ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΑΘΗΡΟΣΚΛΗΡΩΣΗΣ. των Οµάδων Εργασίας της. Οι ιευθυντές Σύνταξης. ΜΗΝΥΜΑ αϖό τους ιευθυντές Σύνταξης ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Transcript

1 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΕΛΤΙΟ των Οµάδων Εργασίας της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΑΘΗΡΟΣΚΛΗΡΩΣΗΣ Συντακτική Επιτροπή ΙΕΥΘΥΝΤΕΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ. Παναγιωτάκος Α. Τσελέπης ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2007 ΜΗΝΥΜΑ αϖό τους ιευθυντές Σύνταξης ΕΤΟΣ 1o, ΤΕΥΧΟΣ 2o Βοηθός Σύνταξης Γ. Πούνης ιοικητικό Συµβούλιο Ελληνικής Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης Γ.Κολοβού (Πρόεδρος) Μ. Ελισάφ (Αντιπρόεδρος) Η. Χειµώνας (Γ. Γραµµατέας). Παναγιωτάκος (Ε. Γραµµατέας) Ε. Μπιλιανού (Ταµίας) Β. Άθυρος Μ. Γανωτάκης Σ. Καραγιάννης Α. Τσελέπης ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Αγαπητοί Φίλοι, Θ α θέλαµε να σας ευχαριστήσουµε για την θερµή υποδοχή που δέχτηκε το πρώτο τεύχος του Ενηµερωτικού ελτίου της Εταιρείας µας. Τα δεκάδες γράµµατα σας µας δίνουν κουράγιο να συνεχίσουµε αυτή την πρωτοπόρο προσπάθεια ενηµέρωσης των Ελλήνων επιστηµόνων που ασχολούνται µε την αθηροσκλήρωση. Τα Νέα της Εταιρείας µας... Το Σεµινάριο της Θεσσαλονίκης Οι ιευθυντές Σύνταξης Το τελευταίο δεκαήµερο του Σεπτεµβρίου (28 & 29) θα πραγµατοποιηθεί µια ακόµα διηµερίδα της Εταιρείας µας, αυτή τη φορά στη Θεσσαλονίκη. Το Πρόγραµµα έχει καταρτισθεί και σύντοµα θα είναι στα χέρια σας. ΤΕΥΧΟΥΣ Μήνυµα της Σύνταξης Τα ΝΕΑ της Εταιρείας µας Η στήλη της ΟΕ Οικογενούς Υπερχοληστερολαιµίας Η στήλη της ΟΕ Μελέτης του Τρόπου Ζωής ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΙΚΟΙ- ΝΩΝΙΑΣ Ελληνική Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης Μαιάνδρου 9, Αθήνα, Το 2ο Συµπόσιο των Οµάδων Εργασίας Στις 30 Νοεµβρίου & 1 εκεµβρίου 2007 έχει προγραµµατισθεί το 2ο Συµπόσιο των Οµάδων Εργασίας της Εταιρείας µας στην Αθήνα. Το Συµπόσιο θα διεξαχθεί στο ξενοδοχείο Divani Caravel, και αναµένεται να προσελκύσει εκατοντάδες συνέδρους, ξεπερνώντας ίσως σε συµµετοχές τους περίπου 2000 συµµετέχοντες που είχε το 2ο Συνέδριο της Εταιρείας µας που πραγµατοποιήθηκε το Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί από όλους όσους ενδιαφέρονται να συµµετέχουν µε κάποια εργασία, µια και η τελευταία ηµεροµηνία υποβολής των Περιλήψεων έχει ορισθεί η 15 Σεπτεµβρίου Η αποστολή των εργασιών γίνεται ηλεκτρονικά στη διεύθυνση: info@atherosclerosis-gr.org, η κάθε εργασία πρέπει να έχει Τίτλο, Ονόµατα συγγραφέων, Κέντρο που προέρχεται, να είναι δοµη- µένη σε Εισαγωγή-Μεθοδολογία-Αποτελέσµατα-Συµπέρασµα και να µην ξεπερνά τις 250 λέξεις.

2 Η στήλη της Οµάδας Εργασίας Οικογενούς Υπερχοληστερολαιµίας Συντακτική Επιτροπή Ι. Σκούµας Ε. Ζάχαρης Ε. Λαΐου Α. Μπουφίδου Χ. Μηλιώνης ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Μήνυµα του Προέδρου Κλινικές εκδηλώσεις και διάγνωση της Οικογενούς Υπερχοληστερολαιµίας ιαγνωστική προσέγγιση και θεραπεία Οικογενούς Υπερχοληστερολαιµίας σε παιδιά και εφήβους. Νέα Ερευνητικά εδοµένα ΜΗΝΥΜΑ αϖό τον Πρόεδρο της Οµάδας Εργασίας, Α ν. ι ε υ θ υ ν τ ή, Υ ϖ ε ύ θ υ ν ο Μ ο ν ά δ α ς Λ ι ϖ ι δ ί ω ν Α Καρδιολογικής κλινικής του Πανεϖιστηµίου Αθηνών, Ιωάννη Σκούµα Αγαπητέ Συνάδελφε, Η οµάδα εργασίας Οικογενούς Υπερχοληστερολαιµίας χαιρετίζει την πρωτοβουλία της Ελληνικής Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης, που αφορά στην επικοινωνία µε τον Έλληνα γιατρό, µέσω του ηλεκτρονικού περιοδικού εντύπου της. Στόχος της επικοινωνίας είναι η ενηµέρωση του γιατρού γύρω από τις τελευταίες εξελίξεις που αφορούν στην Οικογενή Υπερχοληστερολαιµία. Η Οικογενής Υπερχοληστερολαιµία είναι µία από τις συχνότερες κληρονοµούµενες µονογονικές διαταραχές στον γενικό πληθυσµό. Η συχνότητα της ετεροζύγου µορφής της είναι περίπου 1:500. Υπολογίζεται ότι αφορά παγκοσµίως γύρω στα άτοµα, εκ των οποίων το 80% παραµένει αδιάγνωστο και το 84% δεν λαµβάνει υπολιπιδαιµικά φάρµακα. Εάν ληφθεί υπ οψιν η πρώιµος, κατά χρόνια, (<55 ετών στους άνδρες και <65 ετών στις γυναίκες) εµφάνιση της στεφανιαίας νόσου, και η µείωση του προσδόκιµου επιβίωσης αυτών των ατόµων γίνεται έκδηλο το σηµαντικό πρόβληµα δηµόσιας υγείας που προκαλεί αυτή η δυσλιπιδαιµία. Γίνεται φανερή ως εκ τούτου η σηµασία, της διαγνωστικής προσέγγισης της καρδιαγγειακής νόσου και της θεραπευτικής αντιµετώπισης της δυσλιπιδαιµίας. ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ Κλινικές εκδηλώσεις και διάγνωση της Οικογενούς Υπερχοληστερολαιµίας. Στοιχεία απο το άρθρο Guidelines for the Diagnosis and Management of Familial Hypercholesterolemia. David Sullivan. Heart, Lung and Circulation 2007; 16: ι Οικογενείς Υπερχοληστερολαιµικοί (FH) παρουσιάζουν ένα ή περισσότερα από Ο τα κάτωθι χαρακτηριστικά: α. Σοβαρή υπερχοληστερολαιµία που δεν µπορεί να ερµηνευθεί από δευτεροπαθείς αιτίες, β. Οικογενιακό ιστορικό πρώιµης αθηροσκληρυντικής νόσου, γ. Τενόντια ξανθώµατα. Υψηλά επίπεδα χοληστερόλης είναι παρόντα από την βρεφική ηλικία και αυξάνουν µε την πάροδο της ηλικίας. Το γεροντότοξο σε νεαρή ηλικία κάτω των 45 ετών και τα ξανθελάσµατα αν και δεν είναι παθογνωµονικά της FH απαντώνται συχνά. Παθογνωµονικό χαρακτηριστικό της FH αποτελούν τα τενόντια ξανθώµατα που αναπτύσσονται σταδιακά στον αχίλλειο τένοντα και στους τένοντες της εκτατικής επιφάνειας της άκρας χειρός. Σπάνια όµως εµφανίζονται πριν την ενήλικο ζωή.

3 Κλινική διάγνωση Αν και τα επίπεδα της χοληστερόλης ενίοτε εµφανίζουν ένα βαθµό επικάλυψης σε νεαρά άτοµα µε και χωρίς FH, η παρουσία ηυξηµένων επιπέδων LDL-χοληστερόλης σε µέλη οικογένειας µε FH συνήθως θέτει την διάγνωση. Εντούτοις σε ένα ποσοστό της τάξης του 15% έχουµε λανθασµένη διάγνωση. Σήµερα για την διάγνωση της FH εφαρµόζεται η συνύπαρξη διαφόρων κριτηρίων: Α. Ολλανδικά κριτήρια 8 βαθµοί Μετάλλαξη DNA ή LDL-C >329 mg/dl (8,5 mmol/l) 6 βαθµοί Τενόντια ξανθώµατα 5 βαθµοί LDL-C: mg/dl (6,5 8,4 mmol/l) 4 βαθµοί Γεροντότοξο σε ηλικία < 45 ετών 3 βαθµοί LDL-C: mg/dl (5-6,4 mmol/l) 2 βαθµοί Ξανθώµατα ή πρώιµο γεροντότοξο σε 1 ου βαθµού συγγενή, LDL-C παιδιού > 95 η εκατοστιαία θέση, ή πρώιµη ΣΝ 1 βαθµός Πρώιµη ΣΝ, ή LDL-C > 95 η εκατοστιαία θέση σε 1ου βαθµού συγγενή, ή προσωπικό ιστορικό πρώιµης καρδιαγγειακής νόσου ή LDL-C: mg/dl (4 4,9 mmol/l) Είδος ιάγνωσης Οριστική: 8, Πιθανή: 6-7, υνητική: 3-5 Β. Τροποποιηµένα Βρετανικά κριτήρια 1. Μετάλλαξη DNA 2. Τενόντια ξανθώµατα στον ασθενή ή σε 1 ου /2 ου βαθµού συγγενή 3. Οικογενειακό ιστορικό εµφράγµατος µυοκαρδίου < 50 σε 2 ου βαθµού συγγενή ή <60 σε 1 ου βαθµού συγγενή 4. Οικογενειακό ιστορικό ολικής χοληστερόλης > 290 mg/dl (7,5 mmol/l) σε 1 ου ή 2 ου βαθµού συγγενή 5. Ολική χοληστερόλη > 290 mg/dl (7,5 mmol/l) για ενήλικες ή > 259 mg/dl (6,7 mmol/l) για <16 ετών 6. LDL-C > 190 mg/dl (4,9 mmol/l) για ενήλικες ή >155 mg/dl (4 mmol/l) για <16 ετών Είδος ιάγνωσης Οριστική: (5 ή 6) + 1, Πιθανή: (5 ή 6) + 2, υνητική: (5 ή 6) + (3 ή 4) ιαγνωστική προσέγγιση και θεραπεία Οικογενούς Υπερχοληστερολαιµίας σε παιδιά και εφήβους. Επιλογή από: Drug therapy of high-risk lipid-abnormalities in children and adolescents: A scientific statement from the American Heart Association Atherosclerosis, Hypertension and Obesity in Youth Committee, Council of Cardiovascular disease in the Young, with the Council on Cardiovascular Nursing. Circulation 2007; 115(14): Από τις Μπουφίδου Αµαλία, Καρδιολόγος, Αναπληρώτρια ιευθύντρια ΕΣΥ, και Μάντζιαρη Αγγελική, Ιατρός, Επιστηµονική Συνεργάτης, Α Πανεπιστηµιακή Καρδιολογική Κλινική ΑΧΕΠΑ. Η Αµερικανική Καρδιολογική Εταιρία καθόρισε πρόσφατα τον Μάρτιο του 2007, οδηγίες όσον αφορά στην ανίχνευση παιδιών υψηλού κινδύνου και ειδικά αυτών µε οικογενή υπερχοληστερολαιµία, καθώς επίσης και συστάσεις για τη φαρµακευτική αντιµετώπιση της υπερχοληστερολαιµίας. Επίπεδα LDL χοληστερόλης > 3,5 mmol/l (>135mg/dl) προδικάζουν την παρουσία οικογενούς υπερχοληστερολαιµίας µε πιθανότητα 98% και διαφοροποιούν τα άτοµα αυτά από τα µη προσβεβληµένα µέλη της οικογένειας τους. Οι Wiegmann και συν. προτείνουν ότι επί απουσίας γενετικών τεστ η κλινική διάγνωση της οικογενούς υπερχοληστερολαιµίας στα παιδιά γίνεται, εφόσον η LDL είναι πάνω από την 95 η θέση για την ηλικία και φύλο, σε µια οικογένεια µε ιστορικό πρώιµης στεφανιαίας νόσου σε συνδυασµό µε τενόντια ξανθώµατα. Παιδιά και έφηβοι µε: 1) LDL mg/dl θεωρείται ότι έχουν οριακά υψηλές τιµές 2) LDL 130 mg/dl θεωρείται ότι έχουν υψηλές τιµές

4 Συστάσεις για θεραπευτική αγωγή υπερχοληστερολαιµίας σε παιδιά υψηλού κινδύνου από NCEP Expert Panel 1. Σκεφθείτε φαρµακευτική αγωγή σε παιδιά 10 ετών (για τα κορίτσια µετά την έναρξη της εµµήνου ρύσεως) και αφού πρώτα εξαντληθεί ένα 6µηνο-12µηνο υποχοληστερολαιµικής δίαιτας. 2. Σκεφθείτε φαρµακευτική αγωγή εάν µετά την δίαιτα παραµένει - LDL 190 mg/dl ( 4,9 mmol/l) ή εάν - LDL > 160 mg/dl (>4,10 mmol/l) και συνυπάρχει θετικό οικογενειακό ιστορικό πρώιµης εµφάνισης ΣΝ ή συνυπάρχουν 2 παράγοντες κινδύνου στην παιδική ή εφηβική ζωή. 3. Απευθυνθείτε σε ειδικό λιπιδαιµικό ιατρείο. 4. Στόχος θεραπείας LDL < 130 mg/dl ιδανικός LDL < 110 mg/dl Για παιδιά µε υπερχοληστερολαιµία που έχουν τα κριτήρια για έναρξη υπολιπιδαιµικής αγωγής οι στατίνες είναι η θεραπεία πρώτης επιλογής. Οι στατίνες έχουν χρησιµοποιηθεί µε ασφάλεια και αποτελεσµατικότητα σε παιδιά µε οικογενή υπερχοληστερολαι- µία. Στην βιβλιογραφία αναφέρονται κλινικές µελέτες σε παιδιά µε οικογενή υπερχοληστερολαιµία ή ιδιαίτερα υψηλή τιµή χοληστερόλης, να αντιµετωπίζονται µε σιµβαστατίνη, πραβαστατίνη, λοβαστατίνη, ατορβαστατίνη, αλλά και µε µπεζαφιµπράτη, νιασίνη και συνδυασµό πραβαστατίνης-κολεστιπόλης. Η εζετιµίµπη, έχει µελετηθεί µε καλά αποτελέσµατα σε 50 παιδιά µε οµόζυγο υπερχοληστερολαιµία 12 έτη. Ήταν ασφαλής και καλά ανεκτή. Σε εξέλιξη είναι µελέτες συγχορήγησης εζετιµίµπης µε στατίνη σε παιδιά µε ετερόζυγο οικογενή υπερχοληστερολαιµία. Νέα Ερευνητικά εδοµένα Evidence that non-lipid Cardiovascular risk factor are associated with high prevalence of coronary heart disease in patients with heterozygous familial hypercholesterolemia (hfh) Or familial combined hyperlipidemia (FCH). Skoumas J, Masoura C, Pitsavos C, Tousoulis D, Papadimitriou L, Aznaouidis K, Chrysohoou C, Giotsas N, Toutouza M, Tendolouris C, Antoniadis C, Stefanadis C. Int J. Cardiol. December e-pub (ahead of print) Σ το άρθρο αυτό διερευνήθηκε η επίπτωση των παραδοσιακών παραγόντων κινδύνου στις δύο δυσλιπιδαιµίες, hfh και FCH, η συµβολή των παραγόντων κινδύνου στην εκδήλωση στεφανιαίας νόσου (ΣΝ) και τέλος η σχέση των διαταραχών των λιπιδίων µε την ΣΝ. Έλαβαν µέρος 1306 άτοµα, 600 µε hfh (µέση ηλικία 41± 13 έτη, 261 και 339 ) και 706 µε FCH (µέση ηλικία 49± 11 έτη, 463 και 243 ). Οι παραδοσιακοί παράγοντες κινδύνου είχαν µεγαλύτερη επίπτωση στα άτοµα µε FCH. Αρτηριακή υπέρταση είχε το 40% των FCH έναντι του 10% των hfh, µεταβολικό σύνδροµο το 41% και 6% και σακχαρώδη διαβήτη το 13% και 2% αντίστοιχα. Η επίπτωση της ΣΝ στις δύο δυσλιπιδαιµίες, σε µονοπαραγοντική ανάλυση δεν παρουσίαζε διαφορές και ήταν 15,3 και 16,7 για FCH, και hfh, p=ns.όταν όµως ελήφθη υπ όψιν η ηλικία, το φύλο, ο ΜΣ, η παρουσία αρτηριακής υπέρτασης, καπνιστικών συνηθειών, µεταβολικού συνδρόµου και σακχαρώδη διαβήτη, βρέθηκε ότι η µεταβολική διαταραχή των λιπιδίων των hfh, συσχετίζονταν µε σηµαντικά αυξηµένο κίνδυνο ΣΝ έναντι αυτής των FCH (p <0,001). Υπολογίσθηκε ότι οι ασθενείς µε hfh είχαν 2,8 φορές µεγαλύτερη πιθανότητα παρουσίας ΣΝ σε σχέση µε τους FCH, πράγµα που αποδίδεται στη µεταβολική διαταραχή των λιπιδίων. Συµπερασµατικά η αυξηµένη επίπτωση ΣΝ στη FCH στην παρούσα µελέτη, εν αντιθέσει µε την hfh, φαίνεται ότι οφείλεται και στην παρουσία µη λιπιδικών παραγόντων κινδύνου, όπως η αρτηριακή υπέρταση, το µεταβολικό σύνδροµο και ο σακχαρώδης διαβήτης. Influence of HDL cholesterol on preclinical carotid atherosclerosis in familial hypercholesterolemia. Junyent M, Cofan M, Nunez I, Gilabert R, Zambon D, Ros E. Arterioscl. Thromb. Vasc. Biol. 2006; 26: ίναι γνωστό ότι το πάχος του έσω-µέσου χιτώνα των καρωτίδων αποτελεί marker για καρδιαγγειακό κίνδυνο. Μελέτες έδειξαν ότι οι ετερόζυ- Ε γοι οικογενείς υπερχοληστερολαιµικοί (hfh) ιδίας ηλικίας και φύλου έχουν µεγαλύτερο πάχος έσω-µέσου χιτώνα (IMT) από άτοµα µε φυσιολογικά λιπίδια, και ότι το IMT στην hfh σχετίζεται µε ιστορικό πρώιµης ΣΝ,παρουσία ΣΝ, το φύλο, τα επίπεδα λιποπρωτεινών και τον τύπο της µετάλλαξης. Οι ερευνητές αξιολόγησαν την επίδραση των παραγόντων κινδύνου στην αθηροσκλήρωση των καρωτίδων,µε υπερηχογράφηµα αυτών, σε άτοµα µε hfh. Το υπερηχογράφηµα έγινε κατά την παραποµπή τους στην κλινική λιπιδίων και τα άτοµα η δεν έπαιρναν υπολιπιδαιµική αγωγή η ελάµβαναν ελλειπή. Στη µελέτη περιελήφθησαν 196 ενήλικες µε hfh 25 ετών, χωρίς ΣΝ. Μετρήθηκε το IMT στην κοινή καρωτίδα 1 εκατοστό από τον διχασµό, στον διχασµό και στην έσω καρωτίδα 1 εκατοστό πέραν του διχασµού. εν βρέθηκε συσχέτιση του IMT µε την Lp(a), την οµοκυστείνη και την apo E. Το IMT όταν διορθώθηκε ως προς το φύλο και την ηλικία, αυξανόταν µε την αύξηση της LDL-C και µειωνόταν µε την αύξηση της HDL-C. Σε πολυπαραγοντική ανάλυση, η ηλικία, η άσκηση, το οικογενειακό ιστορικό πρωί- µου ΣΝ, η LDL-C και η τιµή των λευκών αιµοσφαιρίων, είχαν ανεξάρτητη θετική συσχέτιση µε την IMT, ενώ η συγκέντρωση της HDL-C, αρνητική. Στο συµπέρασµα οι ερευνητές αναφέρουν ότι, η στρατηγική ανόδου της HDL-C, φαίνεται να κατέχει µία σπουδαία θέση στην αντιµετώπιση της hfh. Analysis of LDLR mutations in familial hypercholesterolemia patients in Greece by use of the NanoChip Microelectronic Array Technology. Laios E, Drogari E. Clinica Chimica Acta. Dec 2006;374(1-2):93-9 κοπός της µελέτης ήταν η ανάπτυξη µεθοδολογίας για την ανάλυση µεταλλάξεων DNA. Σ Μεταλλάξεις του υποδοχέα της χαµηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνης (LDLR) προκαλούν οικογενή υπερχοληστερολαιµία. Στην Ελλάδα, 3 µεταλλάξεις περιγράφουν το 49% των περιστατικών (Greece II, Afrikaner-2, Genoa). Αναπτύχθηκε µεθοδολογία για την ακριβή και γρήγορη µοριακή διάγνωση των ασθενών. Η µεθοδολογία για την ανίχνευση µεταλλάξεων του LDLR βασίζεται στο NanoChip Molecular Biology Workstation, αυτοµατοποιηµένη τεχνολογία µικροηλεκτρονικών συστοιχειών και υπερτερεί των κλασικών µεθόδων σε περίπτωση που αναλύεται ένας µικρός αριθµός µεταλλάξεων. Αναπτύξαµε λοιπόν 1 πολυσύνθετη ανάλυση (σε 1 θέση ανάλυσης της µικροσυστοιχείας αναλύονται 3 µεταλλάξεις για κάθε ασθενή) για τη γενετική διάγνωση ασθενών οικογενούς υπερχοληστερολαιµίας στην Ελλάδα. Με ανάλυση πολυµορφισµών µήκους κλασµάτων περιορισµού (restriction fragment length polymorphism, RFLP) προσδιορίσαµε 41 Greece II, 48 Genoa, και 44 Afrikaner-2 ετερόζυγους καθώς και 1 Greece II, 2 Genoa, και 4 Afrikaner-2 οµόζυγους ασθενείς. Επίσης 50 ασθενείς προσδιορίστηκαν ως φυσιολογικοί στο γενετικό τόπο Greece II, 50 στο Genoa, και 50 στο Afrikaner-2. Ακολούθησε προσδιορισµός των προαναφερθέντων γονότυπων µε την αντίστοιχη βελτιστοποιηµένη NanoChip ανάλυση. Από τους 580 προσδιορισµούς γονότυπων, 574 συµφωνούσαν µε RFLP. Τρία δείγµατα ήταν σε ασυµφωνία µε RFLP (το καθένα σε µία µόνο θέση ανάλυσης). Επανάληψη εις διπλούν διευκρίνισε την ασυµφωνία. Συµπερασµατικά, η βελτιστοποιηµένη πολυσύνθετη NanoChip ανάλυση που αναπτύχθηκε για τον προσδιορισµό των τριών συχνότερων µεταλλάξεων του LDLR αποτελεί ακριβής µέθοδος για τη διάγνωση της οικογενούς υπερχοληστερολαιµίας στην Ελλάδα και µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως βάση για την ανάπτυξη αναλύσεων οποιασδήποτε αλληλουχίας DNA.

5 Η στήλη της Οµάδας Εργασίας Τρόπου Ζωής, Ψυχοκοινωνικών Παραγόντων και Αθηροσκλήρωσης ΜΗΝΥΜΑ από τον Πρόεδρο της Οµάδας Εργασίας, Συντακτική Επιτροπή Γ. Μανιός Ε. Γραµµατικάκη Χ. Λιονής Μ. Λουµάκου Α. Μαριδάκη Κασσωτάκη Γ. Μοσχώνης. Παπανδρέου ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Μήνυµα του Προέδρου Κατανάλωση αναψυκτικών και µεταβολικό σύνδροµο Σοκολάτα και Καρδιαγγειακή Νόσος Κίνηση των δρόµων και κίνδυνος καρδιαγγειακής νόσου Συστάσεις για φυσική δραστηριότητα Επίκουρο Καθηγητή Γιάννη Μανιό Αγαπητοί Αναγνώστες, Α ποτελεί ιδιαίτερη στιγµή τόσο προσωπική όσο και για τους υπόλοιπους συντελεστές, η έκδοση της πρώτης στήλης της οµάδας εργασίας Τρόπου ζωής, ψυχοκοινωνικών παραγόντων και αθηροσκλήρωσης. Ζούµε σε µία εποχή όπου η συνεχής βιοµηχανοποίηση, οι τεχνολογικές εξελίξεις και η επιστηµονική πρόοδος του περασµένου αιώνα έχουν επιφέρει αναπόφευκτες αλλαγές στο σύγχρονο τρόπο ζωής, στο προσδόκιµο επιβίωσης αλλά και στις κύριες αιτίες νοσηρότητας και θνησιµότητας του πληθυσµού. Σήµερα τα χρόνια νοσήµατα, µε πρώτα τα καρδιαγγειακά, αποτελούν την κύρια αιτία νοσηρότητας και θνησιµότητας και έχουν τις ρίζες τους στις καθηµερινές συνήθειες του σύγχρονου ανθρώπου και στον τρόπο ζωής του. Ιδιαίτερα για τα καρδιαγγειακά νοσήµατα η επιστηµονική γνώση των τελευταίων δεκαετιών έχει αναδείξει άλλη µια σηµαντική διάσταση της νόσου την ψυχοκοινωνική. Συγκεκριµένα η συχνότητα εµφάνισης της καρδιαγγειακής νόσου και των παραγόντων κινδύνου αυτής, τόσο των κλινικών (π.χ. υπέρταση, υπερλιπιδαιµία κτλ) όσο και των συµπεριφοριστικών (π.χ. κάπνισµα, καθιστική ζωή, διατροφή πλούσια σε θερµίδες και λιπαρά κτλ), φαίνεται να είναι ιδιαίτερα αυξηµένη σε πληθυσµιακές οµάδες που συνδυάζουν χαµηλό κοινωνικό-οικονοµικό επίπεδο αλλά και υψηλά επίπεδα άγχους, κατάθλιψης, κοινωνικής αποµόνωσης και φαταλισµού, µειωµένη αυτό-εκτίµηση κτλ. Τελευταία ερευνητικά δεδοµένα έχουν δείξει ότι ο αθροιστικός συνδυασµός των παραπάνω ψυχοκοινωνικών παρα- µέτρων σχετίζεται ισχυρά µε την υιοθέτηση ενός αρνητικού για την υγεία τρόπου ζωής, ενώ παράλληλα ενεργοποιεί και συντηρεί βιολογικούς µηχανισµούς χρόνιου στρες, όπως είναι η αυξηµένη δραστηριότητα του άξονα υποθάλαµος-υπόφυση-επινεφρίδια, του συµπαθητικού συστήµατος και των µηχανισµών φλεγ- µονής, οι οποίοι έχουν αποδεδειγµένη αθηρογόνο δράση. Η πολυδιάστατη αιτιοπαθογένεια και εξέλιξη της καρδιαγγειακής νόσου έχουν φέρει στο προσκήνιο την ανάγκη της πρόληψης αλλά και της εκπαίδευσης σε θέµατα που άπτονται καθηµερινών συµπεριφορών σχετιζοµένων µε την υγεία. Κυρίως όµως δηµιουργούν την ανάγκη εφαρµογής κατάλληλα σχεδιασµένων παρεµβάσεων που θα µπορούν να προσεγγίσουν µε επιτυχία ακόµη και τις πιο ευάλωτες οµάδες του πληθυσµού, καθώς είναι αυτές που κυρίως τις έχουν ανάγκη. Κύριο σκοπό, λοιπόν, αυτής της οµάδας εργασίας αποτελεί η παρουσίαση πληροφοριών και νέων ερευνητικών δεδοµένων που αφορούν αφενός τη συσχέτιση του καθηµερινού τρόπου ζωής, κυρίως σε θέµατα διατροφής και σωµατικής άσκησης, µε την αθηρωµατική διαδικασία και αφετέρου το πώς µικρές αλλαγές σε αυτές τις καθηµερινές µας συνήθειες µπορούν να µειώσουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου. Η κατανόηση του ανωτέρω στόχου δύναται να επιτευχθεί µε την παρουσίαση της αποτελεσµατικότητας των προγραµµάτων που προάγουν τις παραπάνω αλλαγές σε δοµές της κοινωνίας, όπως η οικογένεια, το σχολείο, ο δήµος, η βιοµηχανία τροφίµων, τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης κ.α. Ελπίζουµε ότι η ανταπόκριση και το ενδιαφέρον σε αυτήν την προσπάθεια θα είναι αντάξια των προσδοκιών µας και ότι θα συµβάλει ενεργά στην περαιτέρω ενίσχυση της πρωτογενούς πρόληψης στην χώρα µας. Θα ήθελα τέλος να ευχαριστήσω θερµά το σύνολο των υπόλοιπων συνεργατών της οµάδας εργασίας, χωρίς την κριτική µατιά και επιστηµονική κατάρτιση των οποίων δεν θα ήταν δυνατή η υλοποίηση αυτής της προσπάθειας.

6 ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ Η κατανάλωση αναψυκτικών και ο κίνδυνος ανάπτυξης καρδιαγγειακής νόσου και µεταβολικού συνδρόµου σε ενήλικες µέσης ηλικίας. Από το Γιώργο Μοσχώνη, Κλινικό ιαιτολόγο ιατροφολόγο, Υποψήφιο ιδάκτορα Χαροκοπείου Πανεπιστηµίου Η κατανάλωση αναψυκτικών µεταξύ παιδιών, εφήβων και ενηλίκων στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη έχει αυξηθεί δραµατικά τις τελευταίες 3 δεκαετίες. Προηγούµενες µελέτες έχουν δείξει υψηλότερη συχνότητα εµφάνισης παχυσαρκίας και σακχαρώδη διαβήτη σε παιδιά που συνηθίζουν να καταναλώνουν πολλά αναψυκτικά, ενώ τα δεδοµένα για τους ενήλικες είναι λιγότερο σαφή. Οι συσχετίσεις που έχουν βρεθεί µεταξύ των µεταβολικών αυτών διαταραχών και της κατανάλωσης αναψυκτικών φαίνεται να οφείλονται σε διάφορα χαρακτηριστικά των αναψυκτικών, όπως το υψηλό θερµιδικό τους περιεχόµενο, το χαµηλό αίσθηµα κορεσµού που προκαλούν και η υψηλή περιεκτικότητα τους σε απλούς υδατάνθρακες. Σε πρόσφατη προοπτική µελέτη που ανακοινώθηκε στην επιστηµονική επιθεώρηση "Circulation» της Αµερικάνικης Kαρδιολογικής Εταιρείας, συσχετίστηκε η συχνότητα εµφάνισης µεταβολικού συνδρόµου µε τη κατανάλωση αναψυκτικών σε 6039 συµµετέχοντες της µελέτης Framingham (µέσης ηλικίας 53 ετών) που δεν έπασχαν από µεταβολικό σύνδροµο κατά την έναρξη της µελέτης. Ως µεταβολικό σύνδροµο ορίστηκε η κλινική κατάσταση κατά την οποία συνυπήρχαν τουλάχιστον 3 από τους παρακάτω παράγοντες κινδύνου: Περιφέρεια µέσης 102 εκ. (άντρες) και 88 εκ. (γυναίκες); Γλυκόζη αίµατος νηστείας > 100 mg/dl; Τριγλυκερίδια ορού αίµατος > 150 mg/dl; Αρτηριακή πίεση αίµατος 130/ 85 mmhg; και HDL-χοληστερόλη < 40 mg/ dl (άντρες) και < 50 mg/dl (γυναίκες). Τα ευρήµατα της µελέτης έδειξαν ότι η κατανάλωση περισσότερων από 1 αναψυκτικό την ηµέρα οδηγούσε σε 1,5 φορά µεγαλύτερη πιθανότητα εµφάνισης µεταβολικού συνδρό- µου σε σύγκριση µε κατανάλωση µικρότερης ποσότητας. Επιπλέον η κατανάλωση µεγαλύτερης ποσότητας από 1 αναψυκτικού την ηµέρα βρέθηκε να συσχετίζεται µε 1.2 έως 1.3 φορές µεγαλύτερη πιθανότητα ανάπτυξης παχυσαρκίας, αυξηµένης περιφέρειας µέσης, διαταραγµένης ανοχής στη γλυκόζη, υπέρτασης, υπερτριγλυκεριδαιµίας και χαµηλών επιπέδων HDL-χοληστερόλης. Σε επαναξιολόγηση που έγινε 4 χρόνια αργότερα διαγνώστηκαν 18,7% νέα περιστατικά µεταβολικού συνδρόµου µεταξύ των ατόµων που συνήθιζαν να καταναλώνουν λιγότερα από 1 αναψυκτικά την ηµέρα και 22,6% νέα περιστατικά µεταβολικού συνδρόµου µεταξύ των ατόµων που συνήθιζαν να καταναλώνουν περισσότερα από 1 αναψυκτικά την ηµέρα. Συµπερασµατικά η παρούσα µελέτη έδειξε ότι η κατανάλωση περισσότερων από 1 αναψυκτικού την ηµέρα σχετίζεται µε υψηλότερο κίνδυνο µεταβολικού συνδρόµου σε µεσήλικες. Μάλιστα ο κίνδυνος παρέµενε ο ίδιος ανεξάρτητα από το αν τα αναψυκτικά περιείχαν ζάχαρη ή γλυκαντικά (τύπου light). Τα ευρήµατα της παρούσας µελέτης καθιστούν αναγκαία την ανάληψη προληπτικών µέτρων δηµόσιας υγείας που στόχο θα έχουν τη µείωση της συνεχώς αυξανόµενης κατανάλωσης αναψυκτικών παγκοσµίως. Τη δηµοσίευση της µελέτης αυτής ακολούθησε ανακοίνωση της Αµερικανικής Καρδιολογικής Εταιρίας, στην οποία αναφέρονται µεταξύ άλλων και τα εξής: «Επειδή η µελέτη (αυτή) είναι περιγραφική, είναι σηµαντικό να τονιστεί ότι τα άτοµα που συµµετείχαν στην έρευνα και τα οποία κατανάλωναν αναψυκτικά, δεν φάνηκε να είχαν περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται µε καρδιαγγειακές παθήσεις. Ωστόσο, άλλοι παράγοντες που πιθανότατα επηρεάζουν την εµφάνιση του µεταβολικού συνδρόµου, µπορούν να εξηγήσουν τη συσχέτιση που βρέθηκε στη µελέτη αυτή». Εξάλλου όπως επισηµαίνουν και οι ίδιοι οι συγγραφείς στη µελέτη τους, χρειάζονται κι άλλες έρευνες προτού γίνουν οι όποιες συστάσεις στο κοινό. Σοκολάτα και Καρδιαγγειακή Νόσος Από την Εύα Γραµµατικάκη, ιαιτολόγο ιατροφολόγο ηµόσιας Υγείας Τ α τελευταία χρόνια υπάρχουν αρκετές ενδείξεις που συνδέουν τη κατανάλωση σοκολάτας µε τη µείωση του κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο. Η ευεργετική αυτή ιδιότητα της σοκολάτας αποδίδεται κυρίως στη υψηλή περιεκτικότητα της στις αντιοξειδωτικές ουσίες που υπάγονται στη κατηγορία των φλαβονοειδών. Παρόλα αυτά υ- πάρχει αντίλογος για το αν η συχνή κατανάλωση σοκολάτας µπορεί να οδηγήσει σε µακροπρόθεσµα οφέλη για τη καρδιαγγειακή υγεία. Σε πρόσφατη συστηµατική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας που πραγµατοποίησαν ερευνητές της σχολής ηµόσιας Υγείας του Πανεπιστηµίου Harvard έγινε συγκριτική ανάλυση µιας ευρείας γκά- µας ερευνητικών δεδοµένων που ανέφεραν συσχετίσεις µεταξύ της κατανάλωσης κακάο, σοκολάτας και φλαβονοειδών µε τον κίνδυνο για καρδιαγγειακή νόσο. Τα ευρήµατα από µικρής διάρκειας τυχαιοποιηµένες µελέτες δείχνουν ότι το κακάο και η σοκολάτα ίσως έχουν µία ευεργετική επίδραση στη καρδιαγγειακή λειτουργία, καθώς φαίνεται να σχετίζονται µε µείωση της αρτηριακής πίεσης του αίµατος, µε µείωση της φλεγµονώδους διαδικασίας και της δράσης των αιµοπεταλίων, µε αύξηση της HDL-χοληστερόλης και µε µείωση της οξείδωσης της LDL-χοληστερόλης. Επιπλέον ένα µεγάλο εύρος προοπτικών µελετών παρέχει σηµαντικές ενδείξεις για την ευεργετική δράση των φλαβονοειδών που περιέχει η σοκολάτα στη µείωση του κινδύνου για θνησιµότητα από καρδιαγγειακά νοσήµατα. Συγκεκριµένα ευρή- µατα από µετά-αναλύσεις δείχνουν ότι η υψηλότερη πρόσληψη φλαβονοειδών µειώνει το σχετικό κίνδυνο θνησιµότητας από καρδιαγγειακά κατά 20% σε σύγκριση µε χαµηλότερες προσλήψεις φλαβονοειδών. Συµπερασµατικά τα αποτελέσµατα της συστηµατικής αυτής ανασκόπησης παρέχουν αρκετές ενδείξεις για τον προστατευτικό ρόλο των φλαβονοειδών της σοκολάτας στη µείωση του κίνδυνου της θνησιµότητας από καρδιαγγειακά νοσή- µατα. Λαµβάνοντας υπόψη τα πιθανά οφέλη υγείας που αποδίδονται στη σοκολάτα και τα οποία βασίζονται κυρίως στην υψηλή συγκέντρωση φλαβονοειδών, η ηµίγλυκη µαύρη σοκολάτα υγείας είναι η καλύτερη δυνατή επιλογή, δεδοµένης της πληθώρας ειδών σοκολάτας που υπάρχουν στο εµπόριο. Η επιλογή υψηλής ποιότητας µαύρης σοκολάτας µπορεί να κάνει την επίδραση της στην υγεία ακόµη πιο σηµαντική καθώς το περιεχόµενο της σε φλαβονοειδή είναι πολύ υψηλότερο από ότι σε άλλους τύπους σοκολάτας.

7 ΝΕΩΤΕΡΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΕΛΙΞ ΕΙΣ Η µακροχρόνια έκθεση στη κίνηση των δρόµων αυξάνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου. Από το Γιώργο Μοσχώνη, Κλινικό ιαιτολόγο ιατροφολόγο, Υποψήφιο ιδάκτορα Χαροκοπείου Πανεπιστηµίου Σύµφωνα µε τελευταία επιστηµονικά δεδοµένα η µακροπρόθεσµη έκθεση σε µικροσωµατίδια ατµοσφαιρικής ρύπανσης µπορεί να επιταχύνει τη δηµιουργία και εξέλιξη της αθηροσκληρωτικής διαδικασίας. Η πρώτη µελέτη η οποία έδειξε θετική συσχέτιση µεταξύ της µακροχρόνιας έκθεση σε µικροσωµατίδια που παράγονται από τους αυτοκινητοδρόµους αυξηµένης κυκλοφορίας και της αθηροσκλήρωσης των στεφανιαίων αγγείων ανακοινώθηκε πολύ πρόσφατα (16 Ιουλίου 2007) στην επιστηµονική επιθεώρηση "Circulation» της Αµερικάνικης Kαρδιολογικής Εταιρείας. Στη µελέτη German Heinz Nixford Recall Study συµµετείχαν 4494 ενήλικες, ηλικίας 45 έως 74 ετών, κάτοικοι τριών µεγάλων πόλεων σε βιοµηχανικές περιοχές της Γερµανίας. Τα ευρήµατα της µελέτης έδειξαν ότι µεταξύ των συµµετεχόντων εκείνοι που κατοικούσαν σε απόσταση µέχρι 50 µέτρων από αυτοκινητοδρό- µους µεγάλης κυκλοφορίας είχαν 63% µεγαλύτερη πιθανότητα εκτεταµένης ασβεστοποίησης των στεφανιαίων αρτηριών, όπως αυτή εκτιµήθηκε µε τη µέθοδο της υπολογιστικής τοµογραφίας, σε σύγκριση µε άτοµα που κατοικούσαν σε απόσταση µεγαλύτερη των 200 µέτρων από τους αυτοκινητοδρόµους. Μάλιστα η µείωση της απόστασης της κατοικίας από τον αυτοκινητόδροµο στα µισό συσχετίστηκε µε 7% µεγαλύτερη πιθανότητα ασβεστοποίησης των στεφανιαίων αρτηριών. Η έκθεση στα µικροσωµατίδια των αυτοκινητοδρόµων βρέθηκε να συσχετίζεται µε την ασβεστοποίηση των στεφανιαίων αρτηριών µόνο σε άτοµα µερικής απασχόλησης τα οποία περνούσαν το µεγαλύτερο µέρος του χρόνου τους εντός σπιτιού για τα τελευταία 5 τουλάχιστον χρόνια και των οποίων φυσικά η έκθεση στα µικροσωµατίδια ήταν πολύ µεγαλύτερη από άτοµα πλήρους απασχόλησης. Νέα δεδοµένα από τη συγκεκριµένη µελέτη αναµένεται να ανακοινωθούν τον επόµενο χρόνο µετά από επαναξιολόγηση των συµµετεχόντων. Ανακοίνωση ανανεωµένων συστάσεων για φυσική δραστηριότητα Από την Κατερίνα Κονδάκη, Εργοφυσιολόγο ιατροφολόγο ηµόσιας Υγείας Τα τελευταία χρόνια πλήθος ερευνών έχουν δηµοσιευτεί παρουσιάζοντας τα ευεργετικά αποτελέσµατα καλά οργανωµένων µοντέλων φυσικής δραστηριότητας στην πρωτογενή και δευτερογενή πρόληψη νοσηµάτων όπως τα καρδιαγγειακά, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου ΙΙ, ο καρκίνος του παχέως εντέρου και των πνευµόνων, η οστεοπόρωση, η παχυσαρκία, και η κατάθλιψη. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της επιστηµονικής κοινότητας για τα οφέλη της σωµατικής άσκησης επιβεβαιώνεται µε την ανακοίνωση των ανανεωµένων συστάσεων για φυσική δραστηριότητα σε υγιείς ενήλικες και σε άτοµα τρίτης ηλικίας, από το Αµερικανικό Κολέγιο Αθλητιατρικής και την Αµερικάνικη Καρδιολογική Εταιρεία. Πιο συγκεκριµένα βάση αυτών, συνίστανται τα κάτωθι: Ατοµα ηλικίας από 18 έως 65 ετών: Βελτίωση αερόβιας ικανότητας -Μέτριας έντασης αερόβιας φυσικής δραστηριότητας για τουλάχιστον 30 λεπτά την ηµέρα και για 5 ηµέρες την εβδοµάδα ή -Υψηλής έντασης αερόβιας φυσικής δραστηριότητας για τουλάχιστον 20 λεπτά την ηµέρα και για 3 ηµέρες την εβδοµάδα. Οι συστάσεις µπορούν όµως να εκπληρωθούν και µε το συνδυασµό των δύο αυτό µορφών άσκησης. Για παράδειγµα θα µπορούσε κάποιος να κάνει ένα γρήγορο περπάτηµα 30 λεπτά για 2 φορές την εβδοµάδα και 20 λεπτά ήπιο τρέξιµο (µε καρδιακούς παλµούς δηλαδή που να µην ξεπερνούν το 70% της µέγιστης καρδιακής συχνότητας) 2 φορές την εβδοµάδα. Βελτίωση µυικής αντοχής και δύναµης Ασκήσεις µυϊκής ενδυνάµωσης για τουλάχιστον 2 φορές την εβδοµάδα. Από 8 έως 10 ασκήσεις µε βάρη για τις µεγάλες µυϊκές οµάδες (χεριών, ποδιών, ράχης) από 10 έως 15 επαναλήψεις η κάθε άσκηση και µε µέτρια ένταση. Άτοµα ηλικίας άνω των 65 ετών: Για τα άτοµα άνω των 65 ετών συνίσταται ότι και στην προαναφερθείσα ηλικιακή οµάδα µε τη διαφορά όµως ότι οι συστάσεις αναφέρονται σε µέτριας έντασης αερόβιας άσκησης και επιπρόσθετα δίνεται έµφαση και σε ασκήσεις που βελτιστοποιούν την ευλυγισία και την ισορροπία µειώνοντας έτσι και τον κίνδυνο πτώσεων και την πρόληψη ατυχηµάτων. Τα άτοµα αυτής της ηλικιακής οµάδας µε χρόνια νοσήµατα και χαµηλή φυσική κατάσταση θα πρέπει να ενθαρρύνονται για τη σταδιακή αύξηση της φυσικής τους δραστηριότητας µέσω των καθηµερινών τους δραστηριοτήτων, αλλά και να ακολουθούν ένα πρόγραµµα µυϊκής ενδυνάµωσης και ευλυγισίας που θα στοχεύει στην αποκατάσταση τυχόν µυοσκελετικών και άλλων δυσλειτουργιών. Οι συστάσεις για την βελτίωση της ευλυγισίας και ισορροπίας είναι οι ακόλουθες: Βελτίωση και διατήρηση ευλυγισίας ιατάσεις για τουλάχιστον δύο φορές την εβδοµάδα και για 10 λεπτά. Οι ενήλικες που έχουν προβλήµατα υγείας και η φυσική τους δραστηριότητα έχει θεραπευτικό χαρακτήρα καλό θα ήταν να πραγµατοποιούν µε ασφάλεια και στα πλαίσια ενός ευρύτερου εβδοµαδιαίο προγράµµατος εκγύµνασης έτσι ώστε να είναι αποτελεσµατική η βελτίωση της φυσικής τους κατάστασης. Ως επιστήµονες υγείας καλούµαστε να συνειδητοποιήσουµε την σηµαντικότητα των νέων αυτών συστάσεων αλλά και να παρακινήσουµε τους Έλληνες και τις Ελληνίδες στο να εντάξουν τη φυσική δραστηριότητα στην καθηµερινότητά τους και να το κάνουν τρόπο ζωής, έτσι ώστε όχι απλά να µειώνουν τον κίνδυνο για χρόνια νοσήµατα αλλά και να διασφαλίσουν µια καλύτερη ποιότητα ζωής.