8. ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ - ΣΥΝΘΕΤΙΚΑ

Transcript

1 8. ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ - ΣΥΝΘΕΤΙΚΑ 8.1 Γενικά. Η "πολεοδομική σύνθεση" δε στηρίζεται τόσο σε μια εκ των προτέρων ασφαλώς θεμελιωμένη θεωρία, αλλά στοιχειοθετείται από πράξεις των οποίων διαπιστώνεται η αποτελεσματικότητα (αισθητική και λειτουργική) εκ των υστέρων. Δηλ. μετά από καταγραφές, απεικονίσεις, κατασκευή μακετών, σχολιασμούς, δοκιμαστικές πραγματοποιήσεις και βέβαια κυρίως από τη μελέτη διαχρονικών πραγματοποιήσεων που αποτελούν και την βασικότερη εμπειρία. Έτσι είναι δύσκολο να καταγραφούν, διατυπωθούν και εκφραστούν πλήρως οι Δομές που θα αποτελέσουν τη "δομική βάση" μιας πολεοδομικής σύνθεσης. Η απροσδιοριστία αυτή στον ορισμό των Πολεοδομικών δομών, είναι αποτέλεσμα της πολυπλοκότητας του πολεοδομικού φαινομένου. Οι δομές όμως, έστω και γενικά οριζόμενες, αποτελούν, ένα σημαντικό εργαλείο για την κατανόηση κατ'αρχήν αλλά και τις επεμβάσεις κατόπιν επί των πολεοδομικών ενοτήτων, με στόχο τη συνεχή προσαρμογή και βελτίωσή τους. Έτσι δικαιολογείται η τεράστια - μοναδική σημασία που έχουν οι συνεισφορές προσώπων, ομάδων, κινημάτων, στη διαμόρφωση του εκάστοτε σύγχρονου Πολεοδομικού γίγνεσθαι. Παρακάτω θα αναπτύξουμε 4 ειδών δομές που είναι αρμόδιες για την σύνθεση πολεοδομικών ενοτήτων. Αυτές καλύπτουν όλο το φάσμα των πραγματοποιημένων και προτεινομένων δομών για την επίλυση των νέων απαιτήσεων των πόλεων. Βρίσκονται δε στην πρωτοπορία της ενεργού πολεοδομικής σκέψης. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 73

2 8.2 Μεταβολικές δυνατότητες. Η ανάλυση σε "συστατικά μέρη" αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη των μεταβολικών δυνατοτήτων των σχεδίων - προτάσεων. Έτσι οι δυνατότητες της ανάπτυξης και αλλαγής εναλλάσσονται και διαφοροποιούνται, σε "μεταβολικούς ρυθμούς" διαφοροποιημένους, για τις μεγαλοκατασκευές και τις μικροκατασκευές. 1. Η φέρουσα Δομή: έχει να εκτελέσει ένα στόχο υποδομής. Έχουμε υποχρέωση να θεωρήσουμε (προβάλλουμε, φανταστούμε) από την αρχή την τελική κατάσταση στην οποία θα περιέλθει κάθε ειδικό στοιχείο της. Εδώ αντιμετωπίζουμε μία κατάσταση μεγιστοποίησης και βελτιστοποίησης ταυτόχρονα. 2. Η δομή γεμίσματος: μπορεί να αναπτυχθεί και να μεταβληθεί ελεύθερα, χωρίς να επιφέρει τροποποιήσεις έξω από το στοιχείο που μεταβάλλεται. Εδώ εξυπηρετείται μία κατάσταση ελαχιστοποίησης. 3. Η Δομή κυκλοφορίας: η "ελευθερία" και "μεταβολικότης" που επιτυγχάνεται δεν είναι απεριόριστες, έχουν περιορισμούς υπό τα "όρια αλληλοσυσχέτισης των δομών". Έτσι οι Μεταβολιστές προτείνουν την "μεταβολική αναγέννηση" που η θεωρητική της σύλληψη είναι αναλογική με την κατάσταση ανάπτυξης στην φύση. Το δένδρο, που χρησιμεύει σαν μοντέλο, αποτελείται από κορμό, κλαδιά και φύλλα που ακολουθούν διαφορετικούς ρυθμούς μεταβολής. 8.3 Δομική ιεραρχία. Σύμφωνα με αυτή τη θεώρηση της Δομικής Ιεραρχίας, η Δομή αποσυντίθεται σ'ένα πρώτο σύστημα (κύριο) και είναι δευτερεύον (γεμίσματος) για να μπορέσει να ανταποκριθεί στις διάφορες απαιτήσεις της κατασκευής και της λειτουργίας της. Ο διαχωρισμός των λειτουργιών (CIAM) συμπληρώνεται από το διαχωρισμό των Δομών που με την σειρά τους ενσωματώνουν ένα λειτουργικό πλουραλισμό. Διακρίνουμε στην κατασκευή 3 μέρη : α - φέρουσα Δομή β - στοιχεία Γεμίσματος γ - δίκτυα εξοπλισμού - εφοδιασμού Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι, όσον αυτά τα μέρη είναι ανεξάρτητα λειτουργικά και χωρικά τα μεν από τα δε, τόσο το σύστημα που συνίσταται από αυτά τα μέρη, μπορεί να διαφοροποιείται πιο αποτελεσματικά. Για πολλούς λόγους μορφολογικούς, λειτουργικούς, ανάπτυξης, μεταβολής προσαρμογής επιθυμούμε τη δυνατότητα προσθήκης, αντικατάστασης, και αφαίρεσης των βασικών στοιχείων, σε κάθε στιγμή και σε κάθε σημείο της δομής, χωρίς να επηρεάζεται το σύνολο. Βασικό πολεοδομικό πρόβλημα για αντιμετώπιση - επίλυση είναι "η προσαρμογή της αναπτυσσόμενης κοινωνίας στην γηράσκουσα πολεοδομική δομή". Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 74

3 Αυτό αντιμετωπίζεται με δύο προσεγγίσεις: 1. Από τους Γιαπωνέζους μεταβολιστές, που θεωρούν ένα φιλοσοφικό σύστημα κυκλικής αλλαγής, και το όλο σχέδιο -πρόταση παραμένει μέσα στα πλαίσια της Αρχιτεκτονικής με την παραδοσιακή έννοια. 2. Από την ομάδα Archigram (Peter Cook), που εκμεταλλεύεται τις δυνατότητες της τεχνολογίας και προτείνει ένα λειτουργικό ορθολογισμό, με πρακτική τον "διαχωρισμό των δομών" και την "πολυλειτουργική χρησιμοποίηση" του χώρου. Ετσι επιτυγχάνουν την τελική προσαρμογή μέσω μιας πολυλειτουργικής δομής. Έτσι η τεχνολογία παίρνει πια πρωταρχική θέση στην Αρχιτεκτονική. Η ολική σύλληψη μπορεί να αποσυντεθεί σε συστατικά μέρη, και μηχανισμούς λειτουργίας. Αυτό αποτελεί μια αρχική έννοια "πολεοδομικής μηχανής". Αυτού του είδους η δομή αποτελεί την υποδομή και τη βάση της πολεοδομικής ανάπτυξης. Στηρίζεται πάνω στη διαμόρφωση μιας κατασκευασμένης φέρουσας δομής, υπερυψωμένης σε σχέση με το έδαφος και με την μορφή γεφυρωτού συστήματος. Πάνω σ' αυτό το σύστημα που περιέχει ταυτόχρονα το φέροντα οργανισμό (που αντιστοιχεί στο συμβατικό πολεοδομικό σύστημα στα γήπεδα και οικόπεδα) και τους άξονες κυκλοφορίας, αναπτύσσονται οι αστικές πολεοδομικές χρήσεις. Η δομή αποβλέπει στη δημιουργία μιας πολεοδομικής εικόνας αυστηρά προσχεδιασμένης στο χώρο. Αυτή η δομή μπορεί να εφαρμοστεί πάνω σε ήδη υπάρχουσες πόλεις, διότι είναι δυνατόν να προσαρμόζεται ανεξάρτητα από τις τοπογραφικές συνθήκες. Η θεωρητική βάση αυτών των προτάσεων μπορούμε να θεωρήσουμε ότι στηρίζεται πάνω στις αρχές της "Χάρτας των Αθηνών" και πολώνει (διακρίνει) τους τομείς δραστηριοτήτων (στη συμβατική πολεοδομική σκέψη τις χρήσεις γης) μεταξύ των "Χωρικών πόλεων" και του φυσικού εδάφους. Στην εξέλιξη τους αναμένεται ότι θα επιτύχουν την ανακατανομή των κοινωνικών ζωνών στο χώρο, και την συνολική ομαλοποίησή του αποκλείοντας τον κοινωνικό διαχωρισμό που αποτελεί μία από τις κακοδαιμονίες των συμβατικών πόλεων. Με την Τεχνολογική πρόοδο τέτοιες συλλήψεις είναι όχι μόνον δυνατές αλλά και πραγματοποιήσιμες. Ιστορικά το τρισδιάστατο δικτυωτό αναπτύχθηκε γύρω στα 1960, όταν ο Yona Friedman, o Constant και ο Eckhard Schulze άρχισαν να πειραματίζονται στις πολεοδομικές δυνατότητες του τρισδιάστατου δικτυωτού (σχήμα 8.1). Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 75

4 Σχήμα 8.1. Yona Friedman Οι χωρικές δυνατότητες του τρισδιάστατου δικτυωτού Η βασική απαίτηση ήταν να προκύψει ένας χώρος Αστικής Δομής που να έχει τη δυνατότητα ένταξης των Αστικών δραστηριοτήτων, με τρόπο που να αποτρέπει τη δημιουργία προβλημάτων όπως αυτά των κλασσικών Πολεοδομικών δομών, που αναπτύσσονται ουσιαστικά σε δισδιάστατο χώρο. Τα προβλήματα αυτά οφείλονται κυρίως στη γεωμετρικής φύσεως αδυναμία ανεμπόδιστης οδικής διασταύρωσης στο ίδιο επίπεδο αλλά και στην έλλειψη χώρου, ιδίως γύρω από τα κέντρα πόλεως. Αντίθετα η χωρική δομή παρέχει δυνατότητες ευκολότερης κυκλοφορίας που επιτυγχάνεται με την κατακόρυφη κίνηση. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 76

5 8.4 Πολυλειτουργικά κιβώτια. Το πρόβλημα της άνεσης στη χρήση του χώρου, ειδικότερα αλλά και γενικότερα, οδηγεί στη διερεύνηση και διαμόρφωση του "ουδέτερου χώρου". Η σύλληψη στηρίζεται στη δημιουργία κάποιου ορισμού ή καθορισμού του χώρου, με τη μορφή περιτυλίγματος που αποκτά τις παρακάτω δομικές πολεοδομικές ιδιότητες : Οι ιδιότητες αυτού του χώρου είναι ότι: είναι Αρχιτεκτονικά ελεύθερος έχει ελεγχόμενες εσωτερικές καιρικές συνθήκες έχει υψηλές μεταβολικές ικανότητες είναι εξ' ορισμού πολλαπλών χρήσεων. Μπορούμε να θεωρήσουμε σα Χωρικό Κιβώτιο κάθε οροθεσία χώρου, δηλ. από ένα "μικρό κελί" μέχρι ένα μεγάλο "χωρικό φάκελο". Σε ιδεατή μορφή οι φάκελοι μπορεί να αυξηθούν και να στενέψουν, ιδιότητα που φαίνεται χαρακτηριστικά στο παράδειγμα των φουσκωτών κατασκευών (Κιβώτια με διπλό πλαστικό περίβλημα υπό πίεση αέρα).η κύρια ιδιότητα των κιβωτίων είναι ότι σε τέτοιους χώρους το κλίμα μπορεί να καθοριστεί, διατηρηθεί και προσαρμοστεί σε μεταβαλλόμενες συνθήκες με επιθυμητή ποιότητα. Ιστορικά μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ένα από τα πρώτα "πολυλειτουργικά κιβώτια" είναι η παλιά βασιλική Εκκλησία που ο χώρος της χρησιμοποιούταν για - αγορά - χώρος συνάθροισης - χρηματιστήριο - δικαστήριο - χώρος λατρείας Ενδεικτικά και μόνον μπορούμε να αναφέρουμε τις παρακάτω περιπτώσεις : 1. Το Royal Albert Hall στο Λονδίνο από τον Francis Fowke με 6000 μ² ( ). Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 77

6 Σχήμα 8.2. Royal Albert Hall 2. Την αίθουσα των Εορτών στην FrancFort από τον Friedrich Von Thiersch ( ) όπως και τις αίθουσες του Mies Van der Rohe. Από τα σημερινά σχέδια είναι το "Mound" του Peter Cook (1964) και το "Κέντρο διακοπών και Διασκέδασης" του Monte Carlo (1970) από την ομάδα Archigram. (Σχήμα 8.3.) Τα κύρια χαρακτηριστικά αυτών των προτάσεων είναι : όλες οι εγκαταστάσεις είναι κινητές όπως σ' ένα Studio Τηλεόρασης. μηχανισμοί και robots, καθώς και ο ήχος και το φως βοηθούν στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος συνεχώς μεταβαλλόμενου. Τα πιο πάνω δημιουργούν ένα κλίμα ψυχολογικό ανάλογο με την εκάστοτε επιδιωκόμενη χρήση. Τα κιβώτια περιβάλλοντος είναι φανερό ότι μπορούν να πάρουν διάφορες διαστάσεις. Σε πολεοδομική κλίμακα τα "κιβώτια περιβάλλοντος" μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την εξεζητημένη επίλυση σημειακών αλλά και ευρύτερων πολεοδομικών προβλημάτων. Έτσι ενδεικτικά αναφέρονται οι "Περπατώσες Πόλεις" του Archigram, (Σχήμα 8.4.) οι "Τέντες" του περιπτέρου της Γερμανίας στην Παγκόσμια Έκθεση του 1967 του Frei Otto και ο "Γεωδαιτικός Θόλος" στην ίδια έκθεση του R.B.Fuller, όπου πραγματοποιείται η σύλληψη ενός μεσοκλίματος ρυθμιζόμενου. Πάντως ο έλεγχος του κλίματος είναι σημαντικό πρόβλημα και πρέπει να αναπτυχθούν γι' αυτό το σκοπό νέα αποτελεσματικότερα συστήματα. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 78

7 Σχήμα Κέντρο διακοπών και Διασκέδασης" του Monte Carlo. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 79

8 Σχήμα Περπατώσες Πόλεις Σχετικά πρέπει να αναφερθούμε στις πειραματικές έρευνες του Holger Lueder (Neue Mittel and Wege ru einer biologisch angem e ssenen and Wirtschaftlichen klimatisierung von Gebauden, Elektrizita tsverwertung, 1969, 3/9), που αναφέρονται στην επίδραση του περιβάλλοντος πάνω στο νεύρο-φυτικό σύστημα του ανθρώπου. Έτσι το κλιματικό περιβάλλον δεν μπορεί να ποικίλλει παρά μόνο μέσα σε όρια σχετικά στενά, ειδάλλως προκαλεί απορυθμίσεις του νευροφυτικού συστήματος που επιφέρει φυσικές κακώσεις. Έτσι πρέπει να εξοπλίσουμε τέτοιου είδους φυσικά περιβάλλοντα, ώστε να μπορούν να είναι αυτάρκη με συστήματα - μηχανικά - χημικά - ηλεκτρονικά, ελέγχου και διόρθωσης που συνιστούν ένα σύστημα κλειστό στο εσωτερικό του "κιβωτίου περιβάλλοντος". Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 80