Διαταραχές προσωπικότητας

Transcript

1 Διαταραχές προσωπικότητας Όταν μιλάμε για προσωπικότητα αναφερόμαστε στο σύνολο των ψυχολογικών χαρακτηριστικών ενός ανθρώπου, τα οποία καθορίζουν τον τρόπο ζωής του, τις σχέσεις του με τους άλλους και την γενικότερη προσαρμογή του στο περιβάλλον. Θα μπορούσαμε να ορίσουμε τη διαταραχή προσωπικότητας ως ένα πρότυπο εσωτερικής βιωματικής εμπειρίας και συμπεριφοράς που διαφέρει αισθητά από το προσδοκώμενο, όπως αυτό υπαγορεύεται από το πολιτισμικό υπόβαθρο του ατόμου και το οποίο επηρεάζει τη λειτουργικότητα του σε διάφορους τομείς ( π.χ. διαπροσωπικές σχέσεις, εργασία κ.λ.π.) Οι διαταραχές προσωπικότητας συνήθως χρονολογούνται από την περίοδο της εφηβείας ή της πρώιμης ενήλικης ζωής και εκδηλώνονται σε δύο ή περισσότερους από τους παρακάτω τομείς: 1. γνωσιακή λειτουργία( αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και κατανοούμε τον εαυτό μας, τους άλλους, τα γεγονότα) 2. συναισθηματική λειτουργία(αναφέρεται στην ένταση, τη διακύμανση και την καταλληλότητα των συναισθημάτων ανά περίσταση ) 3. διαπροσωπικές σχέσεις 4. έλεγχος των παρορμήσεων Οι διαταραχές προσωπικότητας είναι οι εξής: σχιζότυπη, σχιζοειδής, παρανοειδής, ναρκισσιστική, μεταιχμιακή, αντικοινωνική, οιστριονική, ιδεοψυχαναγκαστική, εξαρτητική και αποφευκτική. Σύμφωνα με τα διεθνή συστήματα ταξινόμησης κατηγοριοποιούνται σε 3 ομάδες. Η ομάδα Α περιλαμβάνει διαταραχές με περίεργα κι εκκεντρικά χαρακτηριστικά, δηλ. την παρανοειδή, τη σχιζοειδή και τη σχιζότυπη διαταραχή. Η ομάδα Β περιλαμβάνει διαταραχές με κοινά γνωρίσματα τη δραματικότητα, την παρορμητικότητα και την αστάθεια, όπως είναι η μεταιχμιακή, η αντικοινωνική, η ναρκισσιστική κι η αντικοινωνική. Τέλος η ομάδα Γ περιλαμβάνει 3 διαταραχές που χαρακτηρίζονται από αισθήματα φόβου και άγχους, δηλαδή την αποφευκτική, την εξαρτητική και την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Σε γενικές γραμμές, η διάγνωση διαταραχής προσωπικότητας θα τεθεί όταν το άτομο δεν είναι λειτουργικό σε κάποιους τομείς της ζωής του για μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ τα συμπτώματα του δεν μπορούν να αποδοθούν σε άλλη ψυχική νόσο, στη χρήση ουσιών, ή στη γενική ιατρική κατάσταση του ατόμου. Για την αξιολόγηση της προσωπικότητας θα συνεκτιμηθεί το κοινωνικό και πολιτισμικό υπόβαθρο του ατόμου. Ομάδα Α Παρανοειδής διαταραχή προσωπικότητας

2 Το κύριο χαρακτηριστικό του ατόμου με παρανοειδή διαταραχή προσωπικότητας είναι η καχυποψία, η δυσκολία να δείξει εμπιστοσύνη στους άλλους, και η τάση να αποδίδει στους άλλους κρυφά κίνητρα και να πιστεύει χωρίς βάσιμους λόγους ότι θα τον εξαπατήσουν ή ότι θα τον εκμεταλλευτούν. Η διαταραχή αυτή δυσχεραίνει τις διαπροσωπικές σχέσεις του ατόμου. Αυτοί οι ασθενείς έχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, αγοραφοβία, και κατάχρηση ή εξάρτηση από ουσίες. Άλλες διαταραχές που μπορεί να συνυπάρχουν είναι η σχιζότυπη, η σχιζοειδής, η ναρκισσιστική, η αποφευκτική, και η μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας. Η παρανοειδής διαταραχή αφορά το 0,5 έως 2,5 % του γενικού πληθυσμού και περίπου το 10% των ψυχιατρικών ασθενών. Είναι συχνότερη στους άνδρες, ενώ κάποιες έρευνες έδειξαν ότι οι συγγενείς των ανθρώπων αυτών πάσχουν συχνότερα από το γενικό πληθυσμό από χρόνια σχιζοφρένεια και παραληρητική διαταραχή παρανοϊκού τύπου. Για να τεθεί η διάγνωση πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον 4 από τα ακόλουθα: (1) έχει αβάσιμες υποψίες ότι οι άλλοι τον εκμεταλλεύονται ή τον εξαπατούν. (2) τον απασχολούν έντονα αδικαιολόγητες αμφιβολίες για την πίστη ή την αξιοπιστία φίλων ή συνεργατών. (3) δυσκολεύεται να εμπιστευτεί προσωπικά του θέματα σε άλλους, πιστεύοντας ότι οι πληροφορίες που θα δώσει θα χρησιμοποιηθούν εναντίον του. (4) διαβάζει κρυμμένα μειωτικά ή απειλητικά μηνύματα σε καλοήθεις παρατηρήσεις ή γεγονότα. (5) κρατάει κακία, δηλ. δεν μπορεί να συγχωρήσει προσβολές, τραυματισμούς ή υποτιμήσεις. (6) αντιλαμβάνεται επιθέσεις κατά του χαρακτήρα ή της φήμης του που δεν είναι εμφανείς στους άλλους και γρήγορα αντιδρά με θυμό ή αντεπιτίθεται. (7) έχει επανειλημμένες υποψίες, χωρίς λόγο, σχετικά με την πίστη του συζύγου ή του σεξουαλικού συντρόφου. Σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας Τα κύρια χαρακτηριστικά της σχιζοειδούς διαταραχής είναι η αποστασιοποίηση από τις κοινωνικές σχέσεις και η περιορισμένη έκφραση συναισθημάτων, η οποία ξεκινά από την εφηβεία ή από την πρώιμη ενήλικη ζωή. Αυτοί οι ασθενείς είναι δυσλειτουργικοί στην κοινωνική τους ζωή, αλλά και στον εργασιακό τους χώρο όταν απαιτείται διαπροσωπική επαφή. Η διαταραχή είναι συχνότερη στους άντρες, ενώ η συχνότητά της στο γενικό πληθυσμό ποικίλλει και αγγίζει έως και το 7,5

3 %.Αυτοί οι ασθενείς μπορεί να εκδηλώσουν ψυχωσικό επεισόδιο, ειδικά κάτω από συνθήκες stress, ενώ η διαταραχή αυτή μπορεί ν αποτελεί προψυχωσικό στάδιο παραληρητικής διαταραχής, σχιζοφρένειας, ή σπανιότερα μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής. Έχει αναφερθεί αυξημένη συχνότητα σχιζοφρένειας ή σχιζότυπης προσωπικότητας μεταξύ των συγγενών των ασθενών αυτών. Για να τεθεί η διάγνωση πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον 4 από τα ακόλουθα : 1. δεν επιθυμεί ούτε απολαμβάνει τις κοινωνικές συναναστροφές, συμπεριλαμβανομένης της οικογένειας. 2. σχεδόν πάντα επιλέγει μοναχικές δραστηριότητες 3. τον ενδιαφέρουν λίγο ή και καθόλου οι σεξουαλικές σχέσεις με άλλους ανθρώπους 4. απολαμβάνει λίγες ή και καμία δραστηριότητα 5. δεν έχει στενούς φίλους, ούτε πρόσωπα εμπιστοσύνης, ακόμα και μεταξύ των συγγενών πρώτου βαθμού. 6. εμφανίζεται αδιάφορος στους επαίνους ή την κριτική των άλλων. 7. συναισθηματικά εμφανίζεται ψυχρός κι αποστασιοποιημένος Σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας Τα κύρια χαρακτηριστικά της διαταραχής αυτής είναι η μειωμένη ικανότητα του ατόμου να κάνει στενές σχέσεις, ενώ έχει γνωσιακές και αντιληπτικές διαταραχές και εκκεντρική συμπεριφορά, που όμως δεν πληρούν τα κριτήρια της σχιζοφρένειας. Τα χαρακτηριστικά αυτά εμφανίζονται ήδη από την πρώιμη ενήλικη ζωή και οι ασθενείς αυτοί αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην κοινωνική τους ζωή αλλά και στη δουλειά τους. Αυτή η διαταραχή μπορεί να επιπλακεί από ψυχωσικό επεισόδιο, ειδικά κάτω από συνθήκες stress. Περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς μ αυτή τη διαταραχή θα κάνουν κάποια στιγμή στη ζωή τους μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο. Οι συχνότερες συνυπάρχουσες διαταραχές προσωπικότητας είναι η σχιζοειδής, η παρανοειδής, η αποφευκτική και η μεταιχμιακή. Η διαταραχή αυτή συναντάται σε ποσοστό 2 6 % του γενικού πληθυσμού. Μεταξύ των συγγενών των ατόμων με τη διαταραχή αυτή συναντάται συχνότερα η σχιζοφρένεια απ ότι στο γενικό πληθυσμό. Για να τεθεί η διάγνωση πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον 4 από τα παρακάτω κριτήρια: 1. ιδέες συσχέτισης, χωρίς όμως παραληρητικές ιδέες συσχέτισης 2. περίεργες πεποιθήσεις ή μαγικός τρόπος σκέψης που επηρεάζουν τη συμπεριφορά και δεν δικαιολογούνται από το πολιτισμικό υπόβαθρο του ατόμου. 3. ασυνήθεις αντιληπτικές εμπειρίες, συμπεριλαμβανομένων και σωματικών παραισθήσεων. 4. παράξενες σκέψεις και λόγος ( π.χ. ασαφής, περιστασιακός, μεταφορικός, ή στερεότυπος )

4 5. καχυποψία ή παρανοϊκός ιδεασμός 6. απρόσφορο ή περιεσφιγμένο συναίσθημα 7. εμφάνιση ή συμπεριφορά που είναι παράξενη ή εκκεντρική 8.έλλειψη στενών φίλων ή προσώπων εμπιστοσύνης εκτός από τους συγγενείς πρώτου βαθμού. 9.έντονο κοινωνικό άγχος που δεν μειώνεται με την οικειότητα και τείνει να σχετίζεται μάλλον με παρανοειδείς φόβους παρά με αρνητική εικόνα για τον εαυτό του. Ομάδα Β Οι διαταραχές προσωπικότητας που ανήκουν στην ομάδα αυτή έχουν σαν κοινά χαρακτηριστικά την παρορμητικότητα, την επιθετικότητα και τις δραματικές εκδηλώσεις. Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας Η διαταραχή αυτή εκδηλώνεται με παραβατική συμπεριφορά και αδιαφορία για τους νόμους και τους κανόνες που εκδηλώνεται από την ηλικία των 15 ετών. Για να τεθεί όμως η διάγνωση πρέπει το άτομο να είναι τουλάχιστον 18 ετών. Το άτομο με τη διαταραχή αυτή μπορεί να εκδηλώνει δυσφορία, ένταση ή καταθλιπτική διάθεση, αναζητά συνέχεια νέες εμπειρίες, και διατρέχει τον κίνδυνο πρώιμου βίαιου θανάτου. Τα άτομα αυτά δυσκολεύονται να κρατήσουν μια σταθερή δουλειά ή μια σχέση, είναι επιθετικά προς τους άλλους ανθρώπους ή προς τα ζώα, και δείχνουν αδιαφορία προς τη δική τους σωματική ακεραιότητα ή των άλλων. Επίσης είναι επιρρεπή στην κατάχρηση ουσιών. Χαρακτηριστικό των ανθρώπων αυτών είναι η ασυνέπεια, η απουσία ενοχών και η αδυναμία να μάθουν από τις εμπειρίες τους. Αυτοί οι ασθενείς έχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν μείζονα κατάθλιψη, εξάρτηση από ουσίες, παθολογική χαρτοπαιξία, κλεπτομανία, αγχώδεις διαταραχές κ.α. Οι πιο συχνές συνυπάρχουσες διαταραχές προσωπικότητας είναι η ναρκισσιστική, η μεταιχμιακή και η οιστριονική. Η διαταραχή αφορά το 3% των ανδρών και το 1% των γυναικών του γενικού πληθυσμού. Αυξημένη είναι η συχνότητα μεταξύ των χρηστών ουσιών και των φυλακισμένων. Η αντικοινωνική διαταραχή συναντάται πιο συχνά μεταξύ των συγγενών πρώτου βαθμού των ατόμων με τη διαταραχή, ενώ πιστεύεται ότι και περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην εμφάνιση της διαταραχής. Για να τεθεί η διάγνωση πρέπει να υπάρχουν 3 ή περισσότερα από τα παρακάτω: 1. αδυναμία του ατόμου να συμμορφωθεί με τους νόμους και τους κανόνες της κοινωνίας, όπως αυτό φαίνεται από επαναλαμβανόμενες ενέργειες του ατόμου που αποτελούν αιτία σύλληψης. 2. τάση για εξαπάτηση των άλλων, όπως αυτό φαίνεται από επανειλημμένα ψέματα, χρήση πλαστών ονομάτων ή εξαπάτηση των άλλων για προσωπικό κέρδος ή ευχαρίστηση. 3. παρορμητικότητα, ή αδυναμία μακροπρόθεσμου προγραμματισμού.

5 4. ευερεθιστότητα ή επιθετικότητα, που εκδηλώνεται με επανειλημμένους καβγάδες ή βιαιοπραγίες. 5. αδιαφορία για την προσωπική του ασφάλεια ή για την ασφάλεια των άλλων. 6. ανευθυνότητα, αδυναμία να διατηρήσει μια σταθερή εργασία, ή να εκπληρώσει οικονομικές υποχρεώσεις. Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας Τα άτομα με τη διαταραχή αυτή χαρακτηρίζονται από μια αίσθηση μεγαλείου, και από την ανάγκη να τα θαυμάζουν. Επίσης δεν μπορούν να βάλουν τον εαυτό τους στη θέση των άλλων και να κατανοήσουν τα συναισθήματά τους. Η διαταραχή μπορεί να επιπλακεί από κοινωνική απόσυρση ή καταθλιπτική διάθεση, ενώ δυσχεραίνει πολύ τις διαπροσωπικές σχέσεις. Οι ασθενείς αυτοί διατρέχουν τον κίνδυνο να πάθουν μείζονα κατάθλιψη και να εξαρτηθούν από ουσίες (ειδικά από την κοκαΐνη). Οι ασθενείς αυτοί είναι πολύ ευαίσθητοι στην απόρριψη και στην κριτική, ενώ επιζητούν το θαυμασμό και τα κοπλιμέντα. Θεωρούν τον εαυτό τους ανώτερο από τους άλλους και συχνά τους υποτιμούν επειδή δεν τους θεωρούν αντάξιούς τους. Γι αυτό η εικόνα που δίνουν στους άλλους είναι συχνά αυτή του αλαζονικού και ψυχρού ατόμου. Η συχνότητα της διαταραχής στο γενικό πληθυσμό είναι της τάξης του 1%, αλλά πιστεύεται ότι κυμαίνεται από 2 ως 16% μεταξύ των ψυχιατρικών ασθενών. Με τη διαταραχή αυτή μπορεί να συνυπάρχουν μεταιχμιακή, αντικοινωνική, οιστριονική και παρανοειδής διαταραχή προσωπικότητας. Για να τεθεί η διάγνωση πρέπει να υπάρχουν 5 ή περισσότερα από τα εξής : 1. έχει την αίσθηση ότι είναι εξαιρετικά σημαντικός. ( υπερεκτίμηση του εαυτού του, των επιτευγμάτων και των ταλέντων του, περιμένει ν αναγνωρίζεται ως ανώτερος χωρίς τα ανάλογα επιτεύγματα. ) 2. ασχολείται έντονα με φαντασιώσεις επιτυχίας, δύναμης, ευφυΐας, ομορφιάς ή ιδανικής αγάπης. 3. πιστεύει ότι είναι μοναδικός και ξεχωριστός και επιδιώκει να συναναστρέφεται μόνο ανθρώπους που θεωρεί αντάξιούς του. 4. απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό. 5. πιστεύει ότι έχει ιδιαίτερα προνόμια και φέρεται ανάλογα, δηλ. περιμένει οι άλλοι να φέρονται σύμφωνα με τις προσδοκίες του. 6. έχει την τάση να εκμεταλλεύεται τους άλλους για να πετυχαίνει το σκοπό του. 7. του λείπει η ικανότητα να νιώθει τις ανάγκες και τα συναισθήματά των άλλων. 8. συχνά ζηλεύει τους άλλους ή πιστεύει ότι οι άλλοι τον ζηλεύουν 9. εμφανίζει υπεροπτική ή αλαζονική συμπεριφορά. Οιστριονική διαταραχή προσωπικότητας

6 Τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της διαταραχής είναι η έντονη συναισθηματικότητα και η θεατρικότητα στην έκφραση συναισθημάτων. Το άτομο επιζητεί συνεχώς να είναι το κέντρο της προσοχής και προσπαθεί να το καταφέρει με κάθε τρόπο. Η συναισθηματική του έκφραση είναι υπερβολική, θεατρική, επιπόλαιη και με ταχείες εναλλαγές. Μιλούν έντονα και θεατρικά και δίνουν μεγάλη σημασία στην εξωτερική τους εμφάνιση. Οι διαπροσωπικές τους σχέσεις είναι επιφανειακές και ασταθείς. Τα άτομα αυτά έχουν αυξημένο κίνδυνο για μείζονα κατάθλιψη, διαταραχή σωματοποίησης, μετατρεπτική διαταραχή. Οι πιο συχνές συνυπάρχουσες διαταραχές είναι η μεταιχμιακή, η αντικοινωνική, η ναρκισσιστική και η εξαρτητική. Αφορά το 2 3% του γενικού πληθυσμού και το 10 15% των ψυχιατρικών ασθενών, ενώ υπάρχουν ενδείξεις για κληρονομική μεταβίβαση της διαταραχής. Για να τεθεί η διάγνωση πρέπει να υπάρχουν 5 ή περισσότερα από τα εξής: 1. αισθάνεται άβολα όταν δεν είναι το κέντρο της προσοχής 2. η αλληλεπίδραση με τους άλλους χαρακτηρίζεται από απρόσφορη σαγηνευτική ή προκλητική συμπεριφορά. 3. επιδεικνύει ταχέως μεταβαλλόμενη και ρηχή έκφραση συναισθημάτων 4. χρησιμοποιεί συστηματικά την εξωτερική του εμφάνιση για να τραβήξει την προσοχή στον εαυτό του. 5. έχει έναν τρόπο ομιλίας έντονα ιμπρεσσιονιστικό και που στερείται λεπτομερειών 6. είναι θεατρικό, δραματικό και υπερβολικό στην έκφραση συναισθημάτων. 7. είναι υποβόλιμο δηλαδή επηρεάζεται εύκολα από τους άλλους ή από τις περιστάσεις. 8. θεωρεί τις σχέσεις του ότι είναι πιο στενές απ ότι είναι στην πραγματικότητα. Μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας Η διαταραχή αυτή χαρακτηρίζεται από έντονη αστάθεια στις διαπροσωπικές σχέσεις και την εικόνα του εαυτού, κι επίσης παρορμητική συμπεριφορά. Η διαταραχή μπορεί να επιπλακεί από ψυχωσικού τύπου συμπτώματα( ψευδαισθήσεις, ιδέες συσχέτισης κ.λ.π.), ειδικά σε περιόδους stress. Το άτομο είναι αυτοκαταστροφικό και συχνά η αιτία θανάτου του είναι η αυτοκτονία. Οι διαπροσωπικές τους σχέσεις είναι έντονες, ασταθείς και χαώδεις. Αυτοί οι ασθενείς φοβούνται πολύ την εγκατάλειψη, και προσπαθούν συνεχώς να την αποφύγουν. Τα άτομά αυτά εξιδανικεύουν τους φίλους ή τους ερωτικούς τους συντρόφους και προσκολλώνται σ αυτούς, περνούν όμως εύκολα από την εξιδανίκευση στην υποτίμηση. Αντιμετωπίζοντας δε πιθανή απόρριψη, έχουν ακραίες αντιδράσεις πανικού και οργής, ενώ μπορεί να φτάσουν ακόμα και σε απόπειρα αυτοκτονίας. Αναφέρουν χρόνια αισθήματα μοναξιάς και κενού κι έχουν δυσκολία να ελέγξουν το θυμό τους. Για να τεθεί η διάγνωση πρέπει να υπάρχουν 5 ή περισσότερα από τα εξής: 1.έντονες προσπάθειες του ατόμου να αποφύγει αληθινή ή φανταστική εγκατάλειψη

7 2.ένα πρότυπο έντονων και ασταθών διαπροσωπικών σχέσεων που χαρακτηρίζεται από γρήγορη μετάβαση από την εξιδανίκευση στην υποτίμηση. 3.διαταραχή της ταυτότητας που εκδηλώνεται με έντονη και επίμονη αστάθεια της εικόνας και της αίσθησης του εαυτού. 4.παρορμητικότητα σε τουλάχιστον 2 τομείς που είναι δυνητικά αυτοκαταστροφικοί, όπως ξόδεμα χρημάτων, σεξ, κατάχρηση ουσιών, απρόσεκτη οδήγηση, επεισόδια υπερφαγίας. 5.επαναλαμβανόμενη αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, με απόπειρες ή με απειλές, ή αυτοακρωτηριαστική συμπεριφορά. 6.συναισθηματική αστάθεια που οφείλεται σε αντιδραστικότητα της διάθεσης ( έντονη επεισοδιακή δυσφορία, ευερεθιστότητα, ή άγχος που διαρκεί λίγες ώρες και σπάνια περισσότερο από λίγες μέρες. ) 7. χρόνιο αίσθημα κενού 8. απρόσφορος, έντονος θυμός ή δυσκολία ελέγχου του θυμού. 9. παροδικός, συνδεόμενος με το stress παρανοϊκός ιδεασμός ή σοβαρά διασχιστικά συμπτώματα.(π.χ. αποπροσωποποίηση) Ομάδα Γ Αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας Η διαταραχή αυτή χαρακτηρίζεται από υπερευαισθησία του ατόμου στην αρνητική κριτική, από κοινωνική απόσυρση και από αισθήματα προσωπικής ανεπάρκειας. Τα άτομα αυτά είναι ντροπαλά και δυσκολεύονται στις κοινωνικές συναναστροφές εξαιτίας του φόβου που έχουν για την κριτική και την απόρριψη. Γι αυτό αποφεύγουν τις καταστάσεις όπου υπάρχει διαπροσωπική επαφή, και μπορούν να κάνουν στενές σχέσεις μόνο όταν νιώθουν ότι οι άλλοι τα αποδέχονται χωρίς κριτική. Οι ασθενείς αυτοί έχουν υψηλό κίνδυνο ν αναπτύξουν διαταραχές της διάθεσης και αγχώδεις διαταραχές( ειδικά κοινωνική φοβία και γενικευμένη αγχώδη διαταραχή ). Οι προσωπικότητες που συνυπάρχουν συχνότερα είναι η σχιζότυπη, η σχιζοειδής, η παρανοειδής, η εξαρτητική και η μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας. Η συχνότητα στο γενικό πληθυσμό κυμαίνεται γύρω στο 1%, ενώ αγγίζει το 10% μεταξύ των ψυχιατρικών ασθενών και συναντάται εξίσου σε άντρες και γυναίκες. Για να τεθεί η διάγνωση πρέπει να υπάρχουν 4 ή περισσότερα από τα εξής : 1. αποφεύγει τις επαγγελματικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν σημαντική διαπροσωπική επαφή, επειδή φοβούνται την κριτική, την αποδοκιμασία, την απόρριψη. 2. είναι απρόθυμο να κάνει σχέσεις με τους άλλους εκτός κι αν είναι σίγουρο ότι είναι αρεστό 3. εμφανίζει περιορισμούς μέσα σε στενές σχέσεις επειδή φοβάται ότι θα ντροπιαστεί ή θα γελοιοποιηθεί. 4. ασχολείται έντονα με φόβους κριτικής ή απόρριψης σε κοινωνικές καταστάσεις

8 5.είναι ανεσταλμένο σε νέες διαπροσωπικές σχέσεις εξαιτίας συναισθημάτων ανεπάρκειας. 6. θεωρεί τον εαυτό του κοινωνικά αδέξιο, προσωπικά μη ελκυστικό, ή κατώτερο από τους άλλους. 7. είναι απρόθυμο να πάρει προσωπικά ρίσκα ή να εμπλακεί σε νέες δραστηριότητες επειδή φοβάται ότι θα ντροπιαστεί. Εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας Το κύριο χαρακτηριστικό είναι μια έντονη ανάγκη του ατόμου να το φροντίζουν, που οδηγεί σε συμπεριφορά προσκόλλησης στον άλλου, υποτακτικότητα, φόβο αποχωρισμού. Τα άτομα διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν μείζονα κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, κοινωνική φοβία. Οι διαταραχές προσωπικότητας που συνυπάρχουν συχνότερα είναι η οιστριονική, η αποφευκτική και η μεταιχμιακή. Συναντάται με την ίδια συχνότητα σε άντρες και γυναίκες και θεωρείται η πιο συχνή διαταραχή προσωπικότητας. Για να τεθεί διάγνωση πρέπει να υπάρχουν 5 ή περισσότερα από τα παρακάτω : 1. έχει δυσκολία να παίρνει καθημερινές αποφάσεις χωρίς σημαντική υποστήριξη και ενθάρρυνση από τους άλλους. 2. έχει την ανάγκη να παίρνουν οι άλλοι την ευθύνη για σημαντικούς τομείς της ζωής του. 3.δυσκολεύεται να διαφωνήσει με τους άλλους γιατί φοβάται ότι θα χάσει την υποστήριξη και την αποδοχή τους. 4.δυσκολεύεται να πάρει πρωτοβουλίες ή να κάνει πράγματα από μόνο του( περισσότερο επειδή δεν έχει εμπιστοσύνη στις ικανότητές του, παρά επειδή δεν έχει τη διάθεση ή την ενέργεια) 5.φτάνει στα άκρα προκειμένου να εξασφαλίσει την υποστήριξη των άλλων (π.χ. μπορεί να προσφερθεί να κάνει εθελοντικά πράγματα που του είναι δυσάρεστα ) 6.δεν αισθάνεται άνετα ή νιώθει αβοήθητο όταν μένει μόνο του εξαιτίας υπερβολικών φόβων ότι είναι ανίκανο να φροντίσει τον εαυτό του. 7. όταν τελειώνει μια στενή σχέση ψάχνει επειγόντως μια άλλη σχέση προκειμένου να εξασφαλίσει φροντίδα και υποστήριξη. Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι μια επίμονη ενασχόληση με την τάξη των πραγμάτων. Τα άτομα αυτά είναι τελειομανή και προσπαθούν να ελέγξουν τόσο τον ψυχισμό τους όσο και τις διαπροσωπικές τους σχέσεις, σε βάρος της ευελιξίας και της αποδοτικότητάς τους. Σαν επιπλοκή εμφανίζεται δυσκολία ν αντεπεξέλθουν στο stress και να προσαρμοστούν σε νέες καταστάσεις που απαιτούν ευελιξία. Οι ασθενείς αυτοί διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να πάθουν μείζονα κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Πιστεύεται ότι η διαταραχή αυτή εμφανίζεται στο 1% περίπου του γενικού

9 πληθυσμού και στο 3 10 % του γενικού πληθυσμού, ενώ συναντάται 2 φορές συχνότερα στους άντρες απ ότι στις γυναίκες. Πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον 4 από τα εξής : 1.απασχολείται με λεπτομέρειες, κανόνες, λίστες και επίσης με την τάξη, την οργάνωση και τα προγράμματα σε σημείο που χάνεται το νόημα της δραστηριότητας. 2.είναι τόσο τελειομανής που δυσκολεύεται να ολοκληρώσει την εργασία του ( δεν μπορεί να ολοκληρώσει κάτι γιατί τα προσωπικά του πολύ αυστηρά κριτήρια δεν ικανοποιούνται ) 3.είναι εξαιρετικά αφοσιωμένος στη δουλειά και την παραγωγικότητα σε βάρος του ελεύθερου χρόνου και των φιλικών του σχέσεων. 4.είναι εξαιρετικά ευσυνείδητο και απόλυτο σε θέματα ηθικής και αξιών ( σε βαθμό που δεν δικαιολογείται από το θρησκευτικό και πολιτισμικό του υπόβαθρο ) 5.δεν μπορεί να αποχωριστεί αντικείμενα, ακόμα και άχρηστα αντικείμενα χωρίς συναισθηματική αξία 6.είναι απρόθυμο να συνεργαστεί με άλλους εκτός κι αν ακολουθήσουν το δικό του τρόπο να γίνουν τα πράγματα. 7. δείχνει τσιγκουνιά στο ξόδεμα των χρημάτων. Πιστεύει ότι τα χρήματα πρέπει ν αποταμιευτούν για ν αντιμετωπιστούν μελλοντικές καταστροφές. 8. είναι άκαμπτο και ισχυρογνώμον. Ερωτηματολόγιο Παρανοειδής: 4 από τα παρακάτω (1) υποψιάζεστε συχνά ότι οι άλλοι σας εκμεταλλεύονται ή σας εξαπατούν ακόμα και χωρίς προφανή λόγο? (2) πιστεύετε ότι οι άλλοι συνωμοτούν πίσω απ την πλάτη σας ακόμα κι αν πρόκειται για τους φίλους σας ή τους συνεργάτες σας? (3) δυσκολεύεστε να εμπιστευτείτε προσωπικά σας θέματα στους άλλους επειδή νιώθετε ότι αυτά που θα τους πείτε θα χρησιμοποιηθούν εναντίον σας? (4) αμφιβάλλετε διαρκώς για τις προθέσεις των άλλων και τείνετε να πιστεύετε ότι με τα λόγια ή τις πράξεις τους θέλουν να σας μειώσουν? (5) δυσκολεύεστε να συγχωρήσετε προσβολές? (6) θυμώνετε εύκολα γιατί πιστεύετε ότι οι άλλοι σας θίγουν ή σας προσβάλλουν με τα λόγια ή τις πράξεις τους? (7) κάνετε συχνά σκηνές ζηλοτυπίας στο σύντροφό σας γιατί πιστεύετε ότι σας απατά? Σχιζοειδής: 4 από τα παρακάτω (8) προτιμάτε να μένετε μόνος σας, αντί να συναναστρέφεστε τους φίλους ή την οικογένειά σας? (9) προτιμάτε να δουλεύετε μόνος σας αντί να δουλεύετε σε ομάδα?

10 (10) νιώθετε ότι το σεξ σας ενδιαφέρει λίγο ή καθόλου? (11) νιώθετε ότι οι δραστηριότητες που σας ευχαριστούν πραγματικά είναι λίγες? (12)προτιμάτε να μη μοιράζεστε τα προσωπικά σας θέματα με τους φίλους ή τους συγγενείς σας, ακόμα και τους πιο στενούς? (13) αισθάνεστε ότι οι έπαινοι ή η κριτική των άλλων σας είναι αδιάφορη? (14) οι άλλοι πιστεύουν για σας ότι είστε ψυχρός κι απόμακρος? Σχιζότυπη : 4 από τα παρακάτω (15) πιστεύετε συνήθως ότι τα γεγονότα ή οι καταστάσεις έχουν ένα κρυφό νόημα κι όχι μόνο αυτό που δείχνουν? (16) αισθανθήκατε ποτέ ότι η συμπεριφορά σας επηρεάστηκε από κάποια πεποίθησή σας που οι άλλοι θεωρούν εκκεντρική? (17) αισθάνεστε ότι αντιλαμβάνεστε πράγματα που οι άλλοι άνθρωποι δεν μπορούν ν αντιληφθούν? (18) σας έχει τύχει να σας πουν ότι οι σκέψεις σας είναι παράξενες ή ότι ο τρόπος που μιλάτε είναι μη κατανοητός? (19)είστε καχύποπτος απέναντι στους άλλους γιατί πιστεύετε ότι θέλουν να σας βλάψουν? (20α) αισθάνεστε καμιά φορά ότι αυτό που νιώθετε δεν ταιριάζει στη συγκεκριμένη περίσταση? (20β) αισθάνεστε ότι έχετε μεγάλη δυσκολία να εκφράσετε τα συναισθήματά σας? (21) οι άλλοι πιστεύουν ότι η εμφάνιση ή η συμπεριφορά σας είναι εκκεντρική? (22)νιώθετε ότι δεν έχετε στενούς φίλους και πρόσωπα εμπιστοσύνης εκτός από την οικογένειά σας? (23α) αισθάνεστε ότι οι κοινωνικές συναναστροφές σας αγχώνουν χωρίς να νιώθετε καλύτερα όσο περισσότερο γνωρίζετε κάποιον? (23β) αν απαντήσατε ναι στην προηγούμενη ερώτηση, το άγχος αυτό οφείλεται στο ότι αμφιβάλλετε για τα κίνητρα των άλλων? Αντικοινωνική: 3 από τα παρακάτω (24) ενεργήσατε ποτέ με τρόπο που θα μπορούσε να προκαλέσει προβλήματα με το νόμο? (25) λέτε ψέματα ή εξαπατάτε τους άλλους προκειμένου να επωφεληθείτε εσείς? (26) ενεργείτε παρορμητικά και δυσκολεύεστε να κάνετε σχέδια για το μέλλον? (27) θυμώνετε εύκολα και τσακώνεστε συχνά χρησιμοποιώντας σωματική βία? (28) ενεργείτε ποτέ χωρίς να υπολογίσετε τη δική σας ασφάλεια ή την ασφάλεια των άλλων? (29) σας είναι δύσκολο να διατηρήσετε μια σταθερή δουλειά ή να ανταποκριθείτε στις οικονομικές σας υποχρεώσεις? Ναρκισσιστική: 5 ή περισσότερα από τα παρακάτω

11 (30) αισθάνεστε ότι έχετε μεγάλη αξία σαν άνθρωπος και περιμένετε από τους άλλους να σας αντιμετωπίζουν ανάλογα? (31) σκέφτεστε συχνά πόσο έξυπνος, όμορφος ή επιτυχημένος είστε σε σχέση με τους άλλους? (32) συναναστρέφεστε τους άλλους μόνο όταν θεωρείτε ότι είναι ξεχωριστοί όπως εσείς? (33) θέλετε οι άλλοι να σας θαυμάζουν? (34) πιστεύετε ότι οι δικές σας επιθυμίες είναι πιο σημαντικές απ των άλλων και περιμένετε από εκείνους να φέρονται σύμφωνα με τις προσδοκίες σας? (35) όταν θέλετε να επιτύχετε κάτι αδιαφορείτε για τα συναισθήματα των άλλων? (36) σας είναι δύσκολο να βάλετε τον εαυτό σας στη θέση των άλλων και να κατανοήσετε πως νιώθουν? (37) ζηλεύετε τους άλλους ή πιστεύετε ότι εκείνοι ζηλεύουν εσάς? (38) οι άλλοι πιστεύουν ότι η συμπεριφορά σας είναι αλαζονική? Οιστριονική: 5 ή περισσότερα από τα παρακάτω (39) θέλετε να είστε το κέντρο της προσοχής και νιώθετε άβολα όταν δε γίνεται αυτό? (40) σας συμβαίνει ποτέ να ντύνεστε ή να φέρεστε προκλητικά για να κερδίσετε την προσοχή των άλλων? (41) αισθάνεστε ότι τα συναισθήματά σας είναι επιφανειακά και μεταβάλλονται εύκολα,π.χ. μπορείτε να θυμώσετε με κάποιον και μετά από λίγα λεπτά να μην σας απασχολεί πια? (42) ασχολείστε πολύ με την εξωτερική σας εμφάνιση γιατί θέλετε να σας προσέχουν οι άλλοι? (43) μιλάτε με έμφαση και χωρίς να δίνετε σημασία στις λεπτομέρειες? (44) υπερβάλλετε ποτέ όταν περιγράφετε πως νιώθετε προκειμένου να κερδίσετε την προσοχή των άλλων? (45) επηρεάζεστε εύκολα από τους άλλους ή από τις περιστάσεις? (46) σας συμβαίνει συχνά να θεωρείτε ότι οι σχέσεις σας με τους άλλους είναι πιο στενές απ ότι πραγματικά είναι? Μεταιχμιακή: 5 ή περισσότερα από τα παρακάτω (47) έχετε διαρκώς το φόβο ότι οι άλλοι θα σας εγκαταλείψουν και προσπαθείτε να το αποφύγετε με κάθε τρόπο? (48) νιώθετε ότι τα συναισθήματά σας για τους άλλους μεταβάλλονται εύκολα, π.χ. εύκολα κατακρίνετε κάποιον που θαυμάζατε? (49) αισθάνεστε ότι αλλάζετε συχνά γνώμη για θέματα που αφορούν την προσωπικότητά σας, π.χ. τους στόχους σας, την εικόνα του εαυτού σας? (50) είστε επιρρεπείς σε τουλάχιστον 2 από τα εξής: ξόδεμα χρημάτων, σεξ, κατάχρηση ουσιών, απρόσεκτη οδήγηση, επεισόδια υπερφαγίας?

12 (51) έχετε σκεφτεί ή αποπειραθεί ποτέ ν αυτοκτονήσετε? Έχετε αυτοτραυματιστεί ποτέ? (52) νιώθετε ότι τα συναισθήματά σας μεταβάλλονται εύκολα, π.χ. μπορεί να νιώσετε έντονη δυσφορία ή άγχος και να περάσει σε λίγες ώρες? (53) έχετε χρόνια αισθήματα μοναξιάς και κενού? (54) σας συμβαίνει να θυμώνετε εύκολα και χωρίς λόγο και να μην μπορείτε να ελέγξετε τα νεύρα σας? (55α) σε περιόδους που αντιμετωπίζετε δυσκολίες σας συμβαίνει να ερμηνεύετε τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο απ ότι συνήθως? (55β) σε περιόδους που αντιμετωπίζετε δυσκολίες αισθάνεστε καμιά φορά ότι χάνετε τον έλεγχο του εαυτού σας? αποφευκτική : 4 ή περισσότερα από τα παρακάτω (56) προτιμάτε να δουλεύετε μόνος σας γιατί φοβάστε ότι οι άλλοι θα σας κρίνουν αρνητικά ή θα σας αποδοκιμάσουν? (57) διστάζετε να κάνετε νέες σχέσεις γιατί φοβάστε ότι μπορεί να μην είστε αρεστός στον άλλο? (58) βάζετε όρια ακόμα και σε στενές σας σχέσεις, επειδή φοβάστε ότι θα ντροπιαστείτε ή θα γελοιοποιηθείτε? (59) φοβάστε συχνά ότι θα σας κρίνουν ή θα σας απορρίψουν οι άνθρωποι τους οποίους συναναστρέφεστε? (60) διστάζετε να κάνετε νέες διαπροσωπικές σχέσεις επειδή αισθάνεστε ότι δεν μπορείτε να τα καταφέρετε? (61) έχετε χαμηλή αυτοπεποίθηση και νιώθετε κατώτερος απ τους άλλους? (62) φοβάστε να πάρετε ρίσκα ή να ξεκινήσετε νέες δραστηριότητες επειδή πιστεύετε ότι θα ντροπιαστείτε? Εξαρτητική : 5 ή περισσότερα από τα παρακάτω (63) σας είναι δύσκολο να παίρνετε καθημερινές αποφάσεις μόνος σας χωρίς την υποστήριξη και την ενθάρρυνση των άλλων? (64) έχετε την ανάγκη να παίρνουν οι άλλοι την ευθύνη για σημαντικούς τομείς της ζωής σας? (65) σας είναι δύσκολο να διαφωνήσετε με τους άλλους επειδή πιστεύετε ότι θα χάσετε την υποστήριξή και την αποδοχή τους? (66) δυσκολεύεστε να πάρετε πρωτοβουλίες ή να ξεκινήσετε κάτι από μόνος σας, επειδή πιστεύετε ότι δεν θα τα καταφέρετε? (67) αισθάνεστε ότι θα κάνατε ακόμα και πράγματα που δεν σας αρέσουν καθόλου προκειμένου να εξασφαλίσετε την υποστήριξη των άλλων? (68) φοβάστε πολύ τη μοναξιά και νιώθετε άσχημα όταν μένετε μόνος γιατί νιώθετε ότι χρειάζεστε κάποιον να σας φροντίζει? (69) αισθάνεστε την ανάγκη να έχετε διαρκώς κάποια σχέση για να εξασφαλίσετε φροντίδα κι υποστήριξη?

13 Ιδεοψυχαναγκαστική: 4 από τα παρακάτω (70) σας αρέσει η τάξη, η οργάνωση,τα προγράμματα κι επιμένετε πολύ στις λεπτομέρειες? (71) είστε τελειομανής σε σημείο να δυσκολεύεστε να ολοκληρώσετε την εργασία σας? (72) είστε τόσο αφοσιωμένος στην εργασία σας που φτάνετε στο σημείο να μην έχετε ελεύθερο χρόνο ή να παραμελείτε τους δικούς σας ανθρώπους? (73) είστε απόλυτος σε θέματα ηθικής και αξιών? (74) δυσκολεύεστε να αποχωριστείτε αντικείμενα ακόμα κι αν είναι άχρηστα και χωρίς συναισθηματική αξία? (75) όταν συνεργάζεστε με άλλους, θέλετε τα πράγματα να γίνονται οπωσδήποτε με το δικό σας τρόπο? (76) είστε τσιγκούνης? (77) είστε πεισματάρης κι ισχυρογνώμων?