ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ. Επιμέλεια Θεμάτων: Μεταξά Ελευθερία. Θέματα.

Transcript

1 Γιώργης Παυλόπουλος ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Επιμέλεια Θεμάτων: Μεταξά Ελευθερία Θέματα Τά Αντικλείδια Ὴ Ποίηση εἶναι μιά πόρτα ἀνοιχτή. Πολλοί κοιτάζουν μέσα χωρίς νά βλέπουν τίποτε καί προσπερνοῦνε. Ὅμως μερικοί κάτι βλέπουν, τό μάτι τους ἁρπάζει κάτι καί μαγεμένοι πηγαίνουνε νά μποῦν. Ἡ πόρτα τότε κλείνει. Χτυπᾶνε μά κανείς δέν τους ἀνοίγει. Ψάχνουνε γιά τό κλειδί. Κανείς δέν ξέρει ποιός τό ἔχει. Ἀκόμη καί τή ζωή τους κάποτε χαλᾶνε μάταια γυρεύοντας τό μυστικό νά τήν ἀνοίξουν. Φτιάχνουν ἀντικλείδια. Προσπαθούν. Ἡ πόρτα δέν ἀνοίγει πιά. Δέν ἄνοιξε ποτέ γιά ὃσους μπόρεσαν νά ἰδοῦν στό βάθος. Ἴσως τά ποιήματα πού γράφτηκαν ἀπό τότε πού ὑπάρχει ὁ κόσμος εἶναι μία ἀτελείωτη ἀρμαθιά ἀντικλείδια γιά ν ἀνοίξουμε τήν πόρτα τῆς Ποίησης. Μά ἡ Ποίηση εἶναι μιά πόρτα ἀνοιχτή. ( Τά Ἀντικλείδια, 1988) 1

2 Θέματα 1. «Η ποίηση του Παυλόπουλου είναι κατά βάση αφηγηματική, με παράξενες ιστορίες, χτισμένες με εικαστική τεχνική και με κινηματογραφική οπτική». Να εντοπίσετε αυτά τα στοιχεία στο ποίημα «Τα αντικλείδια». (Μονάδες 15) 2. Ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε γράφει: «Πασχίστε τότε να πείτε, σα να είσασταν ο πρώτος άνθρωπος πάνω στη γη, τι βλέπετε, τι αγαπάτε, τι χάνετε. Και αν ίσως η καθημερινότητα σας φαίνεται φτωχή...καταφρονείστε τον ίδιο σας τον εαυτό, που δεν είναι αρκετά ποιητής και δεν μπορεί να καλέσει κοντά του τα πλούτη της». Πώς αντικατοπτρίζεται η άποψη του Ρίλκε στο ποίημα του Παυλόπουλου; 3. Να σχολιάσετε το είδος και τη λειτουργία του αφηγητή. ( Μονάδες 20) (Μονάδες 20) 4. Ποια είναι τα στοιχεία που δημιουργούν τη μυστηριακή ατμόσφαιρα στο ποίημα του Παυλόπουλου; (Μονάδες 20) 5. Να συγκρίνετε το ποίημα του Παυλόπουλου με αυτό του Καρυωτάκη που παρατίθεται, ως προς το περιεχόμενο. Κώστας Καρυωτάκης, «Όλοι μαζί» Όλοι μαζί κινούμε, συρφετός, γυρεύοντας ομοιοκαταληξία. Μια τόσο ευγενικιά φιλοδοξία έγινε της ζωής μας ο σκοπός. Αλλάζουμε με ήχους και συλλαβές τα αισθήματα της χάρτινης καρδιάς μας, δημοσιεύουμε τα ποιήματά μας για να τιτλοφορούμεθα ποιητές. Αφήνουμε στο αγέρι τα μαλλιά και τη γραβάτα μας. Παίρνουμε πόζα. Ανυπόφορη νομίζουμε πρόζα 2

3 των καλών ανθρώπων τη συντροφιά. Μόνο για μας υπάρχουν του Θεού τα πλάσματα και βέβαια, όλη η φύσις. Στη γη για να στέλνουμε ανταποκρίσεις, ανεβήκαμε στ άστρα του ουρανού. Κι αν πειναλέοι γυρνάμε ολημερίς κι αν ξενυχτούμε κάτου απ τα γεφύρια, επέσαμε θύματα εξιλαστήρια του «περιβάλλοντος» και της «εποχής» (Μονάδες 25) 3

4 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Επιμέλεια Απαντήσεων: Μεταξά Ελευθερία 1. Απ τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν την ποίηση του Παυλόπουλου είναι η αφηγηματικότητα και οι παράξενες ιστορίες, χτισμένες με εικαστική τεχνική και με κινηματογραφική οπτική. Τα στοιχεία αυτά μπορούμε εύκολα να τα διακρίνουμε στο ποίημα «Τα Αντικλείδια». Το ποίημα μοιάζει περισσότερο με την αφήγηση μιας ιστορίας, στην οποία ο αφηγητής προσπαθεί να ανακαλύψει το νόημα της ποίησης. Οι στίχοι είναι απογυμνωμένοι απ τα κλασικά ποιητικά στοιχεία και μοιάζουν περισσότερο πεζολογικοί με έντονη τη χρήση λέξεων του προφορικού λόγου (το μάτι τους αρπάζει κάτι) και την παρατακτική σύνταξη να κυριαρχεί. Η ιστορία που «αφηγείται»ο Παυλόπουλος είναι παράξενη και με ατμόσφαιρα μυστηριακή, που την ενισχύει η αλληγορία και η παρουσίαση της ποίησης ως μιας κλειστής πόρτας. Η μαγεία συνεπαίρνει τους ανθρώπους που περνούν μπροστά απ την πόρτα αυτή και τους αναγκάζει να επιδοθούν στην ανεύρεση του κλειδιού, για να την ανοίξουν. Η πόρτα που κλείνει και ανοίγει δίνει στο ποίημα μυστήριο, αλλά και σκηνοθετική διάσταση και δράση, καθώς οι άνθρωποι που περνούν μπροστά απ την πόρτα είναι άλλοι αδιάφοροι κι άλλοι περίεργοι να ανακαλύψουν τι κρύβεται πίσω απ αυτήν. Τέλος την αφηγηματικότητα στο ποίημα την ενισχύουν η γραμμική αφήγηση, η έλλειψη αναδρομών και πρόδρομων αφηγήσεων, αλλά και το επιμύθιο στο τέλος (Μα η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή). 2. Ο Ρίλκε αναφέρεται στον αέναο αγώνα του ποιητή να βρει την ουσία και το νόημα της ποίησης. Αυτό ακριβώς είναι και το νόημα του ποιήματος του Παυλόπουλου: η αναζήτηση του βαθύτερου νοήματος της ποίησης. 4

5 Ο Παυλόπουλος αναπαριστά την ποίηση με μια Πόρτα που είναι ανοιχτή, μέχρι να μαγέψει μ αυτό που κρύβει πίσω της, κάποιους ευαίσθητους ανθρώπους, τους ποιητές. Τότε, η Πόρτα κλείνει κι οι ποιητές ξεκινούν έναν ατέρμονο αγώνα να ανακαλύψουν το κλειδί που θα την ανοίξει και θα τους αποκαλύψει τους θησαυρούς της. Ο αγώνας αυτός είναι στην ουσία μια κατάθεση ψυχής, που τους οδηγεί να θυσιάσουν ακόμα και την ίδια τους τη ζωή στην προσπάθειά τους να αποκωδικοποιήσουν την ουσία της ποίησης. Τα αντικλείδια, τα ποιήματά τους, δηλαδή, είναι τα όπλα στον αγώνα αυτόν. Όσα όμως αντικλείδια και να κατασκευάσουν, κανείς δε καταφέρει να ανοίξει την πόρτα, κανείς δε θα μπορέσει να ανακαλύψει τι τελικά είναι η ποίηση. Γιατί η ποίηση είναι αυτό που ποτέ δε θα ειπωθεί, αλλά θα παραμείνει για πάντα άρρητο, ένα μυστήριο που πάντα θα προκαλεί για τη λύση του. Κι ο αγώνας των ποιητών; Το ξόδεμα της ζωής τους; Όλα αυτά είναι μάταια; Όχι, βέβαια. Οι αληθινοί ποιητές δε θεωρούν ότι η ζωή τους ξοδεύτηκε μάταια στην προσπάθειά τους να ορίσουν την ποίηση. Η ζωή τους άλλωστε ταυτίζεται με την αναζήτηση αυτή. Γι αυτό και η ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή, που θα τους καλεί διαρκώς να την ανοίξουν. 3. Το πρόσωπο που αφηγείται τον ποιητικό μύθο στο ποίημα του Παυλόπουλου δεν είναι ο ίδιος ο ποιητής. Αν συνέβαινε αυτό, ο Παυλόπουλος θα αποκάλυπτε μόνο τη δική του προσπάθεια να ανοίξει την πόρτα της ποίησης και θα ήταν σε θέση να περιγράψει μόνο την προσωπική του εμπειρία. Σε μια τέτοια περίπτωση ο λόγος του δε θα είχε καθολικό κύρος, αλλά θα ήταν μόνο ο φορέας μιας μεμονωμένης εμπειρίας. Έτσι ο Παυλόπουλος επιλέγει έναν «παντογνώστη» αφηγητή, έναν εξωτερικό παρατηρητή του αγώνα των ποιητών, που είναι σε θέση να γνωρίζει τις άπειρες προσπάθειες όλων να ορίσουν την ουσία της ποίησης, έχει τη συνολική εποπτεία τόσο του χώρου όσο και του χρόνου και είναι αντικειμενικός. Γι αυτό το λόγο η αφήγηση είναι τριτοπρόσωπη και γίνεται πρωτοπρόσωπη μόνο σε ένα σημείο ( για να ανοίξουμε την πόρτα της Ποίησης), ώστε να ενταχθεί κι ο ίδιος ο Παυλόπουλος θα 5

6 στη χορεία των ποιητών που αγωνίζονται να αποκαλύψουν τη βαθύτερη ουσία της τέχνης τους. Βέβαια, υπάρχει και η άποψη ότι ο αφηγητής είναι το προσωπείο του ποιητή, μια περσόνα που αυτός υποδύεται, για να μπορέσει να δώσει καθολικότητα σε μια προσωπική του θέση και αναζήτηση. 4. Το ποίημα του Παυλόπουλου χαρακτηρίζεται από μια έντονα μυστηριακή ατμόσφαιρα, ώστε να αποδοθεί πιο παραστατικά η μαγεία της ποίησης. Τα στοιχεία που συνθέτουν το μυστήριο αυτό είναι η αλληγορία, το σκηνικό και οι εικόνες. Πιο συγκεκριμένα: Η Πόρτα, που συμβολίζει την ποίηση Τα αντικλείδια, που είναι τα ποιήματα Το σκηνικό του ποιήματος, δηλαδή οι άνθρωποι που κοιτάζουν μέσα απ την πόρτα Η μαγεία που νιώθουν όσοι κοιτάζουν, έστω και φευγαλέα, αυτό που υπάρχει πίσω απ την πόρτα, πριν αυτή κλείσει Το κλειδί, που όλοι το ψάχνουν, αλλά κανείς δε μπορεί να το βρει, γιατί ουσιαστικά δεν υπάρχει Η υπόθεση ότι όλα τα ποιήματα που έχουν γραφτεί μέχρι τώρα δεν ήταν η ουσία της ποίησης, αλλά μόνο μια προσπάθεια για την κατάκτησή της Η φαινομενικά παράδοξη θέση του ποιητή ότι η ποίηση είναι μια πόρτα κλειστή και ταυτόχρονα ανοιχτή. Η μυστηριακή αυτή ατμόσφαιρα τονίζει ακόμα περισσότερο τον αγώνα των ποιητών να ανακαλύψουν την ουσία της ποίησης, ενώ παράλληλα γοητεύει και τον ίδιο τον αναγνώστη. 5. Στο ποίημα «Όλοι μαζί» ο Καρυωτάκης αναφέρεται, με μια έντονα ειρωνική ματιά, στην προσπάθεια των ποιητών να τελειοποιηθούν στην ποιητική τέχνη και να κατακτήσουν την αθανασία μέσα απ τα ποιήματά τους. Η αναζήτηση της ουσίας της ποίησης γίνεται αυτοσκοπός αλλά μόνο επιφανειακός, αφού ο στόχος είναι όχι η αποκωδικοποίηση του βαθύτερου νοήματος της ποίησης, αλλά η καταξίωση στη συνείδηση όσων ασχολούνται μ αυτήν. Ο Καρυωτάκης παρουσιάζει τους ποιητές ως πλάσματα εγωιστικά ( μόνο για μας υπάρχουν του Θεού τα 6

7 πλάσματα και βέβαια, όλη η φύσις), που όμως βρίσκονται κοντά στ αστέρια, δηλαδή ψηλότερα απ τους υπόλοιπους ανθρώπους, εξαιτίας της ενασχόλησής τους με την ποίηση. Ο αγώνας τους είναι επίπονος και δραματικός, η ζωή τους αναλώνεται στη μάταιη προσπάθεια και στο τέλος, κανείς δεν αναγνωρίζει την προσφορά τους, αφού πέφτουν θύματα του περιβάλλοντος και της εποχής. Ίσως εδώ ο Καρυωτάκης να εκφράζει και την προσωπική του απογοήτευση, αφού στην εποχή του δεν τον θεωρούσαν τον ποιητή του μεγέθους που θεωρείται σήμερα. Ο Παυλόπουλος στο ποίημά του «Τα Αντικλείδια» αναφέρεται κι αυτός στο δραματικό και μάταιο αγώνα των ποιητών, στον οποίον πολλές φορές αναλώνουν κι ολόκληρη τη ζωή τους. Όμως το ζητούμενο εδώ είναι διαφορετικό. Ο Παυλόπουλος αναφέρεται στην αναζήτηση της ουσίας της ποίησης κι όχι στην προσπάθεια για καταξίωση. Οι ποιητές στα «Αντικλείδια» αναζητούν με τα ποιήματά τους τον τρόπο να ανοίξουν την κλειστή πόρτα της ποίησης, όχι όμως για να αναδειχτούν οι ίδιοι, αλλά για να συμβάλουν στη λύση του μεγάλου μυστηρίου που τους ταλανίζει: ποιο είναι το βαθύτερο νόημα της ποιητικής τέχνης. Αντίθετα με τον Καρυωτάκη, χωρίς ίχνος ειρωνείας, αφηγείται τον ατέρμονο αγώνα όλων όσων μαγεύονται απ την ποίηση, η οποία επιμένει να κρατά καλά κρυμμένα τα μυστικά της. Έτσι, ενώ και τα δύο ποιήματα αναφέρονται σ έναν μάταιο και δραματικό αγώνα που διεξάγουν όλοι οι ποιητές, το ζητούμενο του αγώνα αυτού είναι εντελώς διαφορετικό:ο Καρυωτάκης αναζητά την ανάδειξη και την καταξίωση, ο Παυλόπουλος την ουσία και το νόημα της ποίησης. 7