των οικοσυστηµάτων και του υδροφόρου ορίζοντα στις περιοχές αυτές είναι έντονη και συνεχίζεται για δεκαετίες, µε αποτέλεσµα να εµφανίζονται σαφή σηµεία κάµψης των αντισταθµιστικών φυσικών µηχανισµών. Η νιτρορύπανση, ο ευτροφισµός, η απώλεια της βιοποικιλότητας και µια σειρά από άλλα περιβαλλοντικά προβλήµατα απειλούν το φυσικό περιβάλλον της Περιφέρειας Ηπείρου, ακόµη και εντός των ορίων των προστατευόµενων περιοχών. Συχνές είναι επίσης και οι αντιπαραθέσεις µεταξύ κτηνοτρόφων και κατοίκων στα όρια ή εντός των περιοχών αστικής επέκτασης. Η εκποµπές αµµωνίας και δυσάρεστων οσµών από τις κτηνοτροφικές µονάδες και η πιθανότητα διασποράς µολυσµατικών για τον άνθρωπο παραγόντων προβληµατίζουν έντονα τους ιδιοκτήτες ακινήτων και τους κατοίκους αυτών των περιοχών. Η περισσότερο «φιλική» προς το περιβάλλον µορφή κτηνοτροφίας που απαντάται στην περιφέρεια είναι αναµφίβολα η αιγοπροβατοτροφία, η οποία όντας εκτατική σε µικρότερο η µεγαλύτερο βαθµό, δεν εµφανίζει τις έντονες περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εντατικής κτηνοτροφίας. Η συµµετοχή της στη ρύπανση του περιβάλλοντος φαίνεται να είναι µικρή, µε τις 297

298 εκποµπές αµµωνίας από τα ποιµνιοστάσια να είναι η κυριότερη αιτία παραπόνων. Οι σηµαντικότερες πάντως επιπτώσεις της αιγοπροβατοτροφίας στα οικοσυστήµατα (υπερβόσκηση, ερηµοποίηση, δασική βόσκηση) δεν περιλαµβάνονται στο αντικείµενο της παρούσας µελέτης. Η πλειοψηφία των µονάδων στην Περιφέρεια ιδρύθηκε πριν από αρκετές δεκαετίες, όταν η περιβαλλοντική νοµοθεσία ήταν πολύ πιο ελαστική και ο αστικός χώρος πολύ περιορισµένος σε σχέση µε σήµερα. Μεγάλο ποσοστό των πτηνο-κτηνοτροφικών µονάδων (η πλειοψηφία µάλιστα των αιγοπροβατοτροφικών) δεν διαθέτουν άδεια λειτουργίας. Η παλαιότητα των εγκαταστάσεων, όσον αφορά το σχεδιασµό και τη συντήρηση των κτηρίων και του εξοπλισµού, εντείνει τα περιβαλλοντικά προβλήµατα από τη λειτουργία των µονάδων. Οι περισσότερες από τις µονάδες σχεδιάστηκαν σε εποχές που ο περιορισµός των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της κτηνοτροφίας είχε πολύ µικρότερη προτεραιότητα από ότι σήµερα. Έτσι τα περισσότερο προηγµένα και φιλικά προς το περιβάλλον συστήµατα σταυλισµού κα εκτροφής πολύ σπάνια βρίσκουν εφαρµογή στην Ήπειρο. Η έλλειψη εκπαίδευσης των παραγωγών, η οικονοµική στενότητα, η απουσία χωροθετηµένων κτηνοτροφικών ζωνών και η πολυπλοκότητα του καθεστώτος και των διαδικασιών αδειοδότησης, αποτρέπουν τον εκσυγχρονισµό και την µετεγκατάσταση των µονάδων. Στη διατροφή των ζώων δεν λαµβάνεται υπόψιν στο βαθµό που θα έπρεπε ο περιορισµός των εκροών θρεπτικών ουσιών στο περιβάλλον. Οι αποδόσεις των ζώων είναι το κύριο µέληµα των παραγωγών ενώ συχνά ο υπεύθυνος για την κατάρτιση των σιτηρεσίων είναι επιστηµονικός συνεργάτης κάποιου από τους προµηθευτές της µονάδας. Επόµενο λοιπόν είναι να µην συνυπολογίζεται αυτή η παράµετρος κατά το σχεδιασµό της διατροφής των ζώων, παρόλο που αυτό θα µπορούσε να ελαττώσει κατά πολύ τις ποσότητες και το κόστος των καταναλισκόµενων ζωοτροφών. Η ξηρή κόπρος που παράγεται στις πτηνο-κτηνοτροφικές µονάδες συνήθως χρησιµοποιείται για τη λίπανση των αγρών. Η διασπορά της γίνεται µετά από τη χώνευσή της, η οποία γίνεται σε ειδικά διαµορφωµένους αποθηκευτικούς χώρους. Η ηµίρρευστη κόπρος χρησιµοποιείται µε παρόµοιο τρόπο µετά από ξήρανση. Η υγρή κόπρος οδηγείται σε συστήµατα διαδοχικών δεξαµενών (βιολογικός καθαρισµός), το υγρό εκροής των οποίων χρησιµοποιείται για την άρδευση των αγρών. Στην περίπτωση της βοοτροφίας, η υγρή κόπρος είναι δυνατόν να διανέµεται απ ευθείας στους αγρούς µε ειδικούς διασπορείς. Όπως προαναφέρθηκε, οι µονάδες της περιφέρειας διαθέτουν εγκαταστάσεις αποθήκευσης των πτηνο-κτηνοτροφικών αποβλήτων σε ποσοστό µεγαλύτερο από το µέσο όρο της χώρας. Ωστόσο σε 298

299 πολλές από αυτές οι εγκαταστάσεις δεν επαρκούν για την αποθήκευση των αποβλήτων και των λυµάτων για το προβλεπόµενο από τους κανόνες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής χρονικό διάστηµα. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να αποδοθεί στην παλαιότητα των εγκαταστάσεων, στην έλλειψη σχετικής εκπαίδευσης και στην έλλειψη χώρου εξαιτίας του ορεινού ανάγλυφου και των µικρών ιδιοκτησιών που χαρακτηρίζουν την Ήπειρο. Τα τελευταία έτη όλο και περισσότερες ποσότητες κτηνοτροφικών αποβλήτων µετατρέπονται σε εδαφοβελτιωτικό (κόµποστ) µε τις τεχνικές της αναερόβιας ή της αερόβιας χώνευσης. Οι ποσότητες αυτές αναµένεται να αυξηθούν κατά πολύ µε τη διάδοση της παραγωγής βιοαερίου από πτηνο-κτηνοτροφικά απόβλητα στην περιφέρεια. Όσον αφορά τις πρακτικές εξοικονόµησης της ενέργειας και του νερού στις µονάδες, µικρή συνήθως µέριµνα λαµβάνεται. Ιδίως οι απώλειες νερού λόγω ελλείψεων στις υποδοµές και στη συντήρηση των µονάδων είναι συχνές (διαρροές σωληνώσεων). Ο µικρός µέσος όρος κατανάλωσης νερού και ενέργειας οφείλεται περισσότερο στο χαµηλό επίπεδο της εφαρµοζόµενης τεχνολογίας στις υφιστάµενες µονάδες και στην οικονοµική στενότητα των παραγωγών, παρά σε κάποια συνειδητή και συντονισµένη προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση. Πριν ολοκληρωθεί η σύνοψη της υφιστάµενης κατάστασης για τη διαχείριση των πτηνοκτηνοτροφικών αποβλήτων, κρίνεται απαραίτητη µία επισήµανση: Ο Ηπειρώτης κτηνοτρόφος, παρά το µεγάλο µέσο όρο ηλικίας και το σχετικά χαµηλό εκπαιδευτικό επίπεδο των παραγωγών, διαθέτει περιβαλλοντική παιδεία και ευαισθησία. Η κτηνοτροφική παράδοση της περιοχής εµπεριέχει την αντίληψη της ενότητας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και των φυσικών οικοσυστηµάτων, και ορισµένες από τις βέλτιστες διαθέσιµες τεχνικές που περιγράφηκαν σε προηγούµενο κεφάλαιο χρησιµοποιούνται στην περιοχή εδώ και δεκαετίες. Οι περιβαλλοντικά απαράδεκτες πρακτικές που εφαρµόζονται σε πολλές «προηγµένες» κτηνοτροφικά χώρες και ιδιαίτερα στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού, όπως η απόρριψη των λυµάτων των χοιροτροφικών µονάδων στις ακτές και τα ποτάµια, ή η καταπάτηση των κανόνων ευζωίας (για την οποία θα πρέπει να σηµειωθεί πως δεν είναι άµοιρη δυσµενών περιβαλλοντικών επιπτώσεων), κατά κανόνα δεν απαντώνται στην Ήπειρο. 299

300 ιαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων στην Περιφέρεια Ηπείρου. Η συνδεδεµένη µε την πτηνο-κτηνοτροφία βιοµηχανία µεταποίησης είναι ιδιαίτερα ανεπτυγµένη στην Ήπειρο. Κάθε χρόνο παράγονται περίπου τόνοι ζωικών υποπροϊόντων σε ολόκληρη την Περιφέρεια. Η πλειοψηφία αυτών αποτελείται από υποπροϊόντα τυροκοµίας (τυρόγαλα), ενώ το µεγαλύτερο µέρος των υπολοίπων είναι υποπροϊόντα από τα σφαγεία και τα πτηνοσφαγεία της περιφέρειας. Στην Περιφέρεια Ηπείρου παράγονται περίπου 310 τόνοι ζωικών υποπροϊόντων Κατηγορίας 1 ετησίως. Αυτά αποτελούντα από τα Υλικά Ειδικού Κινδύνου που συλλέγονται στα σφαγεία κατά τη σφαγή των βοοειδών και των αιγοπροβάτων. Τα υλικά αυτά κατά κανόνα αποτεφρώνονται στους εγκεκριµένους από την αρµόδια αρχή κλιβάνους που διαθέτουν τα σφαγεία. Σε ορισµένες περιπτώσεις η αποτέφρωση των υποπροϊόντων γίνεται µετά τη µεταποίηση τους (αδρανοποίηση). Τα σφαγεία που δεν διαθέτουν κλίβανο αποτέφρωσης είναι συµβεβληµένα µε εγκεκριµένες µονάδες στις οποίες αποστέλλουν τα υποπροϊόντα για αδρανοποίηση σε τακτική βάση. Η ποσότητα των ζωικών υποπροϊόντων Κατηγορίας 2 που παράγονται στην Περιφέρεια ετησίως ανέρχεται σε τόνους κατά προσέγγιση. Η µισή περίπου από αυτή την ποσότητα αποτελείται από το περιεχόµενο του πεπτικού σωλήνα των ζώων και την κόπρο που συλλέγονται στα σφαγεία και πτηνοσφαγεία. Η διαχείριση των υποπροϊόντων κατηγορίας 2 στα σφαγεία και πτηνοσφαγεία είναι παρόµοια µε τη διαχείριση της κόπρου στις µονάδες (ξηρή - υγρή κόπρος) και περιγράφηκε λεπτοµερώς σε προηγούµενο κεφάλαιο. Η υπόλοιπη ποσότητα των ζωικών υποπροϊόντων κατηγορίας 2 που παράγεται στην Περιφέρεια αποτελείται από τα ζώα και πτηνά που πεθαίνουν από διάφορες αιτίες στις µονάδες ή κατά τη µεταφορά τους στα σφαγεία και πτηνοσφαγεία. Ορισµένες µονάδες (στη συντριπτική τους πλειοψηφία πτηνοτροφικές) διαθέτουν εγκεκριµένους από την αρµόδια αρχή κλιβάνους για την αποτέφρωση των απωλειών. Μεγάλος αριθµός µονάδων είναι συµβεβληµένες µε εγκεκριµένες µονάδες στις οποίες αποστέλλουν τα νεκρά ζώα για αδρανοποίηση. Η ποσότητα των ζωικών υποπροϊόντων Κατηγορίας 3 που παράγονται στην Περιφέρεια ετησίως ανέρχεται σε τόνους περίπου. Το µεγαλύτερο µέρος από αυτά αποτελείται από υποπροϊόντα τυροκοµίας (τυρόγαλα - απόγαλα). Οι µεγαλύτερες γαλακτοβιοµηχανίες είναι συµβεβληµένες µε τη µοναδική µονάδα επεξεργασίας τυρογάλακτος που υπάρχει στην περιφέρεια. Οι ποσότητες του παραγόµενου τυρογάλακτος συλλέγονται, ψύχονται και µεταφέρονται υπό ψύξη στη µονάδα όπου γίνονται αντικείµενο επεξεργασίας για την παραγωγή πρωτεϊνών και λακτόζης 300

301 που διατίθενται στο εµπόριο µε διάφορες µορφές που χρησιµοποιούνται στη βιοµηχανία ζωοτροφών, τη ζαχαροπλαστική, την αλλαντοβιοµηχανία κ.λ.π. Η πλειοψηφία των σφαγείων και πτηνοσφαγείων της Περιφέρειας αποστέλλουν τα ζωικά υποπροϊόντα Κατηγορίας 3 για µεταποίηση σε εγκεκριµένες µονάδες µε τις οποίες είναι συµβεβληµένα. Ορισµένες µεγάλες µονάδες σφαγείων και πτηνοσφαγείων διαθέτουν εγκεκριµένες εγκαταστάσεις µεταποίησης ζωικών υποπροϊόντων. Τα προϊόντα της µεταποίησης είναι συνήθως κρεατάλευρο ή πτηνάλευρο και ζωικό λίπος. Το κρεατάλευρο, το πτηνάλευρο και το λίπος χρησιµοποιούνται στη διατροφή των ζώων (pet food - εκτροφή γουνοφόρα ζώα) η αποτεφρώνονται για την παραγωγή ενέργειας (ανάκτηση). Σπανιότερα το λίπος αποστέλλεται σε κατάλληλες µονάδες όπου χρησιµοποιείται για την παραγωγή βιοντήζελ. Εναλλακτικά το προϊόν της µεταποίησης των ζωικών υποπροϊόντων της κατηγορίας 3 χρησιµοποιείται ως εδαφοβελτιωτικό. Θα πρέπει να σηµειωθεί πως στο επίπεδο των µονάδων µεταποίησης (σφαγεία, πτηνοσφαγεία, τυποποιητήρια κρέατος, τυροκοµεία, ωοσκοπικά κέντρα κ.λ.π.) η αδρανοποίηση, η µεταποίηση και η αποστολή όλων των κατηγοριών ζωικών υποπροϊόντων, γίνεται υπό την εποπτεία της αρµόδιας αρχής, η οποία τηρεί αρχεία για τις παραγόµενες ποσότητες. Αντίθετα απουσιάζουν ακριβή στοιχεία για τις ποσότητες που αντιστοιχούν στα νεκρά ζώα και τα άλλα ζωικά υποπροϊόντα (π.χ. υλικά αποβολών, γάλα που απορρίπτεται λόγω χρήσης κτηνιατρικών φαρµάκων, σπασµένα αυγά) που παράγονται στις πτηνο-κτηνοτροφικές µονάδες. Θα πρέπει να καταβληθεί ακόµη µεγάλη προσπάθεια ώστε το σύνολο των παραγόµενων ποσοτήτων ζωικών υποπροϊόντων στις πτηνο-κτηνοτροφικές µονάδες να γίνεται αντικείµενο χειρισµών σύµφωνα µε τη νοµοθεσία. Τέλος, όπως έχει ήδη αναφερθεί σε προηγούµενο κεφάλαιο, απουσιάζει εντελώς το θεσµικό πλαίσιο για τη διαχείριση των πτωµάτων των άγριων ζώων και των ζώων συντροφιάς. Εκτός από τον κίνδυνο µετάδοσης ασθενειών και την προκαλούµενη δυσοσµία, το θέαµα που παρουσιάζουν τα νεκρά ζώα στις εθνικές οδούς, τις πόλεις και τους αγρούς είναι απαράδεκτο και δεν συνάδει µε τον ανθρώπινο πολιτισµό. 301

302 Εφαρµογές βιοαερίου στην Περιφέρεια Ηπείρου. Όπως προαναφέρθηκε η Ήπειρος είναι η τέταρτη περιφέρεια όσον αφορά την παραγωγή βιοµάζας από την κτηνοτροφία. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασµό µε την ύπαρξη σηµαντικών ποσοτήτων βιοµάζας από υπολείµµατα καλλιεργειών (πορτοκαλιών, ελαιουργίας), καθιστά εξαιρετικά ελπιδοφόρες τις προοπτικές ανάπτυξης του τοµέα της παραγωγής βιοαερίου στην Περιφέρεια. Η συγκέντρωση των µεγάλων πτηνο-κτηνοτροφικών µονάδων σε συγκεκριµένες ζώνες, οι οποίες µάλιστα διαθέτουν καλές οδικές προσβάσεις και συνδέονται εύκολα µε το ηλεκτρικό δίκτυο, κάνει δυνατή τη βιώσιµη λειτουργία ακόµη και µεγάλων µονάδων παραγωγής βιοαερίου. Η κατασκευή και η λειτουργία µιας εγκατάστασης βιοαερίου συσχετίζεται µε έναν αριθµό από σηµαντικά ζητήµατα ασφάλειας που, εάν δεν ληφθούν υπόψιν, δηµιουργούν πιθανούς κινδύνους για τους ανθρώπους, τα ζώα και το περιβάλλον. Η λήψη των κατάλληλων προφυλάξεων και µέτρων ασφαλείας έχει ως σκοπό την αποφυγή των κινδύνων και επικίνδυνων καταστάσεων και συµβάλει στην ασφαλή λειτουργία της εγκατάστασης. Η έγκριση της άδειας κατασκευής εξαρτάται, µεταξύ άλλων, από την εκπλήρωση των σηµαντικών ζητηµάτων ασφάλειας και την λήψη καθαρά προληπτικών µέτρων όπως: Πρόληψη έκρηξης και πυρκαγιάς. Πρόληψη µηχανικών και στατικών κινδύνων Ηλεκτρική ασφάλεια. Αντικεραυνική προστασία. Θερµική ασφάλεια. Προστασία από εκποµπές θορύβου. Πρόληψη ασφυξίας - δηλητηρίαση. Υγιεινή και κτηνιατρική ασφάλεια. Αποφυγή των ρυπογόνων εκποµπών αερίων. Πρόληψη των διαρροών στα υπόγεια και επιφανειακά ύδατα. Αποφυγή της απελευθέρωσης ρύπων κατά τη διάρκεια της διάθεσης των αποβλήτων. Αντιπληµµυρική ασφάλεια. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των µονάδων βιοαερίου περιγράφθηκαν µαζί µε αυτές των 302

303 µονάδων διαχείρισης ζωικών υποπροϊόντων. Σε κάθε περίπτωση ο κατάλληλος σχεδιασµός, κατασκευή και λειτουργία της µονάδας εξασφαλίζει «περιβαλλοντική συµβατότητα». Μέτρα προς την κατεύθυνση αυτή είναι η κατάλληλη χωροθέτηση και αισθητικές παρεµβάσεις τοπίου, η εφαρµογή τεχνολογιών απόσµησης, η εφαρµογή συστηµάτων HACCP και περιβαλλοντικής διαχείρισης κ.λ.π. Σήµερα ελάχιστες µόνο µονάδες λειτουργούν ή είναι υπό αδειοδότηση στην περιφέρεια Ηπείρου. Οι ντόπιοι επενδυτές και κυρίως οι πτηνο-κτηνοτρόφοι δεν φαίνεται να έχουν αντιληφθεί τις δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογία της αναερόβιας χώνευσης των κτηνοτροφικών αποβλήτων και λυµάτων, παρόλο που τον τελευταίο καιρό έχει αρχίσει να εκδηλώνεται σχετικό ενδιαφέρον. Η ίδια έλλειψη ενηµέρωσης ωθεί την κοινή γνώµη στο να υιοθετεί αρνητική στάση απέναντι στην εγκατάσταση αντίστοιχων µονάδων. Οι µείζονες περιβαλλοντικές παρεµβάσεις που έγιναν τα τελευταία χρόνια στην Περιφέρεια (π.χ. ΧΥΤΑ) συνοδεύτηκαν από έντονες κοινωνικές διαµαρτυρίες που αντιµετωπίστηκαν από όχι πάντα επιτυχηµένους πολιτικούς και επικοινωνιακούς χειρισµούς. υστυχώς έχει αναπτυχθεί έντονη καχυποψία απέναντι σε κάθε σχεδόν προτεινόµενη δράση περιβαλλοντικής διαχείρισης. Απαιτείται έντονη προσπάθεια ενηµέρωσης για να πειστούν οι κάτοικοι ακόµη και για το αυτονόητο γεγονός ότι οι µονάδες βιοαερίου δεν θα «φέρουν από το πουθενά στην αυλή τους» τα απόβλητα, αλλά αντίθετα θα προσφέρουν λύση στο πρόβληµα της διαχείρισης των πτηνο-κτηνοτροφικών αποβλήτων και ζωικών υποπροϊόντων που ήδη παράγονται. Η ενηµέρωση και η απλοποίηση των διαδικασιών αδειοδότησης είναι απαραίτητες προϋποθέσεις ώστε να ενισχυθεί και να υποστηριχθεί το ενδιαφέρον που έχουν αρχίσει να εκδηλώνουν οι επενδυτές για την υλοποίηση έργων βιοαερίου στην Ήπειρο. 303

304 4.3. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Τάσεις και προοπτικές για τη διαχείριση των πτηνο-κτηνοτροφικών αποβλήτων στην Περιφέρεια Ηπείρου. Όπως φάνηκε κατά την περιγραφή της υφιστάµενης κατάστασης, οι προοπτικές και οι τάσεις στον τοµέα της διαχείρισης των πτηνο-κτηνοτροφικών αποβλήτων εξαρτώνται άµεσα από τη δυνατότητα χρηµατοδότησης των επενδύσεων στην κτηνοτροφία. Η µετεγκατάσταση των µονάδων ή / και ο εκσυγχρονισµός τους, θα επιτρέψει την παρακολούθηση των σύγχρονων επιστηµονικών και τεχνικών εξελίξεων που περιγράφηκαν σε προηγούµενο κεφάλαιο και θα επιφέρει θεαµατική βελτίωση τόσο των οικονοµικών όσο και των περιβαλλοντικών επιδόσεων τους. Σχ.1: Πλήρως σχαρωτό δάπεδο και σύστηµα κενού για την αποµάκρυνση της κόπρου των χοίρων (Ιταλία 2001). Σχ.2: Σύστηµα θέρµανσης του δαπέδου - ψύξης της κόπρου των χοίρων (Wageningen, IMAG-DLO, 2002). 304

305 Στα πλαίσια τέτοιων µέτρων θα µπορούσαν να εφαρµοστούν διάφοροι εξελιγµένοι τύποι σταυλισµού, συστήµατα αυτόµατου µηχανικού εξαερισµού µε παρακολούθηση των επιπέδων αµµωνίας, κατάλληλες διατάξεις στα αποχετευτικά φρεάτια και χηµικά η βιολογικά φίλτρα για την µείωση των εκποµπών αµµωνίας, συστήµατα αφύγρανσης της παραγόµενης κόπρου, εξελιγµένα συστήµατα άρδευσης µε τη χρήση υγρού εκροής βιολογικών καθαρισµών, θερµικά αποδοτικά κτίρια για την εξοικονόµηση ενέργειας, συστήµατα µείωσης της χρήσης πόσιµου ύδατος κ.α. Στην παρούσα φάση της οικονοµικής κρίσης, ωστόσο τα χρηµατοοικονοµικά εργαλεία που θα επέτρεπαν τέτοιας έκτασης και σηµασίας παρεµβάσεις, είναι εξαιρετικά περιορισµένα.. Είναι λοιπόν απαραίτητη η εφαρµογή από τους κτηνοτρόφους όλων των βέλτιστων διαθέσιµων τεχνικών που δεν εµπεριέχουν υπερβολικό κόστος (BATNEEC - Best Available Techniques Not Entailing Excessive Cost), ειδικά στις ευαίσθητες περιβαλλοντικά περιοχές και στα όρια των ζωνών αστικής επέκτασης. Σχ.3: Χώρος αποθήκευσης ξηρής κόπρου µε φρεάτιο για το υγρό κλάσµα (Ιταλία). Σχ.4: ιασκορπιστής υγρής κόπρου χαµηλής πίεσης και τροχιάς (Ηνωµένο Βασίλειο, 2002). 305

306 Τέτοιες παρεµβάσεις είναι διαµόρφωση κατάλληλων χώρων αποθήκευσης της κόπρου, η χρήση εξειδικευµένου εξοπλισµού διασποράς και ενσωµάτωσης της κόπρου στο έδαφος, η λήψη διατροφικών µέτρων για τη µείωση της αποβολής θρεπτικών ουσιών στο έδαφος και τη µείωση της κατανάλωσης πόσιµου νερού, η συντήρηση και επισκευή του εξοπλισµού και των κτιρίων κ.α. Οι παρεµβάσεις αυτές συνήθως δεν απαιτούν µεγάλες επενδύσεις σε υλικοτεχνικές υποδοµές, αλλά προϋποθέτουν (όπως εξάλλου και οι περισσότερο ριζοσπαστικές παρεµβάσεις) την εκπαίδευση του προσωπικού και την εµπλοκή εξειδικευµένων συµβούλων. Σχ.5: Εξοπλισµός ενσωµάτωσης σε συνδυασµό µε βυτίο µεγάλης χωρητικότητας (Ολλανδία, 2002). Σχ.6: ιαφορές πλεονασµάτων διατροφικών σχηµάτων µε υψηλές και χαµηλές πρωτεΐνες (LEI, 1999). 306

307 Θα πρέπει ωστόσο να ληφθεί υπόψιν ότι ακόµη και οι παρεµβάσεις χαµηλού σχετικά κόστους θα πρέπει να τυγχάνουν ενίσχυσης από την πολιτεία. Οι κτηνοτρόφοι σήµερα πιέζονται ασφυκτικά (αύξηση της τιµής των ζωοτροφών, πάγωµα των τιµών παραγωγού, προοπτική κατάργησης των επιδοτήσεων, προβλήµατα στη διάρθρωση της αγοράς) και ουσιαστικά δεν διαθέτουν κανένα περιθώριο για επενδύσεις. Η εφαρµογή ειδικής διατροφικής διαχείρισης για την αντιστοίχιση της χορηγούµενης ζωοτροφής στις πραγµατικές ανάγκες των ζώων ανάλογα µε το στάδιο της παραγωγής για τη µείωση της αποβολής θρεπτικών συστατικών (Ν και P) µπορεί να επιφέρει σηµαντική της ποσότητας και του ρυπαντικού φορτίου της κόπρου. Τα διατροφικά µέτρα που είναι δυνατό να ληφθούν είναι η πολυφασική σίτιση, η χαµηλή σε πρωτεΐνες διατροφή που συνοδεύεται από συµπληρώµατα αµινοξέων και η χαµηλή σε φώσφορο διατροφή που συνοδεύεται από συµπληρώµατα φυτάσης ή τροφές εµπλουτισµένες µε ανόργανα φωσφορικά άλατα υψηλής απορρόφησης. Επίσης, η χρήση ορισµένων προσθέτων (π.χ. ένζυµα), µπορεί να αυξήσει την αποτελεσµατικότητα της διατροφής, συµβάλλοντας στη βελτιωµένη απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών και στη µείωση της αποβολής τους µε την κόπρο. Η εφαρµογή του Κώδικα Ορθής Γεωργικής και Κτηνοτροφικής Πρακτικής αναµένεται να βελτιώσει κατά πολύ τις περιβαλλοντικές επιδόσεις των µονάδων. Ωστόσο το πλαίσιο λειτουργίας του θεσµού του Γεωργικού Συµβούλου δεν φαίνεται ικανό να καλύψει τις υφιστάµενες ανάγκες. Χρειάζεται ένα περισσότερο ευέλικτο και αποτελεσµατικό πλαίσιο εφαρµογής για την εκπαίδευση των παραγωγών, τη λήψη των απαραίτητων µέτρων και τον έλεγχο της εφαρµογής τους, καθώς και ουσιαστικότερα κίνητρα για τους παραγωγούς και τους εµπλεκόµενους γεωτεχνικούς επιστήµονες. Ένας θεσµός που θα µπορούσε να προσφέρει ουσιαστικές λύσεις στο πρόβληµα της διαχείρισης των κτηνοτροφικών αποβλήτων είναι αυτός των Κτηνοτροφικών Πάρκων. Με τη χωροθέτηση της (εντατικής κυρίως) κτηνοτροφικής δραστηριότητας και της συνδεδεµένης µε αυτή µεταποίησης σε κατάλληλες από περιβαλλοντική και οικονοµική άποψη περιοχές θα µπορούσαν να επιτευχθούν σηµαντικά πλεονεκτήµατα. Αντίστοιχές µορφές οργάνωσης (κτηνοτροφικά πάρκα, καθετοποιηµένα αγροτο-κτηνοτροφικά και βιοµηχανικά συµπλέγµατα, οµάδες παραγωγών) εφαρµόζονται µε σηµαντική επιτυχία στις περισσότερο ανεπτυγµένες κτηνοτροφικά χώρες της Ε.Ε. Μια τέτοια µορφή οργάνωσης θα διευκόλυνε και µια σειρά από δραστηριότητες που σχετίζονται µε την κτηνοτροφία και έχουν θετικό περιβαλλοντικό πρόσηµο, όπως η παραγωγή βιοαερίου και κόµποστ, η διάθεση της κόπρου σε κατάλληλες καλλιέργειες, η επεξεργασία των ζωικών υποπροϊόντων κ.λ.π. 307

308 Τάσεις και προοπτικές για τη διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων στην Περιφέρεια Ηπείρου. Τα µεγέθη των µονάδων µεταποίησης που παράγουν ζωικά υποπροϊόντα στην Περιφέρεια Ηπείρου είναι πολύ µικρότερα από τα αντίστοιχα των ανεπτυγµένων κτηνοτροφικά χωρών της Ε.Ε. Ως αποτέλεσµα αυτού του γεγονότος, πολλές από τις προτεινόµενες Βέλτιστες ιαθέσιµες Τεχνικές για τη βιοµηχανία κρέατος (σφαγεία, πτηνοσφαγεία, τυποποιητήρια κρέατος, αλλαντοβιοµηχανίες), τη γαλακτοβιοµηχανία και τη βιοµηχανία επεξεργασίας ζωικών υποπροϊόντων, δεν µπορούν να εφαρµοσθούν καθώς αναφέρονται σε πολύ µεγαλύτερα µεγέθη. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα που επικυρώνει την προηγούµενη διαπίστωση είναι αυτό της επεξεργασίας του αίµατος των χοίρων. Σε πολλές χώρες της Ε.Ε. το αίµα των χοίρων συλλέγεται άσηπτα, ψύχεται και γίνεται αντικείµενο επεξεργασίας για την παρασκευή αλλαντικών, αιµατάλευρου, λυοφιλοποιηµένου πλάσµατος και αιµογλοβίνης χοίρου κ.λ.π. Αντίθετα στα σφαγεία της Ηπείρου το αίµα απλά συλλέγεται σε δεξαµενές και αδρανοποιείται, συνήθως µε αποτέφρωση, καθώς δεν υπάρχουν ούτε οι κατάλληλες υποδοµές (ψυκτική αλυσίδα, µονάδες µεταποίησης) ούτε οι ποσότητες εκείνες αίµατος που θα δικαιολογούσαν την υλοποίηση αντίστοιχων επενδύσεων. Η βιοµηχανία µεταποίησης αναγκάστηκε να λάβει ουσιαστικά µέτρα για τη διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων µετά την εφαρµογή του κανονισµού ΕΚ 1774/2002. Οι απαιτούµενες δαπάνες υλικοτεχνικής υποδοµής και το λειτουργικό κόστος των µέτρων εφαρµογής του κανονισµού επηρέασε δυσµενώς τα οικονοµικά µεγέθη των µονάδων. Ειδικά για τα σφαγεία που δεν εντάσσονται σε κάποιο σχήµα καθετοποίησης (κτηνοτροφική µονάδα - τυποποίηση - αλλαντοποιία - δίκτυα διανοµής κρέατος) δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί πως το κόστος της εφαρµογής του ΕΚ 1774/2002 σε συνδυασµό µε αυτό της εφαρµογής του «Πακέτου Υγιεινής» (Κανονισµοί ΕΚ 852/2004, ΕΚ 853/2004, ΕΚ 2073/2005 κ.α.) κατέστησε τη λειτουργία τους οικονοµικά ασύµφορη. Η έλλειψη σχετικής τεχνογνωσίας και η ατελής ανάπτυξη της αγοράς των τελικών προϊόντων µεταποίησης των ζωικών υποπροϊόντων δεν επέτρεψε την πραγµατοποίηση οικονοµικά επιτυχηµένων επενδύσεων στον τοµέα αυτό. Εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων, οι περισσότερες εγκεκριµένες µονάδες επεξεργασίας στην Ήπειρο λειτουργούν µε σκοπό την απορρόφηση των ποσοτήτων που παράγονται στις συνδεδεµένες µε αυτές µονάδες της βιοµηχανίας κρέατος (κυρίως σφαγείων), χωρίς να έχουν ουσιαστικά οικονοµικό όφελος. 308

309 Όσον αφορά τα υποπροϊόντα της γαλακτοβιοµηχανίας η κατάσταση είναι ελαφρώς διαφορετική. Πολλές από τις µικρότερες µονάδες διαθέτουν το παραγόµενο τυρόγαλο για χρήση στη διατροφή των χοίρων. Η πρακτική αυτή, παρά τα διάφορα προβλήµατα που ενδέχεται να δηµιουργήσει στη διαχείριση των χοιροτροφικών µονάδων, ακολουθείται όλο και συχνότερα τον τελευταίο καιρό αφού οι χοιροτρόφοι προσπαθούν να αντισταθµίσουν το αυξηµένο κόστος των ζωοτροφών. Οι µεγαλύτερες γαλακτοβιοµηχανίες χρησιµοποιούν το τυρόγαλα για την παρασκευή τυριών τυρογάλακτος (ανθότυρο, µανούρι). Το απόγαλα και οι πλεονάζουσες ποσότητες τυρογάλακτος διατίθενται στη µοναδική µονάδα επεξεργασίας αντίστοιχων υποπροϊόντων που υπάρχει στην Ήπειρο, µε την οποία είναι συµβεβληµένες οι µεγαλύτερες γαλακτοβιοµηχανίες στην Ήπειρο. Αξίζει να σηµειωθεί πως ο όµιλος στον οποίο ανήκει η εν λόγω µονάδα ελέγχει το σύνολο του κλάδου διαθέτοντας εργοστάσια στις σηµαντικότερες κτηνοτροφικές περιφέρειες της χώρας, ενώ καµµία άλλη επιχείρηση δεν ασχολείται µε το συγκεκριµένο αντικείµενο. Τα υποπροϊόντα της γαλακτοβιοµηχανίας χρησιµοποιούνται κυρίως για την παραγωγή πρωτεϊνών και λακτόζης σε σκόνη. Τα προϊόντα αυτά βρίσκουν ευρεία εφαρµογή στη διατροφή του ανθρώπου και των ζώων και προορίζονται για πολλές χρήσεις (αρτοποιία, ζαχαροπλαστική, σοκολατοποιία, µπισκοτοποιία, αλλαντοποιία, γαλακτοβιοµηχανία, παραγωγή ζωοτροφών κ.λ.π.). Το τυρόγαλα που προορίζεται για επεξεργασία θα πρέπει να είναι καλής ποιότητας και υγιεινής κατάστασης και κατά τη διακίνησή του θα πρέπει να διατηρείται η ψυκτική αλυσίδα. Επίσης θα πρέπει να είναι διαθέσιµο σε µεγάλες ποσότητες για να διευκολύνεται ο ποιοτικός έλεγχος και η σταθεροποίηση των παραγόµενων προϊόντων. Πολλές µικρές κυρίως µονάδες τυροκόµησης δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε αυτές τις απαιτήσεις και έτσι εύλογα το τυρόγαλά τους δεν γίνεται αποδεκτό. Η ίδρυση µονάδων βιοαερίου αναµένεται να προσφέρει λύση στο πρόβληµα αυτό. Όπως προαναφέρθηκε το τυρόγαλο διαθέτει υψηλό δυναµικό παραγωγής βιοαερίου, ενώ για την παραλαβή του από τις µονάδες απαιτούνται σαφώς λιγότερες προϋποθέσεις. Στον τοµέα της εξοικονόµησης ενέργειας και νερού στους συνδεδεµένους µε την κτηνοτροφία κλάδους της µεταποίησης υπάρχουν σηµαντικά περιθώρια βελτίωσης. Στην παρούσα βέβαια δυσµενή οικονοµική συγκυρία τέτοιου είδους επενδύσεις θεωρούνται στην καλύτερη περίπτωση υψηλού ρίσκου. Η µείωση του κόστους της ενέργειας αποτελεί από µόνη της ένα κίνητρο, ωστόσο όχι τόσο ισχυρό σε σύγκριση µε τις άλλες χώρες της Ε.Ε. όπου η βιοµηχανική ενέργεια προσφέρεται σε πολύ υψηλότερες τιµές. Το κίνητρο αυτό ουσιαστικά απουσιάζει στην περίπτωση του νερού, καθώς αυτό συνήθως προέρχεται από γεωτρήσεις και προσφέρεται «δωρεάν» 309

310 Σχ.7: εδοµένα για την κατανάλωση νερού σε ένα τυπικό σφαγείο για χοίρους (Ιταλία). Στην προσπάθεια για την εξοικονόµηση ενέργειας και νερού σηµαντικό ρόλο θα διαδραµατίσει η καταγραφή των σηµείων όπου σηµειώνονται οι µεγαλύτερες απώλειες, και στη συνέχεια να ληφθούν µέτρα για τη µείωση της κατανάλωσης (ενεργειακά κτίρια, συσκευές και φωτισµός χαµηλής κατανάλωσης, αυτοµατισµοί, κλιµακωτή χρήση νερού, συντήρηση) και την ανάκτηση και επαναχρησιµοποίηση του νερού και της ενέργειας (ανακύκλωση νερού, χρήση για άρδευση, σύζευξη των ενεργειακών διαδικασιών). Οι αρµόδιες αρχές έχουν καταβάλει σηµαντική προσπάθεια για τη συµµόρφωση των µονάδων µε τις απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Νοµοθεσίας όσον αφορά τη διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων, µε καλά αποτελέσµατα. Ουσιαστικά κατά την τελευταία δεκαετία η εικόνα της βιοµηχανίας τροφίµων ζωικής προέλευσης (και κυρίως των σφαγείων) έχει βελτιωθεί θεαµατικά. Οι περισσότερο εξειδικευµένες και ακριβές πρακτικές για τη βιοµηχανία µεταποίησης και επεξεργασίας ζωικών προϊόντων (απόσµηση, τεχνικές χρήσεις υποπροϊόντων, σύζευξη ενεργειακών διαδικασιών κ.α.) δεν αναµένεται να τύχουν ευρείας εφαρµογής στις µονάδες τις Περιφέρειας τα επόµενα χρόνια. Οι εξελίξεις και παρεµβάσεις που αναµένεται να λάβουν χώρα θα κινούνται περισσότερο στην κατεύθυνση της τήρησης των ελάχιστων απαιτήσεων της νοµοθεσίας, εκτός και αν αποτελέσει κεντρική πολιτική επιλογή η χορήγηση κινήτρων για την ενίσχυση των προϊόντων που θα παράγονται µε διεργασίες φιλικές προς το περιβάλλον. 310

311 Τάσεις και προοπτικές για τις εφαρµογές βιοαερίου στην Περιφέρεια Ηπείρου Στην Ελλάδα τα πρώτα έργα για την ενεργειακή αξιοποίηση του βιοαερίου υλοποιήθηκαν στη δεκαετία του 80 µε πρώτη ύλη κυρίως κτηνοτροφικά απόβλητα και απόβλητα από βιοµηχανίες επεξεργασίας τροφίµων, όπως απόβλητα ελαιοτριβείων. Κάποια από αυτά ήταν πιλοτικά έργα τα οποία µετά τον αρχικό ενθουσιασµό και την εξασφάλιση επιστηµονικής υποστήριξης σταµάτησαν την λειτουργία τους. Σήµερα στην Ελλάδα λειτουργούν αρκετές µονάδες βιοαερίου. Το παραγόµενο βιοαέριο προέρχεται κύρια από Βιολογικούς Καθαρισµούς, ΧΥΤΑ και ορισµένες βιοµηχανικές εφαρµογές. Το µεγαλύτερο ποσοστό της παραγόµενης ενέργειας αφορά στην περιοχή των Αθηνών λόγω της λειτουργίας µονάδων στην Ψυτάλλεια και τον ΧΥΤΑ Άνω Λιοσίων. Αν και η Ελλάδα παρουσιάζει σηµαντικό δυναµικό οργανικών και ειδικότερα κτηνοτροφικών αποβλήτων δεν υπάρχει σήµερα σε λειτουργία µεγάλος αριθµός τέτοιων µονάδων. Φαίνεται πως η υλοποίηση σχηµάτων αναερόβιας χώνευσης γεωργο-κτηνοτροφικών αποβλήτων στη χώρα µας, και µάλιστα υπό συνθήκες οικονοµικής κρίσης, είναι ακόµη αρκετά δύσκολη. Ωστόσο η δηµιουργία µονάδων και υποδοµών για την παραγωγή βιοαερίου από τα απόβλητα των πτηνο-κτηνοτροφικών µονάδων και των ζωικών υποπροϊόντων στην Περιφέρεια Ηπείρου φαίνεται να προσφέρει εξαιρετικές προοπτικές, καθώς προσφέρει λύση στο οξύτατο πρόβληµα της διαχείρισης των πτηνο-κτηνοτροφικών αποβλήτων. Ο ρόλος και η µελλοντική διείσδυση του βιοαερίου στην Περιφέρεια εξαρτάται κυρίως από τις οικονοµικές, θεσµικές και πολιτικές προτεραιότητες. Το βιοαέριο είναι µια ανανεώσιµη πηγή ενέργειας και παράγεται από την αναερόβια χώνευση κτηνοτροφικών κυρίως αποβλήτων (λύµατα από χοιροστάσια, βουστάσια), βιοµηχανικών αποβλήτων και λυµάτων καθώς και από αστικά οργανικά απορρίµµατα. Αποτελείται τυπικά από 65% µεθάνιο και 35% διοξείδιο του άνθρακα και µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την παραγωγή θερµότητας και ηλεκτρικής ενέργειας και ως καύσιµο για µηχανές εσωτερικής καύσης. Ένα κυβικό µέτρο βιοαερίου υποκαθιστά 0,66l ντίζελ ή 0,75l πετρελαίου ή 0,85 κ. κάρβουνου. Η κατασκευή και λειτουργία µονάδων βιοαερίου µε την µέθοδο της αναερόβιας χώνευσης, αποτελεί την βέλτιστη από περιβαλλοντική και ενεργειακή άποψη λύση, καθώς αξιοποιεί το ενεργειακό δυναµικό του βιοαερίου για την παραγωγή ηλεκτρικής και θερµικής ενέργειας αποδίδοντας οργανικό λίπασµα (χωνευµένη πρώτη ύλη βιοµάζας / κόµποστ) πλούσιο σε άζωτο, φώσφορο και κάλιο. Το βιοαέριο µπορεί επίσης να αντικαταστήσει τα συµβατικά καύσιµα σε ποσοστό που µπορεί να φτάσει το 15-20%, ενώ ως αναβαθµισµένο βιοαέριο µπορεί να διοχετευτεί 311

312 στο δίκτυο του φυσικού αερίου και να χρησιµοποιηθεί για παραγωγή υδρογόνου (fuel cell). Σχ.1: Κυψέλη καυσίµου (MCFC) µε χρήση βιοαερίου στη Σουηδία (FCRC/CA & Coteborg Energy). Η πολύχρονη εµπειρία παραγωγής και εκµετάλλευσης βιοαερίου στις χώρες της Βορειοδυτικής και Κεντρικής Ευρώπης έχει δείξει ότι η αξιοποίηση της ενέργειας των αποβλήτων των γεωργοκτηνοτροφικών µονάδων, καθώς και των ειδικών βιοµηχανικών οργανικών αποβλήτων και των οργανικών δηµοτικών στερεών απορριµµάτων, µπορεί να γίνει µε τον οικονοµικά αποδοτικότερο τρόπο (οικονοµία κλίµακας) από κεντρικές µονάδες βιοαερίου, σε θέσεις όπου έχει διαπιστωθεί υψηλό δυναµικό οργανικών αποβλήτων. Σηµαντικές προοπτικές επίσης φαίνεται να προσφέρει και η δηµιουργία µικρών και µεσαίων µονάδων σε επίπεδο κτηνοτροφικής - βιοµηχανικής µονάδας ή οµάδας παραγωγών. Στην Περιφέρεια Ηπείρου δεν έχει επιτευχθεί ακόµη η λειτουργία µονάδων βιοαερίου σε µεγάλη κλίµακα. Μεταξύ άλλων τα επόµενα εµπόδια επηρεάζουν άµεσα ή έµµεσα την οικονοµική βιωσιµότητα ενός έργου βιοαερίου στην Περιφέρεια: Τα υψηλά κόστη επένδυσης και συντήρησης / λειτουργικό κόστος. Τα έργα βιοαερίου απαιτούν ακόµη και σήµερα υψηλά κόστη επένδυσης / συντήρησης και την εφαρµογή «ακριβών» τεχνολογιών που δύσκολα µπορούν να εφαρµοστούν στον γεωργικό τοµέα σε µικρού µεγέθους εκµεταλλεύσεις. Το υψηλό κόστος µεταφοράς των πρώτων υλών / αποβλήτων από τους χώρους παραγωγής στις µονάδες βιοαερίου, κόστος επένδυσης σε αντίστοιχα µεταφορικά µέσα. Το υψηλό κόστος της βιοµάζας (εκτός αποβλήτων / λυµάτων) µε ικανοποιητική απόδοση σε βιοαέριο. 312

313 Το υψηλό κόστος των γραµµών µεταφοράς παραγόµενης ηλεκτρικής ενέργειας. Το χαµηλό ύψος της προσόδου από την πώληση της ηλεκτρικής ενέργειας µε βάση το ισχύον τιµολόγιο για τις ΑΠΕ. Το υψηλό κόστος υιοθέτησης των κατάλληλων µέτρων περιορισµού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των µονάδων. Η επισφαλής διαθεσιµότητα πρώτης ύλης: Τα γεωργο-κτηνοτροφικά απόβλητα διαθέτουν υψηλό δυναµικό παραγωγής βιοαερίου, αλλά εµφανίζουν ευρεία χωρική διασπορά. Η εποχιακή παραγωγή αποβλήτων (απόβλητα ελαιοτριβείων, τυροκοµείων κλπ.) επιβάλει τη σύναψη µακροχρόνιων συµβολαίων µεταξύ της µονάδας βιοαερίου και των παραγωγών, καθώς και τη χρήση διαφορετικών ειδών αποβλήτων ανά εποχή. Η ίδρυση και λειτουργία µονάδων παραγωγής βιοαερίου, παρά τις όποιες δυσκολίες και προβλήµατα που παρουσιάζει, αποτελεί επιλογή µε σηµαντική περιβαλλοντική και αναπτυξιακή δυναµική. Στη συνέχεια θα αναπτυχθούν οι σχετικές προοπτικές, τάσεις και εµπόδια για την ανάπτυξη του κλάδου του βιοαερίου στην Περιφέρεια της Ηπείρου Ενηµέρωση σχετικά µε τη χρήση και τις τεχνολογίες του βιοαερίου Όπως προαναφέρθηκε στην Περιφέρεια Ηπείρου παρατηρείται έλλειψη γνώσης και πληροφόρησης των αγροτο-κτηνοτρόφων, των µικρών και µεσαίων βιοµηχανιών και βιοτεχνιών και του ευρύτερου κοινού γενικότερα σχετικά µε τις δυνατότητες ενεργειακής αξιοποίησης των αποβλήτων, της τελικής τους χρήσης (πχ. παραγωγή ηλεκτρισµού, κάλυψη θερµικών αναγκών, έγχυση στο δίκτυο του φυσικού αερίου, χρήση ως καύσιµο στις µεταφορές) και των πλεονεκτηµάτων τους. Γενικά, η αναερόβια χώνευση (ΑΧ) χρησιµοποιείται ως µία µέθοδος διαχείρισης αποβλήτων χωρίς να συνοδεύεται από την παραγωγή βιοαερίου και ενέργειας (τουλάχιστον όχι σε ευρεία κλίµακα ακόµη). Ακολουθείται η προσέγγιση της διάθεσης των αποβλήτων µετά από κάποια επεξεργασία (µε ή χωρίς τη χρήση του υπολείµµατος ως εδαφοβελτιωτικού), χωρίς την υιοθέτηση ολοκληρωµένων τεχνολογιών αναερόβιας χώνευσης για την παράλληλη παραγωγή βιοαερίου. Επιπρόσθετα, η διάθεση ανεπεξέργαστων αποβλήτων δεν έχει δηµιουργήσει σηµαντικά περιβαλλοντικά προβλήµατα στην Περιφέρεια της Ηπείρου σε σύγκριση µε τις χώρες της υτικής Ευρώπης. Στις περισσότερες δε των περιπτώσεων η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» δεν εφαρµόζεται επαρκώς αν και η ελληνική περιβαλλοντική νοµοθεσία είναι αυστηρή. Οι µόνες περιπτώσεις που 313

314 εµφανίζονται σχετικές διαµαρτυρίες (από κατοίκους κυρίως) είναι στα όρια µεταξύ των ζωνών κτηνοτροφικής και οικιστικής ανάπτυξης Η αγορά βιοαερίου στην Ελλάδα αφορά κυρίως την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (ΧΥΤΑ - Αστικοί Βιολογικοί Καθαρισµοί) ενώ η κάλυψη θερµικών αναγκών είναι σχεδόν ανύπαρκτη, µε εξαίρεση την εσωτερική χρήση στις µονάδες αναερόβιας χώνευσης. Σήµερα υπάρχει µία αρκετά ώριµη ενεργειακή αγορά στην Ελλάδα σχετικά µε το βιοαέριο. Παρ όλα αυτά χρειάζεται η περαιτέρω ενδυνάµωση της εγχώριας ενεργειακής βιοµηχανίας, γεγονός που θα προωθήσει την ανάπτυξη έργων βιοαερίου και θα οδηγήσει στην µείωση του κόστους επένδυσης. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση και οι περιφερειακοί φορείς είναι υπεύθυνοι για την συλλογή, επεξεργασία και τελική διάθεση των υγρών και στερεών αστικών αποβλήτων στην Ήπειρο, καθώς και για τη χάραξη και εφαρµογή των σχετικών πολιτικών. Στις περιπτώσεις αυτές η διαθεσιµότητα των αποβλήτων που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την παραγωγή βιοαερίου είναι σταθερή και δεδοµένη, µε εξαίρεση µικρές εποχιακές διακυµάνσεις λόγω τουρισµού. Αντίθετα, τα γεωργο-κτηνοτροφικά απόβλητα εµφανίζουν υψηλό ενεργειακό δυναµικό αλλά και εκτεταµένη χωρική διασπορά σε ολόκληρη την Περιφέρεια. Υπάρχει έλλειψη γνώσης για το δυναµικό των αποβλήτων και της εναλλακτικής δυνατότητας εκµετάλλευσης τους. Παράµετροι όπως η σταθερή διαθεσιµότητα των αποβλήτων και η σύνθεσή τους είναι σηµαντικοί για την βιολογική διαδικασία της αναερόβιας χώνευσης. Ορισµένες δραστηριότητες που σχετίζονται µε την παραγωγή κτηνοτροφικών αποβλήτων και ζωικών υποπροϊόντων στην Περιφέρεια, εµφανίζουν σηµαντικές εποχικές διακυµάνσεις (π.χ. τυροκοµία). Σε περιοχές όπως οι περιφερειακές ενότητες Πρέβεζας κι η Άρτας, η εποχική διαθεσιµότητα αποβλήτων όπως ο κατσίγαρος των ελαιοτριβείων ή τα υποπροϊόντα παραγωγής χυµών, µπορεί να αποτελέσει κρίσιµο παράγοντα για την επιτυχία ή την αποτυχία ενός έργου βιοαερίου Βασικές Υποδοµές και Θεσµικό Πλαίσιο της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας Στην Ελλάδα, όπως και στις περισσότερες χώρες µέλη του ΟΟΣΑ, ο ενεργειακός τοµέας αποτελεί βασικό µοχλό ανάπτυξης της οικονοµίας. Επίσης, για στρατηγικούς λόγους, η παραγωγή, κατανάλωση και διαχείριση της ενέργειας σε εθνικό επίπεδο αποτελεί βασικό ζητούµενο στις µέρες µας. Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα αναβαθµίζει τη θέση της αποτελώντας σηµαντικό ενεργειακό κόµβο στην περιοχή, καθώς οι ολοένα αυξανόµενες υποδοµές της συνδέονται µε αυτές των γειτονικών χωρών. Η χώρα έχει κάνει σηµαντικά βήµατα και το ενεργειακό της µίγµα έχει βελτιωθεί, µε το φυσικό αέριο να αυξάνει την συµµετοχή του στον ενεργειακό εφοδιασµό. 314

315 Παρ όλα αυτά, όπως προαναφέρθηκε, η σχεδιαζόµενη επέκταση του δικτύου φυσικού αερίου στην Ήπειρο συναντά σηµαντικές αντιστάσεις, καθώς δεν προβλέπεται η σύνδεση των πολεοδοµικών συγκροτηµάτων της Περιφέρειας µε το δίκτυο. Οι κάτοικοι αντιδρούν, καθώς καλούνται να επωµιστούν το όποιο περιβαλλοντικό κόστος από τη διεύρυνση του δικτύου, χωρίς να απολαµβάνουν κανένα όφελος στην καθηµερινότητά τους. Η ανάπτυξη της αγοράς βιοαερίου (και συνολικά της αγοράς της ενέργειας) καθυστερεί λόγω της περίπλοκης νοµοθεσίας και της γραφειοκρατίας. Παρ όλο που σηµαντικό µέρος της σχετικής Ευρωπαϊκής νοµοθεσίας έχει ενσωµατωθεί στο εθνικό δίκαιο, η διαδικασίες που απαιτούνται για την ίδρυση και τη σύνδεση µε το ηλεκτρικό δίκτυο των µονάδων εκµετάλλευσης ανανεώσιµων πηγών ενέργειας είναι µάλλον αργές Εµπόδια τελικών χρηστών θερµότητας - βιοµεθανίου - κόµποστ Η τηλεθέρµανση κατοικιών και βιοµηχανικών εγκαταστάσεων είναι ιδιαίτερα διαδεδοµένη στην Ανατολική Ευρώπη (όπου οι αντίστοιχες υποδοµές είχαν αναπτυχθεί από την εποχή του «υπαρκτού σοσιαλισµού»), ενώ σηµαντική εφαρµογή βρίσκει και στις ανεπτυγµένες χώρες τις Κεντρικής Ευρώπης και της Σκανδιναβικής χερσονήσου. Η θερµότητα που παράγεται από διάφορες βιοµηχανικές εφαρµογές (κυρίως ως «υποπροϊόν» της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας), χρησιµοποιείται για τη θέρµανση κατοικιών και βιοµηχανικών εγκαταστάσεων. Αντίθετα η αγορά θερµότητας στην Ελλάδα είναι περιορισµένη και η ιδέα της τηλεθέρµανσης δεν είναι ευρέως διαδεδοµένη. Χαρακτηριστικό είναι το ότι δεν έχει καθοριστεί σχετική µε τη θερµότητα τιµή από την υφιστάµενη νοµοθεσία. Αξίζει να σηµειωθεί ότι περίπου το 50% της ενέργειας που παράγεται από την καύση του βιοαερίου αποδίδεται µε τη µορφή θερµότητας. Παρ όλο που σύµφωνα µε το Νόµο 3428/2005 («Απελευθέρωση Αγοράς Φυσικού Αερίου» ΦΕΚ 313/Α/2005) η χρήση Συστηµάτων Φυσικού Αερίου επιτρέπεται και για τη διακίνηση βιοαερίου, ο καθαρισµός και η έγχυση βιοαερίου στο δίκτυο του φυσικού αερίου είναι ακόµη κάτι σχετικά νέο για τη χώρα µας. Η διάθεση του παραγόµενου βιοαερίου από µονάδες της περιφέρειας Ηπείρου στο εθνικό δίκτυο φυσικού αερίου αναµένεται να αντιµετωπίσει µεγάλες δυσχέρειες και ενδεχοµένως να είναι απαγορευτική λόγω του υψηλού κόστους. Οι περισσότερες περιοχές µε υψηλό δυναµικό παραγωγής βιοαερίου της περιφέρειας (κάµπος Άρτας, τρίγωνο Φιλιππιάδας) βρίσκονται σε µεγάλη απόσταση από την προβλεπόµενη διαδροµή του αγωγού φυσικού αερίου. Η µόνη περιοχή µε ικανοποιητική πρόσβαση σε πρώτες ύλες, πλησίον της πορείας του αγωγού, είναι η βιοµηχανική 315

316 περιοχή των Ιωαννίνων. Σχ.2: Γερµανία - ιάταξη καθαρισµού βιοαερίου (PSA) και σύνδεση µε το δίκτυο φυσικού αερίου (RUTZ 2007). Επίσης στη χώρα µας υπάρχουν περιορισµένες µόνο υποδοµές και τεχνογνωσία για την παραγωγή καυσίµων οχηµάτων από βιοαέριο (σήµερα κινούνται µε φυσικό αέριο περίπου 400 λεωφορεία στην Αθήνα) Αξίζει να σηµειωθεί πως η υγραεριοκίνηση στα ιδιωτικής χρήσης αυτοκίνητα διευρύνεται διαρκώς, παρόλα τα σχετικά προβλήµατα (ανεπαρκές δίκτυο πρατηρίων, ανάγκη µετατροπής, περιορισµός ωφέλιµου χώρου οχηµάτων κ.α.). Σχ.3: Οχήµατα βιοαερίου στη Σουηδία (Swedish Biogas Association). Η χρήση του βιοαερίου ως καύσιµο κίνησης οχηµάτων απαιτεί την πραγµατοποίηση σηµαντικών επενδύσεων από την πλευρά των εταιρειών καυσίµων (πχ. κατασκευή σταθµών ανεφοδιασµού) και την υποστήριξη του κράτους (π.χ. αποφορολόγηση καυσίµων, µείωση φόρων 316

317 στους κατόχους αυτοκινήτων µε υγραεριοκίνηση κ.λ.π.). Επιπρόσθετα, οι ήµοι ή οι µεγάλες επιχειρήσεις µπορούν να παίξουν πρωτεύοντα ρόλο στην χρήση βιοαερίου στους στόλους τους (π.χ. αξιοποιώντας τοπικά κίνητρα, αφυπνίζοντας την κοινή γνώµη ή στα πλαίσια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης). Σχ.4: Εµβέλεια ενός ιδιωτικού προσωπικού αυτοκινήτου που κινείται µε διάφορα βιοκαύσιµα τα οποία παράγονται από 1 εκτάριο αροτραίου εδάφους (πρώτη ύλη / ενεργειακές καλλιέργειες) - FNR, 2008 Τέλος, η αγορά του εδαφοβελτιωτικού (κόµποστ) που προκύπτει από το υπόλειµµα της αναερόβιας χώνευσης θα πρέπει να ωριµάσει. Αυτό απαιτεί τη σταθεροποίηση της σύστασης και της ποσότητας των παραγόµενων εδαφοβελτιωτικών, την τυποποίησή τους και την ανάπτυξη των σχετικών δικτύων πωλήσεων Χρηµατοοικονοµικό και θεσµικό περιβάλλον Η χρηµατοδότηση επενδύσεων ΑΠΕ παραµένει ένα σηµαντικό και κρίσιµο ζήτηµα. Σήµερα, όλο και περισσότεροι εν δυνάµει επενδυτές ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη «πράσινων επενδύσεων». Η εξασφάλιση χρηµατοδότησης και η ανάπτυξη επαρκούς χρηµατοδοτικού και θεσµικού πλαισίου είναι µερικοί µόνο από τους πολλούς παράγοντες που σχετίζονται µε την υλοποίηση των έργων βιοαερίου. Σήµερα, µεταξύ άλλων, υπάρχουν δύο βασικά εργαλεία δηµόσιας χρηµατοδότησης έργων ΑΠΕ, ο νέος Αναπτυξιακός Νόµος και το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Ανταγωνιστικότητα» (ΕΠΑΝ ΙΙ το οποίο χρηµατοδοτεί έργα για την περίοδο ). 317

318 Σύµφωνα µε τον νέο Αναπτυξιακό Νόµο 3908/2011 «Ενίσχυση Ιδιωτικών επενδύσεων για την οικονοµική ανάπτυξη, την επιχειρηµατικότητα και την περιφερειακή συνοχή», επενδύσεις που σχετίζονται µε τεχνολογίες εξοικονόµησης ενέργειας εντάσσονται στα γενικά επενδυτικά σχέδια, κατηγορίας τεχνολογικής ανάπτυξης. Στην συγκεκριµένη κατηγορία επενδύσεων, εκτός από την ενίσχυση της φορολογικής απαλλαγής (που συνίσταται στην απαλλαγή από την καταβολή φόρου εισοδήµατος επί των πραγµατοποιούµενων προ φόρων κερδών) παρέχεται από το ηµόσιο δωρεάν επιχορήγηση για την κάλυψη τµήµατος των ενισχυόµενων δαπανών του επενδυτικού σχεδίου καθώς και επιδότηση της χρηµατοδοτικής µίσθωσης µηχανολογικού και λοιπού εξοπλισµού, για χρονική διάρκεια έως 7 ετών. Τα ποσοστά ενίσχυσης σχετικών επενδύσεων ποικίλουν καθώς εξαρτούνται από το αν ο φορέας της επένδυσης είναι υφιστάµενη ή νέα επιχείρηση καθώς και από το µέγεθος και την περιφέρεια εγκατάστασης της επιχείρησης, µε το ποσοστό ενίσχυσης σε ορισµένες περιπτώσεις να φτάνει στο 50% του συνολικού προϋπολογισµού του επενδυτικού σχεδίου. Το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Ανταγωνιστικότητα» (Ε.Π.ΑΝ.), που αντλεί πόρους από το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης παρέχει δηµόσια ενίσχυση για τις Α.Π.Ε. και την εξοικονόµηση ενέργειας, υποκατάσταση συµβατικών καυσίµων και άλλες σχετικές µε την ενέργεια δράσεις, ύψους 1,644 δις Ευρώ. Η χρηµατοδότηση των έργων προκύπτει κατόπιν κύκλων δηµόσιας προκήρυξης για την υποβολή προτάσεων και αξιολόγησής τους (ανά κύκλο). Παρόλη την ύπαρξη δηµόσιας ενίσχυσης, φαίνεται πως στην Περιφέρεια Ηπείρου οι δυνατότητες χρηµατοδότησης αλλά και τα υψηλά επενδυτικά κόστη αποτελούν παράγοντες υψηλού ρίσκου, καθιστώντας µη ελκυστική την υλοποίηση έργων βιοαερίου, ιδίως όσον αφορά τους αγροτο-κτηνοτρόφους. Στην Ελλάδα η τιµή της ενέργειας είναι πολύ χαµηλή συγκρινόµενη µε την αντίστοιχη µέση τιµή στην Ε.Ε. (καθαρή αξία ενέργειας) Το υφιστάµενο νοµοθετικό πλαίσιο επιχειρεί να προωθήσει τις ΑΠΕ, να απλοποιήσει την αδειοδοτική διαδικασία και να αναµορφώσει την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ. Η εγγυηµένη τιµή ενέργειας αυξήθηκε κατά πέντε φορές περίπου και η διάρκεια των συµβάσεων για την αγορά ενέργειας επεκτάθηκε στα 20 χρόνια. Παρόλο που η εγγυηµένη τιµή πώλησης της ενέργειας από ΑΠΕ και συµπαραγωγή ανέρχεται σε 73 /MWh περίπου, για τα έργα βιοαερίου η τιµή αυτή θεωρείται µάλλον χαµηλή. Όπως προαναφέρθηκε, σε µερικές περιπτώσεις η διακύµανση και η διαθεσιµότητα της «πρώτης ύλης» και η εποχιακή λειτουργία ορισµένων αγροτο-βιοµηχανικών κλάδων στην Ελλάδα έχουν 318

319 άµεση επίδραση τόσο στα κεφαλαιουχικά κόστη όσο και τα κέρδη της µονάδας. Για τον λόγο αυτό η διαθεσιµότητα του υλικού αντανακλάται επίσης και στους οικονοµικούς δείκτες και συνεπώς απαιτούνται πιο ασφαλή και σίγουρα επιχειρηµατικά σχέδια (πχ. εξέταση εναλλακτικών πηγών υλικών, συγχώνευση µε άλλα απόβλητα, σύναψη µακροχρόνιων συµβολαίων για την εξασφάλιση του υλικού). Μεταξύ άλλων τα επόµενα εµπόδια επηρεάζουν άµεσα ή έµµεσα την οικονοµική βιωσιµότητα ενός έργου βιοαερίου: Υψηλά κόστη επένδυσης. Η εφαρµογή «ακριβών» τεχνολογιών που δύσκολα µπορούν να εφαρµοστούν στον αγροτικό τοµέα λόγω του µεγέθους των εκµεταλλεύσεων. Περιορισµένη πρόσοδος (πρακτικά υπάρχουν έσοδα κυρίως από την πώληση της ηλεκτρικής ενέργειας). Απουσία προσόδου από «Πράσινα Πιστοποιητικά». Απουσία «Τέλους Απόθεσης» Κοινωνικό και περιβαλλοντικό πλαίσιο Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» ενσωµατώθηκε στην Ελληνική Περιβαλλοντική Νοµοθεσία τα τελευταία µόλις χρόνια. Τα εξωτερικά κόστη (externalities) για κάθε δραστηριότητα δεν εκτιµώνται και δεν αποτιµώνται σε χρήµατα (πχ. ευτροφισµός, ρύπανση υπόγειων υδάτων, αντικατάσταση ορυκτών καυσίµων). Σχετικές µελέτες θα βοηθούσαν στην κοινωνική αποδοχή αλλά και στην αποτίµηση της οικονοµικής σηµασίας των προτεινόµενων επενδύσεων βιοαερίου. Βασικός παράγοντας για την µελλοντική επιτυχή υλοποίηση έργων βιοαερίου γεωργοκτηνοτροφικών αποβλήτων είναι η προβολή επιτυχών παραδειγµάτων. Αντίθετα ανεπιτυχή έργα θα προκαλέσουν µεγάλη αρνητική δηµοσιότητα και θα επιδεινώσουν συνολικά τις προοπτικές του κλάδου. Οι επενδυτικές προσπάθειες που θα αναληφθούν θα πρέπει να είναι σοβαρές και να τύχουν πλήρους στήριξης από την πολιτεία. Καθ όλη τη διάρκεια ζωής ενός έργου βιοαερίου (αδειοδότηση, κατασκευή, λειτουργία) συµµετέχουν µε άµεσο ή έµµεσο τρόπο αρκετοί εµπλεκόµενοι (φορείς, γεωργοί, προµηθευτές πρώτης ύλης, υπεργολάβοι κ.λ.π.). Επιπρόσθετα (κυρίως όσον αφορά κεντρικές µονάδες χώνευσης ή στην περίπτωση συγχώνευσης), η συνεργασία των εµπλεκοµένων και η υποστήριξή τους σε όλες 319

320 της φάσεις του έργου είναι όχι µόνον κρίσιµη αλλά και συχνά δύσκολο να επιτευχθεί αφού αυτοί έχουν ενίοτε διαφορετικούς σκοπούς και επιδιώξεις Χωροθέτηση έργων βιοαερίου Σε ότι αφορά στα έργα βιοαερίου το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασµού & Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας στην Ελλάδα (Κ.Υ.Α ΦΕΚ Β 2464/ ) θεωρεί ως πιο κατάλληλες περιοχές αυτές που βρίσκονται κοντά στην παραγωγή και διαθεσιµότητα της «πρώτης ύλης». Τίθενται δε, κάποια γενικά κριτήρια έτσι ώστε να αποκλειστούν κάποιες περιοχές ή χρήσεις γης, αλλά δεν προτείνει συγκεκριµένες περιοχές (όπως π.χ. για τα αιολικά πάρκα). Συγκεκριµένα, τα κριτήρια χωροθέτησης εγκαταστάσεων εκµετάλλευσης της ενέργειας από βιοµάζα ή βιοαέριο είναι: 1 ο κριτήριο: Ως προνοµιακές περιοχές χωροθέτησης εγκαταστάσεων εκµετάλλευσης της ενέργειας από βιοµάζα ή βιοαέριο, θεωρούνται ενδεικτικά, οι χώροι που ευρίσκονται πλησίον γεωργικών εκµεταλλεύσεων παραγωγής της πρώτης ύλης, ΧΥΤΑ, εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυµάτων, µεγάλων κτηνοτροφικών ή πτηνοτροφικών µονάδων, µονάδων παραγωγής χαρτοπολτού, µονάδων παραγωγής χυµών και τοµατοπολτού, πάσης φύσεως γεωργικών ή κτηνοτροφικών βιοµηχανιών, ζωοτροφών κ.λ.π. 2 ο κριτήριο: Ως ζώνες αποκλεισµού για τη χωροθέτηση εγκαταστάσεων εκµετάλλευσης της ενέργειας από βιοµάζα ή βιοαέριο, δηλαδή ζώνες στις οποίες πρέπει να αποκλείεται η εγκατάστασή τους, ορίζονται οι περιοχές που προβλέπονται στο άρθρο 6 παρ.1 του Πλαισίου (Περιοχές αποκλεισµού και ζώνες ασυµβατότητας) δηλαδή: α. Των κηρυγµένων διατηρητέων µνηµείων της παγκόσµιας πολιτιστικής κληρονοµιάς και των άλλων µνηµείων µείζονος σηµασίας της παρ. 5 ββ) του άρθρου 50 του ν. 3028/2002, καθώς και των οριοθετηµένων αρχαιολογικών ζωνών προστασίας Α που έχουν καθορισθεί κατά τις διατάξεις του άρθρου 91 του ν. 1892/1991 ή καθορίζονται κατά τις διατάξεις του ν. 3028/2002. β. Των περιοχών απολύτου προστασίας της φύσης και προστασίας της φύσης που καθορίζονται κατά τις διατάξεις των άρθρων 19 παρ. 1 και 2 και 21 του ν. 1650/1986. γ. Των ορίων των Υγροτόπων ιεθνούς Σηµασίας (Υγρότοποι Ραµσάρ). δ. Των πυρήνων των εθνικών δρυµών και των κηρυγµένων µνηµείων της φύσης και των αισθητικών δασών που δεν περιλαµβάνονται στις περιοχές της περιπτώσεως β του άρθρου. 320

321 ε. Των οικοτόπων προτεραιότητας περιοχών της Επικράτειας που έχουν ενταχθεί ως τόποι κοινοτικής σηµασίας στο δίκτυο Natura 2000 σύµφωνα µε την απόφαση 2006/613/ΕΚ της Επιτροπής. στ. Των εντός σχεδίων πόλεων και ορίων οικισµών προ του 1923 ή κάτω των κατοίκων περιοχών. ζ. Των Π.Ο.Τ.Α. του άρθρου 29 του ν. 2545/1997, των Περιοχών Οργανωµένης Ανάπτυξης Παραγωγικών ραστηριοτήτων του τριτογενούς τοµέα του άρθρου 10 του ν. 2742/1999, των θεµατικών πάρκων και των τουριστικών λιµένων. η. Των ατύπως διαµορφωµένων, στο πλαίσιο της εκτός σχεδίου δόµησης, τουριστικών και οικιστικών περιοχών. θ. Των ακτών κολύµβησης που περιλαµβάνονται στο πρόγραµµα παρακολούθησης της ποιότητας των νερών κολύµβησης που συντονίζεται από το Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. ι. Των τµηµάτων των λατοµικών περιοχών και µεταλλευτικών και εξορυκτικών ζωνών που λειτουργούν επιφανειακά. ια. Άλλων περιοχών ή ζωνών που υπάγονται σήµερα σε ειδικό καθεστώς χρήσεων γης. 3 ο κριτήριο: Οι εγκαταστάσεις εκµετάλλευσης της ενέργειας από βιοµάζα ή βιοαέριο πρέπει να τηρούν τις ελάχιστες αποστάσεις από τις γειτνιάζουσες χρήσεις γης, δραστηριότητες και δίκτυα τεχνικής υποδοµής που καθορίζονται στους πίνακες του Παραρτήµατος VI της παρούσας απόφασης. Τα κριτήρια χωροθέτησης που ορίζονται αφορούν τις κύριες εγκαταστάσεις εκµετάλλευσης της ενέργειας από βιοµάζα ή βιοαέριο. Οι όροι χωροθέτησης των συνοδευτικών τους έργων πρέπει να καθορίζονται, κατά περίπτωση, στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης, σύµφωνα µε τα γενικά κριτήρια της νοµοθεσίας και τους τυχόν ειδικούς κανονισµούς και πρότυπα που έχουν θεσµοθετηθεί για ορισµένες κατηγορίες συνοδευτικών έργων (πχ. γραµµές µεταφοράς Υψηλής Τάσης). Μια µεθοδολογία για την χωροθέτηση έργων βιοαερίου αναπτύχθηκε από τους εταίρους του έργου BiG>East (Βιοαέριο για την Ανατολική Ευρώπη) το οποίο υποστηρίχθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα πλαίσια του Προγράµµατος «Ευφυής Ενέργεια για την Ευρώπη». Η µεθοδολογία παρέχει βασικές οδηγίες σχετικά µε την επιλογή των κατάλληλων θέσεων για τα έργα βιοαερίου. 321

322 Μεταξύ των άλλων αξιολογείται: η διαθεσιµότητα βιοµάζας (συµβατική και µη συµβατική) η κατάλληλη θέση όσον αφορά τη χρήση της θερµότητας, τις µεταφορές κ.λ.π. η οργανωτική διάρθρωση της συγκεκριµένης θέσης. Η συγκεκριµένη µεθοδολογία στοχεύει καθαρά στην επιλογή των κατάλληλων θέσεων και δεν είναι σε καµµία περίπτωση ικανή να αντικαταστήσουν την προκαταρκτική και την πλήρη ανάλυση σκοπιµότητας στις οποίες καθορίζονται η βέλτιστη τεχνολογία και µέγεθος των εγκαταστάσεων. (βλ. Παράρτηµα XXV). 322

323 4.4. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΡΑΣΕΙΣ Προτεινόµενες ράσεις για τη διαχείριση των πτηνο-κτηνοτροφικών αποβλήτων στην Περιφέρεια Ηπείρου Την τελευταία δεκαετία η κτηνοτροφία στην Ήπειρο δέχεται σοβαρές πιέσεις. Παρατηρείται µαζική έξοδος κτηνοτρόφων από το επάγγελµα καθώς τα περιθώρια κέρδους συµπιέζονται λόγω των µικρών αποδόσεων και της αύξησης του κόστους της εκτροφής. Όπως προαναφέρθηκε, οι περισσότερες µονάδες είναι παλιές και οι δυνατότητες εκσυγχρονισµού τους είναι πολύ περιορισµένες, ειδικά στη σηµερινή δυσµενή οικονοµική συγκυρία. Υπό το πρίσµα αυτό, η ανάγκη συµµόρφωσης των κτηνοτροφικών µονάδων µε τις αυξηµένες απαιτήσεις της περιβαλλοντικής νοµοθεσίας θα πρέπει να συνοδεύεται από δράσεις ενηµέρωσης ώστε να επιλεχθούν παρεµβάσεις χαµηλού κόστους, καθώς και από οικονοµικά κίνητρα και ενισχύσεις. Η υποχρέωση εφαρµογής της νοµοθεσίας είναι δεδοµένη, όµως στις παρούσες συνθήκες οι µονάδες δεν µπορούν να επωµιστούν το κόστος της περιβαλλοντικής προστασίας χωρίς βοήθεια από την Πολιτεία. Στην περίπτωση που οι κτηνοτρόφοι αφεθούν στη µοίρα τους θα πρέπει να επιλέξουν µεταξύ της εγκατάλειψης του επαγγέλµατος τους αφενός και της λειτουργίας υπό καθεστώς παρανοµίας αφετέρου, γεγονός που θα έχει τραγικές οικονοµικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις για όλη την Ήπειρο. Οι άξονες των παρεµβάσεων που µπορούν να αναληφθούν σε Περιφερειακό επίπεδο είναι: η ενηµέρωση και εκπαίδευση των κτηνοτρόφων. η παροχή ενισχύσεων για την κάλυψη µέρους του κόστους συµµόρφωσης µε τη νοµοθεσία. η παροχή κινήτρων για τη σχεδιασµένη µετεγκατάσταση και εκσυγχρονισµό των πτηνο-κτηνοτροφικών µονάδων η ανάπτυξη και στήριξη της τοπικής αγοράς κτηνοτροφικών προϊόντων. Στην κατεύθυνση αυτή µπορούν να συµβάλλουν: Η διοργάνωση ενηµερωτικής καµπάνιας από την Περιφέρεια Ηπείρου ή από την Αποκεντρωµένη ιοίκηση υτικής Μακεδονίας - Ηπείρου (ηµερίδες, συνέδρια, φυλλάδια, διαφηµίσεις) για την εφαρµογή των Βέλτιστων ιαθέσιµων Τεχνικών και τις απαιτήσεις του Κώδικα Ορθής Γεωργικής Πρακτικής για την κτηνοτροφία. 323

324 Η προώθηση του βιοαερίου στην Ήπειρο, που θα συµβάλει στην αξιοποίηση των πτηνοκτηνοτροφικών αποβλήτων (συγκεκριµένες προτάσεις περιγράφονται στην ειδική για το βιοαέριο ενότητα). Η αξιοποίηση του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων και του Α.Τ.Ε.Ι. Ηπείρου σε ερευνητικές ή πιλοτικές δράσεις σχετικές µε τις τεχνολογίες επεξεργασίας των πτηνοκτηνοτροφικών απόβλήτων. Η υλοποίηση προγράµµατος για την «τακτοποίηση» των µονάδων από πλευράς αδειοδότησης σε περιφερειακό επίπεδο. Η εφαρµογή ειδικών σχεδίων βελτίωσης για την των εκσυγχρονισµό και τη συντήρηση των κτηρίων και του εξοπλισµού των µονάδων, µε έµφαση στην βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων. Η εφαρµογή ειδικών Περιφερειακών επενδυτικών προγραµµάτων για τη µετεγκατάσταση των πτηνο-κτηνοτροφικών µονάδων µακριά από ευαίσθητες περιβαλλοντικά περιοχές και ζώνες οικιστικής ανάπτυξης. Η δηµιουργία κτηνοτροφικών πάρκων που θα συγκεντρώνουν δραστηριότητες της (εντατικής κυρίως) κτηνοτροφίας και της συνδεδεµένης µε αυτήν µεταποίηση και θα αξιοποιούν κεντρικές υποδοµές επεξεργασίας των πτηνο-κτηνοτροφικών αποβλήτων και λυµάτων καθώς και των ζωικών υποπροϊόντων. Η ενηµέρωση για τη σωστή χρήση της κόπρου ως λιπάσµατος - εδαφοβελτιωτικού στις καλλιέργειες της περιφέρειας. Η ενσωµάτωση ειδικών απαιτήσεων στα τοπικά σύµφωνα ποιότητας για τη διαχείριση των πτηνο-κτηνοτροφικών αποβλήτων και λυµάτων. 324

325 Προτεινόµενες ράσεις για τη διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων στην Περιφέρεια Ηπείρου Όπως προαναφέρθηκε τα τελευταία χρόνια σηµειώθηκε θεαµατική βελτίωση στον τοµέα της διαχείρισης των ζωικών υποπροϊόντων στις µονάδες µεταποίησης της Περιφέρειας Ηπείρου. Η συνολική εικόνα της Ηπείρου όσον αφορά την τήρηση των απαιτήσεων της κοινοτικής νοµοθεσίας στον τοµέα αυτό είναι πολύ καλή και οι αρµόδιες υπηρεσίες της περιοχής έχουν επανειληµµένα δεχθεί µε επιτυχία σχετικούς ελέγχους από κλιµάκια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. υστυχώς όµως οι µονάδες της Περιφέρειας Ηπείρου φαίνεται να «ανταµείβονται» για την προσπάθεια τους µε την επιδείνωση των οικονοµικών δεικτών τους. εν υπάρχουν κίνητρα για τη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων ούτε µηχανισµοί εξισορρόπησης του αυξηµένου κόστους σε κανένα επίπεδο. Η υποχρέωση τήρησης της κοινοτικής νοµοθεσίας είναι εξαιρετικά πιθανόν να µετατραπεί σε εργαλείο οικονοµικής εξόντωσής της ελληνικής κτηνοτροφίας και της συνδεδεµένης µε αυτή µεταποίησης, προς όφελος των ανεπτυγµένων κτηνοτροφικά χωρών της Ε.Ε., που υπερέχουν σαφώς σε µεγέθη και βαθµό ανταγωνιστικότητας. Με βάση τα παραπάνω γίνεται κατανοητή η σηµασία της χάραξη συγκεκριµένων στρατηγικών που θα καθιστά οικονοµικά βιώσιµες τις επενδύσεις που σχετίζονται µε τη διαχείριση των ζωικών υποπροϊόντων για µια κτηνοτροφική περιοχή όπως η Ήπειρος. Οι άξονες των παρεµβάσεων που µπορούν να αναληφθούν σε Περιφερειακό επίπεδο είναι: η διασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος και της δηµόσιας υγείας η παροχή ενισχύσεων για την κάλυψη µέρους του κόστους συµµόρφωσης µε τη κοινοτική νοµοθεσία η ανάπτυξη και στήριξη της τοπικής αγοράς προϊόντων επεξεργασίας ΖΥΠ. Στην κατεύθυνση αυτή µπορούν να συµβάλλουν: Η προώθηση του βιοαερίου στην Ήπειρο που θα συµβάλει στην αξιοποίηση των ζωικών υποπροϊόντων και κυρίως των υλικών κατηγορίας 2 (κόπρος) και του αδιάθετου τυρογάλακτος. Η αξιοποίηση του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων και του Α.Τ.Ε.Ι. Ηπείρου σε ερευνητικές ή πιλοτικές δράσεις σχετικές µε τις τεχνολογίες επεξεργασίας των ΖΥΠ. Η εφαρµογή ειδικών σχεδίων βελτίωσης για την προµήθεια κλιβάνων αποτέφρωσης από τις πτηνο-κτηνοτροφικές µονάδες. 325

326 Η εφαρµογή ειδικών σχεδίων βελτίωσης για την προµήθεια εξοπλισµού συλλογής, αποθήκευσης και µεταφοράς του τυρογάλακτος. Η εφαρµογή ειδικών Περιφερειακών επενδυτικών προγραµµάτων χρηµατοδότησης επενδύσεων για τη συλλογή και τη µεταποίηση ζωικών υποπροϊόντων. Η προσέλκυση επενδυτών για τη δηµιουργία µονάδων εκτροφής γουνοφόρων ζώων (µινκ). Η διεκδίκηση ειδικού καθεστώτος για την προµήθεια καυσίµων για την αποτέφρωση ή άλλη αδρανοποίηση των ΖΥΠ. Η ενηµέρωση κι χορήγηση κινήτρων για τη χρήση του κόµποστ από ΖΥΠ ως λιπάσµατος - εδαφοβελτιωτικού στις καλλιέργειες της περιφέρειας. Η ενσωµάτωση ειδικών απαιτήσεων στα τοπικά σύµφωνα ποιότητας για τη διαχείριση των ΖΥΠ. Η δηµιουργία περιφερειακού φορέα για τη συλλογή των νεκρών άγριων και κατοικιδίων ζώων από τις εθνικές και επαρχιακές οδούς. 326

327 Προτεινόµενες ράσεις για τις εφαρµογές βιοαερίου στην Περιφέρεια Ηπείρου Η υλοποίηση έργων βιοαερίου απαιτεί προσεκτικό σχεδιασµό, που θα πρέπει να λαµβάνει υπόψιν τους υφιστάµενους τεχνολογικούς, κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς και οικονοµικούς παράγοντες. Μερικές φορές είναι δύσκολο να αναπτυχθούν πολλά έργα λόγω της ιδιοµορφίας των περιοχών και της διαθεσιµότητας της πρώτης ύλης. Στις περισσότερες όµως των περιπτώσεων τα µη τεχνολογικά εµπόδια αναφέρονται ως τα πιο σηµαντικά για την υλοποίηση ενός έργου. Τα τελευταία χρόνια το νοµοθετικό και θεσµικό πλαίσιο για την παραγωγή βιοαερίου έχει βελτιωθεί σηµαντικά, ωστόσο υπάρχουν ακόµη εµπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν, ειδικότερα σε ότι αφορά την υλοποίηση µονάδων µικρής κλίµακας. Τα κύρια εµπόδια περιγράφηκαν στην προηγούµενη ενότητα. Στη συνέχεια καταγράφεται µια σειρά προτεινόµενων δράσεων σε Εθνικό κι Περιφερειακό Επίπεδο για την άρση αυτών των εµποδίων και την ενίσχυση των προοπτικών του κλάδου. Ευαισθητοποίηση - Ενηµέρωση: Έχει ήδη εντοπισθεί η έλλειψη γνώσης και πληροφόρησης όχι µόνο των αγροτών αλλά και των βιοµηχανιών και του κοινού γενικότερα σχετικά µε τις δυνατότητες ενεργειακής αξιοποίησης των αποβλήτων, της τελικής τους χρήσης (πχ. παραγωγή ηλεκτρισµού, κάλυψη θερµικών αναγκών, έγχυση στο δίκτυο του φυσικού αερίου, χρήση ως καύσιµο στις µεταφορές) και των πλεονεκτηµάτων τους. Αυτό που χρειάζεται είναι η ενηµέρωση και η ευαισθητοποίηση του κοινού σε όλα τα επίπεδα. Αποδοτικότητα επενδύσεων (κόστη και κέρδη): Τα έργα βιοαερίου απαιτούν ακόµη και σήµερα πολύ υψηλά κόστη επένδυσης. Επιπρόσθετα θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψιν οι παρακάτω κρίσιµοι παράγοντες: α) η χρηµατοδότησή των σχετικών επενδύσεων αποτελεί θέµα πρωταρχικής σηµασίας, ειδικά στις παρούσες οικονοµικές συνθήκες, β) τα κέρδη της επένδυσης προέρχονται κυρίως από την πώληση της ηλεκτρικής ενέργειας βάσει του ισχύοντος τιµολογίου για τις ΑΠΕ, γ) τα εξωτερικά κόστη (externalities) δεν εκτιµώνται και δεν αποτιµώνται σε χρήµατα, δ) δεν εφαρµόζεται επαρκώς η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» και δεν υπάρχει «τέλος απόθεσης» στην Ελλάδα, Σε εθνικό επίπεδο απαιτείται περαιτέρω βελτίωση των υποστηρικτικών µηχανισµών για τις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας και ειδικότερα των επενδύσεων βιοαερίου (πχ. διαφοροποίηση των κρατικών επιδοτήσεων, εµπορεύσιµα πράσινα πιστοποιητικά, υψηλότερη εγγυηµένη τιµή ενέργειας 327

328 ανάλογα µε τη χρησιµοποιούµενη µορφή βιοµάζας). Οι ενέργειες αυτές αναµένεται να προσελκύσουν νέα έργα βιοαερίου. Επίσης απαιτείται εξάλειψη των εµποδίων που σχετίζονται µε τους τελικούς χρήστες (πχ. ανάπτυξη αγοράς θερµότητας, χρήση του βιοαερίου ως καύσιµο στις µεταφορές, έκχυση στο δίκτυο του φυσικού αερίου). Θεσµικά και Κανονιστικά θέµατα: Η αδειοδοτική διαδικασία για την ηλεκτροπαραγωγή από ΑΠΕ έχει απλοποιηθεί σε σηµαντικό βαθµό. Ωστόσο το κανονιστικό και θεσµικό πλαίσιο για την προώθηση του βιοαερίου πρέπει να βελτιωθεί και άλλο µε βάση την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος και της προώθησης της ενεργειακής αποδοτικότητας και αξιοποίησης (πχ. Πρωτόκολλο του Κιότο, Οδηγίες της Ε.Ε όπως 2001/77/ΕΚ, 2003/87/ΕΚ, 96/61/ΕΚ) αλλά και για να επιτευχθεί περαιτέρω διοικητική απλοποίηση και συνοχή. Απαιτείται ισχυρότερη δέσµευση σε πολιτικό επίπεδο σχετικά µε την αξιοποίηση του βιοαερίου ως µία υποσχόµενη, αειφόρο ενεργειακά και περιβαλλοντικά λύση. Η δέσµευση αυτή θα πρέπει να αποκρυσταλλωθεί και στα υπόλοιπα επίπεδα (πχ. κανονιστικό θεσµικό, χρηµατοδοτικό, κλπ). Θα πρέπει να επανεξετασθούν οι τιµές για την ηλεκτροπαραγωγή µε βάση τον τύπο της χρησιµοποιούµενης βιοµάζας καθώς και να επανεξετασθεί το καθεστώς και οι απαιτήσεις για την υλοποίηση ορισµένων έργων βιοαερίου στις προστατευόµενες περιοχές που διαθέτουν ανεπτυγµένη πτηνο-κτηνοτροφία. Η αγροτική πολιτική, η προστασία του περιβάλλοντος και οι ενεργειακές επενδύσεις όσον αφορά την εκµετάλλευση του βιοαερίου, θα πρέπει να συντονιστούν περαιτέρω. Ένα Στρατηγικό Σχέδιο αξιοποίησης του βιοαερίου θα πρέπει να ενσωµατωθεί στην Εθνική και Περιφερειακή Ενεργειακή και Περιβαλλοντική Πολιτική (συµπεράσµατα του BiG>East Project). Ειδικά σε Περιφερειακό επίπεδο απαιτείται η ανάληψη συντονισµένων πρωτοβουλιών για την προώθηση του βιοαερίου. Στην κατεύθυνση αυτή µπορούν να συµβάλλουν: Η διοργάνωση ενηµερωτικής καµπάνιας (ηµερίδες, συνέδρια, φυλλάδια, διαφηµίσεις) για το βιοαέριο από την Περιφέρεια Ηπείρου ή από την Αποκεντρωµένη ιοίκηση υτικής Μακεδονίας - Ηπείρου. Θα πρέπει να σηµειωθεί πως οι κάτοικοι της υτ. Μακεδονίας είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιηµένοι σε θέµατα που σχετίζονται µε τις βλαβερές συνέπειες της παραγωγής ενέργειας από ορυκτά καύσιµα. Η αξιοποίηση του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων και του Α.Τ.Ε.Ι. Ηπείρου σε ερευνητικές ή πιλοτικές δράσεις σχετικές µε τις τεχνολογίες βιοαερίου. 328

329 Η ανάπτυξη και εφαρµογή σχετικών ειδικών εκπαιδευτικών προγραµµάτων, επιδοτούµενων και µη (µαθητές σχολείων - τεχνικών εκπαιδευτήριων, άνεργοι, αγροτοκτηνοτρόφοι κ.λ.π.) Η δηµιουργία φορέα για την προώθηση του βιοαερίου στην Ήπειρο ή η σχετική ενεργοποίηση υφιστάµενων φορέων στους οποίους συµµετέχει η Περιφέρεια (π.χ. Επιστηµονικό - Τεχνολογικό Πάρκο Ηπείρου). Η λειτουργία Κέντρου Υποδοχής Επενδυτών για τα έργα βιοαερίου Η πλήρης ένταξη της Ηπείρου στο εθνικό δίκτυο φυσικού αερίου µε προοπτική την σύνδεση των τελικών καταναλωτών των µεγάλων αστικών κέντρων και των βιοµηχανικών περιοχών της Περιφέρειας. Η ανάπτυξη εφαρµογών βιοαερίου από τους ΟΤΑ (παραγωγή βιοαερίου από ΧΥΤΑ και λυµατολάσπη, χρήση βιοαερίου στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς). Η εφαρµογή ειδικών Περιφερειακών Επενδυτικών προγραµµάτων χρηµατοδότησης επενδύσεων βιοαερίου από τους αγροτο-κτηνοτρόφους και τη σχετική µεταποιητική βιοµηχανία. Η διεκδίκηση ειδικής τιµής για την παραγόµενη ηλεκτρική ενέργεια από βιοαέριο στην Ήπειρο (µειονοτική - κτηνοτροφική περιφέρεια, αντιµετώπιση νιτρορύπανσης) Η ενηµέρωση κι χορήγηση κινήτρων για τη χρήση του κόµποστ ως λιπάσµατος - εδαφοβελτιωτικού στις καλλιέργειες της περιφέρειας. 329

330 Παραρτήµατα 330

331 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι: ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ Παρακάτω ακολουθεί ενδεικτικός κατάλογος των σηµαντικότερων νοµοθετηµάτων της Ελληνικής Νοµοθεσίας που αφορούν τη µελέτη: Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος Ν.998/79 (ΦΕΚ 289/Α/79) Περί προστασίας των δασών και των δασικών εκτάσεων εν γένει εκτάσεων της χώρας. Ν.1335/1983 (ΦΕΚ 32 /Α/ ) Κύρωση ιεθνούς Σύµβασης για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης (Σύµβαση Βέρνης). Ν.1650/86 (ΦΕΚ 160 Α/ ) Για την προστασία του περιβάλλοντος Ν.1751/1988 (ΦΕΚ 26/Α/ ) Κύρωση Πρωτοκόλλου τροποποιητικού της Σύµβασης Ραµσάρ 1971 για την προστασία των διεθνούς ενδιαφέροντος υγροτόπων ιδία ως υγροβιοτόπων. Ν.1950/91 (ΦΕΚ 84 /Α/ ) Κύρωση των τροποποιήσεων της Σύµβασης Ραµσάρ (1971) για την προστασία των διεθνούς ενδιαφέροντος υγροτόπων ιδία ως υγροβιοτόπων. Ν.2204/1994 (ΦΕΚ 59/Α/ ) Κύρωση Σύµβασης για τη βιολογική ποικιλότητα. Κ.Υ.Α /98 (ΦΕΚ 68/Β/4-2-98) Μέτρα διατήρησης των άγριων πτηνών (Εναρµόνιση της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ) Ν.3010/2002(ΦΕΚ 91/Α/ ) Εναρµόνιση του ν.1650/86 µε τις οδηγίες 97/11/ΕΚ και 96/61/ΕΕ., διαδικασία οριοθέτησης και ρυθµίσεις θεµάτων για τα υδατορέµατα και άλλες διατάξεις. Περιβαλλοντική Αδειοδότηση Έργων και ραστηριοτήτων Εγκύκλιος / (YΠΕΧΩ Ε) ιευκρινίσεις για την περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων. Εγκύκλιος Αρ. Πρ /3200/ (ΥΠΕΧΩ Ε) Χρονική ισχύς προέγκρισης χωροθέτησης. Εγκύκλιος Αρ. Πρ /2773/ (YΠΕΧΩ Ε) ιαδικασία έγκρισης Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (Ε.Π.Μ.) σε προστατευόµενες περιοχές. Εγκύκλιος Αρ. Πρ. 100/61/ (YΠΕΧΩ Ε) ιευκρινίσεις για την περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων. Εγκύκλιος Αρ. Πρ / YΠΕΧΩ Ε) Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων. Εγκύκλιος Αρ. Πρ / (ΥΠΕΧΩ Ε) Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων σύµφωνα µε τις διατάξεις της ΚΥΑ 69269/5387/ (ΦΕΚ 678Β/90). Κ.Υ.Α /703/Φ104/2003 (ΦΕΚ Β 332/ ) «ιαδικασία Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίµησης και Αξιολόγησης (ΠΠΕΑ) και Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων (ΕΠΟ) σύµφωνα µε το άρθρο 4 του Ν. 331

332 1650/1986 (Α 160) όπως αντικαταστάθηκε µε το άρθρο 2 του Ν. 3010/2002 «Εναρµόνιση του Ν. 1650/86 µε τις οδηγίες 97/11/ΕΕ και 96/61 ΕΕ και άλλες διατάξεις (Α 91)». Κ.Υ.Α /328/102 (ΦΕΚ Β 1463/ ) Έγκριση περιβαλλοντικών όρων από το Γενικό Γραµµατέα της Περιφέρειας των έργων και δραστηριοτήτων που κατατάσσονται στην κατηγορία 2 της Α κατηγορίας σύµφωνα µε την υπ αριθµ. ΗΠ 15393/2332/2002 Κ.Υ.Α. «Κατάταξη δηµόσιων και ιδιωτικών έργων σε κατηγορίες κ.λ.π.» (Β 1022). Κ.Υ.Α /2021/2003 (ΦΕΚ Β 1391/ ) «Καθορισµός τρόπου ενηµέρωσης και συµµετοχής του κοινού κατά τη διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων των έργων και δραστηριοτήτων σύµφωνα µε την παράγραφο 2 του άρθρου 5 του Ν. 1650/1986 όπως αντικαταστάθηκε µε τις παραγράφους 2 και 3 του άρθρου 3 του Ν. 3010/2002». Κ.Υ.Α /3363/88 (ΦΕΚ 638 Β/ ) Τρόπος, όργανα και διαδικασία επιβολής και είσπραξης των διοικητικών προστίµων του άρθρου 30 του Ν.1650/1986. Κ.Υ.Α /5387/90( ΦΕΚ 678 /Β/ ) Κατάταξη έργων και δραστηριότητες σε κατηγορίες περιεχόµενο Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε) καθορισµός περιεχοµένου ειδικών περιβαλλοντικών µελετών (Ε.Μ.Π.) και λοιπές συναφείς διατάξεις, σύµφωνα µε τον Ν.1650/1986. Κ.Υ.Α /95 (ΦΕΚ 821 Β/ ) Ανάθεση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων για ορισµένα έργα ή δραστηριότητες της πρώτης (α ) κατηγορίας του άρθρου 3 του Ν.1650/1986 στους Γενικούς Γραµµατείς των Περιφερειών της χώρας (Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυµάτων). Κ.Υ.Α. Η.Π /2332/2002 (ΦΕΚ 1022B/5-8-02) Κατάταξη δηµοσίων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες σύµφωνα µε το άρθρο 3 του 1650/1986 όπως αντικαταστάθηκε µε το άρθρο 1 του Ν. 3010/2002 «Εναρµόνιση του Ν. 1650/86 µε τις Οδηγίες 97/11/ΕΕ και 96/61/ΕΕ Κ.α. (Α' 91). Ν.3422/2005 (ΦΕΚ 303/Α/ ) Κύρωση της Σύµβασης για την πρόσβαση σε πληροφορίες, τη συµµετοχή του κοινού στη λήψη αποφάσεων και την πρόσβαση στη δικαιοσύνη. Π.. 148/2009 (ΦΕΚ 190/Α/2009) Περιβαλλοντική ευθύνη για την πρόληψη και την αποκατάσταση των ζηµιών στο περιβάλλον Εναρµόνιση µε την Οδηγία 2004/35/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 21 ης Απριλίου 2004, όπως ισχύει. Υ.Α. Η.Π. 1764/653/2006 (ΦΕΚ 327/Β`/ ) Πρόσβαση του κοινού στις δηµόσιες αρχές για παροχή πληροφοριών σχετικά µε το περιβάλλον, σε συµµόρφωση µε τις διατάξεις της οδηγίας 2003/4/ΕΚ «για την πρόσβαση του κοινού σε περιβαλλοντικές πληροφορίες και για την κατάργηση της οδηγίας 90/313/ΕΟΚ» του Συµβουλίου. Υ.Α /96 (ΦΕΚ 136/Β/96) Τροποποίηση και συµπλήρωση διατάξεων της Κ.Υ.Α /5387/90. Υ.Α /1440/95 (ΦΕΚ 795/Β/95) Ελεύθερη πρόσβαση του κοινού στις δηµόσιες αρχές για πληροφορίες σχετικά µε το περιβάλλον. Υ.Α /96 (ΦΕΚ 906/Β/96) Τροποποίηση και συµπλήρωση διατάξεων της Κ.Υ.Α /5387/90. Υ.Α /820/2000 (ΦΕΚ 477B/00) Έγκριση Κώδικα Ορθής Γεωργικής Πρακτικής. 332

333 Περιβαλλοντική Αδειοδότηση Βιοµηχανιών Εγκύκλιος / (YΠΕΧΩ Ε) ιαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης των βιοµηχανικών δραστηριοτήτων της υποκατηγορίας 3 της Κ.Υ.Α /2332/02. (Εγκύκλιος οικ / (ΥΠΕΧΩ Ε)). Εγκύκλιος 51/31255/1550/ «Εντός των ορίων των οικισµών που υπάρχουν προ του 1923 και εκτός αυτών σε απόσταση 500µ από το όριο τους απαγορεύεται η ανέγερση οχλουσών βιοτεχνικών εγκαταστάσεων άσχετα από το βαθµό όχλησης που προκαλούν στο περιβάλλον». Εγκύκλιος Αρ. Πρ αρ. πρωτ /4313/ (ΥΠΕΧΩ Ε) Χωροθέτηση υφισταµένων βιοµηχανιών-βιοτεχνιών. Εγκύκλιος Αρ. Πρ / (YΠΕΧΩ Ε) ιαδικασία προέγκρισης χωροθέτησης και έγκρισης περιβαλλοντικών όρων για βιοµηχανικές - βιοτεχνικές δραστηριότητες, σύµφωνα µε τις διατάξεις του ν. 1650/86 (Α' 160) της Κ.Υ.Α /5387/90 (Β' 678) και της Κ.Υ.Α /94 (Β' 871). Εγκύκλιος οικ / ιαδικασία προέγκρισης χωροθέτησης και έγκρισης περιβαλλοντικών όρων για βιοµηχανικές και βιοτεχνικές δραστηριότητες, σύµφωνα µε τις διατάξεις του Ν.1650/1986, της Κ.Υ.Α /5387/1990 και της Κ.Υ.Α /1994. Εγκύκλιος ΥΠΕΧΩ Ε Αρ. Πρωτ. Οικ /3628/ Σύνταξη ιαχειριστικών Σχεδίων Αποβλήτων από τις βιοµηχανίες Εγκύκλιος ΥΠΕΧΩ Ε Αρ. Πρωτ. Οικ /4266/ Σύνταξη ιαχειριστικών Σχεδίων Αποβλήτων Κ.Υ.Α /93 (ΦΕΚ 139 Β/ ) Καθορισµός αντιστοιχίας της κατάταξης των βιοµηχανικώνβιοτεχνικών δραστηριοτήτων της Κ.Υ.Α /90 µε την αναφερόµενη στις πολεοδοµικές ή σε άλλες διατάξεις διάκριση των δραστηριοτήτων σε χαµηλή, µέση και υψηλή όχληση. Κ.Υ.Α /724/2003 (ΦΕΚ 1087/B/ ) Αντιστοίχηση των κατηγοριών των βιοµηχανικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων µε τους βαθµούς όχλησης που αναφέρονται στα πολεοδοµικά διατάγµατα.(κατατάσσει όλες τις δραστηριότητες σε τρεις κατηγορίες (υψηλή µέση- χαµηλή) ανάλογα µε τη δραστηριότητα / παραγωγικότητα και την εγκατεστηµένη ισχύ) Κ.Υ.Α. 9932/1990 (ΦΕΚ 463Β/90) Περιορισµοί στη λειτουργία των βιοµηχανιών -βιοτεχνιών στη Μείζονα περιοχή Αθηνών. Κ.Υ.Α. Ε1β/221/1965 (ΦΕΚ 138/Β/ ) Περί διαθέσεως λυµάτων και βιοµηχανικών αποβλήτων. (Έχει τροποποιηθεί µε τις Γ1/17831/71 ΦΕΚ 986/Β, Γ4/1305/74 ΦΕΚ 801/Β και.υγ2/γ.π. οικ / ΦΕΚ 2089Β όµοιες για τη διάθεση υγρών αποβλήτων και οι σχετικές εγκύκλιοι (Α5/4690/ΕΓΚ.62/ ,Υ2/1811/ , ΥΓ 2/87127/ , Υ2/3633/ ) Ν. 2516/97 (ΦΕΚ 159Α/ ) Ίδρυση και λειτουργία βιοµηχανικών και βιοτεχνικών εγκαταστάσεων και άλλες διατάξεις. Υ.Α /953/Φ15 (ΦΕΚ Β/ 2044/2009). Συµπλήρωση της υπ αριθµ. ΚΥΑ 13727/724/2003 (ΦΕΚ 1087/ 333

334 Β/ ) K.Y.A /2009 (ΦΕΚ ΑΑΠ 151/ ) Έγκριση Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης και της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Αυτού Περιβαλλοντική Αδειοδότηση Πτηνο-Κτηνοτροφικών Εγκαταστάσεων Εγκύκλιος Αρ. Πρ /20/ Ελάχιστες αποστάσεις σταυλισµού ζώων από τα όρια οικισµών. Κ.Υ.Α /95 (ΦΕΚ 541 Β/ ) Ανάθεση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων για ορισµένα έργα ή δραστηριότητες της πρώτης (α ) κατηγορίας του άρθρου 3 του ν.1650/1986 στους Γενικούς Γραµµατείς των Περιφερειών της Χώρας, εξαιρούµενης της Περιφέρειας Αττικής (Πτηνοκτηνοτροφικές Εγκαταστάσεις). Κ.Υ.Α. Υ1β/2000/95 (ΦΕΚ 343Β/95) Υγειονοµική διάταξη «Περί όρων ιδρύσεως και λειτουργίας πτηνοκτηνοτροφικών εγκαταστάσεων» Π.. /85 (ΦΕΚ 270 /85) 'Όροι δόµησης πτηνοχοιροτροφικών µονάδων Υ.Α /3591/86 (ΦΕΚ 1 /87) Αποστάσεις από πόλεις, χωριά, οικισµούς, δρόµους, σιδηροδροµικές γραµµές, λίµνες και ακτές, λουτροπόλεις, τουριστικούς χώρους, νοσοκοµεία και ευαγή ιδρύµατα για την ανέγερση νέας ή επέκταση νόµιµης υφισταµένης κτηνοτροφικής ή πτηνοτροφικής εγκατάστασης. Ν. 3698/2008 (ΦΕΚ 198/Α/ ) Ρυθµίσεις θεµάτων κτηνοτροφίας και άλλες διατάξεις. Περιβαλλοντική Αδειοδότηση Έργων Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας. Εγκύκλιος Αρ. Πρ. 6/Φ1/ΟIΚ.7626/ (ΥΠΕΧΩ Ε) Εγκύκλιος περί διαδικασιών έκδοσης προεγκρίσεων χωροθέτησης και εγκρίσεων περιβαλλοντικών όρων έργων ενεργειακής αξιοποίησης ανανεώσιµων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) και έργων εξοικονόµησης ενέργειας (Ε.Ε). Κ.Υ.Α. 1726/2003 (ΦΕΚ 552/Β/ ) ιαδικασία προκαταρκτικής περιβαλλοντικής εκτίµησης και αξιολόγησης, έγκρισης περιβαλλοντικών όρων, καθώς και έγκρισης επέµβασης ή παραχώρησης δάσους ή δασικής έκτασης στα πλαίσια της έκδοσης άδειας εγκατάστασης σταθµών ηλεκτροπαραγωγής από Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας. ΚΥΑ οικ /2006 (ΦΕΚ 663/Β/ ). ιαδικασία Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίµησης και Αξιολόγησης (Π.Π.Ε.Α) και Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (Ε.Π.Ο.) έργων Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας (Α.Π.Ε.), σύµφωνα µε το άρθρο 4 του ν. 1650/1986, όπως αντικαταστάθηκε µε το άρθρο 2 του ν.3010/2002. ΚΥΑ οικ /2006 (ΦΕΚ 663/Β/ ) Περιεχόµενο, δικαιολογητικά και λοιπά στοιχεία των (Π.Π.Ε.), των (Μ.Π.Ε), καθώς και συναφών µελετών περιβάλλοντος, έργων (Α.Π.Ε.). Ν.3486/2006 (ΦΕΚ Α 129/2006). Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας από Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας και Συµπαραγωγή Ηλεκτρισµού και Θερµότητας Υψηλής Απόδοσης και λοιπές διατάξεις. Υ.Α.Αριθµ (ΦΕΚ 2464/Β/ ). Έγκριση ειδικού πλαισίου χωροταξικού σχεδιασµού και 334

335 αειφόρου ανάπτυξης για τις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας και της στρατηγικής µελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων αυτού. Ν.3851/2010 (ΦΕΚ Α 85/2010). Επιτάχυνση της ανάπτυξης των Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας για την αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής και άλλες διατάξεις σε θέµατα αρµοδιότητας του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιµατικής Αλλαγής. Πολεοδοµικές Και Χωροταξικές ιατάξεις Ν. 360 (ΦΕΚ 151/Α/ ) Περί χωροταξίας και Περιβάλλοντος. Ν.2742/1999 (ΦΕΚ 207/Α/ ) Χωροταξικός σχεδιασµός και αειφόρος ανάπτυξη και άλλες διατάξεις (άρθρα 15,16,17 όπως τροποποιήθηκαν και συµπληρώθηκαν µε το άρθρο 13 του Ν. 3044/2002 (ΦΕΚ 197/Α). Ν.. 8/1973 (ΦΕΚ 124/Α/ ) Περί Γενικού Οικοδοµικού Κανονισµού Π (ΦΕΚ 166Β/87) Κατηγορίες και περιεχόµενο χρήσης γης. Π (ΦΕΚ 706 /90) Συµπλήρωση του από Π../τος ( 166) «Κατηγορίες και περιεχόµενο χρήσεων γης». Νοµοθεσία για το νερό και τη θαλάσσια ρύπανση Κ.Υ.Α /1335/1997 (ΦΕΚ 519/Β/ ) Μέτρα και όροι για την προστασία των νερών από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης. Εναρµόνιση µε την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ. Κ.Υ.Α /271/88 (ΦΕΚ 126 Β/3-3-88) Μέτρα και περιορισµοί για την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος και ειδικότερα καθορισµός οριακών τιµών των επικίνδυνων ουσιών στα υγρά απόβλητα Κ.Υ.Α /1906/1999 (ΦΕΚ 1575/Β/ ) Προσδιορισµός των νερών που υφίστανται νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης Κατάλογος ευπρόσβλητων ζωνών, σύµφωνα µε τις παραγράφους 1 και 2 αντίστοιχα του άρθρου 4 της υπ αριθµόν 16190/1335/1997 Κοινής Υπουργικής Απόφασης «Μέτρα και όροι για την προστασία των νερών από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης» (Β 159). Τροποποίηση των άρθρων 3, 4,5 και 8 της απόφασης αυτής. Κ.Υ.Α /1982/1999 (ΦΕΚ 1811/Β/ ) Τροποποίηση της 5673/400/1997 κοινής Υπουργικής Απόφασης «Μέτρα και όροι για την επεξεργασία των αστικών λυµάτων» (Β 192) Κατάλογος ευαίσθητων περιοχών για την διάθεση αστικών λυµάτων σύµφωνα µε το άρθρο 5 (παρ.1) της απόφασης αυτής. Κ.Υ.Α /2522/2001 (ΦΕΚ 1212/Β/ ) Συµπλήρωση της οικ /1906/1999 Κοινής Υπουργικής Απόφασης µε θέµα «Προσδιορισµός των νερών που υφίστανται νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης Κατάλογος ευπρόσβλητων ζωνών, σύµφωνα µε τις παραγράφους 1 και 2 αντίστοιχα του άρθρου 4 της υπ αριθµόν 16190/1335/1997 Κοινής Υπουργικής Απόφασης «Μέτρα και όροι για την προστασία των νερών από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης» (Β 159). Τροποποίηση των άρθρων 3, 4,5 και 8 της απόφασης αυτής (Β 1575). Κ.Υ.Α /553/88 (ΦΕΚ 196 Β/6-4-88) Μέτρα και περιορισµοί για την προστασία των υπόγειων νερών 335

336 από απορρίψεις ορισµένων επικίνδυνων ουσιών. Κ.Υ.Α /939/2002 (ΦΕΚ 405/Β/ ) Συµπλήρωση της 19661/1982/1999 Κ.Υ.Α. Τροποποίηση της 5673/400/1997 κοινής Υπουργικής Απόφασης «Μέτρα και όροι για την επεξεργασία των αστικών λυµάτων» (Β 192) Κατάλογος ευαίσθητων περιοχών για την διάθεση αστικών λυµάτων σύµφωνα µε το άρθρο 5 (παρ.1) της απόφασης αυτής (Β 1811) και ειδικότερα του άρθρου 2 (παραγ. Β) αυτής. Κ.Υ.Α. 4859/726/2001 (ΦΕΚ 253/Β/ ) Μέτρα και περιορισµοί για την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος από απορρίψεις και ειδικότερα καθορισµός οριακών τιµών ορισµένων επικινδύνων ουσιών που υπάγονται στον κατάλογο ΙΙ της οδηγίας 76/464/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 4 ης Μαΐου Κ.Υ.Α /2704/Ε103/2003 (ΦΕΚ 1866/Β/ ) Τροποποίηση και συµπλήρωση της Πράξης Υπουργικού Συµβουλίου 2/ «Καθορισµός των κατευθυντήριων και οριακών τιµών ποιότητας νερών από απορρίψεις ορισµένων επικίνδυνων ουσιών που υπάγονται στον κατάλογο ΙΙ της οδηγίας 76/464/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 4 ης Μαΐου 1976 (Α 15) Κ.Υ.Α /2210/91 (ΦΕΚ 323 Β/ ) Μέτρα και περιορισµοί για την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος και ειδικότερα καθορισµός οριακών τιµών των επικίνδυνων ουσιών στα υγρά απόβλητα. Κ.Υ.Α. 5673/400/1997 (ΦΕΚ 192/Β/ ) Μέτρα και όροι για την επεξεργασία των αστικών λυµάτων. Καθορίζει τα µέτρα και τους όρους για την επεξεργασία αστικών λυµάτων. Επίσης αφορά ορισµένα βιοµηχανικά απόβλητα περιέχοντα κυρίως οργανικό φορτίο και τα οποία µπορούν να διοχετευτούν σε αποχετευτικά δίκτυα και σταθµούς επεξεργασίας αστικών λυµάτων, αφού προηγουµένως έχουν υποβληθεί σε προκαταρκτική επεξεργασία. Κ.Υ.Α. Ε1β/221/1965 (ΦΕΚ 138/Β/ ) Περί διαθέσεως λυµάτων και βιοµηχανικών αποβλήτων. Ν. 1739/87 (ΦΕΚ 201 Α/ ) ιαχείριση των υδατικών πόρων και άλλες διατάξεις. Ν. 3199/2003 (ΦΕΚ 280/Α/ ) Προστασία και διαχείριση των υδάτων Εναρµόνιση µε την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συµβουλίου 23 ης Οκτωβρίου Π.. 256/1989 (ΦΕΚ 121Α/ ) Άδεια χρήσης νερού. Υ.Α /1983 (ΦΕΚ 455/Β/83) Περί όρων διάθεσης λυµάτων και υγρών βιοµηχανικών αποβλήτων σε φυσικούς αποδέκτες και καθορισµού των ανώτατων επιτρεπτών ρυπαντών. Υ.Α /2193/94 (ΦΕΚ 843Β/94) Συµπλήρωση του Παραρτήµατος του άρθρου 12 της υπ αριθµ /2210/1991 Κοινής Υπουργικής Απόφασης «Μέτρα και περιορισµοί για την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος και ειδικότερα καθορισµός οριακών τιµών των επικινδύνων ουσιών στα υγρά απόβλητα». N.2971/2001 (ΦΕΚ 285/Α/2001) Αιγιαλός, παραλία και άλλες διατάξεις. Ν. 743/77 (ΦΕΚ 319Α/77) Περί προστασίας του θαλασσίου Περιβάλλοντος και ρυθµίσεις συναφών θεµάτων. Π.. 55/1998 (ΦΕΚ 58/Α/ ) Προστασία θαλάσσιου περιβάλλοντος Υ.Α /2079/1978 ΥΠ. ΕΜΠ. ΝΑΥΤ. (ΦΕΚ 1135/Β/1978) Περί πινάκων ουσιών των οποίων απαγορεύεται απόρριψη στη θάλασσα. 336

337 ιαχείριση Αποβλήτων Εγκύκλιος /1278/ Εφαρµογή Νοµοθεσίας για τη ιαχείριση των µη Επικινδύνων Στερεών Αποβλήτων. Κ.Υ.Α /1997(ΦΕΚ 1016/Β/ ) «Κατάρτιση πλαισίου προδιαγραφών και γενικών προγραµµάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων» Κ.Υ.Α /725/2006 (ΦΕΚ 383/Β/ ) «Μέτρα όροι και περιορισµοί για την διαχείριση επικινδύνων αποβλήτων σε συµµόρφωση µε τις διατάξεις της οδηγίας 91/689/ΕΟΚ «για τα επικίνδυνα απόβλητα» του συµβουλίου της 12ης εκεµβρίου Αντικατάσταση της υπ αριθµ /1546/1997 κοινής υπουργικής απόφασης «Μέτρα και όροι για τη διαχείριση επικινδύνων αποβλήτων»(β 604). Κ.Υ.Α /1546/1997 (ΦΕΚ 604/Β/ ) Μέτρα και όροι για τη διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων. Κ.Υ.Α. 2487/455/1999 (ΦΕΚ 196/Β/ ) Μέτρα και όροι για την πρόληψη και τον περιορισµό της ρύπανσης του περιβάλλοντος από την αποτέφρωση επικίνδυνων αποβλήτων. Κ.Υ.Α /1159/2006 (ΦΕΚ 791/Β/ ) «Έγκριση Γενικών Τεχνικών Προδιαγραφών γι τη διαχείριση επικινδύνων αποβλήτων σύµφωνα µε το άρθρο 5 (παρ.β) της υπ. Αριθµ /725 κοινής υπουργικής απόφασης «Μέτρα όροι και περιορισµοί για την διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων σε συµµόρφωση µε τις διατάξεις της οδηγίας 91/689/ΕΟΚ «για τα επικίνδυνα απόβλητα» του συµβουλίου της 21 ης εκεµβρίου 1991 κ.α.) (Β 383) και σε συµµόρφωση µε τις διατάξεις του άρθρου 7 (παρ.1) της οδηγίας 91/156/ΕΚ του Συµβουλίου της 18 ης Μαρτίου Κ.Υ.Α /3508/2002 (ΦΕΚ Β 1572/ ) «Μέτρα και όροι για την υγειονοµική ταφή των αποβλήτων». Ενσωµάτωση της Οδηγίας 99/31/ΕΚ. Κ.Υ.Α. 4641/232/2006 (ΦΕΚ Β 168/ ) «Καθορισµός τεχνικών προδιαγραφών µικρών χώρων υγειονοµικής ταφής αποβλήτων σε νησιά και αποµονωµένους οικισµούς, κατ εφαρµογή του άρθρου 3 (παρ.4) σε συνδυασµό µε το άρθρο 20 (παράρτηµα Ι) της υπ αριθµ /3508/2002/Κ.Υ.Α. «Μέτρα και όροι για υγειονοµική ταφή των αποβλήτων» (Β 1572) Κ.Υ.Α. 4859/726/2001 (ΦΕΚ 253/Β/ ) Μέτρα και περιορισµοί για την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος από απορρίψεις και ειδικότερα καθορισµός οριακών τιµών ορισµένων επικινδύνων ουσιών που υπάγονται στον κατάλογο ΙΙ της οδηγίας 76/464/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 4 ης Μαΐου Κ.Υ.Α /1424/86 (ΦΕΚ 444 Β/9-7-86) Στερεά απόβλητα σε συµµόρφωση µε την οδηγία 75/442/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 15 ης Ιουλίου Κ.Υ.Α /2727/2003 (ΦΕΚ 1909/Β/ ) «Μέτρα και όροι για τη διαχείριση στερεών αποβλήτων. Εθνικός και Περιφερειακός Σχεδιασµός ιαχείρισης» Ενσωµάτωση της Οδηγίας Πλαίσιο 91/156/ΕΟΚ. Με την έκδοση της σχετικής Κ.Υ.Α. καταργούνται τα εξής: 69728/824/ (ΦΕΚ 358/Β), / (ΦΕΚ 1016/Β), 14312/1302/2000/ (ΦΕΚ 723/Β). Κ.Υ.Α /2210/91 (ΦΕΚ 323 /Β/ ) Μέτρα και περιορισµοί για την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος και ειδικότερα καθορισµός οριακών τιµών των επικίνδυνων ουσιών στα υγρά απόβλητα. 337

338 Κ.Υ.Α /4225/91 (ΦΕΚ 641 /Β/7-8-91) Μέθοδοι, όροι και περιορισµοί για τη χρησιµοποίηση στη γεωργία της ιλύος που προέρχεται από επεξεργασία οικιακών και αστικών λυµάτων. Κ.Υ.Α. 8668/2007 (ΦΕΚ 287/Β/ ) «Έγκριση Εθνικού Σχεδιασµού ιαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων (ΕΣ ΕΑ) σύµφωνα µε το άρθρο 5 (παρ. Α) της υπ. Αριθ /725 Κ.Υ.Α. «Μέτρα όροι και περιορισµοί για την διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων σε συµµόρφωση µε τις διατάξεις της οδηγίας 91/689/ΕΟΚ «για τα επικίνδυνα απόβλητα» του συµβουλίου της 21 ης εκεµβρίου 1991 και σε συµµόρφωση µε τις διατάξεις του άρθρου 7 (παρ.1) της υπ. Αριθ 91/156/ΕΚ οδηγίας του Συµβουλίου της 18 ης Μαρτίου Τροποποίηση της υπ. Αριθµ /725 Κ.Υ.Α. «Μέτρα όροι και περιορισµοί για την διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων... κ.λ.π.) (Β. 383) και της υπ. αριθµ /1159/206 Κ.Υ.Α. «Έγκριση Γενικών Τεχνικών Προδιαγραφών για τη διαχείριση επικινδύνων αποβλήτων... κ.λ.π) (Β 791) Κ.Υ.Α /2193/1994 (ΦΕΚ 843/Β/ ) Συµπλήρωση του παραρτήµατος του άρθρου 12 της υπ αριθµ /2210/1991 Κοινής Υπουργικής Απόφασης «Μέτρα και περιορισµοί για την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος και ειδικότερα καθορισµός οριακών τιµών των επικίνδυνων ουσιών στα υγρά απόβλητα» (Β 323). Κ.Υ.Α. Ε1β 301/64 (ΦΕΚ 63 Β/ ) Υγειονοµική διάταξις περί συλλογής, αποκοµιδής και διαθέσεως απορριµµάτων. Ν.2939/2001 (ΦΕΚ 179/Α/ ) «Συσκευασίες και εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων Ίδρυση Εθνικού Οργανισµού Εναλλακτικής ιαχείρισης Συσκευασιών και άλλων Προϊόντων (ΕΟΕ ΣΑΠ) και άλλες διατάξεις» Π.. 329/83 (ΦΕΚ 118/Α/ ) Ταξινόµηση, συσκευασία και επισήµανση των επικίνδυνων χηµικών ουσιών σε συµµόρφωση µε τις Οδηγίες του Συµβουλίου των ΕΚ 67/548/ΕΟΚ, 69/81 ΕΟΚ, 70/189/ΕΟΚ, 71/141/ΕΟΚ, 73/146/ΕΟΚ, 75/409/ΕΟΚ, 79/831/ΕΟΚ και της Επιτροπής των ΕΚ 76/907/ΕΟΚ, 79/370/ΕΟΚ. Υ.Α. 378/94/94, (705/Β/ ) «Επικίνδυνες ουσίες, ταξινόµηση, συσκευασία και επισήµανση αυτών σε συµµόρφωση προς την οδηγία του Συµβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 67/548/ΕΟΚ όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει» Υ.Α. 1197/89/90 (ΦΕΚ 567/Β/90) Ταξινόµηση, συσκευασία και επισήµανση των επικίνδυνων παρασκευασµάτων σε εναρµόνιση µε τις οδηγίες 88/379/ΕΟΚ και 89/178/ΕΟΚ. Υ.Α /1546/ Μέτρα και όροι για τη διαχείριση επικινδύνων αποβλήτων. Υ.Α /454/88 (ΦΕΚ 166Β/88) Επιτήρηση και έλεγχος των διασυνοριακών µεταφορών και επικίνδυνων αποβλήτων. Υ.Α. 400/92 (ΦΕΚ 669Β/92) Τροποποίηση του Π.. 329/83 για την «Ταξινόµηση, συσκευασία και επισήµανση των επικινδύνων ουσιών σε εναρµόνιση προς την οδηγία της Επιτροπής 91/410/ΕΟΚ». Υ.Α /824/96 (ΦΕΚ 358/Β/96) Μέτρα και όροι για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Υ.Α. 776/92 (ΦΕΚ 713/Β/92) Τροποποίηση των Π.. 329/83 και 445/83 και της απόφασης Α.Χ.Σ. 1197/89 για τον έλεγχο των επικίνδυνων ουσιών και παρασκευασµάτων σε εναρµόνιση προς τις οδηγίες 67/548/ΕΟΚ, 76/769/ΕΟΚ και 88/379/ΕΟΚ όσον αφορά την επιβολή προστίµων. 338

339 Ζωικά υποπροϊόντα ΠΡΟΕ ΡΙΚΟ ΙΑΤΑΓΜΑ 211/2006. της 4 η ς Οκτωβρίου Συµπληρωµατικά µέτρα εκτέλεσης του Κανονισµού 1774/2002/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 3 ης Οκτωβρίου 2002 για τον καθορισµό υγειονοµικών κανόνων σχετικά µε τα ζωικά υποπροϊόντα που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο. Υπουργική Απόφαση Η.Π /1546. της 8ης Ιουλίου Μέτρα και Όροι για τη ιαχείριση Επικίνδυνων Αποβλήτων. (ΦΕΚ Β 604/1997)». Απόφαση Η.Π /2727. της 22ας εκεµβρίου Μέτρα και Όροι για τη ιαχείριση Στερεών Αποβλήτων και περιφερειακός Σχεδιασµός ιαχείρισης. (ΦΕΚ Β 1909/2003). Κοινή Υπουργική Απόφαση 22912/1117. της 1ης Ιουνίου Μέτρα και όροι για την πρόληψη και τον περιορισµό της ρύπανσης του περιβάλλοντος από την αποτέφρωση των αποβλήτων (ΦΕΚ Β 759/2005). Κοινή Υπουργική Απόφαση 13588/725/2006. της 28 ης Μαρτίου Μέτρα όροι και περιορισµοί για την διαχείριση επικινδύνων αποβλήτων σε συµµόρφωση µε τις διατάξεις της οδηγίας 91/689/ΕΟΚ «για τα επικίνδυνα απόβλητα» του Συµβουλίου της 12ης εκεµβρίου 1991 (ΦΕΚ Β 383/2007). Υπουργική Απόφαση Υφυπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων. της 16ης Ιανουαρίου Απολύµανση µολυσµένων από σαλµονέλα µεταποιηµένων ζωικών πρωτεϊνών σε εφαρµογή του Π.. 211/2006 «Συµπληρωµατικά µέτρα εκτέλεσης του Κανονισµού 1774/2002/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 3ης Οκτωβρίου 2002 για τον καθορισµό υγειονοµικών κανόνων σχετικά µε τα ζωικά υποπροϊόντα που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο» (ΦΕΚ Α 211/2006). Κοινή Υπουργική Απόφαση της 2ας Μαρτίου Έγκριση Εθνικού Σχεδιασµού ιαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων (ΕΣ ΕΑ) (ΦΕΚ Β 287/2007). Εγκύκλιος /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 23ης εκεµβρίου Ταξινόµηση και διάθεση των υποπροϊόντων ζωικής προέλευσης που δεν προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση, σύµφωνα µε τον Κανονισµό 1774/2002/ΕΚ. Εγκύκλιος /νσης Ε.Α.Ρ.Θ. του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. της 7ης Απριλίου Παροχή οδηγιών για την έγκριση περιβαλλοντικών όρων έργων και δραστηριοτήτων που παράγουν ή διαχειρίζονται ζωικά υποπροϊόντα που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο. Εγκύκλιος /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 23ης Ιουνίου Μέτρα εφαρµογής της απόφασης της Επιτροπής 2003/322/ΕΚ, που αφορά τη σίτιση ορισµένων νεκροφάγων πτηνών µε ορισµένα υλικά κατηγορίας 1. Εγκύκλιος /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 23ης Αυγούστου ιάθεση Υπολειµµάτων τροφίµων. Εγκύκλιος /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 26ης Αυγούστου ιάκριση µεταξύ «αποτέφρωσης» και «καύσης» καθώς επίσης µεταξύ «υγειονοµικής ταφής» και «ταφής» και διάθεση ζωικών υποπροϊόντων. 339

340 Εγκύκλιος /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 14ης Σεπτεµβρίου Ταξινόµηση και διάθεση του αίµατος από τη σφαγή των ζώων. Εγκύκλιος /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 31ης εκεµβρίου Υποχρεώσεις των παραγωγών υποπροϊόντων ζωικής προέλευσης, τα οποία δεν προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση. Εγκύκλιος /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 9ης Φεβρουαρίου Απόµερες περιοχές και καύση ή ταφή υποπροϊόντων ζωικής προέλευσης. Εγκύκλιος /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 11ης Φεβρουαρίου Απαιτήσεις µονάδων και δραστηριοτήτων που καλύπτονται από τον κανονισµό 1774/2002/ΕΚ. Εγκύκλιος /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 9ης Ιουνίου Ενδοκοινοτικό εµπόριο υποπροϊόντων ζωικής προέλευσης που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο. Εγκύκλιος /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 8ης Νοεµβρίου Μέτρα εφαρµογής του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 79/2005 της Ε. Επιτροπής για την εφαρµογή του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου όσον αφορά τη χρήση γάλακτος, προϊόντων µε βάση το γάλα και παραγώγων του γάλακτος, τα οποία ορίζονται ως υλικά της κατηγορίας 3 στον εν λόγω κανονισµό. Εγκύκλιος /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 29ης Μαρτίου Οργανικά Λιπάσµατα και Βελτιωτικά του Εδάφους που περιέχουν υποπροϊόντα ζωικής προέλευσης. Εγκύκλιος /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 14ης Μαΐου ιαχείριση µεταποιηµένων υποπροϊόντων. Εγκύκλιος /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 20ης Ιουνίου Χορήγηση άδειας σε µεταφορείς ζωικών υποπροϊόντων. Απάντηση /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 31ης Μαΐου Εφαρµογή του Καν. 1774/2002/ΕΚ στις γαλακτοβιοµηχανίες. Απάντηση /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 27ης Ιουλίου ιάθεση νεκρών πτηνών για χορήγηση άδειας λειτουργίας πτηνοτροφικής µονάδας. Απάντηση /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 26ης Σεπτεµβρίου ιάθεση ιλύος από την επεξεργασία υγρών αποβλήτων. Απάντηση /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 10ης Νοεµβρίου Τροποποίηση της απάντησης σε ερώτηση για εισαγωγή κεριού µελισσών από τρίτες χώρες. Απάντηση /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 29ης Μαΐου ιευκρινήσεις για τη διαχείριση των πρώην τροφίµων ζωικής προέλευσης. Απάντηση /νσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας. της 6ης Ιουνίου ιευκρινήσεις για τη διαχείριση των πρώην τροφίµων ζωικής προέλευσης. 340

341 Ατµοσφαιρική Ρύπανση Κ.Υ.Α. 3277/209/2000 (ΦΕΚ 180/Β/ ) Καθορισµός γενικών αρχών και αρµόδιων Υπηρεσιών, για την εκτίµηση και τη διαχείριση της ποιότητας του αέρα του περιβάλλοντος. Κ.Υ.Α /2632 (ΦΕΚ 1931/Β/ ) Συµµόρφωση µε την Οδηγία 87/2003 «Καθορισµός της λειτουργίας του συστήµατος εµπορίας δικαιωµάτων των εκποµπών αερίων θερµοκηπίου στην Ελλάδα» Κ.Υ.Α /1033/1996 (ΦΕΚ 596/Β/ ) Τροποποίηση και συµπλήρωση της 58751/2370/1993 κοινής υπουργικής απόφασης «Καθορισµός µέτρων και όρων για τον περιορισµό της ατµοσφαιρικής ρύπανσης που προέρχεται από µεγάλες εγκαταστάσεις καύσης (Β 264). Ν.3017/ (ΦΕΚ 117/Α/2002) Κύρωση του Πρωτοκόλλου του Κιότο στη Σύµβαση Πλαίσιο των Ηνωµένων Εθνών για την αλλαγή του κλίµατος. Π.Υ.Σ. 99/87 (ΦΕΚ 135 Α/ ) Οριακές και κατευθυντήριες τιµές ποιότητας της ατµόσφαιρας σε διοξείδιο του θείου και αιωρούµενα σωµατίδια. Υ.Α. Η.Π /1511/05 (ΦΕΚ 992/Β/ ) «Καθορισµός µέτρων και όρων για τον περιορισµό των εκποµπών στην ατµόσφαιρα ορισµένων ρύπων που προέρχονται από µεγάλες εγκαταστάσεις καύσης, σε συµµόρφωση µε τις διατάξεις της οδηγίας 2001/80/ΕΚ «για τον περιορισµό των εκποµπών στην ατµόσφαιρα ορισµένων ρύπων από µεγάλες εγκαταστάσεις», του Συµβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2001» 341

342 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ: ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ Παρακάτω ακολουθεί ενδεικτικός κατάλογος των σηµαντικότερων νοµοθετηµάτων της Κοινοτικής Νοµοθεσίας που αφορούν τη µελέτη: ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 999/2001. της 22ας Μαΐου Για τη θέσπιση κανόνων πρόληψης, καταπολέµησης και εξάλειψης ορισµένων µεταδοτικών σπογγωδών εγκεφαλοπαθειών. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1774/2002. της 3ης Οκτωβρίου Για τον καθορισµό υγειονοµικών κανόνων σχετικά µε τα ζωικά υποπροϊόντα που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 808/2003. της 12ης Μαΐου Για την τροποποίηση του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τον καθορισµό υγειονοµικών κανόνων σχετικά µε τα ζωικά υποπροϊόντα που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 809/2003. της 12ης Μαΐου Για µεταβατικά µέτρα, σύµφωνα µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, όσον αφορά τα πρότυπα µεταποίησης υλικών της κατηγορίας 3 και κόπρου που χρησιµοποιούνται σε µονάδες λιπασµατοποίησης. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 810/2003. της 12ης Μαΐου Για µεταβατικά µέτρα, σύµφωνα µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, όσον αφορά τα πρότυπα µεταποίησης υλικών της κατηγορίας 3 και κόπρου που χρησιµοποιούνται σε µονάδες παραγωγής βιοαερίου. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 811/2003. της 12ης Μαΐου Για την εφαρµογή του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, όσον αφορά την απαγόρευση ανακύκλωσης εντός του ίδιου ζωικού είδους για τα ψάρια, την ταφή και την καύση ζωικών υποπροϊόντων και ορισµένα µεταβατικά µέτρα. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 813/2003. της 12ης Μαΐου Για µεταβατικά µέτρα σύµφωνα µε τον κανονισµό (ΕΚ) 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, όσον αφορά τη συλλογή, τη µεταφορά και την τελική διάθεση πρώην τροφίµων. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1882/2003. της 29ης Σεπτεµβρίου Περί προσαρµογής στην απόφαση 1999/468/ΕΚ του Συµβουλίου των διατάξεων των σχετικών µε τις επιτροπές που επικουρούν την Επιτροπή στην άσκηση των εκτελεστικών αρµοδιοτήτων της, οι οποίες προβλέπονται από πράξεις υποκείµενες στη διαδικασία του άρθρου 251 της συνθήκης ΕΚ. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 445/2004. της 10ης Μαρτίου Για την τροποποίηση του παραρτήµατος I της οδηγίας 92/118/ΕΟΚ του Συµβουλίου όσον αφορά τα έντερα ζώων, το χοίρειο και τετηγµένο λίπος και το κρέας κουνελιού και εκτρεφοµένων θηραµάτων. 342

343 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 446/2004. της 10ης Μαρτίου Για την ακύρωση ορισµένων αποφάσεων που αφορούν τα ζωικά υποπροϊόντα. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 599/2004. της 30ης Μαρτίου Σχετικά µε την καθιέρωση εναρµονισµένου υποδείγµατος πιστοποιητικού και απολογισµού επιθεώρησης για το ενδοκοινοτικό εµπόριο ζώων και προϊόντων ζωικής προέλευσης. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 79/2005. της 19ης Ιανουαρίου Για την εφαρµογή του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου όσον αφορά τη χρήση γάλακτος, προϊόντων µε βάση το γάλα και παραγώγων του γάλακτος, τα οποία ορίζονται ως υλικά της κατηγορίας 3 στον εν λόγω κανονισµό. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 92/2005. της 19ης Ιανουαρίου Για την εφαρµογή του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου όσον αφορά τους τρόπους διάθεσης και χρησιµοποίησης των ζωικών υποπροϊόντων, καθώς και για την τροποποίηση του παραρτήµατος VI του εν λόγω κανονισµού όσον αφορά τη µεταποίηση σε µονάδα παραγωγής βιοαερίου και την επεξεργασία των τετηγµένων λιπών. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 93/2005. της 19ης Ιανουαρίου Για την τροποποίηση του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου όσον αφορά τη µεταποίηση ζωικών υποπροϊόντων ιχθύων και τα εµπορικά έγγραφα για τη µεταφορά ζωικών υποπροϊόντων. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1292/2005. της 5ης Αυγούστου Για την τροποποίηση του παραρτήµατος IV του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 999/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου όσον αφορά τη διατροφή των ζώων. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1974/2005. της 2ας εκεµβρίου Για την τροποποίηση των παραρτηµάτων Χ και ΧΙ του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 999/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου όσον αφορά τα εθνικά εργαστήρια αναφοράς και τα ειδικά υλικά κινδύνου. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 2067/2005. της 16ης εκεµβρίου Για την τροποποίηση του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 92/2005 όσον αφορά εναλλακτικούς τρόπους διάθεσης και χρησιµοποίησης ζωικών υποπροϊόντων. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ 166/2006/ΕΚ. της 18ης Ιανουαρίου Για τη σύσταση ευρωπαϊκού µητρώου έκλυσης και µεταφοράς ρύπων και για την τροποποίηση των οδηγιών 91/689/EΟΚ και 96/61/EΚ του Συµβουλίου. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 181/2006. της 1ης Φεβρουαρίου Για την εφαρµογή του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 όσον αφορά τα οργανικά λιπάσµατα και τα βελτιωτικά εδάφους εκτός από την κόπρο και για την τροποποίηση του κανονισµού αυτού. 343

344 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 197/2006. της 3ης Φεβρουαρίου Για µεταβατικά µέτρα σύµφωνα µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 όσον αφορά τη συλλογή, τη µεταφορά, την επεξεργασία, τη χρήση και την τελική διάθεση πρώην τροφίµων. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 208/2006. της 7ης Φεβρουαρίου Για την τροποποίηση των παραρτηµάτων VI και VIII του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου όσον αφορά τα πρότυπα επεξεργασίας για τις εγκαταστάσεις βιοαερίου και λιπασµατοποίησης και τις απαιτήσεις για την κόπρο. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 209/2006. της 7ης Φεβρουαρίου Για την τροποποίηση των κανονισµών (ΕΚ) αριθ. 809/2003 και (ΕΚ) αριθ. 810/2003 όσον αφορά την παράταση ισχύος των µεταβατικών µέτρων για µονάδες λιπασµατοποίησης και παραγωγής βιοαερίου σύµφωνα µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 253/2006. της 14ης Φεβρουαρίου Για τροποποίηση του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 999/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου όσον αφορά ταχείες δοκιµές και µέτρα για την εκρίζωση των ΜΣΕ στα αιγοπρόβατα. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1013/2006. της 14ης Ιουνίου Για τις µεταφορές αποβλήτων. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1192/2006. της 4ης Αυγούστου Για την εφαρµογή του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου όσον αφορά καταλόγους εγκεκριµένων µονάδων στα κράτη µέλη. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1678/2006. της 14ης Νοεµβρίου Για τροποποίηση του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 92/2005 όσον αφορά εναλλακτικούς τρόπους για τη διάθεση και χρησιµοποίηση ζωικών υποπροϊόντων. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1923/2006. της 18ης εκεµβρίου Για την τροποποίηση του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 999/2001 για τη θέσπιση κανόνων πρόληψης, καταπολέµησης και εξάλειψης ορισµένων µεταδοτικών σπογγωδών εγκεφαλοπαθειών. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 185/2007. της 20ης Φεβρουαρίου Για την τροποποίηση των κανονισµών (EΚ) αριθ. 809/2003 και (EΚ) αριθ. 810/2003 όσον αφορά την παράταση ισχύος των µεταβατικών µέτρων για µονάδες λιπασµατοποίησης και παραγωγής βιοαερίου σύµφωνα µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 829/2007. της 28ης Ιουνίου Για την τροποποίηση των παραρτηµάτων I, II, VII, VIII, X και XI του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου σχετικά µε τη διάθεση στην αγορά ορισµένων ζωικών υποπροϊόντων. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 832/2007. της 16ης Ιουλίου Για την τροποποίηση του κανονισµού 344

345 (ΕΚ) αριθ. 197/2006 όσον αφορά τις χρήσεις πρώην τροφίµων και την παράταση ισχύος των µεταβατικών µέτρων για τα εν λόγω τρόφιµα. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1256/2007. της 25ης Οκτωβρίου Για την τροποποίηση του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 829/2007 όσον αφορά τη µεταβατική περίοδο που ορίζεται για τη χρήση εµπορικών εγγράφων και υγειονοµικών πιστοποιητικών για ζωικά υποπροϊόντα. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1379/2007. της 26ης Νοεµβρίου Για την τροποποίηση των παραρτηµάτων IA, IB, VII και VIII του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1013/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τις µεταφορές αποβλήτων, έτσι ώστε να ληφθούν υπόψη η τεχνική πρόοδος και οι αλλαγές που συµφωνήθηκαν στο πλαίσιο της σύµβασης της Βασιλείας ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1432/2007. της 5ης εκεµβρίου Για την τροποποίηση των παραρτηµάτων I, II και VI του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου σχετικά µε την επισήµανση και τη µεταφορά ζωικών υποπροϊόντων. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 399/2008. της 5ης Μαΐου Για τροποποίηση του παραρτήµατος VIII του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου όσον αφορά τις απαιτήσεις για ορισµένες µεταποιηµένες τροφές ζώων συντροφιάς. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 437/2008. της 21ης Μαΐου Για τροποποίηση των παραρτηµάτων VII, X και XI του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου όσον αφορά τις απαιτήσεις για τη µεταποίηση του γάλακτος και των προϊόντων µε βάση το γάλα που ορίζονται ως υλικό της κατηγορίας 3. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 669/2008. της 15ης Ιουλίου Για τη συµπλήρωση του παραρτήµατος ΙΓ του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1013/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τις µεταφορές αποβλήτων. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 777/2008. της 4ης Αυγούστου Σχετικά µε την τροποποίηση των παραρτηµάτων I, V και VII του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τον καθορισµό υγειονοµικών κανόνων σχετικά µε τα ζωικά υποπροϊόντα που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 219/2009. της 11ης Μαρτίου Για την προσαρµογή στην απόφαση 1999/468/ΕΚ του Συµβουλίου, ορισµένων πράξεων που υπόκεινται στη διαδικασία του άρθρου 251 της συνθήκης, όσον αφορά την κανονιστική διαδικασία µε έλεγχο. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 308/2009. της 15ης Απριλίου Σχετικά µε την τροποποίηση των παραρτηµάτων ΙΙΙΑ και VI του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1013/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τις µεταφορές αποβλήτων, µε σκοπό την προσαρµογή τους στην επιστηµονική και τεχνική πρόοδο. 345

346 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1069/2009. της 21ης Οκτωβρίου Περί υγειονοµικών κανόνων για ζωικά υποπροϊόντα και παράγωγα προϊόντα που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο και για την κατάργηση του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 (κανονισµός για τα ζωικά υποπροϊόντα). ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 413/2010. της 12ης Μαΐου Για την τροποποίηση των παραρτηµάτων ΙΙΙ, IV και V του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1013/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τις µεταφορές αποβλήτων, ώστε να ληφθούν υπόψη οι αλλαγές που εγκρίθηκαν µε την απόφαση C(2008) 156 του Συµβουλίου του ΟΟΣΑ. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 596/2009. της 18ης Ιουνίου Για την προσαρµογή στην απόφαση 1999/468/ΕΚ του Συµβουλίου, ορισµένων πράξεων που υπόκεινται στη διαδικασία του άρθρου 251 της συνθήκης, όσον αφορά την κανονιστική διαδικασία µε έλεγχο. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 595/2010. της 2ης Ιουλίου Σχετικά µε την τροποποίηση των παραρτηµάτων VIII, Χ και ΧΙ και του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τον καθορισµό υγειονοµικών κανόνων σχετικά µε τα ζωικά υποπροϊόντα που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο.. Ο ΗΓΙΑ 1967/548/ΕΟΚ. της 27ης Ιουνίου Περί προσεγγίσεως των νοµοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων που αφορούν στην ταξινόµηση, συσκευασία και επισήµανση των επικινδύνων ουσιών. Ο ΗΓΙΑ 1969/81/ΕΟΚ. της 13ης Μαρτίου Περί τροποποιήσεως της οδηγίας του Συµβουλίου της 27ης Ιουνίου 1967 «περί προσεγγίσεως των νοµοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων που αφορούν στην ταξινόµηση, συσκευασία και επισήµανση των επικινδύνων ουσιών». Ο ΗΓΙΑ 1970/189/ΕΟΚ. της 6ης Μαρτίου Περί τροποποιήσεως των οδηγιών του Συµβουλίου της 27ης Ιουνίου 1967 και της 13ης Μαρτίου 1969 «περί προσεγγίσεως των νοµοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων που αφορούν στην ταξινόµηση, συσκευασία και επισήµανση των επικινδύνων ουσιών». Ο ΗΓΙΑ 1973/146/ΕΟΚ. της 21ης Μαΐου Περί τροποποιήσεως της οδηγίας 67/548/ΕΟΚ του Συµβουλίου «περί προσεγγίσεως των νοµοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων που αφορούν στην ταξινόµηση, συσκευασία και επισήµανση των επικινδύνων ουσιών». Ο ΗΓΙΑ 1975/409/ΕΟΚ. της 24ης Ιουνίου Περί τροποποιήσεως της οδηγίας 67/548/ΕΟΚ του Συµβουλίου «περί προσεγγίσεως των νοµοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων που αφορούν στην ταξινόµηση, συσκευασία και επισήµανση των επικινδύνων ουσιών». Ο ΗΓΙΑ 1975/442/ΕΟΚ. της 15ης Ιουλίου Περί των στερεών αποβλήτων. Ο ΗΓΙΑ 1976/464/ΕΟΚ. της 4ης Μαΐου Περί ρυπάνσεως που προκαλείται από ορισµένες 346

347 επικίνδυνες ουσίες που εκχέονται στο υδάτινο περιβάλλον της Κοινότητας. Ο ΗΓΙΑ 1976/769/ΕΟΚ. της 26ης Ιουλίου Περί προσεγγίσεως των νοµοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών µελών που αφορούν περιορισµούς κυκλοφορίας στην αγορά και χρήσεως µερικών επικινδύνων ουσιών και παρασκευασµάτων. Ο ΗΓΙΑ 1976/907/ΕΟΚ. της 14ης Ιουλίου Περί προσαρµογής στην τεχνική πρόοδο της οδηγίας του Συµβουλίου της 27ης Ιουνίου 1967 «περί προσεγγίσεως των νοµοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων περί ταξινοµήσεως, συσκευασίας και επισηµάνσεως των επικινδύνων ουσιών». Ο ΗΓΙΑ 1979/370/ΕΟΚ. της 30ης Ιανουαρίου Περί δευτέρας προσαρµογής στην τεχνική πρόοδο της οδηγίας 67/548/EOK του Συµβουλίου «περί προσεγγίσεως των νοµοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των αναφεροµένων στην ταξινόµηση, συσκευασίας και επισηµάνσεως των επικινδύνων ουσιών». Ο ΗΓΙΑ 1979/831/ΕΟΚ. της 18ης Σεπτεµβρίου Τροποποιούσα για έκτη φορά την οδηγία 67/548/ΕΟΚ «περί προσεγγίσεως των νοµοθετικών κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων περί ταξινοµήσεως, συσκευασίας και επισηµάνσεως των επικινδύνων ουσιών». Ο ΗΓΙΑ 1988/379/ΕΟΚ. της 7ης Ιουλίου Για την προσέγγιση των νοµοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών µελών που αφορούν την ταξινόµηση, τη συσκευασία και την επισήµανση των επικίνδυνων παρασκευασµάτων. Ο ΗΓΙΑ 1989/178/ΕΟΚ. της 22ης Φεβρουαρίου Για την προσαρµογή στην τεχνική πρόοδο της οδηγίας 88/379/ΕΟΚ του Συµβουλίου για την προσέγγιση των νοµοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών µελών σχετικά µε την ταξινόµηση, τη συσκευασία και την επισήµανση των επικίνδυνων προϊόντων. Ο ΗΓΙΑ 1990/313/ΕΟΚ. της 7ης Ιουνίου Σχετικά µε την ελεύθερη πληροφόρηση για θέµατα περιβάλλοντος Ο ΗΓΙΑ 1990/667/ΕΟΚ. της 27ης Νοεµβρίου Για τη θέσπιση υγειονοµικών κανόνων για τη διάθεση και τη µεταποίηση ζωικών αποβλήτων, τη διάθεσή τους στην αγορά και την προστασία από τους παθογόνους οργανισµούς των ζωοτροφών ζωικής προέλευσης ή µε βάση τα ψάρια και για την τροποποίηση της οδηγίας 90/425/ΕΟΚ. Ο ΗΓΙΑ 1991/156/ΕΟΚ. της 18ης Μαρτίου Οδηγία του Συµβουλίου της 18ης Μαρτίου 1991 για την τροποποίηση της οδηγίας 75/442/ΕΟΚ περί των στερεών αποβλήτων. Ο ΗΓΙΑ 1991/414/ΕΟΚ. της 22ης Ιουλίου Για δέκατη τέταρτη προσαρµογή στην τεχνική πρόοδο της οδηγίας 67/548/ΕΟΚ του Συµβουλίου περί προσεγγίσεως των νοµοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων που αφορούν την ταξινόµηση, συσκευασία και επισήµανση των επικίνδυνων ουσιών. 347

348 Ο ΗΓΙΑ 91/689/ΕΟΚ. της 12ης εκεµβρίου Για τα επικίνδυνα απόβλητα. Ο ΗΓΙΑ 1991/692/ΕΟΚ. της 23ης εκεµβρίου Για την τυποποίηση και τον εξορθολογισµό των εκθέσεων που αφορούν την εφαρµογή ορισµένων οδηγιών για το περιβάλλον. Ο ΗΓΙΑ 1994/31/ΕΚ. της 27ης Ιουνίου Για την τροποποίηση της οδηγίας 91/689/ΕΟΚ για τα επικίνδυνα απόβλητα. Ο ΗΓΊΑ 1996/61/ΕΚ. της 24ης Σεπτεµβρίου Σχετικά µε την ολοκληρωµένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης. Ο ΗΓΙΑ 1997/11/ΕΚ. της 3ης Μαρτίου Περί τροποποιήσεως της οδηγίας 85/337/ΕΟΚ για την εκτίµηση των επιπτώσεων ορισµένων δηµοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον. Ο ΗΓΙΑ 1999/31/ΕΟΚ. της 26ης Απριλίου Περί υγειονοµικής ταφής των αποβλήτων. Ο ΗΓΙΑ 2000/60/ΕΚ. της 4ης Οκτωβρίου Για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τοµέα της πολιτικής των υδάτων. Ο ΗΓΙΑ 2000/76/ΕΟΚ. της 4ης εκεµβρίου Για την αποτέφρωση των αποβλήτων. Ο ΗΓΙΑ 2001/80/ΕΚ. της 23ης Οκτωβρίου Για τον περιορισµό των εκποµπών στην ατµόσφαιρα ορισµένων ρύπων. Ο ΗΓΙΑ 2003/4/ΕΚ. της 28ης Ιανουαρίου Για την πρόσβαση του κοινού σε περιβαλλοντικές πληροφορίες και για την κατάργηση της οδηγίας 90/ 313/ΕΟΚ του Συµβουλίου. Ο ΗΓΙΑ 2003/35/ΕΚ. της 26ης Μαΐου Σχετικά µε τη συµµετοχή του κοινού στην κατάρτιση ορισµένων σχεδίων και προγραµµάτων που αφορούν το περιβάλλον και µε την τροποποίηση όσον αφορά τη συµµετοχή του κοινού και την πρόσβαση στη δικαιοσύνη, των οδηγιών 85/337/ΕΟΚ και 96/61/ΕΚ του Συµβουλίου. Ο ΗΓΙΑ 2003/87/ΕΚ. της 13ης Οκτωβρίου Σχετικά µε τη θέσπιση συστήµατος εµπορίας δικαιωµάτων εκποµπής αερίων θερµοκηπίου εντός της Κοινότητας και την τροποποίηση της οδηγίας 96/61/ΕΚ του Συµβουλίου. Ο ΗΓΙΑ 2004/35/ΕΚ. της 21ης Απριλίου Σχετικά µε την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζηµία. Ο ΗΓΙΑ 2004/101/ΕΚ. της 27ης Οκτωβρίου Για την τροποποίηση της οδηγίας 2003/87/ΕΚ σχετικά µε τη θέσπιση συστήµατος εµπορίας δικαιωµάτων εκποµπής αερίων θερµοκηπίου εντός της Κοινότητας, όσον αφορά τους µηχανισµούς έργων του πρωτοκόλλου του Κιότο. 348

349 Ο ΗΓΙΑ 2006/105/ΕΚ. της 20ης εκεµβρίου Για την προσαρµογή των οδηγιών 73/239/ΕΟΚ, 74/557/ΕΟΚ και 2002/83/ΕΚ στον τοµέα του περιβάλλοντος, λόγω της προσχώρησης της Βουλγαρίας και της Ρουµανίας. Ο ΗΓΙΑ 2008/98/ΕΚ. της 19ης Νοεµβρίου Για τα απόβλητα και την κατάργηση ορισµένων οδηγιών. Ο ΗΓΙΑ 2008/98/ΕΚ. της 19ης Νοεµβρίου Για την τροποποίηση της οδηγίας 2003/87/ΕΚ ώστε να ενταχθούν οι αεροπορικές δραστηριότητες στο σύστηµα εµπορίας δικαιωµάτων εκποµπής αερίων θερµοκηπίου εντός της Κοινότητας. Ο ΗΓΙΑ 2009/29/ΕΚ. της 23ης Απριλίου Για τροποποίηση της οδηγίας 2003/87/ΕΚ µε στόχο τη βελτίωση και την επέκταση του συστήµατος εµπορίας δικαιωµάτων εκποµπής αερίων θερµοκηπίου της Κοινότητας. Ο ΗΓΙΑ 2009/29/ΕΚ. της 23ης Απριλίου Σχετικά µε την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα σε γεωλογικούς σχηµατισµούς και για την τροποποίηση της οδηγίας 85/337/ΕΟΚ του Συµβουλίου, των οδηγιών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου 2000/60/ΕΚ, 2001/80/ΕΚ, 2004/35/ΕΚ, 2006/12/ΕΚ και 2008/1/ΕΚ, και του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1013/2006. ΑΠΟΦΑΣΗ 1996/350/ΕΚ. της 24ης Μαΐου Απόφαση της Επιτροπής της 24ης Μαΐου 1996 για την προσαρµογή των παραρτηµάτων ΙΙ Α και ΙΙ Β της οδηγίας 75/442/ΕΟΚ του Συµβουλίου για τα απόβλητα. ΑΠΟΦΑΣΗ 2000/532/ΕΚ. της 3ης Μαΐου Για αντικατάσταση της απόφασης 94/3/ΕΚ για τη θέσπιση καταλόγου αποβλήτων σύµφωνα µε το άρθρο 1 στοιχείο α) της οδηγίας 75/442/ΕΟΚ του Συµβουλίου και της απόφασης 94/904/ΕΚ του Συµβουλίου για την κατάρτιση καταλόγου επικίνδυνων αποβλήτων κατ εφαρµογή του άρθρου 1 παράγραφος 4 της οδηγίας 91/689/ΕΟΚ του Συµβουλίου για τα επικίνδυνα απόβλητα. ΑΠΟΦΑΣΗ 2001/118/ΕΚ. της 16ης Ιανουαρίου Για τροποποίηση της απόφασης 2000/532/ΕΚ όσον αφορά τον κατάλογο αποβλήτων. ΑΠΟΦΑΣΗ 2001/119/ΕΚ. της 22ας Ιανουαρίου Για την τροποποίηση της απόφασης 200/532/ΕΚ που αντικαθιστά την απόφαση 94/3/ΕΚ για τη θέσπιση καταλόγου αποβλήτων σύµφωνα µε το άρθρο 1 στοιχείο α) της οδηγίας 75/442/ΕΟΚ περί των στερεών αποβλήτων και της απόφασης 94/904/ΕΚ του Συµβουλίου για την κατάρτιση καταλόγου επικίνδυνων αποβλήτων σύµφωνα µε το άρθρο 1 παράγραφος 4 της οδηγίας 91/689/ΕΟΚ του Συµβουλίου για τα επικίνδυνα απόβλητα. ΑΠΟΦΑΣΗ 2001/573/ΕΚ. της 23ης Ιουλίου Για την τροποποίηση της απόφασης 2000/532/ΕΚ της Επιτροπής όσον αφορά τον κατάλογο αποβλήτων. ΑΠΟΦΑΣΗ 2003/33/ΕΚ. της 19ης εκεµβρίου 2002 Για τον καθορισµό κριτηρίων και διαδικασιών αποδοχής των αποβλήτων στους χώρους υγειονοµικής ταφής σύµφωνα µε το άρθρο 16 και το παράρτηµα ΙΙ 349

350 της οδηγίας 1999/31/ΕΚ ΑΠΟΦΑΣΗ 2003/321/ΕΚ. της 12ης Μαΐου Για µεταβατικά µέτρα, σύµφωνα µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, όσον αφορά τα πρότυπα µεταποίησης του αίµατος των θηλαστικών. ΑΠΟΦΑΣΗ 2003/325/ΕΚ. της 12ης Μαΐου Για µεταβατικά µέτρα, σύµφωνα µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου όσον αφορά το διαχωρισµό των µονάδων µεταποίησης υλικών των κατηγοριών 1, 2 και 3. ΑΠΟΦΑΣΗ 2003/326/ΕΚ. της 12ης Μαΐου Για µεταβατικά µέτρα, σύµφωνα µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, όσον αφορά το διαχωρισµό των µονάδων ελαιοχηµικών προϊόντων των κατηγοριών 2 και 3. ΑΠΟΦΑΣΗ 2003/327/ΕΚ. της 12ης Μαΐου Για µεταβατικά µέτρα σύµφωνα µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 όσον αφορά τη λειτουργία µονάδων αποτέφρωσης ή συναποτέφρωσης χαµηλού δυναµικού που δεν αποτεφρώνουν ή συναποτεφρώνουν υλικά ειδικού κινδύνου ή σφάγια που τα περιέχουν. ΑΠΟΦΑΣΗ 2003/328/ΕΚ. της 12ης Μαΐου Για µεταβατικά µέτρα, σύµφωνα µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, όσον αφορά τη χρήση υπολειµµάτων τροφίµων της κατηγορίας 3 στη διατροφή των χοίρων και την απαγόρευση της ανακύκλωσης εντός ενός ζωικού είδους για τη διατροφή χοίρων µε χυλό. ΑΠΟΦΑΣΗ 2003/329/ΕΚ. της 12ης Μαΐου Για µεταβατικά µέτρα, σύµφωνα µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, όσον αφορά τη διαδικασία θερµικής επεξεργασίας της κόπρου. ΑΠΟΦΑΣΗ 2004/99/ΕΚ. της 29ης Ιανουαρίου Σχετικά µε κοινοτική χρηµατοδοτική συνεισφορά για την αξιολόγηση των µεθόδων ανίχνευσης µεταποιηµένων ζωικών πρωτεϊνών στις ζωοτροφές. ΑΠΟΦΑΣΗ 2005/14/ΕΚ. της 6ης Ιανουαρίου Για την τροποποίηση της απόφασης 2003/329/ΕΚ όσον αφορά την παράταση της ισχύος των µεταβατικών µέτρων σχετικά µε τη διαδικασία θερµικής επεξεργασίας της κόπρου σύµφωνα µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου. ΑΠΟΦΑΣΗ 2005/598/ΕΚ. της 2ας Αυγούστου Για την απαγόρευση διάθεσης στην αγορά προϊόντων που προέρχονται από βοοειδή που έχουν γεννηθεί ή εκτραφεί στο Ηνωµένο Βασίλειο πριν από την 1η Αυγούστου 1996 για κάθε σκοπό και για την εξαίρεση των ζώων αυτών από ορισµένα µέτρα καταπολέµησης και εξάλειψης που καθορίζονται στον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 999/2001. ΑΠΟΦΑΣΗ 2006/129/ΕΚ. της 7ης Φεβρουαρίου Για την τροποποίηση της απόφασης 2003/329/ΕΚ σχετικά µε την παράταση ισχύος των µεταβατικών µέτρων όσον αφορά τη διαδικασία θερµικής 350

351 επεξεργασίας της κόπρου. ΑΠΟΦΑΣΗ 2006/677/ΕΚ. της 29ης Σεπτεµβρίου Για τον καθορισµό κατευθυντήριων γραµµών που προβλέπουν κριτήρια για τη διεξαγωγή των ελέγχων βάσει του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 882/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τη διενέργεια επίσηµων ελέγχων της συµµόρφωσης προς τη νοµοθεσία περί ζωοτροφών και τροφίµων και προς τους κανόνες για την υγεία και την καλή διαβίωση των ζώων. ΑΠΟΦΑΣΗ 2007/263/ΕΚ. της 23ης Απριλίου Για την τροποποίηση της απόφασης 2004/210/ΕΚ σχετικά µε τη σύσταση επιστηµονικών επιτροπών στον τοµέα της ασφάλειας των καταναλωτών, της δηµόσιας υγείας και του περιβάλλοντος. 351

352 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ: ΙΑΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΟΡΩΝ «ΚΑΥΣΗ» ΚΑΙ «ΑΠΟΤΕΦΡΩΣΗ» ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ «ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΤΑΦΗΣ» ΚΑΙ «ΤΑΦΗΣ» (Πηγή: Γ..Ζ.Α.) Σύµφωνα µε το Παράρτηµα Ι του 1774/2002 ΕΚ: Αποτέφρωση (Incineration) είναι η διάθεση ζωικών υποπροϊόντων ή προϊόντων που παράγονται από αυτά σε µονάδα αποτέφρωσης (incineration plant). Μονάδα αποτέφρωσης (Incineration plant) είναι ο χώρος διάθεσης των υποπροϊόντων, όπως ορίζεται στο άρθρο 3 παράγραφος 4 της οδηγίας 2000/76/ΕΚ: «Μονάδα αποτέφρωσης»: κάθε σταθερή ή κινητή τεχνική µονάδα µε τον εξοπλισµό της, που προορίζεται αποκλειστικά για θερµική επεξεργασία αποβλήτων, µε ή χωρίς ανάκτηση της θερµότητας που εκλύεται κατά την καύση. Συµπεριλαµβάνονται η αποτέφρωση αποβλήτων µε οξείδωση καθώς και άλλες τεχνικές θερµικής επεξεργασίας όπως η πυρόλυση, η αεριοποίηση ή η τεχνική πλάσµατος, εφόσον οι ουσίες που προέρχονται από την επεξεργασία στη συνέχεια αποτεφρώνονται. Ο ορισµός αυτός καλύπτει τους χώρους και το σύνολο των εγκαταστάσεων αποτέφρωσης, όπου συµπεριλαµβάνονται όλες οι γραµµές αποτέφρωσης, οι εγκαταστάσεις παραλαβής, αποθήκευσης και επιτόπιας προεπεξεργασίας των αποβλήτων, τα συστήµατα τροφοδότησης της µονάδας µε απόβλητα, καύσιµο και αέρα, ο λέβητας, οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας των καυσαερίων, οι επί τόπου εγκαταστάσεις επεξεργασίας ή αποθήκευσης των υπολειµµάτων και των λυµάτων, η καπνοδόχος, οι διατάξεις και τα συστήµατα για τον έλεγχο των εργασιών αποτέφρωσης και την καταγραφή και διαρκή παρακολούθηση των συνθηκών αποτέφρωσης. Μονάδα αποτέφρωσης χαµηλού δυναµικού είναι η µονάδα αποτέφρωσης µε ρυθµό / απόδοση µικρότερη των 50 κιλών ζωικών υποπροϊόντων ανά ώρα. Μονάδα αποτέφρωσης υψηλού δυναµικού είναι η µονάδα αποτέφρωσης διαφορετική από τη µονάδα αποτέφρωσης χαµηλού δυναµικού. Σύµφωνα µε τον «Κώδικα της εφαρµογής της Κοινοτικής νοµοθεσίας για τα ζωικά υποπροϊόντα σε σχέση µε την υγεία των ζώων τη δηµόσια υγεία και τα απόβλητα» SANCO/445/2004 : Καύση (Burning) είναι µια απλή µέθοδος θερµικής καταστροφής των οργανικών υλικών όπου η φωτιά συντηρείται από το ίδιο το οργανικό υλικό µε την προσθήκη στερεού ή υγρού καυσίµου και γίνεται στην ύπαιθρο ή σε απλές κατασκευές. Συνεπώς είναι ξεκάθαρος και πλήρης ο διαχωρισµός των εννοιών «αποτέφρωση» και «καύση». 352

353 Σύµφωνα µε το Παράρτηµα Ι του 1774/2002/ΕΚ : Χώρος υγειονοµικής ταφής (landfill) είναι ο χώρος διάθεσης υποπροϊόντων, όπως ορίζεται στην οδηγία 1999/31/ΕΚ. Αφορά δηλαδή τους Χ.Υ.Τ.Α που έχουν εγκριθεί από το Υ.ΠΕ.Κ.Α. Σύµφωνα µε τον «Κώδικα της εφαρµογής της Κοινοτικής νοµοθεσίας για τα ζωικά υποπροϊόντα σε σχέση µε την υγεία των ζώων τη δηµόσια υγεία και τα απόβλητα» SANCO/445/2004: Ταφή (Burial) είναι η διαδικασία ενταφιασµού υποπροϊόντων στο έδαφος χωρίς επαγγελµατική διαχείριση. Αφορά δηλαδή κάθε ενταφιασµό σε µη εγκεκριµένο Χ.Υ.Τ.Α. ιάθεση των ζωικών υποπροϊόντων µε αποτέφρωση και υγειονοµική ταφή: Όλα τα ζωικά υποπροϊόντα, µεταποιηµένα και µη, µπορούν να οδηγηθούν απ ευθείας για αποτέφρωση σε µονάδα αποτέφρωσης εγκεκριµένη (από το Υ.ΠΕ.Κ.Α.) µε βάση την οδηγία 2000/76/ΕΚ. Όλα τα µη µεταποιηµένα ζωικά υποπροϊόντα µπορούν να οδηγηθούν απ ευθείας για αποτέφρωση σε µονάδα αποτέφρωσης υψηλού δυναµικού εγκεκριµένη µε το άρθρο 12 του 1774/2002 ΕΚ. Τα νεκρά ζώα συντροφιάς, τα µη µεταποιηµένα υλικά κατηγορίας 3 και 2 καθώς και τα υλικά ειδικού κινδύνου ή /και ολόκληρα πτώµατα ζώων που περιέχουν υλικό ειδικού κινδύνου µπορούν να οδηγηθούν απ ευθείας για αποτέφρωση σε µονάδα αποτέφρωσης χαµηλού δυναµικού εγκεκριµένη µε το άρθρο 12 του καν. 1774/2002 ΕΚ. Όλα τα ζωικά υποπροϊόντα αφού µεταποιηθούν, µπορούν να οδηγηθούν για αποτέφρωση ή συναποτέφρωση σε µονάδα αποτέφρωσης ή συναποτέφρωσης εγκεκριµένη µε βάση την οδηγία 2000/76/ΕΚ. Όλα τα ζωικά υποπροϊόντα, εκτός από τα ζώα που είναι ύποπτα ή στα οποία έχει επίσηµα επιβεβαιωθεί σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια ή / και ζώα τα οποία θανατώνονται στο πλαίσιο µέτρων εξάλειψης των σπογγωδών εγκεφαλοπαθειών, αφού µεταποιηθούν σε εγκεκριµένη µονάδα µεταποίησης της κατηγορίας τους, µπορούν να οδηγηθούν σε χώρο υγειονοµικής ταφής εγκεκριµένο µε βάση την οδηγία 1999/31/ΕΚ. Εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων (που αναφέρονται στον 1774/2002 ΕΚ) απαγορεύεται να οδηγούνται σε χώρο υγειονοµικής ταφής µη µεταποιηµένα ζωικά υποπροϊόντα. ιάθεση των ζωικών υποπροϊόντων µε καύση και ταφή: Σύµφωνα µε το άρθρο 24 του 1774/2002 ΕΚ : 353

354 α) τα νεκρά ζώα συντροφιάς µπορούν να διατίθενται ως απόβλητα µε ταφή β) τα ακόλουθα ζωικά υποπροϊόντα που προέρχονται από απόµερες περιοχές µπορούν να διατίθενται ως απόβλητα µε επί τόπου καύση ή ταφή: - ολόκληρα πτώµατα ζώων που περιέχουν υλικό ειδικού κινδύνου, - υλικά της κατηγορίας 2, - υλικά της κατηγορίας 3, - τα ζωικά υποπροϊόντα σε περίπτωση εκδήλωσης επιζωοτίας κατονοµαζόµενης στον κατάλογο Α του ιεθνούς Γραφείου Επιζωοτιών ( ΓΕ). γ) και στις απόµερες περιοχές απαγορεύεται η καύση ή η ταφή ζώων για τα οποία υπάρχει υπόνοια ή στα οποία έχει επίσηµα επιβεβαιωθεί σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια. Η παραπάνω παρέκκλιση για τις απόµερες περιοχές τέθηκε σε ισχύ µετά από εισήγηση του Γραφείου ιαχείρισης Ζωικών Αποβλήτων, της ιεύθυνσης Κτηνιατρικής ηµόσιας Υγείας, του Υ.Π.Α.Α.Τ. προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Οι απόµερες περιοχές αναφέρονται στη σχετική εγκύκλιο ( ) του Γ..Ζ.Α. 354

355 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙV: ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΙ ΙΑΘΕΣΗ ΑΙΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΦΑΓΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ (Πηγή: Γ..Ζ.Α.) Το αίµα που προέρχεται από ζώα κατάλληλα για ανθρώπινη κατανάλωση και για διάφορους λόγους εκτρέπεται από την ανθρώπινη διατροφική αλυσίδα καθώς και το αίµα που δεν είναι κατάλληλο για ανθρώπινη κατανάλωση ανήκει στα υποπροϊόντα ζωικής προέλευσης και αποτελεί αντικείµενο του 1774/2002 ΕΚ. Εποµένως αφ ενός µεν πρέπει να συλλέγεται και αφ ετέρου να ταξινοµείται και να διατίθεται ως ακολούθως : Το αίµα των µη µηρυκαστικών ζώων από ζώα που σφάζονται σε σφαγείο, αφού έχουν κριθεί κατάλληλα για σφαγή και κατανάλωση από τον άνθρωπο µετά από επιθεώρηση πριν και µετά τη σφαγή, κατατάσσεται στα υλικά κατηγορίας 3 (άρθρο 6 παρ. 1 δ) του 1774/2002 ΕΚ) και µπορεί: - να χρησιµοποιηθεί για την παρασκευή ζωοτροφών για ζώα συντροφιάς σε µονάδα εγκεκριµένη µε το άρθρο 18 του 1774/2002 ΕΚ, - να χρησιµοποιηθεί για την παραγωγή προϊόντων αίµατος σε µονάδα εγκεκριµένη µε το άρθρο 17 του 1774/2002 ΕΚ (παράρτηµα VII, κεφάλαιο ΙΙΙ) - να χρησιµοποιηθεί για την παραγωγή µεταποιηµένων ζωικών πρωτεϊνών (αιµατάλευρα) σε µονάδα εγκεκριµένη µε το άρθρο 17 του 1774/2002 ΕΚ (παράρτηµα VII, κεφάλαιο Ι) - να οδηγηθεί σε µονάδα παραγωγής βιοαερίου ή λιπασµατοποίησης εγκεκριµένη σύµφωνα µε το άρθρο 15 του 1774/2002 ΕΚ, - να οδηγηθεί σε τεχνική µονάδα εγκεκριµένη σύµφωνα µε το άρθρο 18 του 1774/2002 ΕΚ - αφού µεταποιηθεί, σε µονάδα µεταποίησης εγκεκριµένη σύµφωνα µε το άρθρο 13 του 1774/2002 ΕΚ, µπορεί να αποτεφρωθεί ή να συναποτεφρωθεί, σε µονάδα αποτέφρωσης ή συναποτέφρωσης εγκεκριµένη σύµφωνα µε το άρθρο 12 του 1774/2002ΕΚ, ή µπορεί να οδηγηθεί σε χώρο υγειονοµικής ταφής εγκεκριµένο βάσει της Οδηγίας 1999/31/ΕΚ, - κατευθείαν να αποτεφρωθεί σε µονάδα αποτέφρωσης εγκεκριµένη σύµφωνα µε το άρθρο 12 του 1774/2002 ΕΚ. Το αίµα των µηρυκαστικών ζώων από ζώα που σφάζονται σε σφαγείο ταξινοµείται και διατίθεται ως εξής : 355

356 σαν υλικό κατηγορίας 1 όταν προέρχεται από ζώο µε εγκεφαλοπάθεια ή όταν περιέχει κατάλοιπα ή έχει συλλεγεί κατά την επεξεργασία λυµάτων από εγκαταστάσεις στις οποίες έχει αφαιρεθεί υλικό ειδικού κινδύνου. Αυτό το αίµα διατίθεται σαν υλικό κατηγορίας 1 σαν υλικό κατηγορίας 3 όταν προέρχεται από ζώο κατάλληλο για κατανάλωση από τον άνθρωπο ως αποτέλεσµα ελέγχων πριν και µετά τη σφαγή, συµπεριλαµβανοµένης της ταχείας δοκιµής για ΜΣΕ, όπου χρειάζεται. Το αίµα αυτό µπορεί να διατεθεί µε όλους τους δυνατούς τρόπους που αναφέρονται παραπάνω για το αίµα των µη µηρυκαστικών σαν υλικό κατηγορίας 2 όταν δεν µπορούµε να το κατατάξουµε ούτε στην κατηγορία 1 ούτε στην κατηγορία 3 και µπορεί τότε: - είτε να οδηγηθεί σε µονάδα παραγωγής βιοαερίου ή λιπασµατοποίησης εγκεκριµένη σύµφωνα µε το άρθρο 15 του 1774/2002 ΕΚ - είτε να οδηγηθεί σε τεχνική µονάδα εγκεκριµένη σύµφωνα µε το άρθρο 18 του 1774/2002 ΕΚ - είτε αφού µεταποιηθεί σε µονάδα µεταποίησης εγκεκριµένη σύµφωνα µε το άρθρο 13 του 1774/2002 ΕΚ, µπορεί να αποτεφρωθεί ή να συναποτεφρωθεί, σε µονάδα αποτέφρωσης ή συναποτέφρωσης εγκεκριµένη σύµφωνα µε το άρθρο 12 του 1774/2002 ΕΚ, ή µπορεί να οδηγηθεί σε χώρο υγειονοµικής ταφής εγκεκριµένο βάσει της οδηγίας 1999/31/ΕΚ - είτε κατευθείαν να αποτεφρωθεί σε µονάδα αποτέφρωσης εγκεκριµένη σύµφωνα µε το άρθρο 12 του 1774/2002 ΕΚ Το αίµα που προέρχεται από ζώα που δεν έχουν σφαχθεί σε σφαγείο (περίπτωση του άρθρου 6 παρ. ια) του 1774/2002 ΕΚ) µπορεί : - να οδηγηθεί σε τεχνική µονάδα εγκεκριµένη σύµφωνα µε το άρθρο 18 του 1774/2002 ΕΚ, - αφού µεταποιηθεί, σε µονάδα µεταποίησης εγκεκριµένη µε το άρθρο 13 του 1774/2002 ΕΚ, µπορεί να αποτεφρωθεί ή να συναποτεφρωθεί, σε µονάδα αποτέφρωσης ή συναποτέφρωσης εγκεκριµένη µε το άρθρο 12 του 1774/2002 ΕΚ, ή µπορεί να οδηγηθεί σε χώρο υγειονοµικής ταφής εγκεκριµένο βάσει της οδηγίας 1999/31/ΕΚ, - κατευθείαν να αποτεφρωθεί σε µονάδα αποτέφρωσης εγκεκριµένη σύµφωνα µε το άρθρο 12 του καν.1774/2002/εκ. 356

357 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V. ΟΡΟΙ ΠΟΥ ΤΙΘΕΝΤΑΙ ΣΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΟΡΩΝ (ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ / Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε.) Στο παρόν Παράρτηµα αναφέρονται οι όροι που τίθενται στις αποφάσεις έγκρισης περιβαλλοντικών όρων, όπως προκύπτουν από τον 1774/2002 ΕΚ και περιγράφονται στην / Εγκύκλιο του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε.. Ο κανονισµός 1774 /2002 αναφέρεται στις εξής δραστηριότητες (Πίνακες 1 και 2). ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Κατηγορίες δραστηριοτήτων που εµπίπτουν στον Κανονισµό 1774/2002, βάσει της ΚΥΑ 15393/2332/02, και οι οποίες διαχειρίζονται ή παράγουν απόβλητα που περιέχουν ζωικά υποπροϊόντα ως πρώτη ή βοηθητική ύλη για παραγωγή άλλων προϊόντων, που δεν χρησιµοποιούνται από τον άνθρωπο. Οµάδα ραστηριότητα Είδος έργου 4 επικίνδυνων αποβλήτων (π.χ. αποτέφρωση, χηµική η Εγκαταστάσεις επεξεργασίας και διάθεσης κατεργασία) 4 επικίνδυνων αποβλήτων (π.χ. αποτέφρωση, χηµική η Εγκαταστάσεις επεξεργασίας και διάθεσης µη κατεργασία) Μόνο όσες διαχειρίζονται απόβλητα που περιέχουν υλικά που προκύπτουν από την επεξεργασία των υλικών που ανήκουν στο πεδίο εφαρµογής του 1774/2002 ΕΚ Ως άνω 4 η Υγειονοµική ταφή µη επικίνδυνων αποβλήτων Ως άνω 4 η Υγειονοµική ταφή επικίνδυνων αποβλήτων Ως άνω 4 η Μεµονωµένες εγκαταστάσεις µεταφόρτωσης καθώς και µεµονωµένες εγκαταστάσεις µηχανικής διαλογής στερεών αποβλήτων Μεµονωµένες εγκαταστάσεις παρασκευής 4 η εδαφοβελτιωτικών ή / και παραγωγής βιοαερίου ή / και παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από µη επικίνδυνα στερεά απόβλητα. 4 η Μεµονωµένοι χώροι εναπόθεσης ιλύων από εγκαταστάσεις µε φυσικοχηµικές διεργασίες επεξεργασίας τοξικών αποβλήτων Ως άνω Ως άνω Ως άνω 7 η Κτηνοτροφικές και Πτηνοτροφικές εγκαταστάσεις όλες 8 η Υδατοκαλλιέργειες όλες 9 η Παραγωγή και συντήρηση κρέατος Όλα τα σφαγεία 9 η Επεξεργασία υποπροϊόντων σφαγής και κατεργασίας κρέατος όλες 9 η Παραγωγή και συντήρηση κρέατος πουλερικών Όλα τα πτηνοσφαγεία 9 η Παραγωγή προϊόντων από κρέας ζώων και πουλερικών 9 η Επεξεργασία και συντήρηση βρώσιµων αλιευµάτων και των προϊόντων τους όλες όλες Οι δραστηριότητες που αναφέρονται στη συνέχεια ενδέχεται να χρησιµοποιούν αµέσως ή εµµέσως ζωικά υποπροϊόντα ως πρώτη ή βοηθητική ύλη για παραγωγή άλλων προϊόντων, που όµως χρησιµοποιούνται από τον άνθρωπο. Στην περίπτωση αυτή τίθεται σαν γενικός όρος για τα 357

358 υλικά να χορηγηθεί άδεια της αρµόδιας κτηνιατρικής υπηρεσίας και να εφαρµόζεται ο 1774/2002 ΕΚ: ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Κατηγορίες δραστηριοτήτων που εµπίπτουν στον Κανονισµό 1774/2002, βάσει της ΚΥΑ 15393/2332/02, και χρησιµοποιούν αµέσως ή εµµέσως ζωικά υποπροϊόντα ως πρώτη ή βοηθητική ύλη για παραγωγή άλλων προϊόντων, τα οποία χρησιµοποιούνται από τον άνθρωπο. Οµάδα ραστηριότητα Είδος έργου 9 η Παραγωγή άλλων µη εξευγενισµένων ελαίων και λιπών 9 η Παραγωγή µαργαρίνης και παρόµοιων βρώσιµων λιπών 9 η Παραγωγή παρασκευασµένων ζωοτροφών για κατοικίδια ζώα 9 η Κατεργασία και βαφή γουνοδερµάτων και άλλων δερµάτων µε το τρίχωµά τους 9 η Κατασκευή γούνινων ειδών και τεχνητής γούνας και ειδών από τεχνητή γούνα 9 η Κατεργασία και δέψη δέρµατος,ψυγεία συντήρησης δερµάτων και γούνας, αποθήκες ακατέργαστων δερµάτων Μόνο εφ όσον χρησιµοποιούν αµέσως ή εµµέσως ζωικών υποπροϊόντων ως πρώτη ή βοηθητική ύλη για παραγωγή άλλων προϊόντων, που όµως χρησιµοποιούνται από τον άνθρωπο. Ως άνω Ως άνω Ως άνω Ως άνω Ως άνω 9 η Παραγωγή χρωστικών υλών Ως άνω 9 η Παραγωγή άλλων οργανικών χηµικών ουσιών Ως άνω 9 η Παραγωγή βασικών φαρµακευτικών προϊόντων Ως άνω 9 η Παραγωγή φαρµακευτικών παρασκευασµάτων Ως άνω 9 η Παραγωγή σαπουνιών και απορρυπαντικών, προϊόντων καθαρισµού και στίλβωσης 9 η Παραγωγή αρωµάτων και παρασκευασµάτων καλλωπισµού Ως άνω Ως άνω 9 η Παραγωγή διαφόρων τύπων κόλλας και ζελατινών Ως άνω 9 η Ανακύκλωση µη µεταλλικών απορριµµάτων και υπολειµµάτων Ως άνω Κατά τη διαδικασία Έγκρισης των Περιβαλλοντικών όρων και ειδικότερα: i στην Μ.Π.Ε. ή στα συµπληρωµατικά στοιχεία ii στη διαδικασία δηµοσιοποίησης iii στη κατάρτιση και Έγκριση των Αποφάσεων Περιβαλλοντικών Όρων. iv στον έλεγχο της τήρησής τους. αναφέρονται όλα τα σχετικά στοιχεία που αναγκαιούν για την εφαρµογή των διατάξεων των 1774/2002 ΕΚ και της Οδηγίας 2000/76. Ως σχετικά στοιχεία νοούνται αυτά που αφορούν τους 358

359 περιβαλλοντικούς όρους και δεν είναι αρµοδιότητας των κτηνιατρικών υπηρεσιών. ιαχείριση αποβλήτων ζωικών υποπροϊόντων. Η διαχείριση των στερεών αποβλήτων διέπεται από τις διατάξεις των ΚΥΑ Η.Π /2727/03 (ΦΕΚ 1909/Β/ ) «Μέτρα και όροι για τη διαχείριση στερεών αποβλήτων εθνικός και περιφερειακός σχεδιασµός διαχείρισης», Η.Π /3508/02 (ΦΕΚ 1572/Β/ ) «Μέτρα και όροι για την υγειονοµική ταφή των αποβλήτων», και Η.Π /1546/97 «Μέτρα και όροι για τη διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων». Σύµφωνα µε τις παραπάνω Αποφάσεις ως απόβλητο ορίζεται κάθε ουσία ή αντικείµενο το οποίο ο κάτοχός του υποχρεούται να το απορρίψει. Εποµένως για την εφαρµογή του 1774/2002 ΕΚ ως απόβλητα νοούνται αυτά τα οποία υπάγονται στις διατάξεις των ως άνω νοµοθετηµάτων και περιέχουν υλικά της κατηγορίας 1 (όπως αυτά ορίζονται στο άρθρο 4 του 1774/2002 ΕΚ), υλικά της κατηγορίας 2 (καθορίζονται στο άρθρο 5), και υλικά της κατηγορίας 3 (καθορίζονται στο άρθρο 6). Κατά τα λοιπά ισχύουν οι ορισµοί που περιγράφονται στο άρθρο 2 και στο Παράρτηµα Ι του 1774/2002 ΕΚ. Τα απόβλητα που εµπίπτουν στις διατάξεις του 1774/2002 ΕΚ, και των τροποποιήσεών του και ανήκουν στην κατηγορία ΙΙΙ, θεωρούνται µη επικίνδυνα και η διαχείρισή τους γίνεται σύµφωνα µε τον Εθνικό σχεδιασµό διαχείρισης µη επικινδύνων αποβλήτων (παράρτηµα ΙΙ β ΚΥΑ 50910/2727/03 - ΦΕΚ 1909/Β/ ). Τα απόβλητα των κατηγοριών 1 και 2 προς το παρόν θεωρούνται ότι είναι επικίνδυνα απόβλητα λόγω του µολυσµατικού τους χαρακτήρα (κατηγορία 020 του Ε.Κ.Α., Απόφαση 2001/118/ΕΚ) και η διαχείρισή τους θα πρέπει να ικανοποιεί τα προβλεπόµενα από τη σχετική νοµοθεσία (ΚΥΑ 19396/1546/97,ΦΕΚ 1016/Β/97). Το Υπουργείο Γεωργίας µε το υπ. αρ / έγγραφό του, διευκρινίζει την ταξινόµηση σε κατηγορίες 1, 2, 3 και την διάθεση των υποπροϊόντων ζωικής προέλευσης που δεν προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση, σύµφωνα µε τον Κανονισµό 1774/2002 ΕΚ. Το έγγραφο αυτό λαµβάνεται υπόψη τόσο για την ταξινόµηση των υλικών, όσο και για την επιλογή της µεθόδου διαχείρισης των αντιστοίχων αποβλήτων. Η όλη διαδικασία θα περιγράφεται και θα αναλύεται στην Απόφαση Περιβαλλοντικών Όρων, και ο τελικός αποδέκτης θα αναφέρεται σαφώς. Έγκρισης των 359

360 Γενικοί Περιβαλλοντικοί όροι εγκαταστάσεων που περιέχουν ή και διαχειρίζονται υλικά και απόβλητα των τριών κατηγοριών του Κανονισµού 1774/2002/ΕΚ.: Ο Κανονισµός 1774/2002/ΕΚ, περιλαµβάνει όρους κτηνιατρικού ενδιαφέροντος και διατάξεις για την προστασία της δηµόσιας υγείας. Στις διατάξεις αυτές ως περιβαλλοντικοί όροι µπορούν να τίθενται µόνο αυτοί που διέπονται από την περιβαλλοντική νοµοθεσία. Ειδικότερα: 1. Εξετάζεται η παραγωγική διαδικασία και η προτεινόµενη µέθοδος διαχείρισης και ελέγχεται από περιβαλλοντικής πλευράς, εάν συµβαδίζει µε τον 1774/2002 ΕΚ. 2. Για τις µονάδες που ανήκουν επιπροσθέτως στο παράρτηµα Β της ΚΥΑ 15393/2332/2002 (υπαγωγή στην Οδηγία 96/61-IPPC), εξετάζονται και αναγράφονται και οι Βέλτιστες ιαθέσιµες Τεχνικές, όπως αυτές ορίζονται στην Απόφαση ΚΥΑ Η.Π /703/Φ 104/ ΦΕΚ 332/Β/ Αναφέρεται η κατηγορία των υλικών και αποβλήτων σύµφωνα µε τον Κανονισµό 1774/2002 ΕΚ, και τα σχετικά µέτρα που πρέπει να ληφθούν. 4. Οι περιβαλλοντικοί όροι για τη συλλογή, µεταφορά και αποθήκευση αποβλήτων που περιέχουν υλικά των ανωτέρω τριών κατηγοριών, ακολουθούν µεταξύ άλλων τις επόµενες διατάξεις του 1774/2002 ΕΚ. Η διακίνηση εν γένει ελέγχεται από τις Κτηνιατρικές υπηρεσίες. 5. Η αποθήκευση αποβλήτων γίνεται µόνο σε αποθηκευτικές εγκαταστάσεις εγκεκριµένες σύµφωνα µε το άρθρο 11 του 1774/2002 ΕΚ. 6. Εφόσον τα υλικά κατηγορίας 1, 2 και 3 δεν αποµακρύνονται καθηµερινά από τον τόπο στον οποίον παράγονται, πρέπει να αποθηκεύονται σε χώρο ή σε δοχεία υπό ψύξη. Τα δοχεία πρέπει να ταυτοποιούνται µε σαφήνεια, σύµφωνα µε την Κατηγορία του υλικού που περιέχουν, µε την επικόλληση ανεξίτηλης ταινίας πλάτους τουλάχιστον 15 εκατοστών χρώµατος κόκκινου για τα υλικά κατηγορίας 1, κίτρινου για τα υλικά κατηγορίας 2 και πράσινου για τα υλικά κατηγορίας 3, µε την επιφύλαξη των διατάξεων περί των υλικών ειδικού κινδύνου. 7. Η αποστολή αποβλήτων που περιέχουν ζωικά υποπροϊόντα και η αποστολή µεταποιηµένων προϊόντων σε άλλα κράτη µέλη, διέπονται από το άρθρο 8 του 1774/2002 ΕΚ. 8. Θα πρέπει να τηρείται µητρώο παραγωγής και διακίνησης αποβλήτων που περιέχουν ζωικά υποπροϊόντα και θα πρέπει να επιβάλλεται η υποχρέωση να ενηµερώνεται σε τακτική βάση και θα επιδεικνύεται στις ελέγχουσες υπηρεσίες.στοιχεία θα πρέπει να τηρούνται σε όλες τις περιπτώσεις παραγωγής οποιωνδήποτε αποβλήτων. 360

361 9. Στην Απόφαση περιλαµβάνονται οι ενδιάµεσοι και τελικοί αποδέκτες. 10. Υπάρχει τακτικός έλεγχος τήρησης των περιβαλλοντικών όρων από την αρµόδια αρχή, και προς τούτο θα καθορίζονται το χρονοδιάγραµµα και ο τρόπος ελέγχου. 11. Η Απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων θα αναστέλλεται αµέσως εάν παύσουν να πληρούνται οι προϋποθέσεις βάσει των οποίων χορηγήθηκε. 12. Σε κάθε περίπτωση οι µονάδες διαθέτουν έγκριση από την αδειοδοτούσα αρχή που αναφέρεται στον 1774/2002 ΕΚ και είναι η Κτηνιατρική Υπηρεσία. Ειδικοί επιπρόσθετοι Περιβαλλοντικοί όροι εγκαταστάσεων διαχείρισης και επεξεργασίας αποβλήτων που περιέχουν υλικά και απόβλητα των τριών κατηγοριών του Κανονισµού 1774/2002/ΕΚ.: 1. Έγκριση περιβαλλοντικών όρων µονάδων ενδιάµεσου χειρισµού. Για τις µονάδες ενδιαµέσου χειρισµού συµπεριλαµβάνονται περιβαλλοντικοί όροι που προκύπτουν από τα άρθρα 10 και 25 και του παραρτήµατος III του 1774/2002 ΕΚ: Οι µονάδες ενδιάµεσου χειρισµού της κατηγορίας 1 ή της κατηγορίας 2 πρέπει: να πληρούν τις απαιτήσεις του παραρτήµατος III κεφάλαιο I να χειρίζονται και να αποθηκεύουν υλικά της κατηγορίας 1 και της κατηγορίας 2, σύµφωνα µε τις διατάξεις του παραρτήµατος III κεφάλαιο II µέρος Β να προβαίνουν σε αυτοέλεγχο των εγκαταστάσεών τους, σύµφωνα µε το άρθρο 25. Οι µονάδες ενδιάµεσου χειρισµού της κατηγορίας της κατηγορίας 3 πρέπει: να πληρούν τις απαιτήσεις του παραρτήµατος III κεφάλαιο I να χειρίζονται και να αποθηκεύουν υλικά της κατηγορίας 3, σύµφωνα µε το παράρτηµα III κεφάλαιο II µέρος Α, να υποβάλλονται σε αυτοέλεγχο των εγκαταστάσεών τους, σύµφωνα µε το άρθρο Έγκριση περιβαλλοντικών όρων µονάδων αποθήκευσης Οι µονάδες αποθήκευσης ακολουθούν τους όρους και τις απαιτήσεις του άρθρου 11 και του παραρτήµατος III, κεφάλαιο IΙI του 1774/2002 ΕΚ. 361

362 3. Έγκριση περιβαλλοντικών όρων µονάδων αποτέφρωσης και συναποτέφρωσης Για τις µονάδες αποτέφρωσης και συναποτέφρωσης αποβλήτων συµπεριλαµβάνονται περιβαλλοντικοί όροι που ακολουθούν την Οδηγία 2000/76/ΕΚ και τον 1774/2002 ΕΚ. Η αποτέφρωση και συναποτέφρωση ζωικών υποπροϊόντων γίνεται είτε σύµφωνα µε τις διατάξεις της οδηγίας 2000/76/ΕΚ είτε, όταν δεν εφαρµόζεται η εν λόγω οδηγία (στην πλειοψηφία δηλαδή των περιπτώσεων που αφορούν τα ζωικά υποπροϊόντα), σύµφωνα µε τις διατάξεις του 1774/2002 ΕΚ, παράρτηµα IV. Οι Ειδικοί επιπρόσθετοι Περιβαλλοντικοί όροι περιλαµβάνουν τα ακόλουθα: Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει οι µονάδες αποτέφρωσης και συναποτέφρωσης υψηλού δυναµικού να πληρούν τουλάχιστον τους γενικούς όρους που περιέχονται στο παράρτηµα IV κεφάλαιο I,ΙΙ,ΙΙΙ,IV,V του 1774/2002 ΕΚ. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει οι µονάδες αποτέφρωσης και συναποτέφρωσης χαµηλού δυναµικού, στις οποίες δεν εφαρµόζεται η οδηγία 2000/76/ΕΚ, προκειµένου να εγκριθούν από τις αρµόδιες αρχές για τη διάθεση ζωικών υποπροϊόντων, οφείλουν να ακολουθούν τις διατάξεις του άρθρου 12 παρ. 3 του Κοινοτικού Κανονισµού 1774/2002/ΕΚ, όπως έχει τροποποιηθεί µε τον Κανονισµό 808/2003/ΕΚ. Προκειµένου να εγκριθούν από τις αρµόδιες αρχές για τη διάθεση ζωικών υποπροϊόντων, οι µονάδες αποτέφρωσης και συναποτέφρωσης χαµηλού δυναµικού στις οποίες δεν εφαρµόζεται η οδηγία 2000/76/ΕΚ οφείλουν: να χρησιµοποιούνται µόνον για τη διάθεση νεκρών ζώων συντροφιάς ή/και υλικού των κατηγοριών 2 και 3 να χρησιµοποιούνται µόνον για τη διάθεση υλικού της συγκεκριµένης αυτής εκµετάλλευσης, όταν ανήκουν σε µια εκµετάλλευση να πληρούν τις γενικές προϋποθέσεις του παραρτήµατος IV κεφάλαια I,II,IV (σχετικά µε τα κατάλοιπα), V και VI. Για τις εκποµπές που προκύπτουν από τις µονάδες αποτέφρωσης και συναποτέφρωσης που ακολουθούν τις διατάξεις της οδηγίας 2000/76, τίθεται ως υποχρέωση η συµµόρφωση προς τις διατάξεις µε τα παραρτήµατα Ι έως ΙV της Οδηγίας 2000/76. Τα παραρτήµατα αυτά αφορούν : τον προσδιορισµό διοξινών και φουρανίων, 362

363 τον προσδιορισµό των οριακών τιµών εκποµπών στον αέρα για τη αποτέφρωση και συναποτέφρωση αποβλήτων τις τεχνικές των µετρήσεων οριακές τιµές εκποµπών για τις απορρίψεις λυµάτων προερχόµενων από τον καθαρισµό των καυσαερίων οριακές τιµές εκποµπών για τη λειτουργία αποτεφρωτήρων και συναποτεφρωτήρων και µέθοδο υπολογισµού εκποµπών Στους περιβαλλοντικούς όρους τίθενται τα όρια εκποµπής, χρονοδιάγραµµα τακτικών ελέγχων και αναφορά στις µεθόδους ελέγχου. 4. Έγκριση µονάδων µεταποίησης υλικών της κατηγορίας 1 και της κατηγορίας 2. Ειδικότερα για να εγκριθούν οι µονάδες µεταποίησης υλικών της κατηγορίας 1 και της κατηγορίας 2, πρέπει να καλύπτουν τις απαιτήσεις που απορρέουν από τις παρακάτω αναφερόµενες διατάξεις του Κανονισµού 1774/2002/ΕΚ: να πληρούν τις απαιτήσεις του παραρτήµατος V κεφάλαιο I να χειρίζονται, να µεταποιούν και να αποθηκεύουν υλικά της κατηγορίας 1 ή της κατηγορίας 2, σύµφωνα µε το παράρτηµα V κεφάλαιο II και το παράρτηµα VI κεφάλαιο I να επικυρώνονται από την αρµόδια αρχή, σύµφωνα µε τις διατάξεις του παραρτήµατος V κεφάλαιο V να υποβάλλονται σε αυτοελέγχους των εγκαταστάσεων να εξασφαλίζουν ότι µετά τη µεταποίησή τους, τα προϊόντα πληρούν τις απαιτήσεις του παραρτήµατος VI κεφάλαιο I. 5. Έγκριση µονάδων µεταποίησης υλικών της κατηγορίας 3. Στην περίπτωση που εκδίδονται περιβαλλοντικοί όροι για µονάδες που µεταποιούν υλικά της κατηγορίας 3, συµπεριλαµβάνονται και όροι που ικανοποιούν πλην των άλλων και τις απαιτήσεις που απορρέουν από τις παρακάτω αναφερόµενες διατάξεις του 1774/2002 ΕΚ: τις διατάξεις των άρθρων 16 και 17 του παραρτήµατος V κεφάλαιο I και του παραρτήµατος VII κεφάλαιο I. 363

364 του παραρτήµατος V κεφάλαιο II και του παραρτήµατος VII. για το χειρισµό, τη µεταποίηση και την αποθήκευση αποκλειστικά υλικών της κατηγορίας 3 6. Έγκριση περιβαλλοντικών όρων µονάδων ελαιοχηµικών προϊόντων της κατηγορίας 2 και της κατηγορίας 3. Οι µονάδες που χρησιµοποιούν ή παράγουν κατά την παραγωγική διαδικασία ελαιοχηµικά προϊόντα ή παραπροϊόντα ή απόβλητα από την παραγωγή των υλικών αυτών και τα οποία χρησιµοποιούν ζωικά υποπροϊόντα, της κατηγορίας 2 και της κατηγορίας 3, εφοδιάζονται µε περιβαλλοντικούς όρους που να ικανοποιούν πλην των άλλων και τις απαιτήσεις που απορρέουν από τις παρακάτω αναφερόµενες διατάξεις του Κανονισµού 1774/2002/ΕΚ: του άρθρου 14 και του παραρτήµατος VI κεφάλαιο III του παραρτήµατος VI κεφάλαιο IIΙ για τη µεταποίηση τετηγµένων λιπών προερχόµενων από υλικά της κατηγορίας 2 Επίσης θα πρέπει: να θεσπίζουν και να εφαρµόζουν µεθόδους παρακολούθησης και ελέγχου των κρίσιµων σηµείων ελέγχου, ανάλογα µε την ακολουθούµενη διαδικασία να τηρούν µητρώο στο οποίο καταγράφονται οι πληροφορίες που λαµβάνονται σύµφωνα µε την προηγούµενη παράγραφο, για να επιδεικνύεται στην αρµόδια αρχή να ελέγχονται από την αρµόδια αρχή να µεταποιούν τετηγµένα λίπη προερχόµενα µόνον από υλικό της κατηγορίας 3, εφόσον πρόκειται για µονάδες ελαιοχηµικών προϊόντων της κατηγορίας Έγκριση περιβαλλοντικών όρων µονάδων παραγωγής βιοαερίου και µονάδων λιπασµατοποίησης. Οι µονάδες παραγωγής βιοαερίου και οι µονάδες λιπασµατοποίησης εφοδιάζονται µε περιβαλλοντικούς όρους που να ικανοποιούν πλην των άλλων και τις διατάξεις που απορρέουν από τις παρακάτω αναφερόµενες διατάξεις του 1774/2002 ΕΚ: του άρθρου 15 του παραρτήµατος VI κεφάλαιο II µέρος Α και VI κεφάλαιο II µέρη Β και Γ και VI κεφάλαιο II µέρος του παραρτήµατος VI κεφάλαιο II µέρος Α 364

365 του παραρτήµατος VI κεφάλαιο II µέρη Β και Γ, για το χειρισµό και τη µεταποίηση των ζωικών υποπροϊόντων 8. Έγκριση µονάδων παραγωγής τροφών για ζώα συντροφιάς και τεχνικών µονάδων. Στην περίπτωση που εκδίδονται περιβαλλοντικοί όροι για µονάδες παραγωγής τροφών για ζώα συντροφιάς και τεχνικών µονάδων, συµπεριλαµβάνονται και όροι που απορρέουν από τις παρακάτω αναφερόµενες διατάξεις του 1774/2002 ΕΚ: των άρθρων 16 και 18 του παραρτήµατος VIII για τις ειδικές απαιτήσεις που καθορίζονται για τα προϊόντα τα οποία παράγει η εγκατάσταση ή η µονάδα. των ειδικών απαιτήσεων παραγωγής οι οποίες καθορίζονται στον κανονισµό. Ειδικοί επιπρόσθετοι Περιβαλλοντικοί όροι για όλες τις δραστηριότητες που περιέχουν υλικά και απόβλητα των τριών κατηγοριών του Κανονισµού 1774/2002/ΕΚ, για Επιθεωρήσεις και Έλέγχους. Στις Αποφάσεις Έγκρισης των Περιβαλλοντικών όρων θα πρέπει να συµπεριλαµβάνονται και οι περιβαλλοντικοί όροι που αφορούν τις επιθεωρήσεις και ελέγχους εκποµπών,αποβλήτων περιβαλλοντικών παραµέτρων της παραγωγικής διαδικασίας, δηλαδή: Οι γενικές διατάξεις ελέγχου της τήρησης των περιβαλλοντικών όρων όπως τίθενται σε όλες τις περιπτώσεις. Η αρµόδια αρχή που είναι υπεύθυνη για τον έλεγχο τήρησής τους (στα θέµατα περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος). Οι υποχρεώσεις που απορρέουν από τον Κανονισµό 1774/2002/ΕΚ και την Οδηγία 2000/76. Συγκεκριµένα θα αναφέρονται τα εξής: Το εάν υπάρχει άδεια της αρµόδιας κτηνιατρικής αρχής και πιστοποιητικά για την κατηγορία υλικών που υπάρχουν στην µονάδα Εάν τηρούνται δεδοµένα παραγοµένων, συλλεγόµενων, διακινούµενων, αποθηκευόµενων αποβλήτων, σε αρχεία θεωρηµένα από την αρµόδια αρχή Εάν υπάρχουν τα στοιχεία αυτοελέγχου που αφορούν τα απόβλητα, όπως αυτά αναφέρονται στο άρθρο 25 του Κανονισµού 1774/2002/ΕΚ, όπως τα ανώτατα επιτρεπόµενα όρια αλλά και κάθε στοιχείο αρµοδιότητας κτηνιατρικών υπηρεσιών 365

366 Οι περιβαλλοντικοί όροι που τίθενται για τις επιµέρους κατηγορίες δραστηριοτήτων, όπως αυτές αναφέρονται στα παραρτήµατα ΙΙΙ έως και Χ του 1774/2002 ΕΚ Στις µονάδες αποτέφρωσης και συναποτέφρωσης θα ελέγχεται επί πλέον η συµµόρφωση µε τις διατάξεις της Οδηγίας 2000/76/ΕΚ, εφ όσον εµπίπτουν σε αυτήν Όρια εκποµπών για τις µονάδες αποτέφρωσης και συναποτέφρωσης, µέθοδοι και χρονοδιάγραµµα τακτικών ελέγχων. Η Αρµόδια Αρχή για τους περιβαλλοντικούς ελέγχους θα έχει ελεύθερη πρόσβαση ανά πάσα στιγµή σε όλα τα µέρη της µονάδας, ώστε να µπορεί να ασκεί απρόσκοπτα τα καθήκοντά της. 366

367 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VΙ. ΕΙ ΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΚΡΙΣΗ ΜΟΝΑ ΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΒΙΟΑΕΡΙΟΥ ΚΑΙ ΜΟΝΑ ΩΝ ΛΙΠΑΣΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ Α. Χώροι Οι εγκαταστάσεις βιοαερίου πρέπει να είναι εξοπλισµένες µε µονάδα παστερίωσης / εξυγίανσης, η οποία δεν είναι δυνατόν να παρακαµφθεί, µε εγκαταστάσεις παρακολούθησης της θερµοκρασίας ανά πάσα στιγµή και µε συσκευές καταγραφής που θα καταγράφουν συνεχώς τα αποτελέσµατα των προαναφερόµενων µετρήσεων ελέγχου. Επίσης θα πρέπει να διαθέτουν επαρκές σύστηµα ασφαλείας για την πρόληψη της ανεπαρκούς θέρµανσης. Οι εγκαταστάσεις βιοαερίου θα πρέπει να διαθέτουν κατάλληλες εγκαταστάσεις καθαρισµού και απολύµανσης των οχηµάτων και των περιεκτών κατά την έξοδό τους από την εγκατάσταση. Η ύπαρξη µονάδας παστερίωσης / εξυγίανσης δεν είναι υποχρεωτική για τις εγκαταστάσεις βιοαερίου που µετασχηµατίζουν αποκλειστικά ζωικά υποπροϊόντα που έχουν υποβληθεί στη µέθοδο επεξεργασίας 1 που περιγράφεται στον 1774/2002 ΕΚ, ή υλικά κατηγορίας 3 που έχουν υποβληθεί σε παστερίωση / εξυγίανση σε άλλο χώρο ή ζωικά υποπροϊόντα που µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως πρώτη ύλη χωρίς επεξεργασία. Αν η εγκατάσταση βιοαερίου βρίσκεται σε χώρο όπου φυλάσσονται ζώα εκτροφής και δεν χρησιµοποιεί µόνο την κόπρο που προέρχεται από τα εν λόγω ζώα, η εγκατάσταση πρέπει να βρίσκεται σε επαρκή απόσταση από την περιοχή όπου εκτρέφονται τα ζώα και πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχει πλήρης φυσικός διαχωρισµός της εγκατάστασης από τα ζώα, την τροφή τους και τη στρωµνή τους, µε περίφραξη εφόσον απαιτείται. Η εγκαταστάσεις λιπασµατοποίησης πρέπει να είναι εξοπλισµένες µε κλειστό αντιδραστήρα λιπασµατοποίησης, ο οποίος δεν είναι δυνατόν να παρακαµφθεί, µε εγκαταστάσεις παρακολούθησης της θερµοκρασίας ανά πάσα στιγµή και µε συσκευές καταγραφής που θα καταγράφουν συνεχώς τα αποτελέσµατα των προαναφερθέντων µετρήσεων ελέγχου. Επίσης θα πρέπει να διαθέτουν επαρκές σύστηµα ασφαλείας για την πρόληψη της ανεπαρκούς θέρµανσης. Οι εγκαταστάσεις λιπασµατοποίηση θα πρέπει επίσης να διαθέτουν κατάλληλες εγκαταστάσεις καθαρισµού και απολύµανσης των οχηµάτων και των περιεκτών που µεταφέρουν ανεπεξέργαστα ζωικά υποπροϊόντα. Ωστόσο, µπορούν να επιτρέπονται και άλλα είδη συστηµάτων λιπασµατοποίησης εφόσον εφαρµόζονται τα κατάλληλα µέτρα για τον έλεγχο των παρασίτων, εφόσον η διαχείρισή τους πραγµατοποιείται κατά τρόπον ώστε όλα τα υλικά που βρίσκονται στο σύστηµα είναι µέσα στα 367

368 πλαίσια των απαιτούµενων παραµέτρων χρόνου και θερµοκρασίας, και εφόσον συµµορφώνονται µε όλες τις άλλες απαιτήσεις του παρόντος κανονισµού. Αν η εγκατάσταση λιπασµατοποίησης βρίσκεται σε εγκαταστάσεις όπου φυλάσσονται ζώα εκτροφής και δεν χρησιµοποιεί µόνο την κόπρο που προέρχεται από τα εν λόγω ζώα, η εγκατάσταση λιπασµατοποίησης πρέπει να βρίσκεται σε επαρκή απόσταση από την περιοχή όπου εκτρέφονται τα ζώα και πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχει πλήρης φυσικός διαχωρισµός της εγκατάστασης λιπασµατοποίησης από τα ζώα, την τροφή τους και τη στρωµνή τους, µε περίφραξη εάν χρειαστεί. Κάθε µονάδα παραγωγής βιοαερίου και κάθε µονάδα λιπασµατοποίησης πρέπει να έχει δικό της εργαστήριο ή να κάνει χρήση εξωτερικού εργαστηρίου κατάλληλα εξοπλισµένου για να διενεργεί τις απαιτούµενες αναλύσεις. Το εργαστήριο θα πρέπει να είναι εγκεκριµένο από την αρµόδια αρχή. Β. Υγειονοµικές απαιτήσεις Στις µονάδες παραγωγής βιοαερίου ή στις µονάδες λιπασµατοποίησης επιτρέπεται να µετασχηµατίζονται µόνον τα εξής ζωικά υποπροϊόντα: α) υλικά της κατηγορίας 2, µε την εφαρµογή της µεθόδου µεταποίησης 1 που περιγράφεται στον 1774/2002 ΕΚ, σε µονάδα µεταποίησης υλικών κατηγορίας 2 β) κόπρος και περιεχόµενο του πεπτικού συστήµατος χωρίς το πεπτικό σύστηµα, γάλα και πρωτόγαλα γ) υλικά της κατηγορίας 3 Ωστόσο, τα υλικά που παράγονται από την επεξεργασία των υλικών της κατηγορίας 1 µπορεί να µεταποιηθούν σε µονάδα παραγωγής βιοαερίου, µε τον όρο ότι η επεξεργασία πραγµατοποιείται βάσει εναλλακτικής µεθόδου που έχει εγκριθεί σύµφωνα µε το άρθρο 4 παράγραφος 2 στοιχείο ε) του 1774/2002 ΕΚ και, εκτός εάν ορίζεται διαφορετικά, η παραγωγή βιοαερίου αποτελεί τµήµα της εν λόγω εναλλακτικής µεθόδου και το παραγόµενο υλικό διατίθεται σύµφωνα µε τους όρους που προβλέπονται για την εναλλακτική µέθοδο. Τα ζωικά υποπροϊόντα πρέπει να µεταποιούνται το συντοµότερο δυνατό µετά την άφιξή τους, πρέπει δε να αποθηκεύονται υπό τις κατάλληλες συνθήκες µέχρις ότου υποβληθούν σε επεξεργασία. Οι περιέκτες, τα δοχεία και τα οχήµατα που χρησιµοποιούνται για τη µεταφορά µη επεξεργασµένου υλικού πρέπει να καθαρίζονται σε οριοθετηµένο χώρο. Ο χώρος αυτός πρέπει να 368

369 βρίσκεται ή να είναι σχεδιασµένος έτσι ώστε να αποτρέπεται ο κίνδυνος µόλυνσης επεξεργασµένων προϊόντων. Πρέπει να λαµβάνονται συστηµατικά µέτρα κατά των πτηνών, των τρωκτικών, των εντόµων ή άλλων παρασίτων. Για το σκοπό αυτόν, πρέπει να εφαρµόζεται τεκµηριωµένο πρόγραµµα καταπολέµησης των παρασίτων. Οι διαδικασίες καθαρισµού πρέπει να καταγράφονται και να πραγµατοποιούνται σε όλα τα τµήµατα των εγκαταστάσεων. Για τον καθαρισµό πρέπει να χρησιµοποιούνται κατάλληλος εξοπλισµός και υλικά καθαρισµού. Ο υγειονοµικός έλεγχος πρέπει να περιλαµβάνει τακτικές επιθεωρήσεις του περιβάλλοντος χώρου και του εξοπλισµού. Τα προγράµµατα και τα αποτελέσµατα των επιθεωρήσεων πρέπει να καταχωρούνται σε έγγραφα. Οι εγκαταστάσεις και ο εξοπλισµός πρέπει να συντηρούνται σε καλή κατάσταση και ο εξοπλισµός µέτρησης πρέπει να βαθµονοµείται τακτικά. Ο χειρισµός και η αποθήκευση των υπολειµµάτων πέψης και του βιολογικού λιπάσµατος στην εγκατάσταση βιοαερίου ή στην εγκατάσταση λιπασµατοποίησης, αντίστοιχα, πρέπει να πραγµατοποιούνται µε τρόπο ώστε να αποτρέπεται η επαναµόλυνση. Γ. Κανόνες µεταποίησης Τα υλικά κατηγορίας 3 που χρησιµοποιούνται ως πρώτη ύλη σε εγκατάσταση βιοαερίου εξοπλισµένη µε µονάδα παστερίωσης / εξυγίανσης, πρέπει να πληρούν τις ακόλουθες ελάχιστες απαιτήσεις: α) µέγιστος κοκκοµετρικός όγκος πριν από την εισαγωγή στη µονάδα: 12 mm β) ελάχιστη θερµοκρασία όλων των υλικών στη µονάδα: 70 C γ) ελάχιστος χρόνος αδιάκοπης παραµονής στη µονάδα: 60 λεπτά. Ωστόσο, γάλα, πρωτόγαλα και προϊόντα γάλακτος κατηγορίας 3 µπορούν να χρησιµοποιούνται χωρίς παστερίωση / εξυγίανση ως πρώτη ύλη σε εγκατάσταση βιοαερίου, εφόσον η αρµόδια αρχή δεν θεωρεί ότι τα υλικά αυτά αποτελούν κίνδυνο διάδοσης οποιασδήποτε σοβαρής µεταδοτικής νόσου. Τα υλικά της κατηγορίας 3 που χρησιµοποιούνται ως πρώτη ύλη σε εγκατάσταση λιπασµατοποίησης πρέπει να πληρούν τις ακόλουθες ελάχιστες απαιτήσεις: α) µέγιστο µέγεθος των σωµατιδίων πριν από την εισαγωγή στον αντιδραστήρα λιπασµατοποίησης: 12 mm β) ελάχιστη θερµοκρασία του συνόλου του υλικού µέσα στον αντιδραστήρα: 70 C 369

370 γ) ελάχιστος χρόνος παραµονής στον αντιδραστήρα στους 70 C (σύνολο του υλικού): 60 λεπτά. Ωστόσο, η αρµόδια αρχή µπορεί να επιτρέπει τη χρήση άλλων τυποποιηµένων παραµέτρων διαδικασίας υπό τον όρο ότι η εγκατάσταση αποδεικνύει ότι οι παράµετροι αυτές εξασφαλίζουν ελαχιστοποίηση των βιολογικών κινδύνων. Η απόδειξη αυτή πρέπει να περιλαµβάνει µια επικύρωση, η οποία θα πραγµατοποιηθεί σύµφωνα µε τα παρακάτω βήµατα: α) προσδιορισµός και ανάλυση των πιθανών κινδύνων, συµπεριλαµβανοµένου του αντίκτυπου του υλικού εισαγωγής, µε βάση τον πλήρη ορισµό των συνθηκών επεξεργασίας β) αξιολόγηση του κινδύνου, όπου θα αξιολογείται το πώς επιτυγχάνονται στην πράξη οι συγκεκριµένοι όροι επεξεργασίας που αναφέρονται στο στοιχείο α) σε κανονικές και σε µη κανονικές συνθήκες γ) επικύρωση της προβλεπόµενης διαδικασίας µε τη µέτρηση της µείωσης της βιωσιµότητας / µολυσµατικότητας των εξής: i) ενδογενών οργανισµών δεικτών κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, όπου ο δείκτης είναι συνεχώς παρών στην πρώτη ύλη σε υψηλούς αριθµούς, όχι λιγότερο ανθεκτικός στη θερµότητα ως προς τις θανατηφόρες πτυχές της διαδικασίας επεξεργασίας, αλλά και όχι σηµαντικά ανθεκτικότερος από τους παθογόνους παράγοντες για την παρακολούθηση των οποίων χρησιµοποιείται και τέλος σχετικά εύκολο να ποσοτικοποιηθεί και σχετικά εύκολο να εντοπισθεί και να επιβεβαιωθεί ii) ενός καλά χαρακτηρισµένου οργανισµού ή ιού δοκιµής, κατά τη διάρκεια της έκθεσης, που εισάγεται στο αρχικό υλικό µε ένα κατάλληλο σώµα δοκιµής δ) η επικύρωση της προβλεπόµενης διαδικασίας που αναφέρεται στο βήµα γ) πρέπει να καταδεικνύει ότι η διαδικασία επιτυγχάνει την ακόλουθη γενική µείωση κινδύνου: i) για τις θερµικές και χηµικές διαδικασίες, µε τη µείωση κατά 5 log10 του Enterococcus faecalis ή της Salmonella Senftenberg (775W, αρνητικό H2S), καθώς και µε τη µείωση του τίτλου µολυσµατικότητας των θερµοανθεκτικών ιών όπως ο parvovirus κατά τουλάχιστον 3 log10, όποτε εντοπίζονται ως σχετικός κίνδυνος ii) επίσης, όσον αφορά τις χηµικές διαδικασίες, µε τη µείωση των ανθεκτικών παρασίτων όπως τα αυγά των ascaris sp. κατά τουλάχιστον 99,9 % (3 log10) των βιώσιµων σταδίων 370

371 ε) σχεδιασµός πλήρους προγράµµατος ελέγχου που θα περιλαµβάνει διαδικασίες για την παρακολούθηση της λειτουργίας της διαδικασίας που αναφέρεται στο βήµα γ) στ) µέτρα που θα εξασφαλίζουν τη συνεχή παρακολούθηση και εποπτεία των σχετικών παραµέτρων διαδικασίας που ορίζονται στο πρόγραµµα ελέγχου κατά τη λειτουργία της εγκατάστασης. Οι λεπτοµέρειες για τις σχετικές παραµέτρους της διαδικασίας που χρησιµοποιούνται σε µια εγκατάσταση βιοαερίου ή λιπασµατοποίησης καθώς και για άλλα κρίσιµα σηµεία ελέγχου πρέπει να καταγράφονται και να διατηρούνται έτσι ώστε ο ιδιοκτήτης, ο υπεύθυνος λειτουργίας ή ο εκπρόσωπός τους και η αρµόδια αρχή να µπορούν να παρακολουθούν τη λειτουργία της εγκατάστασης. Τα αρχεία πρέπει να διατίθενται στην αρµόδια αρχή εφόσον ζητηθούν. πλαίσιο του παρόντος σηµείου πρέπει να διατίθενται στην Επιτροπή εφόσον ζητηθεί. Όταν το µόνο ζωικό υποπροϊόν που χρησιµοποιείται ως πρώτη ύλη σε µονάδα βιοαερίου ή λιπασµατοποίησης είναι υπολείµµατα τροφίµων, η αρµόδια αρχή µπορεί να επιτρέπει τη χρήση ειδικών απαιτήσεων διαφορετικών από τις προβλεπόµενες, αρκεί να εξασφαλίζουν ισοδύναµο αποτέλεσµα όσον αφορά τη µείωση των παθογόνων παραγόντων. Οι ειδικές αυτές απαιτήσεις µπορούν επίσης να εφαρµόζονται σε υπολείµµατα τροφίµων όταν είναι αναµεµειγµένα µε κόπρο, περιεχόµενο του πεπτικού συστήµατος που έχει αποχωριστεί από τον πεπτικό σωλήνα, γάλα και πρωτόγαλα µε την προϋπόθεση ότι το τελικό υλικό θεωρείται υπόλειµµα τροφίµων. Όταν τα µόνα υλικά ζωικής προέλευσης που υποβάλλονται σε επεξεργασία σε µονάδα βιοαερίου ή λιπασµατοποίησης είναι η κόπρος, το περιεχόµενο του πεπτικού συστήµατος χωρίς το πεπτικό σύστηµα, το γάλα και το πρωτόγαλα, η αρµόδια αρχή µπορεί να επιτρέψει τη χρήση ειδικών απαιτήσεων διαφορετικών από τις προβλεπόµενες εφόσον δεν θεωρεί ότι τα υλικά αυτά παρουσιάζουν κίνδυνο για την εξάπλωση σοβαρής µεταδοτικής νόσου και εφόσον θεωρεί ότι τα κατάλοιπα ή το βιολογικό λίπασµα είναι ανεπεξέργαστο υλικό.. Κατάλοιπα διάσπασης και λιπασµατοποίηση Τα αντιπροσωπευτικά δείγµατα υπολειµµάτων πέψης ή βιολογικού λιπάσµατος, που λαµβάνονται κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας ή αµέσως µετά από αυτήν στην εγκατάσταση βιοαερίου ή λιπασµατοποίησης προκειµένου να ελεγχθεί η διαδικασία, πρέπει να συµµορφώνονται µε τα ακόλουθα πρότυπα: Escherichia coli: n = 5, c = 1, m = 1 000, M = σε 1 g ή 371

372 Enterococaceae: n = 5, c = 1, m = 1 000, M = σε 1 g Τα αντιπροσωπευτικά δείγµατα των καταλοίπων πέψης ή του βιολογικού λιπάσµατος, που λαµβάνονται κατά τη διάρκεια ή µετά το τέλος της αποθήκευσης στην εγκατάσταση βιοαερίου ή λιπασµατοποίησης, πρέπει να συµµορφώνονται µε τα ακόλουθα πρότυπα: Salmonella: απουσία σε 25 g: n = 5, c = 0, m = 0, M = 0 όπου: n = ο αριθµός των προς έλεγχο δειγµάτων, m = κατώτατη τιµή για τον αριθµό των βακτηρίων και το αποτέλεσµα θεωρείται ικανοποιητικό αν ο αριθµός βακτηρίων σε όλα τα δείγµατα δεν υπερβαίνει το m, M = µέγιστη τιµή για τον αριθµό βακτηρίων και το αποτέλεσµα θεωρείται µη ικανοποιητικό αν ο αριθµός βακτηρίων σε ένα ή περισσότερα δείγµατα είναι ίσος ή ανώτερος από M, και c = ο αριθµός των δειγµάτων στον οποίο ο αριθµός των βακτηρίων µπορεί να κυµαίνεται µεταξύ m και Μ. Το δείγµα θεωρείται αποδεκτό εάν ο αριθµός των βακτηρίων των υπολοίπων δειγµάτων είναι ίσος ή κατώτερος από m. Τα υπολείµµατα πέψης ή το βιολογικό λίπασµα, τα οποία δεν συµµορφώνονται µε τις απαιτήσεις που ορίζονται στο παρόν κεφάλαιο, πρέπει να υφίστανται επανεπεξεργασία και, στην περίπτωση της σαλµονέλας, να αντιµετωπίζονται ή να διατίθενται σύµφωνα µε τις οδηγίες της αρµόδιας αρχής. 372

373 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VIΙ. ΜΕΤΑ ΟΤΙΚΕΣ ΣΠΟΓΓΩ ΕΙΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΠΑΘΕΙΕΣ Νόσηµα Συντοµογραφία Έτος πρώτης αναφοράς Κλασική τροµώδης νόσος (πρόβατα και αίγες) Scrapie, SR TSE 1732 Σποραδική Creutzfeldt-Jakob (άνθρωπος) scjd Σύνδροµο Gerstmann-Strauslerr-Scheiker (άνθρωπος) GSS 1936 Kuru (άνθρωπος) Kuru 1957 Μεταδοτική εγκεφαλοπάθεια των ικτίδων (εκτρεφόµενες ικτίδες) TME 1965 Ιατρογενής Creutzfeldt-Jakob (άνθρωπος) icjd 1974 Χρόνια ατροφική νόσος των ελαφιών (ελάφια, τάρανδοι) CWD 1980 Θανατηφόρος οικογενειακή αϋπνία (άνθρωπος) FFI 1986 Σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών (βοοειδή) BSE 1987 Σπογγώδεις εγκεφαλοπάθειες οπληφόρων ζώων ζωολογικού κήπου BSE 1988 Οικογενειακή Creutzfeldt-Jakob (άνθρωπος) fcjd 1989 Σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των αιλουροειδών (γάτες-αιλουροειδή) FSE 1990 Παραλλαγή (Variant) Creutzfeld-Jakob (άνθρωπος) vcjd 1996 Σποραδική θανατηφόρος οικογενειακή αϋπνία (άνθρωπος) sffi 1999 Άτυπη µορφή της τροµώδους νόσου (πρόβατα και αίγες) Atypical Scrapie, Nor ΒSE (αίγες) SR TSE (BSE) 2005 Άτυπη µορφή ΒSE (βοοειδή) Atypical BSE 2005 Hörnlimann και συν., Doherr, Ψηφίδη,

374 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VIΙΙ. ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗ Υιοθέτηση πρακτικών καλής λειτουργίας Οργάνωση, προγραµµατισµός έλεγχος και επιλογή α υλών Βελτίωση απογραφής και απόθήκευσης Πρόληψη διαρροών Βελτιστοποίηση-τροποποίηση διεργασιών Βελτιστοποίηση καθαρισµού συστηµάτων Ανακύκλωση, ανάκτηση και επαναχρησιµοποίηση Χρήση αποβλήτων (υγρών και στερεών) σαν χρήσιµες πρώτες ύλες σε άλλες βιοµηχανίες. Έρευνα για την πρόληψη της ρύπανσης και την χρήση παραπροϊόντων ιαχωρισµός ρευµάτων απόβλήτων Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας αερίων εκποµπών, ορθός σχεδιασµός, έλεγχος και λειτουργία µονάδων κατεργασίας αερίων εκποµπών ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑΣ - Εκπαίδευση του προσωπικού σχετικά µε τον έλεγχο της ρύπανσης και την εξοικονόµηση νερού και α υλών (ζωοτροφών). - Αυστηρή τήρηση των κανόνων υγιεινής στις εγκαταστάσεις της µονάδας. - Έλεγχος και συντήρηση του εξοπλισµού. - Ανίχνευση και πρόληψη διαρροών. - Χρήση µόνο της απαιτούµενης ποσότητας νερού για τον καθαρισµό πατωµάτων και µηχανηµάτων. - Παροχή των απαιτούµενων ποσοτήτων ζωοτροφής και όχι περίσσειας. - Βελτίωση της ποιότητας των προµηθευόµενων ζωοτροφών και των υπόλοιπων ουσιών που χρησιµοποιούνται, έτσι ώστε να µειώνονται τα στερεά απόβλητα. - Σωστή διαχείριση των ζωοτροφών µε στόχο την κατανάλωση πριν το πέρας του χρόνου ζωής τους. - Χρήση αποθηκευτικών χώρων επαρκούς χωρητικότητας. - Χρήση ακροφύσιου µε αυτόµατο κλείσιµο της παροχής στους ελαστικούς σωλήνες που χρησιµοποιούνται για το πλύσιµο των χώρων. - Παρακολούθηση καλής λειτουργίας του αυτόµατου συστήµατος ύδρευσης. - Χρήση αυτόµατων συστηµάτων ύδρευσης και διανοµής της τροφής. - Χρήση δαπέδων σταβλισµού των ζώων που είναι σε ένα τµήµα τους συµπαγή και στο υπόλοιπο σχαρωτά. Κάτω από το σχαρωτό τµήµα κατασκευάζονται αποθηκευτικά κανάλια για την αποµάκρυνση της κοπριάς από τα κτίρια εκτροφής. - Οµογενοποίηση και πλήρες άδειασµα της κεντρικής δεξαµενής συλλογής και εξισορρόπησης αποβλήτων. - Όσο το δυνατό περιορισµός της αναµόχλευσης της κόπρου κατά το στάδιο της λιπασµατοποίησης. - Περιορισµός στις αναγκαίες ποσότητες φωσφόρου και αζώτου. - Χρήση ακροφύσιου υπό πίεση µε αυτόµατο κλείσιµο της παροχής στους ελαστικούς σωλήνες που χρησιµοποιούνται για το πλύσιµο των χώρων. - Αντικατάσταση των µηχανικών ξέστρων των αποθηκευτικών καναλιών των κτιρίων σταβλισµού µε επαρκή ποσότητα νερού για τη καλύτερη αποµάκρυνση των αποβλήτων και για τον περιορισµό έκλυσης αµµωνίας. - Ανακύκλωση υλικών συσκευασίας. - Επαναπλήρωση των αποθηκευτικών καναλιών των κτιρίων σταβλισµού µε υγρά απόβλητα µετά την δεξαµενή καθίζησης αντί µε καθαρό νερό, για την εξοικονόµηση κατανάλωσης νερού και τον περιορισµό του όγκου των αποβλήτων. - ιάθεση των επεξεργασµένων αποβλήτων σε αυτοφυή βλάστηση ή καλλιεργήσιµα εδάφη για κάλυψη αρδευτικών και λιπαντικών αναγκών και ταυτόχρονη ανάκτηση θρεπτικού φορτίου επεξεργασµένων αποβλήτων. - Χρησιµοποίηση κοπριάς για την παραγωγή οργανικών λιπασµάτων (κόµποστ). - Να µην γίνεται ανάµιξη των νερών της βροχής µε τα υγρά απόβλητα για την µείωση του όγκου των τελικών αποβλήτων και τον περιορισµό του απαιτούµενου µεγέθους της µονάδας επεξεργασίας τους. Σχεδιασµός και έλεγχος της λειτουργίας κατάλληλου συστήµατος αερισµού: - Τοποθέτηση εξαεριστήρων ελάχιστου αερισµού κάτω από τα σχαρωτά δάπεδα και cm πάνω από την ανώτερη στάθµη των αποβλήτων στο ένα ή και στα δύο άκρα των αποχετευτικών καναλιών. - Πρόβλεψη κατάλληλων ανοιγµάτων εισόδου φρέσκου αέρα κάτω ακριβώς από την οροφή, για προθέρµανση και επαρκή ανανέωση του αέρα πριν περάσει 374

375 ΤΕΧΝΙΚΗ Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, ορθός σχεδιασµός, έλεγχος και λειτουργία µονάδων κατεργασίας υγρών αποβλήτων Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας στερεών αποβλήτων, ορθός σχεδιασµός, έλεγχος και λειτουργία µονάδων κατεργασίας στερεών αποβλήτων ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑΣ ανάµεσα από τα ζώα - Επίτευξη µέγιστου εξαερισµού µε την τοποθέτηση πρόσθετων εξαεριστήρων πολλών παροχών - Χρήση συστήµατος κατακράτησης σκόνης κατά την παρασκευή του σιτηρεσίου (σακκόφιλτρα) - Συχνός καθαρισµός και πλύσιµο των δαπέδων των χώρων σταβλισµού για περιορισµό αερίων εκποµπών από τα απόβλητα - Εκκένωση και πλύση των αποχετευτικών καναλιών κατά τακτά χρονικά διαστήµατα (15-30 ηµέρες) - Χορήγηση ζωοτροφών υψηλού βαθµού αφοµοίωσης Ν και P (πχ γιούκα) - Καλή διατήρηση των τροφών Υιοθέτηση πρακτικών πρόληψης και περιορισµού ρύπανσης: - Αντικατάσταση των ξύλινων ή µεταλλικών θυρίδων εκκένωσης των αποχετευτικών καναλιών µε πλαστικούς σωλήνες PVC διαµέτρου cm, για αντιµετώπιση των διαφυγών και έλεγχο της ροής των αποβλήτων προς τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας. - Ρίψη νερού ή επεξεργασµένων αποβλήτων στα κανάλια αµέσως µετά από κάθε εκκένωσή τους - Πρόβλεψη επαρκούς χωρητικότητας της τελικής χωµάτινης αποθηκευτικής αναερόβιας δεξαµενής Επιλογή κατάλληλου σχήµατος επεξεργασίας. Απαιτούµενα στάδια: - Κεντρική δεξαµενή συλλογής και εξισορρόπησης - Μηχανικός διαχωρισµός στερεών-υγρών - εξαµενή πρωτογενούς ιζήµατος - Ανοιχτή χωµάτινη αναερόβια δεξαµενή - Τελική ανοιχτή αποθηκευτική αναερόβια δεξαµενή - εξαµενή παρατεταµένου αερισµού-ενεργού ιλύος (εναλλακτικά κάτω από προϋποθέσεις) - Κλίνες ξήρανσης ιζήµατος - Μονάδα κοµποστοποίησης - Προσαρµογή της τελικής ανοιχτής αποθηκευτικής αναερόβιας δεξαµενής στις συνθήκες του εδάφους για την αντιµετώπιση διαρροών (καλή συµπίεση πρανών και ενδεχόµενη επικάλυψή τους µε αργιλόχωµα ή άλλο στεγανωτικό υλικό Επεξεργασία της κόπρου: - Συλλογή σε κοπροσωρούς µε τσιµεντένιο δάπεδο, εφοδιασµένο µε τοιχίο ύψους 1,5 m κατά τις δύο ή τρεις πλευρές και µε κατάλληλη κλίση. - Κοµποστοποίηση Μέτρα που πρέπει να λαµβάνονται: - Προστασία κοπροσωρών από τις καιρικές συνθήκες - Παροχή του κατάλληλου χρόνου, ώστε να γίνεται επαρκής χώνευση και ωρίµανση της κόπρου - Μείωση του χρόνου χώνευσης µε τη δηµιουργία σωρών κοµποστοποίησης (windrows) και πρόβλεψη συστηµατικής αναµόχλευσης και ύγρανσης της κόπρου - Ανάµιξη της κόπρου µε στρωµνή, άχυρο, πριονίδι ή άλλο κατάλληλο υλικό, όπου χρειάζεται - Ρύθµιση του λόγου C/N ιαχείριση νεκρών ζώων: - Καύση 375

376 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΧ. ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗ Υιοθέτηση πρακτικών καλής λειτουργίας Οργάνωση, προγραµµατισµός έλεγχος και επιλογή α υλών Βελτίωση απογραφής και αποθήκευσης Πρόληψη διαρροών Βελτιστοποίηση τροποποίηση διεργασιών Βελτιστοποίηση καθαρισµού συστηµάτων Ανακύκλωση, ανάκτηση και επαναχρησιµοποίηση Χρήση αποβλήτων (υγρών και στερεών) σαν χρήσιµες πρώτες ύλες σε άλλες βιοµηχανίες. Έ- ρευνα για την πρόληψη της ρύπανσης και την χρήση παραπροϊόντων ιαχωρισµός ρευµάτων απόβλήτων Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας αερίων εκπο- µπών, ορθός σχεδιασµός, έλεγ- ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΠΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ - Εκπαίδευση του προσωπικού σχετικά µε τον έλεγχο της ρύπανσης και την εξοικονόµηση νερού. - Αυστηρή τήρηση των κανόνων υγιεινής στις εγκαταστάσεις της µονάδας. - Έλεγχος και συντήρηση του εξοπλισµού. - Ανίχνευση και πρόληψη διαρροών. - Χρήση µόνο της απαιτούµενης ποσότητας νερού για τον καθαρισµό πατωµάτων και µηχανηµάτων. - Παροχή των απαιτούµενων ποσοτήτων τροφής και όχι περίσσειας. - Χρήση επαρκούς στρώµατος στρωµνής (κρεοπαραγωγά πτηνά). Βελτίωση της ποιότητας των προµηθευόµενων ζωοτροφών, έτσι ώστε να µειώνονται τα στερεά απόβλητα. - Σωστή διαχείριση των ζωοτροφών µε στόχο την κατανάλωση πριν το πέρας του χρόνου ζωής της. - Χρήση αποθηκευτικών χώρών επαρκούς χωρητικότητας. - Χρήση ακροφύσιου µε αυτόµατο κλείσιµο της παροχής στους ελαστικούς σωλήνες που χρησιµοποιούνται για το πλύσιµο των χώρων. - Συντήρηση του αυτόµατου συστήµατος ύδρευσης. Ανάλογα µε τον τύπο των πουλιών που εκτρέφονται να χρησιµοποιούνται θήλαστρα (αυγοπαραγωγά) ή ποτίστρες τύπου πιάτου (κρεοπαραγωγά) ή παρόµοια συστήµατα γιατί περιορίζουν τις απώλειες. - Χρήση στεγνού καθαρισµού, όπου είναι αυτό δυνατό. - Χρήση κλωβοστοιχιών κατάλληλης διάταξης, ανάλογα µε το σύστηµα αποµάκρυνσης αποβλήτων ή της ανάγκης εξοικονόµησης χώρου, έτσι ώστε να διευκολύνεται ο καθαρισµός των χώρων σταβλισµού. - Χρήση αυτόµατων συστηµάτων ύδρευσης και διανοµής της τροφής. - Σχεδιασµός συστηµάτων αερισµού, δροσισµού (διαβρεχόµενες παρειές) και θέρµανσης (θερµοµητέρες) για την βελτιστοποίηση συνθηκών του χώρου σταβλισµού και την βέλτιστη διαχείριση αερίων εκποµπών. - Χρήση των αναγκαίων µόνο ποσοτήτων φωσφόρου και αζώτου στην ζωοτροφή. Μπορούν να επιλεγούν διατάξεις κλωβοστοιχιών και συστήµατα αποµάκρυνσης της κοπριάς για την βελτιστοποίηση του συστήµατος καθαρισµού όπως: - Κατασκευή αποχετευτικού καναλιού κάτω από τις κλωβοστοιχίες, όπου αυτό είναι εφικτό, για την αποµάκρυνση της κοπριάς µε τη χρήση µηχανικών ξέστρων. Προτείνεται για ωοπαραγωγές όρνιθες - Αντικατάσταση των µηχανικών ξέστρων των αποχετευτικών καναλιών µε επαρκή ποσότητα νερού, για τη καλύτερη διαλυτοποίηση των αποβλήτων και τη µείωση της εκλυόµενης αµµωνίας. Προτείνεται για ωοπαραγωγές όρνιθες - Αποµάκρυνση κοπριάς από τους χώρους σταβλισµού µε σύστηµα πλαστικών µεταφορικών ταινιών που βρίσκονται κάτω από το δάπεδο των κλωβών. Προτείνεται για ωοπαραγωγές όρνιθες - Ανακύκλωση υλικών συσκευασίας (όπως, χάρτινων θηκών για αυγά) - Επαναχρησιµοποίηση νερού για επαναπλήρωση των αποχετευτικών τάφρων Χρησιµοποίηση κοπριάς για την παραγωγή οργανικών λιπασµάτων Να µην εισάγονται τα όµβρια ύδατα στο σύστηµα επεξεργασίας των αποβλήτων της µονάδας για περιορισµό του όγκου των τελικών αποβλήτων και περιορισµό του απαιτούµενου µεγέθους της µονάδας επεξεργασίας τους - Σχεδιασµός και λειτουργία κατάλληλου συστήµατος εξαερισµού ώστε να διαχειρίζεται τις οσµές που εκλύονται από το χώρο εκτροφής - Επαρκής καθαρισµός των χώρων σταβλισµού µεταξύ των περιόδων εκτροφής 376

377 ΤΕΧΝΙΚΗ χος και λειτουργία µονάδων κατεργασίας αερίων εκποµπών Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, ορθός σχεδιασµός, έλεγχος και λειτουργία µονάδων κατεργασίας υγρών αποβλήτων Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας στερεών αποβλήτων, ορθός σχεδιασµός, έλεγχος και λειτουργία µονάδων κατεργασίας στερεών αποβλήτων ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΠΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ - Αποµάκρυνση της κόπρου από τους χώρους αποθήκευσης κατά τακτά χρονικά διαστήµατα - Χρήση επαρκούς στρώµατος στρωµνής, όπου χρησιµοποιείται - Κλειστό φρεάτιο (απορροφητικό) συλλογής υγρών αποβλήτων πλύσεων Επεξεργασία της κόπρου: - Συλλογή σε κοπροσωρούς - Κοµποστοποίηση ή φυσική αναερόβια χώνευση - Ξήρανση - Πελλετοποίηση - Σάκιασµα Μέτρα που πρέπει να λαµβάνονται: - Προετοιµασία του υλικού για κοµποστοποίηση α) µε µηχανήµατα τύπου Okada ή Hosoya (κοπριά από ωοπαραγωγά πτηνά) ή β) µε προσθήκη νερού, στρωµνής, άχυρου ή πριονιδιού, όπου χρειάζεται για τη ρύθµιση της υγρασίας του υλικού κοµποστοποίησης - Προστασία κοπροσωρών από τις καιρικές συνθήκες (στέγαστρα ή καλύµµατα) - Παροχή του κατάλληλου χρόνου, ώστε να γίνεται επαρκής χώνευση και ωρίµανση της κόπρου - Συχνή αναµόχλευση της κοπροσωρού µε βαθµιαία οριζόντια µετακίνηση του υλικού - Έλεγχος της υγρασίας πριν από κάθε αναµόχλευση Μέτρα που πρέπει να λαµβάνονται για την εφαρµογή της κοµποστοποίησης: - Πρόβλεψη των διαρροών στραγγισµάτων και του νερού βροχής - Έλεγχος έκλυσης οσµών και προσέλκυσης εντόµων - Εφαρµογή της κοµποστοποίησης σε τσιµεντένιο ή καλά συµπιεσµένο χωµάτινο δάπεδο Μέτρα που πρέπει να λαµβάνονται για την εφαρµογή της καύσης: - Πλήρης καύση των πουλιών - Τοποθέτηση καυστήρα σε λογική απόσταση από τους χώρους εκτροφής - Μη εφαρµογή της καύσης κατά τις περιόδους σύλληψης - Πλήρης έλεγχος αερίων εκποµπών καύσης 377

378 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Χ. ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΣΦΑΓΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗ Υιοθέτηση πρακτικών καλής λειτουργίας Οργάνωση, προγραµµατισµός έλεγχος και επιλογή πρώτων υλών Εξοικονόµηση νερού Εξοικονόµηση ενέργειας Βελτιστοποίηση - τροποποίηση διεργασιών Βελτιστοποίηση καθαρισµού συστηµάτων ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΩΝ ΣΦΑΓΕΙΩΝ - Εκπαίδευση του προσωπικού σχετικά µε τον έλεγχο της ρύπανσης και την εξοικονόµηση νερού. - Έλεγχος και συντήρηση του εξοπλισµού. - Ανίχνευση και πρόληψη διαρροών. - Βελτιστοποίηση της απαιτούµενης ποσότητας νερού για τον καθαρισµό πατωµάτων και µηχανηµάτων. - Αποµάκρυνση όλων των στερεών απορριµµάτων µε στεγνές µεθόδους. - Τοποθέτηση εσχάρων στα αυλάκια απορροής για την κατακράτηση όλων των στερεών υπολειµµάτων. - Ορισµός ειδικού υπεύθυνου για την καλή λειτουργία και συντήρηση του εξοπλισµού. - Νηστεία του ζώου ώρες πριν τη σφαγή του, ώστε να µειωθεί η ποσότητα της µη-χωνευµένης τροφής, που εξάγεται κατά τη σφαγή ως µη-εδώδιµο υποπροϊόν από το πεπτικό σύστηµα του ζώου. - Ελαχιστοποίηση του χρόνου παραµονής των ζώων στο χώρο σταυλισµού. - Χρήση ακροφύσιου (τύπου πιστόλι) µε αυτόµατο κλείσιµο της παροχής στους ελαστικούς σωλήνες που χρησιµοποιούνται για το καθαρισµό της εγκατάστασης. - Εφαρµογή µεθόδων στεγνού καθαρισµού, όπου είναι αυτό δυνατό. - Αποφυγή διαρροών µε τακτική συντήρηση του εξοπλισµού. - Παρακολούθηση της θερµοκρασίας των συστηµάτων ψύξης και κατάλληλη ρύθµιση της. Ελαχιστοποίηση των κύκλων απόψυξης, ρύθµιση της ταχύτητας του αέρα, και ελαχιστοποίηση της διαφοράς θερµοκρασίας για την αποφυγή συµπύκνωσης των υδρατµών. - Εφαρµογή συστηµάτων αυτόµατης διακοπής του ηλεκτρικού ρεύµατος και κλείσιµο του φωτισµού και του εξοπλισµού όταν αυτός δεν χρησιµοποιείται. - Βελτίωση της µόνωσης στα συστήµατα θέρµανσης και ψύξης, συµπεριλαµβανοµένου και του δικτύου των σωληνώσεων. - Μόνωση και κάλυψη των δεξαµενών ζεµατίσµατος. - Ελαχιστοποίηση των διαρροών ατµού. - Αντικατάσταση του πετρελαίου µε φυσικό αέριο (κυρίως αφορά την καύση για την παραγωγή ενέργειας στους λέβητες). - ιαχωρισµός και συλλογή του αίµατος. - Μεγιστοποίηση του βαθµού αποστράγγισης και ανάκτησης του αίµατος, µε τον σχεδιασµό αποτελεσµατικότερων εγκαταστάσεων συλλογής του αίµατος. - Χρήση συστηµάτων µεταφοράς των εντοσθίων που δεν βασίζονται στο νερό ή που βασίζονται πολύ λίγο (π.χ. σε ιµάντες ή σε µικρά κοντέινερς µε τροχούς). - Χρήση αυτοµατοποιηµένων θαλάµων αντί δεξαµενών για την αποτρίχωση των σφάγιων. - Χρήση στεγνών τεχνικών απόρριψης του περιεχόµενου των στοµαχιών, αντί τεχνικών απόρριψης που βασίζονται στο νερό. - Χρήση νερού πίεσης µικρότερης από 10 bar για το πλύσιµο των σφάγιων, προκειµένου να αποφεύγεται η αποκόλληση του λίπους. - Στεγνή αποµάκρυνση όλων των στερεών υπολειµµάτων, καθώς και χρήση στεγνών τεχνικών για τον καθαρισµό των δαπέδων και των πάγκων εργασίας, πριν το πλύσιµο µε νερό. - Παρακολούθηση των παροχών στα σηµαντικότερα στάδια της παραγωγής όπου χρησιµοποιείται νερό, και καθορισµός του βέλτιστου ρυθµού κατανάλωσης. - Εγκατάσταση εκτοξευτήρων υψηλής πίεσης- χαµηλού όγκου, µε αυτόµατο σύστηµα ανοίγµατος-κλεισίµατος. Χρήση ακροφυσίων τύπου επίπεδου τζετ, και µε γωνία εκτόξευσης µέχρι και 60, για την επίτευξη µεγαλύτερης ταχύτητας εκτόξευσης και µεγαλύτερης δυνατής κάλυψης, µε σκοπό το σκούπισµα και την προώθηση των στερεών υλικών προς τα αποχετευτικά αυλάκια των δαπέδων. - Χρήση κρύου νερού για το πρώτο ξέπλυµα, ώστε να αποφεύγεται τα πρωτεϊνούχα υλικά να κολλούν στις επιφάνειες. 378

379 ΤΕΧΝΙΚΗ Ανακύκλωση, ανάκτηση και επαναχρησιµοποίηση Χρήση αποβλήτων (υγρών και στερεών) σαν χρήσιµες πρώτες ύλες σε άλλες βιοµηχανίες. Έ- ρευνα για την πρόληψη της ρύπανσης και την χρήση υποπροϊόντων ιαχωρισµός ρευµάτων αποβλήτων Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας αερίων εκποµπών, ορθός σχεδιασµός, έλεγχος και λειτουργία µονάδων κατεργασίας αερίων εκποµπών Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, ορθός σχεδιασµός, έλεγχος και λειτουργία µονάδων κατεργασίας υγρών αποβλήτων Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας στερεών αποβλήτων, ορθός σχεδιασµός, έλεγχος και λειτουργία µονάδων κατεργασίας στερεών αποβλήτων ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΩΝ ΣΦΑΓΕΙΩΝ - Ανακύκλωση των σχετικά καθαρών νερών από τα συστήµατα ψύξης, τα συστήµατα άντλησης κ.λπ., για τον καθαρισµό της εγκατάστασης. - Ανακύκλωση των νερών τελικής πλύσης της διαδικασίας καθαρισµού, για το πρώτο ξέπλυµα της επόµενης ηµέρας. - Ανάκτηση του αίµατος και των στερεών υποπροϊόντων και επαναχρησιµοποίηση τους ως α ύλης σε µονάδα αιµατάλευρων-κρεατάλευρων. - Χρήση του αίµατος για την παραγωγή αιµατάλευρων, χρήση των µη-εδώδιµων εντοσθίων για την παραγωγή κρεατάλευρων, σε µονάδες επεξεργασίας υποπροϊόντων σφαγείου. - ιαχωρισµός των διαφόρων ρευµάτων αποβλήτων σε ρεύµατα υψηλής περιεκτικότητας σε οργανικό φορτίο και σε ρεύµατα χαµηλής περιεκτικότητας σε οργανικό φορτίο και ξεχωριστή επεξεργασία, π.χ. διαχωρισµός του αίµατος και των νερών πλυσίµατος. - Χρήση κυκλώνων στους λέβητες για την κατακράτηση των σωµατιδίων καπνού. Εγκατάσταση και επιµελής παρακολούθηση συστήµατος επεξεργασίας υγρών αποβλήτων µε τα εξής απαιτούµενα στάδια: - Αποµάκρυνση χονδρών στερεών (εσχαρισµός) - Λιποσυλλογή - Βιολογική επεξεργασία - εξαµενή αερισµού - εξαµενή καθίζησης - Χλωρίωση - Τήρηση ειδικού βιβλίου παρακολούθησης του όγκου και της ποιότητας των υγρών αποβλήτων. - ιενέργεια εργαστηριακών αναλύσεων ανά τακτά χρονικά διαστήµατα για τον έλεγχο της ποιότητας των υγρών αποβλήτων και καταχώρηση των αποτελεσµάτων στο ειδικό βιβλίο. - Ορισµός υπεύθυνου συντήρησης και καλής λειτουργίας της µονάδας επεξεργασίας των αποβλήτων. - Ελεγχόµενη απόρριψη των µεταχειρισµένων ορυκτελαίων από τον µηχανολογικό εξοπλισµό σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις. - Περιµετρική δενδροφύτευση του χώρου επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων, ώστε να δηµιουργηθεί µία τεχνητή ζώνη αποµόνωσης γύρω από αυτό. Για την άρδευση της ζώνης αυτής είναι δυνατόν να χρησιµοποιηθεί µέρος των επεξεργασµένων αποβλήτων µε σύστηµα φυσικής κατάκλισης - Συλλογή σε κλειστά δοχεία και µεταφορά των µη-εδώδιµων υποπροϊόντων σφαγής σε εγκατάσταση επεξεργασίας για την παραγωγή αιµατάλευρων ή / και οστεάλευρων κτηνοτροφίας και βιοµηχανικού λίπους. - Ξηρή συλλογή της ουροκόπρου από το χώρο αναµονής των ζώων, καθώς και του περιεχόµενου των στοµάχων και εντέρων των σφαζόµενων ζώων, και ξεχωριστή ξηρή διάθεση και κοµποστοποίηση. - Πάχυνση και αφυδάτωση της λάσπης που προκύπτει από το σύστηµα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων (π.χ. DAF, δεξαµενές καθίζησης). - ιάθεση της αφυδατωµένης λάσπης και των εσχαρισµάτων σε χώρους υγιεινής ταφής απορριµµάτων, σύµφωνα µε τις υποδείξεις της αρµόδιας αρχής. 379

380 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧΙ. ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΤΗΝΟΣΦΑΓΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗ Υιοθέτηση πρακτικών καλής λειτουργίας Εξοικονόµηση νερού Εξοικονόµηση ενέργειας Βελτιστοποίηση - τροποποίηση διεργασιών Βελτιστοποίηση συστηµάτων καθαρισµού Ανακύκλωση, ανάκτηση και επαναχρησιµοποίηση Χρήση αποβλήτων (υγρών και στερεών) σαν χρήσιµες πρώτες ύλες σε άλλες βιοµηχανίες. Έρευνα για την πρόληψη της ρύπανσης και την χρήση υπό- ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΠΤΗΝΟΣΦΑΓΕΙΩΝ - Εκπαίδευση του προσωπικού σχετικά µε τον έλεγχο της ρύπανσης και την εξοικονόµηση νερού. - Έλεγχος και συντήρηση του εξοπλισµού. - Ανίχνευση και πρόληψη διαρροών. - Βελτιστοποίηση της απαιτούµενης ποσότητας νερού για τον καθαρισµό πατωµάτων και µηχανηµάτων - Αποµάκρυνση όλων των στερεών απορριµµάτων µε στεγνές µεθόδους. - Τοποθέτηση εσχάρων στα αυλάκια απορροής για την κατακράτηση όλων των στερεών υπολειµµάτων. - Ορισµός ειδικού υπεύθυνου για την καλή λειτουργία και συντήρηση του εξοπλισµού. - Χρήση ακροφύσιου (τύπου πιστόλι) µε αυτόµατο κλείσιµο της παροχής στους ελαστικούς σωλήνες που χρησιµοποιούνται για το καθαρισµό της εγκατάστασης. - Εφαρµογή µεθόδων στεγνού καθαρισµού, όπου είναι αυτό δυνατό - Χρήση αυτόµατων συστηµάτων ελέγχου για τη ροή του νερού στα σηµεία πλυσίµατος των χεριών (π.χ. φωτοκύτταρα). - Εφαρµογή συστηµάτων αυτόµατης διακοπής του ηλεκτρικού ρεύµατος και κλείσιµο του φωτισµού και του εξοπλισµού όταν αυτός δεν χρησιµοποιείται. - Βελτίωση της µόνωσης στα συστήµατα θέρµανσης και ψύξης, καθώς και των σωληνώσεων. - Αντικατάσταση του πετρελαίου µε φυσικό αέριο (κυρίως αφορά την καύση για την παραγωγή ενέργειας στους λέβητες). - ιαχωρισµός και συλλογή του αίµατος. - Μεγιστοποίηση του βαθµού αποστράγγισης και ανάκτησης του αίµατος, µε τον σχεδιασµό αποτελεσµατικότερων εγκαταστάσεων συλλογής του αίµατος. - Χρήση συστηµάτων µεταφοράς των εντοσθίων που δεν βασίζονται στο νερό ή που βασίζονται πολύ λίγο (π.χ. σε ιµάντες ή σε µικρά κοντέϊνερς µε τροχούς). - Χρήση ατµού για το ζεµάτισµα αντί της εµβάπτισης σε δεξαµενή ζεστού νερού. - Χρήση στεγνών τεχνικών απόρριψης του περιεχόµενου των στοµαχιών, αντί τεχνικών απόρριψης που βασίζονται στο νερό. - Χρήση στεγνών µεθόδων για τον καθαρισµό των δαπέδων και των πάγκων εργασίας, πριν το πλύσιµο µε νερό. - Παρακολούθηση των παροχών στα σηµαντικότερα στάδια της παραγωγής όπου χρησιµοποιείται νερό, και καθορισµός του βέλτιστου ρυθµού κατανάλωσης. - Εγκατάσταση εκτοξευτήρων υψηλής πίεσης- χαµηλού όγκου, µε αυτόµατο σύστηµα ανοίγµατος-κλεισίµατος. Χρήση ακροφυσίων τύπου επίπεδου τζετ, και µε γωνία εκτόξευσης µέχρι και 60, για την επίτευξη µεγαλύτερης ταχύτητας εκτόξευσης και µεγαλύτερης δυνατής κάλυψης, µε σκοπό το σκούπισµα και την προώθηση των στερεών υλικών προς τα αποχετευτικά αυλάκια των δαπέδων. - Χρήση κρύου νερού για το πρώτο ξέπλυµα, ώστε να αποφεύγεται τα πρωτεϊνούχα υλικά να κολλούν στις επιφάνειες. - Ανακύκλωση των σχετικά καθαρών νερών από τα συστήµατα ψύξης, τα συστήµατα άντλησης κ.λπ., για τον καθαρισµό της εγκατάστασης. - Ανακύκλωση των νερών τελικής πλύσης της διαδικασίας καθαρισµού, για το πρώτο ξέπλυµα της επόµενης ηµέρας. - Ανάκτηση του αίµατος και των στερεών υποπροϊόντων και επαναχρησιµοποίηση τους ως πρώτη ύλη σε µονάδα αιµατάλευρωνκρεατάλευρων. - Χρήση του αίµατος για την παραγωγή αιµατάλευρων. - Χρήση των µη-εδώδιµων εντοσθίων για την παραγωγή κρεατάλευρων, σε µονάδες επεξεργασίας υποπροϊόντων σφαγείου. 380

381 προϊόντων ιαχωρισµός αποβλήτων ΤΕΧΝΙΚΗ ρευµάτων Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας αερίων εκπο- µπών, ορθός σχεδιασµός, έλεγχος και λειτουργία µονάδων κατεργασίας αερίων εκποµπών Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, ορθός σχεδιασµός, έλεγχος και λειτουργία µονάδων κατεργασίας υγρών αποβλήτων Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας στερεών απόβλήτων, ορθός σχεδιασµός, έλεγχος και λειτουργία µοναδων κατεργασίας στερεών απόβλήτων ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΠΤΗΝΟΣΦΑΓΕΙΩΝ ιαχωρισµός των διαφόρων ρευµάτων αποβλήτων σε ρεύµατα υψηλής περιεκτικότητας σε οργανικό φορτίο και σε ρεύµατα χαµηλής περιεκτικότητας σε οργανικό φορτίο και ξεχωριστή επεξεργασία, π.χ. διαχωρισµός του αίµατος και των νερών πλυσίµατος. Χρήση κυκλώνων στους λέβητες για την κατακράτηση των σωµατιδίων καπνού. Εγκατάσταση και επιµελής παρακολούθηση συστήµατος επεξεργασίας υγρών αποβλήτων µε τα εξής απαιτούµενα στάδια: -Αποµάκρυνση χονδρών στερεών (εσχαρισµός) - Λιποσυλλογή - Βιολογική επεξεργασία - εξαµενή αερισµού - εξαµενή καθίζησης - Χλωρίωση - Τήρηση ειδικού βιβλίου παρακολούθησης του όγκου και της ποιότητας των υγρών αποβλήτων. - ιενέργεια εργαστηριακών αναλύσεων ανά τακτά χρονικά διαστήµατα για τον έλεγχο της ποιότητας των υγρών αποβλήτων και καταχώρηση των αποτελεσµάτων στο ειδικό βιβλίο. - Ορισµός υπεύθυνου συντήρησης και καλής λειτουργίας της µονάδας επεξεργασίας των αποβλήτων. - Ελεγχόµενη απόρριψη των µεταχειρισµένων ορυκτελαίων από τον µηχανολογικό εξοπλισµό σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις. - Περιµετρική δενδροφύτευση του χώρου επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων, ώστε να δηµιουργηθεί µία τεχνητή ζώνη αποµόνωσης γύρω από αυτό. Για την άρδευση της ζώνης αυτής είναι δυνατόν να χρησιµοποιηθεί µέρος των επεξεργασµένων αποβλήτων µε σύστηµα φυσικής κατάκλισης. - Συλλογή σε κλειστά δοχεία και µεταφορά των µη-εδώδιµων υποπροϊόντων σφαγής σε εγκατάσταση επεξεργασίας για την παραγωγή αιµατάλευρων ή/και οστεάλευρων κτηνοτροφίας και βιοµηχανικού λίπους. - Ξηρή συλλογή της ουροκόπρου από το χώρο αναµονής των ζώων, καθώς και του περιεχόµενου των στοµάχων και εντέρων των σφαζόµενων ζώων, και ξεχωριστή ξηρή διάθεση και κοµποστοποίηση. - Πάχυνση και αφυδάτωση της λάσπης που προκύπτει από το σύστηµα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων (π.χ. DAF, δεξαµενές καθίζησης). - ιάθεση της αφυδατωµένης λάσπης και των εσχαρισµάτων σε χώρους υγιεινής ταφής απορριµµάτων, σύµφωνα µε τις υποδείξεις της αρµόδιας αρχής. 381

382 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧΙI. ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΤΥΠΟΠΟΙ- ΗΤΗΡΙΑ ΚΡΕΑΤΟΣ ΤΕΧΝΙΚΗ Υιοθέτηση πρακτικών καλής λειτουργίας Εξοικονόµηση νερού Εξοικονόµηση ενέργειας Βελτιστοποίηση συστηµάτων καθαρισµού Ανακύκλωση, ανάκτηση και επαναχρησιµοποίηση Χρήση αποβλήτων (υγρών και στερεών) σαν χρήσιµες πρώτες ύλες σε άλλες βιοµηχανίες. Έρευνα για την πρόληψη της ρύπανσης και την χρήση υποπροϊόντων Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας αερίων εκπο- µπών, ορθός σχεδιασµός, έ- λεγχος, λειτουργία µονάδων κατεργασίας αερίων εκποµπών ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΡΕΑΤΟΣ - Εκπαίδευση του προσωπικού σχετικά µε τον έλεγχο της ρύπανσης και την εξοικονόµηση νερού. - Έλεγχος και συντήρηση του εξοπλισµού. - Ανίχνευση και πρόληψη διαρροών. - Βελτιστοποίηση της απαιτούµενης ποσότητας νερού για τον καθαρισµό πατωµάτων και µηχανηµάτων. - Αποµάκρυνση όλων των στερεών απορριµµάτων µε στεγνές µεθόδους. - Τοποθέτηση εσχάρων στα αυλάκια απορροής για την κατακράτηση όλων των στερεών υπολειµµάτων. - Ορισµός υπεύθυνου για την καλή λειτουργία και συντήρηση του εξοπλισµού. - Χρήση ακροφύσιου (τύπου πιστόλι) µε αυτόµατο κλείσιµο της παροχής στους ελαστικούς σωλήνες που χρησιµοποιούνται για το καθαρισµό της εγκατάστασης. - Εφαρµογή µεθόδων στεγνού καθαρισµού, όπου είναι αυτό δυνατό. - Χρήση αυτόµατων συστηµάτων ελέγχου για τη ροή του νερού στα σηµεία πλυσίµατος των χεριών (π.χ. φωτοκύτταρα), καθώς και στους αποστειρωτές των µαχαιριών. - Παρακολούθηση της θερµοκρασίας των συστηµάτων ψύξης και κατάλληλη ρύθµιση της. Ελαχιστοποίηση των κύκλων απόψυξης, ρύθµιση της ταχύτητας του αέρα, και ελαχιστοποίηση της διαφοράς θερµοκρασίας για την αποφυγή συµπύκνωσης των υδρατµών. - Εφαρµογή συστηµάτων αυτόµατης διακοπής του ηλεκτρικού ρεύµατος και κλείσιµο του φωτισµού και του εξοπλισµού όταν αυτός δεν χρησιµοποιείται. - Βελτίωση της µόνωσης στα συστήµατα θέρµανσης και ψύξης, καθώς και των σωληνώσεων. - Αντικατάσταση του πετρελαίου µε φυσικό αέριο (κυρίως αφορά την καύση για την παραγωγή ενέργειας στους λέβητες). - Χρήση στεγνών τεχνικών για τον καθαρισµό των δαπέδων και των πάγκων εργασίας, πριν το πλύσιµο µε νερό. - Παρακολούθηση των παροχών στα σηµαντικότερα στάδια της παραγωγής όπου χρησιµοποιείται νερό, και καθορισµός του βέλτιστου ρυθµού κατανάλωσης. - Εγκατάσταση εκτοξευτήρων υψηλής πίεσης- χαµηλού όγκου, µε αυτόµατο σύστηµα ανοίγµατος-κλεισίµατος. Χρήση ακροφυσίων τύπου επίπεδου τζετ, και µε γωνία εκτόξευσης µέχρι και 60, για την επίτευξη µεγαλύτερης ταχύτητας εκτόξευσης και µεγαλύτερης δυνατής κάλυψης, µε σκοπό το σκούπισµα και την προώθηση των στερεών υλικών προς τα αποχετευτικά αυλάκια των δαπέδων. - Χρήση κρύου νερού για το πρώτο ξέπλυµα, ώστε να αποφεύγεται τα πρωτεϊνούχα υλικά να κολλούν στις επιφάνειες. - Ανακύκλωση των σχετικά καθαρών νερών από τα συστήµατα ψύξης, τα συστήµατα άντλησης κ.λπ., για τον καθαρισµό της εγκατάστασης. - Ανακύκλωση των νερών τελικής πλύσης της διαδικασίας καθαρισµού, για το πρώτο ξέπλυµα της επόµενης ηµέρας. - Ανάκτηση των στερεών υποπροϊόντων (κυρίως κόκαλα) και επαναχρησιµοποίηση τους ως πρώτη ύλη σε µονάδα κρεατάλευρων. - Εγκατάσταση κυκλώνων στα καπνιστήρια αλλαντικών για την κατακράτηση των στερεών σωµατιδίων καθώς και µετακαυστήρα για την εξουδετέρωση των οσµών. - Χρήση κυκλώνων στους λέβητες για την κατακράτηση των σωµατιδίων καπνού. 382

383 ΤΕΧΝΙΚΗ Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, ορθός σχεδιασµός, έλεγχος και λειτουργία µονάδων κατεργασίας υγρών αποβλήτων Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας στερεών απόβλήτων, ορθός σχεδιασµός, έλεγχος και λειτουργία µοναδων κατεργασίας στερεών αποβλήτων ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΡΕΑΤΟΣ Εγκατάσταση και επιµελής παρακολούθηση συστήµατος επεξεργασίας υγρών αποβλήτων µε τα εξής απαιτούµενα στάδια: - Αποµάκρυνση χονδρών στερεών (εσχαρισµός) - Λιποσυλλογή - Βιολογική επεξεργασία - εξαµενή αερισµού - εξαµενή καθίζησης - Χλωρίωση - Τήρηση ειδικού βιβλίου παρακολούθησης του όγκου και της ποιότητας των υγρών αποβλήτων. - ιενέργεια εργαστηριακών αναλύσεων ανά τακτά χρονικά διαστήµατα για τον έλεγχο της ποιότητας των υγρών αποβλήτων και καταχώρηση των αποτελεσµάτων στο ειδικό βιβλίο. - Ορισµός υπεύθυνου συντήρησης και καλής λειτουργίας της µονάδας επεξεργασίας των αποβλήτων. - Ελεγχόµενη απόρριψη των µεταχειρισµένων ορυκτελαίων από τον µηχανολογικό εξοπλισµό σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις. - Περιµετρική δενδροφύτευση του χώρου επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων, ώστε να δηµιουργηθεί µία τεχνητή ζώνη αποµόνωσης γύρω από αυτό. Για την άρδευση της ζώνης αυτής είναι δυνατόν να χρησιµοποιηθεί µέρος των επεξεργασµένων αποβλήτων µε σύστηµα φυσικής κατάκλυσης. - Συλλογή σε κλειστά δοχεία και µεταφορά των µη-εδώδιµων υποπροϊόντων (κυρίως κόκαλα) σε εγκατάσταση επεξεργασίας για την παραγωγή οστεάλευρων κτηνοτροφίας και βιοµηχανικού λίπους. - Πάχυνση και αφυδάτωση της λάσπης που προκύπτει από το σύστηµα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων (π.χ. DAF, δεξαµενές καθίζησης). - ιάθεση της αφυδατωµένης λάσπης και των εσχαρισµάτων σε χώρους υγιεινής ταφής απορριµµάτων, σύµφωνα µε τις υποδείξεις της αρµόδιας αρχής. 383

384 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧΙΙΙ. ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΖΥΠ ΤΕΧΝΙΚΗ Υιοθέτηση πρακτικών καλής λειτουργίας Εξοικονόµηση νερού Εξοικονόµηση ενέργειας Βελτιστοποίηση - τροποποίηση διεργασιών Βελτιστοποίηση καθαρισµού συστηµάτων Ανακύκλωση, ανάκτηση και επαναχρησιµοποίηση Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας αερίων εκπο- µπών, ορθός σχεδιασµός, έλεγχος και λειτουργία µονάδων ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΣΦΑΓΕΙΩΝ - Εκπαίδευση του προσωπικού σχετικά µε τον έλεγχο της ρύπανσης και την εξοικονόµηση νερού. - Έλεγχος και συντήρηση του εξοπλισµού. - Ανίχνευση και πρόληψη διαρροών. - Βελτιστοποίηση της απαιτούµενης ποσότητας νερού για τον καθαρισµό πατωµάτων και µηχανηµάτων - Αποµάκρυνση όλων των στερεών απορριµµάτων µε στεγνές µεθόδους. - Τοποθέτηση εσχάρων στα αυλάκια απορροής για την κατακράτηση όλων των στερεών υπολειµµάτων. - Ορισµός ειδικού υπεύθυνου για την καλή λειτουργία και συντήρηση του εξοπλισµού. - Χρήση ακροφύσιου (τύπου πιστόλι) µε αυτόµατο κλείσιµο της παροχής στους ελαστικούς σωλήνες που χρησιµοποιούνται για το καθαρισµό της εγκατάστασης. - Εφαρµογή µεθόδων στεγνού καθαρισµού, όπου είναι αυτό δυνατό - Χρήση αυτόµατων συστηµάτων ελέγχου για τη ροή του νερού στα σηµεία πλυσίµατος των χεριών (π.χ. φωτοκύτταρα) - Εφαρµογή συστηµάτων αυτόµατης διακοπής του ηλεκτρικού ρεύµατος και κλείσιµο του φωτισµού και του εξοπλισµού όταν αυτός δεν χρησιµοποιείται. - Βελτίωση της µόνωσης στα συστήµατα θέρµανσης και ψύξης, καθώς και των σωληνώσεων. - Αντικατάσταση του πετρελαίου µε φυσικό αέριο (κυρίως αφορά την καύση για την παραγωγή ενέργειας στους λέβητες). - Κοσκίνισµα των πρώτων υλών για τον διαχωρισµό τους σε στερεά και υγρά. - Γρήγορη και άµεση µεταφορά και επεξεργασία των πρώτων υλών στην µονάδα επεξεργασίας. - Ελαχιστοποίηση της διάρκειας και της ποσότητας αποθήκευσης του νωπού υλικού. - Αν απαιτείται αποθήκευση, τότε πρέπει να γίνεται σε κρύο (T<10-15 C), καλά αεριζόµενο, κλειστό περιβάλλον. - Παστερίωση του νωπού υλικού πριν την επεξεργασία µε σκοπό την παρεµπόδιση βιολογικών διεργασιών που παράγουν οσµές. - Χρήση στεγνών τεχνικών καθαρισµού για τον καθαρισµό των δαπέδων και των πάγκων εργασίας, πριν το πλύσιµο µε νερό. - Παρακολούθηση των παροχών στα σηµαντικότερα στάδια της παραγωγής όπου χρησιµοποιείται νερό, και καθορισµός του βέλτιστου ρυθµού κατανάλωσης. - Εγκατάσταση εκτοξευτήρων υψηλής πίεσης- χαµηλού όγκου, µε αυτόµατο σύστηµα ανοίγµατος-κλεισίµατος. Χρήση ακροφυσίων τύπου επίπεδου τζετ, και µε γωνία εκτόξευσης µέχρι και 60, για την επίτευξη µεγαλύτερης ταχύτητας εκτόξευσης και µεγαλύτερης δυνατής κάλυψης, µε σκοπό το σκούπισµα και την προώθηση των στερεών υλικών προς τα αποχετευτικά αυλάκια των δαπέδων. - Χρήση κρύου νερού για το πρώτο ξέπλυµα, ώστε να αποφεύγεται τα πρωτεϊνούχα υλικά να κολλούν στις επιφάνειες. - Ανάκτηση της θερµότητας των ατµών από τις δεξαµενές θερµικής κατεργασίας των υποπροϊόντων και χρησιµοποίηση της για την προθέρµανση των πρώτων υλών. - Ανακύκλωση των σχετικά καθαρών νερών από τα συστήµατα ψύξης, τα συστήµατα άντλησης κ.λπ., για τον καθαρισµό της εγκατάστασης. - Ανακύκλωση των νερών τελικής πλύσης της διαδικασίας καθαρισµού, για το πρώτο ξέπλυµα της επόµενης ηµέρας. - Οι εξερχόµενοι ατµοί από τον κλίβανο επεξεργασίας των υποπροϊόντων σφαγείου θα διέρχονται από κυκλωνικό σύστηµα για την αποµάκρυνση των στερεών σωµατιδίων και ακολούθως θα υφίστανται συµπύκνωση σε σωληνωτούς συµπυκνωτές, ψύξη σε πύργο ψύξης, και τέλος µετάκαυση σε καυστήρα Diesel. 384

385 ΤΕΧΝΙΚΗ κατεργασίας αερίων εκποµπών Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, ορθός σχεδιασµός, έλεγχος και λειτουργία µονάδων κατεργασίας υγρών αποβλήτων Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας στερεών απόβλήτων, ορθός σχεδιασµός, έ- λεγχος και λειτουργία µονάδων κατεργασίας στερεών αποβλήτων ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΣΦΑΓΕΙΩΝ Τα συµπυκνώµατα θα οδηγούνται στον βιολογικό καθαρισµό της µονάδας. - Για την αντιµετώπιση των οσµών από τον εσωτερικό χώρο της µονάδας υποπροϊόντων προτείνεται απαγωγή του αέρα µε σύστηµα απορροφητήρων και αεραγωγών και έκπλυση σε στήλες καταιονισµού. - Οµοίως και για τις οσµές από τον αποτεφρωτήρα των κατασχόµενων ζώων. - Χρήση κυκλώνων στους λέβητες για την κατακράτηση των σωµατιδίων καπνού. - Περιµετρική δενδροφύτευση του οικοπέδου, ώστε να δηµιουργηθεί µία τεχνητή ζώνη αποµόνωσης γύρω από αυτό. Για την άρδευση της ζώνης αυτής είναι δυνατόν να χρησιµοποιηθεί µέρος των επεξεργασµένων αποβλήτων µε σύστηµα φυσικής κατάκλισης. Εγκατάσταση και επιµελής παρακολούθηση συστήµατος επεξεργασίας υγρών αποβλήτων µε τα εξής απαιτούµενα στάδια: - Αποµάκρυνση χονδρών στερεών (εσχαρισµός) - Λιποσυλλογή - Βιολογική επεξεργασία - εξαµενή αερισµού - εξαµενή καθίζησης - Χλωρίωση - Τήρηση ειδικού βιβλίου παρακολούθησης του όγκου και της ποιότητας των υγρών αποβλήτων. - ιενέργεια εργαστηριακών αναλύσεων ανά τακτά χρονικά διαστήµατα για τον έλεγχο της ποιότητας των υγρών αποβλήτων και καταχώρηση των αποτελεσµάτων στο ειδικό βιβλίο. - Ορισµός υπεύθυνου συντήρησης και καλής λειτουργίας της µονάδας επεξεργασίας των αποβλήτων. - Ελεγχόµενη απόρριψη των µεταχειρισµένων ορυκτελαίων από τον µηχανολογικό εξοπλισµό σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις. - Πάχυνση και αφυδάτωση της λάσπης που προκύπτει από το σύστηµα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων (π.χ. DAF, δεξαµενές καθίζησης). - ιάθεση της αφυδατωµένης λάσπης και των εσχαρισµάτων σε χώρους υγιεινής ταφής απορριµµάτων, σύµφωνα µε τις υποδείξεις της αρµόδιας αρχής. 385

386 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧΙV. ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΑΛΑΚΤΟΒΙΟ- ΜΗΧΑΝΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗ Υιοθέτηση πρακτικών καλής λειτουργίας Οργάνωση, προγραµµατισµός έλεγχος και επιλογή πρώτων υλών Βελτίωση απογραφής και αποθήκευσης ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ - Υιοθέτηση Συστηµάτων Περιβαλλοντικής ιαχείρισης - Χαρακτηρισµός (identification), αξιολόγηση (assessment), και σχεδιασµός διαχειριστικού προγράµµατος των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προκύπτουν από τις δραστηριότητες της µονάδας. - Αποδοχή διαχειριστικού σχεδίου ως προς την πρόληψη και τον περιορισµό της ρύπανσης - Εξασφάλιση της συµµετοχής των εργαζοµένων. - Εκπαίδευση του προσωπικού σχετικά µε τον έλεγχο της ρύπανσης και την εξοικονόµηση νερού και ενέργειας. - Καθορισµός διαδικασιών παραγωγής και επιµερισµός τους σε κατάλληλα εκπαιδευµένο προσωπικό. - Εκσυγχρονισµός της παραγωγικής διαδικασίας και εισαγωγή νέας τεχνολογίας. - Εγκατάσταση αυτόµατων συστηµάτων τροφοδοσίας και ελέγχου της παραγωγής. - Έλεγχος και συντήρηση του µηχανολογικού εξοπλισµού. - Ορισµός ειδικού, υπεύθυνου για την καλή λειτουργία και συντήρηση του µηχανολογικού εξοπλισµού. - Ανίχνευση και πρόληψη διαρροών και διαφυγών. - Ανάλυση των αναγκών της µονάδας σε νερό. - Εγκατάσταση συστηµάτων παρακολούθησης και µέτρησης της κατανάλωσης του νερού και των απωλειών προϊόντος. - Ανάλυση των ενεργειακών απαιτήσεων της µονάδας. - Μέτρηση και έλεγχος της κατανάλωσης ενέργειας. - Υιοθέτηση πρακτικών ανακύκλωσης επαναχρησιµοποίησης. - Αυστηρή τήρηση των κανόνων υγιεινής στις εγκαταστάσεις της µονάδας και στην ποιότητα του ανακυκλωµένου νερού πλύσης της πρώτης ύλης. - Επιλογή καυσίµων και µε περιβαλλοντικά κριτήρια.- Χρήση φυσικού αερίου. - Ορισµός υπευθύνου για την συντήρηση και την καλή λειτουργία της µονάδας επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων. - Εφαρµογή προγράµµατος παρακολούθησης, ελέγχου και συντήρησης των υπαρχόντων συστηµάτων αντιµετώπισης της ρύπανσης. - ιαµόρφωση κατάλληλων χώρων στάθµευσης, οργάνωση δροµολογίων, µε στόχο τον περιορισµό των οχλήσεων κατά την κίνηση των οχηµάτων µεταφοράς προς/ από την µονάδα. - Εξοικονόµηση κατά το δυνατό των λιπαντικών ουσιών (για τις µεταφορικές ταινίες, των εγκαταστάσεων συσκευασίας, κλπ.). - Εγκατάσταση συστήµατος αυτόµατου ελέγχου του φωτισµού. - Προγραµµατισµένη εισαγωγή της πρώτης ύλης στην µονάδα πριν υποστεί αλλοιώσεις. - Επιλογή κατάλληλου περιέκτη για την µεταφορά της πρώτης ύλης στην µονάδα. Η µεταφορά του γάλακτος µε βυτιοφόρα (αντί δοχεία/ βαρέλια) συνεπάγεται µικρότερες διαρροές. - Επιλογή υλικών συσκευασίας του προϊόντος µε δυνατότητα ανακύκλωσης. - Τήρηση αρχείων απογραφής των εισερχόµενων, καταναλισκόµενων και αποθηκευόµενων υλών. - Εγκατάσταση αυτόµατου συστήµατος ελέγχου της διακίνησης υλικών για την ελαχιστοποίηση διαρροών και διαφυγών. - Προγραµµατισµένη αποθήκευση των προϊόντων πριν την διάθεση τους στην κατανάλωση (π.χ. first-in, first-out). - Επισήµανση των συσκευασιών µε την ονοµασία, την ηµεροµηνία παραγωγής και την ηµεροµηνία λήξης της περιεχόµενης ουσίας. - Κατάλληλος εξοπλισµός σε δεξαµενές αποθήκευσης υγρών υλικών (Κατάλληλα εξαρτήµατα για την πλήρωση, την εκκένωση, την εξυδάτωση, την αποστράγγιση, την καταµέτρηση, τη δειγµατοληψία και τον εξαερισµό, 386

387 ΤΕΧΝΙΚΗ Πρόληψη διαρροών Βελτιστοποίηση - τροποποίηση διεργασιών ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ κατασκευή προστατευτικού τοιχίου για συλλογή διαρροών). - Εξασφάλιση των απαιτούµενων συνθηκών συντήρησης των ακατέργαστων (πρώτων/ βοηθητικών) υλών και προϊόντων. - Επιθεώρηση, έλεγχος και συντήρηση αποθηκευτικών χώρων. - Μείωση των απωλειών γάλακτος στο στάδιο της παραλαβής. Εφαρµογή συστήµατος φόρτωσης από τον πυθµένα ή από την οροφή µε σωληνοβραχίονα φόρτωσης που καταλήγει στον πυθµένα, κατά την πλήρωση δεξαµενών. - Έλεγχος της στάθµης του γάλακτος στα δοχεία και τις δεξαµενές µε τη χρήση ειδικών συσκευών προς αποφυγή υπερπλήρωσης και διαρροών κατά το βρασµό. - Αποφυγή διαρροών γάλακτος κατά την αποσύνδεσης αγωγών µεταξύ τους ή της µάνικας που φέρουν. - Σήµανση των αγωγών για αποφυγή λάθος συνδέσεων που µπορεί να επιφέρουν ανεπιθύµητη ανάµιξη των προϊόντων. - Αποφυγή διακοπών της παραγωγικής διαδικασίας, για µείωση των διαρροών πρώτης ύλης. - Εγκατάσταση συστηµάτων συλλογής υγρών που διαρρέουν ή διασπείρονται στους χώρους εργασίας. - Χρήση γεµιστικών µηχανών ακριβείας του γάλακτος, στο στάδιο της συσκευασίας, για µείωση των απωλειών. - Χρήση ακροφυσίων (τύπου πιστόλι) στους ελαστικούς σωλήνες, για αυτόµατο κλείσιµο της παροχής νερού. - Εγκατάσταση βαλβίδων διακοπής της παροχής του νερού σε περίπτωση υπερβολικής ροής ή διαρροής, - Ανίχνευση διαρροών - Επισκευή και συντήρηση υδραυλικών δικτύων, δικτύων ατµού, δικτύων ψύξης και µεταφοράς θερµικής ενέργειας. - Χηµική επεξεργασία του νερού του λέβητα, µε σκοπό την µείωση απόθεσης αλάτων, διαβρώσεων των σωληνώσεων. - Μείωση των απωλειών ατµού κατά µήκος των αγωγών µεταφοράς, από τις διάφορες δικλείδες και από παγίδες ατµού. - Ελαχιστοποίηση θερµικών απωλειών µε θερµοµονώσεις των σωληνώσεων µεταφοράς θερµών ρευµάτων. - Εκτεταµένη µόνωση και τακτική συντήρηση των ψυκτικών εγκαταστάσεων. - Μείωση θερµικών απωλειών λεβήτων. Πλήρης αξιοποίηση του θερµικού περιεχοµένου των καυσίµων. - Μείωση απωλειών προϊόντων κατά την παραγωγική διαδικασία µε καλύτερο έλεγχο των µεθόδων παραγωγής, π.χ. καταπολέµηση δηµιουργίας αφρού γάλακτος κατά το γέµισµα δοχείων µε γάλα ή κατά την εισροή αέρα σε ελαττωµατικούς αγωγούς ή αντλίες που χρησιµοποιούνται στη µεταφοράς γάλακτος. - Αποτελεσµατικός έλεγχος µέσω εγκατάστασης αυτοµατισµών και on-line µετρητών κατά τη παραγωγική διαδικασία. - Εφαρµογή της βέλτιστης τεχνολογίας εισαγωγή αυτοµατισµών για την πραγµατοποίηση των διεργασιών διαχωρισµού στερεών/ υγρών, εξάτµισης/ συµπύκνωσης και παστερίωσης. - Κατάλληλος σχεδιασµός της παραγωγής, ώστε οι αλλαγές των προϊόντων προς παστερίωση οµογενοποίηση να συµπίπτουν µε τις περιόδου καθαρισµού των µονάδων. - Χρήση συνεχών (continuous) αντί για διαλείποντος έργου (batch) διεργασιών, ώστε να µειωθούν οι απαιτήσεις σε συχνότητα καθαρισµού των εγκαταστάσεων. - Αντικατάσταση παστεριωτών διαλείποντος έργου µε αντίστοιχους συνεχούς ροής που διαθέτουν εναλλάκτη θερµότητας µε πλάκες (PHE). - Εγκατάσταση σύγχρονων παστεριωτών στην παραγωγή βουτύρου (µεγάλου όγκου κατά το δυνατόν), ώστε να παράγονται λιγότερα απόβλητα κρέµας. - Χρησιµοποίηση κατάλληλων παγίδων για να δεσµεύονται τα σταγονίδια γάλακτος, κατά την υγροποίηση των ατµών από την συµπύκνωση του γάλακτος. - Αυτοµατοποίηση της δοσοµέτρησης υλικών και πλήρωσης συσκευασιών, ώστε να µειώνονται οι απώλειες σε πρώτες ύλες και προϊόν. 387

388 ΤΕΧΝΙΚΗ Βελτιστοποίηση καθαρισµού συστηµάτων Ανακύκλωση, ανάκτηση και επαναχρησιµοποίηση ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ - Βελτιστοποίηση των µηχανηµάτων συσκευασίας βουτύρου, ώστε να περιορίζεται η παραγωγή στερεών αποβλήτων συσκευασίας. - Εγκατάσταση µετρητών νερού σε κρίσιµα σηµεία της παραγωγικής διαδικασίας. - Εγκατάσταση µετρητών και ρυθµιστών παροχής νερού στους κύριους αγωγούς τροφοδοσίας. - Χρήση ρευµάτων αέρα για την ψύξη του νερού. - Αντικατάσταση ψυγείων που λειτουργούν µε CFCs µε ψυγεία που χρησιµοποιούν αµµωνία. - Η αµµωνία ή το προπάνιο που χρησιµοποιούνται στα συστήµατα κλιµατισµού θα πρέπει να αντικατασταθούν µε τη χρήση κρύου νερού. - Αντικατάσταση των ενεργειακά µη αποδοτικών µηχανηµάτων. - ιερεύνηση της χρήσης ανανεώσιµων πηγών ενέργειας. - Βελτίωση του προγράµµατος παραγωγής, µε σκοπό τον περιορισµό των απαιτούµενων καθαρισµών. - Ελαχιστοποίηση της χρήσης νερού για τον καθαρισµό πατωµάτων και εγκαταστάσεων και χρήση ξηρών µεθόδων καθαρισµού όπου αυτό είναι δυνατό. - Ελαχιστοποίηση της επαφής του νερού µε πρώτες ύλες και προϊόντα κατά τη διάρκεια της διεργασίας καθαρισµού. - Πλήρης εκκένωση µηχανών και σωληνώσεων πριν από κάθε πλύσιµο. - Εγκατάσταση αγωγών υπό ελαφρά κλίση ώστε να αποστραγγίζει πληρέστερα το περιεχόµενο τους. - Πλήρης καθαρισµός των δοχείων και σωληνώσεων γάλακτος µε χρήση ειδικών εργαλείων, πριν την πλύση. - Αποφυγή σχηµατισµού στερεής επικάλυψης (πουρί) στο εσωτερικό των εγκαταστάσεων παραγωγής βουτύρου. - Πλήρης καθαρισµός των δεξαµενών επεξεργασίας τυριού από το τυρόγαλο και τα στερεά τυρόµαζας, ανά κύκλο παραγωγής. - Χρησιµοποίηση περιεκτών συλλογής των στερεών υπολειµµάτων και αποµάκρυνση τους πριν την εφαρµογή νερού για την πλύση. - Επιτόπου καθαρισµός όπου απαιτείται, για να καθαρίζουν ευκολότερα τα υπολείµµατα. - Χρήση χαµηλού κόστους σχαρών, ώστε να µην εισέρχονται τα στερεά υπολείµµατα στο ρεύµα των υγρών αποβλήτων. - Περιορισµός και αυστηρός έλεγχος των χειρονακτικών εργασιών καθαρισµού. - Εφαρµογή ακροφυσίων στους λαστιχένιους σωλήνες για παροχή νερού υπό πίεση και αυτόµατο κλείσιµο. - Καθαρισµός µε αφρό. Έγχυση καθαριστικού αφρού στη προς καθαρισµό επιφάνεια και έκπλυση µε νερό. - Χρήση πεπιεσµένου αέρα αντί νερού όπου αυτό είναι δυνατό. - Επιλογή των κατάλληλων παραγόντων καθαρισµού και της κατάλληλης ποσότητας. - Εγκατάσταση πλήρως αυτοµατοποιηµένων συστηµάτων χηµικού καθαρισµού CIP, µε παροχή νερού και απορρυπαντικού, για καλύτερο καθαρισµό και µικρότερη κατανάλωση νερού. - Προσαρµογή του προγράµµατος CIP στις ανάγκες της µονάδας, ώστε να αποφεύγεται η άσκοπη κατανάλωση ενέργειας και χηµικών ουσιών καθαρισµού. - Κατάλληλη κατανοµή συστηµάτων CIP, για να αποφεύγονται οι µεγάλου µήκους σωληνώσεις των διαλυµάτων καθαρισµού ή χρησιµοποίηση φορητού συστήµατος CIP. - Ρύθµιση του αυτόµατου συστήµατος αρχικής έκπλυσης, ώστε να διακόπτεται αµέσως µετά την αποµάκρυνση των υπολειµµάτων και να αποφεύγεται η άσκοπη κατανάλωση νερού. - Ανάκτηση/ επαναχρησιµοποίηση ορού γάλακτος και διαρροών γάλακτος από την παραγωγική διαδικασία. - Ανάκτηση ξηρού προϊόντος κατά την πλήρωση των συσκευασιών. - Συλλογή και επαναχρησιµοποίηση του απόνερων τελευταίου κύκλου πλύσης 388

389 ΤΕΧΝΙΚΗ Χρήση αποβλήτων (υγρών και στερεών) σαν χρήσιµες πρώτες ύλες σε άλλες βιοµηχανίες. Έρευνα για την πρόληψη της ρύπανσης και την χρήση υποπροϊόντων Τροποποίηση προϊόντος ιαχωρισµός ρευµάτων απόβλήτων ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ του εξοπλισµού στην πρόπλυση. - Επεξεργασία των πρώτων νερών ξεπλύµατος των δεξαµενών απόδαρσης (παραγωγή βουτύρου) και συλλογή των λιπαρών στερεών για περαιτέρω επεξεργασία. - Επεξεργασία των πρώτων νερών ξεπλύµατος (ενώ είναι ακόµα ζεστά) των µηχανηµάτων συσκευασίας και συλλογή των λιπαρών στερεών για περαιτέρω χρήση. - Ανάκτηση και επαναχρησιµοποίηση υγρών χηµικών ουσιών καθαρισµού. - Επαναχρησιµοποίηση σε άλλες χρήσεις του νερού απόσµησης. - Ανακύκλωση νερών ψύξης σε κλειστό κύκλωµα. - Συλλογή και επαναχρησιµοποίηση του νερού αποµάστευσης κλειστών κυκλωµάτων ψύξης σε άλλες χρήσεις εντός της εγκατάστασης. - Επαναχρησιµοποίηση συµπυκνωµάτων ατµών σαν νερά ψύξης ή στην τροφοδοσία του λέβητα. - Συλλογή και επαναχρησιµοποίηση του νερού της στρατσώνας των λεβήτων σε άλλες χρήσεις εντός της εγκατάστασης. - Ανάκτηση θερµότητας των απαερίων των καυστήρων: - Προθέρµανση του αέρα της καύσης µέσω ενός εναλλάκτη αέρος-αέρος, για εξοικονόµηση του καυσίµου και βελτίωση των συνθηκών καύσης. - Εγκατάσταση ενός εναλλάκτη αέρος-νερού εντός της καµινάδας, για την παραγωγή θερµού νερού για τροφοδοσία των λεβήτων. - Ανάκτηση θερµότητας από το θερµό νερό του λέβητα, κατά την αντικατάσταση του νερού αυτού, και επαναχρησιµοποίησή του για την προθέρµανση του φρέσκου νερού τροφοδοσίας του λέβητα. - Ανάκτηση ενέργειας από θερµές εκροές υγρών αποβλήτων. - Ανάκτηση θερµότητας του συµπυκνώµατος των ατµών. - Κάλυψη των αγωγών ζεστού/ κρύου µε µονωτικό υλικό. - Ανάκτηση µεθανίου από αναερόβια χώνευση υγρών αποβλήτων υψηλού ρυπαντικού φορτίου, όπου είναι δυνατό, µε σκοπό την χρησιµοποίηση του. - Αξιοποίηση τυρογάλακτος και γιαουρτογάλακτος. - Ανάκτηση των διαλυτών πρωτεϊνών από το τυρόγαλα (αντίστροφη ώσµωση, υπερδιήθηση). - Αξιοποίηση τυρογάλακτος ως συστατικό ζωοτροφών. - Αξιοποίηση τυρογάλακτος στην παραγωγή µυζήθρας και ανθότυρου - Αξιοποίηση τυρογάλακτος σαν φυσικό συστατικό σε συµπληρώµατα φαγητού, σε υποκατάστατα µητρικού γάλακτος, σε παιδικές τροφές και σε διαιτητικά προϊόντα. - Περαιτέρω χρησιµοποίηση του βουτυρόγαλου για την παραγωγή άλλων προϊόντων (π.χ. αλοιφές χαµηλές σε λιπαρά). - Συλλογή και προώθηση προς παραγωγή ζωοτροφών των στερεών που διαρρέουν της παραγωγικής διαδικασίας (π.χ. στερεά τυρόµαζας, στερεό απόβλητο που προκαλείται κατά την έναρξη λειτουργίας των παστεριωτών) - Συλλογή των υγρών πρόπλυσης και επιστροφή τους στις φάρµες πρωτογενούς παραγωγής γάλατος, για πότισµα των ζώων. - Συλλογή λίπους από την προεπεξεργασία των υγρών αποβλήτων και προώθηση του προς παραγωγή ζωοτροφών. - Χρησιµοποίηση επεξεργασµένων ιλύων για την παραγωγή οργανικών λιπασµάτων. Επαναχρησιµοποίηση αποβλήτων και παραπροϊόντων για την παραγωγή νέων προϊόντων (π.χ. χρησιµοποίηση τυρογάλακτος για την παραγωγή νέων προϊόντων). - Χωριστή συλλογή ορού γάλακτος και αξιοποίηση του (µη ανάµιξη µε το ρεύµα των υγρών αποβλήτων). - Χωριστή συλλογή των στερεών από την διήθηση και διαύγαση, ώστε να υποστούν την κατάλληλη διάθεση (µη ανάµιξη µε το ρεύµα των υγρών αποβλήτων) 389

390 ΤΕΧΝΙΚΗ Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας αερίων εκποµπών, ορθός σχεδιασµός, έλεγχος και λειτουργία µονάδων κατεργασίας αερίων εκποµπών Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, ορθός σχεδιασµός, έλεγχος και λειτουργία µονάδων κατεργασίας υγρών αποβλήτων ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ - Εγκατάσταση ειδικών δοχείων ή δίσκων για την συλλογή σταγόνων που διαρρέουν ή στερεών υπολειµµάτων που πέφτουν στο πάτωµα. - Τοποθέτηση παγίδων στερεών σωµατιδίων στα σιφώνια του δικτύου υγρών αποβλήτων, ώστε να αποφεύγεται η επιβάρυνση του αντίστοιχου ρεύµατος των αποβλήτων. - Χωριστή συλλογή αποβλήτων υψηλού και χαµηλού ρυπαντικού φορτίου, ώστε να υπάρχει δυνατότητα επαναχρησιµοποίησης ορισµένων ρευµάτων αποβλήτων (π.χ. νερά πρόπλυσης). - ιαχωρισµός των θερµών από τα κρύα νερά των απορροών από αυτόµατες δικλείδες µε αισθητήρες θερµοκρασίας, ώστε να οδηγούνται τα υγρά είτε για διάθεση είτε για ανάκτηση της θερµότητας τους. - Αντικατάσταση ψυκτικών συστηµάτων που χρησιµοποιούν CFCs µε άλλα που χρησιµοποιούν αµµωνία. - Έλεγχος, παρακολούθηση και συντήρηση του εξοπλισµού ψύξης. - Εγκατάσταση ηχοµονωτικού συστήµατος στα τµήµατα του εξοπλισµού που προκαλούν θόρυβο, όπως συµπυκνωτές και ξηραντήρες. - Περιορισµός των εκποµπών σωµατιδίων σκόνης γάλακτος από τα ξηραντήρια µε τη χρήση, κυκλώνων, συστηµάτων ξηρών φίλτρων, πλυντρίδων - Επιλογή καυσίµων χαµηλής περιεκτικότητας σε θείο. Προτείνεται η χρήση φυσικού αερίου. - Χρήση καµινάδων ικανοποιητικού ύψους, για ικανοποιητική διασπορά των αερίων εκποµπών από την καύση. - Συντήρηση και έλεγχος καλής λειτουργίας καυστήρων. - Σωστή ρύθµιση των καυστήρων και των ακροφυσίων ψεκασµού του καυσίµου. - Σωστή ρύθµιση της παροχής αέρα. - Σωστή προετοιµασία του καυσίµου (προθέρµανση του καυσίµου για βελτίωση του ψεκασµού, χρήση πρόσθετων στο καύσιµο για αποφυγή διαβρώσεων, αποθέσεων και για τη βελτίωση της καύσης). - Πραγµατοποίηση µετρήσεων της ποιότητας καύσης. - Ο έλεγχος των οσµών µε εξαερισµό ή πλυντρίδες, όπου αυτό είναι απαραίτητο. - Έλεγχος ποιοτικός και ποσοτικός των υγρών αποβλήτων µε µετρήσεις σε τακτά χρονικά διαστήµατα και τήρηση αρχείου. - Επιλογή κατάλληλου σχήµατος επεξεργασίας, ανάλογα µε τις ιδιαιτερότητες της µονάδας, την τυχόν ανακύκλωση που εφαρµόζει, τις τοπικές ιδιαιτερότητες και όρια): Συστήµατα προεπεξεργασίας ή πρωτογενούς επεξεργασίας: - εξαµενές εξισορρόπησης / οµογενοποίησης - Εξουδετέρωση / ρύθµιση ph - Μηχανικός καθαρισµός/ εσχάρωση και λεπτό κοσκίνισµα (περιστροφικά κόσκινα), - Λιποσυλλογή και εξαφρισµό - Επίπλευση (DAF) - Αµµοσυλλογή Συστήµατα βιολογικής επεξεργασίας - Αερόβια Συστήµατα - Αντιδραστήρες Ενεργού Ιλύος - Βιολογικά Φίλτρα (χαλικοδιυλιστήρια και βιολογικοί πύργοι), βιολογικός δίσκος - Αναερόβια Συστήµατα - εξαµενές (λίµνες) σταθεροποίησης (δεξαµενές σταθεροποίησης και οξείδωσης, αεριζόµενες δεξαµενές) Συστήµατα χηµικής επεξεργασίας - Απολύµανση µε Χλώριο Συστήµατα φυσικής επεξεργασίας - Φίλτρα άµµου. - Συστήµατα επεξεργασίας/ διάθεσης στο έδαφος, όπου είναι διαθέσιµες µεγάλες εκτάσεις γης (για ηµιεπεξεργασµένα απόβλητα. 390

391 ΤΕΧΝΙΚΗ Σωστή επιλογή σχήµατος επεξεργασίας στερεών απόβλήτων, ορθός σχεδιασµός, έ- λεγχος και λειτουργία µονάδων κατεργασίας στερεών αποβλήτων ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑ Ο ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ - Άρδευση. - ιάθεση στερεών διαύγασης (φυγοκέντρησης) γάλακτος στα στερεά απόβλητα και όχι στα υγρά απόβλητα. Επιλογή κατάλληλου σχήµατος επεξεργασίας της ιλύος, ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά της: - Πάχυνση - Σταθεροποίηση - Αφυδάτωση µε φιλτρόπρεσσα ή σε κλίνες ξήρανσης - Ασφαλής διάθεση της επεξεργασµένης ιλύος και των µη αξιοποιήσιµων στερεών σε χώρο διάθεσης απορριµµάτων (υγειονοµικής ταφή). - ιερεύνηση της πιθανής χρήση της ιλύος για την παραγωγή βιοαερίου (αναερόβια χώνευση). - Χωριστή συλλογή στερών αποβλήτων παρόµοιας σύστασης µε τα αστικά (πλαστικού και χαρτιού) και ανακύκλωση τους. 391

392 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧV. ΣΥΝΟΨΗ ΒΕΛΤΙΣΤΩΝ ΙΑΘΕΣΙΜΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΥΓΗ ΤΗΣ ΝΙΤΡΟΡΥΠΑΝΣΗΣ Βέλτιστες πρακτικές διαχείρισης κτηνοτροφικών αποβλήτων για την αποτροπή της νιτρορύπανσης. Η διαχείριση των αποβλήτων πρέπει να εξασφαλίζει τη µείωση της ρύπανσης των νερών από νιτρικά, σύµφωνα µε την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ περί προστασίας των νερών από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης. εδοµένου ότι ο χειρισµός των αποβλήτων είναι ευκολότερος στα στερεά απόβλητα παρά στα υγρά, θα πρέπει να αποφεύγεται η προσθήκη νερού στα µη υγρά απόβλητα. Για τον ίδιο επίσης λόγο θα πρέπει να αποφεύγεται η αποστράγγιση του νερού της βροχής (από στέγες, προαύλια κλπ.) στις δεξαµενές αποβλήτων. Στην περίπτωση που απαιτείται η αραίωση των αποβλήτων (π.χ. για την παραγωγή βιοαερίου) αυτή θα πρέπει να γίνεται πριν τη χρήση (εντός του χωνευτήρα). Στην περίπτωση που στη µονάδα παράγονται υγρά απόβλητα µε σχετικά µικρό οργανικό φορτίο, (όπως τα υγρά πλύσεως αµελκτηρίου) και εφόσον τα παραγόµενα ζωικά απόβλητα δεν είναι υγρά, συνιστάται τα ξεπλύµατα να συλλέγονται και να αποθηκεύονται χωριστά από τα απόβλητα των ζώων. Τα Προγράµµατα ράσης για τη διατήρησή της περιεκτικότητας των νερών σε νιτρικά σε επίπεδα χαµηλότερα των 50 ppm (ανώτερο επιτρεπτό όριο) προβλέπει τη λήψη των ακόλουθων µέτρων: Στερεά απόβλητα (κοπριές, κοπροστρωµνή και στερεά µηχανικού διαχωρισµού) Όταν αναµένεται η στράγγιση υγρών από τα στερεά απόβλητα, αυτά πρέπει να συγκεντρώνονται σε πλατφόρµα από σκυρόδεµα (κοπροσωρός), εφοδιασµένη µε προστατευτικό τοιχίο κατά τις δύο ή τρεις πλευρές ύψους µέχρι 2 m και µε κλίση δαπέδου 5 6% ώστε τα υγρά της αποστράγγισης να διοχετεύονται προς το κανάλι συλλογής υγρών. Στην περίπτωση που η κοπριά στρωµνής στερείται υγρών στράγγισης µπορεί να αποθηκευτεί και επί του εδάφους, εφόσον αποκλεισθεί η είσοδος των νερών της βροχής µε την κάλυψη του κοπροσωρού ή την αποµάκρυνση των απορρεόντων υγρών από τις βροχοπτώσεις µε την κατασκευή ενός µικρού καναλιού περιµετρικά του σωρού. Σε κάθε περίπτωση, ως ελάχιστο µέτρο συνιστάται η κάλυψη του κοπροσωρού µε φύλλο πλαστικού. Η κόπρος θα πρέπει να παραµένει στον κοπροσωρό για επαρκές χρονικό διάστηµα 392

393 ( ηµερών, συµπεριλαµβανοµένης και της παραµονής της στο στάβλο), ώστε να υποστεί ζύµωση. Υγρά (απόβλητα χοιροστασίων) και ηµίρρευστα απόβλητα (βουστασίων που δεν χρησιµοποιούν στρωµνή). Κατά το χειρισµό των υγρών αποβλήτων θα πρέπει να εξασφαλίζεται ο περιορισµός της εκποµπής των θρεπτικών στοιχείων στο περιβάλλον και η µείωση της οργανικής ουσίας στα προβλεπόµενα όρια πριν την εδαφική διάθεση σύµφωνα µε την Υ1β/2000 Υγειονοµική ιάταξη, όπως ισχύει κάθε φορά. Οι εγκαταστάσεις και οι διεργασίες επεξεργασίας υγρών αποβλήτων θα πρέπει να πληρούν συγκεκριµένες προδιαγραφές. Η δεξαµενή εξισορρόπησης των αποβλήτων θα πρέπει να είναι στεγανή (από σκυρόδεµα) και να έχει ελάχιστη χωρητικότητα ίση εκείνη του µεγαλύτερου καναλιού της µονάδας, εφόσον το κανάλι εκκενώνεται ολόκληρο. Μετά το διαχωριστή στερεών-υγρών στον οποίο οδηγούνται τα υγρά από τη δεξαµενή εξισορρόπησης, τα παραγόµενα στερεά θα πρέπει να οδηγούνται σε κοπροσωρό χωρητικότητας τόσης, ώστε να εξασφαλίζεται ο χρόνος παραµονής τους για ηµέρες. Το δάπεδο του κοπροσωρού θα πρέπει να είναι από σκυρόδεµα µε κλίση προς το κανάλι συλλογής των υγρών, τα οποία στη συνέχεια θα πρέπει να οδηγούνται πίσω στη δεξαµενή εξισορρόπησης. Τα παραγόµενα υγρά θα πρέπει να οδηγούνται σε στεγανή (από σκυρόδεµα) δεξαµενή καθίζησης, χωρητικότητας ίσης µε την ποσότητα των αποβλήτων που παράγονται µέσα σε 5 7 ηµέρες. Η δεξαµενή χώνευσης στην οποία µεταφέρονται τα υγρά από τη δεξαµενή καθίζησης συνίσταται να είναι αναερόβιας ζύµωσης και θα πρέπει να έχει χωρητικότητα τέτοια, ώστε να µπορεί να συγκεντρώνει απόβλητα 100 ηµερών. Μπορεί να είναι χωµάτινη και τα τοιχώµατά της να έχουν συµπιεστεί ή να έχουν επιστρωθεί µε άργιλο για να επιτευχθεί σχετική στεγανότητα. Η δεξαµενή αποθήκευσης στην οποία µεταφέρονται τα υγρά από τη δεξαµενή χώνευσης, θα πρέπει να έχει επαρκή χωρητικότητα, ώστε τα απόβλητα να διατηρούνται εκεί τουλάχιστον για όσο διάστηµα απαγορεύεται η διάθεσή τους στο έδαφος. Η δεξαµενή αυτή µπορεί να είναι χωµάτινη, εφόσον το έδαφος δεν είναι πορώδες και δεν έχει ρωγµές. Στις περιπτώσεις που ο υπόγειος υδάτινος ορίζοντας υπερβαίνει τον πυθµένα των χωµάτινων δεξαµενών, αυτές θα πρέπει να καλύπτονται εσωτερικά µε φύλλο πλαστικού και η διάθεση των αποβλήτων να γίνεται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να µην υπερβαίνουν το βάθος του ριζοστρώµατος ή τη στάθµη του υπόγειου υδροφορέα. 393

394 Στη συνέχεια περιγράφονται οι ειδικές απαιτήσεις για κάθε είδος εκτροφής. α. Απόβλητα αιγοπροβατοστασίων Η εκτροφή των αιγοπροβάτων γενικά γίνεται σε στρωµνή και σπανιότερα σε σχαρωτό δάπεδο. Και στις δυο περιπτώσεις τα παραγόµενα απόβλητα είναι στερεά και παραµένουν στη στρωµνή ή κάτω από τη σχάρα γα αρκετό διάστηµα, ώστε να ζυµωθούν και να διατεθούν σε καλλιεργητές. Σε καµία περίπτωση δεν πρέπει η συλλογή της κοπριάς να γίνεται σε υπόγεια κανάλια, γιατί η αποµάκρυνση της από αυτά προς τη δεξαµενή συλλογής, θα πρέπει να γίνεται µε προσθήκη νερού. Στην περίπτωση που η κοπριά δεν διατίθεται σύντοµα σε καλλιεργητές θα πρέπει να αποτίθεται σε κατάλληλα προστατευµένο κοπροσωρό, έτσι ώστε να αποκλείεται η διήθηση των νερών της βροχής από τον κοπροσωρό προς το έδαφος. Όταν στη µονάδα παράγονται και άλλα απόβλητα µε µικρότερο οργανικό φορτίο (π.χ. υγρά πλύσεως αµελκτηρίου), πρέπει να συλλέγονται ξεχωριστά σε συστήµατα σηπτικού και απορροφητικού βόθρου. β. Απόβλητα πτηνοτροφείων Τα απόβλητα των πτηνοτροφείων διακρίνονται σε στερεά όταν προέρχονται από µονάδες που χρησιµοποιούν στρωµνή και σε ηµιστερεά όταν προέρχονται από µονάδες που χρησιµοποιούν κλωβοστοιχίες. Στην περίπτωση εκτροφής πουλερικών κρεοπαραγωγής η αποµάκρυνση της στρωµνής γίνεται κάθε 60 περίπου ηµέρες. Στη συνέχεια αποτίθεται σε σωρούς, µέχρι να ολοκληρωθεί η ζύµωση και να διατεθεί σε καλλιεργητές. Επειδή ο σωρός είναι αδιαπέραστος από τα νερά της βροχής, θα πρέπει να κατασκευάζεται περιφερειακό αυλάκι για τη συλλογή των υγρών που απορρέουν. Στην εκτροφή ορνίθων αυγοπαραγωγής σε στρωµνή, αυτή αποµακρύνεται µετά το τέλος της εκτροφής, οπότε η ζύµωση διαρκεί µήνες και µπορεί να διατεθεί απ ευθείας στους καλλιεργητές. Όταν η εκτροφή γίνεται σε κλωβοστοιχίες χωρίς σύστηµα αφύγρανσης, η κοπριά είναι ηµιστερεά και αποµακρύνεται είτε καθηµερινά είτε σε µεγαλύτερα χρονικά διαστήµατα (20-60 ηµέρες), οπότε θα πρέπει να τοποθετείται σε κοπροσωρό όπου και παραµένει για φυσική ξήρανση ή οδηγείται σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας της κόπρου. Στις σύγχρονες εγκαταστάσεις που διαθέτουν σύστηµα αερισµού και αφύγρανσης της κοπριάς, η κοπριά αποµακρύνεται από το θάλαµο σε στερεή µορφή και µπορεί να εναποτεθεί σε κοπροσωρό όπου παραµένει µέχρι να ζυµωθεί ή αναδεύεται 2-3 φορές για να επιταχυνθεί η ζύµωση και η 394

395 κοµποστοποίησή της. γ. Απόβλητα βουστασίων Η µορφή της κοπριάς των βουστασίων ποικίλει ανάλογα µε τον τύπο σταυλισµού. Σε περίπτωση εκτροφής σε στρωµνή, η κοπροστρωµνή παραµένει στο στάβλο για διάστηµα αρκετών µηνών. Υγρά δεν υπάρχουν, διότι έχουν απορροφηθεί από το χρησιµοποιούµενο άχυρο ή έχουν εξατµιστεί. Κατά την αποµάκρυνση από το στάβλο, η στρωµνή έχει ήδη υποστεί σηµαντική ζύµωση και µπορεί να τοποθετηθεί σε σωρούς, χωρίς να υπάρχει κίνδυνος απορροής των υγρών. Για την αποφυγή απορροής των νερών της βροχής, θα πρέπει είτε να υπάρχει περιφερειακό κανάλι για τη συλλογή τους είτε η στρωµνή να τοποθετηθεί σε τσιµεντένια πλατφόρµα για να αποθηκευθεί µέχρι τη διάθεσή της στους καλλιεργητές. Τα απόβλητα εκτροφής µε παραγωγή ηµιστερεάς κόπρου, (εκτροφές µε κανάλια) πρέπει να γίνουν αντικείµενο διαχείρισης όπως περιγράφεται για τα υγρά απόβλητα. δ. Απόβλητα χοιροστασίων Τα απόβλητα χοιροστασίων είναι συνήθως υγρής µορφής και πρέπει να υποστούν επεξεργασία πριν διατεθούν. Η διάθεση των επεξεργασµένων αποβλήτων µπορεί να γίνει σε καλλιεργούµενες εκτάσεις µε άµεση ενσωµάτωση για τη λίπανση και εµπλουτισµό του εδάφους µε οργανική ουσία ή σε εδάφη µε αυτοφυή βλάστηση µε απορρόφηση και εξάτµιση. Οι δόσεις εφαρµογής των υγρών αποβλήτων τόσο στις καλλιεργούµενες εκτάσεις όσο και σ εκείνες που καλύπτονται από αυτοφυή βλάστηση θα πρέπει να είναι τέτοιες ώστε να αποκλείουν και την κατάκλυση και την επιφανειακή απορροή. Για τα στερεά απόβλητα προβλέπεται πάντα άµεση ενσωµάτωση µε όργωµα, την κατάλληλη εποχή. 395

396 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧVI. ΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΤΥΡΟΓΑΛΑΚΤΟΣ Το τυρόγαλα (ορρός γάλακτος) είναι υποπροϊόν της γαλακτοβιοµηχανίας και αποτελεί το "υδάτινο" µέρος του γάλακτος που αποµένει µετά την τυροκόµιση. Παράγεται κατά το στάδιο της συναίρεσης του τυροπήγµατος (από την παραγωγή 1 κιλού τυριού προκύπτουν 9 κιλά τυρογάλακτος). Περιέχει νερό, ανόργανα και οργανικά άλατα (κυρίως CaCl 2 και NaCl), λακτόζη, γαλακτικό οξύ, λιπίδια, πρωτεΐνες του ορού του γάλακτος (γαλακταλβουµίνη, γαλακτογλοβουλίνη, οροαλβουµίνη. πρωτεόζες, πεπτόνες) και ιχνοστοιχεία. Το πρόβληµα της διάθεσης του τυρογάλακτος είναι εξαιρετικά σηµαντικό και εντείνεται λόγω της αποκεντρωµένης δοµής της ελληνικής τυροκοµίας, µε την ύπαρξη πολλών µονάδων µικρού µεγέθους που επεξεργάζονται κυρίως πρόβειο γάλα για την παραγωγή φέτας και δεν διαθέτουν κατάλληλες υποδοµές επεξεργασίας του τυρογάλακτος. Το φορτίο της οργανικής ουσίας στο τυρόγαλα είναι ιδιαίτερα µεγάλο γεγονός που αφενός καθιστά αναποτελεσµατικά τα συστήµατα βιολογικού καθαρισµού και αφετέρου µεγιστοποιεί τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την ανεξέλεγκτη απόρριψή του στα χερσαία και υδάτινα οικοσυστήµατα και τον υδροφόρο ορίζοντα. Επιπρόσθετα, η αντιµετώπιση ως απόβλητου ενός υποπροϊόντος που περιέχει µεγάλες ποσότητες πρωτεϊνών υψηλής βιολογικής αξίας, είναι οικονοµικά και οικολογικά απαράδεκτη. Το τυρόγαλα παραδοσιακά αξιοποιούνταν µε δύο τρόπους: µε την παρασκευή τυριών τυρογάλακτος και µε τη χρήση του για τη διατροφή των χοίρων (υγρή διατροφή). Η παρασκευή τυριών τυρογάλακτος (ανθότυρο, µανούρι. µυζήθρα κ.α.) αξιοποιεί τις πρωτεΐνες του ορού του γάλακτος µε την παραγωγή προϊόντων υψηλής διατροφικής και οικονοµικής αξίας. Το υποπροϊόν της παραγωγής τυριών τυρογάλακτος (απόγαλα) έχει πολύ µικρότερο οργανικό φορτίο από το τυρόγαλα που χρησιµοποιείται ως πρώτη ύλη. Ωστόσο για µια σειρά από λόγους (κυρίως τεχνολογικούς, όπως και η παρατηρούµενη µέχρι και πριν λίγα έτη έλλειψη ψυκτικών εγκαταστάσεων και το µικρό µέγεθος των παραδοσιακών τυροκοµείων), η παραγωγή των τυριών αυτών δεν είναι τόσο διαδεδοµένη ώστε να απορροφά όλη την ποσότητα του τυρογάλακτος. Η χρησιµοποίηση του τυρογάλακτος για τη διατροφή των χοίρων ήταν αρκετά διαδεδοµένη στο παρελθόν, καθώς προσέφερε γρηγορότερη ανάπτυξη των ζώων. Προκαλούσε ωστόσο πολλά προβλήµατα: διατρήσεις στοµάχου στα ζώα αναπαραγωγής και φθορά των εγκαταστάσεων των µονάδων (λόγω του χαµηλού ph του τυρογάλακτος), προβλήµατα συντήρησής του στις µονάδες (που εκ των πραγµάτων δεν διαθέτουν ψυκτικές εγκαταστάσεις), διαρροή σηµαντικών ποσοτήτων τυρογάλακτος στις αποχετεύσεις (µετάθεση του προβλήµατος του υψηλού οργανικού φορτίου 396

397 στους βιολογικούς καθαρισµούς των µονάδων). Έτσι µετά τη διάδοση άλλων ζωοτροφών πλούσιων σε πρωτεΐνες (π.χ. σόγιας) η χρήση του τυρογάλακτος για τη διατροφή των χοίρων ουσιαστικά εγκαταλείφθηκε. Σήµερα η πιο αποδοτική από περιβαλλοντική και οικονοµική σκοπιά χρήση του τυρογάλακτος (και του απογάλακτος) είναι η χρησιµοποίηση του για την παραγωγή πρωτεϊνών σε σκόνη. Τα προϊόντα αυτά βρίσκουν ευρεία εφαρµογή στη διατροφή του ανθρώπου και των ζώων και προορίζονται για πολλές χρήσεις (αρτοποιία, ζαχαροπλαστική, σοκολατοποιία, µπισκοτοποιία, αλλαντοποιία, γαλακτοβιοµηχανία, παρασκευή παγωτών - σαλτσών - σαλατών - επιδορπίων - γαλακτοκοµικών προϊόντων - ροφηµάτων - λειτουργικών τροφίµων, παραγωγή ζωοτροφών κ.λ.π.). Τα προϊόντα ορρού γάλακτος διαθέτουν πλήθος λειτουργικών ιδιοτήτων (γαλακτωµατοποίηση, ζελατινοποίηση, δέσµευση νερού, διαλυτότητα, καστάνωση, αφρισµό, ανάπτυξη ιξώδους κ.α.). Τα µεταλλικά στοιχεία (µονοσθενή ιόντα νατρίου, καλίου και χλωρίου σε συνδυασµό µε πιο ενεργά ιόντα όπως του ασβεστίου, του µαγνησίου, τα κιτρικά και τα φωσφορικά) που περιέχονται στις ορροπρωτεϊνες αυξάνουν τις λειτουργικές τους ιδιότητες Ο ορρός γάλακτος µετατρέπεται σε ξηρό προϊόν (σκόνη) µε τη χρήση διαφόρων και σύνθετων τεχνικών. Οι διάφορες διαδικασίες που χρησιµοποιούνται για την παραγωγή των προϊόντων επηρεάζουν σε µεγαλύτερο ή µικρότερο βαθµό την υγροσκοπικότητα, το βαθµό κρυστάλλωσης της λακτόζης, την περιεκτικότητα σε υγρασία και ένα αριθµό άλλων παραµέτρων που αφορούν άµεσα την τεχνολογία τροφίµων. Η παραγωγή των προϊόντων αυτών απαιτεί υπερσύγχρονο εξοπλισµό και η µεγάλη δυναµικότητα των µονάδων είναι απαραίτητη ώστε να αποσβεσθεί το κόστος των επενδύσεων. Η παραγωγική διαδικασία περιλαµβάνει συνοπτικά τα εξής στάδια: παστερίωση του τυρογάλακτος, υπερδιήθηση, εξάτµιση, κρυστάλλωση, ξήρανση και συσκευασία. Τα υγρά απόβλητα της παραγωγικής διαδικασίας περιέχουν πολύ µικρό οργανικό φορτίο, αφού η λακτόζη και οι πρωτεΐνες είναι αξιοποιήσιµες. 397

398 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧVIΙ. ΜΕΤΑΠΟΙΗΜΕΝΑ ΖΩΙΚΑ ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΑ ΙΑΤΡΟΦΗΣ ΤΩΝ ΖΩΩΝ. ΧΡΗΣΗ ΜΕΤΑΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΖΩΙΚΩΝ ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ ΕΙ ΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ Εκτρεφόµενα ζώα πλην των γουνοφόρων ζώων Μηρυκαστικά Μη µηρυκαστικά (εκτός από τα ψάρια) Ψάρια Ζώα συντροφιάς και γουνοφόρα ζώα Μεταποιηµένες ζωικές πρωτεΐνες πλην των αιµατάλευρων και των ιχθυάλευρων Ε Ε Ε Ε Αιµατάλευρα από µηρυκαστικά Ε Ε Ε Ε Προϊόντα αίµατος από µηρυκαστικά Ε Ε Ε Ε Ζελατίνη από µηρυκαστικά Ε Ε Ε Ε Υδρολυµένες πρωτεΐνες εκτός εκείνων που προέρχονται από µη µηρυκαστικά ή από προβιές και δέρµατα µηρυκαστικών Ε Ε Ε Ε Αιµατάλευρα από µη µηρυκαστικά Ε Ε Ε Ε Ιχθυάλευρα Ε * Ε Ε Ε Προϊόντα αίµατος από µη µηρυκαστικά Ε Ε Ε Ε Όξινο φωσφορικό ασβέστιο και φωσφορικό ασβέστιο ζωικής προέλευσης Υδρολυµένες πρωτεΐνες από µη µηρυκαστικά ή από προβιές και δέρµατα µηρυκαστικών Ε Ε Ε Ε Ε Ε Ε Ε Ζελατίνη µη µηρυκαστικών Ε Ε Ε Ε Αυγά, προϊόντα αυγών, γάλα, προϊόντα γάλακτος, πύαρ (πρωτόγαλα) Ζωικές πρωτεΐνες εκτός από τις προαναφερόµενες Ε Ε Ε Ε Ε Ε Ε Ε Ε = εγκρίνεται. Ε = δεν εγκρίνεται. * εν εγκρίνονται τα υποκατάστατα γάλακτος που περιέχουν ιχθυάλευρα και προορίζονται µόνο για µη θηλάζοντα µηρυκαστικά. 398

399 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ XVIII. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ ΚΤΗΝΟΤΡΟ- ΦΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Κατανοµή κοπροσωρών σε σχέση µε τη διάρκεια αποθήκευσης και τη χρήση γεωργικής γης - ΕΣΥΕ

400 Κατανοµή λιµνοδεξαµενών σε σχέση µε τη διάρκεια αποθήκευσης και τη χρήση γεωργικής γης - ΕΣΥΕ

401 Κατανοµή κοπροδεξαµενών σε σχέση µε τη διάρκεια αποθήκευσης και τη χρήση γεωργικής γης - ΕΣΥΕ

402 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ XΙX. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑΣ ΚΟΠΡΟΥ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ. Παράµετρος Σύµβολο Ποσότητα kgr/ηµ.*1000 kgr Ζ.Β. Βοοειδή (γαλ.) Βοοειδή (παχ.) Χοίροι Πρόβατα Πουλερικά (αυγ.) Συν. Βάρος Κόπρου TWW 94,00 46,00 51,00 36,00 66,00 Βιοχηµικά απαιτούµενο Ο 2 BOD 1,80 1,30 2,20 0,90 3,60 Ολικά Στερεά TTS 8,80 7,90 6,90 10,70 16,80 Πτητικά Στερεά TVS 7,20 6,50 5,70 9,10 12,20 Ολικό Άζωτο N 0,36 0,55 0,39 0,43 0,99 Φώσφορος P 2O 3 0,10 0,08 0,17 0,15 0,77 Κάλιο K 2O 0,15 0,13 0,10 0,31 0,35 E. Taiganides, WHO, Kopenhagen 1978, τροποποιηµένος Παράµετρος Σύµβολο Ποσότητα kgr/ηµ.* κεφαλή Βοοειδή (γαλ.) Βοοειδή (παχ.) Χοίροι Αιγοπρόβατα Πουλερικά Μέσο Ζ.Β. MLW ,5 Συν. Βάρος Κόπρου TWW ,1 E. Taiganides, WHO, Kopenhagen 1978, τροποποιηµένος Παράµετρος Σύµβολο Βοοειδή (γαλ.) ** Βοοειδή (παχ.) ** Στοιχεία για την Ήπειρο Χοίροι* Αιγοπρόβατα* Πουλερικά* Αριθµός Ζώων MLW Βάρ. Κόπρου / ηµέρα (kgr) TWW Συν. Κόπρος/ έτος (kgr) - εκτίµηση * Στοιχεία ΕΣΥΕ, 2008 ** Στοιχεία ΕΣΥΕ,

403 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ XX. ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΩΝ ΖΥΠ ΑΠΟ ΝΕΚΡΑ ΖΩΑ ΣΤΙΣ ΠΤΗΝΟ-ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΕΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΕΙ ΟΣ ΖΩΟΥ Αριθµός κεφαλών στην Ήπειρο * Μέσο ποσοστό θανάτων Μέσο Σωµατικό Βάρος (Kg) Ποσότητα Ζωικών Υποπροϊόντων (Kg) Βοοειδή % Αιγοπρόβατα % Χοίροι % Πουλερικά % ΣΥΝΟΛΟ * Στοιχεία ΕΣΥΕ,

404 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ XXI. ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΩΝ ΖΥΠ ΑΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΣΦΑΓΙΩΝ ΖΩΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΖΩΟΥ Βοοειδή έως 12 µηνών Βοοειδή µηνών Βοοειδή άνω των 24 µηνών ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΑ ΚΑΤ. 1 ΚΑΤ. 2 ΚΑΤ. 3 ΣΥΝΟΛΟ Νωτιαίος Μυελός 0, ,20 Στόµαχοι - - 3,00 3,00 Περιεχόµενο Στοµάχων - 20,00-20,00 Εντερικός Σωλήνας 10, ,00 Κόπρος στο χώρο αναµονής - 3,00-3,00 Αυτιά - - 0,80 0,80 έρµα ,00 30,00 Οπλές - - 2,00 2,00 Αίµα ,00 10,00 ΣΥΝΟΛΟ 10,20 23,00 45,80 79,00 Κρανίο 5, ,50 Σπονδυλική Στήλη 4, ,30 Νωτιαίος Μυελός 0, ,20 Στόµαχοι - - 5,00 5,00 Περιεχόµενο Στοµάχων - 30,00-30,00 Εντερικός Σωλήνας 14, ,00 Κόπρος στο χώρο αναµονής - 4,00-4,00 Αυτιά - - 0,80 0,80 έρµα ,00 30,00 Οπλές - - 2,00 2,00 Αίµα ,00 15,00 Λίπος - - 8,00 8,00 ΣΥΝΟΛΟ 24,00 34,00 60,80 118,80 Κρανίο 7, ,00 Σπονδυλική Στήλη 5, ,80 Νωτιαίος Μυελός 0, ,20 Στόµαχοι - - 8,00 8,00 Περιεχόµενο Στοµάχων - 40,00-40,00 Εντερικός Σωλήνας 14, ,00 Κόπρος στο χώρο αναµονής - 5,00-5,00 Μαστός - - 8,00 8,00 Αυτιά - - 1,50 1,50 έρµα ,00 30,00 Οπλές - - 2,00 2,00 Αίµα ,00 22,00 Λίπος - - 8,00 8,00 ΣΥΝΟΛΟ 27,00 45,00 79,50 151,50 404

405 ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΖΩΟΥ Αιγοπρόβατα έως 18 µηνών Αιγοπρόβατα άνω των 18 µηνών Χοίροι Ορνίθια ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΑ ΚΑΤ. 1 ΚΑΤ. 2 ΚΑΤ. 3 ΣΥΝΟΛΟ Στόµαχοι - - 0,40 0,40 Περιεχόµενο Στοµάχων - 0,60-0,60 Έντερα - - 0,30 0,30 Περιεχόµενο Εντέρων - 0,70-0,70 Ειλεός 0, ,06 Σπλήνας 0, ,05 έρµα - - 2,00 2,00 Πρόσθ. & 0πίσθ. άκρα - οπλές - - 0,50 0,50 Αίµα - - 1,50 1,50 ΣΥΝΟΛΟ 0,11 1,30 4,70 6,11 Κρανίο 1, ,00 Νωτιαίος Μυελός 0, ,05 Στόµαχοι - - 2,00 2,00 Περιεχόµενο Στοµάχων - 5,00-5,00 Έντερα - - 1,50 1,50 Περιεχόµενο Εντέρων - 4,50-4,50 Ειλεός 0, ,06 Σπλήνας 0, ,05 έρµα - - 4,00 4,00 Πρόσθ. & 0πίσθ. άκρα - οπλές - - 1,00 1,00 Αίµα - - 3,00 3,00 Λίπος - - 2,00 2,00 ΣΥΝΟΛΟ 1,16 9,50 13,50 24,16 Κεφαλή - - 6,00 6,00 Στόµαχος - - 1,00 1,00 Περιεχόµενο Στοµάχων - 5,00-5,00 Έντερα - - 2,00 2,00 Περιεχόµενο Εντέρων - 6,00-6,00 Πνεύµονες - - 1,50 1,50 έρµα - - 8,00 8,00 Πρόσθ. & 0πίσθ. άκρα - οπλές - - 3,00 3,00 Αυτιά και ουρά - - 0,50 0,50 Αίµα - - 4,00 4,00 Λίπος - - 7,00 7,00 ΣΥΝΟΛΟ 0,00 11,00 33,00 44,00 Έντερα, πόδια, φτερά, κεφαλή - - 0,55 0,55 ΣΥΝΟΛΟ 0,00 0,00 0,55 0,55 405

406 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ XXII. ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΩΝ ΖΥΠ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Ι (Kg) ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΙΙ (Kg) ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΙΙΙ (Kg) ΣΥΝΟΛΟ ΖΥΠ (Kg) Ιωαννίνων Πρέβεζας Άρτας Θεσπρωτίας ΣΥΝΟΛΟ * Κατ εκτίµηση, µε βάση στοιχεία των Τµηµάτων Κτηνιατρικής των Περιφερειακών Ενοτήτων 406

407 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ XXIII. ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΙΚΤΥΟΥ NATURA 2000 ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ Πηγή:, Natura 2000 Viewer 407

408 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ XXIV. ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΤΑ CORINE Κατηγορίες Κάλυψης Εδάφους κατά CORINE 1. Τεχνητές Επιφάνειες 3. ασικές και ηµιφυσικές περιοχές 1.1. Αστικός Ιστός 3.1. άση 1.1. Συνεχής Αστικός ιστός Πλατύφυλλα άση 1.2. Ασυνεχής Αστικός Ιστός άση Κωνοφόρων 1.2. Βιοµηχανικές, Εµπορικές και Συγκ. Μονάδες Μικτά άση Βιοµηχανικές ή Εµπορικές Μονάδες 3.2. Συµπλέγµατα Θαµνώδους και Ποώδους βλάστησης Οδικά ή Σιδ/κά ίκτυα και σχετιζόµενες περιοχές Φυσικοί Λειµώνες Περιοχές Λιµένων Φρυγανικά Οικοσυστήµατα Αεροδρόµια Σκληρόφυλλη Βλάστηση 1.3. Περιοχές Ορυχείων, Απορρίψεων και Έργων Μεταβατική Θαµνώδης Βλάστηση Τοποθεσίες Εξόρυξης Ορυκτών 3.3. Ανοιχτοί χώροι µε λίγη ή καθόλου βλάστηση Τοποθεσίες Απορρίψεων Ακτές, αµµοθίνες και εκτάσεις άµµου Τοποθεσίες Έργων Γυµνοί Βράχοι 1.4. Τεχνητές, µη γεωργικές περιοχές βλάστησης Περιοχές Αραιής Βλάστησης Περιοχές αστικού πράσινου Καµένες Περιοχές Περιοχές άθλησης και αναψυχής Παγετώνες και αιώνια χιόνια 2. Γεωργικές Περιοχές 4. Υγρότοποι 2.1. Αρόσιµη Γη 4.1. Μεσόγειοι Υγρότοποι Μη Αρδεύσιµη Αρόσιµη Γη Μεσόγεια Έλη Μονίµως Αρδευόµενη Γη Έλη τύρφης Ορυζώνες 4.2. Παράκτιοι υγρότοποι 2.2. Μόνιµες συγκοµιδές Αλµυρά Έλη Αµπέλια Θαλάσσια Τενάγη Οπωροφόρα ένδρα και Θάµνοι Μεσοπαλιρροιακές Εκτάσεις Ελαιώνες 5. Υδάτινοι Όγκοι 2.3. Λειµώνες 5.1. Μεσόγεια ύδατα Λειµώνες Υδάτινα Ρεύµατα 2.4. Ετερογενείς Γεωργικές Περιοχές Υδάτινοι Όγκοι Ετήσιες Συγκοµιδές σχετιζόµενες µε Μόνιµες 5.2. Θαλάσσια Ύδατα Σύνθετα Σχέδια Καλλιέργειας Παράκτιες Λιµνοθάλασσες Γη κυρίως κατειληµµένη από τη γεωργία Εκβολές Περιοχές Αγροδασοκοµίας Θάλασσες και Ωκεανοί 408

409 ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΤΑ CORINE 409

410 ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΑΡΤΑΣ ΚΑΤΑ CORINE 410

411 ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΚΑΤΑ CORINE 411

412 ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΚΑΤΑ CORINE 412

413 ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΠΡΕΒΕΖΑΣ ΚΑΤΑ CORINE 413

414 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ XXV. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΒΙΟΑΕΡΙΟΥ Η µεθοδολογία που περιγράφεται αναπτύχθηκε κατά την υλοποίηση του προγράµµατος BiG>East Project, Το υπόβαθρο της µεθοδολογίας βασίζεται σε µια αναλυτική (από το µέρος στο όλον) προσέγγιση, δοµηµένη σε τέσσερα κύρια βήµατα ανάλυσης, όπως φαίνεται στο αντίστοιχο σχήµα. Βήµα 1: Επιλογή των κατάλληλων θέσεων και των διαθέσιµων υποστρωµάτων Το πρώτο βήµα είναι να επιλεχτούν οι κατάλληλες περιοχές για την παραγωγή του βιοαερίου, µε βάση την αξιολόγηση του δυναµικού βιοµάζας σε περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Οι κατάλληλες θέσεις καθορίζονται από τη διαθεσιµότητα της βιοµάζας. Λόγω του χαµηλού τους ενεργειακού περιεχοµένου ανά όγκο και των µεγάλων ποσοτήτων τους, οι υγρές γεωργικές πρώτες ύλες και η υγρή κόπρος δεν είναι συνήθως σκόπιµο να µεταφέρονται σε αποστάσεις µεγαλύτερες των 5 χλµ από οικονοµικής και ενεργειακής πλευράς. Αντίστοιχα οι ενσιρωµένες ενεργειακές καλλιέργειες και η ξηρά κόπρος δεν θα πρέπει να µεταφέρονται πάνω από 15 χλµ. Κατά συνέπεια, µια εγκατάσταση βιοαερίου πρέπει να βρίσκεται σε ακτίνα µικρότερη των 15 χλµ. από τις διαθέσιµες πηγές βιοµάζας. Επίσης, το κόµποστ δεν πρέπει να µεταφέρεται περισσότερο από 15 χλµ. προς τους προς λίπανση αγρούς λόγω των αυξανόµενων εξόδων µεταφοράς. Υπενθυµίζεται εδώ πως στις περιπτώσεις επισφαλούς διάθεσης αποβλήτων θα πρέπει να εξασφαλίζονται µακροχρόνια συµβόλαια µεταξύ των διαχειριστών της µονάδας βιοαερίου και των προµηθευτών της πρώτης ύλης. Συχνά είναι επιβεβληµένη η χρήση συνδυασµού αποβλήτων όπως π.χ. αγροτοβιοµηχανικών και κτηνοτροφικών αποβλήτων (συγχώνευση). Βήµα 2: Καθορισµός των κατάλληλων γειτονιών µέσα στην επιλεγµένη περιοχή Το δεύτερο βήµα είναι να καθοριστούν οι κατάλληλες γειτονιές µέσα στην επιλεγµένη περιοχή. Οι κατάλληλες γειτονιές καθορίζονται από τις ευκαιρίες που υπάρχουν για την πώληση της θερµότητας και για την διοχέτευση της ηλεκτρικής ενέργειας στο δίκτυο. Η µεταφορά της θερµότητας είναι µία οικονοµικά εντατική διαδικασία και οι ενεργειακές απώλειες είναι αναπόφευκτες. Εποµένως, οι εγκαταστάσεις βιοαέριου πρέπει να βρίσκονται σε µια ακτίνα µικρότερη από 1000 µέτρα κατά µέσο όρο από τον τελικό χρήστη (ανάλογα µε τα ποσά της παραγόµενης θερµότητας). Βήµα 3: Καθορισµός των κατάλληλων θέσεων µέσα στην επιλεγµένη γειτονιά Το τρίτο βήµα συνίσταται στην ανίχνευση των κατάλληλων θέσεων µέσα στις επιλεγµένες γειτονιές. Οι κατάλληλες θέσεις είναι γεωτεµάχια στα οποία όλες οι συσκευές (χωνευτήρες, 414

415 συστήµατα αποθήκευσης, µονάδες ΣΗΘ) µιας εγκατάστασης βιοαέριου µπορούν να εγκατασταθούν υπό ευνοϊκούς όρους ως προς το τεχνικό και νοµικό πλαίσιο (όπως είναι η ικανοποιητική έκταση ή η καλή οδική πρόσβαση, η µη ύπαρξη απαγορεύσεων κ.λ.π.). Σχ.5: Επιλογή Θέσης για την χωροθέτηση έργων βιοαερίου - BiG>East Project, 2007 Βήµα 4: Ικανοποίηση ειδικών απαιτήσεων για τις επιλεγµένες θέσεις Το τελευταίο βήµα αφορά την βελτιστοποίηση των ειδικών απαιτήσεων για τις επιλεγµένες θέσεις. Αυτό περιλαµβάνει την εξασφάλιση της υποστήριξης της τοπικής κοινωνίας, της διοίκησης και της πολιτικής ηγεσίας για την ακριβή θέση στην οποία τελικά θα εγκατασταθεί το έργο. Τονίζεται πως σε κάθε περίπτωση η κινητοποίηση και η συµµετοχή των κτηνοτρόφων σε ένα έργο βιοαερίου - ακόµη και στην περίπτωση των µεγάλων κεντρικών µονάδων - θα πρέπει να θεωρείται ουσιαστική παράµετρος για την επιτυχή λειτουργία της (πχ. παροχή της πρώτης ύλης, διάθεση κόµποστ, διάθεση χώρου για τη λειτουργία της µονάδας). Η εµπλοκή των αγροτοκτηνοτρόφων σε ένα τέτοιο εγχείρηµα βεβαίως εξαρτάται πάντοτε και από τους διαθέσιµους εναλλακτικούς τρόπους διαχείρισης των αποβλήτων. Η παραπάνω µεθοδολογία στηρίζεται στην βασική υπόθεση ότι το βιοαέριο χρησιµοποιείται σε µονάδες συµπαραγωγής ηλεκτρισµού και θερµότητας στη γειτονιά της εγκατάστασης βιοαερίου. Η 415