"ΦΥΣΙΚΑ ΕΡΕΥΝΩ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΩ"

Transcript

1 Tα νέα βιβλία "ΦΥΣΙΚΑ ΕΡΕΥΝΩ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΩ" της Ε και της Στ τάξης του Δημοτικού Σχολείου Γεωργ. Θεοφ. Καλκάνης Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών 17 ΔΕΚ 06

2 Tα νέα βιβλία "ΦΥΣΙΚΑ ΕΡΕΥΝΩ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΩ" της Ε και της Στ τάξης του Δημοτικού Σχολείου Γεωργ. Θεοφ. Καλκάνης Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Με σκοπό τη βέλτιστη εφαρμογή των νέων βιβλίων από τους μάχιμους ΕκΠαιδευτικούς, παρατίθενται (σε συνοπτική και αναλυτική μορφή) Οδηγίες / Προτάσεις (και Παράδειγμα) Εφαρμογής τους. Προηγείται μια μικρή αναφορά στα περιεχόμενα με παραπομπές στις αντίστοιχες παραγράφους του αναλυτικού κειμένου ώστε να διευκολυνθεί η επιλεκτική ανεύρεση ειδικών περιεχομένων και οδηγιών (οι παραπομπές αναφέρονται σε παραγράφους του αναλυτικού κειμένου). Στις αναδεικνύεται η αναγκαιότητα και δυνατότητα της ανάπτυξης τόσο του γνωσιακού υποβάθρου των μαθητών στις φυσικές επιστήμες με το πλήθος και την ποικιλία των θεματικών ενοτήτων των βιβλίων, όσο και της ευρύτερης δυνατής παίδευσης / μόρφωσής τους με την εφαρμοζόμενη ανακαλυπτική μεθοδολογία, τον απαιτούμενο αποδεικτικό πειραματισμό, την κριτική εξαγωγή συμπερασμάτων, τις ερμηνευτικές προσεγγίσεις του μικροκόσμου και την προτεινόμενη συστημική διαθεματικότητα όπως προβλέπεται από τα προγράμματα σπουδών και υποστηρίζεται από τα νέα βιβλία. Στις 2.1. και προτείνεται να επιλέγονται και να μελετώνται κατά προτεραιότητα με συγκεκριμένο χρονικό καταμερισμό και προγραμματισμό οι θεματικές ενότητες των βιβλίων, οι οποίες περιλαμβάνουν τις πλέον βασικές έννοιες του φυσικού κόσμου και τα αντίστοιχα φυσικο-βιο-χημικά φαινόμενα. Στην 2.2. αναλύεται το εφαρμοζόμενο μεθοδολογικό εκ-παιδευτικό πρότυπο το ίδιο με αυτό των προηγουμένων βιβλίων με βασικό και αναπόσπαστο στοιχείο τον αποδεικτικό (επιβεβαιωτικό ή απορριπτικό) πειραματισμό με απλά μέσα, ενώ στις προτείνεται να εφαρμόζεται κατά βήμα: έναυσμα ενδιαφέροντος, διατύπωση υποθέσεων, πειραματισμός, διατύπωση / καταγραφή συμπερασμάτων - εφαρμογές, (ακολουθώντας το "τετράδιο εργασιών") και γενίκευση - εμπέδωση (με βάση το "βιβλίο μαθητή", το οποίο προτείνεται να παραμένει στο σχολείο). Στην 2.3. δικαιολογούνται οι αναφορές στο επιστημονικό / εκπαιδευτικό πρότυπο του μικροκόσμου (στις δομές, στις αλληλεπιδράσεις, στις κινήσεις και στις διαδικασίες του), οι οποίες περιλαμβάνονται στο "βιβλίο μαθητή", ενώ στην 3.5. προτείνεται να αξιοποιούνται οι αναφορές αυτές για τις (μικρο)ερμηνείες των μελετούμενων φυσικών φαινομένων του μακροκόσμου στο βήμα της γενίκευσης - εμπέδωσης του μεθοδολογικού προτύπου. Στην 2.4. αναλύονται οι διαθεματικές αναφορές και προτάσεις διαθεματικών δραστηριοτήτων, οι οποίες περιλαμβάνονται στο "βιβλίο του μαθητή", και προτείνεται να συσχετίζονται συστημικά με το μελετούμενο φυσικό φαινόμενο / θέμα στο βήμα της γενίκευσης - εμπέδωσης του μεθοδολογικού προτύπου, ενώ στην 3.5. παρατίθεται μια δειγματική εφαρμογή της. Στις συνοψίζονται οι προτάσεις για τη βέλτιστη προετοιμασία, οργάνωση, πραγματοποίηση και αξιολόγηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και οι προϋποθέσεις για τη βέλτιστη εφαρμογή των βιβλίων. Βασική προϋπόθεση είναι η χρήση του "Τετραδίου Εργασιών" ως κύριου εγχειριδίου, ενώ η χρήση του "Βιβλίου Μαθητή" ως δευτερεύοντος το οποίο πρέπει να παραμένει στο σχολείο. Στις οι προτάσεις υποστηρίζονται από ένα παράδειγμα εφαρμογής και στην 4. αναφέρονται οι ανηρτημένες στον διαδικτυακό τόπο, με μορφή παρουσιάσεων, δειγματικές εφαρμογές θεμάτων. Στην 5., τέλος, παρατίθεται σχετική υποστηρικτική βιβλιογραφία και περιγράφεται ο υποστηρικτικός διαδικτυακός τόπος.

3 Συνοπτικές Οδηγίες / Προτάσεις Εφαρμογής (οι παραπομπές αναφέρονται σε παραγράφους του αναλυτικού κειμένου Τα νέα βιβλία "Φυσικά Ερευνώ και Ανακαλύπτω" της Ε και Στ τάξης του Δημοτικού Σχολείου, ακολουθώντας πιστά το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) και το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ), περιλαμβάνουν το "Βιβλίο Εκπαιδευτικού / Δασκάλου" (αντικαθιστά το ομώνυμο παλαιό βιβλίο), το "Βιβλίο Μαθητή" (δεν υπήρχε αντίστοιχο στα παλαιά βιβλία) και το "Τετράδιο Εργασιών" (αντικαθιστά το παλαιό "Βιβλίο Μαθητή") για κάθε τάξη. Τα νέα βιβλία υπηρετούν την ανάπτυξη τόσο του γνωσιακού υποβάθρου των μαθητών στις φυσικές επιστήμες με το πλήθος και την ποικιλία των θεματικών ενοτήτων τους, όσο και την ευρύτερη δυνατή παίδευση / μόρφωσή τους με την εφαρμοζόμενη ανακαλυπτική μεθοδολογία, τον απαιτούμενο αποδεικτικό πειραματισμό, την κριτική εξαγωγή συμπερασμάτων, τις ερμηνευτικές προσεγγίσεις του μικροκόσμου και την προτεινόμενη συστημική διαθεματικότητα ( ). Τα νέα βιβλία έχουν, εφαρμόζοντας επίσης τα νέα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ, μικρές μόνο προσθήκες και αλλαγές στις περιεχόμενες Θεματικές Ενότητες / Θέματα, σε σχέση με τα παλαιά βιβλία. Τα θέματα τα οποία περιέχονται έχουν επιλεγεί από όλες τις φυσικές επιστήμες και αναφέρονται σε βασικά φυσικά, χημικά και βιολογικά φαινόμενα της καθημερινής ζωής. Οι θεματικές ενότητες των βιβλίων, οι οποίες περιλαμβάνουν τις πλέον βασικές έννοιες / ποσότητες του φυσικού κόσμου και τα πλέον βασικά αντίστοιχα φυσικο-βιο-χημικά φαινόμενα, προτείνεται να επιλεγούν και να μελετηθούν κατά προτεραιότητα, με συγκεκριμένο χρονικό καταμερισμό και προγραμματισμό (βλ. 2.1.,3.0.2.). Τα προτεινόμενα πειράματα στα νέα βιβλία είναι τα ίδια, με μικρές προσθήκες όπου απαιτήθηκε, με αυτά των παλαιών βιβλίων. Επίσης η προτεινόμενη και εφαρμοζόμενη στα νέα βιβλία Εκπαιδευτική Μεθοδολογία το μεθοδολογικό εκ-παιδευτικό πρότυπο το ίδιο με το προτεινόμενο και εφαρμοζόμενο στα παλαιά βιβλία αποτελεί την παιδαγωγική προσέγγιση της ιστορικά καταξιωμένης επιστημονικής ερευνητικής μεθόδου (βλ. 2.2.), με βασικό και αναπόσπαστο στοιχείο τον αποδεικτικό (επιβεβαιωτικό ή απορριπτικό) πειραματισμό με απλά μέσα. Οι κύριες αλλαγές στα νέα βιβλία, σε σχέση με τα παλαιά, έχουν σχέση με τις αναφορές στο επιστημονικό / εκπαιδευτικό πρότυπο του μικροκόσμου στις δομές, στις αλληλεπιδράσεις, στις κινήσεις και στις διαδικασίες του ( 2.3., 3.5.) καθώς και το πλήθος και την ποικιλία των διαθεματικών αναφορών και προτάσεων διαθεματικών δραστηριοτήτων, οι οποίες προτείνεται να συσχετίζονται συστημικά ( 2.4.) με το μελετούμενο φυσικό φαινόμενο / θέμα. Οι αναφορές και η μελέτη των θεμάτων, τα οποία έχουν επιλεγεί από όλες τις φυσικές επιστήμες και αναφέρονται στα βασικότερα φυσικά, χημικά και βιολογικά φαινόμενα της καθημερινής ζωής, χαρακτηρίζονται από: την ακριβέστερη δυνατή επιστημονική προσέγγιση και διατύπωσή τους, την οποίαν επιτρέπει η ηλικία και το γνωστικό επίπεδο των μαθητών, την εφαρμογή της λειτουργικής και αποτελεσματικής (όπως έχει αποδειχθεί με την εφαρμογή της στα προηγούμενα βιβλία) εκπαιδευτικής μεθοδολογίας, η οποία στηρίζεται στην ιστορικά καταξιωμένη επιστημονική ερευνητική μεθοδολογία, την απαίτηση αποδεικτικού πειραματισμού από όλους τους μαθητές στην τάξη, ανά ομάδες και με απλά μέσα, ο οποίος εφαρμόζει στην πράξη την ομαδοσυνεργατική και μαθητοκεντρική προσέγγιση, αναπτύσσει δε την κριτική ικανότητα των μαθητών, τη δυνατότητα της εξαγωγής και διατύπωσης συμπερασμάτων από τους ίδιους τους μαθητές, σε αντίθεση με τις πρακτικές απομνημόνευσης ορισμών του παρελθόντος,

4 τη δυνατότητα ερμηνειών των φαινομένων του μακροκόσμου με τη βοήθεια του μικροκόσμου, χωρίς τη χρήση των μαθηματικών, τη διαθεματική συσχέτιση με διαθεματικές αναφορές και προτάσεις διαθεματικών δραστηριοτήτων, για την ευρύτερη δυνατή και πολύπλευρη μόρφωση των μαθητών και την ακριβή γλωσσική διατύπωση των κειμένων και τη σαφή φωτογραφική ή γραφιστική απεικόνιση των διαθεματικών αναφορών και των πειραμάτων. Η επιστημονική προσέγγιση των μελετούμενων θεμάτων έγινε με τον μετασχηματισμό των σύγχρονων επιστημονικών προτύπων σε εκπαιδευτικά και λαμβανομένου υπόψη του γνωστικού υποβάθρου των μαθητών. Στα νέα βιβλία επιχειρείται, πάντα σύμφωνα με τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ, η μικροσκοπική προσέγγιση των φυσικών φαινομένων με απλές και σύντομες αναφορές στην εκπαιδευτική εκδοχή του επιστημονικού προτύπου του μικροκόσμου (χωρίς τη χρήση μαθηματικών) ώστε να επιτευχθεί η ακριβέστερη δυνατή ερμηνεία των μακροσκοπικών φαινομένων από τους μαθητές. Αυτό παρουσιάζεται στην απλούστερη δυνατή εκπαιδευτική προσέγγισή του, χωρίς όμως την υποκατάστασή του από υπεραπλουστευτικές ανακρίβειες οι οποίες συνήθως δημιουργούν εσφαλμένες αντιλήψεις, συχνά μη αναστρέψιμες στις μετέπειτα σπουδές. Σημειώνεται ότι είναι προτιμητέα, πάντοτε, η αναβολή και η σπειροειδής αντιμετώπιση, αντί μιας βεβιασμένης, αναποτελεσματικής και επιβλαβούς πρώιμης μελέτης. Απαραίτητη, επίσης, προϋπόθεση είναι ότι (και) αυτή η εκπαιδευτική προσέγγιση πρέπει να εντάσσεται στα βήματα της προτεινόμενης εκπαιδευτικής μεθοδολογίας. Η προτεινόμενη εκπαιδευτική μεθοδολογία αποτελεί μια παιδαγωγική προσέγγιση της ιστορικά καταξιωμένης επιστημονικής ερευνητικής μεθόδου, της μεθόδου με την οποία ο επιστήμονας, ο ερευνητής, ο άνθρωπος ερεύνησε και ερευνά το φυσικό κόσμο. Σύμφωνα με αυτή, ο δάσκαλος: αναζητά εναύσματα προκαλώντας το ενδιαφέρον των μαθητών, προβληματίζει τους μαθητές προτρέποντάς τους να διατυπώνουν υποθέσεις (ή προαντιλήψεις τους, αν υπάρχουν), τους ενεργοποιεί στην εκτέλεση πειραμάτων και στην καταγραφή παρατηρήσεων, προκαλεί συζήτηση για τη διεύρυνση των παρατηρήσεων, την εξαγωγή συμπερασμάτων και την εφαρμογή τους και εξασφαλίζει την εμπέδωση των συμπερασμάτων, ερμηνεύοντάς τα με τη βοήθεια του προτύπου του μικροκόσμου, και οδηγεί τους μαθητές σταδιακά στη γενίκευση, συσχετίζοντάς τα διαθεματικά με όλες τις παραμέτρους της καθημερινής ζωής. Ο αποδεικτικός (επιβεβαιωτικός ή απορριπτικός) πειραματισμός αποτελεί το βασικό και αναπόσπαστο στοιχείο της μεθόδου γιατί αναδεικνύει τόσο τον εκπαιδευτικό και γνωσιακό όσο και τον παιδευτικό και κριτικό χαρακτήρα και ρόλο των φυσικών επιστημών. Στο "Βιβλίο Εκπαιδευτικού / Δασκάλου" εκτίθενται οι μεθοδολογικές και πειραματικές οδηγίες για τον εκπαιδευτικό ο οποίος πρέπει να συντονίσει την εκπαιδευτική διαδικασία για κάθε θεματική ενότητα, καθώς και οι οδηγίες για τη χρονική διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας κάθε θέματος και τα απαιτούμενα υλικά πειραματισμού. Το "Βιβλίο Εκπαιδευτικού / Δασκάλου" περιέχει όλες τις σελίδες του "Τετραδίου Εργασιών" σε σμίκρυνση για τη διευκόλυνση του εκπαιδευτικού στην εύκολη ανεύρεση των οδηγιών για κάθε μεθοδολογικό βήμα, την ανεύρεση των αντίστοιχων, βέλτιστων απαντήσεων σε κάθε ερώτημα καθώς και την ανεύρεση των βέλτιστων συμπερασμάτων σε κάθε θέμα. Στο "Τετράδιο Εργασιών", για κάθε θέμα: εκτίθεται φωτογραφικό ή άλλο έντυπο υλικό το οποίο αξιοποιείται από τον εκπαιδευτικό ως έναυσμα ενδιαφέροντος για την εκκίνηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας,

5 ακολουθεί μια ερώτηση η οποία θα προκαλέσει συζήτηση και προβληματισμό για το θέμα και θα βοηθήσει τους μαθητές στη διατύπωση υποθέσεων (ή τη διατύπωση προαντιλήψεων, αν υπάρχουν), παρατίθεται κατάλογος των υλικών για τα πειράματα και περιγράφονται συνοπτικά οι ενέργειες για τα πειράματα διατίθεται / σηματοδοτείται ειδικός για τη διατύπωση των παρατηρήσεων από τον εκτελούμενο πειραματισμό, καθώς και χώρος για τη διατύπωση των συμπερασμάτων του πειραματισμού και διατυπώνονται ερωτήσεις, οι οποίες απορρέουν από το υλικό το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως έναυσμα ενδιαφέροντος, για να απαντηθούν ως εφαρμογές των συμπερασμάτων. Στο "Βιβλίο Μαθητή", για κάθε θεματική ενότητα, περιλαμβάνονται αναφορές στις δομές, τις αλληλεπιδράσεις, τις κινήσεις και τις διαδικασίες του μικροκόσμου, οι οποίες είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν για την εξαγωγή ερμηνειών για τα φαινόμενα του μακροκόσμου, καθώς και διαθεματικές αναφορές και προτάσεις διαθεματικών δραστηριοτήτων, οι οποίες είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν για τη συσχέτιση του μελετούμενου φυσικού φαινομένου / θέματος με όλες τις διαθεματικές παραμέτρους του. Για τη βέλτιστη εφαρμογή των νέων βιβλίων προτείνονται μερικές βασικές προϋποθέσεις (βλ ): α. Το "Βιβλίο Εκπαιδευτικού / Δασκάλου" πρέπει να υπάρχει μόνον στη διάθεση των εκπαιδευτικών και όχι των γονέων. Κάποιοι από τους γονείς, με την προετοιμασία των παιδιών τους για τα συμπεράσματα του μελλοντικού πειραματισμού, ακυρώνουν τον ανακαλυπτικό / επιβεβαιωτικό πειραματισμό και υπονομεύουν την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των παιδιών τους. β. Το "Τετράδιο Εργασιών" πρέπει να χρησιμοποιείται ως το κύριο εγχειρίδιο αναφοράς της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Το "Τετράδιο Εργασιών" το χρησιμοποιεί ο μαθητής για την καθοδήγησή του σε όλα τα βήματα του μεθοδολογικού προτύπου (το έναυσμα ενδιαφέροντος, τη διατύπωση υποθέσεων, την ανάγνωση των οδηγιών πειραματισμού και την ταυτοποίηση των απαιτούμενων υλικών, την καταγραφή των παρατηρήσεων και συμπερασμάτων και την εφαρμογή τους). Ήδη από τα προηγούμενα βιβλία είχε επιβληθεί, εκ των πραγμάτων, η σύγχρονη αντίληψη ότι η εκπαίδευση στις φυσικές επιστήμες βελτιστοποιείται όταν, αντί της απομνημόνευσης ορισμών (όπως γινόταν με τα ακόμα παλαιότερα βιβλία), επιλέγεται η εφαρμογή διαδικασιών και η εκτέλεση πειραμάτων (για την εξαγωγή και καταγραφή συμπερασμάτων από τους ίδιους τους μαθητές), εφαρμόζοντας την προτεινόμενη εκπαιδευτική μεθοδολογία. γ. Το "Βιβλίο Μαθητή" πρέπει να χρησιμοποιείται ως δευτερεύον εγχειρίδιο και να παραμένει στο σχολείο. Το "Βιβλίο Μαθητή" χρησιμοποιείται μόνο για την ανάγνωση στην τάξη των αναφορών στο μικρόκοσμο (ώστε να ερμηνεύσουν και να γενικεύσουν οι μαθητές τα συμπεράσματά τους) αλλά και των διαθεματικών πληροφοριών (ώστε να συσχετίσουν διαθεματικά και να εμπεδώσουν οι μαθητές τα συμπεράσματά τους). Η παραμονή του βιβλίου στο σχολείο θα εξασφαλίσει τη μη εφαρμογή της εσφαλμένης αντίληψης μερικών γονέων ότι οι διαθεματικές πληροφορίες πρέπει να απομνημονεύονται από τον μαθητή. Η επαναφορά στις παλαιότερες πρακτικές θα αποτελέσει οπισθοδρόμηση της εκπαίδευσης στις φυσικές επιστήμες, ενώ με την προτεινόμενη μεθοδολογία και τη βέλτιστη χρήση των νέων βιβλίων θα επιτύχουμε την περαιτέρω βελτιστοποίησή της στο δημοτικό σχολείο. Παρατίθενται στη συνέχεια οδηγίες / προτάσεις για την προετοιμασία, την οργάνωση, την πραγματοποίηση και την αξιολόγηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας (βλ ), οι οποίες υποστηρίζονται από ένα παράδειγμα εφαρμογής (βλ ) και δειγματικές εφαρμογές θεμάτων (βλ. 4.) με μορφή παρουσιάσεων. Τέλος, παρατίθεται σχετική υποστηρικτική βιβλιογραφία και περιγράφεται ο υποστηρικτικός διαδικτυακός τόπος (βλ. 5.).

6 Αναλυτικές Οδηγίες / Προτάσεις (και Παράδειγμα) Εφαρμογής Περιεχόμενα 1. Η Εκπαίδευση, η Παίδευση Η ΕκΠαίδευση 1.0. Το Ενιαίο Πλαίσιο και το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών 1.1. Ο Εκπαιδευτικός / Γνωσιακός Χαρακτήρας 1.2. Ο Παιδευτικός / Παιδαγωγικός / Μορφωτικός Χαρακτήρας 2. Τα Νέα Βιβλία "Φυσικά Ερευνώ και Ανακαλύπτω" 2.0. Οι Ομοιότητες, οι Διαφοροποιήσεις Οι Προϋποθέσεις για τη Βέλτιστη Χρήση 2.1. Οι Θεματικές Ενότητες Το Γνωσιακό Αντικείμενο 2.2. Το ΕκΠαιδευτικό Πρότυπο Η Μεθοδολογία 2.3. Ο μικρόκοσμος Οι μικροερμηνείες Οι Προσομοιώσεις / Οπτικοποιήσεις του μικροκόσμου 2.4. Η Συστημική Ανάλυση / Συσχέτιση Η ΔιαΘεματικότητα 3. Η ΕκΠαιδευτική Διαδικασία Ένα Παράδειγμα 3.0. Οι Προϋποθέσεις, η Προετοιμασία Οι Προϋποθέσεις Η Επιλογή / ο Προγραμματισμός των Θεμάτων Η Προετοιμασία Ο Χρονικός Καταμερισμός Η Οργάνωση Η Αξιολόγηση 3.1. Το Έναυσμα Ενδιαφέροντος 3.2. Οι Υποθέσεις 3.3. Ο Πειραματισμός 3.4. Τα Συμπεράσματα οι Εφαρμογές 3.5. Η Γενίκευση η Εμπέδωση 4. Οι Εφαρμογές Το ΕκΠαιδευτικό Λογισμικό 4.0. Θέμα: ΥΛΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ Η Δομή της Ύλης 4.1. Θέμα: ΥΛΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ Όγκος 4.2. Θέμα: ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ - Θερμοκρασία Διαστολή και Συστολή Στερεών / Υγρών / Αερίων Θερμαίνοντας και Ψύχοντας τα Στερεά - Ο Βρασμός 4.3. Θέμα: ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟΣ Από τον Ηλεκτρισμό στο Μαγνητισμό Ο Ηλεκτρομαγνήτης Από το Μαγνητισμό στον Ηλεκτρισμό Η Ηλεκτρογεννήτρια 4.4. Θέμα: ΗΧΟΣ Διάδοση του Ήχου 4.5. Θέμα: ΦΩΣ Διάθλαση του Φωτός - Φως και Χρώματα 5. Η Βιβλιογραφία Ο Διαδικτυακός Τόπος 5.1. Ενδεικτική υποστηρικτική Βιβλιογραφία 5.2. Υποστηρικτικός Διαδικτυακός Τόπος

7 1. Η Εκπαίδευση, η Παίδευση Η ΕκΠαίδευση Οι Φυσικές Επιστήμες (/ "τα Φυσικά" για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση) συνιστούν βασικό γνωσιακό αντικείμενο όλων των αναλυτικών προγραμμάτων της τυπικής εκπαίδευσης και της πρωτοβάθμιας διεθνώς. Ζητούμενο (και) στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι η ανάδειξη, η αξιοποίηση και η εκμετάλλευση τόσο του εκπαιδευτικού / γνωσιακού όσο και του παιδευτικού / παιδαγωγικού / μορφωτικού χαρακτήρα και ρόλου τους Το Ενιαίο Πλαίσιο και το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών Το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) και το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) του 2004, τα οποία εφάρμοσε η συγγραφική ομάδα στα νέα βιβλία "Φυσικά Ερευνώ και Ανακαλύπτω" για το μάθημα των Φυσικών της Ε και ΣΤ τάξης του Δημοτικού Σχολείου, υπηρετούν τόσο τον εκπαιδευτικό / γνωσιακό όσο και τον παιδευτικό / παιδαγωγικό / μορφωτικό χαρακτήρα των Φυσικών Επιστημών / των Φυσικών. Εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες Ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας και ρόλος των φυσικών επιστημών αφορά στις γνωσιακές υποδομές των μαθητών. Παίδευση με τις Φυσικές Επιστήμες Ο παιδευτικός χαρακτήρας και ρόλος των φυσικών επιστημών αφορά στην κριτική ικανότητα και στην ευρύτερη μόρφωση των μαθητών Ο Εκπαιδευτικός / Γνωσιακός Χαρακτήρας Ο εκπαιδευτικός / γνωσιακός χαρακτήρας των φυσικών επιστημών υπηρετείται στα νέα βιβλία από το πλήθος και την ποικιλία των θεματικών ενοτήτων, οι οποίες έχουν επιλεγεί από όλες τις φυσικές επιστήμες, αλλά και από την προτεινόμενη / εφαρμοζόμενη μεθοδολογία. Ειδικότερα, υπηρετείται από: την επιστημονική ακρίβεια και ενημερότητα των προσεγγίσεων των διαφόρων θεματικών ενοτήτων του αναλυτικού προγράμματος, στον βαθμό τον οποίο επιτρέπει η ηλικιακή στόχευση και επιβάλλει η προγραμματική στοχοθεσία, την προσαρμογή των επιστημονικών σε εκπαιδευτικά πρότυπα, με οδηγό επίσης την ηλικία των μαθητών και την προγραμματική στοχοθεσία, την ερμηνεία των φαινομένων του μακροκόσμου με βάση το πρότυπο του μικροκόσμου (χωρίς την ανάγκη μαθηματικών εκφράσεων), τον αποδεικτικό (επιβεβαιωτικό ή απορριπτικό) πειραματισμό στον οποίο αναγνωρίζεται και αξιοποιείται ο καθοριστικός και αποκλειστικός ρόλος για την διατύπωση συμπερασμάτων, μετά από τον έλεγχο (αποδοχή ή απόρριψη) υποθέσεων, την εμπέδωση των συμπερασμάτων με τη συσχέτιση και εφαρμογή τους σε σχετικά, γενικότερα φυσικά φαινόμενα ή την τεχνολογία την διεπιστημονική / ενοποιητική θεώρηση του φυσικού κόσμου με την υπαγωγή όλων των φυσικών / χημικών / βιολογικών ( ) μακροσκοπικών φαινομένων στις λίγες και απλές αρχές, δομές και διαδικασίες του μικροκόσμου, και την ακρίβεια της γλωσσικής διατύπωσης και τη σαφήνεια της εικαστικής ή φωτογραφικής απεικόνισης.

8 1.2. Ο Παιδευτικός / Παιδαγωγικός / Μορφωτικός Χαρακτήρας Ο παιδευτικός / παιδαγωγικός / μορφωτικός χαρακτήρας των φυσικών επιστημών υπηρετείται στα νέα βιβλία από την προτεινόμενη / εφαρμοζόμενη μεθοδολογία επίσης, αλλά και τη διαθεματική συσχέτιση των υπό μελέτη φαινομένων / θεμάτων με τις αλληλεπιδρώσες παραμέτρους τους (ιστορικές, κοινωνικές, τεχνολογικές, ). Ειδικότερα υπηρετείται από: την προκαλούμενη παρώθηση / έναυσμα του ενδιαφέροντος των μαθητών για το υπό μελέτη φυσικό φαινόμενο, την προτροπή σε προβληματισμό και διατύπωση υποθέσεων από τους μαθητές (/ διερεύνηση των προαντιλήψεών τους εάν υπάρχουν ),την εκτέλεση πειραμάτων in situ με απλά υλικά και μέσα από "συνεργατικές" ομάδες μαθητών και την αξιολόγηση και καταγραφή από τους ίδιους των παρατηρήσεών τους, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα της αυτενέργειας και νοητικής και χειροπρακτικής δραστηριοποίησής τους,αλλά και συνηθίζοντάς τους (κυρίως) να χρησιμοποιούν ή/και να απαιτούν αποδεικτικές διαδικασίες, τη διατύπωση από τους ίδιους των συμπερασμάτων τους και την αναγόρευση μιας από τις διατυπωθείσες υποθέσεις σε "σωστή υπόθεση / θεωρία", παραχωρώντας τους τη δυνατότητα της ανακάλυψης και όχι την υποχρέωση της παθητικής αποδοχής ή της στείρας απομνημόνευσης συμπερασμάτων / ορισμών / θεωριών, με ευκταίο αποτέλεσμα την ενίσχυση της κριτικής τους ικανότητας, τις εφαρμογές και γενίκευση "από το μέρος στο όλον" των συμπερασμάτων των μαθητών, συνδέοντάς τα με άλλα συγγενή και γενικότερα του μελετηθέντος φυσικά φαινόμενα / θέματα και τεχνολογικά προϊόντα της καθημερινής ζωής, στα οποία παραπέμπουν οι πολλές και ποικίλες διαθεματικές αναφορές και προτάσεις διαθεματικών δραστηριοτήτων για την πλέον "ολιστική" μόρφωση των μαθητών, και την παροχή της δυνατότητας ερμηνείας από τους μαθητές του μελετούμενου μακροσκοπικού φαινομένου, με βάση την παρεχόμενη γνώση των δομών και κινήσεων / διαδικασιών του μικροκόσμου. 2. Τα Νέα Βιβλία "Φυσικά Ερευνώ και Ανακαλύπτω" Τα νέα βιβλία για την Ε και ΣΤ τάξη είναι: 1. το "Βιβλίο Μαθητή" (δεν υπήρχε αντίστοιχο στα παλαιά βιβλία), 2. το "Τετράδιο Εργασιών" (αντικαθιστά το παλαιό "Βιβλίο Μαθητή") και 3. το "Βιβλίο Εκπαιδευτικού / Δασκάλου" (αντικαθιστά το ομώνυμο παλαιό βιβλίο). Σημειώνεται ότι το παλαιό "Βιβλίο Μαθητή", στο οποίο ήταν ενσωματωμένο και το "Τετράδιο Εργασιών", συμπεριελάμβανε ακολουθώντας τα μεθοδολογικά βήματα τα πειράματα και διαθεματική πληροφορία. Ο διαχωρισμός τους προβλέφθηκε από τα νέα αναλυτικά προγράμματα, παρά τις απόψεις / εισηγήσεις πολλών, οι οποίοι θεωρήσαμε ότι ο διαχωρισμός αυτός και η ύπαρξη δύο βιβλίων θα επιβάρυνε την εκπαιδευτική διαδικασία, η μη βέλτιστη χρήση τους δε θα ήταν δυνατό να προκαλέσει "οπισθοδρόμηση" σε αναποτελεσματικές πρακτικές (βλ ). Όσον αφορά στις αναφορές στο μικρόκοσμο, οι οποίες υπάρχουν στο "Βιβλίο Μαθητή", οι συγγραφείς (παρόλο ότι συμφωνούν με τις ερμηνευτικές δυνατότητες, τις οποίες παρέχουν) ακολούθησαν τα σχετικά ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ μάλλον συντηρητικά. Για τη βέλτιστη αξιοποίησή τους, απαιτείται και προηγείται η σχετική ενημέρωση / επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.

9 2.0. Οι Ομοιότητες, οι Διαφοροποιήσεις Οι Προϋποθέσεις για τη Βέλτιστη Χρήση Τα νέα βιβλία έχουν κατ επιταγήν των ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ μικρές μόνον προσθήκες και διαφοροποιήσεις σε σχέση με τα "παλαιά" βιβλία στις Θεματικές Ενότητες ή στο περιεχόμενό τους. Επίσης τα προτεινόμενα Πειράματα στα νέα βιβλία είναι τα ίδια, με μικρές προσθήκες όπου απαιτήθηκε, όπως επίσης και η προτεινόμενη και ακολουθούμενη στα νέα βιβλία Εκπαιδευτική / Διδακτική Μεθοδολογία ή το Ερευνητικά Εξελισσόμενο ΕκΠαιδευτικό Πρότυπο είναι η ίδια με την προτεινόμενη / ακολουθούμενη στα παλαιά βιβλία. Οι κύριες διαφοροποιήσεις των νέων βιβλίων σε σχέση με τα παλαιά βιβλία κατ επιταγήν πάντοτε αφορούν στην εισαγωγή / αξιοποίηση του μικροκόσμου (για την ερμηνεία του ΜακροΚόσμου) και στη διεύρυνση / μεγιστοποίηση της Διαθεματικότητας (για την "Ολιστική" Μελέτη των θεμάτων). Επισημαίνεται ότι στα νέα βιβλία ακολουθήθηκαν πιστά τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ. τα εξώφυλλα Πρέπει να τονιστεί ότι η συγγραφική ομάδα δεν είναι υπεύθυνη για την επιλογή των εικόνων των εξωφύλλων των νέων βιβλίων. Αντίθετα, διαφωνεί επιστημονικά, σημειολογικά και αισθητικά με την επιλογή τους. η συγγραφική ομάδα Η συγγραφική ομάδα είναι η ίδια για τα νέα και τα παλαιά βιβλία και έχει επιλεγεί (μετά από προκήρυξη) για τη συγγραφή των νέων βιβλίων, έχει δε κριθεί ομόφωνα ως απόλυτα επιτυχής και κατά τη διάρκεια της συγγραφής όσο και με την ολοκλήρωση των βιβλίων. Σημειώνεται ότι τα παλαιά αυτά βιβλία είχαν επιλεγεί ως τα μοναδικά εγχειρίδια (έως το ακαδημαϊκό έτος ) από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς με συντριπτική πλειοψηφία. Εξάλλου, κατά τη διάρκεια της ολιγοετούς χρήσης τους, δεν υπήρξε καμία επί της ουσίας παρατήρηση ή διαφωνία όσον αφορά στην επιστημονική τους ακρίβεια, στη μεθοδολογική τους συνέπεια, στην πειραματική εφικτότητα, στην ψυχο-παιδαγωγική τους προσέγγιση ή έστω στη γλωσσική ακρίβεια ή στην αισθητική τους Για τη βέλτιστη εφαρμογή των νέων βιβλίων προτείνονται κατ αρχήν από τη συγγραφική ομάδα μερικές βασικές προϋποθέσεις: το κύριο εγχειρίδιο αναφοράς προτείνεται να είναι το "Τετράδιο Εργασιών", το οποίο έχει ο μαθητής για τη διαδοχή των μεθοδολογικών βημάτων, την ανάγνωση των οδηγιών και των υλικών πειραματισμού, αλλά και την καταγραφή των παρατηρήσεων και συμπερασμάτων. το "Βιβλίο Μαθητή" είναι δευτερεύον εγχειρίδιο και πρέπει να χρησιμοποιείται μόνον για την ανάγνωση των αναφορών στις διαδικασίες του μικροκόσμου και την ανάγνωση των διαθεματικών πληροφοριών (ή/και εκτέλεση διαθεματικών δραστηριοτήτων) στο τελευταίο μόνο βήμα της μεθοδολογίας "εφαρμογές γενίκευση", προτείνεται δε να παραμένει στο σχολείο για την αποφυγή της εσφαλμένης αντίληψης και πρακτικής μερικών γονέων ότι (και) οι διαθεματικές πληροφορίες πρέπει να απομνημονεύονται από τον μαθητή ( ) το "Βιβλίο Εκπαιδευτικού / Δασκάλου" προτείνεται να υπάρχει μόνον στη διάθεση των εκπαιδευτικών και όχι των γονέων, οι οποίοι (ή κάποιοι από αυτούς) με την προετοιμασία των παιδιών τους για τα αποτελέσματα / συμπεράσματα του μελλοντικού (!) πειραματισμού, ακυρώνουν τον ανακαλυπτικό / επιβεβαιωτικό πειραματισμό και υπονομεύουν την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των παιδιών τους ( ) (βλ. και 3.0.0)

10 Βιβλία "Ερευνώ και Ανακαλύπτω" E τάξης (2001) Βιβλία "Ερευνώ και Ανακαλύπτω" Στ τάξης (2001) Βιβλία "Φυσικά - Ερευνώ και Ανακαλύπτω" Ε τάξης (2006) Βιβλία "Φυσικά - Ερευνώ και Ανακαλύπτω" Στ τάξης (2006)

11 Σχετικά με τις δυνατότητες αλλαγών και τις προτάσεις βέλτιστης εφαρμογής των βιβλίων, στο "Βιβλίο Εκπαιδευτικού / Δασκάλου": - Παρέχεται η δυνατότητα αλλαγής της σειράς των κεφαλαίων «Τα κεφάλαια του βιβλίου είναι «ανεξάρτητα» το ένα από το άλλο. Είναι συνεπώς δυνατή η αλλαγή της σειράς τους σύμφωνα με τις προτιμήσεις των μαθητών και τις επιλογές κάθε δασκάλου.» - Παρέχεται η δυνατότητα αφαίρεσης θεματικών ενοτήτων / κεφαλαίων ή υποενοτήτων / θεμάτων κάποιων ενοτήτων «Η αντιμετώπιση με μεθοδολογική συνέπεια του συνόλου των φύλλων εργασίας είναι πρακτικά αδύνατη με το δεδομένο πλήθος ωρών που διατίθενται για το μάθημα. Προτείνεται η επιλογή κάποιων κεφαλαίων που δε θα διδαχθούν να γίνει από την αρχή της σχολικής χρονιάς, έτσι ώστε να μην «αδικηθούν» κάποια κεφάλαια, μόνο επειδή σύμφωνα με το αναλυτικό πρόγραμμα βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου». «Οι διδακτικές ώρες που αναφέρονται στη διάρκεια των επιμέρους φύλλων εργασίας είναι ενδεικτικές. Κάθε δάσκαλος καλείται να προσαρμόσει το ρυθμό του μαθήματος στις δυνατότητες των μαθητών του, χωρίς το άγχος της έκτασης της διδακτέας ύλης που θα καλύψει.» - Παρέχεται χρόνος στην πειραματική διαδικασία «Η εξέλιξη του μαθήματος, σύμφωνα με το ερευνητικά εξελισσόμενο μοντέλο, και η πειραματική διδασκαλία με απλά μέσα είναι αυτονόητα πιο «αργές» από τη συνήθη δασκαλοκεντρική πρακτική.» - Παρέχεται η δυνατότητα επιλογής των «Εργασιών για το σπίτι ( / σχολείο)» «Σε καμία περίπτωση δεν είναι απαραίτητο να γίνονται όλες οι εργασίες. Το εύρος των προτεινόμενων εργασιών είναι επαρκές, ώστε να μπορεί ο δάσκαλος με κατάλληλη επιλογή να προσαρμόσει την εμπέδωση στις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών του.» - Προτείνεται η χρήση του «Βιβλίου του Μαθητή» ως υποστηρικτικού και όχι ως κύριου βιβλίου «Το βιβλίο μαθητή αποτελεί υποστηρικτικό υλικό. Μετά την ολοκλήρωση της πειραματικής αντιμετώπισης ενός φαινομένου, ο μαθητής μπορεί να ανατρέξει στο βιβλίο μαθητή για να διαβάσει επιπλέον «εγκυκλοπαιδικά» στοιχεία. ( ) Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να ζητάμε από τους μαθητές να αποστηθίσουν το περιεχόμενο του βιβλίου αυτού.» 2.1. Οι Θεματικές Ενότητες Το Γνωσιακό Αντικείμενο Στα νέα βιβλία σύμφωνα με τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ έχουν προστεθεί λίγες μόνο θεματικές ενότητες (οι οποίες διακρίνονται με κόκκινο χρώμα ή/και πλάγια γράμματα στον παρακάτω πίνακα) Ε τάξη Στ τάξη ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΥΛΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ (+) ΜΙΓΜΑΤΑ ( ) ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ( ) ΕΜΒΙΑ ΑΒΙΑ ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΦΥΤΑ ( ) ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ ( ) ΖΩΑ ( ) ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΣ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ( ) (+) ΦΩΣ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΗΧΟΣ ( ) ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟΣ ΦΩΣ ΟΞΕΑ ΒΑΣΕΙΣ ΑΛΑΤΑ

12 ΜΕΤΑΔΟΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Με βέλη ( ή ) σημειώνονται οι θεματικές ενότητες οι οποίες μετακινήθηκαν από ή προς άλλη τάξη, ενώ με συν (+) οι θεματικές ενότητες οι οποίες εμπλουτίστηκαν. Επειδή η συγγραφική ομάδα διαπιστώνει μια μικρή ανομοιογένεια στον απαιτούμενο διδακτικό χρόνο μεταξύ των δύο τάξεων (μεγαλύτερος για την Ε, έναντι της Στ τάξης) και μια μικρή ποιοτική ανομοιογένεια μεταξύ των θεματικών ενοτήτων των δύο τάξεων (περισσότερα φυσικά φαινόμενα στην Ε, περισσότερα βιο-χημικά φαινόμενα στην Στ τάξη), προτείνει (ακόμη και) μικρής έκτασης ανακατανομή των θεματικών ενοτήτων ( / μεταφορά ενοτήτων από την Ε στην Στ τάξη). Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, η συγγραφική ομάδα προτείνει την περικοπή των θεματικών ενοτήτων οι οποίες μελετώνται κάθε χρόνο (με βάση το σκεπτικό το οποίο αναπτύσσεται στην ), και την εκ των πραγμάτων αύξηση της χρονικής διάρκειας κάθε μελετώμενης θεματικής ενότητας (σε σχέση με την υποδεικνυόμενη στο βιβλίο του εκπαιδευτικού χρονική διάρκεια κάθε ενότητας) Το ΕκΠαιδευτικό Πρότυπο Η Μεθοδολογία Η προτεινόμενη και ακολουθούμενη (και) στα νέα βιβλία μεθοδολογία είναι η εκπαιδευτική εκδοχή της Επιστημονικής Μεθόδου, το Μεθοδολογικό ΕκΠαιδευτικό Πρότυπο ή το Ερευνητικά Εξελισσόμενο Εκπαιδευτικό / Διδακτικό Πρότυπο. Το μεθοδολογικό εκ-παιδευτικό πρότυπο διαρθρώνεται σε πέντε βήματα και εφαρμόζεται σε όλες τις θεματικές ενότητες των βιβλίων. Το μεθοδολογικό ΕκΠαιδευτικό Πρότυπο αποτελεί μια παιδαγωγική προσέγγιση της ιστορικά καταξιωμένης επιστημονικής ερευνητικής μεθόδου, της μεθόδου με την οποία ο επιστήμονας, ο ερευνητής, ο άνθρωπος ερεύνησε και ερευνά το φυσικό κόσμο. Στο μεθοδολογικό εκ-παιδευτικό πρότυπο ο δάσκαλος αναζητά εναύσματα προκαλώντας το ενδιαφέρον των μαθητών, προβληματίζει τους μαθητές προτρέποντάς τους να διατυπώνουν υποθέσεις (ή προαντιλήψεις τους, αν υπάρχουν), τους ενεργοποιεί στην εκτέλεση πειραμάτων και στην καταγραφή παρατηρήσεων,

13 προκαλεί συζήτηση για τη διεύρυνση των παρατηρήσεων, την εξαγωγή συμπερασμάτων και την εφαρμογή τους και εξασφαλίζει την εμπέδωση των συμπερασμάτων, ερμηνεύοντάς τα με τη βοήθεια του προτύπου του μικροκόσμου, και οδηγεί τους μαθητές σταδιακά στη γενίκευση, συσχετίζοντάς τα διαθεματικά με όλες τις παραμέτρους της καθημερινής ζωής. Ο αποδεικτικός (επιβεβαιωτικός ή απορριπτικός) πειραματισμός αποτελεί το βασικό και αναπόσπαστο στοιχείο της μεθόδου γιατί αναδεικνύει τόσο τον εκπαιδευτικό (/ γνωσιακό) όσο και τον παιδευτικό (κριτικό) χαρακτήρα των φυσικών επιστημών. η μεθοδολογική και πειραματική συνέχεια Η προτεινόμενη και ακολουθούμενη στα νέα βιβλία ΕκΠαιδευτική Μεθοδολογία είναι η ίδια με την προτεινόμενη / ακολουθούμενη στα παλαιά βιβλία, όπως και τα προτεινόμενα Πειράματα. Είναι ευνόητο ότι ούτε η μεθοδολογία ούτε τα πειράματα επιτυχών και σχετικώς προσφάτων βιβλίων όπως είναι τα μόλις τεσσάρων ή πέντε ετών "παλαιά" βιβλία δεν είναι λογικό να αλλάξουν στα νέα βιβλία από τους ίδιους συγγραφείς μόνο και μόνο "για να είναι διαφορετικά", όταν μάλιστα οι συγγραφείς είχαν δηλώσει εξαρχής ότι θα βασισθούν στα παλαιά βιβλία. Τα βήματα του μεθοδολογικού ΕκΠαιδευτικού Προτύπου, κατά τη μελέτη κάθε θέματος, πρέπει να ακολουθούνται διαδοχικά, κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας, και αναφέρονται είτε με την επιστημονική ονομασία τους είτε με την εκπαιδευτική πρακτική. Στο "Τετράδιο Εργασιών", το οποίο έχουν οι μαθητές, τα βήματα αυτά δεν διακρίνονται και δεν αναφέρονται ονομαστικά. Όμως, στο "Βιβλίο του Εκπαιδευτικού" διακρίνονται με σαφήνεια.

14 2.3. Ο μικρόκοσμος Οι μικροερμηνείες Οι Προσομοιώσεις / Οπτικοποιήσεις του μικροκόσμου Όπως προαναφέρθηκε, μια από τις κύριες διαφοροποιήσεις των ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ και κατ επέκταση των νέων βιβλίων σε σχέση με τα παλαιά αναλυτικά προγράμματα και τα παλαιά βιβλία, αφορά στην εισαγωγή / αξιοποίηση του μικροκόσμου για την ερμηνεία των φαινομένων του ΜακροΚόσμου. οι μικροπροσεγγίσεις Με τον όρο μικρο-προσεγγίσεις εννοούμε κάθε αναφορά και αξιοποίηση των (λίγων και απλών) δομών και διαδικασιών του μικροκόσμου για την ερμηνεία και κατανόηση των (πολύπλοκων και πολύμορφων) φαινομένων του ΜακροΚόσμου. ΜικρόΚοσμο ονομάζουμε συμβατικά τα δομικά σωματίδια του Κόσμου μας τα οποία εκφεύγοντας λόγω των μικροσκοπικών τους διαστάσεων της άμεσης παρατήρησης και εποπτείας μας, συγκροτούν τα μεγαλύτερα, απτά και μετρήσιμα σώματα και σχηματισμούς (και εμάς τους ίδιους!), τους οποίους επίσης συμβατικά ονομάζουμε ΜακρόΚοσμο ή σε μεγαλύτερη κλίμακα ΜΕΓΑ Κοσμο. Υπάρχει βέβαια και ο πολύπλοκος Έμβιος / Νοήμων Κόσμος, ο οποίος επίσης συγκροτείται από τις ίδιες (λίγες και απλές) δομές, φυσικές αρχές, αλληλεπιδράσεις / δυνάμεις και διαδικασίες. (βλ. Βιβλιογραφία, "Πρωτοβάθμια ΕκΠαίδευση στις/με τις Φυσικές Επιστήμες") Με την μικροσκοπική προσέγγιση είναι δυνατό να επιτευχθεί και η ενοποιητική θεώρηση του κόσμου μας, αλλά και η ερμηνεία όλων των φυσικών φαινομένων, με αναφορά στις ίδιες λίγες και απλές δομές, αρχές, αλληλεπιδράσεις / δυνάμεις και διαδικασίες. Με τη μακροσκοπική προσέγγιση, η οποία περιορίζεται στην αισθητηριακή και εμπειρική περιγραφή των φυσικών φαινομένων ή/και στην πειραματική επανάληψή τους (μόνο), ο/η εκπαιδευτικός διαπιστώνει απλώς και κωδικοποιεί. Ο μαθητής, με τη σειρά του, αποκομίζει απλώς μια αποσπασματική γνώση, η οποία δυστυχώς είτε είναι προσωρινή είτε μη αξιοποιήσιμη περαιτέρω. Με την μικροσκοπική προσέγγιση, συμπληρωματική της μακροσκοπικής (φαινομενολογικής και πειραματικής), είναι δυνατό ο δάσκαλος να οδηγήσει το μαθητή σε μια συνεκτική άποψη για το μάθημα (και το φυσικό κόσμο) αλλά και σε μια ερμηνευτική προσπάθεια, στο βαθμό στον οποίο είναι δυνατή. η Ενοποίηση Η συνεκτική και ενοποιητική θεώρηση του κόσμου μας από τη σημερινή επιστήμη με αναφορά σε λίγες και απλές δομές, σε λίγες και απλές αρχές και σε μια (με τέσσερις μορφές) αλληλεπίδραση / δύναμη, είναι συμβατή με την ομορφιά του φυσικού μας Κόσμου. Αυτή η ομορφιά αποκαλύπτει την απλότητα της δημιουργίας του αλλά και τη σοφία της ευταξίας του. Αποκαλύπτει τη λειτουργία του. Η συνεκτικότητα και ενοποιητική θεώρηση της επιστήμης, όμως, πρέπει να οδηγήσει στη συνεκτικότητα και στην ενοποιητική θεώρηση και της εκπαίδευσης στις φυσικές επιστήμες, ώστε να ενοποιεί τα φαινομενικά ασύνδετα μακροσκοπικά φαινόμενα, τα οποία περιέχονται στο αναλυτικό πρόγραμμα. Για να είναι (και η εκπαίδευση) απλή και ελκυστική. Αυτήν την ενοποίηση εννοούμε και ως ενοποίηση των διαφόρων εκφάνσεων των φυσικών επιστημών (φυσική, χημεία, βιολογία, ) και ως ενοποίηση των θεματικών ενοτήτων τους μέσω του μικροκόσμου.

15 οι Ερμηνείες Αλλά και η όποια εκπαιδευτική δυνατότητα ερμηνείας του μακροκόσμου βασίζεται επίσης στην υπαγωγή όλων των μακροσκοπικών φαινομένων στις λίγες και απλές δομές, αρχές, αλληλεπιδράσεις / δυνάμεις και διαδικασίες του μικροκόσμου. Στα νέα βιβλία πάντα σύμφωνα με τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ επιχειρείται η μικροσκοπική προσέγγιση των φυσικών φαινομένων με απλές και σύντομες αναφορές στο επιστημονικό / εκ-παιδευτικό πρότυπο του μικροκόσμου (χωρίς τη χρήση μαθηματικών) ώστε να επιτευχθεί η βέλτιστη δυνατή ενοποίηση των θεματικών ενοτήτων και η ερμηνεία των μακροσκοπικών φαινομένων από τους μαθητές. Αυτονόητη, βέβαια, προϋπόθεση είναι ότι το σήμερα αποδεκτό επιστημονικό / εκ-παιδευτικό πρότυπο του μικροκόσμου (κλασικό ή μετακλασικό) να παρουσιάζεται (όπως επιδιώχθηκε στα νέα βιβλία) στην απλούστερη δυνατή εκπαιδευτική προσέγγισή του, χωρίς όμως την υποκατάστασή του από υπεραπλουστευτικές ανακρίβειες οι οποίες συνήθως δημιουργούν εσφαλμένες αντιλήψεις, συχνά μη αναστρέψιμες στις μετέπειτα σπουδές. (Σημειώνεται εμφατικά ότι είναι προτιμητέα, πάντοτε, η αναβολή και η σπειροειδής αντιμετώπιση, αντί μιας βεβιασμένης, αναποτελεσματικής και επιβλαβούς πρώιμης εμμονής μας ) Απαραίτητη, επίσης, προϋπόθεση είναι ότι (και) αυτή η εκπαιδευτική προσέγγιση πρέπει να εντάσσεται στα βήματα της προτεινόμενης εκ-παιδευτικής μεθοδολογίας. Συγκεκριμένα, οι μικροπροσεγγίσεις προτείνεται να επιχειρούνται (με βάση το "Βιβλίο Μαθητή") μετά την εξαγωγή και τη διατύπωση των συμπερασμάτων για το μελετούμενο θέμα, συγκεκριμένα δε στο βήμα "Γενίκευση, Εμπέδωση" του μεθοδολογικού εκ-παιδευτικού προτύπου. Οι Προσομοιώσεις / Οπτικοποιήσεις του μικροκόσμου Επειδή δεν υπάρχει άμεση εποπτεία του μικροκόσμου, ούτε στο σχολικό αλλά ούτε και στο σύγχρονο επιστημονικό εργαστήριο, δημιουργούμε στον ηλεκτρονικό υπολογιστή προσομοιώσεις / οπτικοποιήσεις των σωματιδίων / δομών και των κινήσεων / διαδικασιών του για την έμμεση εποπτεία και ερμηνεία των φαινομένων του ΜακροΚόσμου. Έτσι οι αλληλεπιδράσεις και κινήσεις των σωματιδίων και δομών του μικροκόσμου (quarks, πρωτονίων, νετρονίων, ηλεκτρονίων, ατόμων, μορίων, ) ερμηνεύουν τη δημιουργία και την εξέλιξη των φαινομένων του ΜακροΚόσμου (σχηματισμός στερεών-υγρών-αερίων σωμάτων, φυσικέςβιολογικές-χημικές ιδιότητες των σωμάτων και οργανισμών, ) Επειδή ο μικρόκοσμος είναι ένα στοχαστικό / πιθανοκρατικό σύστημα, τα δε σωματίδιά του κινούνται με τυχαίο τρόπο, οι προσομοιώσεις / οπτικοποιήσεις του στον ηλεκτρονικό υπολογιστή απαιτούν προγραμματισμό με τη χρήση τυχαίων αριθμών και μεθόδων Monte Carlo (βλ ). Με χρήση αυτών των μεθόδων, στο Εργαστήριο Φυσικών Επιστημών, Τεχνολογίας και Περιβάλλοντος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών έχουν δημιουργηθεί τέτοιες προσομοιώσεις, οι οποίες οπτικοποιούνται είτε με στατικές εικόνες (βλ. ενδεικτικές εικόνες, στη συνέχεια, και στα προτεινόμενα βιβλία της 5.1.1,2), είτε/και με κινούμενες εικόνες (βλ. διαδικτυακό τόπο 5.2.), εντασσόμενες σε αντίστοιχο εκ-παιδευτικό λογισμικό. Οι παρακάτω ενδεικτικές εικόνες προσομοιώνουν / οπτικοποιούν διαδοχικά στιγμιότυπα μορίων στερεού, υγρού και αερίου σώματος, αντίστοιχα. (βλ. Βιβλιογραφία, "Πρωτοβάθμια ΕκΠαίδευση στις/με τις Φυσικές Επιστήμες" και "ΕκΠαιδευτική Τεχνολογία", βλ. Διαδικτυακό Τόπο

16 στερεό υγρό αέριο 2.4. Η Συστημική Ανάλυση / Συσχέτιση Η ΔιαΘεματικότητα Για την πληρέστερη δυνατή διαθεματική προσέγγιση προτείνεται να επιχειρείται μια Συστημική Ανάλυση / Συσχέτιση του μελετώμενου θέματος / φυσικού φαινομένου με τις παραμέτρους του (ή τους παράγοντες οι οποίοι το επηρεάζουν), ώστε να εξασφαλίζεται η ευρύτερη δυνατή Διαθεματική Αντιμετώπιση και Ολιστική Προσέγγισή του. Αυτή η συστημική ανάλυση / συσχέτιση του θέματος προτείνεται να σχηματοποιείται (με τετραγωνίδια) από τον/την εκπαιδευτικό κατά την προετοιμασία της εκπαιδευτικής διαδικασίας, θέτοντας το υπό εξέταση / μελέτη θέμα στο κέντρο (στο κεντρικό τετραγωνίδιο), ενώ περιφερειακά (στα περιφερειακά τετραγωνίδια) σημειώνονται οι όποιες παράμετροι του θέματος ή οι παράγοντες οι οποίοι αλληλεπιδρούν κατά τη γνώμη του εκπαιδευτικού ή/και των μαθητών με το θέμα. (Οι αναφορές στο παρακάτω σχήμα είναι ενδεικτικές και εναλλακτικές, εκτός βέβαια της επιστήμης). Οι επιμέρους διαθεματικές αναφορές (στην τεχνολογία, στο περιβάλλον, στην ιστορία, στην κοινωνία, στην τέχνη αλλά και στη γλώσσα, ) είναι δυνατό (/ προτείνεται) να επιλέγονται από τις περιεχόμενες στο "Βιβλίο του Μαθητή" πληροφορίες στις αντίστοιχες του εξεταζόμενου θέματος σελίδες και κάποιες να αποτελούν αντικείμενο διαθεματικών δραστηριοτήτων. Οι όποιες διαθεματικές αναφορές και δραστηριότητες εκτός των επιστημονικών, οι οποίες αρύονται από το βιβλίο του μαθητή (ή αλλού), προτείνεται να χρησιμοποιούνται / αξιοποιούνται αποκλειστικά στο βήμα του μεθοδολογικού προτύπου "Γενίκευση, Εμπέδωση" ως εφαρμογές του μελετούμενου θέματος για την πληρέστερη δυνατή διαθεματική συσχέτισή του, τη γενίκευση των συμπερασμάτων και την εμπέδωσή τους.

17 Επισημαίνεται με έμφαση ότι η εκπαιδευτική διαδικασία, η οποία αφορά στο μάθημα των φυσικών, πρέπει πρωτίστως και απαραίτητα να είναι επιστημοκεντρική (ή διεπιστημοκεντρική), δευτερευόντως δε και ευκταία διαθεματική. Με βάση αυτή την αρχή, οι όποιες διαθεματικές αναφορές / δραστηριότητες περιορίζονται στο τελευταίο, μόνο, βήμα του μεθοδολογικού προτύπου (και ίσως, επίσης, ως έναυσμα του ενδιαφέροντος, στο πρώτο βήμα). η Διαθεματικότητα, η ΔιΕπιστημονικότητα, ο ΕπιστημοΚεντρισμός Υπάρχει, κατά τη γνώμη μας, διάκριση μεταξύ διαθεματικότητας και διεπιστημονικότητας. Η διεπιστημονικότητα συσχετίζει (ή/και ενοποιεί) τις διάφορες εκφάνσεις των φυσικών επιστημών (φυσική, χημεία, βιολογία, ), ενώ η διαθεματικότητα συσχετίζει όλες τις θεματικές / γνωσιακές περιοχές (και την επιστήμη).

18 Όσον αφορά στη διαθεματικότητα, υπάρχουν, κατά τη γνώμη μας, δύο εκδοχές / προσεγγίσεις / εφαρμογές της. Η ακραία εκδοχή / εφαρμογή και η συντηρητική εκδοχή / εφαρμογή της διαθεματικότητας. Η εφαρμογή της ακραίας εκδοχής απαιτεί ένα αναλυτικό / ωρολόγιο πρόγραμμα εκπαίδευσης στο οποίο να μη γίνεται θεματική διάκριση (γλώσσα, μαθηματικά, φυσικές επιστήμες, ιστορία, ) των διδακτικών ωρών. Τότε κάθε θέμα / ζήτημα εξετάζεται ολιστικά με "ισότιμες" κατά τη μελέτη τους όλες τις παραμέτρους (γλωσσικές, μαθηματικές, φυσικές, ιστορικές, ). Η μόνη δυνατή με τα ισχύοντα προγράμματα, στα πλαίσια της ευέλικτης ζώνης ή στο ολοήμερο σχολείο εφαρμογή αυτής της προσέγγισης / εκδοχής είναι αυτή η οποία επιχειρείται στην άτυπη περιβαλλοντική μελέτη / δραστηριότητες. Η εφαρμογή της συντηρητικότερης (και προτεινόμενης από τα ισχύοντα αναλυτικά / ωρολόγια προγράμματα άρα και εφικτότερης ) εκδοχής της διαθεματικότητας απαιτεί (!) στις διδακτικές ώρες, οι οποίες έχουν χαρακτηρισθεί σύμφωνα με τα ισχύοντα αναλυτικά ωρολόγια προγράμματα με συγκεκριμένα θεματικά αντικείμενα (γλώσσα, μαθηματικά, φυσική, ), να υπάρχει μια πρωτίστως κεντρική προσέγγιση (αυτή του θεματικού χαρακτήρα της διδακτικής ώρας) και δευτερευόντως μια διαθεματική προσέγγιση (και με τις άλλες θεματικές παραμέτρους). Προφανώς, στο μάθημα των φυσικών επιστημών με το ισχύον αναλυτικό / ωρολόγιο πρόγραμμα η εκπαιδευτική διαδικασία πρέπει να είναι πρωτίστως επιστημοκεντρική και δευτερευόντως διαθεματική. Οι όποιες διαθεματικές εκτός τις καθαρά επιστημονικές ή διεπιστημονικές δραστηριότητες οι οποίες εντάσσονται στα βήματα της εκπαιδευτικής μεθοδολογίας "διατύπωση υποθέσεων", "πειραματισμός" και "διατύπωση συμπερασμάτων" δημιουργούν σύγχυση και αποπροσανατολισμό. Σε περίπτωση δε κατάχρησής τους, είναι ισχυρό το ενδεχόμενο η συγκεκριμένη στο μάθημα των φυσικών εκπαιδευτική διαδικασία, από εκπαιδευτική διαδικασία "για την επιστήμη" να εξελιχθεί σε εκπαιδευτική διαδικασία "περί την επιστήμη". Χαρακτηριστικά, μία εκπαιδευτική διαδικασία με λίγες πληροφορίες / αναφορές / δραστηριότητες για τον "νόμο της βαρύτητας" αλλά πολλές για τη "ζωή του Νεύτωνα" θα εκφυλισθεί σε μια επίφαση εκπαιδευτικής διαδικασίας / μαθήματος φυσικών επιστημών (!). Για τη βέλτιστη δυνατή διεξαγωγή της εκπαιδευτικής διαδικασίας, προτείνεται στους εκπαιδευτικούς να συνδυάζεται η Συστημική Ανάλυση / Συσχέτιση του μελετώμενου θέματος / φυσικού φαινομένου με τα βήματα του εφαρμοζόμενου Μεθοδολογικού ΕκΠαιδευτικού Προτύπου, σύμφωνα με την παρακάτω σχηματοποίηση:

19 Μεθοδολογία Συστημική Συσχέτιση

20 3. Η ΕκΠαιδευτική Διαδικασία Ένα Παράδειγμα Ακολουθούν προτάσεις για τη βέλτιστη εφαρμογή των νέων βιβλίων των φυσικών Ε και Στ Δημοτικού στην εκπαιδευτική διαδικασία, ειδικότερα δε προτάσεις οι οποίες αφορούν στην επιλογή και τον προγραμματισμό, από τον/την εκπαιδευτικό, των θεματικών ενοτήτων / υποενοτήτων / θεμάτων, τα οποία θα μελετηθούν στην προετοιμασία και στον χρονικό καταμερισμό των βημάτων της εκπαιδευτικής διαδικασίας, καθώς και στην πραγματοποίηση των διαδοχικών βημάτων του μεθοδολογικού εκπαιδευτικού προτύπου (έναυσμα ενδιαφέροντος, διατύπωση υποθέσεων, πειραματισμός, διατύπωση συμπερασμάτων-εφαρμογές, γενίκευση-εμπέδωση) καθώς και στην συγκέντρωση των απαιτούμενων απλών υλικών Οι Προϋποθέσεις, η Προετοιμασία Για τη βελτιστοποίηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας προτείνονται μερικές (βασικές και απαραίτητες) προϋποθέσεις, η επιλογή και ο προγραμματισμός των θεμάτων, η προετοιμασία, ο χρονικός καταμερισμός και η οργάνωση εκ των προτέρων της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Η εκ των προτέρων προετοιμασία της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι ασφαλώς μια πρόσθετη απασχόληση για τον/την εκπαιδευτικό, όμως τελικά τον προφυλάσσει από μία ασυνεπή προς τους στόχους, αποσπασματική ή αναποτελεσματική εκπαιδευτική διαδικασία, από ελλείψεις υλικών ή υπερβάσεις του χρόνου ( ) Οι Προϋποθέσεις Υπενθυμίζεται ότι, για τη βέλτιστη εφαρμογή των νέων βιβλίων προτείνονται κατ αρχήν από τη συγγραφική ομάδα μερικές βασικές προϋποθέσεις: το "Τετράδιο Εργασιών" προτείνεται να είναι το κύριο εγχειρίδιο αναφοράς. Το "Τετράδιο Εργασιών" το χρησιμοποιεί ο μαθητής για την καθοδήγησή του σε όλα τα βήματα του μεθοδολογικού προτύπου (το έναυσμα ενδιαφέροντος, τη διατύπωση υποθέσεων, την ανάγνωση των οδηγιών πειραματισμού και την ταυτοποίηση των απαιτούμενων υλικών, την καταγραφή των παρατηρήσεων και συμπερασμάτων και την εφαρμογή τους). το "Βιβλίο Μαθητή" είναι δευτερεύον εγχειρίδιο και προτείνεται να παραμένει στο σχολείο. Το "Βιβλίο Μαθητή" χρησιμοποιείται μόνο για την ανάγνωση στην τάξη των αναφορών στο μικρόκοσμο (ώστε να ερμηνεύσουν και να γενικεύσουν οι μαθητές τα συμπεράσματά τους) αλλά και των διαθεματικών πληροφοριών (ώστε να εφαρμόσουν, να συσχετίσουν διαθεματικά και να εμπεδώσουν οι μαθητές τα συμπεράσματά τους). Η παραμονή του βιβλίου στο σχολείο θα εξασφαλίσει τη μη εφαρμογή της εσφαλμένης αντίληψης μερικών γονέων ότι οι διαθεματικές πληροφορίες πρέπει να απομνημονεύονται από τον μαθητή ( ) το "Βιβλίο Εκπαιδευτικού" προτείνεται να υπάρχει μόνον στη διάθεση των εκπαιδευτικών και όχι των γονέων. Κάποιοι από τους γονείς, με την προετοιμασία των παιδιών τους για τα αποτελέσματα / συμπεράσματα του μελλοντικού (!) πειραματισμού, ακυρώνουν τον ανακαλυπτικό / επιβεβαιωτικό πειραματισμό και υπονομεύουν την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των παιδιών τους ( )

21 βελτιστοποίηση ή οπισθοχώρηση ; Τα παλαιά βιβλία είχαν εισαγάγει και επιβάλλει, εκ των πραγμάτων τη σύγχρονη αντίληψη ότι η εκ-παίδευση στις/με τις φυσικές επιστήμες βελτιστοποιείται όταν, αντί της απομνημόνευσης ορισμών (όπως γινόταν με τα ακόμα παλαιότερα βιβλία), επιλέγεται η εφαρμογή διαδικασιών και η εκτέλεση πειραμάτων (για την εξαγωγή / καταγραφή συμπερασμάτων από τους ίδιους τους μαθητές), με εφαρμογή του Μεθοδολογικού Εκ- Παιδευτικού Προτύπου (ή του Ερευνητικά Εξελισσόμενου Εκπαιδευτικού / Διδακτικού Προτύπου). Αυτό θα συνεχισθεί και με τα νέα βιβλία αν η εκπαιδευτική διαδικασία βασισθεί στο "Τετράδιο Εργασιών" (αντίστοιχο του παλαιού "Βιβλίου Μαθητή"), ενώ θα σημειωθεί οπισθοχώρηση αν η εκπαιδευτική διαδικασία βασισθεί κυρίως (ή μόνο;) στο νέο "Βιβλίο Μαθητή" (βλ. οδηγίες στις ). Το ίδιας μεθοδολογίας (με τα παλαιά βιβλία) νέο "Βιβλίο Μαθητή" παραμένοντας στο σχολείο προτείνουμε να χρησιμοποιείται μόνον για την ανάγνωση των αναφορών στο πρότυπο του μικροκόσμου και των διαθεματικών πληροφοριών, κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας (στο τελευταίο βήμα "Γενίκευση, Ερμηνείες, Εμπέδωση" του μεθοδολογικού προτύπου) Η Επιλογή / ο Προγραμματισμός των Θεμάτων Με δεδομένο ότι το ωρολόγιο πρόγραμμα δεν επιτρέπει τη μελέτη όλων των ενοτήτων / υποενοτήτων / θεμάτων, τα οποία προβλέπονται για κάθε τάξη από το αναλυτικό πρόγραμμα, πρέπει να γίνεται αποκλειστικά από τον/την εκπαιδευτικό στην αρχή του σχολικού έτους επιλογή και προγραμματισμός των ενοτήτων / υποενοτήτων / θεμάτων, τα οποία θα μελετηθούν κατά τη διάρκεια του έτους. Ως "θέμα", στη συνέχεια, θα αναφέρεται η επιλεγείσα προς μελέτη θεματική ενότητα / υποενότητα ή/και (φυσικό, βιολογικό, χημικό, ) φαινόμενο. Κριτήριο πρέπει να είναι η (εξ)άσκηση των μαθητών στη μεθοδολογία της εκπαιδευτικής διαδικασίας (με εφαρμογή του μεθοδολογικού προτύπου, με όλα τα βήματά του) και όχι απαραίτητα (;!) η εξάντληση των θεματικών ενοτήτων / υποενοτήτων / θεμάτων του αναλυτικού προγράμματος. Το αναλυτικό πρόγραμμα, βέβαια, πρέπει να περιέχει όλες κατά το δυνατό τις βασικές θεματικές ενότητες για τον φυσικό κόσμο (ώστε να μη δίδεται στους μαθητές η εντύπωση ενός αποσπασματικού και ελλειπτικού φυσικού κόσμου), με δεδομένο ότι στις επόμενες εκπαιδευτικές βαθμίδες θα συμπληρωθεί το γνωσιακό αντικείμενο. εκπαίδευση παίδευση Επαναλαμβάνεται εμφατικά ότι ο διττός στόχος των "Φυσικών" (και) στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι τόσο η εκπαίδευση / γνωσιακή υποδομή, όσο και η παίδευση / μόρφωση / κριτική ικανότητα των μαθητών. Ο εκπαιδευτικός / γνωσιακός στόχος, όμως, δεν είναι δυνατό να υπηρετηθεί πλήρως στο δημοτικό σχολείο, με δεδομένο ότι σπειροειδώς θα επιτευχθεί στις επόμενες βαθμίδες, έστω και αν το αναλυτικό πρόγραμμα (και του δημοτικού σχολείου) περιέχει περισσότερες θεματικές ενότητες από όσες είναι δυνατό να διδαχθούν μεθοδολογικά σωστά. Ο παιδευτικός / παιδαγωγικός / μορφωτικός στόχος και ειδικότερα η ανάπτυξη του ενδιαφέροντος των παιδιών για τον φυσικό κόσμο, η απαίτησή τους για αποδεικτικό πειραματισμό σε κάθε υπόθεση και η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητάς τους (με βάση το μεθοδολογικό πρότυπο), είναι ο στόχος ο οποίος κατά προτεραιότητα πρέπει να επιτευχθεί. Έτσι προτείνεται ο περιορισμός των μελετούμενων θεματικών ενοτήτων σε όσες (λίγες έστω!) απαιτούνται όχι "για να μάθουν τα πάντα" τα παιδιά, αλλά "για να μάθουν να μαθαίνουν" ( )

22 Πρόταση Επιλογής Θεματικών Ενοτήτων / ΥποΕνοτήτων και Καταμερισμού Διδακτικών Ωρών Έχει επισημανθεί ότι πρωταρχικοί στόχοι της εκπαίδευσης στις φυσικές επιστήμες (σε αυτή τη βαθμίδα) είναι η μεθοδολογική συγκρότηση των μαθητών, η δημιουργία ερευνητικής διάθεσης και δυνατότητας δραστηριοποίησης, η απαίτηση και αναζήτηση αποδεικτικών διαδικασιών, η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας, αλλά και η ολοκλήρωση μιας πολύπλευρης και βαθιάς μόρφωσής τους. Δευτερεύων στόχος (σε αυτή τη βαθμίδα) είναι η ανάπτυξη του γνωσιακού υποβάθρου τους στις φυσικές επιστήμες, η οποία θα ολοκληρωθεί στις επόμενες βαθμίδες της εκπαίδευσης. Γι αυτό, δεν είναι απαραίτητη η μελέτη όλων των θεματικών ενοτήτων (οι οποίες προβλέφθηκαν από τα αναλυτικά προγράμματα και συμπεριελήφθησαν αναγκαστικά στα βιβλία), αλλά η συστηματική εφαρμογή και αφομοίωση από τους μαθητές της ερευνητικής και ανακαλυπτικής μεθοδολογίας με μεγαλύτερη άνεση χρόνου. Ως κριτήρια επιλογής κατά προτεραιότητα των θεματικών ενοτήτων προτείνονται: η αναφορά τους σε βασικές έννοιες και φαινόμενα, αλλά και η δυνατότητα πειραματισμού (ενέργεια, δομή των σωμάτων, θερμότητα - θερμοκρασία, ηλεκτρομαγνητισμός, ηλεκτρικό ρεύμα, ήχος, φως ). Οι προτεινόμενες να διδαχθούν κατά προτεραιότητα θεματικές ενότητες / υποενότητες / "θέματα" σημειώνονται με αστερίσκο ( * ). Οι ώρες οι οποίες προκύπτουν με την πρόβλεψη 3 διδακτικών ωρών κάθε εβδομάδα και εξαιρουμένων των αργιών και διακοπών υπολογίζονται σε σε όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους. Εισαγωγή (1 διδακτική ώρα) Ε Τάξη Υλικά Σώματα (11 διδακτικές ώρες) 1. * Όγκος (2 διδακτικές ώρες) 2. * Μάζα (1 διδακτική ώρα) 3. Πυκνότητα (2 διδακτικές ώρες) - από το Βιβλίο Μαθητή (Ιδιότητες των υλικών σωμάτων, 1 διδακτική ώρα) 4. * Δομή της ύλης (το Πρότυπο του μικροκόσμου) - από το Βιβλίο Μαθητή (2-3 διδακτικές ώρες) Τα βασικά στοιχεία (δομές, αλληλεπιδράσεις / δυνάμεις, κινήσεις, ) του προτύπου του μικροκόσμου προτείνεται να διδαχθούν με την υποστήριξη εκπαιδευτικού λογισμικού (βλ. βιβλιογραφία και διαδικτυακό τόπο ενώ πρόσθετες πληροφορίες εκτός αυτών οι οποίες παρέχονται στο "Βιβλίο του Μαθητή" ο εκπαιδευτικός μπορεί να αναζητήσει σε εκτενέστερες αναφορές στο μικρόκοσμο (βλ. βιβλιογραφία). Το βάθος της προσέγγισής του εξαρτάται από το γνωσιακό επίπεδο των μαθητών. Για τα βασικά στοιχεία του προτύπου του μικροκόσμου μπορεί να απαιτηθούν δύο ή τρεις διδακτικές ώρες. Προτείνεται όμως, εκτός των βασικών στοιχείων του προτύπου, να χρησιμοποιούνται οι αναφορές στο μικρόκοσμο και όλες οι πρόσθετες πληροφορίες οι οποίες παρέχονται σε κάθε θεματική ενότητα του "Βιβλίου του Μαθητή" για τις "μικροερμηνείες" (βλ. 2.3.) των υπό μελέτη φαινομένων. Μίγματα (προτείνεται να μη διδαχθεί) 1. Μελετάμε τα μίγματα (1 διδακτική ώρα) 2. Μελετάμε τα διαλύματα (1 διδακτική ώρα)