3o ΓΕΛ Κηφισιάς Έκθεση Ερευνητικής Εργασίας ΤΟ ΝΕΡΟ. Επιμέλεια Εργασίας: Οι μαθητές του τμήματος Βθ1. Επιβλέπων Καθηγητής: Σπαντιδάκης Α.

Transcript

1 3o ΓΕΛ Κηφισιάς Έκθεση Ερευνητικής Εργασίας ΤΟ ΝΕΡΟ Επιμέλεια Εργασίας: Οι μαθητές του τμήματος Βθ1. Επιβλέπων Καθηγητής: Σπαντιδάκης Α. Σχολικό Έτος:

2 Περίληψη Το νερό σε αντίθεση με τα υπόλοιπα αγαθά της φύσης παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα : είναι μοναδικό και αναντικατάστατο. H χωρική κατανομή της προσφοράς και ζήτησης είναι επίσης αντίστροφες. Επομένως συχνά η χωροχρονική κατανομή της προσφοράς (διαθεσιμότητας) και της ζήτησης νερού είναι αντίστροφες. Αυτά θέτουν το πρόβλημα της διαχείρισης των υδατικών πόρων. Το βρόχινο νερό μπορεί να αξιοποιηθεί για την κάλυψη αναγκών σε καθαρό νερό σε γραφεία, ξενοδοχεία, κάμπινγκ, χώρους εστίασης και αναψυχής (εστιατόρια/ταβέρνες/ καφετέριες), σε σχολεία, παιδικούς σταθμούς, εμπορικά κέντρα, και σε οποιοδήποτε χώρο συγκέντρωσης πλήθους ανθρώπων (π.χ. σταθμοί λεωφορείων, τρένων, αεροδρόμια, κτλ.), όπου το βρόχινο νερό μπορεί να χρησιμοποιηθεί στις τουαλέτες (καζανάκια, νεροχύτες), στο πότισμα κήπων, σε γενικούς καθαρισμούς, ακόμη και για πυρόσβεση-πυροπροστασία. Το βρόχινο νερό μπορεί, επίσης, να αξιοποιηθεί και για την κάλυψη αρδευτικών αναγκών σε θερμοκήπια. Η έννοια ης εξοικονόμησης νερού μπορεί να πάρει πολλές διαφορετικές μορφές όπως η (άμεση) εξοικονόμηση νερού στην πηγή με την εφαρμογή έξυπνων συσκευών που επιτυγχάνουν μειωμένη κατανάλωση νερού (πλυντήρια ρούχων ή πιάτων με οικονομικά προγράμματα λειτουργία, σύστημα καθαρισμού τουαλέτας διπλής ροής) αλλά και η έμμεση εξοικονόμηση νερού η όποια μπορεί να υλοποιηθεί με την επαναχρησιμοποίηση (ανακύκλωση) ορισμένων οικιακών υδάτινων ροών μετά από επεξεργασία.

3 Πίνακας Περιεχομένων Περίληψη...2 Περιεχομένα...3 Πρόλογος...5 Ενότητα 1 η : Κύριο μέρος εργασιας 1 ης ομάδας Ενότητα 2 η : Κύριο μέρος εργασίας 2 ης ομάδας Ενότητα 3 η : Κύριο μέρος εργασίας 3 ης ομάδας Ενότητα 4 η : Κύριο μέρος εργασίας 4 ης ομάδας Ο ρόλος του νερού στον πολιτισμό Νερό και οικονομική ανάπτυξη Νερό και θρησκεία Νερό και μυθοδολογία Συμπεράσματα... Ενότητα 5 η : Κύριο μέρος εργασίας 5 ης ομάδας Διαχείρηση του νερού στη γεωργία (Γρηγοράκης Μάνος) Διαχείρηση του νερού στη βιμηχανία (Ηλιόπουλος Οδυσσέας) Διαχείρηση του νέρου στο αστικό περιβάλλον (Αντωνίου Δάφνη, Δαβανέλος Χάρης). 5.4 Συμπεράσματα... Ενότητα 6 η : Κύριο μέρος εργασίας 6 ης ομάδας Οι ιδιότητες του νερού (Αρμένη Θεοφανία) Οι φυσικοχημικές ιδιότητες του νερού Οι βιολογικές ιδιότητες του νέρου 6.2 Ο κύκλος του νέρου (Δούκα Άννα, Κουρούπης Δημήτρης) Αποθήκευση του νερού στη θάλασσα Εξάτμιση Αποθήκευση του νερού στην ατμόσφαιρα

4 6.2.4 Μεταβολή του νερού από αέρα σε υγρή μορφή Κατακριμνήσματα 6.3 Συμπεράσματα... Βιβλιογραφία...

5 Πρόλογος Η εργασία αυτη πραγματοποιήθηκε με την επίβλεψη του κυρίου Σπαντιδάκη και εντάσσεται στο πλαίσιο αναλυτικού μαθήματος της Β Λυκείου κατά το σχολικό έτος Ο τίτλος του θέματος της Ερευνητικής Εργασίας του τμήματος ΒΘ1 είναι : «Το νερό» και το θέμα της εμπίπτει στους κύκλους: «Μαθηματικά, Φυσικές Επιστήμες και Τεχνολογία» και «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη».

6 Ενότητα 4 η 4.1 Ο Ρόλος του νερού στον πολιτισμό Νερό, η πηγή των πολιτισμών. Οι σημαντικότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν κοντά στο νερό. Ιδιαίτερα, στη Μεσόγειο το νερό έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτισμών. Οι δρόμοι των ποταμών και των θαλασσών προμήθευαν στις ανθρώπινες κοινωνίες όχι µόνο νερό για τις καλλιέργειες και μέσα διατροφής, αλλά κι έναν ασφαλή κι εύκολο δρόμο για τις µμετακινήσεις, το εμπόριο, τις ανταλλαγές προϊόντων, αλλά και την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, των λαών, των πολιτισμών. Ο Αιγυπτιακός πολιτισμός συνέδεσε τη ζωή του µε τον ποταμό Νείλο, ο πολιτισμός της Μεσοποταμίας µε τον Τίγρη και τον Ευφράτη, ο ελληνικός πολιτισμός µε τα πλούσια παράλια.

7 4.2 ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΑΝ ΧΑΡΗ ΣΤΟ ΝΕΡΟ. Η σημασία του νερού ως αστείρευτη πηγή ζωής αναγνωρίστηκε από τα πανάρχαια χρόνια απ' όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες. Οι μεγάλοι αρχαίοι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας, της Αιγύπτου, της Κίνας και της Ινδίας στήριξαν την ανάπτυξή τους στο νερό των ποταμών Τίγρη, Ευφράτη, Νείλου, Κίτρινου ποταμού, Γάγγη και Ινδού. Αλλά και ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αναπτύχθηκε κοντά στο νερό (Αιγαίο Μεσόγειος ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑΣ ΣΟΥΜΕΡΙΟΙ Οι Σουμέριοι ήταν αρχαίος ιστορικός λαός, οι οποίοι ήκμασαν περίπου μεταξύ του 3000 και 1500 π.χ. Θεωρούνται οι πρώτοι κάτοικοι του Σουρμέ, μιας περιοχής στη νότια Μεσοποταμία που εκτείνεται μεταξύ του Τίγρη, του Ευφράτη και του Περσικού Κόλπου. Ο Σουμερικός πολιτισμός ήταν ο πρώτος υψηλού επιπέδου πολιτισμός. Οι Σουμέριοι είχαν αναπτύξει τη γεωργία, τη ναυτιλία και το εμπόριο, και ένα σύστημα λογιστικής. Σημαντικά επιτεύγματα είναι η επίλυση των συγκρούσεων των τοπικών κοινωνιών για το πόσιμο νερό, τα κτήματα και η ρύθμιση του εμπορίου. Ανακάλυψαν τον τροχό και τον χρησιμοποίησαν για την άρδευση της γης. Προχώρησαν στον υπολογισμό των καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με άλλους λαούς.

8 ΒΑΒΥΛΩΝΙΟΙ Η Βαβυλώνα, ήταν αρχαία περίφημη πόλη που για ολόκληρους αιώνες ήταν η πρωτεύουσα του Βαβυλωνιακού κράτους. Ήταν κτισμένη πάνω στις δύο όχθες του ποταμού Ευφράτη, προς τα νότια της σημερινής Βαγδάτης. Οι Βαβυλώνιοι εκτός από το υψηλό επίπεδο πολιτισμού που είχαν αναπτύξει οι κάτοικοι της άλλος ένας παράγοντας που έπαιξε ρόλο στην ανάπτυξη της περιοχής ήταν τα εύφορα εδάφη και το εύκρατο κλίμα που επικρατούσε λόγω της παρουσίας των δύο ποταμών του Τίγρη και Ευφράτη στην περιοχή. Έτσι η Βαβυλωνία εξελίχθηκε σε ένα πολύ πλούσιο και ισχυρό κράτος με κέντρο την πόλη της Βαβυλώνας. ΑΣΣΥΡΙΟΙ Η Ασσυρία ήταν αρχαία χώρα Βασίλειο της Μεσοποταμίας στην κοιλάδα του Τίγρη που έλαβε την ονομασία της από την αρχική πόλη-κράτος Ασσούρ, που έφερε το όνομα του ομώνυμου θεού. Η περιοχή αυτή, όπου σήμερα βρίσκεται το ΒΑ Ιράκ, είναι μεγάλη χαμηλή πεδιάδα με μικρούς λόφους και διαρρέεται από τον ποταμό Τίγρη και τους παραποτάμους του. Τα άφθονα νερά και το καλό κλίμα έκαναν και στην αρχαιότητα τον τόπο αυτόν από τις πιο γόνιμες χώρες της Ασίας.

9 ΑΙΓΥΠΤΟΣ Στην Αίγυπτο, στην εύφορη κοιλάδα του Νείλου, αναπτύχθηκε ένας από τους σημαντικότερους πολιτισμούς της Ανατολικής Μεσογείου. Την Αίγυπτο, που ο Ηρόδοτος αποκαλεί «το δώρο του ποταμού», διασχίζει από Νότο προς Βορρά ο ποταμός Νείλος σχηματίζοντας μία στενή εύφορη κοιλάδα στο μέσο ερήμων και, λίγο πριν την εκβολή του στη Μεσόγειο, το πλατύ, γόνιμο Δέλτα του Νείλου. Έχει μια μακριά και πολύπλοκη πληθυσμιακή ιστορία λόγω της γεωγραφικής της χωροθέτησης στα σταυροδρόμια πολλών κύριων πολιτιστικών περιοχών: της Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής, της Σαχάρας και της Ανατολικής Αφρικής. Η ζωή στην Αίγυπτο ήταν άμεσα συνδεδεμένη με το Νείλο και τις πλημμύρες του. Η άρδευση των χωραφιών και η συντήρηση των αυλακιών ήταν μια επίπονη και συνεχής εργασία που δίδαξε τη συνεργασία στους κατοίκους, αλλά δημιουργούσε και την ανάγκη της επίβλεψης του κράτους. Στη γόνιμη από τον ποταμό αιγυπτιακή γη καλλιεργούνταν εκτός από το σιτάρι και το κριθάρι, το λινάρι, τα οπωροφόρα δένδρα και τα κηπευτικά. Οι Αιγύπτιοι στις όχθες του Νείλου μάζευαν πάπυρους και λωτούς. ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Σε νησιά των Κυκλάδων - Σύρο, Πάρο, Αντίπαρο, Νάξο, Σίφνο, Μήλο, Αμοργό, Θήρα κ.ά. - κατά την 3η χιλιετία π.χ. αναπτύχθηκε ένας πρωτότυπος πολιτισμός. Οι μικρές αποστάσεις μεταξύ των νησιών και η γεωγραφική τους θέση στο κέντρο του Αιγαίου υπήρξαν ευνοϊκοί παράγοντες που διευκόλυναν την επικοινωνία και τις επαφές ανάμεσα στις δύο πλευρές του Αιγαίου. Η οικονομία τους στηριζόταν εν μέρει στη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία και κυρίως στη βιοτεχνία και το εμπόριο. Πρώτοι οι κάτοικοι των Κυκλάδων ναυπήγησαν πλοία, που είχαν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν σε ανοικτή θάλασσα. Τα προϊόντα της βιοτεχνικής τους παραγωγής τα αντάλλασσαν πιθανότατα με γεωργικά,

10 των οποίων η παραγωγή ήταν περιορισμένη στα νησιά. Εκτός από το ανταλλακτικό εμπόριο φαίνεται ότι η οικονομία τους ιδιαίτερα ευνοήθηκε από τις μεταφορές αγαθών άλλων περιοχών, δημιουργώντας έτσι τις βάσεις ενός ισχυρού διαμετακομιστικού* εμπορίου. Εγκαταστάσεις με κυκλαδικό χαρακτήρα έχουν βρεθεί στον ευρύτερο αιγιακό χώρο, όπως στις ανατολικές ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και στην Κρήτη, γεγονός που οδηγεί στη σκέψη ότι οι Κυκλαδικές ανέπτυξαν εκτεταμένη εμπορική δραστηριότητα και κυριάρχησαν στο Αιγαίο κατά την 3η χιλιετία π.χ. ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε την εποχή του χαλκού στην Κρήτη συμβατικά φέρει το όνομα του μυθικού βασιλιά Μίνωα. Η γεωγραφική θέση του νησιού στο κέντρο περίπου της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου μεταξύ τριών ηπείρων, η μορφολογία του εδάφους με τις εύφορες αλλά μικρές πεδιάδες ανάμεσα σε μεγάλους ορεινούς όγκους και το ζεστό κλίμα προσδιόρισαν την οργάνωση της ζωής και την ανάπτυξη πολιτισμού ήδη από τους νεολιθικούς χρόνους. Η πρώιμη εποχή του χαλκού συμπίπτει έτσι με την προανακτορική περίοδο. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου οι οικισμοί παρουσιάζουν στοιχεία αγροτικής οικονομικής οργάνωσης αλλά και στοιχεία ανάπτυξης εμπορικών σχέσεων με νησιά του Αιγαίου, τις ακτές της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου. ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, που αναπτύχθηκε την περίοδο Π.Κ.Χ., κυρίως στην κεντρική και νότια ηπειρωτική Ελλάδα. Το επίθετο «μυκηναϊκός» προέρχεται από την πρώτη αρχαιολογική θέση στην οποία εντοπίστηκε, τις Μυκήνες, που αποτελούν και ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του.

11 Κατά την περίοδο ακμής του εξαπλώθηκε και στην Κρήτη, στα νησιά του Αιγαίου και στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός εξαπλώθηκε σταδιακά προς νότια και ανατολικά μέσω των θαλάσσιων δρόμων, ώστε για την εποχή ακμής του, το 13 ο αι. Π.Χ., να μπορεί να αναγνωριστεί μια ομοιογενής πολιτισμική σφαίρα επιρροής του Μυκηναϊκού Πολιτισμού τουλάχιστον στο χώρο του Αιγαίου, η λεγόμενη «Μυκηναϊκή Κοινή». Τα άφθονα ευρήματα εισηγμένης μυκηναϊκής κεραμικής στα νησιά του Αιγαίου και σε ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο, καθώς και η ανάπτυξη επιτόπιων απομιμήσεων, δίνουν τα σημαντικότερα στοιχεία. Την κλειστή αγροτική οικονομία των οικισμών της μέσης εποχής του χαλκού ακολούθησε, όπως φαίνεται, μια μορφή οικονομικών σχέσεων βασισμένη στο εμπόριο. Η εμπορική ανάπτυξη, ιδιαίτερα μετά το 1500 π.χ., ακολούθησε γρήγορους ρυθμούς και είχε ως επακόλουθο την έξοδο των Μυκηναίων στο Αιγαίο.

12 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (Από το 1100 ως το 323 π.χ.) Οι πρώτοι αιώνες (11ος-9ος αι. π.χ.) αποτελούσαν ένα μεταβατικό στάδιο αναστατώσεων, στη διάρκεια τον οποίου τα ελληνικά φύλα μετά από συνεχείς μετακινήσεις απέκτησαν τις μόνιμες εγκαταστάσεις τους στις δύο πλευρές του Αιγαίου. Ο τόπος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικονομική τους ανάπτυξη και την πολιτική τους οργάνωση. Το γεωγραφικό ελλαδικό ανάγλυφο εμπόδισε την ένωση, η θάλασσα όμως αποτέλεσε πηγή ζωής και παράγοντα ευνοϊκό για την εξάπλωσή τους. Άνοιξε νέους ορίζοντες, οδήγησε τους Έλληνες σε άλλες περιοχές εγκατάστασης, άλλοτε μόνιμης και άλλοτε πρόσκαιρης. Ανθρώπινοι Πολιτισμοί συνυφασμένοι με το Νερό Αρχαία Μεσοποταμία Σουμέριοι Βαβυλώνιοι Ασσύριοι Αιγύπτιοι Φοίνικες

13 Έλληνικός Πολιτισμός (Μινωικός,Κυκλαδικός, Αρχαίος) Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Κινέζοι Βυζάντιο Σύγχρονοι

14 4.3 Νερό & Οικονομική Ανάπτυξη Εισαγωγή Ανά καιρούς το νερό απασχόλησε τους ανθρώπους και ακόμα περισσότερο τα οικονομικά του οφέλη. Όλες οι γενιές ανθρώπων είχαν κατανοήσει την αξία του νερού, αρχίζοντας από τους λιμνάθρωπους, οι οποίοι για να διευκολύνουν την επιβίωση τους ζούσαν στο νερό και έφτιαχναν τα σπίτια τους μέσα στα ποταμιά και τις λίμνες. Στη συνέχεια της ύπαρξης του ανθρώπου βλέπουμε ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω από το νερό. Ειδικότερα, στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από αυτούς (Μίνες, Αρχαίοι Έλληνες, Φοίνικες, Αιγύπτιοι, Άραβες, Ρωμαίοι). Σε αυτούς τους πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία. Δίνει ζωή επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής, την μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων. Το νερό που χρησιμοποιείται σε κάθε χώρα διανέμεται στη γεωργία, τη βιομηχανία και την οικιακή χρήση. Σε παγκόσμιο επίπεδο, υπολογίζεται ότι το 70% περίπου του γλυκού νερού που καταναλώνει ο άνθρωπος για τις καθημερινές του ανάγκες χρησιμοποιείται για την άρδευση των καλλιεργειών Ωστόσο, η κατανομή του νερού στις τρεις δραστηριότητες εξαρτάται από το βαθμό και το είδος της ανάπτυξης της χώρας. Παράλληλα όμως επηρεάζεται τόσο από τις κλιματολογικές συνθήκες όσο και από το είδος των καλλιεργειών (επιλογή νερού και ανάγκες σε νερό, τρόπος άρδευσης, εντατική ή μη γεωργία), οι οποίες προσδιορίζουν τις αρδευτικές απαιτήσεις της χώρας. Στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες, όπως η Αγγλία και η Γερμανία, το μεγαλύτερο ποσοστό του διαθέσιμου νερού διοχετεύεται στη βιομηχανία. Αντίθετα, στις χώρες που η ανεπτυγμένη γεωργία τους στηρίζεται στις αρδευόμενες καλλιέργειες, το περισσότερο νερό διοχετεύεται στη γεωργία. Γενικά η κατανάλωση του νερού για οικιακή χρήση, είναι ανάλογη με το βιοτικό επίπεδο μιας χώρας. Υψηλότερο βιοτικό επίπεδο, μεγαλύτερο κατά άτομο εισόδημα, συνεπάγεται και μεγαλύτερη κατανάλωση νερού (μεγαλύτερα σπίτια, καλύτερες συνθήκες καθαριότητας και υγιεινής, αλλαγή τρόπου ζωής κ.λπ.). Αυτό όμως δεν ισχύει πάντα. Στα σύγχρονα κράτη όπου η Πολιτεία και οι κοινωνίες έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία εξοικονόμησης αυτού του φυσικού πόρου, γίνονται σοβαρές προσπάθειες περιορισμού της χρήσης του ακόμα και σε επίπεδο οικιακής χρήσης. Αυτό προκύπτει και από τους σχετικούς υπολογισμούς του FAO που παρουσιάζονται στον Πίνακα 1. Οι ΗΠΑ καταναλώνουν μακράν το περισσότερο νερό σε

15 οικιακές χρήσεις (210 κυβ. μέτρα ανά άτομο το χρόνο). Όμως το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί εξαίρεση και καταναλώνει 35 κυβ. μέτρα ανά άτομο το χρόνο. Ο μέσος Έλληνας αποτελεί έναν από τους πιο σπάταλους πολίτες του κόσμου σε νερό οικιακής χρήσης, χρησιμοποιώντας περίπου 115 κυβ. μέτρα το χρόνο. Σύμφωνα με τον FAO, το 2007 στην Αφρική το 84% (και στην Ασία και τον Ειρηνικό το 79%) του καταναλισκόμενου νερού αφορούσε αγροτικές χρήσεις ενώ στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μικρότερο του 40% (UN-ESCAP 2007). Φράγματα Η αντιμετώπιση των αυξανόμενων αναγκών του ανθρώπου για νερό, είτε προορίζεται για τη γεωργία, είτε για την παραγωγή ενέργειας, είτε για την κάλυψη αναγκών των πόλεων, καθώς και η ανάγκη αντιμετώπισης των πλημμυρών οδήγησε σε πολλαπλασιασμό των φραγμάτων σε αριθμό και μέγεθος. Σε παγκόσμιο επίπεδο καταγράφονται περίπου 48 χιλιάδες μεγάλα φράγματα. Περίπου τα μισά από αυτά ανήκουν στην Κίνα (World Commission on Dams 2000). Πραγματικά, η συγκράτηση του γλυκού νερού που φεύγει από τα ποτάμια στη θάλασσα, θα μπορούσε να ικανοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τις ανθρώπινες ανάγκες. Για παράδειγμα, το νερό του ποταμού Κονγκό που απορρέει κάθε χρόνο στη θάλασσα, υπολογίζεται σε 1,35 τρισ. κυβ. μ., νερό αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες τέσσερις φορές περισσότερων ανθρώπων από τον πληθυσμό της Αφρικής. Το νερό που φεύγει από τον Αμαζόνιο προς τη θάλασσα κάθε χρόνο, 6,8 τρισ. κυβ. μ., είναι αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες του διπλάσιου πληθυσμού της Γης. Εδώ, ωστόσο, θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το νερό που "φεύγει" προς τη θάλασσα, μπορεί να μην προσφέρει άμεσα οφέλη σε όρους ύδρευσης και άρδευσης, διαδραματίζει όμως καθοριστικό ρόλο στην ισορροπία των οικοσυστημάτων ενώ παράλληλα υποστηρίζει με ποικίλους τρόπους τις ανθρώπινες κοινωνίες. Μεταξύ των σημαντικότερων ωφελειών θα πρέπει να αναφερθούν (α) η υποστήριξη της παραγωγικότητας των παράκτιων οικοσυστημάτων από το γλυκό νερό που εισρέει, (β) η συντήρηση της θαλάσσιας αλιείας με την εισροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων, δεδομένου ότι πολλά ψάρια της θάλασσας γεννούν τα αυγά τους σε εκβολές και δέλτα ποταμών, (γ) η διατήρηση της μορφολογίας των πλημμυρικών πεδιάδων καθώς και των εκβολών των ποταμών, χάρη στα φερτά υλικά και τα θρεπτικά στοιχεία που εισρέουν, και επομένως η διατήρηση των ενδιαιτημάτων των ειδών που ζουν εκεί, (δ) η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στο γλυκό

16 και αλμυρό νερό, η οποία συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου υφαλμύρινσης των υπόγειων υδροφορέων από την είσοδο θαλασσινού νερού, (ε) η δημιουργία εξαιρετικά εύφορων γεωργικών εδαφών στις εκβολές των ποταμών χάρη στη μεταφορά ιζημάτων, (στ) η προστασία των αμμωδών ακτών από τη διαβρωτική δύναμη των κυμάτων χάρη στην αντίσταση που παρέχει το νερό και τα φερτά υλικά των ποταμών. Στην Ελλάδα, μετά από το 1950 αρχίζουν να κατασκευάζονται τα πρώτα φράγματα εκτροπής στη Μακεδονία στον Αξιό και τον Αλιάκμονα, και στην Αιτωλοακαρνανία στον Αχελώο. Την ίδια εποχή κατασκευάζεται το φράγμα του Ταυρωπού ή Μέγδοβα στη Θεσσαλία, παραποτάμου του Αχελώου, του οποίου τα νερά μετά από υδροστροβιλισμό για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας εκτρέπονται από την πλευρά του Ιονίου στην πλευρά του Αιγαίου και εκρέουν στη λεκάνη απορροής του θεσσαλικού Πηνειού. Μετά από το 1960 κατασκευάζονται δυο υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αχελώο στα Κρεμαστά και στο Καστράκι, και τρία στον Αλιάκμονα (Πολύφυτο, Σφικιά, Ασωμάτων). Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 46 μεγάλα φράγματα. Η εξέταση του χάρτη των φραγμάτων και της εκτροπής δείχνει ότι τα περισσότερα φράγματα βρίσκονται στην πλευρά του Ιονίου. Αυτό συμβαίνει γιατί οι βροχές είναι πιο άφθονες και κανονικές σ' αυτή την πλευρά. Οι πιο εκτεταμένες κοιλάδες και πεδιάδες βρίσκονται προς την πλευρά του Αιγαίου, εξ ου και τα σχέδια εκτροπής προς την πλευρά του Αιγαίου των νερών που προέρχονται από την πλευρά του Ιονίου. Σ αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας και την άρδευση σημαντικών εκτάσεων. Πρόκειται για το πιο μεγάλο και το πιο αμφισβητούμενο σύγχρονο έργο. Ένα από τα κύρια επιχειρήματα αμφισβήτησης είναι ότι σημαντικοί υγρότοποι της δυτικής Ελλάδας θα στερηθούν το απαραίτητο γλυκό νερό. Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κινητοποιηθεί περιβαλλοντικές οργανώσεις και πολίτες. Έχουν κατατεθεί προσφυγές στο ΣτΕ και το Συνταγματικό Δικαστήριο, το οποίο έχει ήδη εκδώσει τέσσερις καταδικαστικές αποφάσεις και έχει ζητήσει τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Εντούτοις, το έργο προχωράει και το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. εκτιμά ότι σε 3-4 χρόνια το νερό του Αχελώου θα φτάσει στον θεσσαλικό κάμπο (Τζαναβάρα 2008). Στην πραγματικότητα όμως τα έργα δεν προχωρούν με την ταχύτητα που αναμενόταν, εξαιτίας χρηματοδοτικών προβλημάτων. Τα φράγματα, λοιπόν, μπορεί να έχουν και αρνητικές πλευρές. Στην Ελλάδα, όπως και στη Ν. Ευρώπη, τα φράγματα σ' ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσουν το σταμάτημα της ροής των ποταμών στα κατάντη των φραγμάτων για εβδομάδες ακόμη και μήνες (π.χ. Αξιός, Στρυμών, Νέστος). Οι συνέπειες της αποξήρανσης είναι αναπόφευκτα δραματικές για τα ψάρια των ποταμών και σε σημαντικό βαθμό για τα ψάρια των παραθαλάσσιων ζωνών. Η απορροή γλυκού νερού και θρεπτικών στοιχείων την άνοιξη ή αργά το φθινόπωρο στα Δέλτα και πιο ανοιχτά έχει για ορισμένα είδη ψαριών καθοριστική σημασία για την ωοτοκία τους στη θάλασσα. Τα τελευταία χρόνια η λειτουργικότητα των γιγαντιαίων φραγμάτων, κυρίως στις αναπτυσσόμενες περιοχές, αμφισβητείται έντονα. Οι πολλών ειδών διαταραχές που προκαλούν είναι, ενδεχομένως, μεγαλύτερες από τα οφέλη που μπορεί να αποφέρουν.

17 Διαχείριση της ζήτησης του νερού. Η ζήτηση του νερού διαρκώς αυξάνεται. Στις μεσογειακές περιοχές, όπου η διαθεσιμότητα του νερού είναι περιορισμένη, τίθεται σήμερα επιτακτικά το ζήτημα της διαχείρισης της ζήτησής του. Σύμφωνα με το Blue Plan για το αειφόρο μέλλον της Μεσογειακής λεκάνης, η διαχείριση της ζήτησης του νερού αποτελεί μια σύγχρονη προσέγγιση, η οποία περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τα συστήματα οργάνωσης που επιδιώκουν την επέκταση των τεχνολογικών, κοινωνικών, οικονομικών, θεσμικών και περιβαλλοντικών αποδόσεων στις ποικίλες χρήσεις του νερού. Αυτό σημαίνει τον διπλασιασμό της απόδοσης στην κατανάλωση του νερού χάρη στην ταυτόχρονη αύξηση της αποδοτικότητας των τρόπων με τους οποίους ικανοποιούνται οι ανάγκες αλλά και εκείνων με τους οποίους το νερό κατανέμεται στις διάφορες χρήσεις. Σύμφωνα με το ίδιο Σχέδιο, εκτιμάται ότι η εφικτή δυνητική εξοικονόμηση νερού μπορεί να ανέλθει στο 24% της ζήτησης που καταγράφηκε το 2000 στο επίπεδο της λεκάνης της Μεσογείου. Απαιτείται, συνεπώς, μια φειδωλή διαχείριση του νερού που θα είναι οικονομικά αποτελεσματική και κοινωνικά αποδεκτή και θα σέβεται τις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου. Οι κάτοικοι των πόλεων, συνηθισμένοι στην σχετική επάρκεια προηγούμενων δεκαετιών, φαίνεται να αγνοούν ότι αυτή η επάρκεια είναι πολύ εύθραυστη και ότι η εξασφάλιση της, πέρα από το οικονομικό κόστος, έχει επιφέρει, ενδεχομένως, μείωση στο παραγωγικό δυναμικό ορισμένων περιοχών (π.χ. λόγω περιορισμού της δυνατότητας άρδευσης) ή ακόμη οικολογικές διαταραχές σε ορισμένα οικοσυστήματα. Η συνειδητοποίηση του προβλήματος θα πρέπει να οδηγήσει στον περιορισμό της κατανάλωσης. Σε περιοχές με έντονα προβλήματα λειψυδρίας δηλαδή έλλειμμα επαρκών αποθεμάτων νερού (π.χ. στα νησιά των Κυκλάδων), οι άνθρωποι θα πρέπει να υιοθετήσουν ξανά πρακτικές εξοικονόμησης νερού τις οποίες είχαν επεξεργαστεί παλαιότερες κοινωνίες (συγκέντρωση των όμβριων υδάτων σε ταράτσες και δεξαμενές) και η σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (π.χ. τουρισμός) είχε οδηγήσει στην εγκατάλειψη. Η αρδευόμενη γεωργία, ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού (βλ. Αγροοικοσυστήματα), θα πρέπει να επιδιώξει μια πιο ορθολογική χρήση του αρδευτικού νερού. Επιβάλλεται να αξιοποιήσει υδατικούς πόρους που μέχρι σήμερα έμεναν ανεκμετάλλευτοι (με την κατασκευή μικρών φραγμάτων και δεξαμενών που βεβαίως δεν θα υπονομεύουν την καλή τροφοδοσία των υπόγειων νερών), να αξιοποιήσει τις δυνατότητες της σύγχρονης αρδευτικής τεχνολογίας (π.χ. «στάγδην» άρδευση), να βελτιώσει την αρδευτική τεχνική ώστε να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του νερού χωρίς τις τεράστιες σημερινές απώλειες από τα αρδευτικά δίκτυα, να χρησιμοποιεί εναλλακτικούς υδατικούς πόρους (π.χ. επαναχρησιμοποίηση), να αξιοποιήσει τα υπόγεια νερά αλλά και να περιορίσει την ανεξέλεγκτη κατάσταση όσον αφορά την άντληση τους που διακυβεύει την ίδια τους την ύπαρξη. Τέλος, η επιλογή λιγότερο υδροβόρων καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει σημαντικά στον περιορισμό των αρδεύσεων. Στη Μεσόγειο η δυνητική εξοικονόμηση νερού στον τομέα της γεωργίας μπορεί να είναι πενταπλάσια από τον τομέα της αστικής χρήσης νερού. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξοικονόμηση νερού στη γεωργία δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τους αγρότες. Μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για την αγροτική ανάπτυξη που θα προβλέπει τις απαραίτητες οικονομικές επενδύσεις και τα κατάλληλα διαχειριστικά εργαλεία, καθώς επίσης τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών, αποτελεί πρωτίστως ευθύνη της Πολιτείας. Η βιομηχανία, επίσης, θα πρέπει να συμβάλλει στην οικονομία νερού με τη αύξηση της

18 αποδοτικότητας χρήσης του νερού και τη γενίκευση της ανακύκλωσης, στις περιπτώσεις που αυτό είναι εφικτό. Σ αυτό το πλαίσιο διαχείρισης εντάσσονται και οι προσπάθειες επανάκτησης των ήδη χρησιμοποιηθέντων για διάφορους σκοπούς νερών. Η ανακύκλωση του νερού με τη μέθοδο του «βιολογικού καθαρισμού» των υγρών αποβλήτων, κυρίως αστικών και ορισμένων βιομηχανικών, έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ευρύτατα σε πολλές χώρες του κόσμου. Η τεχνολογία αυτή επιτρέπει την απόκτηση νερού καταλλήλου ακόμη και για πόση. Συνήθως όμως, το παραγόμενο νερό δεν φτάνει σ' αυτό το ποιοτικό επίπεδο, γιατί η εφαρμογή της μεθόδου γίνεται πολύπλοκη και εξαιρετικά δαπανηρή. Έτσι, το νερό που έχει υποστεί «βιολογικό καθαρισμό», χρησιμοποιείται κυρίως από τη γεωργία (για άρδευση) και τη βιομηχανία. Πάντως, ανεξάρτητα από τη χρήση του νερού, το σπουδαιότερο πλεονέκτημα που προκύπτει από τον «βιολογικό καθαρισμό» είναι η εξουδετέρωση των συνεπειών της ρύπανσης. Πραγματικά, τα ρυπασμένα αστικά και βιομηχανικά λύματα μπορούν να απαλλαγούν, με αυτή τη μέθοδο, από ορισμένους ρύπους που συνιστούν απειλή για τη δημόσια υγεία ή για τα οικοσυστήματα και κατόπιν να διοχετευθούν στους φυσικούς αποδέκτες. Η χρήση του θαλασσινού νερού, αφού προηγουμένως υποστεί τη διαδικασία της αφαλάτωσης, θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες σε πόσιμο νερό. Αφαλάτωση σημαίνει διαχωρισμός του γλυκού νερού από τα άλατα που περιέχει. Η τεχνική της αφαλάτωσης είναι γνωστή από πολύ παλιά. Σήμερα οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι είναι πολλές. Ωστόσο, το υψηλό κόστος των εγκαταστάσεων αφαλάτωσης κάνει απαγορευτική τη χρήση του παραγόμενου νερού για οποιοδήποτε άλλο σκοπό εκτός από την πόση.

19 4.4 Νερό & Θρησκεία Στις περισσότερες θρησκείες το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση και την κάθαρση της ψυχής. Στο Ιερό Κοράνι του Ισλάμ, το νερό εμφανίζεται σαν την πηγή της δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο. Στο Βουδισμό, το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες, όπου γεμίζεται ένα δοχείο, ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα κόσμο στον άλλο, όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς. Στην Ιουδαϊκή Θρησκεία και συγκεκριμένα στην Παλαιά Διαθήκη, επιβάλλεται η καθαριότητα του σώματος για λόγους πίστης και σεβασμού προς το Θεό και από τους άντρες και από τις γυναίκες. Στο Βιβλίο της Γένεσης περιγράφεται ο Κατακλυσμός του Νώε, ο οποίος επιβλήθηκε ως τιμωρία όλου του ανθρώπινου και ζωικού είδους εξαιτίας του ηθικού ξεπεσμού του αρχαίου βιβλικού κόσμου. Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα και ο Κατακλυσμός του Νώε δεν είναι, όμως, οι μόνοι. Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν οι Κατακλυσμικοί Μύθοι. Τους βρίσκουμε στη μυθολογία των Βαβυλωνίων, των Σουμερίων στο Έπος του Γιλγαμές, των Ακκάδων, των αρχαίων Αιγυπτίων, των Ίνκας, των Σκανδιναβών, της Ιρλανδίας, της Ινδίας κ.α. Για το Χριστιανισμό, το νερό καθαρίζει και εξαγνίζει από τις αμαρτίες. Οι πιστοί βαπτίζονται για να απαλλαχθούν από το προπατορικό αμάρτημα και για να δεχθούν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος. Στην Καινή Διαθήκη ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βαφτίζει τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό. Στο Γάμο της Κανά ο Χριστός κάνει το πρώτο του θαύμα. Όταν είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν τον Ιησού τι να κάνουν, Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να Του τις φέρουν. Προσευχήθηκε και το νερό έγινε κρασί. Στις περισσότερες εκκλησίες υπάρχει το Αγίασμα που πίνουν οι πιστοί, γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό. Των Θεοφανείων ο παπάς ρίχνει τον σταυρό στα νερά για να τ αγιάσει. Οι πιστοί ραντίζουν με αγιασμό το σπίτι τους, το αυτοκίνητό τους και καθετί που είναι καινούριο για να έχουν την ευλογία του Θεού.

20 4.5 Νερό και μυθολογία Θεός Ποσειδωνίας Ο Ποσειδώνας ήταν στη μυθολογία ένας από τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου, κυρίαρχος και παντοδύναμος θεός της θάλασσας και όλων των νερών (ποταμών,λιμνών,πηγών). Ήταν θεός βίαιος και άγριος. Όταν οργιζόταν χτυπούσε την τρίαινά του στα νερά, ανατάραζε τα κύματα και εξαπόλυε θύελλες. Όλα τα θαλάσσια τέρατα παρουσιάζονταν με τρικυμία και προκαλούσαν τον τρόμο στους ανθρώπους. Τον Οδυσσέα, που τύφλωσε το γιο του Πολύφημο, τον καταδίκασε να θαλασσοδέρνεται χρόνια ολόκληρα. Σύμβολα του Ποσειδώνα ήταν η τρίαινα και το δελφίνι. Ο Ποσειδώνας, ναυτικός θεός, λατρευόταν σε όλη την Ελλάδα, που ήταν κυρίως ναυτική χώρα. Νηρέας Νηρηίδες: Θεός της θάλασσας, αρχαιότερος από τον Ποσειδώνα. Ζούσε στα παραμυθένια παλάτια του, στο βυθό του Αιγαίου, με τις πενήντα κόρες του, τις Νηρηίδες, και ήταν ονομαστός για τη σοφία του και τη μαντική του δύναμη. Μία από τις ονομαστές κόρες του ήταν η θεά Θέτιδα, η μητέρα του Αχιλλέα. Οι Νηρηίδες ήταν οι πενήντα θυγατέρες του Νηρέα και της Δωρίδας. Ήταν νύμφες της θάλασσας, πολύ όμορφες. Είχαν τη δύναμη να φουρτουνιάζουν και να γαληνεύουν τη θάλασσα. Τους άρεσε να παίζουν καθισμένες πάνω στις αφρισμένες χαίτες των κυμάτων ή να κάθονται στους βράχους και να στεγνώνουν τα πυκνά και μακρόσγουρα μαλλιά τους. Ήταν περήφανες και χαρούμενες για την ομορφιά και την αθανασία τους. Συχνά, συνόδευαν τα αμάξια των θαλασσινών θεών. Θεοί της θάλασσας: Άλλη θαλάσσια θεότητα ο Πρωτεύς, εκπροσωπεί την αστάθεια της θάλασσας, αλλά επειδή γνωρίζει την μαντική τέχνη, καθοδηγεί τους ναυτικούς. Η θεότητα Ίρις παρουσιάζεται μετά τη θύελλα, για να καθησυχάζει τους ανθρώπους.

21 Σημαντικός θεός και ο Γλαύκος (από το γλαυκό χρώμα της θάλασσας), ο οποίος εκπροσωπεί την θαλάσσια ζωή και η παράδοση λέει πως πρώτα ήταν ένας φτωχός ψαράς. Θεοί ποτάμιοι: Σημαντική θέση στη μυθολογία έχουν και «οι κόρες της καταιγίδας» οι Νύμφες. Στην Αρκαδία έχουν καταγραφεί τελετές με σκοπό να εξευμενίσουν τις Νύμφες σε εποχές ξηρασίας. Ο Ποσειδώνας λατρευόταν στη Βοιωτία, μια περιοχή πλούσια σε νερά, στην οποία βρισκόταν και η λίμνη της Κωπαΐδας. Η ένωση των νερών και της γης, από την οποία γεννιούνται οι καρποί, που τρέφουν το ανθρώπινο είδος, εκφράζονται στη μυθολογική γλώσσα με την ερωτική σχέση του Ποσειδώνα και των Νυμφών. Αλλά ο θεός των νερών έχει και την άλλη όψη, την άγρια, που πρέπει να εξευμενιστεί. Οι Τρώες για να τιμήσουν τον δικό τους θεό- ποταμό τον Σκάμανδρο, έριχναν ζωντανούς ίππους στα κύματα. Το ίδιο έκαναν και οι κάτοικοι της Αργολίδας, που τα έριχναν σ ένα βάραθρο γεμάτο νερά, ως προσφορά προς τον Απόλλωνα

22 4.6 Συμπεράσματα Το νερό όπως έχει αποδειχθεί ιστορικά από τη μυθολογία σε συνάρτηση με την ανάπτυξη σπουδαίων πολιτισμών και κατ επέκταση των θρησκειών αποτελεί σημαντικότατο στοιχείο της ανθρώπινης κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξη. Αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό από τις πληροφορίες που παρατέθηκαν παραπάνω οι οποίες αποδεικνύουν πόσο καταλυτικός παράγοντας είναι το νερό. Τέλος, στην εργασία μελετήθηκε σε βάθος η επίδραση του νερού στην ανθρώπινη ζωή και έγινε κατανοητό πόσο βοήθησε το νερό στη ακμή πολλών τομέων.

23 Ενότητα 5 η 5.1 Διαχείριση του νερού στην Γεωργία Το ένα τρίτο του νερού που χρησιμοποιείται στην Ευρώπη αφορά τη γεωργία. Η γεωργία επηρεάζει τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα του νερού που είναι διαθέσιμο για άλλες χρήσεις. Σε ορισμένες περιοχές της Ευρώπης, μόνο η ρύπανση από τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική αιτία της κακής ποιότητας του νερού. Οι βιομηχανίες, ο τρόπος ζωής μας και οι ατομικές ανάγκες του αυξανόμενου πληθυσμού μας ανταγωνίζονται επίσης τη φύση στη χρήση του καθαρού νερού. Η μεταβολή του κλίματος προσθέτει ένα επιπλέον στοιχείο αβεβαιότητας σχετικά με τη διαθεσιμότητα των υδάτινων πόρων. Λόγω των αναμενόμενων μεταβολών στα πρότυπα των βροχοπτώσεων, η διαθεσιμότητα γλυκού νερού στο μέλλον αναμένεται να είναι μεγαλύτερη για ορισμένες περιοχές της Ευρώπης από ό,τι για άλλες. Βρισκόμενοι αντιμέτωποι με την αύξηση της ζήτησης και τη μεταβολή του κλίματος, πολλοί χρήστες, συμπεριλαμβανομένης της φύσης, θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην κάλυψη των αναγκών τους σε νερό. Στην περίπτωση της λειψυδρίας, η βιομηχανία και τα νοικοκυριά μπορούν να δημιουργήσουν τρόπους για να χρησιμοποιούν λιγότερο νερό, εν τούτοις, τα οικοσυστήματα μας που εξαρτώνται από το νερό κινδυνεύουν να πληγούν ανεπανόρθωτα. Κάτι τέτοιο θα είχε μεγαλύτερες επιπτώσεις από ό,τι στη ζωή γύρω από μια συγκεκριμένη υδάτινη μάζα. Θα επηρέαζε κι εμάς. Με την εφαρμογή ορθών γεωργικών πρακτικών και με υποστηρικτικές λύσεις πολιτικής, μπορούμε να επιτύχουμε σημαντικά οφέλη αποδοτικής χρήσης των υδάτων στη γεωργία, που θα σήμαινε την ύπαρξη περισσότερου νερού για άλλες χρήσεις, ιδίως για τη φύση. Αποτελεσματική άρδευση Ένας τομέας όπου νέες πρακτικές και πολιτικές μπορούν να κάνουν τη διαφορά ως προς την αποδοτική χρήση των υδάτων είναι η άρδευση των καλλιεργειών. Στις χώρες της Νότιας Ευρώπης, όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Πορτογαλία, η Κύπρος, η Ισπανία και η νότια Γαλλία, οι άνυδρες ή ημιάνυδρες συνθήκες απαιτούν τη χρήση της άρδευσης. Στις περιοχές αυτές, σχεδόν το 80% του νερού που χρησιμοποιείται στη γεωργία αφορά την άρδευση. Ωστόσο, στην άρδευση δεν πρέπει να γίνεται τόσο εντατική χρήση του νερού. Ήδη κάνουν την εμφάνισή τους τα οφέλη της αποδοτικής χρήσης των υδάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη τόσο μέσω της αποτελεσματικότητας της μεταφοράς (το ποσοστό του αντλούμενου νερού που παρέχεται στους αγρούς) όσο και μέσω της αποτελεσματικότητας της χρήσης στους αγρούς (το νερό που χρησιμοποιείται πραγματικά από μια καλλιέργεια σε σχέση με τη συνολική ποσότητα νερού που διοχετεύτηκε στην καλλιέργεια). Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, τα δίκτυα αυξημένης αποτελεσματικότητας μεταφοράς και διανομής οδήγησαν σε μια εκτιμώμενη αύξηση 95% της αποδοτικής χρήσης του ύδατος σε σύγκριση με τις μεθόδους άρδευσης που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα. Η πολιτική διαδραματίζει καίριο ρόλο στην ενθάρρυνση της χρήσης αποτελεσματικότερων πρακτικών άρδευσης στον τομέα της γεωργίας. Στο παρελθόν, για παράδειγμα, οι πολιτικές τιμολόγησης του νερού σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες δεν οδηγούσαν κατ 'ανάγκη στην αποτελεσματικότερη χρήση του νερού από τους αγρότες. Σπάνια απαιτούνταν από τους αγρότες να πληρώνουν το πραγματικό τίμημα του νερού βάσει του περιβαλλοντικού κόστους και του κόστους των πόρων. Επιπλέον, οι γεωργικές επιδοτήσεις που λαμβάνονταν μέσω της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ) της ΕΕ καθώς και άλλα μέτρα ενθάρρυναν, έμμεσα, τους αγρότες να ασχολούνται με καλλιέργειες που απαιτούσαν εντατική

24 χρήση του νερού μέσω αναποτελεσματικών τεχνικών. Στην επαρχία της Κόρδοβα, για παράδειγμα, η αποτελεσματικότητα της άρδευσης των καλλιεργειών βαμβακιού αυξήθηκε κατά περίπου 40% ως αποτέλεσμα της μερικής αποσύνδεσης των επιδοτήσεων από την παραγωγή βαμβακιού το Μια διάρθρωση της τιμολόγησης του νερού που ευνοεί όσους κάνουν αποτελεσματική χρήση του νερού και η κατάργηση των δυσμενών γεωργικών επιδοτήσεων είναι πιθανό να οδηγήσουν σε σημαντική μείωση της ποσότητας του νερού άρδευσης που χρησιμοποιείται στη γεωργία.

25 5.2 Διαχείριση του νερού στη Βιομηχανία Η κατανάλωση του νερού στον βιομηχανικό τομέα και οι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση της αποτελούν ένα σημαντικό θέμα, το οποίο βρίσκεται υπό μελέτη, τόσο σε διεθνή όσο και σε τοπικό επίπεδο. Στις χρήσεις του νερού στη Βιομηχανία περιλαμβάνονται η ψύξη ή η θέρμανση του νερού για την παραγωγή ενέργειας, η χρήση του ως διαλύτη πολλών ουσιών, μεταξύ των οποίων και πολλοί ρυπαντές, και στα ορυχεία ως βοήθημα για τις εξορύξεις. Η συνολική απαίτηση νερού των βιομηχανιών υπολογίζεται στο ποσοστό του 21% της συνολικής χρήσης, όμως οι απαιτήσεις αυτές αυξάνονται πολύ γρηγορότερα απ ό,τι οι αντίστοιχες της γεωργίας. Μια σοβαρή επίπτωση στο περιβάλλον είναι πως το μεγαλύτερο ποσοστό του νερού που χρησιμοποιείται από τη βιομηχανία επιστρέφει στη φύση και στον υδρολογικό κύκλο, συχνά μέσω ενός ποταμού ή λίμνης, δυστυχώς όμως αρκετά ρυπασμένο από χημικά ή βαριά μέταλλα, και συχνά θερμότερο. Συγχρόνως όμως, σε έναν αυξανόμενο αριθμό χωρών, οι τοπικές αρχές θέτουν αυστηρά μέτρα διαχείρισης των νερών που χρησιμοποιούνται από τη βιομηχανία, συνήθως με τη χρηματική επιβάρυνση των ίδιων των βιομηχανιών. Από το 1970 η διαχείριση του νερού σε πολλές βιομηχανίες έχει αναπτυχθεί σημαντικά. Έτσι έχουμε μεγαλύτερη οικονομία νερού και μείωση του κόστους της διαχείρισης των αποβλήτων. Παρ' όλα αυτά, μελέτες γύρω από την όξινη και τοξική βροχή μας δείχνουν πως βιομηχανικά απόβλητα εισβάλλουν στον υδρολογικό κύκλο και με άλλους τρόπους, εκτός της εκροής υδατικών αποβλήτων. Η εμφάνιση νέας, φιλικότερης προς το περιβάλλον τεχνολογίας είναι μια πολύ σημαντική πρόσφατη τάση της βιομηχανικής ανάπτυξης. Κάποια στοιχεία αυτής της τεχνολογίας βοηθούν στη μείωση των αποβλήτων, χρησιμοποιώντας πιο εποικοδομητικά τις πρώτες ύλες και την ενέργεια. Η ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας οδήγησε στην αποτελεσματικότερη διαχείριση της εκροής των βιομηχανικών αποβλήτων. Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΧΡΗΣΗ Αναφέρεται σε κάθε βιομηχανία χημική ή μη, η οποία χρησιμοποιεί νερό είτε σαν πρώτη ύλη στην παραγωγή (π.χ. φάρμακα, καλλυντικά, αναψυκτικά κλπ.). Είτε σαν μέσο λειτουργίας βοηθητικού εξοπλισμού (θέρμανση, ψύξη κλπ.). Στην βιομηχανική χρήση ανήκουν και οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί παραγωγής ρεύματος. Η σημασία της χρησιμοποίησης του ανακυκλωμένου νερού για γεωργικούς σκοπούς στον τόπο µας είναι πολύ μεγάλη. Κατ αρχήν, εκτός του ότι η χρήση αυτή θεωρείται η μόνη εφικτή, οικονομική και ασφαλής μέθοδος για αποφυγή μόλυνσης του περιβάλλοντος, ταυτόχρονα αποτελεί και σταθερή πηγή νερού που δεν εξαρτάται από τη βροχόπτωση, όπως οι άλλοι συμβατικοί υδατικοί πόροι. Κατά συνέπεια η θεώρηση του ανακυκλωμένου νερού σαν υδατικού πόρου συμβάλλει: Στην ανάπτυξη νέων υδατικών πόρων, στην προστασία των υδατικών πόρων σε παράκτιες κυρίως περιοχές όπου παρατηρείται διείσδυση αλμυρού νερού σε υπόγειους υδροφορείς, στην ανάπτυξη πολιτικής υδατικών πόρων, µε έμφαση στη διατήρηση πηγών και περιβάλλοντος, στην προστασία της υγείας του κοινού και του περιβάλλοντος και στη μείωση του κόστους νερού. Με τη συμπλήρωση των κεντρικών συστημάτων στα μεγάλα αστικά κέντρα και την ύπαιθρο, αναμένεται ότι περίπου 30 εκατομμύρια κυβικά µμέτρα ανακυκλωμένου νερού θα είναι διαθέσιμα για γεωργικούς σκοπούς και κατά συνέπεια 15% περίπου της αρδευόμενης έκτασης μπορεί να ποτίζεται µε το νερό αυτό.

26 Επιπρόσθετα, το ανακυκλωμένο νερό περιέχει πολλά θρεπτικά στοιχεία άμεσης πρόσληψης από τα φυτά, όπως είναι το Άζωτο, ο Φώσφορος και το Κάλι, καθώς και ιχνοστοιχεία που βοηθούν σημαντικά στην ανάπτυξη των δια- φόρων καλλιεργειών. ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΑΚΥΚΛΩΜΕΝΟΥ ΝΕΡΟΥ Τα αποτελέσματα της χρήσης του ανακυκλωμένου νερού στις πιο πάνω καλλιέργειες είναι πολύ ενθαρρυντικά, αφού στις περισσότερες περιπτώσεις τόσο η παραγωγή, όσο και η ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων, υπερτερούν σε σχέση µε εκείνα που ποτίζονται µε κοινό νερό. Ήδη η χρήση του ανακυκλωμένου νερού έγινε αποδεκτή από τους γεωργούς/κτηνοτρόφους και αυξάνεται µε γρήγορους ρυθμούς.

27 5.3 Διαχείριση του νερού στο Αστικό Περιβάλλον Με την ολοένα αυξανόμενη αστικοποίηση, η σημασία της διαχείρισης των αστικών υδατικών συστημάτων εντείνεται. Παράλληλα, η σύγχρονη πόλη έχει «οικολογικό αποτύπωμα» που εκτείνεται σε μια πολύ ευρύτερη περιοχή από την άμεση ζώνη επιρροής της. Αυτό επιβάλλει την ανάγκη για ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση του νερού στις πόλεις. Η παραδοσιακή αντιμετώπιση της διαχείρισης αστικού νερού αποδείχτηκε τα τελευταία χρόνια αναποτελεσματική και προβληματική, γεγονός που επιβάλλει την αναθεώρηση και τον επαναπροσανατολισμό της. Στο νέο προσανατολισμό δίνεται ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο στις τεχνολογικές αλλά και στις οικονομικές, επιχειρηματικές και περιβαλλοντικές πτυχές. Παραδοσιακά, οι ανάγκες ύδρευσης καλύπτονταν κυρίως από υπόγεια νερά, πηγαία ή αντλούμενα μέσω γεωτρήσεων. Η υδροληψία από υπόγεια νερά είχε γενικά προτιμηθεί επειδή στις περισσότερες των περιπτώσεων απαιτούσε λιγότερο δαπανηρά έργα, ενώ παράλληλα η επεξεργασία του νερού ήταν απλούστερη (γινόταν μόνον απολύμανση). Όμως, σε μεγάλα αστικά κέντρα, με πρώτη την Αθήνα, τα υπόγεια νερά δεν είναι αρκετά για την κάλυψη των υδρευτικών αναγκών, οπότε επιστρατεύονται τα επιφανειακά νερά, που όμως απαιτούν σημαντικά έργα ταμίευσης και μεταφοράς. Στις σημερινές συνθήκες, η αύξηση των υδρευτικών αναγκών, η εξάντληση των υπόγειων αποθεμάτων λόγω υπερεκμετάλλευσης, αλλά και η ποιοτική τους υποβάθμιση λόγω ρύπανσης, οδηγεί μονοσήμαντα στην αξιοποίηση των επιφανειακών νερών για την ύδρευση και άλλων αστικών συγκροτημάτων. Σε τουριστικές περιοχές ιδιαίτερα στη νησιωτική Ελλάδα, οι απαιτήσεις σε νερό του τομέα της ύδρευσης, προβλέπεται να αυξηθούν στο μέλλον, λόγω της ανάγκης για βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών αλλά και της αυξητικής τάσης στην προσέλκυση τουριστών. Δεν υπάρχει γενική «συνταγή» για την επίλυση του υδρευτικού προβλήματος αυτών των περιοχών, καθεμιά από τις οποίες πρέπει να αναλύεται ξεχωριστά. Ο μόνος γενικός κανόνας είναι ότι θα πρέπει να εξετάζονται σε συνδυασμό όλες οι προσφερόμενες εναλλακτικές πηγές υδροδότησης, τοπικά επιφανειακά και υπόγεια νερά, μεταφορά νερού από άλλες περιοχές, επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων λυμάτων και αφαλάτωση. Επιπλέον, η τουριστική ανάπτυξη θα πρέπει να προσαρμόζεται στη σπάνη των υδατικών πόρων στις άνυδρες περιοχές για παράδειγμα πρέπει να αποφεύγεται η φυτοκάλυψη με χλόη (γκαζόν) και η κατασκευή πισίνων. Είναι αντιοικονομικό και αντι-περιβαλλοντικό να χρησιμοποιείται διυλισμένο νερό για άρδευση και να δημιουργούνται και να συντηρούνται δίκτυα πόσιμου νερού για να μεταφέρεται νερό για αρδευτική χρήση. Στα αστικά κέντρα, η σημερινή τάση είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής με χαμηλότερη, σε σχέση με το παρελθόν, δόμηση και δημιουργία κήπων. Αυτή η τάση επιφέρει αύξηση των υδατικών αναγκών, η οποία επιτείνεται από το γεγονός ότι η φυτοκάλυψη των κήπων είναι κατά κανόνα απαιτητική σε νερό (γκαζόν). Ως τώρα, αν και έχουν προταθεί διάφορες λύσεις, δεν έχει υπάρξει αξιόπιστη και πειστική εναλλακτική λύση ως προς τη φύτευση των κήπων που να μπορεί να υιοθετηθεί από μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Ωστόσο, είναι επιτακτική ανάγκη να βρεθεί, ως προϊόν σχετικής εφαρμοσμένης έρευνας, τέτοια λύση, η οποία να προσφέρει λειτουργικά και αισθητικά χαρακτηριστικά ανάλογα της χλόης, χωρίς όμως να είναι σπάταλη σε νερό. Η χρήση νερού δεύτερης ποιότητας από αποθηκευμένα όμβρια, τοπικές γεωτρήσεις και επαναχρησιμοποιημένα λύματα αποτελεί μια προφανή λύση για το πότισμα κήπων και ιδίως δημοτικών πάρκων, που και αυτά, ως αποτέλεσμα της γενικότερης τάσης για βελτίωση της ποιότητας ζωής, παρουσιάζουν αυξητική τάση ως προς την έκτασή τους, τόσο σε νέες οικιστικές περιοχές όσο και σε παλιότερες (π.χ. με αγορά από το Δήμο ή απαλλοτρίωση άκτιστων οικοπέδων τα οποία μετατρέπονται σε πάρκα).

28 5.4 Συμπεράσματα Είναι πλέον κοινά αποδεκτό, ότι το μοντέλο διαχείρισης των υδατικών πόρων που ακολουθήθηκε μέχρι σήμερα δεν απέβη αποτελεσματικό, αλλά αντίθετα συνέβαλε στην κατασπατάληση ενός πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού, με αποτέλεσμα η Ελλάδα, όπως και οι περισσότερες μεσογειακές χώρες, να βρίσκεται σε επαπειλούμενη υδατική κρίση, τόσο ποιοτική όσο και ποσοτική. Η κατανάλωση τεράστιων ποσοτήτων νερού για την άρδευση υδροβόρων καλλιεργειών, η αλόγιστη χρήση του πόσιμου νερού από τα νοικοκυριά, η ασταθής κατάσταση των αποθεμάτων λόγω και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, αλλά και φαινόμενα ρύπανσης ή υφαλμύρινσης του υδροφόρου ορίζοντα, αποτελούν σοβαρότατες «πληγές» τόσο για τις σύγχρονες τοπικές κοινωνίες, όσο και για τη χώρα στο σύνολό της. Έρχονται δε να προστεθούν σε μια σειρά «δομικών» αδυναμιών ή ελλείψεων που διαχρονικά χαρακτηρίζουν την ελληνική υδατική πραγματικότητα, όπως η μέχρι πρότινος έλλειψη σαφών ποιοτικών-οικολογικών στόχων, κοστολόγησης του νερού και των έργων αξιοποίησής του, σύνδεσης των προγραμμάτων ανάπτυξης και χρηματοδότησης με τις ανάγκες διαχείρισης νερού, συντονισμού μεταξύ των φορέων διαχείρισης και χρήσεων, πρόνοιας και κινήτρων για την εξοικονόμηση νερού, συμπεριλαμβανομένης της -για πολλά χρόνια- ηχηρής απουσίας πολιτικής βούλησης για τη διευθέτηση και προώθηση λύσεων προς την κατεύθυνση της βιωσιμότητας. Οι σύγχρονες προσεγγίσεις, διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα, κάνουν πλέον ξεκάθαρα λόγο για την ανάγκη ορθολογικής διαχείρισης ενός πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού, μείωση της ζήτησης και της κατανάλωσης, προστασία από τη ρύπανση, αξιοποίηση εναλλακτικών πηγών υδατικών πόρων αλλά και ενεργή συμμετοχή εμπλεκόμενων φορέων σε μια συλλογική και συντονισμένη προσπάθεια βιώσιμης διαχείρισης του πολυτιμότερου φυσικού πόρου για τη διασφάλιση των αναγκών των σύγχρονων κοινωνιών αλλά και των οικοσυστημάτων. Αντιστοίχως, σύμφωνα με όλες τις διεθνείς βιβλιογραφικές αναφορές και εκθέσεις διεθνών οργανισμών, η εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης κι ενιαίας πολιτικής διαχείρισης και προστασίας των υδατικών πόρων έχει ως προαπαιτούμενο την ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των πολιτών-χρηστών, αλλά και την ίδια τη συμμετοχή τους στη λήψη και κυρίως- στην εφαρμογή των αποφάσεων. Με άλλα λόγια, φαίνεται να αναγνωρίζεται και να αναβαθμίζεται συνεχώς μια εξόχως σημαντική παράμετρος, που συνδέεται άμεσα με τη δυναμική της μείωσης της κατανάλωσης και αφορά στην οργανωμένη και συνεπή επικοινωνία μιας νέας κουλτούρας για το νερό και στη σταδιακή καλλιέργεια «υδατικής συνείδησης» των χρηστών-καταναλωτών. Στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας που δίνει έμφαση στις τοπικές λύσεις και την εξοικονόμηση, καθώς και στη συμμετοχή πληρο- φορημένων πολιτών σε αποφάσεις συλλογικού ενδιαφέροντος. Σε μια κουλτούρα που δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα του νερού απομονωμένα ως ένα τεχνικό θέμα, αλλά σε συνδυασμό με ευρύτερες αναπτυξιακές επιλογές και τις οικονομικές, περιφερειακές, χωροταξικές και κοινωνικές πολιτικές, οι οποίες τις καθορίζουν.

29 Ενότητα 6 η Φυσικοχημικες ιδιότητες: Το νερό είναι η χημική ένωση με χημικό τύπο H2O, δηλαδή το μόριό του αποτελείται από δύο (2) άτομα υδρογόνου και ένα (1) άτομο οξυγόνου. Το χημικά καθαρό νερό, στις κανονικές συνθήκες, είναι άγευστο και άοσμο υγρό, που εμφανίζεται άχρωμο σε μικρές ποσότητες, αλλά έχει μια πολύ ανοικτογάλανη χροιά σε βαθιά στρώματα. Ο πάγος εμφανίζεται επίσης άχρωμος και οι υδρατμοί είναι αόρατοι, αν βρίσκονται πραγματικά στην αέρια κατάσταση. Το νερό είναι κυρίως υγρό, τουλάχιστον υπό κανονικές συνθήκες, γεγονός που δεν προβλέπεται από τη σχέση του με άλλα ανάλογα υδρίδια της ομάδας του οξυγόνου του περιοδικού συστήματος, που (αν και βαρύτερα σε μοριακή μάζα) είναι αέρια, όπως το υδρόθειο. Τα χημικά στοιχεία που περιβάλλουν το οξυγόνο στον περιοδικό πίνακα των χημικών στοιχείων είναι το άζωτο, το φθόριο, ο φωσφόρος, το θείο και το χλώριο, Όλα αυτά όταν ενώνονται με το υδρογόνο σχηματίζουν αέριες ενώσεις (πάντα υπό κανονικές συνθήκες). Το νερό έχει ποικίλη χημική δράση. Σχηματίζει "ενώσεις διά προσθήκης" με πολλά άλατα, καθώς και με πολλά μόρια άλλων ουσιών. Οι ενώσεις αυτές ονομάζονται υδρίτες ή ένυδρες ενώσεις. Οι δυνάμεις που ενώνουν τα μόρια των ουσιών και του νερού είναι: Ελκτικές δυνάμεις μεταξύ του θετικού ιόντος του μετάλλου και του αρνητικού οξυγόνου του πολωμένου μορίου του νερού. Σχηματισμός ημιπολικού δεσμού μεταξύ του ατόμου του οξυγόνου και του ιόντος του μετάλλου με ένα ζεύγος ηλεκτρονίων. Σχηματισμός γέφυρας υδρογόνου μεταξύ του μορίου του νερού και της ουσίας. Άλλος σημαντικός τύπος αντίδρασης του νερού είναι η υδρόλυση (διάσπαση ενώσεων με τη βοήθεια νερού). Το νερό επιτελεί αντιδράσεις οξειδοαναγωγής, όπου δρα άλλοτε ως οξειδωτικό και άλλοτε ως αναγωγικό μέσο. Το νερό είναι υγρό, διαυγές, άχρωμο σε λεπτά στρώματα, κυανίζον σε μεγάλους όγκους. Η καθαρή ουσία είναι άγευστη, ενώ το καλό πόσιμο νερό έχει ευχάριστη γεύση, που οφείλεται στα διαλυμένα άλατα και αέρια. Η πυκνότητα του νερού είναι διαφορετική σε διάφορες θερμοκρασίες, με μέγιστη στους 4 C. Το νερό σε στερεή κατάσταση έχει μικρότερη πυκνότητα απ' ό,τι στην υγρή. Ο όγκος μιας συγκεκριμένης ποσότητας νερού αυξάνεται κατά την ψύξη, γιατί η μοριακή δομή του πάγου στηρίζεται στους δεσμούς υδρογόνου, οι οποίοι συγκρατούν τα μόρια σε θέσεις με αρκετά κενά μεταξύ τους. Αυτό έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή στον πλανήτη μας: Οι πάγοι επιπλέουν στο νερό και δρουν ως μονωτικά, εμποδίζοντας το νερό που βρίσκεται από κάτω να παγώσει, μ' όλες τις ευεργετικές συνέπειες στη ζωή του υδρόβιου κόσμου. Χωρίς την "ανωμαλία" αυτή της πυκνότητας του νερού, η ζωή στον πλανήτη μας δε θα υπήρχε, τουλάχιστον με τη σημερινή της μορφή, εξαιτίας της βαθμιαίας ψύξης του νερού της επιφάνειας της Γης. Η ιδιορρυθμία της πυκνότητας του νερού είναι επίσης και η αιτία της αποσάθρωσης των βράχων. Το νερό που εισέρχεται στις ρωγμές των βράχων στερεοποιείται κατά τη διάρκεια του χειμώνα και προκαλεί την αποσάθρωσή τους. Ακόμα, το σπάσιμο των σωλήνων διανομής του νερού κατά το

30 χειμώνα οφείλεται στην αύξηση του όγκου του νερού κατά τη μετάβαση από την υγρή στη στερεή κατάσταση. Η ανωμαλία αυτή διαρκεί μέχρι τους 4 C περίπου και έπειτα η συμπεριφορά είναι η γνωστή, όταν η θερμοκρασία αυξάνεται, αυξάνεται και ο όγκος. Το νερό έχει πολύ μεγάλη ειδική θερμότητα (4200J/Kg* C)(θερμοχωρητικότητα), 1 cal.g 1. C 1 και γι' αυτό χρησιμοποιείται ευρύτατα ως ψυκτικό μέσο και ως φορέας θερμότητας στα καλοριφέρ. Το νερό παρουσιάζει τις εξής ιδιότητες που το καθιστουν σημαντικό στη διατήρηση της ζωής: Μεγάλη συνοχή δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα πλέγμα, που εκτείνεται σ όλη τη μάζα του. Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή, με αποτέλεσμα το νερό να διατηρείται σε υγρή κατάσταση, στις συνήθεις θερμοκρασίες του περιβάλλοντος, ενώ παραπλήσια μόρια, όπως το υδρόθειο, είναι αέρια. Συνάφεια με άλλα σώματα Το νερό μπορεί να αναπτύξει δυνάμεις συνάφειας με τα περισσότερα υλικά σώματα. Γι αυτό και ορισμένασώματα διαβρέχονται, όταν βυθιστούν στο νερό, γιατί αποτελούνται από πολικά μόρια, ενώ άλλα, που αποτελούνται από μη πολικά μόρια, όχι. Οι δυνάμεις συνάφειας, που αναπτύσσονται μεταξύ των μορίων του νερού και των τοιχωμάτων τωντριχοειδών σωλήνων, των διαφόρων οργανισμών, συμβάλλουν, μαζί με τις δυνάμεις συνοχής, στην κίνηση του νερού μέσα στους τριχοειδείς αυτούς σωλήνες. Οι δυνάμεις μάλιστα είναι τόσον ισχυρές, ώστε να μην παρατηρείται διακοπή στη στήλη του νερού, ακόμη και στην περίπτωση, κάθετης ανόδου του νερού. Χαμηλό ιξώδες Η ύπαρξη πάρα πολλών δεσμών υδρογόνου, μεταξύ των μορίων του νερού, δεν τα εμποδίζει από το να γλιστρούν, σχετικά εύκολα, το ένα προς το άλλο και έτσι να προσδίδουν στο νερό χαμηλό ιξώδες. Η γρήγορη κίνηση του νερού μέσα σε στενούς σωλήνες και αγγεία των οργανισμών οφείλεται στο χαμηλό ιξώδες που παρουσιάζει. Μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα Αύξηση της θερμοκρασίας μιας ποσότητας νερού προϋποθέτει αύξηση της κινητικής κατάστασης των μορίων του. Αυτό μπορεί να γίνει με τη διάσπαση των δεσμών υδρογόνου, που υπάρχουν μεταξύ των μορίων του νερού και τα μόρια αρχίζουν να κινούνται πιο ελεύθερα. Η διάσπαση των δεσμών υδρογόνου όμως, απαιτεί μεγάλα ποσά θερμικής ενέργειας και γι αυτό το νερό έχει μεγάλη ειδική θερμοχωρητικότητα. Έτσι η θερμοκρασία του νερού αυξάνεται αργά, όταν βρίσκεται σε θερμότερο περιβάλλον, ενώ αντίθετα, διατηρείται σταθερή, για μεγάλο χρονικό διάστημα, όταν βρίσκεται σε ψυχρότερο. Η ιδιότητα αυτή είναι πολύ σημαντική για πολλούς οργανισμούς με ψηλή περιεκτικότητα σε νερό, γιατί τους καθιστά ικανούς να διατηρούν τη θερμοκρασία του σώματός τους σταθερή μέσα στα επιτρεπτά όρια θερμοκρασίας, για τη ζωή, όταν οι διακυμάνσεις στις θερμοκρασίες του περιβάλλοντος είναι μεγάλες.

31 Μεγάλη ειδική θερμότητα εξαέρωσης Το νερό εξαερώνεται, όταν τα μόρια του αποκτήσουν ικανή κινητική ενέργεια, ώστε να σπάσουν τους δεσμούς υδρογόνου, που έχουν μεταξύ τους και να αρχίσει η απόσπασή τους από την υπόλοιπη μάζα του νερού. Η εξάτμιση επιτυγχάνεται με τη προσφορά μεγάλων ποσών θερμότητας στο νερό ή με την απόκτησητης απαιτούμενης ενέργειας, από άλλα γειτονικά μόρια. Γι αυτό, η εξάτμιση του νερού από μια επιφάνειαπροκαλεί ψύξη σ αυτή, αφού μέρος της κινητικής ενέργειας των μορίων της, μεταφέρεται στα μόρια του νερού, για να σπάσουν οι δεσμοί υδρογόνου και να αυξηθεί η κινητική τους ενέργεια για τη διαφυγή τους από την μάζα του νερού. Μεγάλη επιφανειακή τάση Στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού, τα μόρια διατάσσονται με τρόπο που οι δεσμοί υδρογόνου προσανατολίζονται προς το εσωτερικό της μάζας του. Το γεγονός αυτό προσδίδει στο νερό μεγάλη επιφανειακή τάση, τη μεγαλύτερη απ όλα τα υγρά εκτός του υδραργύρου. Έτσι διάφορα έντομα, μπορούν ελεύθερα να περπατήσουν και να στηριχθούν στην ελεύθερη επιφάνεια του νερού. Επιφανειακή τάση είναι η τάση που έχουν τα υγρά να ελαττώνουν την επιφάνειά τους και οφείλεται στις ελκτικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων των υγρών, που τείνουν να αναγκάσουν τα μόρια να πλησιάσουν όσο το δυνατό περισσότερο μεταξύ τους. Μεγάλη διαλυτική ικανότητα Το νερό είναι ένα αποτελεσματικό διαλυτικό μέσο. Αυτό οφείλεται στην ικανότητά του να σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με όσες χημικές ουσίες διαθέτουν πολικότητα στα μόριά τους ή βρίσκονται σε μορφή ιόντων. Έτσι, στο νερό μπορεί να διαλυθεί ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών, όπως για παράδειγμα, άλατα, αέρια, σάκχαρα, αμινοξέα, μικρά νουκλεϊνικά οξέα και πρωτεΐνες, πράγμα αδύνατο για άλλα συνηθισμένα υγρά. Ας δούμε, όμως, πώς διαλύεται η σακχαρόζη (η συνηθισμένη ζάχαρη του εμπορίου) στο νερό. Η σακχαρόζη αποτελείται από μόρια, που έχουν πολικότητα, λόγω της ύπαρξης των υδροξυλίων -ΟΗ στο μόριό τους. Όταν ένας κρύσταλλος σακχαρόζης εισέρχεται στο νερό, τα μόρια του νερού σχηματίζουν δεσμούς υδρογόνου με τα υδροξύλια των μορίων της σακχαρόζης, από τα οποία αποτελείται ο κρύσταλλος. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα να σπάσουν οι κρυσταλλικοί δεσμοί της σακχαρόζης, τα μόριά της να περικυκλωθούν από μόρια νερού, σχηματίζοντας μια προστατευτική ασπίδα γύρω από κάθε μόριο σακχαρόζης και τελικά να απομακρυνθούν το ένα από το άλλο. Χημική αδράνεια Το νερό είναι σχετικά χημικά αδρανές, δηλαδή δεν αντιδρά με τις ουσίες που διαλύει. Έτσι οι ιδιότητες των ουσιών αυτών δεν αλλάζουν, με αποτέλεσμα να είναι πλήρως αξιοποιήσιμες από το πρωτόπλασμα. Παρ όλα αυτά το νερό λαμβάνει μέρος σε διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις αυτούσιο, ιδίως αν υπάρχουν τα κατάλληλα ένζυμα.