Σκοπός οργανωμένης πολιτείας και πραγμάτωση αυτού μέσω των ενόπλων δυνάμεων

Transcript

1 Προπτυχιακή Εργασία Ανδριανάκη Μαρία Αντιρρησίες Συνείδησης Το θέμα Κάθε οργανωμένη πολιτεία έχει σαν στόχο να αναθρέψει και να προστατέψει τα μέλη της από κάθε είδους εξωτερικές επιθέσεις. Ο στόχος αυτός πραγματώνεται στο πλαίσιο των ενόπλων δυνάμεων με την υποχρέωση συμβολής στην άμυνα της πατρίδας, δηλαδή με την εκπλήρωση της στρατιωτικής θητείας, που ισχύει για όλους όσους δύνανται να φέρουν όπλα, όπως ορίζει το αρ.4 6 του Συντάγματος. Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν είναι εφικτό κάποιος να απαλλαγεί από την υποχρέωση αυτή επικαλούμενος λόγους συνειδήσεως. Το ισχύον Σύνταγμα δεν προβλέπει ρητά κάτι τέτοιο ωστόσο η ερμηνευτική δήλωση του αρ.6 δίνει τη δυνατότητα στον κοινό νομοθέτη να εισάγει μια εναλλακτική θητεία για όσους αρνούνται να υπηρετήσουν τη στρατιωτική τους θητεία προβάλλοντας συνειδησιακούς λόγους. Γι αυτό το λόγο εισήχθη και ο ν.2510/1997 που ορίζει τα σχετικά με την εκπλήρωση της εναλλακτικής πολιτικής-κοινωνικής θητείας. Η τελευταία έχει διχάσει την κοινή γνώμη και άλλοι τάσσονται υπέρ της συνταγματικότητας αυτής και άλλοι κατά, προβάλλοντας τα δικά τους επιχειρήματα. Στην εργασία που ακολουθεί αναλύονται κατ αρχήν η ελευθερία συνείδησης και η υποχρέωση για εκπλήρωση της στρατιωτικής θητείας και στη συνέχεια παρατίθενται επιχειρήματα υπέρ και κατά της εναλλακτικής πολιτικής-κοινωνικής θητείας. Σκοπός οργανωμένης πολιτείας και πραγμάτωση αυτού μέσω των ενόπλων δυνάμεων Σκοπός της οργανωμένης πολιτείας είναι η εξασφάλιση του ζην και η δημιουργία των προϋποθέσεων για το ευ ζην των μελών της, όπως επεσήμανε ο Αριστοτέλης: εκ πλειόνων κωμών τέλειος γιγνομένη του ζην ένεκεν, ούσα δε του ευ ζην (Πολιτικά 1252β, 2730). Ο νομοθέτης λαμβάνοντας υπόψη τον ανώτερο σκοπό της πολιτείας και σεβόμενος την ανθρώπινη αξία οφείλει καταρχήν να εξασφαλίσει την ύπαρξη και τη διάρκεια της πολιτείας κι έπειτα να εναρμονίσει τα συμφέροντα των κοινωνικών ομάδων προς το γενικό συμφέρον. Η αποστολή του είναι ιδιαίτερα επαχθής δεδομένου ότι η πάλη που υφίσταται μεταξύ των ομάδων στους κόλπους της πολιτείας είναι δραματική και ελλοχεύει ο κίνδυνος τα μέρη να διασπάσουν το όλον. Έτσι, προκύπτει ότι το μέσο για την επίτευξη του σκοπού της πολιτείας είναι η δικαιοσύνη. Η εξασφάλιση της υπάρξεως και της διάρκειας της πολιτείας έναντι των εξωτερικών εχθρών επιτυγχάνεται δια των ενόπλων δυνάμεων. Το άρθρο 4 6 Σ καθιερώνει το καθήκον άμυνας της πατρίδας και το άρθρο 13 3 Σ προβλέπει ότι οι υποχρεώσεις των ατόμων προς την κοινωνία είναι ανώτερες και προηγούνται όλων των άλλων πεποιθήσεων. Και τα δύο άρθρα ανταποκρίνονται πλήρως με αυτό που διακήρυξε ο Όμηρος στην Ιλιάδα: εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί πατρής καθώς και με ότι ο Σωκράτης δίδαξε: λέληθέ σε, ότι μητρός και πατρός τε και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτερον εστίν η πατρίς και σεμνότερον και αγιώτερον παρά θεοίς και παρ ανθρώποις τοις νουν έχουσιν (Πλάτωνος Κρίτων). Τέλος, και ο Χριστός διακήρυξε ότι: Μείζονα ταύτης αγάπης ουδείς έχει, ίνα τις την αυτού θή και περί των φίλων αυτού, προτάσσοντας την αγάπη προς τον συνάνθρωπο και το αρεστό της θυσίας που είναι κανείς διατεθειμένος να κάνει γι αυτόν.

2 Ορισμός αντιρρησιών συνείδησης Mε τον όρο αντιρρησίες συνείδησης νοείται η συμπεριφορά του ατόμου εκείνου που αρνείται, επικαλούμενος λόγους συνείδησης, την εκπλήρωση ενός συνταγματικού καθήκοντος ή μιας κοινής νομοθετικής υποχρέωσης. Υφίσταται, λοιπόν, μια σύγκρουση μεταξύ ενός νομικού και ενός ηθικού καθήκοντος έτσι ώστε το άτομα να μη μπορεί να εκπληρώσει το ηθικό του καθήκον, παρά μόνο παραβιάζοντας το συνταγματικό κανόνα ή τον κανόνα κοινής νομοθεσίας που καθιερώνει το ασυμβίβαστο προς τη συνείδηση του καθήκον. Κατηγορίες αντιρρησιών συνείδησης ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΙ ΑΝΤΙΡΡΗΣΙΕΣ Ιδεολογικοί αντιρρησίες είναι τα πρόσωπα τα οποία αρνούνται την εκπλήρωση της στρατιωτικής θητείας για κοσμοθεωρητικούς και ηθικούς λόγους. Διακρίνονται σε ειρηνιστές αντιρρησίες οι οποίοι είναι οπαδοί της μη βίας και έκαναν την εμφάνιση τους το 1986 και σε ολικούς αρνητές στράτευσης οι οποίοι είναι αντικρατιστές και διατείνονται ότι δεν έχουν καμία υποχρέωση απέναντι στο κράτος. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ ΑΝΤΙΡΡΗΣΙΕΣ Οι θρησκευτικοί αντιρρησίες είναι μέλη της αιρέσεως του Χιλιασμού ή μάρτυρες του Ιεχωβά. Η αντίρρηση συνείδησης πηγάζει από συγκεκριμένους κανόνες του δόγματος το οποίο υπηρετούν, οι οποίοι αφορούν την απαγόρευση φόνου, την αποφυγή χρήσης όπλων και εν γένει μέσων που μπορούν να βλάψουν τη σωματική ακεραιότητα. Οι αντιρρησίες αυτοί επικαλούνται το άρθρο 13 1 του Συντάγματος το οποίο ορίζει ότι η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη και ισχυρίζονται ότι μπορούν να αρνηθούν την εκπλήρωση των καθηκόντων τους απέναντι στο κράτος αν αυτά αντίκεινται σε κανόνες του δόγματος το οποίο πρεσβεύουν. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΙ Οι θρησκευτικοί λειτουργοί, οι μοναχοί ή οι δόκιμοι μονάχοι γνωστών θρησκειών δεν εντάσσονται ακριβώς σ αυτή την κατηγορία, ωστόσο η ρύθμιση που επιφυλάσσει γι αυτούς ο νόμος είναι διαφορετική απ ότι των λοιπών στρατευσίμων. Πιο συγκεκριμένα οι προαναφερθέντες λειτουργοί απαλλάσσονται από την υποχρέωση στράτευσης βάσει του ν.1763/1988 προκειμένου να διαφυλαχθεί η ακώλυτη λειτουργία των θρησκειών. Ορισμός ελευθερίας συνείδησης Με τον ορό ελευθερία συνείδησης εννοούμε ότι ο καθένας μπορεί να πρεσβεύει ό,τι θέλει ή να μην πρεσβεύει τίποτα, να αλλάζει όποτε θέλει τις πεποιθήσεις του, να τις διακηρύσσει και να τις διαδίδει ή αντίθετα να τις αποκρύπτει. Εφόσον πρόκειται για πεποιθήσεις σχετικές με το θείο γίνεται λόγος για ελευθερία θρησκευτικής συνείδησης κατά το άρθρο 13 1 εδ.α του Συντάγματος. Σύγκριση ελευθερίας συνείδησης με θρησκευτική ελευθερία Ελευθερία συνείδησης και θρησκευτική ελευθερία είναι δύο αυτοτελή και εννοιολογικά διακριτά δικαιώματα, αφού η συνείδηση του ατόμου δεν διέπεται μόνο από θρησκευτικές πεποιθήσεις. Η ελευθερία συνείδησης δεν προβλέπεται ρητά στο ισχύον Σύνταγμα, αλλά αναγνωρίζεται μόνο ως μια έκφανση της θρησκευτικής ελευθερίας(άρθρο 13 1 Σ.). Από αυτήν απορρέουν η θρησκευτική ελευθερία (αρ.13), η ελευθερία της γνώμης(αρ.14) και οι ελευθερίες της τέχνης, της επιστήμης, της έρευνας και της πανεπιστημιακής διδασκαλίας(αρ.16), ενώ κατά άλλους μπορεί να θεωρηθεί ως ένα θεμελιώδες δικαίωμα το οποίο ναι μεν δεν προβλέπεται ρητά στο συνταγματικό κείμενο, αλλά ερμηνεύεται από τα άρθρα 2 1 και 5 1. Ωστόσο, η νομική προστασία του δικαιώματος στην ελευθερία θρησκευτικής συνείδησης και των ατομικών πεποιθήσεων του ατόμου κρίνεται αναγκαία. Προς αυτήν την κατεύθυνση συνηγορεί και το αρ.7 του ν.2472 που προστατεύει τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα. Έτσι, η ελευθερία συνείδησης βρίσκει την ανώτερη

3 κανονιστική της έκφραση στο δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης, η αρχαιότερη μορφή του οποίου είναι η αντίρρηση συνείδησης στη στρατιωτική υπηρεσία. Στρατιωτική θητεία Η στρατιωτική υποχρέωση αποτελεί εκπλήρωση του χρέους εθνικής αλληλεγγύης την οποία το κράτος αξιώνει απ όλους τους πολίτες σύμφωνα με το άρθρο 25 4 και έγκειται στην υποχρέωση συμβολής στην άμυνα της χώρας στο πλαίσιο των ενόπλων δυνάμεων. Η άμυνα της χώρας στην οποία αναφέρεται η στρατιωτική υποχρέωση διακρίνεται στην ενεργό άμυνα δηλαδή στην αντιμετώπιση ενός υπαρκτού εξωτερικού κινδύνου και στην προετοιμασία της άμυνας δηλαδή στη στρατιωτική θητεία που για πρώτη φορά εισήχθη από το νόμο ΨΙΣΤ /1878, ο οποίος και καθιέρωσε την αυτοπρόσωπη εκπλήρωση της στρατιωτικής θητείας. Το Σύνταγμα δεν προβλέπει ρητώς τη στρατιωτική θητεία αλλά χορηγεί στο νομοθέτη τη διακριτική ευχέρεια να την καθιερώσει, να τη διαμορφώσει, να τη μεταβάλλει ή και να την καταργήσει. Έτσι, το αρ.4 6 ορίζει ότι: Κάθε Έλληνας που μπορεί να φέρει όπλα είναι υποχρεωμένος να συντελεί στην άμυνα της Πατρίδας, σύμφωνα με τους ορισμούς των νόμων. Υποχρέωση στρατιωτικής θητείας έχουν μόνο οι δυνάμενοι να φέρουν όπλα δηλαδή οι φυσικώς ικανοί πολίτες από άποψη υγείας, σωματικής ακεραιότητας και ηλικίας, ενώ την υποχρέωση αυτή φέρει πάς Έλλην σύμφωνα με την αρχή της ισότητας. Υποχρεωτικός και καθολικός χαρακτήρας της στρατιωτικής θητείας Στη χώρα μας η αγωνία και η προσπάθεια για τη συγκρότηση τακτικού στρατού άρχισε από πολύ νωρίς δεδομένου ότι η Ελλάδα ήταν μια μικρή και ολιγάνθρωπη χώρα με πολυάριθμους εχθρούς και ο κίνδυνος από εξωτερικές επιθέσεις παραμόνευε πάντα. Έτσι, επιβάλλονταν κυρώσεις σε όσους απέφευγαν την στράτευση όπως προέβλεπε το αρ.135 του ποινικού νόμου του 1834: κατά νόμους ιδιαιτέρους θέλουν δικάζεσθαι όσοι αποφεύγουσι την υποχρέωσιν του υπηρετείν δι όπλων, καθώς και όσοι αναπείθουσιν ή υποστηρίζουσιν εις αποφυγήν ταύτης υπηκόους του κράτους. Τη διάταξη αυτή συμπλήρωναν οι στρατολογικοί νόμοι, η στρατιωτική ποινική νομοθεσία και ο Π.Κ. Οι πρώτοι καθιέρωναν υποχρέωση εγγραφής σε στρατιωτικούς καταλόγους, ενώ απειλούσαν με ποινές όσους δεν αναγράφονταν στους καταλόγους αυτούς. Η στρατιωτική ποινική νομοθεσία καθιέρωνε ως γνήσια στρατιωτικά αδικήματα τη φυγοστρατία, την αυτομολία και την λιποταξία. Τέλος, ο Π.Κ. περιέχει ειδικό κεφάλαιο για τα εγκλήματα μη στρατιωτικών που ανάγονται στην στρατιωτική υπηρεσία και την υποχρέωση για στράτευση(αρ ). Επομένως, η υποχρέωση στρατιωτικής θητείας ανάγεται ως υποχρεωτική. Η αρχή της καθολικότητας στη στράτευση εισήχθη τυπικά με το ν.415/1914 ο οποίος όριζε ότι όλοι οι πολίτες που έχουν την κατάλληλη ηλικία υπέχουν υποχρέωση θητείας υπό τα όπλα. Ωστόσο, υπάρχουν και οι εξαιρέσεις, οι λεγόμενες απαλλαγές, που δίνονται: α)στους ακατάλληλους για λόγους υγείας, β)στους αμετάκλητα καταδικασθέντες σε καθαίρεση, γ)στους πατέρες 4 ή περισσότερων τέκνων, δ)στους θρησκευτικούς λειτουργούς, μοναχούς και δοκίμους μοναχούς γνωστής θρησκείας, αν το επιθυμούν, ε)στους αντιρρησίες συνείδησης και στ)στους μόνιμους κατοίκους του εξωτερικού. Σύντομη ιστορική αναδρομή Το φαινόμενο των αντιρρησιών συνείδησης εμφανίσθηκε στη χώρα μας κατά τη δεκαετία του Αρχικά οι αντιρρησίες συνείδησης απαλλάσσονταν της υποχρέωσης για στρατιωτική θητεία εφόσον εξήτιαν ποινή φυλάκισης ισόχρονης διάρκειας με τη θητεία που όφειλαν, ενώ συχνό φαινόμενο ήταν η αλλεπάλληλη καταδίκη λόγω ανυπακοής, γεγονός που συνιστούσε απαράδεκτη προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Το φαινόμενο αυτό καταργήθηκε με την εισαγωγή του ν.731/1977 και όπως δήλωσε ο τότε Υπουργός Εθνικής Άμυνας Ευ.Αβέρωφ: Η θέσπιση αυτού του μέτρου καθίσταται αναπόφευκτος δι εθνικούς λόγους σοβαρότατους. Συγκεκριμένως, εκτός των διαμαρτυριών αι οποίαι από μηνών περιέρχονται ημίν εκ πολλών πλευρών του εξωτερικού, τελευταίως προσετέθη το εξής δυσάρεστον: εις την Κοινοβουλευτικήν Συνέλευσιν του Συμβουλίου της Ευρώπης εν Στρασβούργω [ ] αιφνιδίως ευρέθη κατηγορουμένη περισσότερον όλων η Ελλάς. Πράγματι, εις εισήγησιν κατά χώρας, η Ελλάς αναφέρεται ως παραβιάζουσα ανθρώπινα δικαιώματα περισσότερον πάσης άλλης χώρας, διότι επιβάλλει αυστηράς ποινάς φυλακίσεως εις τους δια λόγους συνειδήσεως αρνουμένους να φέρουν όπλα. Ο νόμος αυτός καθιέρωσε τη δυνατότητα άοπλης θητείας μόνο για τους αντιρρησίες θρησκευτικής συνειδήσεως ενώ προέβλεψε διπλάσια διάρκεια της θητείας αυτής σε σχέση με την

4 κανονική. Στη συνέχεια, ο ν.1763/1988 περιέλαβε στη ρύθμιση του και όσους επικαλούνταν ιδεολογικούς λόγους για την απαλλαγή τους από τη στρατιωτική θητεία, ενώ όριζε ότι οι σοβαροί λόγοι συνείδησης πρέπει να απορρέουν από μια γενική αντίληψη της ζωής, βασισμένη σε συνειδητές θρησκευτικές ή ηθικές πεποιθήσεις, που ακολουθεί ο στρατεύσιμος απαράβατα. Στις 9 Απριλίου 1989 η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης ψήφισε την σύσταση R87/8 περί αντιρρήσεως συνειδήσεως στην υποχρέωση στρατιωτικής θητείας η οποία εγγυάται το δικαίωμα καθενός αντιρρησία σε άοπλη θητεία ενώ προβλέπει, σε αντίθεση με το ν.731/1977, ειδική διαδικασία για τη διαπίστωση των λόγων απαλλαγής από τη στρατιωτική θητεία. Ωστόσο, η πρόβλεψη ειδικής επιτροπής για την εξέταση της συνδρομής των λόγων απαλλαγής μπορεί να θίξει την ιδιωτική σφαίρα των ατόμων, να παρεισφρήσει στα προσωπικά τους δεδομένα και να παραβιάσει την ιδιωτικότητά τους, αναστέλλοντας το νόημα των αρ.5 1 και 2 1 Σ. Έτσι, προκύπτει το ερώτημα αν η εξέταση αυτή αποτελεί προσβολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με το ψήφισμα της , γνωστό ως ψήφισμα Macciocchi, καθώς και αρκετές χώρες όπως η Γαλλία και η Γερμανία απάντησαν αρνητικά στο ερώτημα αυτό, ενώ θεωρούν επαρκή την αίτηση των αντιρρησιών για τη σοβαρότητα και την ειλικρίνεια των ισχυρισμών τους. Την ίδια θέση υιοθέτησε και ο Έλληνας νομοθέτης στο αρ.5 2 του ν.1763/1988. Eρμηνεία υπό το φως των άρθρων 2 1 και 5 1 Στο ισχύον Σύνταγμα δεν κατοχυρώνεται ρητά η αντίρρηση συνείδησης σε αντίθεση με άλλες έννομες τάξεις όπου υπάρχει η λεγόμενη ρήτρα συνείδησης η οποία απαλλάσσει το άτομο από την εκπλήρωση των νομικών του υποχρεώσεων που έρχονται σε αντίθεση με τη συνείδηση του. Το άρθρο 13 4 βάσει του οποίου Κανένας δεν μπορεί, εξαιτίας των θρησκευτικών του πεποιθήσεων, να απαλλαγεί από την εκπλήρωση των υποχρεώσεων προς το Κράτος ή να αρνηθεί να συμμορφωθεί προς τους νόμους, δεν απαγορεύει τη νομοθετική κατοχύρωση του δικαιώματος στην αντίρρηση συνείδησης. Υπενθυμίζει, ωστόσο, ότι ο νόμος δεν δύναται να έχει πάντα ως όριο την ελευθερία συνείδησης του ατόμου διότι τότε θα οδηγούμασταν στην αποδιοργάνωση της κοινωνικής συμβίωσης και στην άρνηση της ίδιας της έννομης τάξης. Τα άρθρα 2 1 και 5 1 θέτουν στην κορυφή των αξιών την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και προσδίδουν στο δικαίωμα της ελεύθερης συνείδησης αυξημένη κανονιστική δύναμη, η οποία δύναται να το μετατρέψει σε δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης στην στρατιωτική υπηρεσία. Η νομική αναγνώριση και θέσπιση του τελευταίου εναπόκειται στον κοινό νομοθέτη, ο οποίος παράλληλα με την κατοχύρωση του οφείλει να προτείνει έναν εναλλακτικό τρόπο εκπλήρωσης του καθήκοντος στην άμυνα της πατρίδας (4 6) που θα αίρει την σύγκρουση ανάμεσα στην ατομική συνείδηση του αντιρρησία και στην κοινή συνείδηση. Με άλλα λόγια, το αρ.13 4 ερμηνευόμενο υπό το πρίσμα των αρ.2 1 και 5 1, δεν εμποδίζει τον κοινό νομοθέτη να προβλέψει μορφές αντίρρησης συνείδησης secundum legem υπό ορισμένες προϋποθέσεις και σε συγκεκριμένες περιστάσεις. Ερμηνευτική δήλωση αρ.4 6 Η επιτροπή αναθεώρησης του Συντάγματος στη Ζ Αναθεωρητική Βουλή προέβη σε μια διατύπωση που προβλέπει τη δυνατότητα του κοινού νομοθέτη να θεσπίσει την εναλλακτική κοινωνική θητεία για όσους έχουν τεκμηριωμένη αντίρρηση συνείδησης για την εκτέλεση ένοπλης ή γενικά στρατιωτικής υπηρεσίας, δίνοντας έτσι έρεισμα στο ν.2510/1997. Ο όρος τεκμηριωμένη αντίρρηση συνείδησης χρησιμοποιείται για να γίνει διάκριση των πραγματικών αντιρρησιών συνείδησης από εκείνους που για λόγους φυγοπονίας ή δειλίας προσπαθούν να αποφύγουν τη στρατιωτική θητεία. Για να καταστεί εφικτή αυτή η διάκριση προβλέφθηκε η σύσταση ενός ad hoc οργανισμού επιφορτισμένου με το έργο εξέτασης της συνδρομής των προϋποθέσεων αναγνώρισης των ενδιαφερομένων ως αντιρρησιών συνείδησης σύμφωνα με το αρ.20 του ν.2510/1997. Εναλλακτική κοινωνική θητεία Ο εναλλακτικός τρόπος εκπλήρωσης του καθήκοντος στην άμυνα της πατρίδας είναι η

5 εναλλακτική κοινωνική θητεία. Η θητεία αυτή πραγματώνεται έξω από το πλαίσιο των ενόπλων δυνάμεων και συνίσταται στην παροχή κοινωνικών υπηρεσιών και στην προάσπιση του κοινωνικού συμφέροντος υπό την εποπτεία του Υπουργού Εθνικής Άμυνας. Πιο συγκεκριμένα, οι εκπληρούντες την εναλλακτική κοινωνική θητεία συμμετέχουν στην εκτέλεση εγγειοβελτιωτικών έργων και έργων οδοποιίας, συμπαρίστανται σε ευπαθείς ομάδες πληθυσμού, παρέχουν υπηρεσίες στον τομέα πολιτικής προστασίας (ν.2344/1995), συμβάλλουν στην αντιμετώπιση αναγκών πυροπροστασίας και προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς. Επιπλέον, βοηθούν στην κοινωνική ένταξη ατόμων με ειδικές ανάγκες ή με προβλήματα ψυχικής υγείας, των τοξικοεξαρτημένων και των αποφυλακισμένων. Ρύθμιση ν.2510/1977 Ο νόμος 2510/1997 που ισχύει και σήμερα αναγνωρίζει ως αντιρρησίες συνείδησης όλους όσους επικαλούνται θρησκευτικές, φιλοσοφικές ή ηθικές πεποιθήσεις ενώ προβλέπει τη δυνατότητα των τελευταίων να εκπληρώσουν άοπλη στρατιωτική θητεία ή εναλλακτική πολιτική κοινωνική υπηρεσία (αρ.18). Η άοπλη θητεία είναι προσαυξημένη κατά 12 μήνες, ενώ η πολιτική κοινωνική υπηρεσία κατά 18 μήνες, ενώ το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Αμύνης καλεί κάθε Σεπτέμβριο τις υπηρεσίες φορέων δημοσίου τομέα να δηλώσουν αν επιθυμούν να απασχολήσουν άτομα που δικαιούνται αυτής της εναλλακτικής υπηρεσίας (αρ.19). Έπειτα, η υπαγωγή των αντιρρησιών συνείδησης στις ρυθμίσεις αυτές γίνεται με απόφαση του Υπουργού Εθνικής Άμυνας ύστερα από γνωμοδότηση ειδικής επιτροπής που εξετάζει τη συνδρομή των προϋποθέσεων αναγνώρισης των ενδιαφερομένων ως αντιρρησιών συνείδησης (αρ.20). Στη συνέχεια, περιέχονται ειδικές διατάξεις για την εκπλήρωση της θητείας, την έκπτωση και τη μετάπτωση (αρ.21), για τα δικαιολογητικά, τις προθεσμίες και τη διαδικασία υπαγωγής και κατάταξης (αρ.22) και τέλος ειδικές διατάξεις για όσους έχουν εκτίσει ποινή για ανυπακοή ή ανυποταξία (αρ.23 και 24). Γνωμοδότηση Ν.Σ.Κ.-Επιχειρήματα κατά αυτής Η γνωμοδότηση του Ν.Σ.Κ. έλαβε χώρα το 1992 και διακήρυξε την αντισυνταγματικότητα της εναλλακτικής κοινωνικής θητείας. Αρχικά, το Ν.Σ.Κ. υποστηρίζει ότι η προστασία των αξιών της προσωπικότητας δε θεωρείται λόγος γενικότερου συμφέροντος που θα μπορούσε να δικαιολογήσει διαφοροποίηση της στρατιωτικής υποχρέωσης υπέρ των αντιρρησιών συνείδησης και συνεχίζει ότι η επίκληση των 2 1 και 5 1 ανοίγει το δρόμο για απαράδεκτες ενστάσεις αντισυνταγματικότητας των κανόνων του Συντάγματος. Επίσης το Ν.Σ.Κ. δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη γραμματική-ιστορική ερμηνεία των αρ.4 6 και 13 4 καθώς και στην απόρριψη της πρότασης για συνταγματική καθιέρωση της κοινωνικής θητείας στην Ε Αναθεωρητική Βουλή. Οι οπαδοί της αντίθετης άποψης διατείνονται ότι δεν τίθεται θέμα αντισυνταγματικότητας των αρ.4 6 και 13 4 απλά προβάλλει η ανάγκη ερμηνείας τους υπό το πρίσμα των αρ.2 1 και 5 1. Επιπλέον, δεν λαμβάνονται υπόψη η διεθνής πεποίθηση και οι επανειλημμένες συστάσεις του ΟΗΕ, του Συμβουλίου της Ευρώπης και του Ευρωκοινοβουλίου που διακηρύσσουν ότι η αντίρρηση συνείδησης περιλαμβάνεται στην ελευθερία συνείδησης. Στη συνέχεια, το Ν.Σ.Κ. επικαλείται το αρ.4 6 που ορίζει ότι Κάθε Έλληνας που μπορεί να φέρει όπλα είναι υποχρεωμένος να συντελεί στην Άμυνα της Πατρίδας, σύμφωνα με τους ορισμούς των νόμων. Το άρθρο αυτό ανάγει το καθήκον της στρατιωτικής θητείας σε ένα υπέρτατο καθήκον, το οποίο δεν επιδέχεται μετριασμούς και σταθμίσεις με άλλα δικαιώματα ή καθήκοντα και συνιστά συνταγματική έκφραση της ιστορικής και εθνικής συνείδησης των Ελλήνων υπό την εξέχουσα ηθική της σημασία. Πιο συγκεκριμένα, υποστηρίζει ότι η άμυνα της Πατρίδας στο αρ.4 6 Σ ταυτίζεται εννοιολογικά με την ένοπλη στρατιωτική υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας και εδαφικής ακεραιότητας της χώρας. Επίσης επισημαίνει ότι η συμβολή στην άμυνα της χώρας παρέχεται μόνο στους χώρους εγκατάστασης και εκπαίδευσης των ενόπλων δυνάμεων και ότι δε νοούνται απαλλαγές από τη στρατιωτική υποχρέωση παρά μόνο για λόγους αντικειμενικούς, κι όχι για λόγους συνειδήσεως. Το επιχείρημα του Ν.Σ.Κ. ότι το καθήκον άμυνας ταυτίζεται με την υποχρέωση ένοπλης στρατιωτικής υπηρεσίας αντικρούεται κατ άλλους από το γεγονός ότι στις ένοπλες δυνάμεις υπηρετούν τη στρατιωτική θητεία τους σε βοηθητικές υπηρεσίες, άτομα που σύμφωνα με τις υγειονομικές επιτροπές δε μπορούν να φέρουν όπλα (Ι3,Ι4). Επιπλέον, οι ένοπλες δυνάμεις συμμετέχουν σε κοινωνικού χαρακτήρα έργα και συμβάλλουν στην αντιμετώπιση κοινωνικών αναγκών ταυτόχρονα με το βασικό τους έργο που σε καιρό ειρήνης είναι η αποτελεσματική προετοιμασία για την άμυνα της χώρας σε περίπτωση εξωτερικής σύγκρουσης.

6 Ακόμη, οι υποστηρικτές της άποψης αυτής διατείνονται ότι το Ν.Δ. 17/1974 περί πολιτικής σχεδιάσεως εκτάκτου ανάγκης ορίζει ότι η κινητοποίηση απασών των πολιτικών δυνάμεων και πόρων της χώρας μπορεί να γίνει όχι μόνο για την εξασφάλιση της εθνικής άμυνας αλλά και για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών σε περίοδο ειρήνης. Από τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα ότι η έννοια της άμυνας διαιρείται στην στρατιωτική-εξωτερική άμυνα και στην πολιτική-εσωτερική άμυνα. Η εσωτερική άμυνα περιλαμβάνει την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών σε ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, την εκτέλεση εγγειοβελτιωτικών έργων και έργων οδοποιίας, την αντιμετώπιση αναγκών πυροπροστασίας και άλλα. Επομένως, η κοινωνική θητεία αναδύεται ως ένας εναλλακτικός τρόπος εκπλήρωσης του καθήκοντος της άμυνας της πατρίδας που αντικαθιστά τη στρατιωτική υποχρέωση. Η θέσπιση της δεν αντιτίθεται στο αρ.4 6 Σ, το οποίο προβλέπει την υποχρέωση συμβολής στην άμυνα της πατρίδας η οποία επιτυγχάνεται και με την παροχή μη στρατιωτικών υπηρεσιών που συμβάλλουν στην αντιμετώπιση εσωτερικών αναγκών της χώρας. Έτσι, υφίσταται μετατροπή ενός δημοσίου καθήκοντος σε άλλο δημόσιο καθήκον, κι όχι μετατροπή του σε δικαίωμα έτσι όπως διατείνεται το Ν.Σ.Κ. Τελικά, όμως, ο κύριος τρόπος συμβολής στην άμυνα της χώρας είναι η στρατιωτική θητεία, ενώ η εναλλακτική-κοινωνική θητεία αναγνωρίζεται μόνο ως δευτερεύων, παρεπόμενος αλλά πάντως δυνατός τρόπος εκπλήρωσης του καθήκοντος αυτού. Το επόμενο επιχείρημα του Ν.Σ.Κ στηρίζεται στο αρ.13 4 που ορίζει ότι Κανένας δεν μπορεί, εξαιτίας των θρησκευτικών του πεποιθήσεων, να απαλλαγεί από την εκπλήρωση των υποχρεώσεων προς το Κράτος ή να αρνηθεί να συμμορφωθεί προς τους νόμους. Συγκεκριμένα, υποστηρίζει ότι η κατοχύρωση της στρατιωτικής υποχρέωσης εξασφαλίζεται με τον κανόνα του αρ.13 4 που τη θωρακίζει από κάθε είδους προσβολές ή πεποιθήσεις συνειδήσεως. Ωστόσο, σύμφωνα με την αντίθετη γνώμη, μια τέτοια ερμηνεία είναι βέβαια ορθή χωρίς όμως να είναι και η μόνη δυνατή. Οι υποστηρικτές της γνώμης αυτής ισχυρίζονται ότι το αρ.13 4 απαγορεύει την αντίρρηση συνείδησης contra legem, όχι όμως την αντίρρηση συνείδησης secundum legem. Επομένως, συνεχίζουν, αποδέκτης του άρθρου αυτού είναι ένα μεμονωμένο άτομο το οποίο δε δύναται να επικαλεσθεί το δικαίωμα του στην ελευθερία συνείδησης contra legem, αλλά όχι ο κοινός νομοθέτης, ο οποίος δεν εμποδίζεται να θεσπίζει εναλλακτικούς τρόπους εκπλήρωσης του καθήκοντος της άμυνας της χώρας. Επιπλέον, το Ν.Σ.Κ. βασισμένο στο αρ.25 4 που προβλέπει ότι Το κράτος δικαιούται να αξιώνει από όλους τους πολίτες την εκπλήρωση του χρέους της κοινωνικής και εθνικής αλληλεγγύης, διατείνεται ότι η άρνηση στράτευσης για λόγους συνειδήσεως αποτελεί μια αντικοινωνική και ατομικιστική στάση που αντιτίθεται στην αρχή της αλληλεγγύης που κατοχυρώνεται στο προαναφερθέν άρθρο. Οι οπαδοί της αντίθετης άποψης, από την άλλη, ισχυρίζονται ότι και οι αντιρρησίες εκπληρώνουν το καθήκον τους για συμβολή στην εσωτερική άμυνα της χώρας, ενώ παράλληλα οι πεποιθήσεις τους (αγάπη προς το πλησίον, μη-βία, προσήλωση στην αξία της ειρήνης) θα έπρεπε να χαίρουν της εκτίμησης της κοινωνίας και όχι να οδηγούν στην καταδίκη τους και στην κοινωνική τους απομόνωση. Παράβαση των αρ.4 6, 13 4, 25 4 συνιστά η λεγόμενη ολική αντίρρηση συνείδησης στη στρατιωτική θητεία, δηλαδή η άρνηση εκπλήρωσης ακόμη και των εναλλακτικών υποχρεώσεων που θεσπίζονται αντί για τη στρατιωτική υπηρεσία. Την τακτική αυτή ακολουθούν οι μάρτυρες του Ιεχωβά. Η συμπεριφορά αυτή βρίσκεται έξω από το συνταγματικό πλαίσιο ακόμη και στην πιο ανθρώπινη και φιλελεύθερη εκδοχή του και δε δύναται να δικαιολογηθεί και να υιοθετηθεί με κανέναν τρόπο. Νομολογία Σ.τ.Ε. 2484/1980

7 Με βάση την απόφαση 2484/1980 του Σ.τ.Ε. μάρτυρας του Ιεχωβά που αρνήθηκε να παραλάβει ατομικό οπλισμό λόγω σύγκρουσης του ανωτέρου καθήκοντος με τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, καταδικάστηκε για ανυπακοή σε καιρό επιστράτευσης βάσει του αρ.70 β του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα. Η ανυπακοή επισύρει ποινή φυλάκισης διπλάσιας διάρκειας από το χρόνο εκτέλεσης της άοπλης θητείας. Ωστόσο, η ποινή αυτή έχει σήμερα καταργηθεί καθώς θεωρήθηκε ότι αντίκειται στην ανθρώπινη αξία και αξιοπρέπεια. Σ.τ.Ε. 790/1986 Το Σ.τ.Ε. στη συγκεκριμένη περίσταση ασχολήθηκε με το ερώτημα αν η ποινική καταδίκη μάρτυρος του Ιεχωβά λόγω άρνησης παραλαβής ατομικού οπλισμού είναι ικανή να του στερήσει τη δυνατότητα άσκησης συγκεκριμένου επαγγέλματος. Εν τέλει, το Σ.τ.Ε. αποφάνθηκε ότι η έκτιση ποινής, έστω και λόγω ανυπακοής, ενέχει ποινικό κολασμό άρα συνιστά κώλυμα για τη χορήγηση άδειας εκγυμναστού υποψηφίων οδηγών αυτοκινήτων και μοτοσικλετών σύμφωνα με τα αρ.8 1 περ. α του ν.1485/1984 και 1 1 του π.δ. 105/1985. Σ.τ.Ε. 575/2001 Από τις διατάξεις του αρ.19 του ν.2510/1997 προκύπτει ότι δεν είναι νόμιμη η τοποθέτηση προσώπων υπόχρεων εναλλακτικής πολιτικής-κοινωνικής υπηρεσίας σε υπηρεσίες φορέων του δημοσίου τομέα, εφόσον οι φορείς αυτοί δεν έχουν δηλώσει προηγουμένως αν επιθυμούν να απασχολήσουν τα άτομα αυτά. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ασκείται από ν.π.δ.δ. αίτηση ακυρώσεως αποφάσεως του Υπουργού Εθνικής Αμύνης με την οποία ένας αντιρρησίας συνείδησης διετέθη στο αιτούν ν.π.δ.δ. για την εκπλήρωση της εναλλακτικής πολιτικής-κοινωνικής υπηρεσίας. Η αίτηση ακυρώσεως έγινε δεκτή επειδή αποδείχθηκε ότι το αιτούν ν.π.δ.δ. δεν είχε δηλώσει ότι επιθυμεί την τοποθέτηση σε υπηρεσίες του αντιρρησιών συνείδησης. Σ.τ.Ε. 526/2001 Στη συγκεκριμένη περίπτωση ασκείται από αντιρρησία συνείδησης αίτηση ακυρώσεως αποφάσεως του Υπουργού Εθνικής Αμύνης, με την οποία απερρίφθη αίτημα υπαγωγής του στις διατάξεις του ν.2510/1997 περί εναλλακτικής πολιτικής-κοινωνικής υπηρεσίας των αντιρρησιών συνείδησης. Ο Υπουργός Εθνικής Αμύνης απέρριψε το αίτημα του αντιρρησία συνείδησης επειδή δεν αποδεικνύεται ότι οι ηθικές και φιλοσοφικές του πεποιθήσεις αποτελούν γι αυτόν ανυπέρβλητο κώλυμα στράτευσης καθώς και επειδή ο αιτών δεν διευκρινίζει τους συγκεκριμένους λόγους στους οποίους βασίζει το αίτημα του. Από την άλλη πλευρά, ο αιτών υποστηρίζει ότι δεν εκλήθη ενώπιον των αρμοδίων οργάνων προκειμένου να εκθέσει αυτοπροσώπως τους λόγους υπαγωγής του στις διατάξεις αυτές. Εν τέλει, η κρινόμενη αίτηση γίνεται δεκτή γιατί δεν αποδεικνύεται προηγούμενη πρόσκληση του αιτούντος να παραστεί στη συνεδρίαση της Επιτροπής, κατά την οποία εξετάσθηκε το αίτημα του. Σ.τ.Ε. 251/2002 Σύμφωνα με το αρ.21 του Υπαλληλικού Κώδικα και το αρ.2 του ν.2683/1999 για να διοριστεί κάποιος ως διοικητικός υπάλληλος του κράτους ή ν.π.δ.δ. πρέπει να έχει εκπληρώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις ή να έχει νομίμως απαλλαγεί από την υποχρέωση αυτή. Στην προκειμένη περίπτωση, μάρτυρας του Ιεχωβά που είχε καταδικαστεί σε ποινή φυλάκισης 4 ετών για ανυπακοή σε καιρό γενικής επιστράτευσης, λόγω της άρνησης του να υπηρετήσει άοπλη θητεία ένεκα των θρησκευτικών του πεποιθήσεων, διορίζεται σε ν.π.δ.δ. Στη συνέχεια, το νομικό πρόσωπο ανακαλεί το διορισμό επειδή ο αιτών είχε αρνηθεί την άοπλη θητεία, ενώ η φυλάκιση του λόγω αυτού του γεγονότος δεν ισοδυναμεί με απαλλαγή της υποχρεώσεως εκπληρώσεως των στρατιωτικών του υποχρεώσεων, αλλά αποτελεί λόγο εξαίρεσης από την πρόσκληση του για κατάταξη βάσει του αρ.24 του ν.2510/1997. Τελικά, έγινε δεκτό ότι ο αιτών δεν είχε τα απαιτούμενα για το διορισμό του προσόντα και ως εκ τούτου ο διορισμός του δεν ήταν νόμιμος. Επομένως, νόμιμα με την προσβαλλόμενη πράξη ανακλήθηκε.

8 Σ.τ.Ε. 1205/2003 Το αρ.21 του ν.2510/1997 αναγνωρίζει τη δυνατότητα έκπτωσης σε ορισμένες περιπτώσεις του αντιρρησία συνείδησης από το δικαίωμα του να εκπληρώσει εναλλακτική πολιτικήκοινωνική υπηρεσία. Στην κρινόμενη περίπτωση, αντιρρησίας συνείδησης διατέθηκε σε δημόσια υπηρεσία προκειμένου να εκπληρώσει εναλλακτική πολιτική-κοινωνική υπηρεσία και κατά τη διάρκεια αυτής υπέπεσε στα πειθαρχικά παραπτώματα της ανάρμοστης συμπεριφοράς και της κακής εκτελέσεως υπηρεσίας. Ο Διευθυντής του Στρατολογικού Γραφείου αποφάσισε την έκπτωση του αιτούντα, χωρίς προηγουμένως να κληθεί ο αιτών να προβάλλει τις αντιρρήσεις του όπως προβλέπεται από το αρ.6 1 και 4 του ν.2690/1999. Για το λόγο αυτό η αίτηση έγινε δεκτή και ακυρώθηκαν οι προσβαλλόμενες αποφάσεις, ενώ η υπόθεση παραπέμφθηκε στη Διοίκηση για νέα νόμιμη κρίση. Βασικά συμπεράσματα Τελικά ακόμα και αν η επίκληση συνειδησιακών αντιρρήσεων συνιστά πρόσχημα για την αποφυγή στράτευσης, η ύπαρξη τέτοιων στρατευσίμων που επιδεικνύουν αυτή την ασυνείδητη και ανώριμη συμπεριφορά και νοοτροπία, μόνο κακό μπορεί να κάνει ενώ δε συμβάλλει ούτε κατά το έλασσον στην αποδοτική άμυνα και προστασία της πατρίδας. Όσοι εκπληρώνουν στρατιωτική θητεία θα πρέπει πραγματικά να επιθυμούν να αφιερωθούν στην άμυνα της χώρας τους και να συναισθάνονται το βάρος της ευθύνης που φέρουν. Γιατί η πατρίδα είναι το ανώτερο από όλα τα αγαθά και δεν χωρούν επικλήσεις συνειδήσεως ούτε συναισθήματα φυγοπονίας, προκειμένου να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά κάθε προσβολή που μπορεί να απειλήσει την ειρήνη, την τάξη, την ευημερία και την γαλήνη της. Λήμμα Αντιρρησίες συνείδησης