ΚΕΦΑΛΑΙΟ. Εκμηχάνιση. Γενικά

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εκμηχάνιση Γενικά Η εκμηχάνιση της γεωργίας αποτελεί ένα από τους πρώτους τομείς της βιομηχανικής εξέλιξης που σημειώθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο και ειδικότερα στον ευρωπαϊκό χώρο. Σε αυτό συνέβαλαν μεταξύ των άλλων: α) η ανάγκη για αύξηση και βελτίωση της παραγωγής β) η ανάγκη για διευκόλυνση της εργασίας των αγροτών γ) η εξοικονόμηση εργατικών χεριών. Ήδη από τη νεολιθική εποχή και την εποχή του χαλκού οι άνθρωποι κατασκεύαζαν ξύλινα εργαλεία με τη βοήθεια των οποίων κατόρθωναν να ανοίγουν αυλάκια, στα οποία τοποθετούσαν τους σπόρους και στη συνέχεια τα σκέπαζαν. Το επόμενο βήμα ήταν η τοποθέτηση σιδερένιων υ- νίων στα ξύλινα άροτρα και η έλξη τους από τα ζώα (βόδια, βουβάλια, ά- λογα κ.λ.π.). Κατά το μεσαίωνα σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες παρατηρήθηκε εντατικοποίηση της εδαφοκατεργασίας με τα κυριότερα εργαλεία, τα άροτρα κατασκευασμένα από σίδηρο. Πειράματα με συγκεκριμένους

2 στόχους σε θέματα μηχανικής καλλιέργειας δημοσιεύτηκαν από τον THER (1880). Μοναδικό φαινόμενο στην εκμηχάνιση της γεωργίας αποτέλεσε η κατασκευή της ατμομηχανής - αρότρου από τον MAX ΕΥΤΗ γύρω στα Με τη μηχανή αυτή επιτυγχάνονταν αρόσεις μέχρι βάθους cm, χωρίς τον κίνδυνο να δημιουργηθούν συμπιέσεις στο έδαφος α- πό τους τροχούς της ατμομηχανής. Μετά το 1920 έκανε την εμφάνιση στη γεωργία ο ελκυστήρας (τρακτέρ) ο οποίος επικράτησε κατά κράτος των ατμομηχανών και μέχρι των ημερών μας περνάει από διαδοχικά στάδια βελτίωσης. Μετά το 1900 σημειώθηκαν πρόοδοι και στα εργαλεία της δευτερεύουσας κατεργασίας, στις σπαρτικές και φυτευτικές μηχανές, στις χορτοκοπτικές, στις μηχανές θερισμού και αλωνισμού (κομπίνες), όπως επίσης και στη βιομηχανική παραγωγή μηχανημάτων και συσκευών εφαρμογής αγροχημικών. εδάφους 8.2 Η προετοιμασία των αγρών για σπορά, (π.χ. με σιτηρά), περιλαμβάνει την πρωτογενή (1) και τη δευτερογενή (2) κατεργασία του εδάφους. Αυτή ξεκινάει με τις αρόσεις, περνάει από τη φάση όπου εφαρμόζονται μικρότερης έντασης σε αναμόχλευση του εδάφους εργαλεία (π.χ. βωλοκόπος, οδοντοσβάρνες, ελαφρείς καλλιεργητές, δισκοσβάρνες, κ.λ.π.) με στόχο το ψιλοχωμάτισμα και την καταστροφή των ανεπιθύμητων φυτών (ζιζανίων) και τερματίζεται με το σχηματισμό της σποροκλίνης (3) και τη σπορά. Οι βασικότεροι στόχοι της πρωτογενούς κατεργασίας τους εδάφους είναι: 1. καταπολέμηση ζιζανίων, (1) Γίνεται το φθινόπωρο με τα διάφορα άροτρα (π.χ. οργώματα). (2) Όλες οι επεμβάσεις που γίνονται στο έδαφος με μικρότερα εργαλεία (π.χ. σβάρνες) μετά την πρωτογενή και μέχρι τη σπορά ανήκουν στη δευτερογενή κατεργασία. (3) Σποροκλίνη είναι τα ανώτερα 10 cm του αρόσιμου εδάφους.

3 2. ενσωμάτωση φυτικών υπολειμμάτων και οργανικών λιπασμάτων στο έδαφος, 3. ισοπέδωση επιφάνειας από ανωμαλίες, λόγω ιχνών από οχήματα στην προηγουμένη καλλιέργεια, 4. χαλάρωση και αναμόχλευση για ταχεία ανάπτυξη των ριζών, 5. αύξηση της ζώνης της ριζόσφαιρας και 6. ταχύτερη αφομοίωση του νερού των βροχοπτώσεων. Από τους πιο πάνω παράγοντες ο πρώτος είναι από τους πλέον σοβαρούς, διότι τα ζιζάνια ανταγωνίζονται τα καλλιεργούμενα φυτά όσον αφορά το νερό, τα θρεπτικά στοιχεία του εδάφους, το φως κ.λ.π. Σήμερα ό- μως ο παράγοντας αυτός δεν παίζει τόσο μεγάλο ρόλο. Τα ζιζάνια σήμερα αντιμετωπίζονται με ειδικά κατά περίπτωση χημικά και άλλα σκευάσματα. Βέβαια αυτό συμβαίνει και ισχύει για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τη Βόρεια Αμερική και ορισμένες περιοχές της Νοτίου Αμερικής, την Αυστραλία και τη Νότια Αφρική. Υπάρχουν όμως χώρες ή ολόκληρες περιοχές της γης όπου με την κατεργασία του εδάφους επιδιώκεται και η καταστροφή των ζιζανίων. Στην πρωτογενή κατεργασία του εδάφους (αυτή γίνεται μετά τη συγκομιδή, π.χ. των σιτηρών) οι αρόσεις κυριαρχούν και ο ελκυστήρας και τα άροτρα είναι τα βασικότερα μηχανήματα. Ελκυστήρες: Ο βασικός τύπος ελκυστήρα είναι αυτός που επί πολλές δεκαετίες αποτελεί τον "σταθερό ή τον παγκόσμιο τύπο ελκυστήρα". Πρόκειται για "βασική μονάδα ισχύος με ικανή δύναμη έλξης", με πολλές δυνατότητες για σύνδεση, ανάρτηση και λειτουργία άλλων καλλιεργητικών εργαλείων και μηχανών (παρελκόμενα). Παραλλαγές αυτού του σταθερού τύπου ελκυστήρα υπάρχουν πολλές και απευθύνονται σε εξειδικευμένες γεωργικές χρήσεις. Εκτός από τον σταθερό τύπο ελκυστήρα, τελευταία κατασκευάζονται ειδικοί ελκυστήρες εξαιρετικά μεγάλης ισχύος που είναι κατάλληλοι για πολύ βαριές εργασίες έλξης, όπως είναι αυτή της κατεργασίας των εδαφών. Οι ελκυστήρες όταν κινούνται στους αγρούς σε υγρές συνθήκες δημιουργούν συμπιέσεις, οι οποίες είναι τελείως ανεπιθύμητες, διότι εμποδίζουν τα φυτά να αναπτυχθούν (μείωση αποδόσεων) και δυσκολεύουν τις εργασίες των μηχανών και άλλων εργαλείων λόγω των ανωμαλιών που δημιουργούνται στην επιφάνεια (αυλάκια). Γι αυτό το λόγο οι ελκυστήρες σήμερα φέρουν φαρδύ πέλμα ελαστικών και έτσι κατανέμεται το φορτίο κατά την οριζόντια έννοια και όχι κατά την κάθετο.

4 Εικόνα 8-1 Σύγχρονος ελκυστήρας Άροτρα: Τα άροτρα ανήκουν στα βασικότερα εργαλεία της πρωτογενούς εδαφοκατεργασίας, αυτά κόβουν το έδαφος σε λωρίδες, το αναστρέφουν, το μετατοπίζουν και τέλος το θρυμματίζουν λιγότερο ή περισσότερο έντονα ανάλογα με το είδος του εδάφους και την υγρασία. Τα εξαρτήματα που απαρτίζουν το άροτρο φαίνονται στην εικόνα 8-2. Από τα διάφορα εξαρτήματα το σπουδαιότερο είναι ο αναστρεπτήρας. Τα άροτρα με βάση τα τεχνικά τους χαρακτηριστικά διακρίνονται σε κατηγορίες ανάλογα με: τον αριθμό των σωμάτων (μονόυνα, δίυνα, κ.λπ), τη δυνατότητα αναστροφής (απλή, διπλή αναστροφή),

5 τον τρόπο ανάρτησης (αναρτώμενα, φερόμενα, συρόμενα, κ.λ.π.), το σχήμα του αναστρεπτήρα (ανοιξιάτικα οργώματα, φθινοπωρινά) και το είδος του αναστρεπτήρα (υνάροτρα, δισκάροτρα). Για να έχουμε επιθυμητό αποτέλεσμα στο όργωμα, πέραν του ομοιόμορφου βάθους άροσης και την ευθεία κατεύθυνση των αυλακιών, μεγάλη σημασία έχει ο βαθμός θρυμματισμού και η κάλυψη των οργανικών λιπασμάτων με έδαφος, μετά το όργωμα. Η πρωτογενής κατεργασία μπορεί να γίνει και με άλλα εργαλεία, π.χ. με καλλιεργητές, υπεδαφοκαλλιεργητές, βαριές φρέζες κ.λπ. Εικόνα 8-2 Άροση και εξαρτήματα αρότρου

6 Δισκάροτρα: Σε ορισμένες ζώνες της γης, π.χ. στις τροπικές περιοχές, τα εδάφη (οι περισσότεροι τύποι) είναι όξινα (τιμές ph < 6) με αποτέλεσμα τα υνάροτρα να αντιμετωπίζουν προβλήματα εργασίας διότι τα χώμα προσκολλάται στα εξαρτήματα του αρότρου και κυρίως στον αναστρεπτήρα. Σε τέτοια εδάφη τα δισκάροτρα προσφέρουν καλύτερη εργασία. Τα δισκάροτρα διαφέρουν από τα κοινά άροτρα εξαιτίας των δίσκων (2 ή και περισσοτέρων). Η διάμετρος των δίσκων ποικίλει και μπορεί να είναι μέχρι 70 cm. Οι δίσκοι αναλαμβάνουν το έργο του υνιού και του αναστρεπτήρα. Παράροτρα (Paraplow): Είναι οι πλέον πρόσφατες κατασκευές αρότρων για εξειδικευμένες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα για να σχισθεί και σε κάποιο βαθμό να αναμοχλευτεί το έδαφος μέχρι βάθους το πολύ 40 cm, χωρίς να σημειωθεί κανενός είδους αναστροφή και παράχωμα του επιφανειακού εδαφικού στρώματος. Το εργαλείο αυτό έχει κατασκευασθεί για γεωργικές περιοχές με επικλινείς καλλιεργούμενες εκτάσεις, όπου η διάβρωση αποτελεί τον μέγιστο κίνδυνο υποβάθμισης των ε- δαφών. Έτσι από την εφαρμογή του χαλαρώνονται όλα τα στρώματα μέχρι ένα βάθος 30 cm, ενώ ταυτόχρονα παραμένουν τα φυτικά υλικά στην επιφάνεια και προστατεύουν το έδαφος από τη διαμελιστική δράση των σταγόνων της βροχής(=διάβρωση). Στους αγρούς που χρησιμοποιήθηκε παράροτρο ανεξάρτητα από το φυτικό είδος, η σπορά πρέπει να διενεργείται με σπαρτικές που είναι κατάλληλες για σπορά χωρίς προηγουμένως να δεχθεί το έδαφος κατεργασία. Καλλιεργητής: Ανάλογα, με τον τύπο οι καλλιεργητές εφαρμόζονται στην πρωτογενή κατεργασία, στο σχηματισμό της σποροκλίνης και τον έ- λεγχο των ζιζανίων. Ο καλλιεργητής αποτελείται από το πλαίσιο με δύο ή τρεις παράλληλες σειρές από σώματα ή σταβάρια. Τα σώματα μπορεί να συνδέονται με το πλαίσιο κατά τρόπο απόλυτα σταθερό. Σε πολλές όμως κατασκευές μεσολαβεί ένα ελατήριο, το οποίο αποτελεί μηχανισμό προστασίας των υνίων από τυχόν εμπόδια που απαντούν στο έδαφος. Τα υνία στον καλλιεργητή ή τα πέδιλα όπως αλλιώς λέγονται, διαφέρουν ως προς το σχήμα που μπορεί να ομοιάζει με λεπίδα, καρδιά, φτερά κ.λπ. Οι καλλιεργητές αναμοχλεύουν το έδαφος πιο έντονα από ό,τι τα υνάροτρα, όμως δεν πραγματοποιούν σημαντικής έκτασης αναστροφή του ε- δάφους. Έτσι περίπου το 50% των φυτικών υπολειμμάτων της προηγούμενης καλλιέργειας εξακολουθεί να βρίσκεται στην επιφάνεια του εδάφους και μετά την επέμβαση με τον καλλιεργητή. Με βάση το βάθος κατεργασίας οι καλλιεργητές διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: α) στους ελαφρείς, β) στους μέσους και γ) στους βαρείς.

7 Για αναμόχλευση και χαλάρωση βαθύτερων στρωμάτων από 40 cm βάθους, εφαρμόζονται οι υπεδαφοκαλλιεργητές ή οι εδαφοσχίστες. Αυτοί είναι ειδικές κατασκευές με ένα ή δύο σώματα, που έχουν εξαρτήματα τα οποία μετακινούνται μέσα στο έδαφος κατά τη λειτουργία τους προς επίτευξη καλύτερου αποτελέσματος χαλάρωσης των βαθύτερων στρωμάτων του εδάφους. Σε αυτές τις κατασκευές υπάρχει η δυνατότητα ταυτόχρονης λίπανσης του υπεδάφους (βάθος cm). Η εφαρμογή των υπεδαφοκαλλιεργητών γίνεται στο πλαίσιο των εγγειοβελτιωτικών έργων. Εικόνα 8-3 Καλλιεργητής 8.3 Εργαλεία και μηχανήματα δευτερεύουσας κατεργασίας εδάφους Η δευτερεύουσα κατεργασία του εδάφους ξεκινάει από τη στιγμή ε- κείνη που έχει ήδη πραγματοποιηθεί η πρωτογενής κατεργασία (για τις ελληνικές συνθήκες μετά τα φθινοπωρινά οργώματα). Μέχρι να πραγματοποιηθεί η σπορά πρέπει ο γεωργός να φέρει το χωράφι του σε μια τέ-

8 τοια κατάσταση, ώστε αυτό να εγγυάται την ομαλή βλάστηση και ανάδυση (φύτρωμα) των φυταρίων (χειμερινά σιτηρά - όσπρια, καλοκαιρινά σιτηρά - όσπρια κ.λπ.). Στη φυτοτεχνία η φάση αυτή έχει επέλθει, όταν σχηματισθεί η σποροκλίνη. Ανάλογα με την καλλιέργεια που προηγήθηκε και αυτής που θα α- κολουθήσει, ο γεωργός επεμβαίνει με ένα ή με διαφορετικό κάθε φορά εργαλείο ή μηχάνημα στο οργωμένο έδαφος. Οι στόχοι των εφαρμογών αυτών είναι: α) να ψιλοθρυμματίσει τα ανώτερα 10 cm της επιφάνειας του αγρού, β) να ισοπεδώσει το χωράφι για οικονομία νερού και σωστή σπορά (ισοβαθή και ίδιας πυκνότητας σποράς) και γ) να απαλλάξει τον αγρό από κάθε είδους βλάστηση, (αυτοφυή ή φυτά προηγούμενης καλλιέργειας). Για το σχηματισμό της σποροκλίνης καθίσταται αναγκαία η επέμβαση του γεωργού μέχρι 3-4 φορές το χρόνο με ένα συγκεκριμένο ή με κάποια εργαλεία της δευτερεύουσας κατεργασίας. Τα εργαλεία αυτά μπορεί να είναι: οι φρέζες, ελαφρείς - μέσοι καλλιεργητές, κοινές οδοντοσβάρνες, βωλοκόποι και δισκοσβάρνες (οι. τελευταίες εφαρμόζονται σε μεγαλύτερη έκταση). Εικόνα 8-4 Δισκοσβάρνα

9 τευσης 8.4 Εξοπλισμός σποράς, φύτευσης και μεταφύ- Η τοποθέτηση των σπόρων (προϊόντα εγγενούς πολλαπλασιασμού) ε- ξαρχής στην τελική θέση στο χωράφι, σε καθορισμένο για το φυτικό είδος βάθος και πυκνότητα και στη συνέχεια η κάλυψή τους με χώμα, χαρακτηρίζεται ως σπορά. Τα σιτηρά, τα όσπρια, τα ψυχανθή, όπως επίσης και τα τεύτλα (κτηνοτροφικά και ζάχαρης) σπέρνονται. Η διαδικασία της φύτευσης έχει σχέση με την τοποθέτηση εξαρχής στο κατάλληλο βάθος, στον αγρό, προϊόντων αγενούς πολλαπλασιασμού, ό- πως για παράδειγμα βολβών (π.χ. κρεμμυδιών), κονδύλων (π.χ. πατάτας) κ.λπ. Η μεταφύτευση είναι η διαδικασία τοποθέτησης στις τελικές θέσεις στο χωράφι (το βάθος τοποθέτησης εξαρτάται από το φυτικό είδος), των φυταρίων που προέρχονται από ειδικά σπορεία (π.χ. καπνοσπορεία) Είδη σποράς Εικόνα 8-5 Σπαρτικές μηχανές για διάφορα είδη καλλιεργειών

10 Στα σιτηρά, επειδή αυτά καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις σχεδόν σε όλες τις χώρες του βορείου ημισφαιρίου, αλλά και στα βιομηχανικά φυτά (ζαχαρότευτλα, βαμβάκι, ντομάτα κ.λπ.), λόγω της σημασίας τους για την εθνική οικονομία, σημειώθηκαν οι μεγαλύτερες τεχνικές εξελίξεις στους τρόπους και τα μηχανήματα σποράς. Διακρίνονται οι εξής τρόποι σποράς: 1. Χύδην σπορά, διάχυτη ή στα πεταχτά: ο τρόπος αυτός προσομοιάζει της σποράς με το χέρι. Ο σπόρος διασκορπίζεται τελείως τυχαία στην επιφάνεια του χωραφιού και στη συνέχεια καλύπτεται με χώμα, συνήθως με τη βοήθεια μιας οδοντοσβάρνας. Η σπορά μπορεί να γίνει με ένα κοινό λιπασματοδιανομέα ή, σε μεγάλες εκτάσεις, από αέρος με ειδικό αεροσκάφος. 2. Γραμμική σπορά: στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούνται ειδικές σπαρτικές μηχανές με ένα μεγάλο αριθμό σπορέων, οι οποίοι απέχουν σταθερά μεταξύ τους (υπάρχουν ειδικές μηχανές για κάθε καλλιέργεια, (Εικ. 8-5). Ο σπόρος τοποθετείται στο αυτό βάθος και η πυκνότητα επί της γραμμής σποράς είναι καθορισμένη. Τη σπαρτική συνοδεύει εξάρτημα που αναλαμβάνει την κάλυψη των σπόρων (π.χ. αλυσίδα, Εικ. 8-5), συνιστάται η προσάρτηση στη σπαρτική εργαλείου που θα συμπιέζει ελαφρά το έδαφος (μικρός κύλινδρος), ώστε να διασφαλίζεται η πρόσφυση των σπόρων με το έδαφος. Οι σπόροι των σακχαρότευτλων σπέρνονται τα τελευταία χρόνια με πνευματικές μηχανές, δηλαδή γίνεται σπορά ατομικών σπόρων σε σταθερές αποστάσεις τοποθέτησης. Αν με τον τρόπο σχηματισμού σποροκλίνης ληφθεί υπόψη και η πρωτογενής κατεργασία του εδάφους, οι σπορές ταξινομούνται ως εξής: α. σπορά μετά από άροση, β. σπορά μετά από μειωμένη εδαφοκατεργασία (καλλιεργητής, φρέζα κ.λπ.) και γ) σπορά χωρίς κανενός είδους κατεργασίας εδάφους (απευθείας σπορά). 3. Σπορά χωρίς προετοιμασία (κατεργασία) του εδάφους: η διενέργεια της σποράς χωρίς καμιά προηγουμένως προετοιμασία του εδάφους συνδέεται με την κατασκευή μιας σπαρτικής στο Σταθμό Γεωργικής Έρευνας του Jealott's Hill της Αγγλίας και με τη χημική παραγωγή α- ποτελεσματικών ζιζανιοκτόνων. Η εξέλιξη αυτή εξαπλώθηκε γρήγορα σε ολόκληρη την υφήλιο και ειδικότερα στις χώρες όπου αντιμεπώπιζαν προβλήματα των γεωργικών εδαφών από τη διάβρωση με το νερό. Τα κύρια εξαρτήματα της μηχανής αυτής είναι τα βυτία με ψεκαστικό

11 υλικό για την καταπολέμηση των ζιζανίων, μαχαίρια (ή δίσκοι) που προπορεύονται των σπορέων για χάραξη του εδάφους και κοπή των φυτικών κυρίως υλικών, φρεζάκια (4X4 cm), σπορείς (περισσότεροι των 10), δυνατότητα λίπανσης (σωλήνες), εξαρτήματα κάλυψης σπόρων (δίσκοι), τροχοί συμπίεσης των σπόρων, σκάφη σπόρου κ.λπ. Με την ειδική μηχανή φρεζάρονται ζώνες εδάφους 4X4 cm, όπου τοποθετούνται οι σπόροι (Εικ. 8-6). Εικόνα 8-6 Σπορά με την ειδική μηχανή μέσα στα άχυρα της προηγούμενης φυτείας Τα αποτελέσματα αυτού του είδους σποράς διαφέρουν από περιοχή της γης σε περιοχή, όπως επίσης και ως προς τον τύπο του εδάφους και το είδος της καλλιέργειας. Γενικώς στις τροπικές περιοχές της γης το σύστημα αυτό δίδει καλύτερα αποτελέσματα από ό,τι σε περιοχές με ψυχρότερο κλίμα (κεντρική και βόρεια Ευρώπη). Μερικά από τα πλεονεκτήματα του συστήματος αυτού είναι: λιγότερη εξάρτηση της σποράς από τις εδαφικές συνθήκες (υγρασία), μικρότερο κόστος σε ενέργεια (δεν οργώνεται και δε σβαρνίζεται το έδαφος), συσσωρεύεται στο επιφανειακό έδαφος χούμος, άζωτο, φώσφορος κ.λπ. και εξοικονομείται χρόνος για τον παραγωγό.

12 Τα σπουδαιότερα μειονεκτήματα συνοψίζονται στα εξής: αυξάνεται η συνεκτικότητα του εδάφους στα 5-15 cm βάθος εδάφους, δεν υφίσταται δυνατότητα ενσωμάτωσης στο έδαφος λιπασμάτων (ανόργανων - οργανικών), δυσκολίες στην σωστή κάλυψη των σπόρων με χώμα και μικρότερη δυναμική στο φαινόμενο της ανοργανοποίησης των θρεπτικών στοιχείων. Εικόνα 8-7 Τρόποι φύτευσης πατάτας Α: με τα χέρια. Β: ημιαυτόματη μηχανή, Γ: αυτόματη μηχανή, Δ: καλή προβλάστηση πατατόσπορου Με το σύστημα της απευθείας σποράς μπορούν να σπαρθούν οι περισσότερες καλλιέργειες (σιτηρά, καλαμπόκι, σόγια, όσπρια, βαμβάκι κ.ά.).

13 Φύτευση Τόσο οι βολβοί όσο και οι κόνδυλοι παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες και δυσκολίες, διότι φέρουν βλαστικά όργανα τα οποία δεν πρέπει να υποστούν μηχανικές κυρίως ζημιές. Τα προβλήματα αυτά είναι ιδιαίτερα μεγάλα στην πατατοκαλλιέργεια η οποία φυτεύεται μετά τη βλάστηση των ο- φθαλμών (Εικ. 8-7). Η φύτευση της πατάτας γίνεται σε σαμάρια (αναχώματα που κατασκευάζονται με ειδικά εργαλεία προετοιμασίας του εδάφους). Η τοποθέτηση των κονδύλων με το χέρι και στη συνέχεια η κάλυψή τους με χώμα χειρωνακτικά, συναντάται μόνο σε ελάχιστες περιοχές του βορείου ημισφαιρίου και της χώρας μας. Στην εικόνα 8-7 φαίνονται οι τρόποι φύτευσης της πατάτας στις περιοχές με εντατική πατατοκαλλιέργεια (π.χ. περιοχή Νευροκοπίου Δράμας). Η φύτευση γίνεται με μηχανικά μέσα. Οι σπαρτικές κονδύλων βασίζονται σε ταινίες που είναι τοποθετημένες στη μηχανή, είτε οριζόντια, είτε κατακόρυφα, και μεταφέρουν τις πατάτες στις τελικές θέσεις. Οι μηχανές φέρουν μηχανισμό ελέγχου πλήρωσης των υποδοχών με πατάτες. Μεταφύτευση Η μέθοδος αυτή περιλαμβάνει δύο στάδια: α) σπορά σπόρων σε σπορεία και β) ξερίζωμα φυταρίων και μεταφύτευση στις οριστικές θέσεις στον αγρό. Ενδείκνυται ο δεύτερος τρόπος σε κάποιες από τις πολυάριθμες σκαλιστικές καλλιέργειες*, όπως ο καπνός, κυρίως όμως στα διάφορα κηπευτικά είδη (ντομάτες, μελιτζάνες κ.λπ.). Η σπορά σε σπορεία επιτρέπει την προώθηση των διαδικασιών ανάπτυξης των φυτών, γιατί ελέγχονται οι συνθήκες με αποτέλεσμα να συντομεύεται η βλαστική φάση κάθε καλλιέργειας, ώστε να δημιουργούνται οι προϋποθέσεις εκμετάλλευσης της ίδιας καλλιέργειας δύο ή και περισσότερες φορές ανά έτος. Τα φυτά που μεταφυτεύονται αναπτύσσονται καλύτερα. Η μεταφύτευση μικρών εκτάσεων γίνεται με το χέρι, όμως σε μεγάλες εκτάσεις χρησιμοποιούνται ειδικές μηχανές. * Σκαλιστικές καλλιέργειες είναι όλες αυτές που σπέρνονται σε γραμμική μορφή, με τις σειρές να απέχουν μεταξύ τους περισσότερο από 30 cm, ώστε ο χώρος να είναι μεγάλος και η καταπολέμηση των ζιζανίων να γίνεται με μηχανικά μέσα.

14 Τα φυτώρια που προέρχονται από σπόρους που σπάρθηκαν (σε μικρά κυτία με ειδικό υπόστρωμα -τύρφη, περλίτη κ.λπ.) και αναπτύσσονται σε ελεγχόμενους χώρους (π.χ. θερμοκήπια) είναι έτοιμα προς μεταφύτευση σε ένα διάστημα δύο περίπου μηνών και ονομάζονται σπορόφυτα. Σπορόφυτα για όλα σχεδόν τα κηπευτικά είδη παράγονται στη χώρα μας σε βιομηχανική βάση (Εικ. 8-8). Εικόνα 8-8 Σπορόφυτα έτοιμα προς εξαγωγή και μεταφύτευση στον αγρό. Απολύμανση σπόρων Πολλές ασθένειες μεταδίδονται μέσω των σπόρων και των φυτικών μερών. Ακόμη και απόλυτα υγιείς φυτείες δεν αποτελούν εγγύηση ότι ο σπόρος και τα φυτικά μέρη που παράγονται θα είναι και απαλλαγμένα από παράσιτα ασθενειών. Η πείρα απέδειξε ότι η απολύμανση των σπόρων για την καταπολέμηση των σπορογενών μολύνσεων είναι μια απαραίτητη προϋπόθεση για ασφαλείς, σταθερές και υψηλές αποδόσεις. Γι αυτό άλλωστε η απολύμανση του σπόρου είναι υποχρέωση εκ του νόμου για ό- σους εμπορεύονται σπόρους που απευθύνονται στους παραγωγούς. Απολύμανση είναι η χημική, φυσική ή θερμοφυσική μεταχείριση των σπόρων και των φυτικών μερών προς απονέκρωση των απαντωμένων και των εντός αυτών διαβιούντων παρασίτων και ασθενειών.

15 Τα σκευάσματα πρέπει να είναι αποτελεσματικά στην καταπολέμηση των παρασίτων και των ασθενειών, όμως δεν πρέπει να βλάπτουν τη βλαστικότητα* των σπόρων. Η χρησιμότητα των σκευασμάτων απολύμανσης χαρακτηρίζεται με βάση το χημιοθεραπευτικό δείκτη **, ο οποίος πρέπει να μην ξεπερνά το 0,5. Γενικά τα χημικά μέσα για την προστασία των σπόρων ταξινομούνται σε ομάδες όπως: απολυμαντικά, επίπασης σπόρων, μέσα επικάλυψης σπόρων και μέσα ενάντια νομής σπόρων από πουλιά Καταπολέμηση ζιζανίων, εχθρών και ασθενειών α) Καταπολέμηση των ζιζανίων. Η καταπολέμηση των ζιζανίων μπορεί να πραγματοποιηθεί με : μηχανικά μέσα, φυσικά μέσα. χημικά και φυτοτεχνικά (αμειψισπορές, χλωρές λιπάνσεις κ.λπ.) Με μηχανικά μέσα. Τα μηχανικά μέσα καταπολέμησης των ζιζανίων έρχονται εκ νέου στο προσκήνιο. Υπενθυμίζεται ότι μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο δόθηκε μεγάλη προτεραιότητα στη χημική καταπολέμηση, ό- μως σήμερα η γνώση για τις συνέπειες στο περιβάλλον και στην υγεία των * Είναι ο σχηματισμός οργάνου μετά την ωρίμανση και το πέρας της φάσης του λήθαργου του σπόρου. Ένδειξη βλαστημένου σπόρου είναι η εμφάνιση του ριζιδίου (είναι το πρώτο όργανο της βλάστησης του σπόρου). **Είναι ο λόγος μεταξύ θεραπευτικής δόσης (επιδρά εξοντωτικά ή ανασταλτικά στα παράσιτα) και της τοξικής δόσης (προκαλεί ζημιές στα φυτά).

16 ανθρώπων ορισμένων ζιζανιοκτόνων** αναβαθμίζει το ρόλο της μηχανικής καταπολέμησης των ζιζανίων (είναι η καταστροφή των ζιζανίων χωρίς χημικά σκευάσματα). Οι εξελίξεις στον τομέα της μηχανικής καταπολέμησης των ζιζανίων στις καλλιέργειες είναι αξιόλογες. Εικόνα 8-9 Τρόποι καταπολέμησης ζιζανίων α. σκάλισμα με χέρι, β. μηχανικό σκαλιστήρι, γ. εφαρμογή ζιζανιοκτόνου * Όλα τα ξένα προς την καλλιέργεια φυτά ονομάζονται "ζιζάνια ", ενώ ορθότερο είναι να λέγονται ανεπιθύμητα φυτά, γιατί πολλά από αυτά καλλιεργούνται (π.χ. το κριθάρι στα σιτάρια είναι ζιζάνιο). Ο όρος "ζιζάνιο" επινοήθηκε από την πλευρά της βιομηχανίας φυτοφαρμάκων. **Είναι χημικές ουσίες οι οποίες καταστρέφουν το σύστημα ανάπτυξης των φυτών συγκεκριμένων βοτανικών ομάδων. Χρησιμοποιούνται και ορμόνες σε υψηλές συγκεντρώσεις που καταπολεμούν π.χ. τα πλατύφυλλα ζιζάνια.

17 Η καταπολέμηση των ζιζανίων στις γραμμικές καλλιέργειες (συμπεριλαμβάνονται και τα σιτηρά) γίνεται με τους εξής τρόπους: α) με σκαλιστήρια χειρός και β) με μηχανοκίνητα σκαλιστήρια. Για πολλές ειδικές καλλιέργειες (1) έχουν κατασκευαστεί ειδικά εργαλεία χειρός, όμως για τα φυτά των μεγάλων καλλιεργειών*( 2 ) τα εργαλεία χειρός συμβάλλουν σε μικρό ποσοστό στην καταπολέμηση των ζιζανίων. Οι μεγαλύτερες εξελίξεις διαπιστώνονται στα μηχανικά σκαλιστήρια τα οποία περιλαμβάνουν: α) τα σκαλιστήρια με σταθερά σώματα, β) τα περιστροφικά και γ) τα σκαλιστήρια - φρέζες. Τα σκαλιστήρια - φρέζες τυγχάνουν μεγάλης εξάπλωσης σε περιοχές όπου κυριαρχούν σκαλιστικά είδη και κυρίως το βαμβάκι, τα τεύτλα, το καλαμπόκι, ο καπνός κ.λπ. Οι φρέζες προσαρμόζονται σε μια εργαλειοδοκό η οποία αναρτάται σε διαξονικό ελκυστήρα. Φυσική καταπολέμηση ζιζανίων. Αυτή βασίζεται στη χρήση φλόγας α- πό ρυθμιζόμενες φλογοβόλες μηχανές ή φλόγιστρα στις γραμμικές καλλιέργειες και ιδιαίτερα στη βαμβακοκαλλιέργεια. Ο τρόπος αυτός της καταπολέμησης των ζιζανίων είναι αρκετά διαδεδομένος στις άλλες χώρες (Ευρώπη και Αμερική) και ενδείκνυται ιδιαίτερα στη βιολογική καλλιέργεια( 3 ). Ψεκαστικά και επιπαστήρες Αναμφισβήτητα η καταπολέμηση των ζιζανίων, των εχθρών και των α- σθενειών στις μέρες μας γίνεται κυρίως με τη χρήση των ζιζανιοκτόνων (σκευάσματα κατά των ζιζανίων), εντομοκτόνων (σκευάσματα κατά των εντόμων) και των μυκητοκτόνων (σκευάσματα κατά των μυκήτων). Κανένας άλλος κλάδος της γεωργίας δεν εξελίσσεται τόσο γρήγορα, όσο αυτός (1) Είναι καλλιέργειες που δεν καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις, όμως α- παιτούν ειδικές τεχνικές και αποφέρουν στον παραγωγό υψηλό εισόδημα (π.χ. σπαράγγι, αμπέλι κ.λπ.). (2) Ως φυτά μεγάλης καλλιέργειας θεωρούνταιι αυτά που σπέρνονται σε πολύ μεγάλες εκτάσεις και έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ τους όσον αφορά τα μέσα παραγωγής (π.χ. σιτηρά, καλαμπόκι κ.ά.). (3) Η βιολογική καλλιέργεια σε αντίθεση με τη συμβατική δεν επιτρέπει τη χρήση στη φάση της παραγωγής γεωργικών προϊόντων συνθετικών χημικών ουσιών (π.χ. φυτοφαρμάκων, ορμονών, απολυμαντικών, λιπασμάτων κ.λ.π.).

18 των γεωργικών φαρμάκων. Η εμφάνιση κάθε χρόνο ενός σημαντικού α- ριθμού σκευασμάτων αποτελεί απόδειξη για του λόγου το αληθές. Η χημική καταπολέμηση των εχθρών των καλλιεργειών στη χώρα μας άρχισε ουσιαστικά γύρω στα 1945 στις φυτείες των σιτηρών (καταλάμβαναν πάνω από στρέμματα) με την εμφάνιση σε αυτές των πλατύφυλλων* ζιζανίων. Η παράλειψη εφαρμογής συστημάτων αμειψισποράς** (προώθηση της μονοκαλλιέργειας) και η εντατικοποίηση της ανόργανης λίπανσης με εμφάνιση των αζωτούχων οδήγησε στον πολλαπλασιασμό των αγρωστωδών** ζιζανίων (π.χ. αγριοβρώμης, βέλιουρα κ.ά.). Δε θα αναφερθούμε στην πορεία ανάπτυξης της βιομηχανίας παραγωγής φυτοφαρμάκων, η οποία είναι εντυπωσιακή και σημειώνει χρόνο με το χρόνο άλματα στους τρόπους και τα μέσα εφαρμογής των σκευασμάτων κατά των ζιζανίων των εχθρών και των ασθενειών των φυτών. Τα εργαλεία εφαρμογής των σκευασμάτων της φυτοπροστασίας διακρίνονται: α) στους απλούς ψεκαστήρες, β) στα ψεκαστικά συγκροτήματα για τα φυτά των μεγάλων καλλιεργειών και γ) στους επιπαστήρες. Εικόνα 8-10 Σύγχρονα ψεκαστικά μέσα * Είναι η συστηματική καλλιέργεια εναλλαγής φυτών στον ίδιο αγρό. Κάθε φυτικό είδος επανέρχεται στο ίδιο χωράφι, ανάλογα κάθε 2, 3 κ.ο.κ. έτη. **Τα αγρωστώδη ζιζάνια ανήκουν στη βοτανική οικογένεια των αγρωστωδών, είναι λεπτόφυλλα, σχηματίζουν θυσσανώδες ριζικό σύστημα και εμφανίζουν μεγάλη ανθεκτικότητα στα ορμονικά σκευάσματα.

19 Οι ψεκαστήρες (επινώτιοι και μεγαλύτεροι) κατανέμουν το διάλυμα α- πό φάρμακο και νερό είτε σε ολόκληρη την επιφάνεια του αγρού, είτε στις γραμμές των φυτών. Αποτελούνται από το αποθηκευτικό δοχείο για το υ- γρό και την αντλία που ρυθμίζει τον τρόπο διανομής του υγρού. Αυτοί διακρίνονται στους ψεκαστήρες γενικής χρήσης και στους νεφελοψεκαστήρες (εξειδικευμένοι για τη δενδροκομία). Τα ψεκαστικά συγκροτήματα είναι κατασκευασμένα από μέταλλο με ανοξείδωτη εσωτερική επιφάνεια ή από πλαστικό, κάτι που τελευταία κυριαρχεί. Υπάρχει ανομοχλευτικό εξάρτημα. Ολόκληρο το σύστημα είναι σε πλαίσιο τέτοιο που επιτρέπει την ανάρτησή του στο υδραυλικό σύστημα του ελκυστήρα. Στις νεώτερες κατασκευές υπάρχει και αντλία που παίρνει κίνηση από τον ελκυστήρα. Οι επιπαστήρες είναι συσκευές εφαρμογής φαρμάκων που βρίσκονται σε μορφή μη βρέξιμης σκόνης και υγρών που είναι αναμεμιγμένα με στερεές αδρανείς ουσίες. Το μείγμα αυτό των φαρμάκων σκορπίζεται στα φυτά σε στερεή μορφή με μηχανήματα που είναι γνωστά ως επιπαστήρες. Ο επιπαστήρας αποτελείται από το δοχείο αποθήκευσης του υλικού, τον ανεμιστήρα και το εξάρτημα μεταφοράς και διανομής της σκόνης στα φυτά. 8.6 Αραίωμα φυτών Στις γραμμικές καλλιέργειες συνήθως σπέρνονται περισσότεροι σπόροι από τον επιθυμητό τελικό αριθμό φυτών. Περισσότερα φυτά ανά επιφάνεια εδάφους σημαίνει αύξηση των ανταγωνιστικών συνθηκών μεταξύ των ίδιων των φυτών με αποτέλεσμα τη μείωση των αποδόσεων. Το αραίωμα μπορεί να γίνει με το χέρι, όπου υπάρχει εργατικό δυναμικό, και ό- που το κόστος της χειρωνακτικής εργασίας συμφέρει. Σε μεγάλες εκτάσεις το αραίωμα γίνεται μηχανικά, με μηχανές που έχουν κατασκευασθεί για το σκοπό αυτό. Μαχαίρια. Αυτά είναι προσαρμοσμένα σε περιστρεφόμενους τροχούς κατακόρυφους και κάθετους ως προς την κατεύθυνση κίνησης του ελκυστήρα. Τα μαχαίρια κόβουν και καταστρέφουν τα φυτά της γραμμής ανά διαστήματα τα οποία ρυθμίζονται από την ταχύτητα περιστροφής ή παλινδρόμησης αυτών και από την ταχύτητα του ελκυστήρα. Το μειονέκτημα αυτής της μεθόδου είναι ότι καταστρέφει αδιακρίτως τα φυτά (καλλιεργούμενα ή ζιζάνια) με αποτέλεσμα, αν το φύτρωμα είναι αραιό, να προκύπτουν μικρά ή μεγάλα κενά στον αγρό. Με την εξάπλωση των σκαλιστικών καλλιεργειών και συγκεκριμένα των ζαχαρότευτλων σημειώθηκαν ταυτόχρονα σημαντικές πρόοδοι στο

20 αραίωμα των τεύτλων. Τελευταίες επιτεύξεις στον τομέα αυτό αποτελούν οι μηχανές με φωτοκύτταρα. Οι ηλεκτρονικοί αυτοί αισθητήρες δεν έχουν ακόμα ικανότητα διάκρισης μεταξύ καλλιεργούμενων και μη φυτών. Η μέθοδος αυτή προϋποθέτει το φύτρωμα φυτών σε κάθε όρχο, ώστε τελικώς να μη δημιουργηθούν περιοχές με αριθμό φυτών κάτω από τον επιθυμητό. Τόσο ο μηχανικός αραιωτήρας όσο και οι μηχανές με ηλεκτρονικούς αισθητήρες απαιτούν επισταμένη ρύθμιση προ της εφαρμογής τους. 8.7 Μηχανήματα μεταφοράς και εφαρμογής οργανικών λιπασμάτων (κομπόστ* κ.λπ) Τα οργανικά λιπάσματα ενσωματώνονται στο έδαφος σε μεγάλες ποσότητες γι αυτό απαιτούνται ειδικά διαμορφωμένα μηχανήματα τα οποία διακρίνονται σε δύο βασικούς τύπους: πλατφόρμες με κινούμενα δάπεδα και συστήματα σκορπισμού και δοχεία ή βυτία με περιστρεφόμενο άξονα και αλυσίδες Τα στερεά ανόργανα λιπάσματα εφαρμόζονται είτε στα "πεταχτά" με το χέρι με ειδικούς λιπασματοδιανομείς ή ακόμη και με αεροπλάνα, είτε δίπλα στις γραμμές των φυτών με ειδικές μηχανές. Όπως περιγράφηκε ήδη οι νεώτερου τύπου σπαρτικές μηχανές διαθέτουν και σύστημα ταυτόχρονης λίπανσης. * κομπόστ είναι χωνεμένο μίγμα οργανικών υλικών (φυτικών και ζωικών) με ανόργανα συστατικά (χώμα, τύρφη, κ.ά.). Τα κομποστ είναι εδαφοβελτιωτικά και περιέχουν σε συνάρτηση με τις αρχικές πρώτες ύλες, θρεπτικά στοιχεία, χούμο και έμβιους οργανισμούς (κυρίως γαιοσκώληκες).

21 8.8 Συγκομιδή - Θεριζοαλωνισμός Η συγκομιδή μπορεί να ξεκινήσει από τη στιγμή που ο σπόρος έχει φυσιολογικά ωριμάσει. Στα σποροδοτικά φυτά (π.χ. σιτηρά), η ωρίμανση του σπόρου ελέγχεται ακριβέστερα με βάση το ποσοστό υγρασίας. Ο θεριζοαλωνισμός σήμερα είναι εργασία πλήρως μηχανοποιημένη. Εικόνα 8-11 Θεριζοαλωνιστική μηχανή

22 Σε καλλιέργειες όπου συλλέγονται τα φύλλα (π.χ. καπνός), η ωρίμανση έχει επέλθει όταν τα κατώτερα φύλλα έχουν αποχρωματισθεί και είναι εμφανώς κιτρινότερα των φύλλων που βρίσκονται πιο ψηλά. 8.9 Συστήματα άρδευσης Βασικός παράγων αύξησης της γεωργικής παραγωγής είναι η εφαρμογή των αρδεύσεων κατά τρόπο ορθολογικό και επιστημονικά τεκμηριωμένο, αφού είναι σε όλους μας γνωστό ότι το νερό είναι πλέον φυσικό αγαθό σε ανεπάρκεια. Ο άνθρωπος έχει επινοήσει διάφορες τεχνικές και συστήματα συλλογής, μεταφοράς, εφαρμογής και ελέγχου του χρησιμοποιούμενου νερού στις αρδεύσεις. Οι τύποι των αντλητικών συγκροτημάτων που χρησιμοποιούνται για γεωργική χρήση είναι πολλοί. Τα συστήματα άρδευσης δηλ. η τεχνική της κατανομής του νερού στον αγρό, είναι τα παρακάτω: α) Η επιφανειακή άρδευση. Το νερό διοχετεύεται επιφανειακά στα φυτά με διάφορους τρόπους, όπως αυλάκια, λωρίδες, λεκάνες κατάκλισης κ.λπ. Η επιφανειακή άρδευση περιοχών ανήκει στα γνωστά εγγειοβελτιωτικά έργα. Ένα αρδευτικό έργο περιλαμβάνει τον κεντρικό αγωγό (κανάλι) και τους δευτερεύοντες αγωγούς που διέρχονται δίπλα από τους αγρούς. β) Η τεχνητή βροχή. Το νερό χορηγείται στα φυτά με ειδικό εξοπλισμό α- φού πρώτα διασπαστεί σε σταγονίδια, γ) Η τοπική άρδευση ή άρδευση με σταγόνες και μικροεκτοξευτήρες: Το νερό φτάνει στην περιοχή του ριζικού συστήματος των φυτών με ειδικό εξοπλισμό.

23 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η συμβολή των γεωργικών μηχανημάτων στην ανάπτυξη της Γεωργίας, ήταν και είναι μια εξέλιξη σε ένα επιχειρηματικό πεδίο που συνέχεια διευρύνεται για μεγιστοποίηση της παραγωγής αγαθών με τις μικρότερες δυνατές θυσίες και τα λιγότερα μέσα. Τα σύγχρονα γεωργικά μηχανήματα είναι πολυσύνθετα και πανάκριβα "εργαλεία", που για να αποδώσουν απαιτούν από τους χειριστές τους να γνωρίζουν πολύ καλά, τόσο τις αρχές λειτουργίας τους, όσο και τους σκοπούς που επιδιώκονται σε κάθε καλλιεργητική εργασία που καλούνται να υποστηρίξουν. Η αύξηση του εισοδήματος των αγροτών που μπορούν να επωφεληθούν από τις εφαρμογές της εκμηχάνισης στο γεωργικό τομέα, είναι μια πραγματικότητα, αφού η συνεισφορά της μυϊκής δύναμης στην παραγωγή των γεωργικών προϊόντων δεν μπορεί να συγκριθεί με την αντίστοιχη της μηχανής. Η έκρηξη της Ηλεκτρονικής Τεχνολογίας δεν θα μπορούσε βέβαια να αφήσει ανέγγιχτο τον Πρωτογενή Τομέα. Σύγχρονα συστήματα Ηλεκτρονικών Υπολογιστών, Τεχνολογίες Laser, δορυφορικά συστήματα κ.λπ. είναι στη διάθεση πολλών γεωργικών επιχειρήσεων (σε παγκόσμιο επίπεδο), με σκοπό την μείωση του κόστους παραγωγής, την έγκαιρη εκτέλεση και τη βελτίωση της ποιότητος των εργασιών καθώς και την προστασία του περιβάλλοντος.