ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στόχος αναγκαιότητα και περιεχόµενο της µελέτης... 14

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Περίληψη Πλαίσιο και Στόχοι της Μελέτης Στόχος αναγκαιότητα και περιεχόµενο της µελέτης Mεθοδολογική Προσέγγιση Μεθοδολογία συνεργασίας οµάδας µελέτης και Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίµων Μεθοδολογία υλοποίησης του έργου - ιάρθρωση της µελέτης ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ...24 ΜΕΡΟΣ Β. Η ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Τα Χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Κυριότερα χαρακτηριστικά Κυριότερα προβλήµατα Υπάρχοντα και δυνητικά συγκριτικά πλεονεκτήµατα Φυσικο-γεωγραφικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά Η ιαδικασία Κοινωνικο οικονοµικής Εξέλιξης της Περιφέρειας Κοινωνικο-οικονοµική εξέλιξη Ενδοπεριφερειακές ανισότητες στους βασικούς δείκτες ευηµερίας Υλοποίηση Α και Β ΚΠΣ στην Περιφέρεια υτ. Μακεδονίας Α Κ.Π.Σ. ( ) Β Κ.Π.Σ. ( )...48 ΜΕΡΟΣ Γ. ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ηµογραφικές Τάσεις Επίπεδο και Εξέλιξη Πληθυσµού Νοµός Γρεβενών Νοµός Καστοριάς Νοµός Κοζάνης...60 [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 1/492

2 Νοµός Φλώρινας Πληθυσµιακή πυκνότητα Νοµός Γρεβενών Νοµός Καστοριάς Νοµός Κοζάνης Νοµός Φλώρινας Φαινοµενική µετανάστευση Ηλικιακή ιάρθρωση Πληθυσµού Νοµός Γρεβενών Νοµός Καστοριάς Νοµός Κοζάνης Νοµός Φλώρινας Αριθµός Νοικοκυριών Κοινωνικά Χαρακτηριστικά Πληθυσµού (ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ) Νοµός Γρεβενών Νοµός Καστοριάς Νοµός Κοζάνης Νοµός Φλώρινας Οι Οικονοµικές Επιδόσεις της Περιφέρειας (ΠΙΝΑΚΕΣ) Ενδεικτικά στοιχεία ΑΕΠ (σε επίπεδο Νοµού - Περιφέρειας), : Συνολικό ΑΕΠ, ΑΕΠ κατά κεφαλή, ΑΕΠ κατά κλάδο Ενδείξεις για επίπεδο και κατανοµή ΑΕΠ κατά Νοµό της Περιφέρειας Νοµός Γρεβενών Νοµός Καστοριάς Νοµός Κοζάνης Νοµός Φλώρινας Απασχόληση (συνολική και κατά. κλάδο) ( ) Απασχολούµενοι ανά Οµάδες Κλάδων Οικονοµικής ραστηριότητας κατά Νοµό Εξέλιξη Οικονοµικά Ενεργού Πληθυσµού κατά Νοµό ( ) Νοµός Γρεβενών Νοµός Καστοριάς Νοµός Κοζάνης Νοµός Φλώρινας Εξέλιξη Ανεργίας Προσέγγιση επιπέδου υποαπασχόλησης ιαθεσιµότητα µέσων παραγωγής Ο Πρωτογενής Τοµέας Κύρια χαρακτηριστικά Αριθµός, µέγεθος και διάρθωση εκµεταλλεύσεων Αρδευόµενες εκµεταλλεύσεις και εκτάσεις Κύριες χρήσεις αγροτικής γης [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 2/492

3 Κατανοµή καλλιεργειών κατά είδος, έκταση και ακαθάριστη πρόσοδος Ζωικό κεφάλαιο Βοσκοφόρτιση - Βοσκοϊκανότητα Βοσκότοποι Βοσκοφόρτωση Βοσκοϊκανότητα Παραγωγή αγροτικών προϊόντων Οπωρικά Παραγωγή κτηνοτροφών Παραγωγή πιστοποιηµένων ποιοτικών προϊόντων Βιολογικά προϊόντα Προωθούµενα είδη στη υτική Μακεδονία Βαθµός µεταποίησης και εµπορίας αγροτικών προϊόντων Υπάρχουσα κατάσταση στην εµπορία των αγροτικών προϊόντων Σχέση παραγωγών και εµπόρων Ηλικιακή σύνθεση του αγροτικού πληθυσµού ασοπονία: Κύρια χαρακτηριστικά Τα δάση της υτικής Μακεδονίας Νοµός Καστοριάς Νοµός Κοζάνης Νοµός Φλώρινας Άλλες δραστηριότητες του Πρωτογενούς Τοµέα και η συµβολή τους στην τοπική οικονοµία Αλιευτική παραγωγή Συµπληρωµατικές αγροτικές δραστηριότητες Επενδυτικές δραστηριότητες και ενισχύσεις στον πρωτογενή τοµέα Προβλήµατα Συµπεράσµατα Μελλοντικές προτάσεις Ο ευτερογενής Τοµέας Κύρια χαρακτηριστικά (κυριότερες µορφές δραστηριότητας χαρακτηριστικά) Νοµός Γρεβενών Νοµός Καστοριάς Νοµός Κοζάνης Νοµός Φλώρινας Αριθµός, Μέγεθος και ιάρθρωση Επιχειρήσεων του Αγροτικού Τοµέα Κλάδοι σε κρίση - αναδυόµενοι κλάδοι του Αγροτικού Τοµέα Ενδεικτικές επενδυτικές δραστηριότητες στον δευτερογενή τοµέα ( ): προγράµµατα, έργα, προϋπολογισµός, φυσικό αντικείµενο, βαθµός εκµετάλλευσης, σε επενδύσεις στο πλαίσιο των Αναπτυξιακών Νόµων, Επενδύσεις, Μεταποίησης και Εµπορίας Αγροτικών και ασικών Προϊόντων ΠΕΠ υτ. Μακεδονίας Επενδυτικά Σχέδια του Καν. (ΕΟΚ) 866/ Ιδιωτικές Επενδύσεις του Ν. 1892/ Ιδιωτικές Επενδύσεις του Ν. 2601/ Ιδιωτικές Επενδύσεις του Ν. 1262/ ΕΝΙΣΧΥΣΗ Ι ΙΩΤΙΚΩΝ ΕΠΕΝ ΥΣΕΩΝ (Γ ΠΕΠ ) [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 3/492

4 ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΕΝΩΣΗ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ (ΑΝΕΜ) ΚΕΝΤΡΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (ΚΕΠΑ) Οικονοµικά στοιχεία επιχειρήσεων αγροδιατροφικού τοµέα Άλλες κατηγορίες υποδοµών Συµπεράσµατα Μελλοντικές Προοπτικές Ο Τριτογενής Τοµέας Κύρια χαρακτηριστικά (κυριότερες µορφές δραστηριότητας χαρακτηριστικά) Αριθµός, Μέγεθος και ιάρθρωση Επιχειρήσεων Κλάδοι σε κρίση αναδυόµενοι κλάδοι Ενδεικτικές επενδυτικές δραστηριότητες στον τριτογενή τοµέα ( ) Συµπεράσµατα Μελλοντικές Προοπτικές Φυσικό και Πολιτισµικό Περιβάλλον Φυσικοί πόροι και φυσικό περιβάλλον Κλιµατολογικά στοιχεία Οικοσυστήµατα Έδαφος Ατµόσφαιρα Υπαρκτές και εν δυνάµει απειλές στο περιβάλλον Προστατευόµενες περιοχές Περιοχές φυσικού κάλλους Περιοχές φυσικού κάλλους Προστατευόµενες περιοχές Λοιπές (ΜΗ ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΜΕΝΕΣ) περιοχές Υδατικοί πόροι Πολιτισµικό περιβάλλον Ιστορικοί πολιτιστικοί χώροι και µνηµεία Λεπτοµερής καταγραφή πολιτισµικών στοιχείων Επενδυτικές δραστηριότητες προστασίας και ανάδειξης ( ): προγράµµατα, έργα, πρϋπολογισµός, αντικείµενο, φορείς διαχείρισης Ανάλυση SWOT (πλεονεκτήµατα, αδυναµίες, ευκαιρίες, απειλές) για την περιφέρεια Αποτίµηση των αποτελεσµάτων, των παρεµβάσεων στην Περιφέρεια κατά την τρέχουσα και τις προηγούµενες προγραµµατικές περιόδους Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας Βελτίωση της προσπελασιµότητας και των υπηρεσιών γενικού οικονοµικού ενδιαφέροντος Αναβάθµιση και προστασία του περιβάλλοντος και πρόληψη κινδύνων Ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού και προώθηση της απασχόλησης Βελτίωση της διοικητικής ικανότητας της ηµόσιας ιοίκησης Ενίσχυση της διασυνοριακής, της διακρατικής και διαπεριφερειακής συνεργασίας Ανάπτυξη της υπαίθρου [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 4/492

5 7.2. Αναφορά δυνατών σηµείων, αδυναµιών, ευκαιριών και κινδύνων της Περιφέρειας (swot analysis) 348 ΜΕΡΟΣ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΥΠΟ ΟΜΗ - ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Τεχνικές Υποδοµές Υπάρχουσα Κατάσταση (Υποδοµές Μεταφορών, Υγείας Πρόνοιας και Εκπαίδευσης) Οδικό δίκτυο Υποδοµή στις µεταφορές Υποδοµές Μεταφορών στο Νοµό Γρεβενών Υποδοµές Μεταφορών στο Νοµό Καστοριάς Υποδοµές Μεταφορών στο Νοµό Κοζάνης Υποδοµές Μεταφορών στο Νοµό Φλώρινας Ενεργειακή υποδοµή Ήπιες µορφές ενέργειας Ηλεκτρική ενέργεια Τηλεθέρµανση Βιοενέργεια στη υτική Μακεδονία Τηλεπικοινωνίες Εταιρείες Παροχής Σύνδεσης µε το ιαδίκτυο Εκπαίδευση Εξειδικευµένη εκπαίδευση του αγροτικού πληθυσµού Κέντρα " ΗΜΗΤΡΑ": Τοµείς Εκπαίδευσης Υγεία Κοινωνικές υπηρεσίες Ύδρευση Αποχέτευση Ύδρευση Αποχέτευση Επεξεργασία λυµάτων Υποδοµές περιβάλλοντος ιαχείριση απορριµµάτων Βιολογικοί Καθαρισµοί Κέντρο Περιβάλλοντος Θεσµικό Περιβάλλον - ιοικητική Οργάνωση Αυτοδιοίκηση Νοµός Γρεβενών Νοµός Καστοριάς Νοµός Κοζάνης Νοµός Φλώρινας Φορείς στήριξης του αγροτικού πληθυσµού Ασφάλιση αγροτικής παραγωγής Υπηρεσίες στήριξης του αγροτικού τοµέα Αναπτυξιακές Εταιρίες ΑΝ.Ν.ΓΡΕ. Α.Ε [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 5/492

6 ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ Α.Ε ΑΝΚΟ Α.Ε ΑΝ.ΦΛΩ. Α.Ε Αγροτικοί και ασικοί Συνεταιρισµοί Αγροτικοί Συνεταιρισµοί Συνεταιριστική δραστηριότητα ευτεροβάθµιες συνεταιριστικές οργανώσεις Αξιόλογες παρεµβατικές δραστηριότητες ασικοί Συνεταιρισµοί Αξιολόγηση έργου αποτελεσµατικής λειτουργίας των παραπάνω θεσµών ιαρθρωτικές Παρεµβάσεις στον Πρωτογενή Τοµέα έως Σήµερα Αναπτυξιακή στρατηγική προγραµµατικό πλαίσιο ιαρθρωτικές παρεµβάσεις Παρουσίαση έργων υπό εξέλιξη εργων που έχουν ήδη προγραµµατισθεί Επενδύσεις στον πρωτογενή τοµέα Επενδύσεις στο δευτερογενή τοµέα Επενδύσεις στον τριτογενή τοµέα Αναφορά δυνατών σηµείων, αδυναµιών, ευκαιριών και κινδύνων της Περιφέρειας για τον στρατηγικό στόχο «Ανάπτυξη της Υπαίθρου» Αναφορά βασικών προτεραιοτήτων ανάπτυξης της Περιφέρειας και ιεράρχησή τους Παρεµβάσεις όσον αφορά τις τεχνικές υποδοµές ( ): προγράµµατα, έργα, κόστος, βαθµός εκµετάλλευσης, φορείς διαχείρισης (ΠΙΝΑΚΕΣ) Προβλέψεις της Νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) για τον χρονικό ορίζοντα Η εξέλιξη της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής Προβλέψεις του Εθνικού Στρατηγικου Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξησ του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΣΣΑΑ) για τον χρονικό ορίζοντα Εξελίξεις στον Παγκόσµιο Οργανισµό Εµπορίου (ΠΟΕ) και στην Παγκόσµια Αγορά Καθορισµός Κριτηρίων Τεκµηρίωσης της Επιλεξιµότητας των Ειδικών Ζωνών Αναδιάρθρωσης των Καλλιεργειών Έρευνα Πεδίου Μεθοδολογία ιαµόρφωσης Ερωτηµατολογίου ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 6/492

7 [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 7/492

8 ΜΕΡΟΣ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Περιφέρεια υτικής Μακεδονίας περιλαµβάνει τους Νοµούς Γρεβενών, Καστοριάς, Κοζάνης και Φλώρινας, µε πρωτεύουσες αλλά και κύρια αστικά κέντρα τις οµώνυµες πόλεις, µέσα από ένα σύνολο 48 ήµων και 17 Κοινοτήτων. Η διοικητική έδρα της Περιφέρειας βρίσκεται στην πόλη της Κοζάνης. Αποτελεί ακριτική Περιφέρεια, µε κριτήρια την απόστασή της από τα µητροπολιτικά κέντρα της χώρας, την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, τη σηµερινή προσβασιµότητά της, µέσα από τις υφιστάµενες υποδοµές, αλλά και τη θέση της ως προς τον «παραδοσιακό» αναπτυξιακό άξονα της χώρας. Είναι η µόνη Περιφέρεια της χώρας χωρίς διέξοδο προς τη θάλασσα. Γεωγραφικά χαρακτηρίζεται από έναν δυϊσµό ορεινών περιοχών και περίκλειστων οµαλών εκτάσεων, οι οποίες πολλές φορές µπορούν να χαρακτηριστούν και λοφώδεις, και οι οποίες επικοινωνούν µεταξύ τους µέσα από ορεινές διαβάσεις που ιστορικά έχουν λειτουργήσει ως οδοί επικοινωνίας. Έχει έκταση Km² και καταλαµβάνει το 7,2% της συνολικής έκτασης της χώρας. Είναι περιοχή κατ εξοχήν ορεινή, µε το 82% του εδάφους της να καλύπτεται από ορεινές και ηµιορεινές εκτάσεις. Η συνολική έκταση κατανέµεται κατά χρήση γης ως εξής: άση 33,4%, βοσκότοποι 39,1%, γεωργικές καλλιέργειες 23,3%, οικισµοί 0,8%, νερά 2,4%, λοιπές εκτάσεις 0,9%. Το κλίµα της υτικής Μακεδονίας κατατάσσεται στην κατηγορία του ηπειρωτικού κλίµατος και χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή µιας θερµής ξηρής περιόδου µε µια ψυχρή υγρή, µε µικρές διαφοροποιήσεις κατά υποπεριοχή. Ο πληθυσµός της ανέρχεται σε κατοίκους (ΕΣΥΕ 2001) και αντιστοιχεί περίπου στο 2,8% του πληθυσµού της χώρας. Σύµφωνα µε τα στοιχεία των απογραφών, στην εικοσαετία ο πληθυσµός της Περιφέρειας σηµείωσε αύξηση σε ποσοστό µόλις 4,3%, αισθητά µικρότερη από την αύξηση του συνολικού πληθυσµού της χώρας (12,6%) για το ίδιο χρονικό διάστηµα. [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 8/492

9 Σχετικά µε το επίπεδο εκπαίδευσης, οι πτυχιούχοι ανώτερων και ανώτατων σχολών στη υτική Μακεδονία αποτελούν το 12% του πληθυσµού άνω των 10 ετών, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για το σύνολο της χώρας ανέρχεται στο 15%. Η διαφορά δεν κρίνεται ιδιαίτερα µεγάλη. Η µεγαλύτερη απόκλιση γενικά εµφανίζεται στο ποσοστό των αποφοίτων στοιχειώδους εκπαίδευσης, που αποτελούν διαχρονικά την πολυπληθέστερη µορφωτικά οµάδα, όπου το ποσοστό της υτικής Μακεδονίας είναι σαφώς µεγαλύτερο αυτού της χώρας (38% έναντι 32%) και χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα υψηλό. Για το έτος 2002, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανήλθε στα , κατατάσσοντας την Περιφέρεια στην 4 η θέση αντίστοιχα µεταξύ των περιφερειών της χώρας. Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να υπογραµµιστεί ότι τα υψηλά επίπεδα του κατά κεφαλή ΑΕΠ οφείλονται σε µεγάλο βαθµό στη λειτουργία των µονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΗ στην Περιφέρεια, δεδοµένο που υπερτιµά σαφώς την τελική εικόνα και επίπεδο της Περιφέρειας στον εν λόγω δείκτη. Αν και η επίδοση στο κατά κεφαλή ΑΕΠ είναι υψηλή, η Περιφέρεια συνεχίζει να ξεχωρίζει µεταξύ των πρώτων περιφερειών της Ε.Ε. των 15 µε υψηλή συµµετοχή του Πρωτογενούς (παρά τη σταδιακή υποχώρησή του) αλλά και του ευτερογενούς τοµέα (κυρίως εξαιτίας των µονάδων της ΕΗ) στην απασχόληση. Επίσης, παρατηρούνται σηµαντικές ενδοπεριφερειακές ανισότητες, οι οποίες διαµορφώνονται λόγω της έντονης παρουσίας του κλάδου της ενέργειας, µε συνέπεια να ευνοείται σε µεγαλύτερο βαθµό ο Νοµός Κοζάνης. Από τα διαθέσιµα στοιχεία της απασχόλησης προκύπτει ότι σε επίπεδο Περιφέρειας η οικονοµία τριτογενοποιείται, διατηρώντας όµως σηµαντικά ποσοστά απασχόλησης (>15%) στον πρωτογενή τοµέα. Ο αγροτικός τοµέας συνεχίζει να αποτελεί σηµαντική οικονοµική δραστηριότητα όµως ακολουθεί, κυρίως από την άποψη της απασχόλησης φθίνουσα πορεία. Η σχέση φυτικής - ζωικής παραγωγής είναι 70% - 30%. Το µεγαλύτερο µέρος της γεωργικής γης ( στρέµµατα από τα οποία αρδεύονται τα στρέµµατα) αξιοποιείται µε αροτριαίες καλλιέργειες χειµερινά ξηρικά σιτηρά σε ποσοστό 73%, ενώ οι δυναµικοί κλάδοι της φυτικής παραγωγής καλύπτουν το 17%. Συνολικά, στην Περιφέρεια δραστηριοποιούνται γεωργικές εκµεταλλεύσεις και από αυτές περίπου είναι µικτές ή καθαρά κτηνοτροφικές. Το διάστηµα οι εκµεταλλεύσεις µειώθηκαν κατά -32,6%. Η µείωση αυτή συνοδεύτηκε [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 9/492

10 µε περιορισµό των πολυδραστηριοτήτων και µε στροφή σε µονοκαλλιέργειες µε αυξηµένη εκµηχάνιση. Το µέσο µέγεθος της καλλιεργούµενης έκτασης ανά εκµετάλλευση είναι 71,4 στρέµµατα, αρκετά µεγαλύτερο σε σχέση µε το σύνολο της χώρας (44,16 στρέµ.), µικρότερο σε σχέση µε το αντίστοιχο της Ε.Ε. Σοβαρό διαρθρωτικό πρόβληµα για την ανάπτυξη του αγροτικού τοµέα είναι το µικρό ποσοστό ιδιόκτητης γεωργικής γης σε σχέση µε την ενοικιαζόµενη. Το διάστηµα αυξήθηκε η ενοικιαζόµενη γεωργική γη κατά 14,5% ενώ η ιδιόκτητη γεωργική γη µειώθηκε κατά -17,5%. Η κτηνοτροφική δραστηριότητα ήταν και είναι µία από τις πιο σηµαντικές πηγές εισοδήµατος του πρωτογενούς τοµέα και κυρίως η αιγοπροβατοτροφία. Στο Νοµό Φλώρινας εκτρέφονται τα περισσότερα βοοειδή ( κεφάλια) και στο Νοµό Κοζάνης τα περισσότερα αιγοπρόβατα ( κεφάλια). Όσον αφορά τη γεωργία, τα σιτηρά που καταλαµβάνουν τη µεγαλύτερη έκταση των καλλιεργούµενων εκτάσεων (72%), αποδίδουν όµως µόλις το 22% της ακαθάριστης προσόδου του πρωτογενούς τοµέα. Άλλοι κλάδοι που ξεχωρίζουν είναι η καλλιέργεια φασολιών στους Νοµούς Φλώρινας και Καστοριάς, η καλλιέργεια µήλων και η καλλιέργεια κτηνοτροφικών φυτών. Η παραγωγή πιστοποιηµένων βιολογικών προϊόντων σήµερα γίνεται σε έκταση στρεµµάτων µε αυξητικές τάσεις. Από τους Νοµούς της Περιφέρειας ξεχωρίζουν ο Νοµός Γρεβενών µε στρέµµατα και ο Νοµός Κοζάνης µε στρέµµατα. Σηµαντική ανάπτυξη της βιολογικής κτηνοτροφίας παρατηρείται στο νοµό Γρεβενών. Τα δάση αποτελούν σηµαντικό φυσικό πόρο και η συµβολή τους στην οικονοµία των ορεινών περιοχών είναι σηµαντική. Το γεγονός αυτό δικαιολογεί το µεγάλο αριθµό των δασικών συνεταιρισµών που δραστηριοποιούνται στην εκµετάλλευση των δασών. Η αλιεία παρά την ύπαρξη σηµαντικών υδάτινων πόρων δεν αποτελεί κλάδο προτεραιότητας για την Περιφέρεια και παρουσιάζει ένα σχετικό ενδιαφέρον στο νοµό Καστοριάς κυρίως. Στα ίδια επίπεδα βρίσκεται και ο κλάδος της µελισσοκοµίας. [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 10/492

11 Ο βαθµός εκµηχάνισης του αγροτικού τοµέα είναι υψηλός και σε πολλές περιπτώσεις υπερβαίνει τις πραγµατικές ανάγκες µε συνέπεια την οικονοµική επιβάρυνση από την αδράνεια επενδυµένων κεφαλαίων. Ελλείψεις εντοπίζονται στη στελέχωση µε επιστηµονικό δυναµικό των δηµόσιων υπηρεσιών, οι οποίες υλοποιούν στην πράξη κάθε πολιτική που αφορά τον αγροτικό χώρο. Στο ευτερογενή τοµέα της οικονοµίας δύο είναι οι κυρίαρχοι κλάδοι: ο κλάδος της ενέργειας και ο κλάδος της γουνοποιίας. Ο κλάδος της γουνοποιίας βρίσκεται σε παρατεταµένη κρίση και έχει συρρικνωθεί το παραγωγικό δυναµικό του. Ο Τριτογενής τοµέας συνεχώς διευρύνει το µερίδιό του δηµιουργώντας νέες θέσεις απασχόλησης, χωρίς όµως να είναι σε θέση να απορροφήσει όλο το ανθρώπινο δυναµικό που απελευθερώνεται από τον αγροτικό τοµέα και την µεταποίηση. Όσον αφορά τον τουρισµό, παρά τα σηµαντικά φυσικά πλεονεκτήµατα και παρά την σοβαρή προσπάθεια ανάπτυξης υποδοµών, η τουριστική ανάπτυξη δεν απέδωσε τα αναµενόµενα και απέχει ακόµη από τις προσδοκίες. Πάντως άρχισε να ξεχωρίζει η πόλη της Καστοριάς σας τουριστικός πόλος. Ο οικολογικός πλούτος της Περιφέρειας είναι χωρικά συγκεντρωµένος σε τρεις κύριες ζώνες. Την οροσειρά της Πίνδου, τον κεντρικό άξονα Πρέσπες Βίτσι Σινιάτσικο Βούρινος και τη ζώνη Πιέρια όρη Λίµνη Πολυφύτου. Σηµαντική στην περιβαλλοντική προστασία είναι η λειτουργία της ιαδηµοτικής Επιχείρησης ιαχείρισης Απορριµµάτων υτικής Μακεδονίας. Η Περιφέρεια έχει πλούσια πολιτιστική και πνευµατική κληρονοµιά και διατηρεί σε µεγάλο βαθµό τις ιδιαίτερες πολιτιστικές της καταβολές. Υπάρχουν όµως ελλείψεις σε υποδοµές αλλά και σε συστηµατική ανάδειξη και προβολή των δυνατοτήτων. Στις τεχνικές υποδοµές, οδικό δίκτυο, ύδρευση, αποχέτευση, τηλεπικοινωνίες, έχει σηµειωθεί σηµαντική πρόοδος παρά τις επί µέρους ελλείψεις που παρατηρούνται. Τέλος, σηµειώνουµε ότι η λειτουργία των θεσµικών οργάνων σε τοπικό επίπεδο είναι ικανοποιητική και αναδεικνύει τις πραγµατικές δυνατότητες των τοπικών κοινωνιών. [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 11/492

12 Οι προτεραιότητες σχετικά µε την ανάπτυξη της υπαίθρου στην Περιφέρεια εστιάζονται στις εξής ευκαιρίες δυνατότητες: Ενίσχυση του εισοδήµατος των κατοίκων µε αιχµή την πολυαπασχόληση. Τοπική παραγωγή και διασύνδεση µε την τουριστική ζήτηση. Ταυτοποίηση τοπικής παραγωγής. ηµιουργία τουριστικών πακέτων για αξιοποίηση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς. [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 12/492

13 [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 13/492

14 2. ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 2.1. Στόχος αναγκαιότητα και περιεχόµενο της µελέτης Η σηµερινή γεωργική πολιτική, όπως εκφράζεται από τη νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), έχει µεταβληθεί ριζικά σε σχέση µε την πρότερη κατάσταση. Η ΚΑΠ όχι µόνο έχει απλουστευθεί συγχωνεύοντας ένα φάσµα διαφορετικών άµεσων ενισχύσεων σε µία ενίσχυση ανά γεωργική εκµετάλλευση, αλλά αποτελεί συγχρόνως και έναν πιο αποδοτικό µηχανισµό, εκπληρώνοντας περισσότερους στόχους µε µικρότερες δαπάνες. Επιπλέον, η στήριξη των γεωργικών εκµεταλλεύσεων έχει προσαρµοστεί στις προτεραιότητες και ανησυχίες των καταναλωτών. Έχοντας αφήσει πίσω την εποχή όπου οι επιδοτήσεις ήταν συνδεδεµένες µε την ποσότητα παραγωγής, η στήριξη της ΚΑΠ έχει τώρα στραφεί προς την επίτευξη στόχων σχετικά µε την ποιότητα, το φυσικό περιβάλλον και την ασφάλεια των τροφίµων, σύµφωνα µε τις προτεραιότητες των ευρωπαίων πολιτών. Μετά από περίπου δύο έτη διαβουλεύσεων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συµπεριέλαβε στην Τρίτη Έκθεση για τη Συνοχή τους άξονες της νέας µεταρρύθµισης της πολιτικής συνοχής για την περίοδο Εν συνεχεία, τον Ιούλιο του 2004 κατέθεσε τα σχέδια 5 νέων κανονισµών: έναν γενικό κανονισµό για την πολιτική της συνοχής, τρεις κανονισµούς για τα ιαρθρωτικά Ταµεία (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ, Ταµείο Συνοχής) και έναν κανονισµό για τη σύσταση ενός νέου Ευρωπαϊκού φορέα για την εφαρµογή του στόχου της εδαφικής συνεργασίας. Ακόµη, τον ίδιο µήνα κατέθεσε δύο σχέδια Κανονισµού για την ανάπτυξη του αγροτικού τοµέα καθώς και για την στήριξη και αειφόρο ανάπτυξη του κλάδου της αλιείας και των παράκτιων αλιευτικών ζωνών. Με στόχο να καταστεί η πολιτική της συνοχής πολιτικά περισσότερο ελέγξιµη και να ευθυγραµµισθεί µε τις κεντρικές επιδιώξεις της αναπτυξιακής της πολιτικής όπως αυτές αναφέρονται στις ατζέντες της Λισσαβόνας και του Γκέτεµποργκ, αλλά και τις ετήσιες γενικές κατευθυντήριες γραµµές του Συµβουλίου για την οικονοµική πολιτική και την απασχόληση στην ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει την υιοθέτηση από το Συµβούλιο ενός γενικού στρατηγικού κειµένου για την πολιτική της συνοχής, µετά από την έκφραση γνώµης από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Το στρατηγικό αυτό κείµενο θα πρέπει να υιοθετηθεί πριν την έναρξη της νέας προγραµµατικής περιόδου και στη βάση των προτάσεων της Ευρωπαϊκής [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 14/492

15 Επιτροπής να θέτει σαφείς στόχους και προτεραιότητες για τα κράτη µέλη και τις περιφέρειες της ΕΕ. Στη βάση των εθνικών στρατηγικών η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα υιοθετήσει τα εθνικά και περιφερειακά προγράµµατα για κάθε χώρα µέλος της ΕΕ. Τα προγράµµατα αυτά θα περιλαµβάνουν τις αναπτυξιακές προτεραιότητες και θα εξάρουν τις πλέον σηµαντικές παρεµβάσεις. Το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο θα πρέπει να εξασφαλίζει ότι η κοινοτική ενίσχυση για την αγροτική ανάπτυξη συνάδει µε τις κοινοτικές στρατηγικές κατευθυντήριες γραµµές και ότι συντονίζονται οι κοινοτικές, εθνικές και περιφερειακές προτεραιότητες. Κάθε κράτος µέλος εκπονεί το εθνικό στρατηγικό σχέδιό του αµέσως µετά την έγκριση των κοινοτικών στρατηγικών κατευθυντήριων γραµµών. Το σχέδιο αυτό για τη χώρα µας εκπονείται σύµφωνα µε τις θεσµικές ρυθµίσεις των κρατών µελών, µετά από στενή συνεργασία µε τους εταίρους και καλύπτει την περίοδο από 1ης Ιανουαρίου 2007 έως 31ης εκεµβρίου Μετά την υποβολή του οικείου Εθνικού Στρατηγικού Σχέδιο Ανάπτυξης ακολουθεί η υποβολή των προγραµµάτων αγροτικής ανάπτυξης. Τα προγράµµατα αυτά θα περιλαµβάνουν την ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης και την τεκµηρίωση των προτεραιοτήτων που έχουν επιλεγεί σύµφωνα µε τις κοινοτικές στρατηγικές κατευθυντήριες γραµµές και το οικείο εθνικό στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης. Η παρούσα µελέτη για την «ανάπτυξη παραγωγής πιστοποιηµένων προϊόντων ζωικής και φυτικής προέλευσης για ενίσχυση του αγροτικού εισοδήµατος στη υτική Μακεδονία για µια ολοκληρωµένη αγροτική ανάπτυξη» αποτελεί ένα πρώτο βασικό στάδιο σε περιφερειακό επίπεδο για την προετοιµασία και κατάρτιση του νέου κειµένου Προγραµµατισµού Αγροτικής Ανάπτυξης Η εκπόνησή της θα λειτουργήσει επικουρικά ως προς το σχεδιασµό κατά τον οποίο θα ενταχθούν οι παρεµβάσεις στις αγροτικές και δασοκοµικές περιοχές της Περιφέρειας σύµφωνα µε τις προϋποθέσεις του Σχεδίου Κανονισµού του Ε.Γ.Τ.Α.Α. Από τη µέχρι σήµερα εµπειρία και αξιολόγηση συµπεραίνουµε ότι η προγραµµατική παρέµβαση θα ασκήσει θετική επίδραση στην ανάπτυξη του γεωργικού και δασοκοµικού τοµέα υπό την προϋπόθεση ότι διαθέτει επαρκείς πόρους, και ταυτόχρονα επικεντρώνεται σε επιλεγµένα κέντρα βάρους. Στην υπό εκπόνηση µελέτη αντιµετωπίζονται ζητήµατα στρατηγικής σηµασίας. Τα ζητήµατα προκύπτουν από το γράµµα και το πνεύµα των νέων σχεδίων Κανονισµού για τα ιαρθρωτικά Ταµεία (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ, Ταµείο Συνοχής) και [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 15/492

16 ειδικότερα το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταµείο Αγροτικής Ανάπτυξης, από τα συµπεράσµατα και τις προτάσεις της 3ης Έκθεσης Συνοχής, από την εµπειρία της αξιολόγησης και της διαχείρισης του Γ' ΚΠΣ και από την εµπειρία της κατάρτισης των προηγούµενων Επιχειρησιακών Προγραµµάτων [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 16/492

17 3. MΕΘΟ ΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 3.1. Μεθοδολογία συνεργασίας οµάδας µελέτης και Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίµων Βασική διαδικασία υλοποίησης του έργου αποτέλεσε η σταθερή, συνεχής και αµφίδροµη συνεργασία των µελών της Οµάδας Έργου µε το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίµων στις εξής κατευθύνσεις : 1) Συνεργασία για τη διάθεση στην οµάδα µελέτης όλων των διαθέσιµων στοιχείων που αφορούν στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίµων. 2) ιασφάλιση σταθερής επικοινωνίας µέσω της διάθεσης ενός στελέχους γραφείου, για επιτόπια γραµµατειακή υποστήριξη της Υπηρεσίας. 3) Συνεργασία για τον συσχετισµό των πορισµάτων της µελέτης ανά φάση, µε το Εθνικό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης (Ε.Σ.Α.Α.) και το Πρόγραµµα Αγροτικής Ανάπτυξης (Π.Α.Α.), έτσι ώστε τα παραδοτέα να εντάσσονται στον ευρύτερο σχεδιασµό και µε την έννοια αυτή, να είναι ρεαλιστικά και υλοποιήσιµα. 4) Συνεργασία σε κρίσιµες φάσεις του έργου (miles tones) Μεθοδολογία υλοποίησης του έργου - ιάρθρωση της µελέτης Η µεθοδολογία για την εκπόνηση της µελέτης : Σύµφωνα µε την Προκήρυξη, η µελέτη χωρίζεται σε τρεις (3) διακριτές φάσεις. Πιο συγκεκριµένα: Φάση 1η: Ανάλυση της Υφιστάµενης κατάστασης Βασικός σκοπός της ανάλυσης της υφιστάµενης κατάστασης είναι η δυναµική αποτύπωση των δεδοµένων, η αξιολόγηση αυτών και η εξαγωγή χρήσιµων συµπερασµάτων που θα προωθούν τους στόχους της µελέτης και θα οδηγούν στην εξειδίκευσή τους. [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 17/492

18 Βάσει της παραπάνω αξιολόγησης, εξάγονται χρήσιµα συµπεράσµατα και προσδιορίζονται αρχικά οι γεωγραφικές ενότητες εφαρµογής προγραµµάτων αναδιάρθρωσης. ραστηριότητες της φάσης αυτής και συγκεκριµένες ενέργειες ραστηριότητα 1 η : Καταγραφή της υφιστάµενης κατάστασης όλων των παραµέτρων που επηρεάζουν τα παραδοτέα ανά φάση. Ενέργειες : - Συλλογή στοιχείων από πηγές πληροφόρησης (επίσηµα στοιχεία από Υπηρεσίες, µελέτες κ.λπ.). - Επιτόπια συλλογή (όπου απαιτούνταν). - Αξιολόγηση επάρκειας στοιχείων. - Χρήση προϊόντων Τ.Π.Α. (Γεωγραφικό Σύστηµα Πληροφοριών ΓΣΠ). ραστηριότητα 2 η : υναµική αξιολόγηση των στοιχείων υφιστάµενης κατάστασης Ενέργειες : - Αξιολόγηση τάσεων. - Συγκριτική αξιολόγηση (SWOT ανάλυση). - Συµπεράσµατα και προοπτικές για τους τοµείς ανάπτυξης. - Συµπεράσµατα και προοπτικές για τις περιοχές ανάπτυξης. - Ένταξη της Περιφέρειας υτικής Μακεδονίας στο ευρύτερο αναπτυξιακό περιβάλλον. - Αξιολόγηση προσπαθειών στο πλαίσιο διαρθρωτικών παρεµβάσεων που υλοποιήθηκαν στην περιοχή. ραστηριότητα 3 η : Ενέργειες : Αρχικός προσδιορισµός γεωγραφικών ενοτήτων για την εφαρµογή προγραµµάτων αναδιάρθρωσης. - Προσδιορισµός γεωγραφικών ενοτήτων και αποτύπωση αυτών µε το Γεωγραφικό Σύστηµα Πληροφοριών της ΑΝΚΟ Α.Ε.. Η αποτύπωση έγινε κατά περίπτωση, ακόµη και σε επίπεδο Καποδιστριακού ήµου, έτσι ώστε να υπάρχει σαφής άποψη για το σύνολο της Περιφέρειας. [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 18/492

19 Φάση 2 η : Πρόταση Ολοκληρωµένου Αναπτυξιακού Προγράµµατος για την Περιφέρεια υτικής Μακεδονίας Βασικός σκοπός της φάσης αυτής είναι η διαµόρφωση προτάσεων: α. αναδιάρθρωσης καλλιεργειών σε οριοθετηµένες µε ακρίβεια περιοχές και β. υλοποίησης έργων και µέσω άλλων χρηµατοδοτικών µέσων, που ενισχύουν την αποτελεσµατικότητα της σχεδιαζόµενης αναδιάρθρωσης καλλιεργειών. ραστηριότητες της φάσης αυτής και συγκεκριµένες ενέργειες ραστηριότητα 1 η : Ενέργειες : Ακριβέστερη οριοθέτηση των περιοχών αναδιάρθρωσης. - Υποβολή µεθοδολογίας Έρευνας Πεδίου. - Έγκριση µεθοδολογίας Έρευνας Πεδίου από την Υπηρεσία ιαχείρισης. - Εκτεταµένη Έρευνα πεδίου για να εξετασθούν σε βάθος τα παραγωγικά, οικονοµικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά των αρχικών περιοχών αναδιάρθρωσης. Προς το σκοπό αυτό: - θα δηµιουργηθεί κατάλογος φορέων και υπηρεσιών στους οποίους θα γίνει η έρευνα πεδίου, - θα διαµορφωθεί ερωτηµατολόγιο για επιτόπια συµπλήρωση ή αποστολή, - θα γίνει επιλογή αγροτών που θα συµπεριληφθούν στην έρευνα πεδίου, µέσα από συγκεκριµένο τρόπο επιλογής στατιστικού δείγµατος. Αντικείµενο της έρευνας πεδίου είναι η συγκέντρωση και επεξεργασία στατιστικών και ποιοτικών πληροφοριών, οι οποίες δεν καταγράφονται από τους κεντρικούς φορείς της χώρας, όπως: - Στοιχεία µεταποίησης, επεξεργασίας και διάθεσης παραγωγής (διακίνηση, επεξεργασία, αγορές κ.λπ.). [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 19/492

20 - Στοιχεία που τεκµηριώνουν την εξάρτηση της περιοχής από γεωργική και δασοκοµική δραστηριότητα, πέραν αυτών που αξιοποιήθηκαν κατά την πρώτη φάση της µελέτης (απασχόληση, εξέλιξη απασχόλησης κ.λπ.). Τέτοια δεδοµένα µπορεί να είναι η ανάπτυξη συµπληρωµατικών προς τη γεωργία και τη δασοπονία δραστηριοτήτων, σε τοπικό επίπεδο, οι οποίες εξαρτώνται άµεσα από την εξέλιξη της γεωργίας και της δασοπονίας στην Περιφέρεια. - Καταγραφή και αξιολόγηση, κατά την έρευνα πεδίου, απόψεων των φορέων όχι µόνο για τα ζητήµατα γεωργίας και δασοπονίας αλλά και για τις αναγκαίες παρεµβάσεις αειφόρου ανάπτυξης των περιοχών. - Καταγραφή και αξιολόγηση (ποιοτική και ποσοτική) του ανθρώπινου δυναµικού, που θα επιφορτιστεί τελικά την υλοποίηση των προτάσεων. - Η ύπαρξη µιας κρίσιµης µάζας πληθυσµού αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση των έργων αναδιάρθρωσης αλλά και των αναγκαίων έργων υποδοµής, πόσο µάλλον όταν σύµφωνα µε τα προβλεπόµενα στον Κανονισµό για το Ε.Γ.Τ.Α.Α., οι προτεινόµενες ενέργειες θα πρέπει να υλοποιούνται κυρίως από τον ιδιωτικό τοµέα της τοπικής οικονοµίας. - Επιλογή των περιοχών αναδιάρθρωσης βάσει αξιολόγησης των παραπάνω στοιχείων. - Ιεράρχηση των περιοχών αναδιάρθρωσης, µε βάση την ένταση των χαρακτηριστικών κριτηρίων επιλογής τους, µε στόχο την καλύτερη αξιοποίηση των διαθέσιµων πόρων. ραστηριότητα 2 η : Πρόταση αναδιάρθρωσης των καλλιεργειών για την Περιφέρεια υτικής Μακεδονίας. Ενέργειες : - Αξιολόγηση προβληµάτων. - ιαµόρφωση στόχων και στρατηγικής. - ιαµόρφωση προγράµµατος υλοποίησης. [129/RPC8A-A_FASH_ doc] [20/06/2006] [ΝΛ/ΕΜ] ΑΝΚΟ Α.Ε. Σελ. 20/492