ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Πολυμερούδη Αθανασία (ΑΜ 2071) ΚΟΥΣΕΝΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΟΛΥΜΕΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Εκτίμηση της ανθεκτικότητας του ελληνικού τραπεζικού συστήματος σε δυσμενείς μακροοικονομικές εξελίξεις με τη χρήση του Stress Testing Πολυμερούδη Αθανασία (ΑΜ 2071) Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Μέλη: ΚΟΣΜΙΔΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ ΚΟΥΣΕΝΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΟΛΥΜΕΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος 2014

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Για την ολοκλήρωση της παρούσα διπλωματικής εργασίας θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την κα Κοσμίδου Κυριακή, Επίκουρη Καθηγήτρια του τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου και τον κύριο Μουτσιάνα Κωνσταντίνο, Υποψήφιο Διδάκτορα του τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, για τη συνεχή καθοδήγηση και υποστήριξη τους. Επιπλέον, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους καθηγητές του μεταπτυχιακού προγράμματος, για την πολύτιμη γνώση που μας προσέφεραν. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου και όλους μου τους φίλους για τη συμπαράσταση και τη στήριξη όλο αυτό το διάστημα. 2

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία διεξήχθη στα πλαίσια του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «Διοίκηση Επιχειρήσεων», του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Σκοπός της, είναι η μελέτη της αντοχής του Ελληνικού Τραπεζικού Συστήματος σε ακραίες, αλλά πιθανές να συμβούν, συνθήκες του μακροοικονομικού και μικροοικονομικού περιβάλλοντος. Πιο συγκεκριμένα, η παρούσα εργασία εκπονείται με απώτερο σκοπό να εξετάσει το κατά πόσο ο δείκτης των προβλέψεων (εξαρτημένη μεταβλητή) που σχηματίζουν οι ελληνικές τράπεζες για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (non performing loans), επηρεάζεται από τους διάφορους μακροοικονομικούς και μικροοικονομικούς παράγοντες. Ο δείκτης των προβλέψεων αξίζει να μελετηθεί, καθώς πρόκειται για έναν πολύ σημαντικό παράγοντα που μετράει την ποιότητα του χαρτοφυλακίου για μια τράπεζα. Οι μακροοικονομικοί δείκτες που θα χρησιμοποιήσουμε (ανεξάρτητες μεταβλητές) είναι ο ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕΠ (GDP), ο πληθωρισμός (Inflation) και οι τιμές των ακινήτων (Property Value), ενώ οι μικροοικονομικοί δείκτες που θα μελετήσουμε είναι το ROAA (Return on Average Assets) και η κεφαλαιακή επάρκεια (Capital Strength). Το εξεταζόμενο διάστημα αφορά στα έτη και αξίζει να μελετηθεί καθώς η οικονομία και συνεπώς οι κυριότεροι δείκτες της παρουσιάζουν εκτεταμένη μεταβλητότητα. Τα δεδομένα εξετάζονται και αναλύονται με τη μορφή panels. Το στατιστικό πακέτο το οποίο χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό της σχέσης μεταξύ των παραπάνω προσδιοριστικών παραγόντων, είναι το STATA 12 και η διαδικασία επεξεργασίας των δεδομένων είναι η «συνηθισμένη παλινδρόμηση- regression» με τη Μέθοδο Ελαχίστων Τετραγώνων. Η παλινδρόμηση εκτελέστηκε με δύο πρακτικές, τη μέθοδο σταθερών επιδράσεων και τη μέθοδο τυχαίων επιδράσεων. Τέλος, βασιζόμενοι στα ευρήματα της διαδικασίας της παλινδρόμησης, διενεργούμε, με τη μέθοδο της προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων (stress test), ελέγχους για να διαπιστώσουμε πως μεταβάλλεται το ύψος των προβλέψεων των τραπεζών, αν επιδεινωθούν οι μακροοικονομικοί και οι μικροοικονομικοί δείκτες. Για τους ελέγχους αυτούς χρησιμοποιούμε δύο σενάρια, το δυσμενές και το εξαιρετικά δυσμενές σενάριο, στα οποία θέτουμε στις ανεξάρτητες μεταβλητές μας, ιστορικά ακραίες αλλά και υποθετικές τιμές. Αναλυτικότερα, η εργασία αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο σκιαγραφείται το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας και εποπτείας του χρηματοπιστωτικού τομέα στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα. Επιπλέον, αναλύονται όλοι οι κίνδυνοι τους 3

4 οποίους καλούνται να αντιμετωπίσουν οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, αναφέρονται οι τρόποι διαχείρισης καθώς και οι τεχνικές εκτίμησης τους, μια από τις οποίες είναι και η μέθοδος προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων (stress testing) την οποία και εφαρμόζουμε στο εμπειρικό κομμάτι του τρίτου κεφαλαίου. Στο δεύτερο κεφάλαιο, παρατίθεται η Πανευρωπαϊκή Άσκηση Προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων που διενεργήθηκε το 2010 σε 91 Πιστωτικά Ιδρύµατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από 20 κράτη μέλη, καλύπτοντας πάνω από το 65% του συνόλου του Ενεργητικού του Τραπεζικού Συστήµατος της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη μέθοδο του stress testing. Η άσκηση αυτή είχε ως κύριο στόχο την αξιολόγηση της αντοχή των ευρωπαϊκών πιστωτικών ιδρυµάτων σε ιδιαίτερα δυσµενή, αλλά πιθανά σενάρια αλλά και τη φερεγγυότητα τους σε υποθετικά ακραίες καταστάσεις κάτω από συγκεκριµένες περιοριστικές συνθήκες, ώστε να αποδειχθεί η συνολική ικανότητα του τραπεζικού τομέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να απορροφήσει τυχόν περαιτέρω σημαντικούς οικονομικούς και χρηματοπιστωτικούς κραδασμούς. Επιπλέον, στην αρχή του κεφαλαίου αυτού γίνεται μια σύντομη αναφορά στην παγκόσμια κρίση και το πώς αυτή επηρέασε την Ελλάδα, με σκοπό να αναδείξει την σπουδαιότητα των stress tests για τη μελέτη αντοχής της οικονομίας. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται μια σύντομη βιβλιογραφική ανασκόπηση σε παλαιότερες μελέτες που συναντώνται στην αρθρογραφία και έχουν σχετικό θέμα με την παρούσα εργασία. Τέλος, το τέταρτο κεφάλαιο περιλαμβάνει την εμπειρική μελέτη που διεξήγαμε, τα δεδομένα, τη μεθοδολογία που ακολουθήσαμε, καθώς και τα συμπεράσματα από τη μελέτη αυτή. Επιπλέον, συμπεριλαμβάνεται και μια πρακτική εφαρμογή με τη μέθοδο της προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων (stress testing) στα αποτελέσματα της παλινδρόμησης, για να δούμε πως μεταβάλλονται οι προβλέψεις των τραπεζών, αν επιδεινωθούν οι μακροοικονομικοί και μικροοικονομικοί δείκτες που έχουμε επιλέξει, με τη χρήση δύο σεναρίων, ενός δυσμενούς και ενός εξαιρετικά δυσμενούς σεναρίου, στα οποία χρησιμοποιούμε για τις ανεξάρτητες μεταβλητές μας, ιστορικά ακραίες και υποθετικές τιμές αντίστοιχα. Όσον αφορά τις πηγές των στοιχείων που χρησιμοποιήσαμε στην παρούσα εργασία, αυτές είναι για το πρώτο και δεύτερο κεφάλαιο, οι επίσημες ανακοινώσεις ευρωπαϊκών θεσμών όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Επιτροπή της Βασιλείας αλλά και ο διεθνής και εγχώριος τύπος. Για το τέταρτο κεφάλαιο αντλήσαμε οικονομικά στοιχεία από τις ετήσιες δημοσιευμένες οικονομικές καταστάσεις των υπό εξέταση τραπεζών, αλλά και μακροοικονομικούς δείκτες από διεθνώς αναγνωρισμένες βάσεις δεδομένων. 4

5 Πίνακας περιεχομένων ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 2 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 6 Κεφάλαιο 1 ο Θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας και εποπτείας των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων Θεσμικό Πλαίσιο Λειτουργίας Χρηματοπιστωτικών Ιδρυμάτων Κίνδυνοι Τραπεζών Προσομοίωση ακραίων καταστάσεων- Stress Testing Κεφάλαιο 2 ο Πανευρωπαϊκή Άσκηση Προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων Μεγάλες Κρίσεις στην ιστορία της παγκόσμιας οικονομίας Πιστωτική κρίση και ελληνικές τράπεζες Πανευρωπαϊκή άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων ο Κεφάλαιο- Βιβλιογραφική ανασκόπηση Γενικά στοιχεία Επιστημονικές έρευνες ο Κεφάλαιο- Εμπειρική Ανάλυση Δεδομένων Μέθοδοι εμπειρικής ανάλυσης Χρονικώς επαναλαμβανόμενα διαστρωματικά στοιχεία- Panels Δεδομένα και μεθοδολογία Εμπειρικά αποτελέσματα έρευνας Πρακτική εφαρμογή με τη μέθοδο της Προσομοίωσης Ακραίων Καταστάσεων ή Stress testing Συμπεράσματα Μελλοντική έρευνα Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία Βιβλιογραφία στα ελληνικά Διαδικτυακές αναφορές Παράρτημα Ι- Αποτελέσματα Παλινδρόμησης με το πρόγραμμα STATA Παράρτημα ΙΙ- Αποτελέσματα Παλινδρόμησης με το πρόγραμμα STATA Παράρτημα ΙΙΙ- Διαγράμματα

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ το 2007 και συνεχίζει να υφίσταται έως και σήμερα, ανέδειξε πολλές αδυναμίες του παγκόσμιου τραπεζικού συστήματος. Ίσως τα αποτελέσματα της να μην ήταν τόσο σοβαρά και εκτεταμένα παγκοσμίως αν είχαν ληφθεί νωρίτερα προληπτικά μέτρα από τους εποπτικούς και εγχώριους φορείς, όσον αφορά στους κινδύνους με τους οποίους έρχονται αντιμέτωπες οι τράπεζες, αλλά και διαδικασίες με τις οποίες θα ελεγχόταν η κεφαλαιακή επάρκεια του τραπεζικού συστήματος σε μια ενδεχόμενη επιδείνωση των κυριότερων μακροοικονομικών παραγόντων. Σύμφωνα με το κείμενο της Βασιλείας ΙΙΙ που εκδόθηκε το 2010 ως συνέπεια της συγκεκριμένης χρηματοπιστωτικής κρίσης, επισημαίνονται οι αδυναμίες του τραπεζικού συστήματος αλλά και της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής των κρατών. Έτσι, στο ίδιο πλαίσιο ορίζονται και κάποιες νέες διαδικασίες για πραγματοποίηση ελέγχων στο τραπεζικό σύστημα με σκοπό τη μέτρηση της ευαισθησίας του σε υποθετικά ακραίες, αλλά πιθανές να συμβούν, συνθήκες επιδείνωσης της οικονομίας. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται προσομοίωση ακραίων καταστάσεων ή stress testing και στην ουσία μετράει αν ένα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα έχει τα απαραίτητα κεφάλαια για να αντέξει τις ζημίες που θα αποφέρουν πιθανές αντίξοες συνθήκες στην οικονομία. Τα stress tests βασίζονται σε ιστορικές ή και υποθετικές τιμές και θα πρέπει να προσαρμόζονται συνεχώς στα νέα δεδομένα της οικονομίας, με σκοπό να χρησιμοποιούνται σαν εργαλείο στη λήψη διαρθρωτικών μέτρων και στη διενέργεια σημαντικών αποφάσεων από τα κράτη και τους εποπτικούς φορείς. Με την παρούσα μελέτη, γίνεται μια προσπάθεια αξιολόγησης των παραγόντων που επηρεάζουν το ύψος των προβλέψεων για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια των ελληνικών τραπεζών, αλλά και μια προσπάθεια επιβολής των παραγόντων αυτών σε ακραία δυσμενείς (αλλά πιθανές) συνθήκες, για να διαπιστώσουμε πως μεταβάλλεται το ύψος των προβλέψεων, ώστε να διακρατούνται τα απαραίτητα κεφάλαια σε περιόδους μη κρίσης, τα οποία ενδεχομένως να χρησιμοποιηθούν για την απορρόφηση ζημιών στο μέλλον, χωρίς να κλονιστεί η ρευστότητα της τράπεζας. Να σημειωθεί στο σημείο αυτό, πως το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, κλήθηκε να αντιμετωπίσει την παγκόσμια κρίση, έχοντας ήδη πολύ σοβαρά προβλήματα δημοσιονομικής φύσεως και αντιμετώπισαν άμεσα το πρόβλημα της ρευστότητας από τις διεθνείς αγορές λόγω της υποβάθμισης της πιστοληπτικής ικανότητας του Ελληνικού Δημοσίου. 6

7 Κεφάλαιο 1 ο Θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας και εποπτείας των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων 1.1. Θεσμικό Πλαίσιο Λειτουργίας Χρηματοπιστωτικών Ιδρυμάτων Ιστορική αναδρομή Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή μπορούμε να διαπιστώσουμε πως πάντα υπήρχε η ανάγκη για επιβολή περισσότερων κανονισμών στους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, καθώς διαχειρίζονταν μεγάλα κεφάλαια και έπρεπε να μπορούν οι καταθέτες της να είναι ανά πάσα στιγμή εξασφαλισμένοι. Το διάστημα μετά από τον Β παγκόσμιο πόλεμο, όπου οι κυβερνήσεις των χωρών έθεταν σα στόχο την ανασυγκρότηση των οικονομιών τους 1, δημιουργήθηκαν δομικές αλλαγές που αφορούσαν στην απελευθέρωση των αγορών όσον αφορά στην κίνηση των κεφαλαίων. Κατά το διάστημα αυτό όμως, ο ανταγωνισμός οξύνθηκε από τους εξής παράγοντες: α) της αποκανονικοποίησης, δηλαδή της απελευθέρωσης του κανονιστικού πλαισίου λειτουργίας των τραπεζών, β) της χρηματοπιστωτικής καινοτομίας, δηλαδή της τροποποίησης των λειτουργίας του χρηματοοικονομικού συστήματος, γ) της αποδιαμεσολάβησης/ τιτλοποίησης, δηλαδή της μετατροπής περιουσιακών στοιχείων σε τίτλους εξασφαλισμένους με τις αρχικές τους αποδόσεις, με σκοπό την πώληση τους ως πιστοποιητικά, και δ) της διεθνοποίησης, δηλαδή της ικανότητας για διενέργεια συναλλαγών εκτός των συνόρων των χωρών. Η Επιτροπής της Βασιλείας ξεκίνησε το ρυθμιστικό της έργο το 1975 εκδίδοντας το πρώτο της Σύμφωνο με την ονομασία Concordat, με το οποίο ρύθμιζε τον τρόπο λειτουργίας των τραπεζών ξένης ιδιοκτησίας στη χώρα δραστηριοποίησης τους, ώστε να υποβάλλονται κι αυτές σε όμοιο εποπτικό έλεγχο με τις υπόλοιπες εγχώριες τράπεζες. Στη συνέχεια ακολούθησαν πολλές τροποποιήσεις του σύμφωνου αυτού με το επόμενο έργο της Επιτροπής Βασιλείας, τη Βασιλεία Ι Βασιλεία Ι (Basel I) Η Επιτροπή της Βασιλείας εξέδωσε το 1988 ένα Σύμφωνο που αφορούσε στην κεφαλαιακή επάρκεια και τον έλεγχο των διεθνών τραπεζών (Βασιλεία Ι ή Basel Capital Accord). 1 Μελάς Κ., 2009, Εισαγωγή στην Τραπεζική Χρηματοοικονομική Διοίκηση 7

8 Σύμφωνα με το πλαίσιο αυτό 2, ορίστηκε ο τρόπος υπολογισμού των τραπεζικών κεφαλαιακών απαιτήσεων για την προστασία τους από τον πιστωτικό κίνδυνο και τον κίνδυνο χώρας. Για την προστασία από τους κινδύνους αυτούς, η Βασιλεία Ι ορίζει το δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας σε σχέση με τον αναλαμβανόμενο πιστωτικό κίνδυνο, ο οποίος θα πρέπει να έχει τιμή μεγαλύτερη του 8%. Για τον υπολογισμό του δείκτη αυτού, χρησιμοποιούμε στον αριθμητή το άθροισμα του βασικού εποπτικού κεφαλαίου (Tier I) και του συμπληρωματικό εποπτικού κεφαλαίου (Tier II), και στον παρανομαστή χρησιμοποιούμε το σύνολο των στοιχείων του ενεργητικού σταθμισμένων με τον πιστωτικό κίνδυνο, ενώ απαιτείται Tier I να είναι το 50% του συνόλου των εποπτικών κεφαλαίων. Βάσει του Συμφώνου της Βασιλείας τα διάφορα κεφάλαια κατατάσσονται στα βασικά ή στα συμπληρωματικά βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων που έχουν να κάνουν κυρίως με την σειρά προτεραιότητας εξόφλησης των κατόχων του κεφαλαίου σε περίπτωση πτώχευσης της τράπεζας και με το βαθμό μονιμότητας τους. Σύμφωνα με την Επενδυτική Τράπεζα της Ελλάδος, συνοπτικά αναφέρουμε τις κατηγορίες των βασικών και συμπληρωματικών κεφαλαίων των τραπεζών στον Πίνακα 1. Κατηγορίες Βασικών και Συμπληρωματικών Κεφαλαίων Βασικά Ίδια Κεφάλαια (Tier I) Καταβεβλημένο Μετοχικό Κεφάλαιο Διαφορά από Έκδοση Μετοχών υπέρ το άρτιο Αποθεματικά και Αποτελέσματα εις Νέον Δικαιώματα Μειοψηφίας Ελεγμένα Κέρδη Περιόδου Διαφορές Αναπροσαρμογής αξίας Διαθεσίμων προς πώληση Μετοχικών Τίτλων Διαφορές Αναπροσαρμογής αξίας ενσώματων Πάγιων Στοιχείων Λοιπά αφαιρετικά στοιχεία των βασικών Ιδίων Κεφαλαίων Πίνακας 1 Πηγή: Συμπληρωματικά Ίδια Κεφάλαια (Tier II) Δάνειο μειωμένης εξασφάλισης ορισμένης διάρκειας Αποθεματικά αποτίμησης Πάγιων Περιουσιακών Στοιχείων Λοιπά αφαιρετικά στοιχεία των συμπληρωματικών Ιδίων Κεφαλαίων Το Σύμφωνο όμως του 1988 αποτέλεσε αντικείμενο έντονης κριτικής, τόσο από τις εποπτικές αρχές όσο και από τις εποπτευόμενες τράπεζες (Denzil Stirk, 2000). 2 Basel Committee, January 2001, The New Basel Capital Accord 8

9 Η κριτική των εποπτικών αρχών εστίαζε στα εξής σημεία: Στην απουσία κεφαλαιακών απαιτήσεων για άλλους κινδύνους πέρα του πιστωτικού κινδύνου και του κινδύνου αγοράς, και Στην παροχή δυνατότητας αποφυγής κεφαλαιακών απαιτήσεων (regulatory capital arbitrage) Η κριτική των τραπεζών, αφορούσε στα εξής ακόλουθα: Την περιορισμένη «ευαισθησία» των συντελεστών στάθμισης πιστωτικού κινδύνου σε σχέση με τον πραγματικά αναλαμβανόμενο κίνδυνο, Τη μη σύγκλιση του ύψους των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων (regulatory capital) με τα ίδια κεφάλαια που παρακρατούν οι τράπεζες για προληπτικούς λόγους, και Τη μη ευρεία αναγνώριση των αποτελεσμάτων των τεχνικών μείωσης του πιστωτικού κινδύνου. Έτσι, σημαντικές χρηματοοικονομικές εξελίξεις κατά την εφαρμογή του κατέστησαν προφανή την ανάγκη αναθεώρησης του. Το 1996 λοιπόν, η Επιτροπή της Βασιλείας εξέδωσε τροποποιητικό κείμενο με τίτλο «Τροποποίηση του Συμφώνου για την ενσωμάτωση των κινδύνων αγοράς- Amendment to the Capital Accord to incorporate market risk», το οποίο ψηφίστηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Οδηγίες 2006/48/EC και 2006/49/EC), περιλαμβάνει μια σειρά εξελιγμένων δυνατοτήτων για τη μέτρηση του πιστωτικού και λειτουργικού κινδύνου και στηρίζεται σε τρείς πυλώνες 3. Το κείμενο αυτό είναι γνωστό ως Βασιλεία ΙΙ. Συνοπτικά, στον Πυλώνα Ι ορίζεται ο τρόπος υπολογισμού των κεφαλαιακών απαιτήσεων αναλύεται, ενώ στον Πυλώνα ΙΙ αναλύεται η διαδικασία εποπτικής αξιολόγησης των μεθόδων υπολογισμού των κεφαλαιακών απαιτήσεων. Τέλος, στον Πυλώνα ΙΙΙ γίνεται λόγος για «πειθαρχία» στους εποπτικούς κανόνες από τα πιστωτικά ιδρύματα και διαφάνεια στα δημοσιευμένα στοιχεία. 3,4 Basel Committee on Banking Supervision, 2006, International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards 9

10 Βασιλεία ΙΙ (Basel II) Γενικά στοιχεία H Επιτροπή της Βασιλείας, αναφέρει στο νέο της Σύμφωνο πως οι τρείς προαναφερθέντες πυλώνες, συμβάλλουν στη σταθερότητα και την ασφάλεια του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος αλλά και στην αντιμετώπιση των αναλαμβανομένων κινδύνων. Επιπλέον τονίζει πως οι πυλώνες αυτοί, είναι αλληλένδετοι και συμπληρωματικοί μεταξύ τους, και έχουν σαν κύριο στόχο την εύρυθμη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος. Το νέο αυτό πλαίσιο χρησιμοποιεί την διαβάθμιση πιστοληπτικής ικανότητας ως κριτήριο διαφοροποίησης 4, συγκριτικά με τη Βασιλεία Ι. Προβλέπει δύο εναλλακτικές προσεγγίσεις για την αποτελεσματική διάκριση της επικινδυνότητας. Σύμφωνα με την πρώτη προσέγγιση, η εκτίμηση της επικινδυνότητας εξαρτάται από τις διαβαθμίσεις γνωστών εξειδικευμένων οίκων αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας (π.χ. Moody s, S&P κ.λπ.). Επιπλέον, σύμφωνα με τη δεύτερη προσέγγιση, οι τράπεζες μπορούν να αναπτύξουν δικά τους συστήματα εσωτερικής διαβάθμισης για τους πιστούχους του χαρτοφυλακίου τους σε βαθμίδες επικινδυνότητας (η κατηγοριοποίηση εξαρτάται κυρίως από τις υφιστάμενες εξασφαλίσεις του κάθε δανείου και το βαθμό ρευστοποίησης τους), με κάθε βαθμίδα να αναφέρεται σε συγκεκριμένη πιθανότητα αθέτησης υποχρεώσεων του πελάτη (probability of default) με σκοπό τον υπολογισμό της ενδεχόμενης ζημίας της τράπεζας, σε περίπτωση αθέτησης του πιστούχου. Το νέο πλαίσιο όμως απαιτεί να υπάρχουν ελάχιστα κεφάλαια και για το λειτουργικό κίνδυνο που αντιμετωπίζει μια τράπεζα (οι κίνδυνοι αναλύονται εκτενώς στην ενότητα 1.2.). Ο λειτουργικός κίνδυνος μπορεί να προκληθεί από κάποιο εξωγενές ή ενδογενές γεγονός, ως προς την τράπεζα, με μικρή ή μεγάλη επίδραση για την τράπεζα. Όσον αφορά στις προβλέψεις των τραπεζών για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, που είναι και το κυριότερο θέμα της πρακτικής εφαρμογής της εργασίας αυτής, να αναφέρουμε πως το πλαίσιο της Βασιλείας ΙΙ, υιοθετεί την αρχή ότι οι προβλέψεις καλύπτουν τις αναμενόμενες ζημίες από τα δάνεια του χαρτοφυλακίου μιας τράπεζας, ενώ τα κεφάλαια της, τις μη 4 Basel Committee on Banking Supervision, 2006, International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards 10

11 αναμενόμενες. Έτσι λαμβάνονται μέτρα εκ των προτέρων με σκοπό να καλυφθούν άμεσα οι ενδεχόμενες ζημίες, χωρίς να επηρεαστεί η ομαλή συνέχιση της λειτουργίας της τράπεζας και η διατήρηση ικανοποιητικών επιπέδων ρευστότητας. Με τη Βασιλεία ΙΙ υιοθετείται και η υποχρέωση των τραπεζών σε τακτά χρονικά διαστήματα να διενεργούν ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων ή stress testing (αναλύονται εκτενώς στην ενότητα 1.3.), ένα εργαλείο κρίσιμης σημασίας για τη λήψη αποφάσεων και την άσκηση πολιτικής από τους κρατικούς αλλά και διεθνείς φορείς. Επιπλέον, μια ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στα πλαίσια της Βασιλείας Ι και Βασιλείας ΙΙ είναι ότι δεν επιβάλλονται πλέον ομοιόμορφοι κανόνες στη διατήρηση της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών. Στον Πίνακα 2 που ακολουθεί παρουσιάζεται διαγραμματικά το πλαίσιο της Βασιλείας ΙΙ: Διαγραμματική απεικόνιση του πλαισίου της Βασιλείας ΙΙ Πίνακας 2 Πηγή: European Central Bank, (December 2005) Όσον αφορά την επικράτηση του συμφώνου της Βασιλείας ΙΙ στη χώρα μας, με βάση τις: ΠΔ/ΤΕ 2630/2010, 2588/2007, 2589/2007, 2590/2007, 2646/2011, 2655/ ,2645/20 11, 2594/2007, 2595/2007, 2635/2010 και ΠΔ/ΤΕ 2620/ , ολοκληρώθηκε η ενσωμάτωση στο ελληνικό δίκαιο των εξειδικευμένων διατάξεων των Οδηγιών 2006/48/ΕΚ και 2006/49/ΕΚ σχετικά με την επάρκεια των ιδίων κεφαλαίων των πιστωτικών ιδρυμάτων και των ΑΕΠΕΥ (ν.3601/2007). 11

12 Οι Πυλώνες της Βασιλείας ΙΙ Στις ενότητες που ακολουθούν, παρουσιάζονται αναλυτικά οι πυλώνες της Βασιλείας ΙΙ ΠΥΛΩΝΑΣ Ι: Ελάχιστες κεφαλαιακές απαιτήσεις για την κάλυψη των αναλαμβανόμενων κινδύνων (Constituents of Capital) Σύμφωνα με τη Βασιλεία ΙΙ, ο Πυλώνας Ι προσδιορίζει τα είδη του κεφαλαίου (Tier I, Tier II και Tier III) καθώς και το ποσοστό από κάθε είδος που πρέπει να διατηρούν οι τράπεζες 5. Ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας μπορεί να απεικονιστεί ως εξής 6 : Δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας = Εποπτικό κεφάλαιο ό ί ί ά ό ί Με περιορισμούς: Tier I > 4 & Tier I + Tier II > 8 Όπου ο αριθμητής περιλαμβάνει τα εποπτικά κεφάλαια (βασικά και συμπληρωματικά), ενώ ο παρονομαστής υπολογίζεται ως το άθροισμα του σταθμισμένου σε κίνδυνο ενεργητικού για πιστωτικό κίνδυνο, συν 12,5 φορές το άθροισμα των απαιτήσεων κεφαλαίου για τον κίνδυνο της αγοράς και τον λειτουργικό κίνδυνο. Να σημειωθεί ότι, βάσει της Βασιλείας ΙΙ, δίνεται η δυνατότητα σε κάθε εθνική αρχή να ορίζει μια ακόμη μορφή κεφαλαίου για τις εγχώριες τράπεζες, το Tier ΙΙΙ, που αφορά στα δάνεια μειωμένης εξασφάλισης που κατέχουν στο χαρτοφυλάκιο τους, με αποκλειστικό σκοπό να καλύψουν τις κεφαλαιακές ανάγκες που θα προκύψουν από τον κίνδυνο της αγοράς, υπό τους παρακάτω περιορισμούς: i. Το σύνολο των στοιχείων του Tier II (συμπληρωματικού κεφαλαίου) δεν θα πρέπει να ξεπερνά το 100% του συνόλου των στοιχείων του Tier I (βασικού κεφαλαίου) ii. Τα δάνεια μειωμένης εξασφάλισης δεν θα πρέπει να ξεπερνούν το 50% των στοιχείων του Tier I (βασικού κεφαλαίου) 5 Στο Tier I περιλαμβάνονται όλα άμεσα ρευστοποιήσιμα στοιχεία, ενώ στο Tier II συμπεριλαμβάνονται τα κεφάλαια που θα προέλθουν από ρευστοποιήσεις παγίων στοιχείων (π.χ. πώληση ακινήτων). 6 Basel Committee on Banking Supervision, 2006, International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards 12

13 iii. Τα στοιχεία του Tier III δεν θα πρέπει να ξεπερνούν το 250% του ύψους του Tier I (βασικού κεφαλαίου) Για τη μέτρηση του πιστωτικού και λειτουργικού κινδύνου παρατίθενται οι παρακάτω μέθοδοι Εργαλεία μέτρησης πιστωτικού κινδύνου Για να υπολογιστούν τα απαραίτητα εποπτικά κεφάλαια για κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου, η Επιτροπή της Βασιλείας δίνει σε κάθε τράπεζα το δικαίωμα να μπορεί να χρησιμοποιήσει δύο μεθόδους. Η πρώτη μέθοδος αφορά σε μια τυποποιημένη προσέγγιση, ενώ η δεύτερη φτάνει να περιλαμβάνει μια θεμελιώδη προσέγγιση IRB (Internal Rating Base) 7. Ι. Τυποποιημένη προσέγγιση (Standardized approach): Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή, τα σταθμικά βάρη πιστωτικού κινδύνου βασίζονται σε εξωτερικούς διεθνής οίκους αξιολόγησης 8. Σύμφωνα με το κείμενο της Βασιλείας ΙΙ για να επιλεχθεί ένας εξωτερικός οίκος αξιολόγησης από μια τράπεζα θα πρέπει να τηρεί καθένα από τα παρακάτω κριτήρια 9 : Αντικειμενικότητα (αυστηρή και συστηματική μεθοδολογία, εγκυρότητα βασισμένη στην εμπειρία, συνεχόμενη αξιολόγηση και άμεση ανταπόκριση στις αλλαγές των οικονομικών συνθηκών) Ανεξαρτησία (από πολιτικές και οικονομικές πιέσεις που μπορεί να επηρεάσουν τη βαθμολόγηση) Πρόσβαση σε διεθνή στοιχεία/ διαφάνεια (οι αξιολογήσεις θα πρέπει να είναι διαθέσιμες σε εγχώριους και ξένους οργανισμούς που έχουν νόμιμο συμφέρον) Δημοσιοποίηση (των μεθόδων που χρησιμοποιούν, διασαφηνίζοντας τον όρο της πτώχευσης, τον χρονικό ορίζοντα και τη σημασία από κάθε βαθμολογία καθώς και τις πιθανότητες για μετάβαση από μια βαθμολογία σε μια άλλη) Πηγές (οι οποίες είναι απαραίτητες για την επιτυχή διεξαγωγή της διαδικασίας της πιστωτικής βαθμολόγησης, και θα πρέπει να περιλαμβάνουν ποιοτικές και ποσοτικές 7,9 Basel Committee on Banking Supervision, 2006, International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards 8 Στο παράρτημα Ι αναφέρονται οι ισχύοντες και οι προτεινόμενοι σταθμιστές της τυποποιημένης προσέγγισης για τον υπολογισμό των κεφαλαιακών απαιτήσεων προς τον πιστωτικό κίνδυνο όπως ορίζονται από τα αρχές που έθεσε η Βασιλεία ΙΙ 13

14 προσεγγίσεις, και θα πρέπει να αντλούνται συνεχώς απ όλα τα επίπεδα ιεραρχίας του υπό αξιολόγηση οργανισμού) Αξιοπιστία (η οποία προέρχεται κυρίως από τα παραπάνω κριτήρια και από το γεγονός ότι βασίζονται στον οίκο αυτό ανεξάρτητα μέρη) Κάθε τράπεζα θα πρέπει να χρησιμοποιεί αποκλειστικά τις μεθόδους από τον εξωτερικό οίκο βαθμολόγησης που επέλεξε, και δεν μπορεί να επιλέγει διαδικασίες από διαφορετικούς οίκους, ανάλογα με την κάθε περίπτωση που έχει να εξετάζει. Η κάθε τράπεζα θα πρέπει να αποκαλύπτει τουλάχιστον μια φορά το χρόνο τον οίκο βαθμολόγησης του πιστωτικού κινδύνου που χρησιμοποιεί για την μέτρηση των κεφαλαιακών της απαιτήσεων. ΙΙ. Προσέγγιση βασισμένη σε εσωτερική εκτίμηση (IRB- Internal Rating Base): Σύμφωνα με την Επιτροπή της Βασιλείας προβλέπεται επίσης, ότι οι τράπεζες θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν μια εσωτερική μέθοδο για να αξιολογήσουν τον πιστωτικό κίνδυνο και να υπολογίσουν τις κεφαλαιακές τους απαιτήσεις. Η Προσέγγιση των Εσωτερικών Διαβαθμίσεων 10, σε αντίθεση με την Τυποποιημένη Προσέγγιση, χρησιμοποιεί ευρεία σειρά συντελεστών στάθμισης που ανταποκρίνονται σε όλο το φάσμα της πιστοληπτικής ικανότητας των πιστούχων, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα για μια πιο ακριβής διαφοροποίηση του πιστωτικού κινδύνου. Τα μέτρα που λαμβάνουν οι τράπεζες με βάση τη μέθοδο εσωτερικών διαβαθμίσεων βασίζονται στα αποτελέσματα από την αξιολόγηση κάποιων δεικτών που αφορούν στον δανειολήπτη. Οι κυριότεροι δείκτες είναι οι ακόλουθοι: 1. Πιθανότητα αθέτησης (Probability of Default- PD) στην εκπλήρωση των υποχρεώσεων εκ μέρους του δανειολήπτη 2. Απώλεια αθέτησης (Loss Given Default- LGD) η οποία αντιστοιχεί στο ποσό της ζημίας ως προς το σύνολο του συνολικού δανείου του συγκεκριμένου δανειολήπτη 3. Αθέτηση στην υποχρέωση (Exposure at Default- ED) η οποία αντιστοιχεί στο συνολικό δάνειο του συγκεκριμένου δανειολήπτη που τείνει να αθετήσει τις υποχρεώσεις του 4. Εναπομένουσα διάρκεια μέχρι τη λήξη των απαιτήσεων (Maturity-Μ) η οποία αφορά στη διάρκεια που έχει το δάνειο του συγκεκριμένου δανειολήπτη που τείνει να αθετήσει τις υποχρεώσεις του 10 Ζοπουνίδης Κ., 2009, Διαχείριση Πιστωτικού Κινδύνου 14

15 Εργαλεία μέτρησης λειτουργικού κινδύνου Παρομοίως με τη υιοθέτηση μεθόδων για τον υπολογισμό των κεφαλαίων που απαιτούνται από τις τράπεζες για την κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου, η Επιτροπή της Βασιλείας έχει θεσπίσει και μεθόδους για τον υπολογισμό των κεφαλαίων που απαιτούνται για την κάλυψη του λειτουργικού κινδύνου οι οποίες είναι οι εξής 11 : Ι. Μέθοδος του βασικού δείκτη: Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιεί ένα σταθερό δείκτη ο οποίος αντανακλά τη γενική έκθεση κινδύνου του τραπεζικού ιδρύματος, ο οποίος πολλαπλασιάζεται με μια μεταβλητή που απεικονίζει το ακαθάριστο μέγεθος του εισοδήματος που προέρχεται από τις δραστηριότητες της, ώστε να υπολογιστούν οι κεφαλαιακές απαιτήσεις που σχετίζονται με το λειτουργικό κίνδυνο. ΙΙ. Τυποποιημένη Προσέγγιση: Με τη μέθοδο αυτή γίνεται διαχωρισμός των δραστηριοτήτων μιας τράπεζας (π.χ. εταιρική χρηματοδότηση και λιανικές τραπεζικές εργασίες) 12, και στη συνέχεια γίνεται υπολογισμός των κεφαλαιακών απαιτήσεων ανά δραστηριότητα. ΙΙΙ. Εξελιγμένη προσέγγιση: Με τη μέθοδο αυτή δίνεται η δυνατότητα στις τράπεζες να μπορούν να στηριχθούν σε δικά τους εσωτερικά στοιχεία ώστε να υπολογίσουν τις κεφαλαιακές απαιτήσεις που σχετίζονται με το λειτουργικό κίνδυνο ΠΥΛΩΝΑΣ ΙΙ: Επίβλεψη της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών από τις εποπτικές αρχές Ο Πυλώνας II αναφέρει πως η κάθε τράπεζα θα πρέπει να έχει αναπτύξει (και να αναπτύσσει συνεχώς) αποτελεσματικές διαδικασίες ώστε να μπορεί να μετρηθεί αποτελεσματικά η κεφαλαιακή επάρκεια της, οι οποίες όμως θα πρέπει να είναι σε συνάφεια με το προφίλ της σχετικά με τους αναλαμβανόμενους κινδύνους. Στη συνέχεια η κάθε τράπεζα επιβλέπεται για τις διαδικασίες αυτές από τις εποπτικές αρχές, με σκοπό να ελεγχθούν οι κεφαλαιακές της ανάγκες σε σχέση με τον αναλαμβανόμενο κίνδυνο και σε περίπτωση που εντοπιστεί ανάγκη για περεταίρω κεφάλαια να ληφθούν μέτρα μείωσης του κινδύνου μέσω κεφαλαιακής ενίσχυσης. 11 Basel Committee on Banking Supervision, 2006, International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards 12 Ζοπουνίδης Κ., 2009, Διαχείριση Πιστωτικού Κινδύνου 15

16 ΠΥΛΩΝΑΣ ΙΙΙ: Πειθαρχίας της αγοράς Ο τρίτος Πυλώνας αναφέρεται στην «πειθαρχία» της αγοράς μέσω υψηλής διαφάνειας, το οποίο θα ωφελήσει τους ίδιους τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, τους επενδυτές, τους καταθέτες αλλά και το τραπεζικό σύστημα και την οικονομία στο σύνολο τους. Η διαφάνεια αυτή μπορεί να επιτευχθεί ακόμη πιο αποτελεσματικά και με τη υιοθέτηση κοινών κανόνων δημοσιοποίησης των αποτελεσμάτων για όλες τις χώρες, αν και υπάρχουν αρκετές δυσκολίες εξαιτίας των διαφορετικών νομισματικών αρχών που ισχύουν σε κάθε χώρα. Η δημοσίευση των αποτελεσμάτων των τραπεζών αξιολογείται από την Επιτροπή της Βασιλείας, η οποία επεμβαίνει άμεσα σε περίπτωση που κάποια τράπεζα δε δρα υπό τις συστάσεις της. Συνολικά οι τρείς πυλώνες θεωρείται ότι συμβάλλουν σε ένα υψηλότερο επίπεδο ασφαλείας στο τραπεζικό σύστημα και είναι αλληλένδετοι μεταξύ τους, καθώς θα πρέπει οι αρχές τους να τηρούνται στο σύνολο τους από τα τραπεζικά ιδρύματα. Πως όμως οι διατάξεις τις Επιτροπής Βασιλείας εφαρμόζονται στη χώρα μας; Με βάση το άρθρο 55Α του καταστατικού της, η ΤτΕ ασκεί την εποπτεία στα πιστωτικά ιδρύματα, καθώς και στις ακόλουθες κατηγορίες επιχειρήσεων και οργανισμών του χρηματοπιστωτικού τομέα της οικονομίας: (α) εταιρίες χρηματοδοτικής μίσθωσης, (β) εταιρίες πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων, (γ) εταιρίες αμοιβαίων εγγυήσεων, (δ) ταμεία αντεγγύησης, (ε) ανταλλακτήρια συναλλάγματος, και (στ) εταιρίες διαμεσολάβησης στις διατραπεζικές αγορές. Η εποπτεία των τραπεζών, όπως αυτή εξειδικεύεται στο Κεφάλαιο Ε του Ν. 3601/2007 (άρθρα 25-29) και στις σχετικές Πράξεις Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος (ΠΔ/ΤΕ 2587 έως και 2596/ ), περιλαμβάνει τη θέσπιση υποχρεωτικών κανόνων και την παρακολούθηση της εφαρμογής τους, εκτείνεται δε από την παροχή της άδειας λειτουργίας, του ελέγχου της καταλληλότητας του Διοικητικού Συμβουλίου, της Διοίκησης και των στελεχών που εκπληρώνουν βασικές λειτουργίες, την απαίτηση λήψης διορθωτικών μέτρων, μέχρι και την επιβολή κυρώσεων (που υπό προϋποθέσεις δημοσιοποιούνται), περιλαμβανομένης και της ανάκλησης της άδειας λειτουργίας των πιστωτικών ιδρυμάτων. 16

17 Βασιλεία ΙΙΙ (Basel III) Γενικά στοιχεία Στις 16 Δεκεμβρίου 2010, εκδόθηκαν από την Επιτροπή της Βασιλείας οι δύο εκθέσεις που συνθέτουν το διεθνές κανονιστικό πλαίσιο που είναι γνωστό ως «Βασιλεία ΙΙΙ». Το Σύμφωνο της Βασιλείας III, προέκυψε ως συνέπεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτική κρίσης που ξέσπασε το Σκοπός του συμφώνου αυτού είναι η προστασία των πιστωτικών ιδρυμάτων σε φαινόμενα έλλειψης ρευστότητας, αλλά και η ενίσχυση της διαφάνειας των στοιχείων που ανακοινώνουν τα πιστωτικά ιδρύματα. Η Βασιλεία ΙΙΙ αποτελεί τη δεύτερη τροποποίηση του υφιστάμενου κανονιστικού πλαισίου που έχει διαμορφώσει η Επιτροπή της Βασιλείας. Πιο συγκεκριμένα, τον Δεκέμβριο του 2010, εν μέσω δηλαδή της πιστωτικής κρίσης, η Επιτροπή της Βασιλείας υιοθέτησε και δημοσίευσε τις παρακάτω εκθέσεις: I. Basel III: A global regulatory framework for more resilient banks and banking systems, II. Basel III: International framework for liquidity risk measurement, standards and monitoring. Με τις διατάξεις της, καθιερώνεται ένα νέο διεθνές κανονιστικό πλαίσιο για τις τράπεζες με στόχο την ενδυνάμωση της σταθερότητας του τραπεζικού συστήματος, μέσω 13 της ενίσχυσης της μικρο-προληπτικής ρυθμιστικής παρέμβασης (financial macro-prudential policies) με στόχο την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των τραπεζών σε περιόδους κρίσης, και αντιμετώπισης, του συστημικού κινδύνου που μπορεί να εκδηλωθεί στο σύνολο του τραπεζικού συστήματος, και, κυρίως, της «προκυκλικής» μεγέθυνσης του εν λόγω κινδύνου σε βάθος χρόνου μέσω μακρο-προληπτικής ρυθμιστικής παρέμβασης (financial macroprudential policies) Τα αίτια της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007 κατά τη Βασιλεία ΙΙΙ Τα αίτια της πρόσφατης διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης υπήρξαν πολλά. Παρακάτω αναφέρονται κατά τη Βασιλεία ΙΙΙ τα βασικότερα και ανάγονται σε αστοχίες: 13 Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2010, Έκθεση Πεπραγμένων ΕΕΤ 17

18 της ρυθμιστικής παρέμβασης στο χρηματοπιστωτικό σύστημα (μεταξύ άλλων και της έλλειψης επαρκών κανόνων μακρο-προληπτικής φύσεως), των ισχυόντων τραπεζικών λογιστικών προτύπων, της μικρο-προληπτικής εποπτείας που ασκούνταν στους φορείς παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, των ίδιων των φορέων παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών (ιδίως σε σχέση με τα εσωτερικά κίνητρα απόδοσης/αμοιβών των στελεχών τους), αλλά και της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής σε πολλά κράτη Με αφορμή τις παραπάνω αστοχίες, η Επιτροπή της Βασιλείας προχώρησε στην υιοθέτηση του νέου διεθνούς κανονιστικού πλαισίου (Βασιλείας ΙΙΙ). Να σημειωθεί πως όλες οι διατάξεις του νέου κανονιστικού πλαισίου άρχισαν να εφαρμόζονται σταδιακά από την 1η Ιανουαρίου 2013 και η καταληκτική ημερομηνία πλήρους εφαρμογής θα είναι η 1η Ιανουαρίου Νέοι κανόνες μικρο-προληπτικής ρυθμιστικής παρέμβασης Οι κανόνες μικρο-προληπτικής πολιτικής αναφέρονται στους δύο παρακάτω συντελεστές 14 : Συντελεστής μόχλευσης, το ύψος του οποίου θα πρέπει να ανέρχεται σε ποσοστό 3%, και ορίζεται ως το πηλίκο των βασικών ιδίων κεφαλαίων προς τα ανοίγματά τους, εντός και εκτός ισολογισμού, βάσει της λογιστικής τους αξίας και χωρίς στάθμιση κατά τον κίνδυνο Συντελεστές ρευστότητας, οι οποίοι είναι οι παρακάτω: - Συντελεστής κάλυψης ρευστότητας (liquidity coverage ratio- LCR) με σκοπό να διασφαλιστεί η ύπαρξη επαρκών και υψηλής ποιότητας ρευστοποιήσιμων στοιχείων του ενεργητικού, που μπορούν να μετατραπούν άμεσα σε μετρητά, ώστε να αποφευχθεί η έλλειψη ρευστότητας. Ορίζεται δε ως ο λόγος των υψηλής ποιότητας ρευστοποιήσιμων στοιχείων του ενεργητικού, προς το σύνολο των καθαρών ταμειακών εκροών κατά τη διάρκεια των επόμενων τριάντα ημερολογιακών ημερών, 14 Basel Committee, 2010, Basel III: A global regulatory framework for more resilient banks and banking systems 18

19 - Συντελεστής καθαρής σταθερής χρηματοδότησης (net stable funding ratio- NSFR): ο οποίος υπολογίζεται ως η διαθέσιμη ποσότητα σταθερής χρηματοδότησης (το ποσοστό της χρηματοδότησης που θα αποτελέσει αξιόπιστη πηγή κεφαλαίου σε διάστημα ενός έτους από την έναρξη των δυσμενών συνθηκών) προς την απαιτούμενη ποσότητα σταθερής χρηματοδότησης, Νέοι κανόνες μακρο-προληπτικής ρυθμιστικής παρέμβασης Η προκυκλικότητα του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος δηµιουργεί αύξηση της δανειοδότησης σε περιόδους οικονοµικής άνθησης και µείωση των πιστώσεων σε περιόδους ύφεσης. Αυτό συμβαίνει καθώς οι τράπεζες δεν έχουν συσσωρεύσει επαρκή κεφάλαια στην περίοδο οικονομικής άνθησης, ώστε να χρησιμοποιηθούν στη φάση της ύφεσης για απορρόφηση ζημιών από τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια που θα προκύψουν. Με το Σύμφωνο λοιπόν της Βασιλείας ΙΙΙ δημιουργούνται μηχανισμοί για την ενίσχυση της κεφαλαιακής βάσης των τραπεζών σε συνθήκες ανάπτυξης της οικονομίας και σωστής μέτρησης των υφιστάμενων κινδύνων τους, ώστε να μη προκύψουν συνθήκες έλλειψης ρευστότητας, χαμηλά επίπεδα κεφαλαιακής επάρκειας και εκτεταμένες ζημίες σε μια επικείμενη κρίση του μακροοικονομικού περιβάλλοντος. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί εδώ πως η κερδοφορία των τραπεζικών ιδρυμάτων, καθώς και η ομαλή συνέχιση της δραστηριότητας τους σχετίζεται άμεσα με την ανάληψη κινδύνων. Στην παρακάτω ενότητα θα αναφερθούν με περισσότερη λεπτομέρεια όλοι αυτοί οι κίνδυνοι στους οποίους υπόκεινται τα τραπεζικά ιδρύματα. 19

20 1.2. Κίνδυνοι Τραπεζών Κατηγορίες κινδύνων Τα τραπεζικά ιδρύματα υπόκεινται καθημερινώς σε μια πληθώρα κινδύνων λόγω της φύσης της δραστηριότητας τους. Τους κινδύνους αυτούς θα έπρεπε κάθε μια τράπεζα να τους γνωρίζει, να μπορεί να τους μετρήσει και να τους αναλύσει, αλλά και να ακολουθεί πάντα τις κατάλληλες στρατηγικές για να τους αντιμετωπίσει. Οι κατηγορίες 15 των κινδύνων με τους οποίους έρχονται αντιμέτωποι οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί είναι οι παρακάτω: Κίνδυνος αγοράς Πιστωτικός κίνδυνος Κίνδυνος ρευστότητας Λειτουργικός κίνδυνος Επιτοκιακός κίνδυνος Κίνδυνος φερεγγυότητας Κίνδυνος διακανονισμού πληρωμών Πολιτικό κίνδυνος Νομικός κίνδυνος Συναλλαγματικός κίνδυνος Κίνδυνος χρέους και χώρας Κίνδυνος από πράξεις εκτός ισολογισμού Κίνδυνος αγοράς Ως κίνδυνο της αγοράς ορίζουμε τον κίνδυνο που σχετίζεται με την κερδοφορία του εμπορικού χαρτοφυλακίου μιας τράπεζας και προκαλείται από παράγοντες όπως η μεταβολή των επιτοκίων ή η γενικότερη μεταβλητότητα των αγορών Πιστωτικός κίνδυνος Ο πιστωτικός κίνδυνος προέρχεται από την αδυναμία των δανειοληπτών να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους απέναντι στην τράπεζα, δηλαδή μη πληρωμή τόκων και κεφαλαίου 15 Κοσμίδου Κ. & Ζοπουνίδης Κ.,2003, Συστήματα διαχείρισης τραπεζικών κινδύνων: η περίπτωση του Asset Liability Management 20

21 εξαιτίας αλλαγών σε διάφορους οικονομικούς παράγοντες, το οποίο καταλήγει σε ζημίες για την τράπεζα (Jiajia Jin, Ziwen Yu & Chuanmin Mi, 2012). Ο βασικός κορμός των απαιτήσεων ενός τραπεζικού συστήματος ως γνωστόν αφορά στη χορήγηση πάσης φύσεως δανείων και γενικότερα στη χορήγηση πιστοδοτήσεων. Συνεπώς οι δείκτες που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση των πιστωτικών κινδύνων επικεντρώνονται καταρχήν στην καταγραφή και αξιολόγηση του χαρτοφυλακίου πιστοδοτήσεων της τράπεζας. Οι βασικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση του πιστωτικού κινδύνου είναι οι εξής δύο 16 : η μέθοδος του credit scoring, που αφορά στις χρηματοδοτήσεις ιδιωτών, επαγγελματιών και μικρών επιχειρήσεων και η μέθοδος του credit rating, για τις χρηματοδοτήσεις μεγάλων επιχειρήσεων. Ένα άλλο εργαλείο μέτρησης του μεγέθους του πιστωτικού κινδύνου για την τράπεζα, είναι ο βαθμός της απομείωσης των δανείων (impairment loan ratio). Η απομείωση των δανείων αναφέρεται στα υφιστάμενα NPLs (Non Performing Loans), αλλά και τα δάνεια που υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να γίνουν NPLs στο άμεσο μέλλον (ύπαρξη ληξιπρόθεσμων οφειλών άνω των 90 ημερών). Ο βαθμός απομείωσης του δανειακού χαρτοφυλακίου της τράπεζας επηρεάζει άμεσα τον πιστωτικό κίνδυνο που δέχεται. Υψηλότερος βαθμός απομείωσης του δανειακού χαρτοφυλακίου συνεπάγεται υψηλότερο πιστωτικό κίνδυνο για την τράπεζα. (Jiajia Jin, Ziwen Yu & Chuanmin Mi, 2012) Κίνδυνος ρευστότητας Ο κίνδυνος ρευστότητας αφορά στην αδυναμία ενός χρηματοπιστωτικού ιδρύματος να ανταποκριθεί στις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις της, λόγω έλλειψης ρευστότητας. Συνεπώς, ένα από τα κυριότερα έργα των διοικήσεων των τραπεζών είναι η σωστή διαχείριση της ρευστότητας τους με σκοπό την πλήρη και άμεση ανταπόκριση των τραπεζών στις θέσεις που έχουν πάρει. Φυσικά, ο υψηλός βαθμός ρευστότητας συνεπάγεται και μικρότερα κέρδη για μια τράπεζα. Επομένως, θα πρέπει η διοίκηση κάθε τράπεζας να βρει τη «χρυσή τομή» που να ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο ρευστότητας και να μεγιστοποιεί τα κέρδη. Το παρακάτω σχήμα δείχνει από ποιους παράγοντες επηρεάζεται η κερδοφορία μιας τράπεζας λαμβάνοντας υπόψη τον κίνδυνο της ρευστότητας. 16 Αγγελόπουλος Π, 2010, Τράπεζες και Χρηματοπιστωτικό Σύστημα 21

22 Παράγοντες που επηρεάζουν την κερδοφορία σχετικά με τον κίνδυνο της ρευστότητας Πίνακας 3 Πηγή: A.Arif, A. Nauman Anees, 2012, Liquidity risk and performance of banking system Ουσιαστικά το παραπάνω σχήμα δείχνει ότι για να μην επηρεάσει ο κίνδυνος της ρευστότητας την κερδοφορία της τράπεζας, θα πρέπει να υπάρχουν ικανοποιητικά επίπεδα καταθέσεων, χαμηλά επίπεδα μετρητών και χαμηλά επίπεδα NPL s (Arif & Nauman, 2012) Λειτουργικός κίνδυνος Σύμφωνα με την Επιτροπή της Βασιλείας ο ορισμός του λειτουργικού κινδύνου είναι ο εξής: «Ο λειτουργικός κίνδυνος είναι ο κίνδυνος πρόκλησης απωλειών ως αποτέλεσμα ανεπαρκών ή εσφαλμένων εσωτερικών διαδικασιών, απρόβλεπτων ανθρώπινων λαθών, αναποτελεσματικών ή προβληματικών συστημάτων και άλλων εξωτερικών παραγόντων». Από το 2007 απαιτείται από τα πιστωτικά ιδρύματα να υιοθετούν στον στρατηγικό τους σχεδιασμό τρόπους κάλυψης έναντι του λειτουργικού κινδύνου (διακράτηση απαραίτητων κεφαλαίων). Με βάση τη Βασιλεία ΙΙ, οι εκφάνσεις του λειτουργικού κινδύνου κατηγοριοποιούνται ως εξής 17 : Εσωτερική απάτη (internal fraud) Εξωτερική απάτη (external fraud) Πρακτικές απασχόλησης και ασφάλεια τόπου εργασίας (Employment practices and workplace safety) Πελάτες, προϊόντα και επιχειρηματικές πρακτικές (Clients, products and business practices) 17 Basel Committee on Banking Supervision, 2006, International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards 22

23 Καταστροφή σε φυσικά περιουσιακά στοιχεία (Damage to physical assets) Διακοπή εργασιών και αποτυχίες συστημάτων (Business disruption and system failures) Εκτέλεση, επίδοση και διαχείριση διαδικασιών (Execution, delivery and process management) Ο τραπεζικός οργανισμός πρέπει να αναζητά συνεχώς τις αιτίες που προκαλούν αύξηση του λειτουργικού κινδύνου και των διασυνδέσεων μεταξύ τους, το οποίο μπορεί να απεικονιστεί ως εξής στο παρακάτω σχήμα: Σχέση της τράπεζας με τον λειτουργικό κίνδυνο Οργανισμός Συστήματα & τεχνολογία Διαδικασίες Προσωπικό Εξωτερικά γεγονότα Λειτουργικός Κίνδυνος Πίνακας 4 Πηγή: Akkizidis V. Bouchereau, 2005, Guide to optimal operational Risk and Basel II Επιτοκιακός κίνδυνος Ο επιτοκιακός κίνδυνος προέρχεται ουσιαστικά από τη διαφορά ληκτότητας μεταξύ των στοιχείων του ενεργητικού και του παθητικού. Οι διακυμάνσεις των επιτοκίων μπορεί να έχουν σοβαρές συνέπειες επί της κερδοφορίας και της καθαρής θέσης μιας τράπεζας. Σε περίπτωση που τα στοιχεία του ενεργητικού μιας τράπεζας έχουν μεγαλύτερη ληκτότητα από τα στοιχεία του παθητικού, τότε η τράπεζα διατρέχει τον κίνδυνο επαναχρηματοδότησης (κίνδυνος να επαναδανειστεί με κόστος μεγαλύτερο από την απόδοση των επενδύσεων της). Αντίθετα, όταν τα στοιχεία του ενεργητικού έχουν μικρότερη ληκτότητα από τα στοιχεία του παθητικού, η τράπεζα υπόκειται στον κίνδυνο της επανεπένδυσης (κίνδυνος να επανεπενδύσει τα κεφάλαια της με απόδοση μικρότερη του κόστους των δανεισθέντων κεφαλαίων της). 23

24 Κίνδυνος φερεγγυότητας Πρόκειται για τον κίνδυνο που συνδέεται με την πιθανότητα πτώχευσης ενός τραπεζικού ιδρύματος, και η αξία των στοιχείων του ενεργητικού της να είναι μικρότερη από την αξία των στοιχείων του παθητικού της. Συνεπώς αυτό σημαίνει πως σε περίπτωση που η τράπεζα προχωρήσει σε ρευστοποίηση των στοιχείων του ενεργητικού της, δεν θα είναι σε θέση να αποπληρώσει τις υποχρεώσεις της Κίνδυνος διακανονισμού πληρωμών Ο κίνδυνος διακανονισμού πληρωμών εμφανίζεται σε περιπτώσεις που δεν υπάρχει ταυτόχρονη ανταλλαγή αξιών και υπάρχει η πιθανότητα ο ένας από τους δύο αντισυμβαλλόμενους να αθετήσει τη συμφωνία, αφού ο άλλος έχει ήδη πληρώσει τα χρήματα (λόγω της διαφοράς της ώρας). Ο κίνδυνος είναι πολύ έντονος στις διατραπεζικές αγορές γιατί ο όγκος των διατραπεζικών πληρωμών είναι ιδιαίτερα υψηλός. Ως αποτέλεσμα, οι τράπεζες διακανονίζουν ποσά πολύ μεγαλύτερα από τα κεφάλαιά τους. Ένας τρόπος μείωσης του κινδύνου αυτού είναι να προβεί η τράπεζα μια φορά την ημέρα σε εκκαθάριση, αντί για πολλές κινήσεις εντός της ημέρας Πολιτικός κίνδυνος Ο πολιτικός κίνδυνος είναι σημαντικός για το τραπεζικό σύστημα μιας χώρας, καθώς αν το πολιτικό περιβάλλον μιας χώρας καταστεί ταραχώδης τότε όλες οι επιχειρήσεις θα εκτεθούν στον πολιτικό κίνδυνο, αλλά οι τράπεζες θα είναι ιδιαίτερα ευπρόσβλητες λόγω της κρίσιμης θέσης που κατέχουν στο χρηματοοικονομικό σύστημα Νομικός κίνδυνος Ο νομικός κίνδυνος μπορεί να εμφανιστεί από διάφορα νομικά ζητήματα και προβλήματα που προκύπτουν από τις καθημερινές συναλλαγές των τραπεζών. Μια μορφή που μπορεί να πάρει ο νομικός κίνδυνος 18 είναι ότι μια δικαστική απόφαση που αφορά σε μια τράπεζα, μπορεί να έχει επιπτώσεις στο σύνολο του τραπεζικού συστήματος. Επιπλέον, οι τράπεζες θα 18 Κοσμίδου Κ. & Ζοπουνίδης Κ.,2003, Συστήματα διαχείρισης τραπεζικών κινδύνων: η περίπτωση του Asset Liability Management 24

25 πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικές ειδικά όταν πρόκειται να επεκταθούν ή να συναλλαχθούν με άλλες χώρες, καθώς κάθε χώρα διατηρεί το δικό της εποπτικό σύστημα και μπορεί να προκύψουν επώδυνες κυρώσεις. Τέλος, νομικός κίνδυνος προκύπτει και όταν οι τράπεζες αναπτύσσουν νέα προϊόντα ή διαδικασίες ώστε να μην υπάρχουν «νομικά κενά» Συναλλαγματικός κίνδυνος Ο συναλλαγματικός κίνδυνος συγκεκριμένα προέρχεται από τη συμμετοχή των τραπεζών στις διεθνείς αγορές και επηρεάζεται από τις μεταβολές των ισοτιμιών των νομισμάτων που επηρεάζουν τις θέσεις σε συνάλλαγμα που έχει λάβει η τράπεζα για τη διαχείριση των διαθεσίμων της Κίνδυνος χρέους και χώρας Ο κίνδυνος αυτός αναφέρεται στις διεθνείς δανειοδοτήσεις και συνδέεται με την πολιτική, κοινωνική και οικονομική κατάσταση που επικρατεί σε μια δεδομένη χώρα, η οποία αποτελεί τον τόπο εγκατάστασης της δανειοδοτούμενης επιχείρησης Κίνδυνος από πράξεις εκτός ισολογισμού Οι συνηθέστερες κατηγορίες πράξεων εκτός ισολογισμού είναι εγγυητικές επιστολές, δεσμεύσεις για πιθανή χορήγηση δανείων, τα χρηματοοικονομικά παράγωγα κτλ. Αν οι πελάτες δεν ασκούν τα δικαιώματα τους από τις δεσμεύσεις που τους παρέχει μια τράπεζα, οι πράξεις αυτές αποτελούν μόνον εγγραφές εκτός ισολογισμού. Όταν όμως οι πελάτες κάνουν χρήση αυτών των πιστωτικών διευκολύνσεων, οι πράξεις εκτός ισολογισμού παράγουν απρόβλεπτες απαιτήσεις και δημιουργούν σειρά κινδύνων Διαχείριση κινδύνων τραπεζών (risk management) Το επίκεντρο της αποτελεσματικής διαχείρισης των κινδύνων (risk management) με τους οποίους έρχεται αντιμέτωπη μια τράπεζα, είναι η αναγνώριση και ο σωστός χειρισμός τους, έτσι ώστε να προληφθούν και να αντιμετωπιστούν εγκαίρως οι αρνητικές τους συνέπειες στην καθαρή θέση, τα έσοδα και τα κέρδη της τράπεζας. Μια τράπεζα θα πρέπει να προσεγγίζει μεθοδικά όλους τους κινδύνους που περιβάλλουν τις παλαιότερες, τρέχουσες και 25

26 ιδιαιτέρως μελλοντικές δραστηριότητες του οργανισμού. Η διαχείρηση των κινδύνων είναι μια τόσο σημαντική διαδιακασία, αφού είναι ενταγμένη και στην στρατηγική των χρηματοπιστωτικών οργανισμών. Η διοίκηση κάθε τράπεζας θα πρέπει να μπορεί να είναι σε θέση να διαχειρίζεται τους παραπάνω κινδύνους αποτελεσματικά, με σκοπό να μπορούν να προληφθούν και να αντιμετωπιστούν αλλά και δημιουργηθεί μα πολιτική που θα περιλαμβάνει αποφάσεις για τον τρόπο αντιμετώπισης των κινδύνων αυτών στο μέλλον. Ειδικότερα οι αποφάσεις αυτές αναφέρονται 19 : στη διαχείριση παθητικού (διαχείριση ιδίων και δανειακών κεφαλαίων), μέσω της οποία εξασφαλίζεται η χρηματοδότηση της τραπεζικής δραστηριότητας στη διαχείριση ενεργητικού (διαχείριση χαρτοφυλακίων απαιτήσεων και επενδύσεων) μέσω της οποίας εξασφαλίζονται τα εισοδήματα της τραπεζικής δραστηριότητας στη διαχείριση της λειτουργίας του τραπεζικού ιδρύματος, μέσω της οποίας εξασφαλίζεται η ελαχιστοποίηση των γενικών λειτουργικών δαπανών Τα στάδια στα οποία αναλύεται η στρατηγική διαχείρισης του συνολικού κινδύνου είναι τα ακόλουθα 20 : I. Ανάλυση κινδύνου. Συγκεκριμένα επιδιώκονται οι ακόλουθοι στόχοι: Περιγραφή του περιεχομένου των κινδύνων Κατάταξη των κινδύνων Ανάλυση των αιτιών έκθεσης του τραπεζικού ιδρύματος σε κάθε κίνδυνο Βαθμολόγηση του κινδύνου για κάθε δραστηριότητα της τράπεζας Μέτρηση των κινδύνων II. Μορφές διαχείρισης κινδύνων. Πρόκειται για το σύνολο των μέτρων που υιοθετεί ένα πιστωτικό ίδρυμα για την αντιμετώπιση πάσης φύσεως κινδύνων. Τα συνήθη μέτρα είναι τα ακόλουθα: Διασπορά κινδύνου Αντιστάθμιση κινδύνου Ενίσχυση της καθαρής θέσης του πιστωτικού ιδρύματος 19,20 Μελάς Κ.,2009, Εισαγωγή στην Τραπεζική Χρηματοοικονομική Διοίκηση 26

27 Η ανάληψη κινδύνων συνδέεται άμεσα με την πιθανότητα της τράπεζας για κερδοφορία καθώς τα περισσότερο κερδοφόρα ανοίγματα των τραπεζών, συνεπάγονται και μεγαλύτερο κίνδυνο Τεχνικές εκτίμησης και διαχείρισης κινδύνων (risk management) και τα όρια των δυνατοτήτων τους Ο θεμελιώδης στόχος της διαχείρισης των τραπεζικών κινδύνων (risk management) είναι να υπολογιστεί το ποσό της απώλειας για μια τράπεζα, σε περίπτωση που προκύψει κάποιος από τους παραπάνω κινδύνους. Για τον υπολογισμό της απώλειας απαιτείται ένας συνδυασμός διαφορετικών τεχνικών, όπως η προσομοίωση διαταραχών, η ανάλυση της αξίας σε κίνδυνο (VaR) και η ανάλυση σεναρίου οι οποίες αναλύονται παρακάτω: (i) Value at Risk-VaR 21 : Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται για να μετρήσει την ποσότητα του κεφαλαίου ενός χρηματοοικονομικού οργανισμού που μπορεί να απωλεσθεί λόγω διακυμάνσεων της αξίας του χαρτοφυλακίου. Με άλλα λόγια όταν μια τράπεζα κρατά μια «ανοιχτή θέση» στην αγορά (ή σε ένα χαρτοφυλάκιο), για μια δεδομένη χρονική περίοδο, το VaR είναι η μέγιστη δυνατή απώλεια που μπορεί να συμβεί με συγκεκριμένη πιθανότητα y%. (ii) Προσομοίωση ακραίων καταστάσεων (stress testing): Η μέθοδος της προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων μελετά τα αποτελέσματα στην αξία ενός χαρτοφυλακίου εάν μεταβληθούν συγκεκριμένοι παράγοντες και πάρουν ακραίες, αλλά πιθανές τιμές. Τα στάδια της διαδικασίας προσομοίωσης διαταραχών 22 είναι τα εξής: i. Στάδιο ταυτοποίησης (ποιες διαταραχές θα περιλαμβάνει και το μέγεθος αυτών) ii. Ορισμός συχνότητας διενέργειας αναλύσεων των προσομοιώσεων διαταραχών (ημερήσια, εβδομαδιαία, μηνιαία, εξαμηνιαία ή ετήσια) iii. Η διατύπωση μιας σειράς υποθέσεων που μπορεί να επηρεάσουν τη διάρθρωση της ανάλυσης και ερμηνεία των αποτελεσμάτων (π.χ. ύπαρξη ισχυρής συσχέτισης μεταξύ δύο σημαντικών μεταβλητών) (iii) Ανάλυση σεναρίου: Η ανάλυση σεναρίου μοιάζει σε μεγάλο βαθμό με την προσομοίωση ακραίων καταστάσεων, αλλά βοηθά την τράπεζα στο να εντοπίσει μακροπρόθεσμες 21,22 Κοσμίδου Κ. & Ζοπουνίδης Κ.,2003, Συστήματα διαχείρισης τραπεζικών κινδύνων: η περίπτωση του Asset Liability Management 27

28 στρατηγικές αδυναμίες μελετώντας περισσότερο πολυπλοκότερους παράγοντες και για μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ η πρώτη μέθοδος ερευνά περισσότερο τις βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις. Τα στάδια της ανάλυσης σεναρίου είναι τέσσερα 23 : i. Καθορισμός του «εύλογου σεναρίου» (επίσης είναι συχνά πολύτιμη η παράλληλη διερεύνηση άλλων σεναρίων, ώστε να αξιοποιήσει ο αναλυτής τι συγκρίσεις μεταξύ τους) ii. Ανάλυση πεδίων (προσδιορισμός όλων των ειδών πιθανών χρηματοοικονομικών κινδύνων) iii. Διενέργεια προβλέψεων σε κάθε είδος κινδύνων ξεχωριστά iv. Ενοποίηση επιμέρους προβλέψεων για κάθε κίνδυνο ώστε να δημιουργηθεί ένα ενοποιημένο σενάριο (το σενάριο ελέγχεται για προβλήματα εσωτερικής συνέπειας, διπλών υπολογισμών ή αντιφατικών υποθέσεων) 1.3. Προσομοίωση ακραίων καταστάσεων- Stress Testing Γενικά στοιχεία Το νέο πλαίσιο λειτουργίας των τραπεζών, όπως αυτό ρυθμίστηκε από τις αρχές της Βασιλείας, αναφέρεται σε μια σειρά από διαδικασίες συμπεριλαμβανομένων και αυτών που σχετίζονται με τη θέσπιση τακτικών ελέγχων στις τράπεζες με την επιβολή κάποιων ακραίων αλλά πιθανών συνθηκών, με σκοπό να εξεταστούν οι συνέπειες και να ληφθούν προληπτικά μέτρα, ώστε σε μια επικείμενη κρίση να υποστούν τη μικρότερη δυνατή ζημία. Ένας αποδεκτός ορισμός από τη βιβλιογραφία για τα stress tests είναι «τα stress tests αποτελούν εργαλεία που θέτουν δύο κύριους στόχους για τις τράπεζες, τη μέτρηση της επάρκειας των κεφαλαίων τους για να διαπιστωθεί αν είναι επαρκή για να απορροφήσουν πιθανές μεγάλες ζημίες και να προσδιορίσουν τρόπους και τα βήματα για να μειώσουν τον κίνδυνο αυτό και να διατηρήσουν τα κεφάλαια σε υψηλά επίπεδα» 24. Ως προσομοίωση ακραίων καταστάσεων ορίζεται η διαδικασία αναγνώρισης των επιδράσεων που έχουν οι ακραίες και δυσμενείς συνθήκες της αγοράς και της οικονομίας στο χαρτοφυλάκιο της Τράπεζας Κοσμίδου Κ. & Ζοπουνίδης Κ.,2003, Συστήματα διαχείρισης τραπεζικών κινδύνων: η περίπτωση του Asset Liability Management 24 Bank for International Settlements, 1996, Amendment 1 to the Capital Accord to Incorporate Market Risks 25 Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, 2009, «Σύγχρονα θέματα τραπεζικού μάνατζμεντ» 28

29 Η προσομοίωση ακραίων τιμών έχει διαφορετικές εφαρμογές: Ως έλεγχος ευαισθησίας (sensitivity tests) για τον εντοπισμό της επίδρασης που προκαλείται στα αποτελέσματα των διαβαθμίσεων από τη μεταβολή μιας μεταβλητής του υποδείγματος. Ως έλεγχο σεναρίου (scenario tests) με σκοπό τον εντοπισμό της αντίδρασης που προκαλείται στα αποτελέσματα των διαβαθμίσεων από την ταυτόχρονη μεταβολή ενός αριθμού παραγόντων του υποδείγματος ως αποτέλεσμα δυσμενών οικονομικών και επιχειρησιακών συνθηκών Ως έλεγχο μετάδοσης (contagion tests) για τη μέτρηση της πιθανότητας να μεταφερθούν οι δυσμενείς καταστάσεις από έναν χρηματοπιστωτικό οργανισμό σε έναν άλλο και τελικά σε όλο το τραπεζικό σύστημα Όπως αποτυπώνεται και στο παρακάτω σχήμα, για τη μέτρηση της αντοχής ενός χρηματοοικονομικού συστήματος απαιτούνται ποσοτικά στοιχεία για επεξεργασία όπως: στοιχεία για το δομή του συστήματος, γενικοί μακροοικονομικοί δείκτες και χρηματοοικονομικοί δείκτες. Τα χρηματοοικονομικά και μακροοικονομικά στοιχεία είναι χρήσιμα γιατί παρέχουν στοιχεία προβλέψεων που βοηθούν στην αξιολόγηση της πιθανότητας να επέλθουν δυσμενείς συνθήκες σε ένα χρηματοοικονομικό σύστημα. Το πλαίσιο της μακροπροληπτικής ανάλυσης Πίνακας 5 Πηγή: Sundararajan et. Al. (2002) Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (International Monetary Fund- IMF) και η Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank-WB) εισήγαγαν το Πρόγραμμα Αξιολόγησης Χρηματοοικονομικού Τομέα (Financial Sector Assessment Program- FSAP) με το οποίο προσπαθούν να 29

30 αξιολογήσουν τις δυνάμεις και τις αδυναμίες στις οικονομίες των κρατών-μελών. Πολλές κεντρικές τράπεζες έχουν ξεκινήσει να διεξάγουν τη διαδικασία της προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων (stress tests) ακολουθώντας το Πρόγραμμα Αξιολόγησης Χρηματοοικονομικού Τομέα, ενώ άλλες έχουν αυξήσει τους ελέγχους στα stress tests που διεξάγουν μόνες τους και άλλες ζήτησαν τεχνική υποστήριξη για να δημιουργήσουν ένα πλαίσιο διεξαγωγής stress tests σε μόνιμη βάση. Υπάρχουν όμως και κάποιοι περιορισμοί στη διαδικασία των stress tests: Σε κάποιες χώρες η πληροφόρηση για βασικούς δείκτες δεν είναι εφικτή Σε κάποιες χώρες δεν μπορούν να ολοκληρωθούν τα stress tests καθώς υπάρχουν νομικοί περιορισμοί για τις πληροφορίες που θα παρέχουν Σε κάποιους οργανισμούς που μπλέκονται στην αγορά παραγώγων δεν είναι εύκολος ο διαχωρισμός ορισμένων δεικτών Τα τραπεζικά stress test διεξάγονται είτε από τις ίδιες τις τράπεζες, για να προσδιορίσουν την οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκονται, ώστε να αναγνωρίσουν πιθανά προβλήματα και να καθορίσουν τα απαιτούμενα σχέδια δράσης, είτε από τις εποπτικές αρχές, στο πλαίσιο της ρυθμιστικής εποπτείας τους στον τραπεζικό τομέα. Τα αποτελέσματα των stress tests χρησιμοποιούνται από τις εποπτικές αρχές για να εξετάσουν κατά πόσο οι τράπεζες διαθέτουν κατάλληλες διαδικασίες διαχείρισης κινδύνου (risk management) σε περίπτωση επικράτησης συνθηκών κρίσης Στάδια της διαδικασίας προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων (Stress Tests) Η διαδικασία των stress tests ουσιαστικά διερευνά το πόσο ευάλωτο είναι ένα σύστημα και περιλαμβάνει πέντε βήματα, τον προσδιορισμό των κυριότερων κινδύνων και την έκθεση σε αυτούς, τον προσδιορισμό των βασικών δεδομένων που θα χρειαστούν, τη βαθμονόμηση των σεναρίων ακραίων καταστάσεων που θα εφαρμοστούν στα δεδομένα, την επιλογή και την εφαρμογή της μεθοδολογίας και την ερμηνεία των αποτελεσμάτων Czech National Bank, 2004, CNB Internal Research and policy 30

31 I. Προσδιορισμός κυριότερων κινδύνων Τα stress tests θα πρέπει να διερευνούν ποιοι από τους μακροοικονομικούς κινδύνους που αντιμετωπίζει η οικονομία μιας χώρας, θα επιφέρουν αρνητικές επιπτώσεις κάτω από δυσμενείς οικονομικές συνθήκες, οπότε και τα tests θα επικεντρωθούν στους κινδύνους αυτούς. Φυσικά πολύ πιθανότατα να υπάρχουν κίνδυνοι που να έχει μελετηθεί ότι είναι σημαντικοί και κάτω από ακραίες συνθήκες να επιφέρουν τελικά ασήμαντες αρνητικές επιπτώσεις, και κίνδυνοι που να είχαν χαρακτηριστεί ως ασήμαντοι και να έχουν εν τέλει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία μίας χώρας. II. Προσδιορισμός βασικών δεδομένων Ένα βασικό κομμάτι της διαδικασίας είναι το ποιες τράπεζες θα συμμετέχουν (συνήθως οι τυπικές τράπεζες αλλά και σε κάποιες περιπτώσεις και αυτές που έχουν και ασφαλιστική ιδιότητα). Οι θυγατρικές των εγχώριων τραπεζών αλλά με έδρα το εξωτερικό, συμμετέχουν στη διαδικασία αλλά όχι και τα παραρτήματα αυτών στη χώρα αναφοράς. Τα δεδομένα που συλλέγονται αφορούν στις επιδράσεις του πιστωτικού κινδύνου και του κινδύνου αγοράς αλλά και σε μερικές περιπτώσεις του κινδύνου ρευστότητας και του κινδύνου μετάδοσης των αρνητικών επιπτώσεων από την μία τράπεζα στην άλλη. III. Βαθμονόμηση σεναρίων Υπάρχουν δύο τρόποι βαθμονόμησης των σεναρίων: Η χειρότερη προσέγγιση worst case approach (η πιο συνηθισμένη μορφή), σύμφωνα με την οποία επικρατούν οι πιο ακραίες, αλλά πιθανές, καταστάσεις και έχουν τις πιο σοβαρές συνέπειες. Στην ουσία πρόκειται για συνθήκες κάτω από τις οποίες το χαρτοφυλάκιο έχει τη μικρότερη αξία. Στο παρακάτω σχήμα, το χειρότερο σενάριο μπορεί να ανευρεθεί εάν τεθεί ένα ποσοστό αξιοπιστίας, π.χ. 1% και ψάξουμε για τον συνδυασμό που έχει τα χειρότερα αποτελέσματα στο portfolio. Στο παρακάτω σχήμα, ψάχνοντας το σημείο στη μεγαλύτερη έλλειψη, λαμβάνοντας υπόψη και το βαθμό αξιοπιστίας 1%, αυτό οδηγεί στο βορειότερο δυνατό σημείο, το Α. Ο καθορισμός ορίων, όπου γίνονται δοκιμές για το ποιες είναι ελάχιστες δυσμενείς συνθήκες που πρέπει να συμβούν για να φτάσουν σε αυτά τα όρια που έχουν τεθεί. Στην περίπτωση που έχουμε ένα παράγοντα να αξιολογήσουμε, η διαδικασία είναι απλή. Στην περίπτωση που έχουμε δύο παράγοντες, τότε θα πρέπει να υπολογιστεί και η συσχέτιση μεταξύ τους. Στο παρακάτω σχήμα, επιλέγοντας ένα όριο 0% για την κεφαλαιακή επάρκεια, θα οδηγηθούμε πάλι στο σημείο Α. 31

32 Στο παράδειγμα αυτό διαφαίνεται πως όποια μέθοδο από τις δύο και αν ακολουθήσουμε θα καταλήξουμε στα ίδια συμπεράσματα. Διάγραμμα απεικόνισης της Worst Case προσέγγισης σε σχέση με τη μέθοδο καθορισμού ορίων Πίνακας 6 Πηγή: CNB Internal Research and Policy Note, 2004, Stress Testing: A Review of key Concepts Martin Čihák for Czech National Bank IV. Επιλογή και την εφαρμογή της μεθοδολογίας Ως γενικότερη άποψη, για να βρεθούν οι κατάλληλες μέθοδοι υπολογισμού του κινδύνου, είναι βασικό να κατανοηθεί, πως η έκθεση στις διάφορες δυσμενείς συνθήκες θα επιφέρει ζημιογόνες συνέπειες σε μια αγορά ή σε ένα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα. Αυτές οι συνθήκες αφορούν σε διάφορους υπολογισμούς των εντός και εκτός ισολογισμού στοιχείων των τραπεζών. Πολλές φορές οι τράπεζες για να βοηθηθούν και για να απλουστευθεί αυτή η διαδικασία κατηγοριοποιούν εκθέσεις της τράπεζας οι οποίες πρόκειται να μεταβληθούν από την επιβολή ενός συγκεκριμένου δυσμενούς σεναρίου (όπως για παράδειγμα κεφάλαιο, πιστωτές, παράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα, ασφάλειες και μακροπρόθεσμες επενδύσεις). Σε πολλές περιπτώσεις, η χρήση επίσημων μοντέλων διαχείρισης των κινδύνων μπορεί να μη βοηθήσει τόσο, όσο κάποιοι ιστορικοί υπολογισμοί και ο τρόπος αντίδρασης των τραπεζών σε παρόμοιες συνθήκες. Επιπλέον, είναι πολλές φορές περισσότερο ουσίας να εντοπιστούν ποιες απώλειες είναι σημαντικές παρά ο ακριβής υπολογισμός τους. Τέλος, οι μέθοδοι των stress tests που θα επιλεχθούν για να χρησιμοποιηθούν για την μέτρηση των κινδύνων των τραπεζών, θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα, αν αλλάξει κάποιο 32

33 δεδομένο ή συγκεκριμένος παράγοντας του δυσμενούς σεναρίου, εύκολα να υπολογίζουν τα νέα αποτελέσματα. V. Ερμηνεία των αποτελεσμάτων Τα αποτελέσματα των stress tests αποτελούν την αρχή της ανάλυσης ευαισθησίας ενός χρηματοπιστωτικού οργανισμού ή μιας αγοράς στο σύνολο της Τα αποτελέσματα αυτά συμπληρώνουν τα στοιχεία και τα δεδομένα που συγκεντρώνονται από την αξιολόγηση του νομικού, του οργανωσιακού, του ρυθμιστικού και του εποπτικού υπόβαθρου και επίσης τη δομή του χρηματοπιστωτικού οργανισμού και τις σημαντικές αδυναμίες του και τέλος την εμπειρική ανάλυση κάποιων χρηματοοικονομικών δεικτών. Κατά την ερμηνεία των αποτελεσμάτων των stress tests, θα πρέπει πάντα να λαμβάνονται υπόψη οι υποθέσεις και οι περιορισμοί που έχουν τεθεί εξ αρχής. Κάποια stress tests βλέπουν τις τράπεζες σαν στατικά portfolios και όχι σαν δυναμικές ως προς τις μεταβολές του περιβάλλον (εσωτερικού και εξωτερικού). Θα πρέπει πάντα να λαμβάνεται υπόψη, ότι κατά τη διάρκεια της αξιολόγησης της ευαισθησίας ενός χρηματοπιστωτικού ιδρύματος η κάθε τράπεζα προσαρμόζεται δυναμικά στις διάφορες δυσμενείς συνθήκες στην οικονομία. Τα stress tests θα πρέπει να θεωρούνται ως δείκτες της έκθεσης μιας τράπεζας σε συγκεκριμένες δυσμενείς συνθήκες και όχι σαν πρόβλεψη πτώχευσης μίας τράπεζας. Ενδέχεται τα αποτελέσματα των stress tests από μια τράπεζα να δείχνουν ότι η έκθεση της σε κίνδυνο κάτω από τις συνθήκες συγκεκριμένου σεναρίου είναι μεγάλη σε σχέση με τα εποπτικά της κεφάλαια, και τελικά στις πραγματικές συνθήκες η τράπεζα να επιβιώνει χωρίς αρνητικές συνέπειες. Και αυτό μπορεί να συμβεί εξαιτίας του γεγονότος ότι η τράπεζα μπορεί να έχει positions σε περιουσιακά στοιχεία των οποίων η αξία παραμένει ανεπηρέαστη κάτω από τις συνθήκες του δυσμενούς σεναρίου. Επιπλέον, τα εποπτικά κεφάλαια υπολογίζονται στις ιστορικές τους τιμές και ενώ μπορεί να υποστούν μείωση στις τρέχουσες αξίες κάποιων περιουσιακών της στοιχείων και πλέον να είναι ζημιογόνα, χωρίς όμως αυτό να επηρεάσει την αξία των εποπτικών κεφαλαίων της Συνολικό Stress Test (Aggregate Stress Test) Το συνολικό stress test (aggregate stress test) μετράει τον συνολικό κίνδυνο στον οποίο εκτίθεται το σύνολο των τραπεζών που λαμβάνουν μέρος στη διαδικασία επιβολής ακραίων συνθηκών στα πλαίσια ενός υποθετικού σεναρίου. O κάθε οργανισμός παρέχει την πληροφόρηση από τα δικά του αποτελέσματα, τα οποία συγκεντρώνονται συνολικά από έναν 33

34 γενικό συντονιστή, ο οποίος θα βγάλει στη συνέχεια συμπεράσματα σχετικά με τη συνολική ζημία που θα προκύψει αν επικρατήσουν οι συγκεκριμένες συνθήκες του σεναρίου, το ποσοστό της έκθεσης της κάθε μιας τράπεζας στο συνολικό κίνδυνο που θα προκύψει ή και τη συνολική ζημία ως ποσοστό των συνολικών ιδίων κεφαλαίων των τραπεζών που συμμετέχουν στο test. Τα συνολικά stress tests μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εργαλείο από τις κεντρικές τράπεζες για να μετρήσουν τα αποτελέσματα από την ανάληψη κινδύνων και αναδείξουν πιθανή ευπάθεια στις χρηματαγορές. Οι τράπεζες σε φυσιολογικές συνθήκες θα πρέπει να διατηρούν κεφάλαια πάνω από τις ελάχιστες κεφαλαιακές απαιτήσεις, με σκοπό το επιπλέον αυτό κεφάλαιο να χρησιμοποιηθεί κατά τη διάρκεια π.χ. μιας οικονομικής κρίσης για κάλυψη ζημιών που προέρχονται από τον πιστωτικό κίνδυνο. Στην περίπτωση αυτή, δεν θα ήταν αναγκαίο να σταματήσουν οι νέες χρηματοδοτήσεις προς πελάτες ή και δεν θα προέκυπτε αύξηση του πιστωτικού κινδύνου η οποία θα επιδείνωνε και θα επιτάχυνε την ύφεση (Samu Peura & Esa Jokivuolle, 2004). 34

35 Κεφάλαιο 2 ο Πανευρωπαϊκή καταστάσεων Άσκηση Προσομοίωσης ακραίων 2.1. Μεγάλες Κρίσεις στην ιστορία της παγκόσμιας οικονομίας Στο σημείο αυτό παραθέτουμε μια σύντομη ιστορική αναφορά στις κρίσεις που κλόνισαν την οικονομία και την κοινωνία στο παρελθόν, καθώς και μια αναλυτικότερη αναφορά στην τελευταία κρίση που ξεκίνησε το 2007 από τις ΗΠΑ, και εξακολουθεί να ταλανίζει την παγκόσμια οικονομία. Η ιστορική αυτή αναφορά έχει σα κύριο στόχο να αναδείξει την αναγκαιότητα ύπαρξης διαδικασιών που θα μετράνε την αντοχή και τη σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος σε πιθανή επιδείνωση των μακροοικονομικής πορείας της οικονομίας στο άμεσο μέλλον 27. Συνοπτικά αναφέρονται τέσσερις πιο σημαντικές κρίσεις, του 1929, του 1987, του 1999 και του Η οικονομική κρίση του 1929 η οποία διήρκησε δέκα χρόνια, είναι γνωστή ως «η μεγάλη ύφεση» («the great depression») και εξαπλώθηκε σε όλον τον κόσμο. Βασικές αιτίες της κρίσης μπορούν να θεωρηθούν η ατελής λειτουργία της οικονομίας της αγοράς, η απληστία πολλών φορέων της αγοράς, η επενδυτική δράση οργανωμένων οικονομικών συμφερόντων, η ανεπάρκεια των κρατικών λειτουργών να αντιληφθούν την κατάσταση, το ισχύον νομισματικό και συναλλαγματικό σύστημα, η υπερεπένδυση σε συνδυασμό με τη χαμηλή κατανάλωση και τα ανοίγματα των τραπεζών. Η οικονομική κρίση του Ως βασικά αίτια αναφέρονται για άλλη μια φορά οι υψηλού κινδύνου τοποθετήσεις επενδυτών και τραπεζών, οι οποίες μπορούσαν να προσφέρουν υπηρεσίες τόσο εμπορικής όσο και επενδυτικής τραπεζικής, η πτώση του δολαρίου λόγω κυρίως της επιβραδυνόμενης ανάπτυξης της οικονομίας των ΗΠΑ και οι φήμες για ενδεχόμενη χρεοκοπία τραπεζών και η αύξηση των επιτοκίων στη Γερμανία. Το βασικό μέτρο που έλαβαν οι Κεντρικές Τράπεζες για την αντιμετώπιση της κρίσης ήταν η μείωση των επιτοκίων. Η κρίση αυτή, η οποία ήταν μικρής διάρκειας είχε ως κύριο χαρακτηριστικό την ταχύτητα που εξελίχθηκε και μεταφέρθηκε στις άλλες αγορές, οι οποίες τότε είχαν αρχίσει να ενσωματώνουν τα πρώτα στοιχεία της παγκοσμιοποίησης. Διαπιστώθηκε επίσης ότι ήταν αναγκαίο να υιοθετηθούν αυστηρότεροι ενιαίοι κανόνες από τις άλλες αγορές. Η κρίση του οφείλεται κυρίως στις λανθασμένες προβλέψεις των επενδυτών και αγορών για την πορεία των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας και στη λανθασμένη υψηλή 27 Αγγελόπουλος Π, 2010,Τράπεζες και Χρηματοπιστωτικό Σύστημα 35

36 τιμολόγηση των μετοχών τους, κάτι που οδήγησε σε αυξημένη ευφορία και μεγάλη συνεχόμενη άνοδο όλων των δεικτών των αγορών, ώριμων και αναδυόμενων. Η κρίση πέρασε στην πραγματική οικονομία σε πολλές χώρες, οι οποίες οδηγήθηκαν σε ύφεση. Η κρίση αυτή αποτέλεσε τον προάγγελο της κρίσης του 2007, αφού παρά τις σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις της, δεν ελήφθησαν επαρκή μέτρα από τις εποπτικές αρχές των μεγάλων κυρίως χρηματοπιστωτικών αγορών για αποφυγή μιας νέας κρίσης. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2007 ή αλλιώς «credit crunch», η οποία συνεχίζεται έως σήμερα. Οι συνέπειες που επακολούθησαν είναι από τις πλέον ηχηρές της σύγχρονης παγκόσμιας οικονομικής ιστορίας. Οι συνέπειες αυτές ήταν καταστροφικές για επιχειρήσεις, κρατικές οντότητες, τράπεζες, νοικοκυριά ακόμη και για πολλά κράτη. Αρχικά, ιδιαίτερα επλήγησαν οι τράπεζες και γενικότερα οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, αφού μεγάλος αριθμός αυτών, κυρίως σε ανεπτυγμένες οικονομίες οδηγήθηκαν σε πτώχευση. Ενδεικτικά αναφέρεται πως το 2009 στις ΗΠΑ πτώχευσαν 140 τράπεζες 28. Τεράστιος είναι και ο αριθμός των επιχειρήσεων που πτώχευσαν λόγω των δυσχερειών αυτών στην οικονομία. Γενικότερα, από το 2008 και μετά, όλες οι μεγάλες και ανεπτυγμένες οικονομίες πέρασαν σε φάση ύφεσης, η οποία σε σύντομο χρονικό διάστημα εμφανίστηκε και στις αναπτυσσόμενες οικονομίες. Η δυσχερής οικονοµική συγκυρία, η οποία άρχισε µε τα προβλήµατα των τιτλοποιηµένων δανείων ακινήτων (CMBS και RMBS) στις ΗΠΑ και συνεχίστηκε µε την πτώση της Lehman Brothers και την κρίση δηµοσιονοµικού χρέους στην ευρωζώνη, οδήγησε τις οικονομίες σε βαθιά ύφεση (-4,3% στην ευρωζώνη το 2009) 29, έχοντας σηµαντική επίπτωση στη ζήτηση ακινήτων. Στο διάγραμμα που ακολουθεί παρουσιάζεται η εξέλιξη των τιμών των κατοικιών τα τελευταία 15 χρόνια στις οικονομίες που βρίσκονται στο επίκεντρο της υφιστάμενης κρίσης. Τα στοιχεία είναι τριμηνιαία και αφορούν ονομαστικές τιμές κατοικιών (εξαιρούνται, δηλαδή, τα εμπορικά ακίνητα). Οι δείκτες ξεκινούν με βάση το 100 για το Federal Deposit Insurance Corporation 29 Τράπεζα της Ελλάδος, 2012, Η αγορά ακινήτων στην πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση 36

37 Εξέλιξη της τιμής ακινήτων Πίνακας 7 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος (Δεκέμβριος 2012) Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμη μια συνοπτική αναφορά στην αγορά ακινήτων η οποία αποτελεί μια ιδιαίτερη αγορά με σημαντική επίδραση στη χρηματοπιστωτική και μακροοικονομική σταθερότητα της οικονομίας, και μάλιστα όπως αναφέραμε παραπάνω, από την αγορά ακινήτων ξεκίνησε η τελευταία κρίση που ξέσπασε στις ΗΠΑ το Για το λόγο αυτό, η συστηματική παρακολούθηση και ανάλυση των εξελίξεων και των προοπτικών της αγοράς αυτής έχει πολύ μεγάλη σημασία, για την πληρέστερη αξιολόγηση των μακροοικονομικών συνθηκών και προοπτικών της οικονομίας. Οι μεταβολές στις τιμές των ακινήτων, των ενοικίων και των επιτοκίων των στεγαστικών δανείων επηρεάζουν τη συνολική ζήτηση και τον πληθωρισμό και κατά συνέπεια παίζουν σημαντικό ρόλο στο μηχανισμό μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής και την οικονομική σταθερότητα. Επομένως, υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για την καταγραφή και κατανόηση των εξελίξεων και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της συγκεκριμένης αγοράς. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τις τιμές των ακινήτων είναι, σύμφωνα με εμπειρικές μελέτες 30 συνοπτικά οι ακόλουθοι: i. το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, 30 European Central Bank,

38 ii. τα πραγματικά επιτόκια, iii. παράγοντες που αφορούν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και τη διαθεσιμότητα πιστώσεων, iv. δημογραφικοί παράγοντες, v. παράγοντες (μεταβλητές) που αφορούν την προσφορά, και vi. οι σχετικοί φόροι και οι επιδοτήσεις, καθώς και άλλες δημόσιες πολιτικές για την κατοικία. Η χρηµατοπιστωτική αυτή κρίση, που ξεκίνησε στις ΗΠΑ το 2007 µε επίκεντρο την αγορά ακινήτων και τα στεγαστικά δάνεια χαµηλής εξασφάλισης (subprime mortgages), γρήγορα επεκτάθηκε και απέκτησε διεθνείς διαστάσεις καταλήγοντας σε παγκόσμια ύφεση. Το πλαίσιο της Βασιλείας ΙΙ είχε αρχίσει να εφαρμόζεται εντός του 2007, μετά την ημερομηνία της έναρξης της παγκόσμιας κρίσης ενώ παράλληλα, δεν εποπτεύθηκε αποτελεσματικά η εφαρμογή από τα πιστωτικά ιδρύματα των κανόνων της Επιτροπής της Βασιλείας Ι Πιστωτική κρίση και ελληνικές τράπεζες Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει μια συνοπτική αναφορά του οικονομικού περιβάλλοντος της Ελλάδας 31 για το διάστημα από το 2000 έως το 2012, καθώς πρόκειται για το διάστημα που εξετάζουμε στο Κεφάλαιο 3 της εμπειρικής μελέτης, αλλά και μέσα από αυτή την αναφορά θα εντρυφήσουμε καλύτερα στα αίτια της πιστωτικής κρίσης της Ελλάδας, η οποία έπληξε τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς αλλά και την οικονομία στο σύνολο της, καθώς κατά το διάστημα αυτό λαμβάνουν χώρα κρίσιμα γεγονότα τα οποία επηρεάζουν την παγκόσμια οικονομία. Πιο συγκεκριμένα 32 : 2000: Το έτος 2000 ήταν έτος σταθμός για την πορεία της ελληνικής οικονομίας, καθώς επιβεβαιώθηκε πως τηρούσε τα κριτήρια για την ένταξη της στη ζώνη του ευρώ και κατά τη διάρκεια του έτους αυτού τα πιστωτικά ιδρύματα εστίασαν την προσπάθεια τους στη συγχώνευση των τραπεζών που απέκτησαν τα προηγούμενα χρόνια, και στη λειτουργική ενοποίηση των εργασιών τους, ώστε να αποκομίσουν τα ουσιαστικά οφέλη των εξαγορών μέσω του περιορισμού του κόστους και του κεντρικού συντονισμού των δραστηριοτήτων τους. Οι εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία ήταν γενικά ευνοϊκές για το Στην Ελλάδα 31 Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τη βάση δεδομένων της Παγκόσμιας Τράπεζας αλλά και από τις ετήσιες Εκθέσεις του Διοικητή της Τραπέζης Ελλάδος 32 Στο Παράρτημα ΙΙΙ, παρατίθενται διαγράμματα που απεικονίζουν την εξέλιξη των προβλέψεων σε σχέση με το ρυθμό ανάπτυξης του ΑΕΠ, για τις 12 τράπεζες που μελετάμε. 38

39 ο ρυθμός ανάπτυξης ήταν ιδιαίτερα υψηλός ήτοι 4,5% έναντι 5% το 1999 και ο μέσος ετήσιος ρυθμός πληθωρισμού σημειώθηκε στο επίπεδο του 3,2% για το έτος Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αυξήθηκε κατά εκατ. ευρώ σε σχέση με το 1999 και διαμορφώθηκε σε εκατ. ευρώ ή 6,9%. Το ενοποιημένο χρέος της γενικής κυβέρνησης μειώθηκε κατά 0,7 της εκατοστιαίας μονάδας στο 103,9% του ΑΕΠ παρά τη σημαντική αυξητική επίδραση την οποία είχε η ανατίμηση του δολαρίου και του γιεν στο χρέος που έχει συναφθεί σε συνάλλαγμα. Τέλος, το ποσοστό ανεργίας υποχώρησε στο 11,1% (έναντι 11,7% κατά το 1999). Η κερδοφορία των ελληνικών τραπεζών τα τελευταία χρόνια είναι ικανοποιητική. Όμως, τα αποτελέσματα του 2000, εμφανίζουν κάμψη σε σύγκριση με το 1999, τα κέρδη προ φόρων σημειώνονται στο 1,9% του μέσου ενεργητικού, ενώ η απόδοση των ιδίων κεφαλαίων περιορίστηκε στο 20,7%, εξέλιξη αναμενόμενη για δύο λόγους, πρώτον τα αποτελέσματα του 1999 ήταν σημαντικώς ενισχυμένα λόγω έκτακτων παραγόντων, όπως η ευνοϊκή χρηματιστηριακή συγκυρία, που επέτρεψε την αποκόμιση υψηλών κερδών από πωλήσεις τίτλων και προμήθειες σχετιζόμενες με χρηματιστηριακές συναλλαγές και αναδοχές εκδόσεων. Δεύτερον, τα αποτελέσματα χρήσεως ορισμένων τραπεζικών ομίλων για το 2000 έχουν επιβαρυνθεί με τις δαπάνες συγχώνευσης των πιστωτικών ιδρυμάτων που οι όμιλοι αυτοί είχαν εξαγοράσει τα προηγούμενα έτη. Οι προβλέψεις για το ίδιο διάστημα αποτελούσαν το 1,3% του ενεργητικού τους. Τέλος ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας των ελληνικών εμπορικών τραπεζών σε μη ενοποιημένη βάση για την ίδια χρονιά αυξήθηκε από 14,7% το 1999 σε 16,5%, ενώ σε ενοποιημένη βάση ανήλθε από 11,8% το 1999 σε 15,7%. 2001: Το ΑΕΠ για το 2001 σημειώθηκε στο 4,2%. Το 2001 ο πληθωρισμός ακολούθησε στην Ελλάδα γενικά την ίδια πορεία με τον πληθωρισμό στη ζώνη του ευρώ ως σύνολο, αν και διαμορφώθηκε σε υψηλότερα επίπεδα από ότι ο τελευταίος. Με βάση το δείκτη τιμών καταναλωτή, ο μέσος ετήσιος πληθωρισμός στο 3,4% δηλαδή σε υψηλότερο επίπεδο από το Το έλλειμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών μειώθηκε το 2001 κατά 303 εκατ. ευρώ και περιορίστηκε στο 6,2% του ΑΕΠ (έναντι του 6,9% το προηγούμενο έτος). Η εξέλιξη αυτή ήταν η συνισταμένη της μείωσης του εμπορικού ελλείματος και της αύξησης του πλεονάσματος των ισοζυγίων των μεταβιβάσεων και των υπηρεσιών ενώ αντίθετα το έλλειμμα του ισοζυγίου εισοδημάτων διπλασιάστηκε. Το χρέος της γενικής κυβέρνησης σημειώθηκε στο επίπεδο του 99,7% και είναι πολύ υψηλότερος από το μέσο όρο στις χώρες της ΕΕ (69,1%). Κατά το ίδιο έτος είναι θετικό ότι το μέσο ποσοστό ανεργίας μειώθηκε για δεύτερο κατά σειρά έτος σε 10,5% από 11,1% το

40 Η είσοδος της Ελλάδος στη ζώνη του Ευρώ σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας περιόδου και για το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, το οποίο, λειτουργώντας σε ένα πολύ ανταγωνιστικότερο περιβάλλον απ ότι στο παρελθόν, έπρεπε να συνεχίσει με εντατικούς ρυθμούς τις προσπάθειες εκσυγχρονισμού και προσαρμογής του στις συνθήκες διαμορφώνονταν στην ενοποιημένη ευρωπαϊκή χρηματοπιστωτική αγορά. Η κερδοφορία των εμπορικών τραπεζών παρουσίασε κάμψη το 2001, με τα κέρδη προ φόρων να μειώνονται κατά 13,7% και να διαμορφώνονται στο 1,5% του μέσου ενεργητικού, έναντι του 1,9% το 2000, ενώ η απόδοση των ιδίων κεφαλαίων περιορίστηκε σε 17,9% το 2001 από 20,7% το Στο πλαίσιο εφαρμογής αυστηρότερων κριτηρίων σε θέματα κεφαλαιακής επάρκειας και ακριβέστερης αποτίμησης των πιστοδοτήσεων που βρίσκονται σε καθυστέρηση, οι τράπεζες έχουν αυξήσει τις προβλέψεις τους (39% κατά μέσο όρο ετησίως), οι οποίες το 2001 έφθασαν το 1,9% του ενεργητικού τους, έναντι 1,3% το Ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας για την κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου και του κινδύνου αγοράς ήταν 12,6%, ενώ σε ενοποιημένη βάση για την ίδια ημερομηνία ήταν 11,9% έναντι 16% το : Η υιοθέτηση από την Ελλάδα του ενιαίου νομίσματος και ο υψηλός βαθμός οικονομικής σταθερότητας και αξιοπιστίας που συνεπάγεται η συμμετοχή της στην ΟΝΕ έχουν συμβάλλει καθοριστικά τα τελευταία χρόνια στην επιτάχυνση του ρυθμού ανόδου του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος (ΑΕΠ), ο οποίος κατά το 2002 διατηρήθηκε στο 3,4%. Η διατήρηση του υψηλού ρυθμού ανόδου του ΑΕΠ τα τελευταία χρόνια συντέλεσαν οι υψηλές εισροές πόρων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις που είχαν αναληφθεί, ιδιαίτερα στους τομείς των κατασκευών και υπηρεσιών ενόψει των Ολυμπιακών αγώνων του 2004 καθώς και η διενέργεια ορισμένων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Παρά τις ικανοποιητικές επιδόσεις της Ελλάδος ως προς την οικονομική δραστηριότητα, αύξηση της απασχόλησης ήταν μικρή και το ποσοστό ανεργίας εξακολούθησε να μειώνεται με σχετικά βραδύ ρυθμό στο επίπεδο του 9,9%. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός του πληθωρισμού στην Ελλάδα το 2002 διαμορφώθηκε στο 3,6% (σε επίπεδο ελαφρώς υψηλότερο από το 2001 που ήταν 3,4%). Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών μειώθηκε ελάχιστα το 2002 και διαμορφώθηκε σε 6,1% του ΑΕΠ (έναντι του 6,2% το προηγούμενο έτος) το οποίο οφείλεται σε μείωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας ως προς της τιμές. Σύμφωνα με αναθεωρημένα στοιχεία το ενοποιημένο χρέος της γενικής κυβέρνησης διαμορφώθηκε σε 104,9% του ΑΕΠ. Στο πλαίσιο της ενοποιημένης ευρωπαϊκής αγοράς χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και προϊόντων, το ελληνικό πιστωτικό σύστημα επηρεάστηκε και αυτό από τις αρνητικές διεθνείς 40

41 χρηματιστηριακές εξελίξεις και από το βραδύ ρυθμό ανάκαμψης της παγκόσμιας οικονομίας. Έτσι, η κερδοφορία των ελληνικών εμπορικών τραπεζών σημείωσε σημαντική πτώση του Συγκεκριμένα τα προ φόρων κέρδη μειώθηκαν κατά 48,6% το 2002, έναντι μείωσης κατά 14,9% το 2001, το οποίο οφείλεται σε μείωση του συνόλου των ακαθάριστων εσόδων κατά 13,1% και την αύξηση των προβλέψεων κατά 18,6%. Τα κέρδη προ φόρων ως ποσοστό του μέσου ενεργητικού σημειώθηκαν στο 0,6% ενώ τα κέρδη προ φόρων ως ποσοστό των ιδίων κεφαλαίων έφτασαν στο επίπεδο του 8,4%. Η μειωμένη κερδοφορία σε συνδυασμό με την ταχεία πιστωτική επέκταση και την περιορισμένη άντληση νέου μετοχικού κεφαλαίου μέσω ΧΑΑ, συνέβαλαν στη μείωση του συντελεστή κεφαλαιακής επάρκειας για το σύνολο των ελληνικών τραπεζών (σε μη ενοποιημένη βάση), ο οποίος διαμορφώθηκε στο 12,5% στο τέλος του 2002 από 12,6% στο τέλος του Όμως παρά τη μείωση αυτή, ο συνολικός συντελεστής κεφαλαιακής επάρκειας παραμένει σημαντικά υψηλότερος του ελάχιστου επιτρεπόμενου ορίου (8%). Η πολιτική της Τράπεζας της Ελλάδος αλλά και τω ιδίων των τραπεζών όσον αφορά το σχηματισμό προβλέψεων και τις διαγραφές δανείων σε καθαρή αυξηση των προβλέψεων κατά 6,4% το : Ο ρυθμός ανόδου της οικονομικής δραστηριότητας επιταχύνθηκε το 2003, παρά τη δυσμενή συγκυρία στη ζώνη του ευρώ. Η αύξηση του ΑΕΠ έφτασε στο 5,9%, έναντι 3,4% το 2002, υπερβαίνοντας τον αντίστοιχο μέσο ρυθμό στην Ευρωπαϊκή Ένωση για όγδοο κατά σειρά έτος. Στην αύξηση του ΑΕΠ συνετέλεσε κυρίως η ισχυρή άνοδος της εγχώριας ζήτησης- τόσο της ιδιωτικής κατανάλωσης όσο και των συνολικών επενδύσεων πάγιου κεφαλαίου, καθώς και της δημόσιας κατανάλωσης. Ο πληθωρισμός (βάσει του Εναρμονισμένου Δείκτη Τιμών Καταναλωτή) παρέμεινε κοντά στο 3,5% με αποτέλεσμα η διαφορά πληθωρισμού μεταξύ της Ελλάδος και της ζώνης του ευρώ να διατηρηθεί ουσιαστικά αμετάβλητη σε σχέση με το μέσο όρο τριετίας (σχεδόν 1,5 μονάδα). Το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε ελαφρά το 2003 στο επίπεδο του 9,3% (έναντι 9,9% το 2002), καθώς η αύξηση της απασχόλησης άρχισε να ανταποκρίνεται στην άνοδο της οικονομικής δραστηριότητας, αλλά παρέμενε ένα από τα υψηλότερα στην ΕΕ. Το ενοποιημένο χρέος της γενικής κυβέρνησης μειώθηκε το 2003 στο 103% του ΑΕΠ από 104,9% του ΑΕΠ το Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών επιδεινώθηκε και παραμένει σε επίπεδα γύρω στο 5,7% από 6,1% το Η επιδείνωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών μπορεί σε κάποιο βαθμό να θεωρηθεί δικαιολογημένη σε μια οικονομία που βρίσκεται σε διαδικασία πραγματικής σύγκλισης. 41

42 Η κερδοφορία των ελληνικών εμπορικών τραπεζών σημείωσε σημαντική βελτίωση το 2003, έπειτα από μια διετία πτώσης των κερδών. Συγκεκριμένα, τα προ φόρων κέρδη αυξήθηκαν κατά 46,8% το 2003, έναντι μείωσης κατά 48,6% το Η άνοδος των κερδών οφείλεται κυρίως στην κατά 15,9% αύξηση των ακαθάριστων εσόδων και στη σχετικά μικρή (4,7%) άνοδο των λειτουργικών δαπανών. Τα κέρδη προ φόρων ως ποσοστό του μέσου ενεργητικού σημειώθηκαν στο 0,9% (έναντι 0,6% το 2002), ενώ τα κέρδη προ φόρων ως ποσοστό των ιδίων κεφαλαίων έφτασαν στο επίπεδο του 12,8% έναντι 8,4% το Οι ακαθάριστες προβλέψεις αυξήθηκαν κατά 32,4% το 2003, αντανακλώντας τόσο την επίδραση των αυστηρότερων κανόνων για το σχηματισμό προβλέψεων στο διαρκώς επεκτεινόμενο και αναδιαρθρούμενο χαρτοφυλάκιο δανείων των τραπεζών (η καθαρή αυξηση των προβλέψεων ανήλθε το 2003 σε 16,5%). Ο δείτκης κεφαλαιακής επάρκειας σε μη ενοποιημένη βάση αυξήθηκε σε 12,84% το 2003 από 12,5% το 2002, ως αποτέλεσμα της αύξησης των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων κατά 10,9% έναντι του 2002, η οποία υπερκάλυψε την αντίστοιχη αύξηση (κατά 8,5%) του σταθμισμένου κατά κίνδυνο ενεργητικού. 2004: Η ελληνική οικονομία συνέχισε να αναπτύσσεται με ταχύ ρυθμό το 2004, αν και σημειώθηκε κάποια επιβράδυνση σε σύγκριση με το Το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 4,4% το Ο πληθωρισμός υποχώρησε σε 2,9%, από 3,5% το Παρά την ανατίμηση του ευρώ, η μεγάλη αύξηση του όγκου του παγκόσμιου εμπορίου το 2004 έδωσε νέα ώθηση στις ελληνικές εξαγωγές κυρίως υπηρεσιών. Έτσι το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών υποχώρησε στο 3,9% του ΑΕΠ, από 5,7% το Παρά την αύξηση της απασχόλησης, η ανεργία παρέμεινε σε υψηλό επίπεδο το 2004, με το ποσοστό ανεργίας να διαμορφώνεται κατά μέσο όρο στο 10,5%. Με βάση τα αναθεωρημένα στοιχεία το χρέος της γενικής κυβέρνησης διαμορφώθηκε σε 110,5% του ΑΕΠ στο τέλος του 2004, έναντι 103% στο τέλος του Το δημόσιο χρέος της Ελλάδος είναι το υψηλότερο ανάμεσα στις 25 χώρες της ΕΕ και είναι σχεδόν διπλάσιο από την τιμή αναφοράς (60% του ΑΕΠ) της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Μετά την πτωτική πορεία των κερδών την περίοδο , η ανάκαμψη της οργανικής κερδοφορίας των τραπεζών που ξεκίνησε το 2003 συνεχίστηκε και κατά το Συγκεκριμένα, τα κέρδη προ φόρων μειώθηκαν κατά 11,5% σε σχέση με το Ως εκ τούτου, η αποδοτικότητα προ φόρων του συνόλου των εμπορικών τραπεζών υποχώρησε και διαμορφώθηκε στο 0,7% του μέσου ενεργητικού το 2004, έναντι 0,9% το 2003 (ο αντίστοιχος μέσος όρος για την ΕΕ ήταν 0,7%). Μείωση που υπερβαίνει τις 2 εκατοστιαίες μονάδες (σε 10,8% το 2004, από 13% το 2003), παρουσίασε η αποδοτικότητα προ φόρων των ιδίων 42

43 κεφαλαίων (ο αντίστοιχος μέσος όρος για την ΕΕ ήταν 11,1% το 2003). Ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας σε μη ενοποιημένη βάση σημείωσε αξιόλογη άνοδο, καθώς διαμορφώθηκε σε 13,5% το 2004 από 12,84% το 2003 (έναντι 12,35% στην ΕΕ). Σημαντική αύξηση (28,7%) σημείωσαν το 2004 οι ακαθάριστες προβλέψεις, οι οποίες διαμορφώθηκαν στο 0,6%. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις αυξημένες προβλέψεις από ορισμένες τράπεζες, στην αύξηση της κερδοφορίας τους και στους αναλαμβανόμενους κινδύνους στην παρούσα φάση του οικονομικού κύκλου. 2005: Το 2005 ο ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕΠ επιβραδύνθηκε στο 2,3%. Παρά την επιβράδυνση, η επίδοση της ελληνικής οικονομίας το 2005 κρίνεται ικανοποιητική, ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη ότι η άνοδος επιτεύχθηκε σε συνθήκες δημοσιονομικής προσαρμογής. Ο πληθωρισμός βάσει του εναρμονισμένου δείκτη τιμών καταναλωτή αυξήθηκε σε 3,5% το 2005 από 2,9% το 2004, κυρίως λόγω εξωγενών παραγόντων (όπως η άνοδος της τιμής του αργού πετρελαίου και η αύξηση της έμμεσης φορολογίας), ενώ η απόκλιση του από το μέσο ετήσιο πληθωρισμό διευρύνθηκε. Το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε ελαφρά το 2005 σε 9,9% από 10,5% το 2004, αλλά παρέμεινε ένα από τα υψηλότερα στην ΕΕ. Το έλλειμμα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αυξήθηκε σημαντικά το 2005 και διαμορφώθηκε στο 7,9% του ΑΕΠ, έναντι του 3,9% το 2004 και κατά μέσο όρο 7,7% το Τέλος, το ενοποιημένο χρέος της γενικής κυβέρνησης μειώθηκε σε 107,5% του ΑΕΠ από 110,5% το Όσον αφορά στις τράπεζες, τα κέρδη προ φόρων εμφάνισαν σημαντική αύξηση κατά 91,9%, καθώς τα αποτελέσματα του 2004 είχαν επιβαρυνθεί από έκτακτα έξοδα. Παράλληλα τα κέρδη του 2005 ενισχύθηκαν από έκτακτα και μη επαναλαμβανόμενα έσοδα. Τα κέρδη μετά φόρων ως ποσοστό του μέσου ενεργητικού διαμορφώθηκε στο 0,9% το 2005 (από 0,4% το 2004). Επιπλέον, τα κέρδη μετά φόρων ως ποσοστό των ιδίων κεφαλαίων το 2005 σημειώθηκε στο επίπεδο του 16,3% έναντι του 5,7% το Παράλληλα, οι ελληνικές τράπεζες αύξησαν τις προβλέψεις τους κατά 7,6%, με αποτέλεσμα να διατηρηθούν στα ίδια επίπεδα ως ποσοστό του μέσου ενεργητικού (0,6%). Η αύξηση αυτή εμφανίζεται μικρότερη από το ρυθμό αύξησης των χορηγήσεων, αλλά πρέπει να συνεκτιμηθεί το υψηλό επίπεδο στο οποίο είχαν διαμορφωθεί οι προβλέψεις το Ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας, σε ατομική βάση, παρότι μειώθηκε οριακά, διαμορφώθηκε στο ικανοποιητικό επίπεδο του 13,3% το 2005 (από 13,5%) το 2004 και δημιουργεί ένα περιθώριο εποπτικών ιδίων κεφαλαίων- επιπλέον των ελάχιστων απαιτούμενων- περίπου 7 δις ευρώ για την κάλυψη μη αναμενόμενων ζημιών, αν και η πρόσθετη αυτή δυνατότητα αμβλύνεται από τη μείωση του μεριδίου των βασικών ιδίων κεφαλαίων. 43

44 2006: Κατά το 2006 η ελληνική οικονομία εξακολούθησε να αναπτύσσεται με υψηλό ρυθμό που έφθασε το 5,5%, από 2,3% το Επίσης, ο μέσος ετήσιος πληθωρισμός υποχώρησε ελαφρά το Συγκεκριμένα ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανόδου του Εναρμονισμένου Δείκτη Τιμών Καταναλωτή διαμορφώθηκε στο 3,2% από 3,5% το Το 2006 το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών με βάση τη στατιστική του ισοζυγίου της Ελλάδος, αυξήθηκε σημαντικά και διαμορφώθηκε στο 11,1% του ΑΕΠ, από το ήδη υψηλό επίπεδο του 7,9% του ΑΕΠ το 2005 και του 7,4% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο για την πενταετία Το ενοποιημένο χρέος της γενικής κυβέρνησης μειώθηκε σε 104,6% του ΑΕΠ από 107,5% το Η άνοδος της οικονομικής δραστηριότητας το 2006 συνοδεύτηκε από σημαντική αυξηση της απασχόλησης κατά 1,9% σύμφωνα με τα στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (ΕΕΔ), και από μείωση του ποσοστού ανεργίας από 9,9% το 2005 σε 8,9% το Η ικανοποιητική κερδοφορία και κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών καθώς και η βελτίωση των συστημάτων διαχείρησης των κινδύνων τους συνέβαλαν στην ευρωστία του τραπεζικού συστήματος το Πιο συγκεκριμένα, το 2006 ο ρυθμός αύξησης της κερδοφορίας των τραπεζών και των ομίλων εμφάνισε επιβράδυνση σε σχέση με το Τα κέρδη προ μετά φόρων τω τραπεζών αυξήθηκαν κατά 6% και ανήλθηαν σε εκατ ευρώ, ενώ σε επίπεδο ομίλων αυξήθηκαν κατά 16,6% και διαμορφώθηκαν σε εκατ. ευρώ. Τα κέρδη μετά φόρων ως ποσοστό του μέσου ενεργητικού διαμορφώθηκε στο επίπεδο του 0,8% από 0,9% το Επίσης, τα κέρδη μετά φόρων ως ποσοστό των ιδίων κεφαλαίων μειώθηκε από 16,2% το 2005 σε 0,8% το Κατά το 2006, αυξήθηκαν σημαντικά οι προβλέψεις για επισφαλείς απαιτήσεις λόγω μέτρων που έλαβε η Τράπεζα της Ελλάδος αλλά και της πολιτικής των τραπεζών για αυξημένο επίπεδο προβλέψεων. Ωστόσο, δεν μεταβλήθηκε σε σχέση με το 2005 το ύψος των εν λόγω προβλέψεων ως ποσοστό του μέσου ενεργητικού (0,6%), παραμένοντας υπερδιπλάσιο σε σύγκριση με τις μεσαίου μεγέθους τράπεζες της ΕΕ (2005: 0,23%). Τέλος, ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας διαμορφώθηκε το 2006 σε 13,6%, εμφανίζοντας οριακή βελτίωση έναντι του 2005 (13,3%). Έτσι το τμήμα των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων επιπλέον του ελάχιστα απαιτούμενου ορίου διαμορφώθηκε σε 9 δις ευρώ περίπου, το οποίο μπορεί, αν καταστεί αναγκαίο, να διατεθεί για κάλυψη μη ανανμενόμενων ζημιών. 2007: Το κύριο χαρακτηριστικό των οικονομικών εξελίξεων το 2007 ήταν η διεθνής χρηματοπιστωτική αναταραχή και η άνοδος των τιμών πετρελαίου και τροφίμων στις διεθνείς αγορές. Τα φαινόμενα αυτά εκδηλώθηκαν το δεύτερο εξάμηνο του έτους και οδήγησαν σε ένταση των πληθωριστικών πιέσεων και επιβράδυνση του ρυθμού ανόδου της οικονομικής 44

45 δραστηριότητας διεθνώς. Πιο συγκεκριμένα, το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 3,5% έναντι 5,5% το Το 2007 ο μέσος ετήσιος πληθωρισμός υποχώρησε στο 2,9% από 3,2% το Η υποχώρηση του μέσου ετήσιου πληθωρισμού οφείλεται κυρίως σε προσωρινούς ευνοϊκούς παράγοντες, ιδίως όσον αφορά την εξέλιξη της τιμής των καυσίμων, οι οποίοι στη συνέχεια αντιστράφηκαν. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αυξήθηκε σημαντικά και ανήλθε στο 14,1% του ΑΕΠ έναντι 11,1% το Επιπλέον, το ενοποιημένο χρέος της γενικής κυβέρνησης ως ποσοστό του ΑΕΠ διαμορφώθηκε σε 94,5% στο τέλος του Η αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας το 2007 συνοδεύθηκε από άνοδο της απασχόλησης κατά 1,3% και μείωση του ποσοστό ανεργίας στο 8,3% (από 8,9% το 2006). Η σταθερότητα του ελληνικού τραπεζικού συστήματος διατηρήθηκε σε υψηλό επίπεδο το Οι ελληνικές εμπορικές τράπεζες που συνεχίζουν να κατέχουν σημαντικό μερίδιο της αγοράς στο ελληνικό πιστωτικό σύστημα, βελτίωσαν τα βασικά τους μεγέθη σε σχέση με το Η κερδοφορία των εμπορικών τραπεζών και των ομίλων της διατηρήθηκε σε υψηλό επίπεδο και κατά το Αναλυτικότερα τα κέρδη προ φόρων αυξήθηκαν κατά 23,6% για τις τράπεζες και 36,6% για τους τραπεζικούς ομίλους σε σχέση με το 2006, και ανήλθαν σε για τις τράπεζες και σε για τους ομίλους εκατ. ευρώ εκατ. ευρώ (θετικά συνέβαλλαν τα καθαρά έσοδα από τόκους και από προμήθειες). Οι προβλέψεις για τον πιστωτικό κίνδυνο εμφάνισαν σημαντική μείωση κατά 15,6% για τις τράπεζες, ενώ για τους ομίλους μειώθηκαν 10,7% και διαμορφώθηκαν στο 0,47% (2006: 0,63%) του μέσου ενεργητικού. Οι δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας του συνόλου των ελληνικών εμπορικών τραπεζών και των ομίλων τους υποχώρησαν κατά το 2007, αλλά εξακολουθούν να υποδηλώνουν ότι το επίπεδο κεφαλαίων παρέχει ικανοποιητικό περιθώριο για τη διασφάλιση της σταθερότητας του τραπεζικού συστήματος. Αναλυτικότερα σε επίπεδο ομίλων, ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας μειώθηκε για δεύτερο συνεχόμενο έτος και διαμορφώθηκε στο 11,2% (έναντι ελάχιστου απαιτούμενο ορίου 8%), παραμένοντας όμως σε επίπεδο ανάλογο με εκείνο των μεγάλων και διεθνοποιημένων τραπεζών της ΕΕ (11,1%). Η μείωση αυτή οφείλεται στην ταχύτερη αύξηση του σταθμισμένου ως προς το ενεργητικού των τραπεζικών ομίλων (κατά 27,8% το 2007 έναντι του 2006) σε σύγκριση με τα εποπτικά ίδια κεφάλαια τους (που αυξήθηκαν κατά 16,7%). 2008: Το 2008, η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται εν μέσω της μεγαλύτερης χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης από τη δεκαετία του 1930 καθώς οι ισχυρές αναταράξεις, που ξεκίνησαν τον Αύγουστο του 2007 στις Η.Π.Α. και μεταδόθηκαν σε όλο τον κόσμο, συνεχίζονται για δεύτερο έτος. Η κρίση αυτή έχει αναδείξει τις μακροοικονομικές 45

46 ανισορροπίες και τις διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας. Όσον αφορά στα βασικά μεγέθη της ελληνικής οικονομίας, το ΑΕΠ υποχώρησε στο -0,2% από 3,5% το 2007 κυρίως λόγω της μεγάλης μείωσης των επενδύσεων. Ο πληθωρισμός, εμφάνισε μεγάλη μεταβλητότητα στην διάρκεια του έτους και διαμορφώθηκε στο 4,1%. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών διευρύνθηκε σε 14,4% του ΑΕΠ το 2008 από 14,1% του ΑΕΠ το Η διεύρυνση του ελλείμματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών αντανακλά κυρίως τις αυξημένες καθαρές πληρωμές για καύσιμα (παρά το γεγονός ότι η διεθνής τιμή του πετρελαίου υποχώρησε σημαντικά τους τελευταίους μήνες του 2008), καθώς και για τόκους-μερίσματα-κέρδη (προκειμένου να εξυπηρετηθεί το αυξανόμενο εξωτερικό χρέος). Η εν εξελίξει διεθνής οικονομική κρίση ανέδειξε με τον πλέον έντοκο και σαφή τρόπο τους κινδύνους που εγκυμονεί για μια χώρα το δημόσιο χρέος όταν παραμένει σε υψηλά επίπεδα επί μεγάλο χρονικό διάστημα. Το ενοποιημένο χρέος της γενικής κυβέρνησης αυξήθηκε και διαμορφώθηκε σε 95,5% του ΑΕΠ (έναντι του 94,8% το 2007). Το ποσοστό ανεργίας για το 2008 υποχώρησε στο 7,6% από 8,3% το Οι συνθήκες δυσλειτουργίας των διεθνών αγορών χρήματος και κεφαλαίων το 2008, οι οποίες είχαν αποτέλεσμα και την επιδείνωση του διεθνούς και του εγχώριου μακροοικονομικού περιβάλλοντος, ιδίως μετά το Σεπτέμβριο του 2008, επέδρασαν αρνητικά στους παράγοντες που επηρεάζουν το ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Τα κέρδη μετά από φόρους των τραπεζικών ομίλων υποχώρησαν σημαντικά το 2008 σε σχέση με το 2007 (- 42,8%) και ανήλθαν σε 2,6 δις ευρώ. Αυτή η μείωση των κερδών περιορίζεται σε -34,6% αν δεν ληφθούν υπόψη τα μη επαναλαμβανόμενα κέρδη που είχαν καταγραφεί το Από την άλλη πλευρά, ο σχηματισμός ιδιαίτερα υψηλών προβλέψεων συνέβαλε ώστε να αυξηθούν οι συσσωρευμένες προβλέψεις για τον πιστωτικό κίνδυνο (2008: 6,6 δις ευρώ, 2007: 5,4 δις ευρώ). Μείωση παρατηρήθηκε στο Δείκτη Κεφαλαιακής Επάρκειας (ΔΚΕ) των τραπεζικών ομίλων, ο οποίος διαμορφώθηκε σε 9,5% (από 11,2% στο τέλος του 2007), καθώς το σταθμισμένο ενεργητικό αυξήθηκε, ενώ τα εποπτικά ίδια κεφάλαια μειώθηκαν οριακά. 2009: Η ελληνική οικονομία αντιμετωπίζει μια βαθιά κρίση, με κύρια χαρακτηριστικά το πολύ μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα, το τεράστιο χρέος και τη συνεχή διάβρωση της ανταγωνιστικής της θέσης. Τα προβλήματα αυτά προϋπήρχαν της διεθνούς κρίσης του 2008 και ήταν αναπόφευκτο, χωρίς τολμηρές και αποφασιστικές παρεμβάσεις, να οδηγήσουν, αργά ή γρήγορα, σε αδιέξοδο. Παράλληλα, η διεθνής κρίση μεγέθυνε τις συσσωρευμένες αρνητικές επιπτώσεις αυτών των χρόνιων αδυναμιών και επιτάχυνε την πτωτική πορεία της οικονομίας. 46

47 Μετά από μια δεκαετία θετικών επιδόσεων, το ΑΕΠ το 2009 μειώθηκε κατά -3,1%, επηρεαζόμενο κυρίως από τη μεγάλη πτώση των επενδύσεων, αλλά και της ιδιωτικής κατανάλωσης και των εξαγωγών. Φυσικά η μείωση θα ήταν μεγαλύτερη αν η δημόσια κατανάλωση δεν εμφάνιζε έντονη άνοδο. Ο πληθωρισμός για την ίδια χρονιά σημειώθηκε στο 1,2% από 4,1% το Η ανατροπή των ευνοϊκών αυτών συνθηκών οδήγησε στην κατακόρυφη αύξηση του λόγου χρέους προς ΑΕΠ, ιδιαίτερα το 2009 το ενοποιημένο χρέος της γενικής κυβέρνησης παρουσίασε πολύ μεγάλη άνοδο (15,5 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ) και έφθασε στο 114,7% του ΑΕΠ. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Ελλάδος διευρυνόταν συνεχώς τα τελευταία χρόνια και το 2008 έφθασε στο 14,6% του ΑΕΠ. Το 2009 υποχώρησε προσωρινά στο 11,2%, αποκλειστικά λόγω της ύφεσης, ενώ εφέτος αναμένεται να αυξηθεί και πάλι (πρόβλεψη που επιβεβαιώνεται από τα διαθέσιμα στοιχεία για το πρώτο δίμηνο του 2010, αφού αυτά προσαρμοστούν ως προς την επίδραση έκτακτων και παροδικών παραγόντων). Το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε στο 9,5% από 7,6% το Οι κυριότερες εξελίξεις στον τραπεζικό κλάδο τo 2009 ήταν η βελτίωση της κεφαλαιακής επάρκειας των ελληνικών εμπορικών τραπεζών παρά τη σημαντική υποχώρηση της κερδοφορίας τους, η περαιτέρω επιδείνωση της ποιότητας του χαρτοφυλακίου δανείων και, τέλος, ο σημαντικός περιορισμός των πηγών άντλησης ρευστότητας, με αποτέλεσμα την αυξανόμενη εξάρτηση από το Ευρωσύστημα. Αναλυτικότερα, το 2009 τα προ φόρων κέρδη των ελληνικών εμπορικών τραπεζών υποχώρησαν σημαντικά σε σχέση με το 2008, τόσο σε επίπεδο τραπεζών (-93,7%) όσο και σε επίπεδο ομίλων (-59,6%), και ανήλθαν σε 66 εκατ. ευρώ και 1,3 δις ευρώ αντίστοιχα. Οι ελληνικοί τραπεζικοί όμιλοι προέβησαν σε σημαντικές προβλέψεις απομείωσης για το χαρτοφυλάκιο μετοχών (260 εκατ. ευρώ) και εταιρικών ομολόγων τους (140 εκατ. ευρώ), γεγονός που επιβάρυνε τα κέρδη προ φόρων του 2009 Σημαντική βελτίωση, τόσο ποσοτική όσο και ποιοτική, καταγράφηκε το 2009 όσον αφορά τα εποπτικά ίδια κεφάλαια των τραπεζών. Στο τέλος του 2009 ο Δείκτης Κεφαλαιακής Επάρκειας διαμορφώθηκε για μεν τις τράπεζες σε 13,2%, για δε τους τραπεζικούς ομίλους σε 11,8%. Θετική συμβολή στις ανωτέρω εξελίξεις είχαν η κεφαλαιακή ενίσχυση με την έκδοση προνομιούχων μετοχών βάσει της σχετικής ρύθμισης του Ν. 3723/2008, καθώς και η επιπλέον κεφαλαιακή ενίσχυση ορισμένων τραπεζών μέσω της αύξησης του μετοχικού τους κεφαλαίου με την καταβολή μετρητών και τη χρήση των κερδών που παρακρατήθηκαν από τις τράπεζες λόγω της μη διανομής μερίσματος. 47

48 2010: Το πρώτο σημαντικό γεγονός είναι η εφαρμογή της Συμφωνίας Στήριξης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), σε τρεις διαδοχικές αξιολογήσεις, εκτίμησαν θετικά την πορεία εφαρμογής των όρων του Μνημονίου, γεγονός που επέτρεψε τη συνέχιση της χρηματοδότησης χωρίς καθυστερήσεις. Αποτράπηκαν έτσι οι αρνητικές εξελίξεις που τον Απρίλιο του 2010 έμοιαζαν αναπόφευκτες και δόθηκε στην οικονομία μια ευκαιρία, ένα χρονικό περιθώριο για να προχωρήσει στις μεγάλες αλλαγές που χρειάζονται. Το ΑΕΠ μειώθηκε το 2010 κατά -4,9%, επηρεαζόμενο αποκλειστικά από την εγχώρια ζήτηση συγκεκριμένα την υποχώρηση της ιδιωτικής κατανάλωσης κατά 4,5%, της δημόσιας κατανάλωσης κατά 6,5% και των ακαθάριστων επενδύσεων πάγιου κεφαλαίου κατά 16,5%. Ταυτόχρονα, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών εμφάνισε μόνο περιορισμένη υποχώρηση στο 10,4% του ΑΕΠ (από 11,2% το 2009), ο πληθωρισμός έφθασε το 4,7%, ενώ το μέσο ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε στο 12,5%. Το 2010 το χρέος της γενικής κυβέρνησης εκτιμήθηκε περίπου στα 330,4 δις ευρώ. Το μέγεθος αυτό αντιστοιχεί στο 143,5% του ΑΕΠ. Οι δυσμενείς μακροοικονομικές και δημοσιονομικές συνθήκες στην Ελλάδα αποτέλεσαν τις κύριες αιτίες των προβλημάτων που αντιμετώπισε ο εγχώριος τραπεζικός τομέας το Πρώτον, επηρέασαν δυσμενώς την ικανότητα των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων να αποπληρώνουν τα δάνειά τους, με αποτέλεσμα την αύξηση των δανείων σε καθυστέρηση. Δεύτερον, τροφοδότησαν τους φορείς της οικονομίας με απαισιοδοξία και αβεβαιότητες, που συνέβαλαν στη μεγάλου ύψους μείωση καταθέσεων. Και τρίτον, οδήγησαν στην υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας των τραπεζών και συνακόλουθα των προϊόντων που αυτές χρησιμοποιούν ως ενέχυρο για τη λήψη χρηματοδότησης από το Ευρωσύστημα. Μέσα στο αντίξοο αυτό περιβάλλον, το τραπεζικό σύστημα κατέγραψε ζημίες τόσο σε ατομική όσο και σε ενοποιημένη βάση, σε περίοδο κατά την οποία η ρευστότητά του δεχόταν πολύπλευρες πιέσεις. Ανασχετικά στις πιέσεις αυτές λειτούργησαν τα έκτακτα μέτρα παροχής χρηματοδότησης από την ΕΚΤ, η χρονική και ποσοτική επέκταση των μέτρων ενίσχυσης του Ν. 3723/2008,49 καθώς και έμμεσα ο μηχανισμός στήριξης από τις χώρες της ζώνης του ευρώ και το ΔΝΤ. Θετική εξέλιξη αποτελεί το γεγονός ότι εν μέσω πολλαπλών αντίξοων συνθηκών το τραπεζικό σύστημα κατόρθωσε να βελτιώσει την κεφαλαιακή του βάση. Το αντίξοο μακροοικονομικό περιβάλλον επηρέασε αναπόφευκτα και την αποδοτικότητα των τραπεζών, με αποτέλεσμα το 2010 να καταγραφούν ζημίες τόσο σε επίπεδο τραπεζών όσο και σε ενοποιημένη βάση. Σε επίπεδο τραπεζών, οι ζημίες προ φόρων σημειώθηκαν στο επίπεδο των εκατ ευρώ το 2010, έναντι 2 εκατ. κερδών το 2009, και σε επίπεδο ομίλων

49 εκατ ευρώ έναντι κερδών εκατ. ευρώ το Οι ζημίες μετά φόρων σε επίπεδο τραπεζών διαμορφωθήκαν σε εκατ. ευρώ έναντι 404 εκατ ευρώ το 2009 και σε επίπεδο ομίλων εκατ ευρώ το 2010 έναντι κερδών 648 το Οι ζημίες αυτές οφείλονται αφενός στη μείωση των λειτουργικών εσόδων, τα οποία υποχώρησαν σε σύγκριση με το 2009 κατά 10,7% και 7,5% σε επίπεδο τραπεζών και τραπεζικών ομίλων αντίστοιχα, και αφετέρου στο σχηματισμό αυξημένων προβλέψεων για τον πιστωτικό κίνδυνο (κατά 28,3% και 18,8% σε επίπεδο τραπεζών και τραπεζικών ομίλων αντίστοιχα). Ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας διαμορφώθηκε για τις τράπεζες σε 13,8%, και για τους τραπεζικούς ομίλους σε 12,2%. 2011: Η οικονομική ύφεση που άρχισε το 2008 συνεχίζεται αμείωτη. Το 2011 το ετήσιο ΑΕΠ μειώθηκε κατά -7,1% (α τρίμ.: -8,0%, β τρίμ.: -7,3%, γ τρίμ.: -5,0%, δ τρίμ.: -7,5%). Μάλιστα η κατάσταση επιδεινώθηκε το δ τρίμηνο, αντανακλώντας, μεταξύ άλλων, το γεγονός ότι η αβεβαιότητα παρέμενε αυξημένη. Στην υποχώρηση του ΑΕΠ συνέβαλαν τόσο η μείωση της κατανάλωσης όσο και η μείωση των επενδύσεων. Ειδικότερα, η μείωση των επενδύσεων υπερέβη το 20% και ήταν αισθητά υψηλότερη από την προβλεπόμενη. Η υποχώρηση του αριθμού των απασχολουμένων οδήγησε σε άνοδο του αριθμού των ανέργων σε 876,9 χιλ. (κατά μέσο όρο) το Το μέσο ποσοστό ανεργίας το 2011 ήταν 17,7%, δηλ. κατά 5,2 εκατοστιαίες μονάδες υψηλότερο από ότι το Η διαμόρφωση του ρυθμού του πληθωρισμού στη διάρκεια του 2011 επηρεάστηκε κατά κύριο λόγο από τις αυξήσεις της έμμεσης φορολογίας. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανόδου του Εναρμονισμένου Δείκτη Τιμών Καταναλωτή υποχώρησε στο 3,3% το 2011, από 4,7% το Οι συνθήκες που επικράτησαν στην εσωτερική και τη διεθνή αγορά κατά τη διάρκεια του 2011 συνετέλεσαν στον περιορισμό του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών κατά 8,2% και στη διαμόρφωσή του σε 21,1 δις ευρώ ή 9,8% του ΑΕΠ, από 10,1% του ΑΕΠ το 2010, 11,1% το 2009 και 14,9% το Η ύφεση στην εγχώρια αγορά κατά την περίοδο είχε αποτέλεσμα να μειωθεί η δαπάνη για εισαγωγές σχεδόν όλων των κατηγοριών προϊόντων εκτός των καυσίμων. Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις, το 2011 το ενοποιημένο χρέος της γενικής κυβέρνησης ως ποσοστό του ΑΕΠ αναμένεται να διαμορφωθεί σε περίπου 165% του ΑΕΠ, έναντι περίπου 145,0% το Ο τραπεζικός κλάδος δέχθηκε έντονες και αυξανόμενες πιέσεις κατά τη διάρκεια του Όσον αφορά την κερδοφορία, οι τράπεζες εμφάνισαν ζημίες (μετά από φόρους) ύψους 7,4 δις ευρώ και αντιστοίχως οι τραπεζικοί όμιλοι ζημίες ύψους 7,3 δις ευρώ. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλαν κυρίως: οι ζημίες από την αρχική συμφωνία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 49

50 21/07/2011 για τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στην ανταλλαγή ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου (PSI), ο σχηματισμός υψηλότερων προβλέψεων για την κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου, συνέπεια του ταχέως επιδεινούμενου μακροοικονομικού περιβάλλοντος που επιδρά αρνητικά στη χρηματοοικονομική κατάσταση των δανειοληπτών, η υποχώρηση της οργανικής κερδοφορίας (δηλ. των καθαρών εσόδων από τόκους και από προμήθειες) λόγω του περιορισμού των τραπεζικών εργασιών στον οποίο επίσης συμβάλλει, μεταξύ άλλων, η οικονομική ύφεση. Ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας διαμορφώθηκε για τις τράπεζες στο 11,7% για τους δε τραπεζικούς ομίλους στο 10,1%. 2012: Η ελληνική οικονομία συνέχισε να βρίσκεται σε βαθιά ύφεση και το Σύμφωνα με τις προκαταρτικές εκτιμήσεις της ΕΛΣΤΑΤ, το 2012 το ΑΕΠ υποχώρησε με μέσο ρυθμό της τάξεως του -6,4%. Το 2012 οι παράγοντες που συνέβαλαν ιδιαίτερα στην ύφεση ήταν η μείωση της εγχώριας ζήτησης (της ιδιωτικής και της δημόσιας κατανάλωσης και των επενδύσεων), καθώς και η εξασθένηση της ανάκαμψης της διεθνούς οικονομίας και ειδικότερα η ύφεση στη ζώνη του ευρώ, οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα να περιοριστεί το διεθνές εμπόριο και επομένως και η θετική συμβολή της αύξησης των εξαγωγών. Το ποσοστό ανεργίας έφθασε το γ τρίμηνο του 2012 στο 24,8% και είναι το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 μετά από εκείνο της Ισπανίας (25,0%), σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Έρευνα Εργατικού Δυναμικού (ΕΕΕΔ). Το 2012 ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανόδου του Εναρμονισμένου Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ) επιβραδύνθηκε δραστικά στο 1,5%, από 3,3% το 2011 και 4,7% το 2010 (επίπεδα που αντανακλούσαν τις μεγάλες αυξήσεις της έμμεσης φορολογίας). Η δραστική μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών το 2012 οφείλεται σε συνδυασμό των επιδράσεων διαφόρων παραγόντων, τόσο της εσωτερικής αγοράς όσο και του διεθνούς οικονομικού περιβάλλοντος. Έτσι, 2012 το ύψος του ελλείμματος μειώθηκε μόλις στο 1/4 περίπου του αντιστοίχου του 2011, δηλαδή σε 5,6 δις ευρώ, έναντι 20,6 δις ευρώ το 2011.Το έλλειμμα περιορίστηκε στο 2,9% του ετήσιου ΑΕΠ το 2012 (έναντι 9,9%το 2011 και 14,9% το 2008). Το ενοποιημένο χρέος της Γενικής Κυβέρνησης ως ποσοστό του ΑΕΠ διαμορφώθηκε το 2012 σε επίπεδο 161,0% του ΑΕΠ, παρουσιάζοντας μείωση κατά 9,7 περίπου ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2011 (σε αυτό επηρέασε η συμφωνία ανταλλαγής ομολόγων- PSI). Το 2012 το τραπεζικό σύστημα δέχθηκε αυξημένες πιέσεις στην κεφαλαιακή επάρκεια και τη ρευστότητά του και παράλληλα καταγράφηκε και περαιτέρω χειροτέρευση της ποιότητας του χαρτοφυλακίου δανείων των τραπεζών. Κομβικής σημασίας για το μέλλον του τραπεζικού 50

51 % συστήματος αποτέλεσαν η ολοκλήρωση της μεταβατικής ανακεφαλαιοποίησης των συστημικών τραπεζών (η Alpha Bank, η Eurobank, η Εθνική Τράπεζα και η Τράπεζα Πειραιώς) και η σταδιακή προσαρμογή του συστήματος, μέσω εφαρμογής μέτρων εξυγίανσης και της αξιοποίησης συνεργειών, στις νέες συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί. Με βάση τα δημοσιευμένα οικονομικά στοιχεία, οι ελληνικές εμπορικές τράπεζες με μετοχές εισηγμένες στο ΧΑ εμφάνισαν ζημίες (μετά από φόρους) ύψους 5,7 δις ευρώ και οι τραπεζικοί όμιλοι ζημίες ύψους 5,1 δις ευρώ. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλαν κυρίως: η υποχώρηση των καθαρών εσόδων από τόκους και προμήθειες, λόγω του περιορισμού των τραπεζικών εργασιών και του αυξημένου κόστους άντλησης ρευστότητας, απόρροια της ανοδικής πορείας των επιτοκίων καταθέσεων λιανικής για μεγάλο μέρος του 2012 αλλά και της αυξημένης προσφυγής των πιστωτικών ιδρυμάτων σε έκτακτη χρηματοδότηση από την ΤτΕ, η καταγραφή ζημιών από χρηματοοικονομικές πράξεις, ο σχηματισμός υψηλότερων προβλέψεων για την κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου, καθώς οι δυσμενείς μακροοικονομικές συνθήκες επιδρούν αρνητικά στη χρηματοοικονομική κατάσταση νοικοκυριών και επιχειρήσεων και ο σχηματισμός πρόσθετων προβλέψεων ως απόρροια της Συμμετοχής του Ιδιωτικού Τομέα (PSI) στην αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους. Διαγραμματικά, η εξέλιξη των εξεταζόμενων μακροοικονομικών δεικτών AEΠ, πληθωρισμός και η τιμή ακινήτων παρουσιάζονται παρακάτω στους Πίνακες 8 και 9: Διαχρονική πορεία μακροοικονομικών δεικτών ΑΕΠ-Πληθωρισμού στην Ελλάδα κατά τα έτη inf gdp Πίνακας 8 Πηγή: (2014) 51

52 Διαχρονική πορεία του Δείκτη Τιμών Ακινήτων στην Ελλάδα κατά τα έτη (έτος βάσης 1997) prop 50 0 Πίνακας 9 Πηγή: (2014) Πιο συγκεκριμένα για την κρίσιμη περίοδο των ετών σημειώθηκαν ιδιαίτερα σημαντικές εξελίξεις στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και αποτέλεσαν το εφαλτήριο για τα οικονομικά τεκταινόμενα σε ευρωπαϊκό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Καταρχήν, κατά την περίοδο αυτή το χρηματοπιστωτικό σύστημα στην Ευρώπη, δέχθηκε πολλές μεταρρυθμίσεις και νέους κανόνες λειτουργίας και εποπτείας με την έκδοση και εφαρμογή σχετικών οδηγιών και κανονισμών που θέσπισε η Επιτροπή της Βασιλείας με τη Βασιλεία ΙΙ. Στην Ελλάδα, οι κανόνες αυτοί άρχισαν να εφαρμόζονται κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2007, την περίοδο βέβαια που ξέσπασε και η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση (όταν έγινε φανερό ότι πολλοί δανειολήπτες στις ΗΠΑ αδυνατούσαν να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους που προέρχονταν από το sub-primes 33 ). Η κρίση αυτή πολύ γρήγορα επεκτάθηκε σε όλες τις ανεπτυγμένες χρηματοπιστωτικές αγορές με δυσμενείς συνέπειες για τις τράπεζες, τις επιχειρήσεις και τα ίδια τα κράτη. Στην Ελλάδα, η επερχόµενη εγχώρια ύφεση ήταν τότε σχετικά αναμενόμενη και τα αίτια της δεν εντοπίζονται στην αγορά ακινήτων της διεθνούς κρίσης. Τα µεγάλα και διαρκή δηµοσιονοµικά ελλείµµατα της χώρας, που δεν επέτρεψαν να µειωθεί το δηµοσιονοµικό χρέος, δεν είχαν ποτέ αντιµετωπιστεί αποτελεσματικά µε διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις. Το χρέος αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη συστηματική υστέρηση των φορολογικών 33 δάνεια που δόθηκαν σε πιστούχους με χαμηλή πιστοληπτική ικανότητα και υψηλό κίνδυνο αθέτησης, είχαν υψηλά επιτόκια, δυσμενείς όρους αποπληρωμής και κακής ποιότητας εξασφαλίσεις 52

53 εσόδων εξαιτίας της φοροδιαφυγής. Η χώρα μας εμφανίζει συστηματικά σημαντικά ελλείμματα άνω του 3% του ΑΕΠ όλη την περίοδο από το 1991 μέχρι και το Η συμμετοχή όμως των εγχώριων τραπεζών στις ευρωπαϊκές και διεθνείς διατραπεζικές αγορές επηρέασε τη ρευστότητα τους και οδήγησε σε αύξηση των επιτοκίων. Στο επόμενο διάγραμμα, παρουσιάζεται η εξέλιξη του όγκου των συναλλαγών (σε τετραγωνικά μέτρα) στην αγορά ακινήτων και η εξέλιξη των τιμών για τα έτη στην Ελλάδα. Παρατηρείται κυρίως μια σημαντική πτώση του όγκου των συναλλαγών. Ο αριθμός (απόλυτος) των συναλλαγών έπεσε επίσης, από 39,7 χιλιάδες το 1 ο τρίμηνο του 2007 σε περίπου 7,5 χιλιάδες το 4 ο τρίμηνο του Παράλληλα, παρατηρήθηκε προτίμηση των αγοραστών προς μικρότερα και φθηνότερα ακίνητα. Παράλληλα, διογκώθηκε το απόθεμα αδιάθετων κατοικιών το οποίο όμως φαίνεται να σταθεροποιείται κατά τη διετία όπου η κατασκευαστική δραστηριότητα τείνει να ελαχιστοποιείται. Εξέλιξη τιμής ακινήτων στην Ελλάδα Πίνακας 10 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος (Δεκέμβριος 2012) Το νέο πλαίσιο για την άσκηση της δραστηριότητας των τραπεζικών ιδρυμάτων και την κεφαλαιακή τους επάρκεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση διαμορφώθηκε με την υιοθέτηση των οδηγιών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου (2006/48/ΕΚ και 2006/49/ΕΚ) με τις οποίες ενσωματώθηκαν στο θεσμικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι βασικές αρχές και κανόνες του νέου Συμφώνου της Επιτροπής της Βασιλείας, γνωστού ως Βασιλεία ΙΙ (Basel II). Η ενσωμάτωση αυτών των οδηγιών έγινε στην Ελλάδα με το νόμο 3601/

54 Η Τράπεζα της Ελλάδος, ως εποπτική αρχή του τραπεζικού τομέα έχει καθιερώσει κανόνες λειτουργίας των τραπεζών με γνώμονα την προστασία των καταθετών και τη διατήρηση της σταθερότητας ολόκληρου του χρηματοοικονομικού συστήματος. Οι κανόνες καλύπτουν το σύνολο των κινδύνων που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες και έχουν στόχο να εξασφαλίσουν την ευρωστία τους ώστε σε περίπτωση κρίσης να έχουν τη δυνατότητα να απορροφήσουν μη αναμενόμενες ζημίες. Από τους σημαντικότερους κανόνες λειτουργίας είναι αυτοί που αφορούν τα ελάχιστα κεφάλαια με τα οποία επιτρέπεται να λειτουργεί μια τράπεζα. Τα εποπτικά κεφάλαια υπολογίζονται με βάση τους ρυθμιστικούς κανόνες που έχουν θεσπίσει οι εποπτικές αρχές. Στην ενότητα που ακολουθεί παρουσιάζεται μια επίσημη έρευνα που διεξήχθη σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με αφορμή την κρίση που προέκυψε, με σκοπό να διερευνήσει την αντοχή του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος σε περίπτωση περεταίρω επιδείνωσης του μακροοικονομικού περιβάλλοντος Πανευρωπαϊκή άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων Γενικό πλαίσιο Μια από τις πιο πρόσφατες και πιο σημαντικές μελέτες που διενεργήθηκαν για να μετρήσουν την αντοχή του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος σε περίπτωση επιδείνωσης της κατάστασης στην οικονομία, είναι η πανευρωπαϊκή άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων, η οποία εκτελέστηκε με τη μέθοδο του stress testing. Η άσκηση αυτή αξίζει να αναλυθεί καθώς ανέδειξε την πραγματική αντίδραση των ευρωπαϊκών τραπεζών στις υφιστάμενες και πιθανές μελλοντικές αντίξοες συνθήκες στην οικονομία. Η πανευρωπαϊκή άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων, έλαβε χώρα το σε 91 Πιστωτικά Ιδρύµατα της ΕΕ από 20 κράτη μέλη (που καλύπτουν τουλάχιστον το 50% του τραπεζικού τομέα κάθε χώρας, σε ενοποιημένη βάση), καλύπτοντας πάνω από το 65% του συνόλου του Ενεργητικού του Τραπεζικού Συστήµατος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με σκοπό να αξιολογήσει την αντοχή των Ευρωπαϊκών Πιστωτικών Ιδρυµάτων σε ιδιαίτερα δυσµενή, αλλά πιθανά, σενάρια και τη φερεγγυότητα σε υποθετικές ακραίες καταστάσεις κάτω από συγκεκριµένες περιοριστικές συνθήκες. Οργανώθηκε από την Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή (ΕΒΑ), σε συνεργασία µε την Τράπεζα της Ελλάδος, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα 34,34 European Banking Authority, 2011, EU-Wide Stress Test Aggregate Report 54

55 (ECB) την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (EC) και το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο Συστηµικού Κινδύνου (ESRB). Στόχος της άσκησης είναι η αξιολόγηση της συνολικής ικανότητας του τραπεζικού τομέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να απορροφήσει τυχόν περαιτέρω σημαντικούς οικονομικούς και χρηματοπιστωτικούς κραδασμούς. Πιο συγκεκριμένα, τo stress tests που διενεργήθηκε δεν ήταν τίποτα άλλο παρά ένα γενικό μακροοικονομικό σενάριο που εφαρμόστηκε σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εξέτασε την ευαισθησία του Ευρωπαϊκού Τραπεζικού Συστήματος σε συνθήκες ύφεσης και παράγοντες που το επηρέαζαν εξωγενώς όπως τα επιτόκια, η οικονομική ανάπτυξη και η ανεργία. Τα stress tests φυσικά δεν μπορούσαν να εντοπίσουν όλα τα πιθανά αποτελέσματα της υφιστάμενης κρίσης. Αλλά η διαφάνεια που τηρήθηκε κατέστησε δυνατόν ώστε οι επενδυτές και οι αναλυτές της αγοράς να έχουν μια ολοκληρωμένη και τεκμηριωμένη εικόνα από την ανθεκτικότητα του Ευρωπαϊκού Τραπεζικού συστήματος. Η άσκηση αποτελεί σημαντικό βήμα στην κατεύθυνση της ενίσχυσης της σταθερότητας του τραπεζικού τομέα στην ΕΕ και τη ζώνη του ευρώ. Το δυσμενές σενάριο περιελάμβανε υποθετικές δυσμενείς συνθήκες σε μακροοικονομικούς δείκτες, όπως για παράδειγμα υψηλή ανεργία, πτώση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (GDP) και μεγάλες διακυμάνσεις στις αξίες των ακινήτων. Στην άσκηση χρησιμοποιήθηκαν δύο σενάρια για το 2011 και το : I. Το βασικό Το βασικό σενάριο συμβαδίζει με τις υπάρχουσες μακροοικονομικές εκτιμήσεις για το 2010 και το 2011, και II. Το δυσμενές Το δυσμενές σενάριο ενσωματώνει ακραίους κινδύνους, που σχετίζονται κατά κύριο λόγο με τον κίνδυνο χρέους χώρας και μια σημαντική επιδείνωση των μακροοικονομικών συνθηκών. Το δυσμενές σενάριο έχει σχεδιαστεί ως ένα σενάριο ιδιαίτερα δυσμενών υποθέσεων (τύπου what-if), που είναι πολύ απίθανο να πραγματοποιηθούν. Οι παραδοχές και η µεθοδολογία δηµιουργήθηκαν για να αξιολογήσουν την κεφαλαιακή επάρκεια των πιστωτικών ιδρυµάτων έναντι του 5% των Κύριων Βασικών Ιδίων Κεφαλαίων (Core Tier 1) ως σηµείου αναφοράς, και έχουν σκοπό την ανάκτηση της εµπιστοσύνης όσον 55

56 αφορά την ανθεκτικότητα των πιστωτικών ιδρυµάτων που συµµετείχαν στην άσκηση. Τα δυσµενή σενάρια ακραίων καταστάσεων διαµορφώθηκαν από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και καλύπτουν χρονικό ορίζοντα δύο ετών ( ). Η άσκηση διενεργήθηκε µε βάση την παραδοχή των στοιχείων Ισολογισµού του εκεµβρίου Η άσκηση δεν λαµβάνει υπόψη τις γενικές προβλέψεις που διαθέτουν τα πιστωτικά ιδρύµατα, ορισµένα γεγονότα που ήδη έχουν συµβεί, καθώς και µελλοντικές επιχειρηµατικές στρατηγικές και διοικητικές ενέργειες. To δείγμα το τραπεζών που χρησιμοποιήθηκε 36, σύμφωνα την αναφορά της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών (European Bank Authority), ξεκίνησε με ισχυρή μέση κεφαλαιακή θέση, και πιο συγκεκριμένα ο μέσος όρος του δείκτη Core Tier I ήταν στο επίπεδο του 8,9%. Κατά την αρχή της χρήσης του 2011 το ποσοστό αυτό περιελάμβανε ποσό 160 δις από κρατικές ενισχύσεις με σκοπό να λάβουν μέτρα οι Ευρωπαϊκές Κυβερνήσεις ώστε να ενισχύσουν τους ισολογισμούς των εγχώριων τραπεζών. Στο τέλος της ίδιας χρήσης το κεφάλαιο περιελάμβανε 50 δις από τα κέρδη εις νέον του Συνοπτικά τα αποτελέσματα των stress tests για τις Ευρωπαϊκές Τράπεζες ήταν τα ακόλουθα: i. Με βάση τα στοιχεία από τους ισολογισμούς (31/12/2010) των επιμέρους τραπεζών, 20 τράπεζες παρουσίασαν τιμή στο δείκτη Core Tier I μικρότερη του 5% κάτω από τις δυσμενείς συνθήκες, ήτοι ποσοστό περίπου 22% του αριθμού των τραπεζών που συμμετείχαν. Το συνολικό έλλειμμα ανήλθε στο ποσό των 26,8 δις. ii. Η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών επέτρεψε να συμπεριληφθούν στην άσκηση πολύ συγκεκριμένες ενέργειες που έλαβαν χώρα μέχρι και τέλος Απριλίου. Βέβαια κατά το διάστημα αυτό, στις τράπεζες δόθηκαν κίνητρα για την ενίσχυση της κεφαλαιακής τους δομής iii. Κατά το διάστημα Ιανουάριο με Απρίλιο του 2011, τα συνολικά τραπεζικά κεφάλαια αυξήθηκαν κατά 50 δις iv. Αν ληφθούν υπόψη οι αυξήσεις στα κεφάλαια των τραπεζών, τότε η έρευνα έδειξε ότι 8 τράπεζες παρουσίασαν τιμή κάτω του 5% στο δείκτη Core Tier I κατά τον χρονικό 36 Να σημειωθεί εδώ πως από οι 59 από τις 91 τράπεζες που συμμετείχαν στο test χρησιμοποιούν ως μέθοδο την εσωτερική μέθοδο αξιολόγησης- IRB 37 European Banking Authority, 2011, EU-Wide Stress Test Aggregate Report 56

57 ορίζοντα σημειώνοντας έλλειμμα 2,5 δις, με 16 τράπεζες να παρουσιάζουν τον ίδιο δείκτη με τιμές ανάμεσα στο 5% και 6%. v. Το δυσμενές σενάριο είχε σαν αποτέλεσμα και στα αποτελέσματα των τραπεζών. Πιο συγκεκριμένα έδειξαν ότι πρέπει να σημειωθούν προβλέψεις ύψους 200 δις για κάθε μια από τις δύο χρονιές. Το υψηλό επίπεδο προβλέψεων σε συνδυασμό με την μειωμένη κερδοφορία είχαν σαν συνέπεια, ότι κατά το δυσμενές σενάριο, το καθαρό εισόδημα από τόκους αλλά και τα αποτελέσματα προ προβλέψεων για τον διετές χρονικό ορίζοντα μελέτης, είναι σχεδόν κατά ένα τρίτο μικρότερα από τους αντίστοιχους δείκτες του έτους vi. Για τις τράπεζες που παρουσίασαν τιμή κάτω του 5% στο δείκτη Core Tier I, η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών συνέστησε στις εθνικές εποπτικές αρχές να προχωρήσουν έως το τέλος του 2011 στο σχεδιασμό ενός πλάνου ώστε να ανακτήσουν κεφάλαια για να πετύχουν την αποδεκτή τιμή του 5% για το συγκεκριμένο δείκτη τιμή. Οι ενέργειες αυτές μπορεί να είναι περιορισμός των μερισμάτων, η απομόχλευση, η προσέλκυση νέων κεφαλαίων ή η μετατροπή χαμηλής ποιότητας κεφαλαίων σε βασικά ίδια κεφάλαια (Core Tier Ι capital). Σύμφωνα με τους δημοσιευμένους ισολογισμούς κατά το κλείσιμο του έτους 2010, για το σύνολο των τραπεζών, και λαμβάνοντας υπόψη τις κεφαλαιακές αυξήσεις που πραγματοποιήθηκαν ενόψει της διενέργειας της διαδικασίας των stress tests, ο μέσος όρος του δείκτη Core Tier I ήταν 8,9% (με αξία 1 τρις περίπου). Παρατηρούμε από τον Πίνακα 11 που ακολουθεί, πως μόνο 8 τράπεζες βρίσκονται κάτω από το επίπεδο του 5% στο δείκτη Core Tier I, ενώ η πλειοψηφία μάλιστα παρουσίασε τιμή μεγαλύτερη του 9%, το οποίο είναι αρκετά σημαντικό για την κεφαλαιακή επάρκεια του συνόλου των εξεταζόμενων τραπεζών. 57

58 Απεικόνιση αριθμού τραπεζών για κάθε επίπεδο του δείκτη Core Tier I λαμβάνοντας υπόψη τις κεφαλαιακές ενισχύσεις εντός του 2011 Πίνακας 11 Πηγή: European Banking Authority, 2011, EU-Wide Stress Test Aggregate Report Επιπλέον, όπως φαίνεται και στον Πίνακα 12 που ακολουθεί, το 95% του ποσού αυτού αποτελούνταν από τις κοινές μετοχές, Η κρατική υποστήριξη ως ποσοστό του δείκτη Core Tier I στο τέλος του 2010 Πίνακας 12 Πηγή: European Banking Authority, 2011, EU-Wide Stress Test Aggregate Report Στην περίπτωση που δεν λάβουμε υπόψη τις κεφαλαιακές αυξήσεις που έγιναν εντός του 2011, ενόψει της διενέργειας των stress tests, τότε διαπιστώνουμε πως 20 από τις 58

59 εξεταζόμενες τράπεζες παρουσιάζουν δείκτη Core Tier I κάτω από 5%, υπό τις συνθήκες του δυσμενούς σεναρίου. Με αυτήν την προϋπόθεση ο μέσος όρους του δείκτη διαμορφώνεται σε 7,4% (από 8,9% λαμβάνοντας υπόψη τις κεφαλαιακές ενισχύσεις). Απεικόνιση αριθμού τραπεζών για κάθε επίπεδο του δείκτη Core Tier I χωρίς τις κεφαλαιακές ενισχύσεις Πίνακας 13 Πηγή: European Banking Authority, 2011, EU-Wide Stress Test Aggregate Report Τα αποτελέσματα των stress tests και οι συνθήκες του δυσμενούς σεναρίου επηρεάζουν τα επίπεδα των προβλέψεων των τραπεζών, οι οποίες σημειώνονται στο ύψος των 400 δις ( 210 δις το 2011 και 197 δις το 2012). Στον Πίνακα 14 που ακολουθεί, απεικονίζεται η εξέλιξη των κερδών και των προβλέψεων. Παρατηρούμε πως το επίπεδο κερδοφορίας για τα έτη 2011 και 2012 ( 220 δις περίπου για κάθε έτος), κάτω από τις συνθήκες του δυσμενούς σεναρίου, εμφανίζεται μειωμένο σχετικά με το βασικό σενάριο (περίπου 180 για κάθε έτος). Επιπλέον, όπως θα ήταν αναμενόμενο άλλωστε, τα επίπεδα των προβλέψεων για τα δάνεια σε καθυστέρηση αυξήθηκε σε σημαντικό βαθμό για τα ίδια έτη ( 210 δις το 2011 και 197 δις το 2012), συγκριτικά με το βασικό σενάριο (περίπου 120 δις το 2011 και 100 το 2012). 59

60 Εξέλιξη της κερδοφορίας και των προβλέψεων Πίνακας 14 Πηγή: European Banking Authority, 2011, EU-Wide Stress Test Aggregate Report Ο Πίνακας 15 που ακολουθεί παρουσιάζει τα αποτελέσματα των stress tests σε σχέση με τις προβλέψεις στο συνολικό δανειακό χαρτοφυλάκιο των τραπεζών που συμμετείχαν στην άσκηση προσομοίωσης. Τα αποτελέσματα των stress tests σε σχέση με τις προβλέψεις στο δανειακό χαρτοφυλάκιο Πίνακας 15 Πηγή: European Banking Authority, 2011, EU-Wide Stress Test Aggregate Report 60