Ορολογία και Τυποποίηση στη Χημική Μηχανική Τετάρτη 1 Απριλίου 2009

Transcript

1 Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας Πανελλήνιος Σύλλογος Χημικών Μηχανικών Ορολογία και Τυποποίηση στη Χημική Μηχανική Τετάρτη 1 Απριλίου 2009

2 Ορολογία και Τυποποίηση στη Χημική Μηχανική ΤΕΕ-ΠΣΧΜ ΠΣΧΜ,, 1/4/09, Αθήνα, Αίθουσα Αντιπροσωπείας ΤΕΕ Ο Μηχανικός, η Μηχανοτεχνία και ο Τεχνικός Κόσμος: Απόπειρα Ορολογικών Διευκρινίσεων Χαράλαμπος Κόκκινος Δρ Χημικός Μηχανικός ΕΜΠ Διδάσκων (ΣΕΠ) Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου

3 Περί Ορολογίας Αρχικές Επισημάνσεις Ορισμένα από τα προβλήματα: Ζητήματα που θέτει το ιδιαίτερα φιλόδοξο εγχείρημα δημιουργίας ενός «ΚώδικαΚώδικα Επικοινωνίας» Όροι με ένα ήδη καθορισμένο περιεχόμενο, όπου και χρησιμοποιούνται αρχικά (και τους οποίους δανειζόμαστε από άλλες περιοχές/πεδία πεδία ή προκύπτουν από την μετάφραση ξένων λέξεων στα ελληνικά) Ομοφωνία των μελών της κοινότητας, στο πλαίσιο της οποίας χρησιμοποιούνται αυτοί οι όροι (όταν πρόκειται για μια διεπιστημονική κοινότητα, το πρόβλημα ίσως είναι ιδιαίτερα σύνθετο, για παράδειγμα: Συντήρηση Μνημείων)

4 Περί Ορολογίας Αρχικές Επισημάνσεις Το ζήτημα της ομοφωνίας στο πλαίσιο μιας διεπιστημονικής κοινότητας Παράδειγμα: Συντήρηση Μνημείων Αναστή(ύ)λωση Ανακατασκευή Αποκατάσταση Στήριξη Στερέωση Συντήρηση Διατήρηση Αναπαλαίωση (χρησιμοποιείται, λανθασμένα βέβαια, ακόμη και αυτός ο όρος) Ανάκτηση Αναβίωση Επαναχρησιμοποίηση Επανένταξη Ολοκληρωμένη διατήρηση Προληπτική συντήρηση

5 [Αλλά ας επανέλθουμε στο θέμα μας] Πως προτείνουμε να μεταφράζεται ο όρος Engineering Αρχικά, ας προσπαθήσουμε να ορίσουμε τον όρο που θέλουμε να μεταφράσουμε (Engineering) Το γνωστικό αντικείμενο, τα έργα και η δραστηριότητα των μηχανικών (δεν διαφωνούμε, τουλάχιστον στο σημείο αυτό, με την απόδοση του όρου engineer ως μηχανικός) Το σύνολο των έργων που παράγουν και των δραστηριοτήτων που ασκούν οι μηχανικοί αλλά και (ως προσδιορισμός) η σχεδιασμένη και κατευθυνόμενη παραγωγή ενός αντικειμένου ή μιας κατάστασης πραγμάτων Πάντως, η απόδοση του όρου αφορά και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται κανείς τον χαρακτήρα της δουλειάς των μηχανικών (και, ίσως, ευρύτερα του τεχνικού κόσμου)

6 Πως προτείνουμε να μεταφράζεται ο όρος Engineering Γιατί όχι Μηχανική ή Μηχανολογία Η χρήση του όρου Μηχανική επιβάλλεται για την αναφορά στους ομώνυμους κλάδους της Φυσικής (π.χ. Μηχανική των Ρευστών). Είναι χαρακτηριστικό, ότι ορισμένες εκφράσεις που κανονικά θα έπρεπε να απαντώνται συστηματικά στον γραπτό λόγο, δεν εμφανίζονται ποτέ διότι δημιουργούν νοηματική σύγχυση (για παράδειγμα, ο όρος Civil Engineering ουδέποτε έχει εμφανισθεί ως Πολιτική Μηχανική) [κι όμως χρησιμοποιείται: Ορολογία και Τυποποίηση στη Χημική Μηχανική (ο τίτλος της δικιάς μας εσπερίδας!) 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γεωτεχνικής και Γεωπεριβαλλοντικής Μηχανικής (απόαπό την ιστοσελίδα του ΤΕΕ, να και τα προβλήματα επικοινωνίας που αναφέραμε στην αρχή αυτής της παρουσίασης!)] Ο όρος Μηχανολογία παραπέμπει στη γνώση (λόγοςλόγος επί των μηχανών), γεγονός που ανήκει στην έννοια που προσπαθούμε να προσεγγίσουμε, όμως αγνοεί εντελώς την διάσταση της δραστηριότητας. [κικι όμως χρησιμοποιείται: τα επιτεύγματα της μηχανολογίας στον 20 ο αιώνα (από από δημοσιογραφική αναφορά)]

7 Πως προτείνουμε να μεταφράζεται ο όρος Engineering Μήπως να δοκιμάσουμε περιφραστικά; Το επάγγελμα των μηχανικών Οι επιστήμες (ή η επιστήμη) του μηχανικού Αν απορρίψουμε την πρώτη απόπειρα, γιατί σίγουρα το engineering δεν είναι αποκλειστικά και μόνο το επάγγελμα των μηχανικών, τι έχουμε να πούμε για την απόδοση του όρου ως «Οι επιστήμες (ή η επιστήμη) του μηχανικού»; Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σταθούμε Και να (ξανα)ξεκινήσουμεξεκινήσουμε με το ερώτημα (;) που θέτει αυτή η περιφραστική διατύπωση

8 Τι είδους επιστήμη είναι το Engineering; (ή είναι κάτι άλλο;) [Ερώτημα που τίθεται (και) στο πλαίσιο της Φιλοσοφίας της Επιστήμης] Η διάκριση ανάμεσα στην βασική (pure, pure, basic) και εφαρμοσμένη (applied) applied) επιστήμη Technological or Engineering sciences για παράδειγμα Αντοχή των υλικών Θερμοδυναμική Μηχανική των ρευστών Όμως Οι παραπάνω τομείς είναι μόνο συστατικοί των διαφόρων κλάδων του Engineering: Αντοχή των υλικών (Πολιτικών Μηχανικών) Θερμοδυναμική (Μηχανολόγων και Χημικών Μηχανικών) Μηχανική των ρευστών (ΧημικώνΧημικών Μηχανικών)

9 Επιστήμη της Φύσης Επιστήμη των Τεχνημάτων Η Οντολογική υπόσταση Η ανακάλυψη της φύσης και των νόμων που τη διέπουν Η κατασκευή πραγμάτων και η επινόηση διεργασιών Πρόβλημα Όμως, με βάση την παραπάνω διάκριση είναι μάλλον δύσκολο να απαντήσουμε σε ερωτήματα που μας θέτει η σύγχρονη εποχή (για παράδειγμα, ένα κλωνοποιημένο πρόβατο είναι τέχνημα ή όχι, και ακόμα παραπέρα: που θα κατατάξουμε ένα βιοτεχνολόγο ή έναν γενετιστή;) Δηλαδή, η απόπειρά μας για μια περιφραστική απόδοση του όρου Engineering δεν μας οδήγησε σε κάποιο ασφαλές συμπέρασμα. Άρα, επιλέγουμε να αποδώσουμε μονολεκτικά τον όρο Engineering και συμφωνούμε με μια ήδη γνωστή (που όμως δεν έχει υιοθετηθεί από την κοινότητά μας) απόδοση.

10 Υποστηρίζουμε και εμείς (όπως ήδη έχουν κάνει σημαντικοί διανοητές) την απόδοση του όρου Engineering ως: Μηχανοτεχνία (το μηχανεύεσθαι) [υπενθυμίζω την περιγραφή του όρου Engineering] Το γνωστικό αντικείμενο, τα έργα και η δραστηριότητα των μηχανικών. Το σύνολο των έργων που παράγουν και των δραστηριοτήτων που ασκούν οι μηχανικοί αλλά και (ως προσδιορισμός) η σχεδιασμένη και κατευθυνόμενη παραγωγή ενός αντικειμένου ή μιας κατάστασης πραγμάτων Πλεονεκτήματα της απόδοσης ως Μηχανοτεχνία: Διατήρηση της έκφρασης της διάρκειας του περιγραφόμενου ενεργήματος και του χαρακτήρα της αποδιδόμενης έννοιας ως δραστηριότητας [Ο όρος μηχανοτεχνία διατηρεί τον χαρακτήρα του περιγραφόμενου ενεργήματος, αποδίδοντας την έννοια του engineering ως δραστηριότητα] Η σύλληψη του περιγραφόμενου ενεργήματος ως η τέχνη των μηχανών (με τον όρο τέχνη να δηλώνει δραστηριότητα, διαρκή διάθεση προς ενέργεια) ενώ το συνθετικό μηχανο- παραπέμπει στην ευρύτερη έννοια του μηχανεύεσθαι, στις δημιουργικές όψεις της δραστηριότητας των μηχανικών Αποφεύγονται οι (ανεπιθύμητες) ουσιοκρατικές συνδηλώσεις χωρίς να αποκλείονται οι υπόλοιπες διαστάσεις της έννοιας (η μηχανοτεχνία ως γνώση, ως δραστηριότητα κλπ) Ο όρος εγγράφεται στα παράγωγα του όρου μηχανή και αποδίδει μονολεκτικά την έννοια που επιθυμούμε να προσδιορίσουμε

11 Επιστήμη-Τεχνολογία Τεχνολογία-Μηχανοτεχνία Απόπειρες διερεύνησης μιας αμφίσημης σχέσης Μέχρι τώρα, στην προσπάθειά μας να διερευνήσουμε τους πιθανούς τρόπους απόδοσης του όρου Engineering, αναφερθήκαμε και σε δύο άλλους όρους: Επιστήμη και Τεχνολογία. Είναι μάλλον σίγουρο, ότι η Μηχανοτεχνία αντλεί και από τα δύο αυτά πεδία. Πέρα από τις όποιες προσπάθειες χάραξης ορίων, ο μηχανικός ίσως πολλές φορές αισθάνεται επιστήμονας και άλλες φορές τεχνολόγος. Πάντως, στο ερευνητικό προσκήνιο διεθνώς έχει τεθεί και ένας ακόμη όρος (ίσως και εξαιτίας αυτής ακριβώς της αδιευκρίνιστης/αμφίσημης αμφίσημης σχέσης) ο οποίος προτάσσει την αδήριτη αναγκαιότητα της γνωσιοθεωρητικής διερεύνησης της δραστηριότητας (βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα του μηχανικού). Το γεγονός αυτό μας επιτρέπει να αμφισβητήσουμε ακόμη και την απόδοση του όρου Engineer ως Μηχανικός. Αλλά ας προσπαθήσουμε να αναφερθούμε λίγο πιο συγκεκριμένα σε αυτόν τον όρο

12 Τεχνοεπιστήμη Η σημαντικότητα (για την παραγωγή γνώσης ) της δράσης Ανάμεσα στο επιστημονικό φαινόμενο και το επιστημονικό νοούμενο [ ] έχουμε μια εναλλασσόμενη κίνηση η οποία τείνει πάντα προς μια ενεργό πραγματοποίηση του νοουμένου. Άρα, η καθ αυτό επιστημονική φαινομενολογία είναι κατ ουσίαν μια φαινομενοτεχνική (phenomenotechnique). Ενδυναμώνει ό,τι διαφαίνεται στα φαινόμενα. Διδάσκεται απ όσα κατασκευάζει (Bachelard, 1934) Ο Πολάνι (Michael Polanyi) το 1958 ισχυρίστηκε ότι ένα μεγάλο μέρος της επιτυχίας του ερευνητή εξαρτάται από την σιωπηρή (tacit) γνώση, από τη γνώση, δηλαδή, που αποκτάται μέσα από την πρακτική και η οποία δεν μπορεί να συγκροτηθεί ρητά Αλλά και αργότερα: Πέρα από την επιστημονική γνώση, γνώση συγκεντρώνουμε και σχεδιάζοντας, παράγοντας, χρησιμοποιώντας τεχνήματα (Layton, 1974 και Kornwachs, 1998)

13 Επιστήμη-Τεχνολογία Τεχνολογία-Μηχανοτεχνία Απόπειρες διερεύνησης μιας αμφίσημης σχέσης Υποβιβασμός της κουλτούρας και του πολιτισμού στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας, από τεχνολογικής φύσης πολιτισμικά προϊόντα Η τεχνολογία, ως καθοριστικό συστατικό στοιχείο του πολιτισμικού γίγνεσθαι, χαρακτηρίζεται και από πολιτικές ιδιότητες (L. L. Winner, A. Feenberg) Στους κόλπους τόσο της φαινομενολογικής όσο και της αναλυτικής γνωσιοθεωρίας της τεχνολογίας, έχει αναδυθεί μια μετριοπαθής συναίνεση σύμφωνα με την οποία ο τρόπος απόκτησης της τεχνολογικής γνώσης γίνεται καλύτερα κατανοητός όχι τόσο ως ένα καθορισμένο, ενοποιημένο φαινόμενο παρά ως γνώση της δημιουργικής διαδικασίας Η λεγόμενη εμπειρική στροφή στη Φιλοσοφία της Τεχνολογίας (γιαγια παράδειγμα, Achterhius, 2001) δίνει σαφή προτεραιότητα στον φιλοσοφικό στοχασμό που βασίζεται σε εμπειρικώς επαρκείς περιγραφές οι οποίες αντικατοπτρίζουν τον πλούτο και την πολυπλοκότητα της σύγχρονης τεχνολογίας. Κύριο μέλημα των διανοητών αυτού του ρεύματος είναι η ευρύτερη επεξεργασία της δραστηριότητας των τεχνολόγων και των μηχανικών με σκοπό την αναζήτηση ικανοποιητικότερης μεταφυσικής και οντολογικής κατανόησης των τεχνημάτων καθώς και η προσέγγιση πιο στέρεων γνωσιοθεωρητικών αναλύσεων της τεχνικής πρακτικής

14 Επιστήμη-Τεχνολογία Τεχνολογία-Μηχανοτεχνία Κριτική Επεξεργασία στο πλαίσιο της σύγχρονης εποχής (ίσως το κρίσιμο ερώτημα είναι: από ποιους θα γίνει αυτή η επεξεργασία;) Τα δεδομένα; Αλλαγές στην διαδικασία άσκησης της επιστημονικής δραστηριότητας Μαζική παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών με την καθοριστική συνδρομή της επιστήμης και της τεχνολογίας Πολύπλοκες διεθνείς σχέσεις της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και ευέλικτες όσο και εντυπωσιακά αποκεντρωμένες μεταφορντικές παραγωγικές δραστηριότητες Επεξεργασία του τριπόλου (γιατί είναι αναγκαία): Καθοριστικές δυνάμεις διαμέσου των οποίων προωθούνται αλλαγές στο κοινωνικό, στο εθνικό, στο διεθνές αλλά και στο ατομικό επίπεδο Η κριτική κατανόηση της φύσης καθώς και των σχέσεων φύσης και κοινωνίας, της επιστημονικής δραστηριότητας, των προϊόντων και συνεπειών της αλλά και των σχέσεων όλων αυτών με την τεχνολογία και την τεχνολογική αλλαγή Η κριτική κατανόηση των ενδιαφερόντων και συμφερόντων που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα σε αυτές τις σχέσεις αλλά και των προσπαθειών διαμόρφωσης και ελέγχου τους Το διακύβευμα Οι ραγδαίες εξελίξεις (και τι θα επιφέρουν αυτές) σε τομείς όπως: η μοριακή βιολογία, η γενετική μηχανική και η πληροφορική.

15 Τεχνοεπιστήμη και Μηχανοτεχνία Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα σύνθετο φαινόμενο; Επιστημονική Τεχνολογία και Τεχνολογική Επιστήμη Διάκριση Θεωρίας Τεχνικής Διεργασίας Ο Μηχανικός ως Τεχνοεπιστήμονας; Διεργασίας. Ο (συνδετικός;) ρόλος της Μηχανοτεχνίας (Ο μηχανικός/τεχνοεπιστήμονας αντλεί από στοιχεία των βασικών επιστημών και των τεχνολογικών ή μηχανοτεχνικών επιστημών και προσπαθεί να λύσει ένα πρόβλημα εφευρίσκοντας, χρησιμοποιώντας και ευρετικές μεθόδους δοκιμής και σφάλματος και όχι βασιζόμενος εξ ολοκλήρου σε προεμπειρικά, ορθολογικώς επεξεργασμένα δεδομένα)

16 Τι ενδιαφέρει τον Μηχανικό/ Τεχνοεπιστήμονα; Όχι μόνο αν το τέχνημα που θα σχεδιάσει, και στη συνέχεια θα κατασκευάσει, λειτουργεί ικανοποιητικά Καταμερισμός ενός έργου, τα συστατικά μέρη και οι επιμέρους λύσεις Ιδέα, σχεδιασμός, υλοποίηση Σύνθεση, ανάλυση, (και αντίστροφα-κρίσιμη η ευρετική διαδικασία), πραγματοποίηση Αποτίμηση, επανατροφοδότηση,, (+) μια καινούργια ιδέα, διόρθωση, επανεκτίμηση των καινούργιων συνθηκών... Η κοινωνική αποδοχή των ενεργειών του, ο ρόλος του στο κοινωνικό σύστημα Διαχείριση καταστάσεων (πολιτική, εξουσία )

17 Ο Τεχνικός Κόσμος Επιστήμονες, Τεχνολόγοι, Μηχανικοί (ας αποφύγουμε, εδώ, την διάκριση που έχει να κάνει με έτη σπουδών, επαγγελματικά-συνδικαλιστικής φύσης (;) δικαιώματα και άλλες παρεμφερείς κατατάξεις) Τεχνικοί επιστήμονες και Θεωρητικοί διανοούμενοι (όμως, οι τελευταίοι, μην ξεχνάμε ότι αναφερόμαστε σε μέλη του τεχνικού κόσμου, συνήθως έχουν μεγαλώσει σε ένα εργαστήριο και, τις περισσότερες περιπτώσεις, έχουν κατασκευάσει, ή έχουν πάρει μέρος σε μια ομάδα που σχεδιάζει, κατασκευάζει, πράγματα). Ίσως ακούγεται παράξενα, αλλά, πλέον, μέλη του τεχνικού κόσμου είναι και ο Πολιτικός Μηχανικός και ο Αρχιτέκτονας και ο Φυσικός και ο Υδραυλικός και ο Ηλεκτροσυγκολλητής. Πως, λοιπόν, θα επικοινωνήσουν όλοι αυτοί; Υπενθυμίζω και τις πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει το ΤΕΕ-και οι οποίες θα πρέπει να ενταθούν (και το κυριότερο, να βοηθήσουμε όλοι μας προς αυτή την κατεύθυνση)-έτσι ώστε να χαρτογραφηθεί όλος αυτός ο χώρος και κυρίως να τεθούν ορισμένοι κανόνες που θα διασφαλίζουν τις λειτουργίες (ίσως και τα όρια ) όλων των ειδικοτήτων-μελών του τεχνικού κόσμου Για να καταφέρουμε να επικοινωνήσουμε (και, ίσως, και να συμφωνήσουμε σε μια ενιαία ορολογία) είναι απαραίτητη μια προσπάθεια και προς τη κατεύθυνση ανάπτυξης ενός ειλικρινούς διαλόγου ανάμεσα στις ανθρωπιστικές και τις επιστημονικό-τεχνικές σπουδές. Το ζητούμενο δεν είναι το πάντρεμα διαφορετικών γνωστικών κλάδων αλλά η ανταλλαγή λογικών και η κατανόηση της διαδικασίας που επιτελείται στο εσωτερικό αυτών των κλάδων.