Παλαιοχριστιανικό κιονόκρανο με άκανθα «πεταλούδα» από τη Σάμο
|
|
- Ἀβειρὼν Πρωτονοτάριος
- 7 χρόνια πριν
- Προβολές:
Transcript
1 Παλαιοχριστιανικό κιονόκρανο με άκανθα «πεταλούδα» από τη Σάμο Ναταλία ΠΟΥΛΟΥ-ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Δελτίον XAE 14 ( ), Περίοδος Δ' Σελ ΑΘΗΝΑ 1989
2 Ναταλία Πούλου-Παπαδημητρίου ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΟ ΜΕ ΑΚΑΝΘΑ «ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ» ΑΠΟ ΤΗ ΣΑΜΟ* XT ομάδα κιονόκρανων με άκανθα «πεταλούδα» είναι ολιγάριθμη. Τα παραδείγματα, που παρουσιάζονται μόνο κατά την πρωτοχριστιανική περίοδο, είναι σπάνια. Είναι, συνεπώς, αυτονόητο ότι κάθε νέο εύρημα μπορεί να μας δώσει στοιχεία σημαντικά ως προς την εξελικτική πορεία αυτού του τύπου κιονόκρανων στη μικρή περίοδο παραγωγής του. Το κιονόκρανο, στο οποίο αναφέρεται η μελέτη αυτή, είναι γι' αυτό ακριβώς το λόγο πολύ σημαντικό. Η μελέτη του έργου γίνεται στο μέρος Α' ενώ στο μέρος Β', μετά από μια σύντομη αναφορά στα ήδη γνωστά παραδείγματα, επιχειρείται η οργανική ένταξη του στην ομάδα των κιονόκρανων με άκανθα «πεταλούδα». Επιπλέον διατυπώνονται μερικές γενικές παρατηρήσεις που αφορούν τα κιονόκρανα με το χαρακτηριστικό αυτό τύπο άκανθας. Α'. Το κιονόκρανο που είναι το αντικείμενο της μελέτης μας (Εικ. 1-2) δεν βρέθηκε σε χρονολογημένο μνημείο. Έχει περισυλλέγει μαζί με άλλα αρχιτεκτονικά μέλη από τους αγρούς 1. Σήμερα βρίσκεται στην Αρχαιολογική Συλλογή του Πυθαγορείου Σάμου. Διαστάσεις: Ύψος 40,5, άβακας 51,5x51,5, κάτω διάμετρος 35 εκ. Αν και το κιονόκρανο είναι αποκεκρουμένο στις τέσσερις γωνίες κάτω από τον άβακα, η διαμόρφωση των στελεχών των εξωτερικών ελίκων μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι στο κιονόκρανο της Σάμου δεν θα πρέπει να υπήρχαν έλικες. Τα φύλλα της άκανθας είναι στα προεξέχοντα σημεία τους κατεστραμμένα, γεγονός που δεν μας επιτρέπει να έχουμε ολοκληρωμένη την εικόνα ενός φύλλου. Το κιονόκρανο είναι κορινθιακό. Τον κάλαθο του περιβάλλουν δύο σειρές από τέσσερα ζεύγη συμμετρικά ανεμιζόμενων φύλλων άκανθας. Η ονομασία άκανθα «πεταλούδα» οφείλεται σε αυτή ακριβώς τη διάταξη των φύλλων. Παρατηρούμε ότι τα στελέχη των εξωτε- * Στον καθηγητή J. Ρ. Sodini, που πρώτος με παρότρυνε για την εκπόνηση αυτής της μελέτης, οφείλω πολλές ευχαριστίες. Την Λ. Μπούρα, που χάθηκε πρόσφατα, επιμελήτρια της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Συλλογής του Μουσείου Μπενάκη, για τις πολύτιμες συμβουλές και υποδείξεις της, ευχαριστώ και από τη θέση αυτή. Μία πρώτη περιγραφή του κιονόκρανου έχει γίνει ήδη στη διδακτορική μου διατριβή, βλ. Poulou-Papadimitriou, Samos paléochrétienne, σ. 169, εικ. 80. Ο πυρήνας της μελέτης αυτής έχει εξάλλου παρουσιαστεί ως ανακοίνωση στο Έκτο Συμπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης, Μάιος 1986, βλ. Πρόγραμμα και περιλήψεις ανακοινώσεων, σ. 58. ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Betsch, The History = E. W. Betsch, The History, Production and Distribution of the Late Antique Capital in Constantinople, Ann Arbor, Michigan Deichmann, Ravenna I = F. W. Deichmann, Ravenna, Hauptstadt des Spätantiken Abendlandes, Bd I: Geschichte und Monumente, Wiesbaden Ravenna II, 1 = Bd II, 1 : Kommentar, 1. Teil, Wiesbaden Ravenna II, 2 = Bd II, 2 : Kommentar, 2. Teil, Wiesbaden Ravenna 111= Bd III: Frühchristliche Bauten und Mosaiken von Ravenna, Wiesbaden Farioli, Corpus III = R. Olivieri-Farioli, Corpus della scultura paleocristiana bizantina ed altomedioevale di Ravenna, III, Roma Kautzsch, Kapitellstudien = R. Kautzsch, Kapitellstudien, Berlin- Leipzig Lemerle, Philippes = P. Lemerle, Philippes et la Macédoine Orientale à l'époque chrétienne et byzantine, Paris Mango, Byzantine Architecture = C. Mango, Byzantine Architecture, New York Mendel, Catalogue = G. Mendel, Catalogue des sculptures grecques, romaines et byzantines des Musées Impériaux Ottomans, Constantinople Μπούρα, Ο γλυπτός διάκοσμος = Λ. Μπούρα, Ο γλυπτός διάκοσμος του ναού της Παναγίας στο μοναστήρι του Οσίου Λουκά, Αθήνα Ορλάνδος, Βασιλική = Α. Κ. Ορλάνδος, Η ξυλόστεγος παλαιοχριστιανική βασιλική της μεσογειακής λεκάνης, Αθήναι, Ι, 1952, II, Pallas, Monuments = D. I. Pallas, Les monuments paléochrétiens de Grèce découverts de 1959 à 1973, Rome Πελεκανίδης, Μελέτες = Στ. Πελεκανίδης, Μελέτες παλαιοχριστιανικής και βυζαντινής αρχαιολογίας, Θεσσαλονίκη Πελεκανίδης-Ατζακά, Σύνταγμα = Στ. Πελεκανίδης - Π. Ι. Ατζακά, Σύνταγμα των παλαιοχριστιανικών ψηφιδωτών δαπέδων της Ελλάδος, Ι: Νησιωτική Ελλάς, Θεσσαλονίκη Pensabene, Ι capitelli = Ρ. Pensabene, Scavi di Ostia VII: I capitelli, Roma Poulou-Papadimitriou, Samos paléochrétienne = Ν. Poulou- Papadimitriou, Samos paléochrétienne: l'apport du matériel archéologique, Thèse pour le Doctorat, Paris 1985 (αδημοσίευτη). Sodini, Rapports = J. P. Sodini, La sculpture architecturale à l'époque paléochrétienne en Illyricum, Πρακτικά του 10ου Διεθνούς Συνεδρίου Χριστιανικής Αρχαιολογίας, Α ', Θεσσαλονίκη 1984, σ Σωτη ρίου, Άγιος Δημήτριος = Γ. και Μ. Σωτηρίου, Η βασιλική του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης, Αθήναι Ι. Μία πρώτη παρουσίαση του έγινε από την αρχαιολόγο R. Tölle- Kastenbein στον αρχαιολογικό οδηγό της Σάμου, βλ. R. Tölle-Kastenbein, Die antike Stadt Samos, Mainz 1969, σ. 116, εικ
3 ΝΑΤΑΛΙΑ ΠΟΥΛΟΥ-ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ρικών ελίκων, που ανεβαίνουν λοξά προς την εξωτερι κή γωνία του άβακα, έχουν χάσει την πλαστικότητα τους και το μέγεθος τους έχει σημαντικά περιορισθεί. Επίσης, οι εσωτερικές έλικες δεν υπάρχουν. Αυτή η αλλοίωση της μορφής των ελίκων, η σύμπτυξη του ύψους τους σε σχέση πάντα με τα πρότυπα του κοριν θιακού κιονόκρανου, καθώς και η κατάργηση των εσωτερικών ελίκων συμβαίνει σταδιακά μετά τον 4ο 2 αι. μ.χ.. Στο χώρο κάτω ακριβώς από το άνθος του άβακα σχηματίζεται μια ελαφρώς κυρτή ακόσμητη επιφάνεια, η οποία μας δίνει την εντύπωση ότι σε αυτή στηρίζεται το άνθος (Εικ. 2). Ο άβακας έχει κοίλες πλευρές και, με τη βοήθεια μιας οριζόντιας γλυφής που τον περιτρέχει, χωρίζεται σε δύο άνισα τμήματα. Το άνω τμήμα του, το κυμάτιο, κοσμείται με σπειρο3 μαίανδρο. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι ο σπειρομαίανδρος είναι θέμα που σπάνια κοσμεί το τμήμα αυ τό του άβακα κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο. Τα συνήθη θέματα είναι ραβδώσεις, σχηματοποιημέ νοι ελικόσχημοι βλαστοί ή σειρά λοξότμητων γλυφών σε σχήμα φύλλων. Το μέγεθος του κυματίου είναι υπερδιπλάσιο του κάτω τμήματος, που υπάρχει απλώς για να μας θυμίζει την κοίλη ταινία, η οποία μαζί με το κυμάτιο μέχρι τον 4ο αι. μ.χ. αποτελούσαν τα οργανι κά στοιχεία του άβακα 4. Στη μέση της κάθε πλευράς του προβάλλει το άνθος που κοσμείται με δύο ημίφυλλα άκανθας. Ο τεχνίτης έχει αποδώσει τα νεύρα των φύλλων με αβαθείς γλυφές. Το κιονόκρανο δεν έχει σπείρα. Τα τέσσερα ζεύγη της άκανθας της κάτω σει ράς είναι τοποθετημένα στον άξονα της κάθε πλευράς, ενώ τα τέσσερα ζεύγη της επάνω σειράς έχουν τοποθε τηθεί κάτω από τις γωνίες του άβακα 5. Η άκανθα των φύλλων είναι αδρότμητη. Η κατακόρυφη «ραφή» κα θώς και τα κεντρικά νεύρα τους δηλώνονται με μία στικτή γραμμή από οπές τρυπάνου, που ακολουθούν προσεκτικά τη φυσική διαμόρφωση και την κλίση του φύλλου. Παράλληλες προς αυτά γλυφές συμπληρώ νουν την απόδοση των φύλλων τα οποία χαρακτηρίζο νται για την ευλυγισία τους. Οι λοβοί των φύλλων σχίζονται σε δύο ή τρεις γλωσσίδες, ενώ η κορυφή κάθε φύλλου αναδιπλώνεται προς τα έξω. Το γεγονός ότι το κιονόκρανο δεν προέρχεται από χρονολογημένο μνημείο μας αναγκάζει να στηριχθού με, για τη χρονολόγηση του, στα τεχνοτροπικά και μορφολογικά στοιχεία που παρατηρούμε στο ίδιο το έργο. Η μορφή της άκανθας, η διαμόρφωση της κυρ τής επιφάνειας κάτω από το άνθος του άβακα, καθώς και η διαμόρφωση των στελεχών των εξωτερικών ελί κων με τη μορφή του «Lederblatt», είναι στοιχεία που μας βοηθούν σημαντικά στη χρονολόγηση. Το έργο παρουσιάζει ένα σύνολο προσεκτικά δουλεμέ νο. Ο τεχνίτης έχει πετύχει να αποδώσει αρκετά πει 152 στικά τα φύλλα της άκανθας, το δίπλωμα τους, που τα κάνει να φαίνονται ότι ξεκινούν από την ίδια κατακό ρυφη «ραφή», καθώς και την αναδίπλωση τους στην κορυφή και σχηματίζει έτσι μια μικρή διακοσμητική 6 έλικα. Οι γλωσσίδες του τμήματος των φύλλων που βρίσκε ται επάνω στον κάλαθο παρουσιάζουν μια ιδιομορφία: δεν αποσπώνται από αυτόν. Αντίθετα, παραμένουν προσκολλημένες επάνω του. Τα αιχμηρά άκρα τους, που είναι δοσμένα με ακρίβεια, συνάπτονται με τα άκρα των γειτονικών φύλλων και, έτσι, δημιουργούν τα χαρακτηριστικά γεωμετρικά σχέδια και τους ωοει δείς οφθαλμούς, ενώ οι τέσσερις οδόντες της άκανθας 7 προβάλλουν πάνω στο απολαξευμένο βάθος. Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι σύμφωνα με μια άποψη ο αριθ μός των οδόντων της άκανθας που προβάλλονται πάνω στο σκοτεινό βάθος αυξάνεται από δύο, που ήταν κατά τη διάρκεια του 5ου αι., σε τέσσερις ή έξι κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ιουστινιανού 8. Ό λ η η στεφάνη σχηματίζει ένα περίβλημα (μία μάσκα) επάνω στον κάλαθο. Αυτό, καθώς και η χρήση του τρυπάνου, που με συνεχείς οπές θέλει να δημιουργήσει την αντί θεση της άσπρης επιφάνειας πάνω στο σκούρο βάθος, προσδίδουν στο κιονόκρανο ζωγραφικό χαρακτήρα. Στο κιονόκρανο της Σάμου όμως, μαζί με το ζωγραφι κό χαρακτήρα, υπάρχει έντονη πλαστικότητα και δη μιουργείται η εντύπωση του βάθους. Αυτό επιτυγχάνε ται επειδή ένα μεγάλο τμήμα κάθε φύλλου αποκολλάται από τον κάλαθο και αναδιπλώνεται προς τα έξω. Η κίνηση αυτή των φύλλων δημιουργεί εξάλλου φωτει νές και βαθιά σκιασμένες επιφάνειες. Ο καλλιτέχνης, ακόμη και ο πιο τολμηρός, εκφράζε ται επηρεαζόμενος από τις τάσεις και τα ρεύματα της εποχής του. Βρισκόμαστε στο α' μισό του 6ου αι., μία εποχή που τη χαρακτηρίζει η έντονη προτίμηση στα διακοσμητικά στοιχεία και η εκζήτηση. Το συμμετρι κό αναδίπλωμα των φύλλων, του ενός αριστερά και του άλλου δεξιά, η ένωση των γλωσσίδων της άκαν θας, έτσι ώστε να σχηματιστούν τα σκιασμένα γεωμε τρικά σχέδια, ακόμη και η αναδίπλωση της άκρης κά θε φύλλου, που καταλήγει σε μία μικρή ιδιόμορφη έλικα, προδίδουν έφεση εκ μέρους του γλύπτη προς το διακοσμητικό και το περίτεχνο. Αυτό είναι κάτι που συμφωνεί απόλυτα με τις σταδιακές εξελίξεις και τις αλλαγές στη μορφή των γλυπτών έργων κατά την πε ρίοδο αυτή. Σε αντίθεση με τα κιονόκρανα με άκανθα «πεταλούδα» που έχουν ως τώρα περιγραφεί και που όλα ανεξαιρέ τως ανήκουν στο σύνθετο τύπο, ο τεχνίτης του κιονό κρανου της Σάμου έχει προτιμήσει τον κορινθιακό τύ πο, και μάλιστα έχει διαμορφώσει μια κυρτή ακόσμη τη προεξοχή στην επιφάνεια κάτω από το «άνθος» του
4 ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΟ ΜΕ ΑΚΑΝΘΑ «ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ» Εικ Κιονόκρανο στο Μουσείο Πυθαγορείου Σάμου. άβακα, χαρακτηριστικό που από τα γνωστά παραδείγματα ξέρουμε ότι συνδυαζόταν με την άκανθα στην κλασική της μορφή 9. Για τη χρονολόγηση αυτού του 2. Παρατηρούμε πως οι μικρές έλικες σταματούν σταδιακά να υπάρχουν κατά τη διάρκεια του 4ου αι. μ.χ. Βλ. σχετικά Pensabene, Ι capitelli, σ , αριθ , Sodini, Rapports, σ Το σπειρομαίανδρο, αντίθετα, βρίσκουμε συχνά να κοσμεί τα πλαίσια ψηφιδωτών δαπέδων. Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένα παραδείγματα: στον ελλαδικό χώρο, βλ. Πελεκανίδης-Ατζακά, Σύνταγμα, πίν. 10α, β, 15, 83, 90β, α, βορειότερα στους Στόβους, βλ. Ε. Kitzinger, A Survey of the Early Christian Town of Stobi, DOP 3 (1946), εικ. 183, 184, αλλά και στις πόλεις των ανατολικών επαρχιών, όπως η Αντιόχεια, βλ. Doro Levi, Antioch Mosaic Pavements, Princeton 1947, πίν. II b-c, V a-b, IX a, XVI d, XXVII b, XXXVII b, XLV a-b, LVIII e, g, LXX b-c, LXXXI b και LXXXIX a-b. Για το θέμα του σπειρομαιάνδρου βλ. Γ. Δημητροκάλλης, Παλαιοχριστιανικοί και βυζαντινοί μαίανδροι, Αθήνα 1982, σ. 121 κ.ε., καθώς και αναλυτική βιβλιογραφία. Πολύ αργότερα, το ίδιο αυτό θέμα του σπειρομαιάνδρου το συναντούμε στα εντοίχια ψηφιδωτά της παλαιολόγειας περιόδου, βλ. Η. Belting, C. Mango, D. Mouriki, The Mosaics and Frescoes of St. Mary Pammakaristos at Istanbul, Washington 1978, σ. 68, πίν. IX, εικ. 62, και σχετική βιβλιογραφία. Τα πρότυπα των τεχνιτών θα ήταν τα παλαιοχριστιανικά μωσαϊκά και γλυπτά. 4. Αυτό παρατηρείται και σε πολλά άλλα κιονόκρανα της παλαιοχριστιανικής περιόδου, όπως σε ένα κιονόκρανο της βασιλικής Α των Φιλίππων και ένα κιονόκρανο του Μουσείου Κωνσταντινουπόλεως, βλ. Ορλάνδος, Βασιλική, II, σ , εικ. 233 και Τα κιονόκρανα με άκανθα «πεταλούδα» αποτελούν μια μικρότερη ομάδα της κατηγορίας των κιονόκρανων με «ανεμιζόμενα» φύλλα. Τα κιονόκρανα με «ανεμιζόμενα» φύλλα παρουσιάζονται για πρώτη φορά την εποχή των Σεβήρων (τέλη 2ου-3ος αι. μ.χ.). Τον τύπο αυτό βρίσκουμε σε τέσσερα κιονόκρανα των Προπυλαίων της Κυρήνης κτισμένων από το Σεπτίμιο Σεβήρο κοντά στην αγορά του Τραϊανού, βλ. Η. Sichtermann, Archäologische Funde und Forschungen in der Kyrenaika, AA 1959, στ. 2'75-276, εικ , S. Stucchi, Architettura Cirenaica, Roma 1975, σ. 272, εικ. 271, 272. Κατά τη διάρκεια του 5ου αι. παρατηρείται μια αναβίωση του τύπου αυτού των κιονόκρανων σε διαφορετικά σημεία της αυτοκρατορίας και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Έτσι, λίγο μετά τα μέσα του 5ου αι., ο τύπος εμφανίζεται στη Βόρεια Συρία και όχι μόνο στα αστικά κέντρα, όπως είναι η Αντιόχεια ή η Απάμεια τα κιονόκρανα των επαρχιακών εκκλησιών, αν και κατασκευασμένα από ντόπιους τεχνίτες, επαναλαμβάνουν τον ίδιο τύπο: Ch. S trübe, Baudekoration in Kirchen des Nordsyrischen Kalksteinmassivs, AA 1978, σ Προς το τέλος του 5ου και τις πρώτες δεκαετίες του 6ου αι. ο τύπος αυτός υπάρχει σίγουρα στη Ραβέννα, Deichmann, Ravenna Ι, σ Στον ελλαδικό χώρο τα παλαιότερα κιονόκρανα αυτού του τύπου χρονολογούνται κατά μία άποψη στα τέλη του 4ου ή τις αρχές του 5ου αι., βλ. Πελεκανίδης, Μελέτες, σ Οι πιθανές σχέσεις ανάμεσα στη Συρία και τη Θεσσαλονίκη ή, ακόμη, η μετάδοση του τύπου αυτού από την τελευταία προς την Πρωτεύουσα δεν μπορούν, λόγω έλλειψης στοιχείων, να αποδειχθούν, βλ. σχετικά Sodini, Rapports, σ Πρόκειται για ένα στοιχείο που παρουσιάζεται για πρώτη φορά σε κιονόκρανα με ανεμιζόμενα φύλλα, όπως αυτά του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης, Σωτηρίου, Άγιος Δημήτριος, σ πίν. 43 β, Ορλάνδος, Βασιλική, II, σ. 301, εικ. 253, και τα κιονόκρανα της Αγίας Παρασκευής στη Χαλκίδα, Kautzsch, Kapitellstudien, πίν. 29, 465. Το στοιχείο αυτό παρατηρείται επίσης σε όλα τα κιονόκρανα με άκανθα «πεταλούδα», π.χ. τα κιονόκρανα της Ραβέννας, Deichmann, Ravenna Ι, σ. 65, εικ. 38, 39, και Ravenna II. σ. 327 κ.ε., εικ Τα κιονόκρανα της κάτω σειράς της αψίδας του Θεοδοσίου στην Κωνσταντινούπολη, που χρονολογείται γύρω στα 393, παρουσιάζουν αυτή την ιδιομορφία για πρώτη φορά, R. Naumann, IstMitt 26 (1976), σ , Kautzsch, Kapitellstudien, σ. 40 κ.ε., πίν. 11, 154 b και e καθώς και εικ. 1 και 2. Έχει υποστηριχθεί ότι οι τεχνίτες της Πρωτεύουσας επηρεάστηκαν ως προς αυτό από κιονόκρανα της Μικράς Ασίας, που χρονολογούνται γύρω στο 2ο αι. μ. Χ., βλ. Be tsch, The History, σ Betsch, The History, σ , εικ. 46, 91, 93, , Σ' αυτό τον τύπο ανήκουν τα κιονόκρανα του ναυαγίου του Marzamemi: G. Kapitän, Elementi architettonici per una basilica dal relitto navale del VI secolo di Marzamemi, CorsiRav 27 (1980), σ , εικ. 6-7, της βασιλικής Α του Latrun: W. Widrig, Two Churches at Latrun in Cyrenaica, BSR 46 (1978), , πίν. Va, τα κιονόκρανα του Μαρτυρίου του Κοδράτου στην Κόρινθο: Pallas, Monuments, σ , εικ. 111, και ένα κιονόκρανο από την ανασκαφή Παντανάσσης Φιλιππιάδος: Π. Βοκοτόπουλος. Ανασκαφή Παντανάσσης Φιλιππιάδος, 1976, AAA Χ (1977), σ. 161, εικ
5 ΝΑΤΑΛΙΑ ΠΟΥΛΟΥ-ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ τύπου των κιονόκρανων έχουν διατυπωθεί διαφορετικές απόψεις. Ο Kautzsch ονόμασε Abdachung der Kernmasse αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό και την ομάδα των κιονόκρανων αυτών τύπο VII 10. Ο Γερμανός ερευνητής τοποθετεί τα χρονολογικά όρια του τύπου αυτού στο β' μισό του 5ου αι. μ.χ.". Διαφορετική είναι η άποψη του J. Ρ. Sodini, ο οποίος, βασιζόμενος στα κιονόκρανα του ναυαγίου του Marzamemi 12 και τα κιονόκρανα της βασιλικής Α του Latrun 13, τοποθετεί χρονικά τον τύπο αυτό των κιονόκρανων στο α' μισό του 6ου αι. μ.χ. Υπέρ της άποψης αυτής συνηγορεί και το γεγονός ότι στα διπλά κιονόκρανα της Κωνσταντινούπολης πολύ συχνά συναντάμε το κορινθιακό κιονόκρανο του τύπου VII στη μία όψη και την άκανθα «πεταλούδα» ή προσωπεία πλαισιωμένα με φυλλώματα στην άλλη, δύο διακοσμητικά θέματα χαρακτηριστικά του α' μισού του 6ου αι. 14. Σύμφωνος για μία ύστερη χρονολόγηση των κιονόκρανων αυτού του τύπου είναι και ο Betsch, ο οποίος υποστηρίζει ότι η κατασκευή αυτού του τύπου θα πρέπει να άρχισε λίγο πριν από το 520 και συνέχισε κατά την ιουστινιάνεια περίοδο, δηλαδή γύρω στο μ.χ. 15. Όμως, στο κιονόκρανο που μελετάμε, συναντάμε και ένα άλλο μορφολογικό στοιχείο που θα μπορούσε να μας βοηθήσει στη χρονολόγηση: το σχηματισμό των στελεχών των εξωτερικών ελίκων με τη μορφή του Lederblatt, όπως των κιονόκρανων του τύπου IV του Kautzsch. Έχουν δηλαδή, τα στελέχη των ελίκων τη μορφή ενός μεγάλου φύλλου, που φαίνεται να βγαίνει από τον κάλαθο και να τυλίγεται κάτω από τις γωνίες του άβακα. Σύμφωνα με τον Kautzsch τα κιονόκρανα αυτού του τύπου ανήκουν στο β' μισό του 5ου αι. μ.χ. 16. Το γεγονός όμως ότι κιονόκρανα του τύπου IV έχουν βρεθεί στους Φιλίππους (βασιλική Α) μαζί με τα κιονόκρανα του τύπου VI (μορφή λύρας) 17, στην Αμφίπολη (βασιλική Α), όπου συνυπάρχουν με δίζωνα κιονόκρανα 18, και στο ναυάγιο του Marzamemi, που χρονολογείται κατά την ιουστινιάνεια περίοδο 19, μας επιτρέπει να πιθανολογήσουμε τη χρονολογία κατασκευής τους και μετά τα τέλη του 5ου αι. μ.χ. 20. Το ίδιο μορφολογικό στοιχείο παρατηρούμε σε ένα διπλό κιονόκρανο από την Αντιόχεια, που έχει παρουσιαστεί το 1940 από τον Deichmann 21. Στη μια όψη βλέπουμε ένα κιονόκρανο με έλικες τύπου Lederblatt, ενώ η άλλη έχει τη μορφή επίκρανου, το οποίο είναι στολισμένο με την à jour τεχνική και τοποθετείται χρονικά μετά το 520 μ.χ. Η εύρεση και δημοσίευση αυτού του κιονόκρανου από τον Deichmann είναι πολύ σημαντική και συντελεί στην ακριβέστερη χρονολόγηση του τύπου IV του Kautzsch. Ο συνδυασμός των δύο στοιχείων, δηλαδή του Lederblatt με την à jour τεχνική, με Εικ. 3. Ραβέννα. Κιονόκρανο στο Museo Nazionale (F. W. Deichmann, Ravenna Ι, εικ. 37). την οποία είναι διακοσμημένο το επίκρανο, επιτρέπει τη χρονολόγηση του τύπου IV και κατά τη διάρκεια του α' μισού του 6ου αι. μ.χ. Παρατηρούμε λοιπόν ότι τα επιμέρους μορφολογικά στοιχεία του κιονόκρανου, καθώς και τα τεχνοτροπικά στοιχεία της άκανθας, τοποθετούν την κατασκευή του έργου στην ιουστινιάνεια περίοδο και πάντως όχι πριν από το 520 μ.χ. Τα στοιχεία που μας δίνονται από τη μελέτη των αρχιτεκτονικών μνημείων του νησιού συνηγορούν γγ αυτή τη χρονολόγηση. Έχουμε δηλαδή καταλήξει στο συμπέρασμα ότι σε βασιλικές της Σάμου (βασιλική στα Τρία Δόντια, βασιλική Κάστρου) παρατηρείται μια φάση ανοικοδόμησης, η οποία χρονικά τοποθετείται στα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Ιουστινιανού και μετά 22. Δεν μπορούμε βέβαια να αποκλείσουμε τελείως την πιθανότητα το συγκεκριμένο κιονόκρανο να μην προέρχεται από μνημείο της νήσου αλλά να έχει μεταφερθεί εκεί. Β.' Θεωρήσαμε ότι ήταν αναγκαία μια σύντομη αναφορά στα ήδη γνωστά παραδείγματα με άκανθα «πεταλούδα» προκειμένου να διευκολυνθεί η ένταξη του κιονόκρανου της Σάμου σ' αυτή την ομάδα. Ι. Ραβέννα. Το γεγονός ότι στη Ραβέννα έχουν βρεθεί τα μόνα ακριβώς χρονολογημένα παραδείγματα, μας επιβάλλει να αρχίσουμε την εξέταση από τα κιονόκρανα που βρίσκονται σε αυτή την πόλη. Η μελέτη του Deichmann για τα παλαιοχριστιανικά μνημεία της παραμένει θεμελιώδης 23. Από την εκκλησία S. Andrea dei Goti, κτισμένη από το Θεοδώριχο και κατεστραμμένη από τους Βενετούς το 1453, προέρχονται συνολικά δέκα σύνθετα κιονόκρανα, από τα οποία τα έξι φέρουν το μονόγραμμα του Θεοδώριχου του Μεγάλου. Από αυτά τα τρία βρίσκο- 154
6 ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΟ ΜΕ ΑΚΑΝΘΑ «ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ» Εικ. 4. Ραβέννα. Κιονόκρανο στην Piazza del Popolo (F. W. Deichmann, Ravenna Ι, εικ. 35). νται στο Εθνικό Μουσείο της Ραβέννας (αριθ. ευρ. 738, 739, 740) (Εικ. 3), ενώ τα υπόλοιπα επτά μπορεί κανείς να τα δει, σε δεύτερη χρήση, στο Palazzo Veneziano της Piazza del Popolo 24 (Εικ. 4). Το μονόγραμμα του Θεοδώριχου του Μεγάλου μας βοηθά στη χρονολόγηση των κιονόκρανων μετά το 493, έτος κατά το οποίο έγινε ηγεμόνας της Ραβέννας και οπωσδήποτε πριν από το 526, έτος θανάτου του. Όπως πολύ σωστά παρατήρησε ο Deichmann, πρόκειται για κιονόκρανα σπάνια, έργα των καλύτερων εργαστηρίων της Πρωτεύουσας 25. Η άκανθα είναι λεπτότμητη, όχι όμως σε όλα. Σε ένα κιονόκρανο του Palazzo Veneziano 26 (Εικ. 5), αυτό που κοσμεί τον τρίτο κίονα από δυτικά, η άκανθα παρουσιάζει την εξής ιδιομορφία: το τμήμα των φύλλων της που αποκολλάται από τον κάλαθο είναι αδρότμητο. Το τρυπάνι χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει τα κεντρικά φυτικά νεύρα, ενώ οι γλωσσίδες των φύλλων ενώνονται σχηματίζοντας γεωμετρικά σχέδια πάνω στο σκούρο βάθος. Λεπτότμητη, αντίθετα, είναι η άκανθα του τμήματος των φύλλων που διαγράφεται πάνω στην επιφάνεια του κάλαθου. Εδώ η συχνή χρήση του τρυπάνου έχει σαν αποτέλεσμα να προβάλλονται στο σκούρο βάθος τα λεπτεπίλεπτα, σχεδόν εξαϋλωμένα φύλλα της άκανθας. Το γεγονός ότι οι δύο παραλλαγές της άκανθας, δηλαδή η λεπτότμητη και η αδρότμητη, συνυπάρχουν όχι απλώς σε διαφορετικά κιονόκρανα της ίδιας εκκλησίας, αλλά στο ίδιο κιονόκρανο, μας βεβαιώνει, για μια ακόμη φορά, για τη σύγχρονη χρησιμοποίηση των δύο αυτών τεχνικών κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων δεκαετιών του 6ου αι. 27. Στην εκκλησία του S. Apollinare in Classe βλέπει κανείς in situ τα είκοσι τέσσερα ωραία κιονόκρανα με άκανθα «πεταλούδα» να στολίζουν τους κίονες του ναού φτιαγμένους από προκοννήσιο μάρμαρο. Ο ναός, που άρχισε να κτίζεται το , τελείωσε το 549. Η κατασκευή των κιονόκρανων έχει τοποθετηθεί γύρω 10. Ακολουθήσαμε την τυπολογία του Kautzsch, γιατί παρά τις ελλείψεις της, αφ' ενός δεν υπάρχει άλλη νεότερη, αφ' ετέρου είναι γενικώς παραδεκτή. 11. Kautzsch, Kapitellstudien, σ Kapitän, ό.π., σ , εικ Widrig, ό.π., σ , πίν. V a. 14. Για τα κιονόκρανα με προσωπεία, βλ. F. W. Deichmann, Zu einigen spätantiken Figuralkapitellen, ΔΧΑΕ, περ. Δ' τ. Δ' ( ), σ (ο Deichmann χρονολογεί τα κιονόκρανα με προσωπεία στο α' μισό του 6ου αι.) βλ. και Sodini, Rapports, σ. 36, υποσημ Betsch, The History, σ και Kautzsch, Kapitellstudien, σ. 56 κ.ε. 17. Lemerle, Philippes, σ. 405, πίν. XI και XXVIII, Pallas, Monuments, σ. 41, εικ. 22 και Kapitän, ό.π., σ. 89, υποσημ. 14 και σ ΓΓ αυτό το θέμα βλ. Sodini, Rapports, σ F. W. Deichmann, Beobachtungen zur frühchristlichen Architektur in Syrien, AA 1940, στ , εικ Poulou-Papadimitriou, Samos paléochrétienne, σ. 66, 76-77, 385 κ.ε. 23. Deichmann, Ravenna I, Ravenna II, 1, Ravenna II, 2, Ravenna III. 24. Σύμφωνα με τον Deichmann, από την ίδια κατεστραμμένη εκκλησία πιθανώς προέρχονται άλλα δύο κιονόκρανα του ιδίου τύπου, από τα οποία το ένα βρίσκεται σε ένα παρεκκλήσιο του Cesato, ενώ το άλλο στη villa Massari, στο Fabriago di Lugo, προάστιο, λίγο έξω από τη Ravenna, βλ. Deichmann, Ravenna II, σ Deichmann, Ravenna Ι, σ Deichmann, Ravenna II, σ. 328, αριθ. 4, εικ. 58, και Ravenna Ι, εικ. 36. Farioli, Corpus III, σ. 31, αριθ. 41, εικ Deichmann, Ravenna Ι, σ. 65 κ.ε. Την ίδια άποψη έχει και ο Kautzsch, βλ. Kautzsch, Kapitellstudien, σ
7 ΝΑΤΑΛΙΑ ΠΟΥΛΟΥ-ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ στο Αυτά τα κιονόκρανα είναι επίσης σύνθετα (Εικ. 6). Η άκανθα είναι λεπτότμητη και πολύ ωραία δουλεμένη. Το τρυπάνι έχει χρησιμοποιηθεί με προσοχή και επιμέλεια για να δηλώσει όλες τις λεπτομέρειες, με μια σαφή διακοσμητική διάθεση. Ακόμη και στη μικρή έλικα διακρίνονται όχι απλές οπές τρυπάνου, αλλά γλωσσίδες άκανθας να περιστρέφονται κυκλικά. Εχει ήδη υποστηριχθεί η καταγωγή του τύπου αυτού των κιονόκρανων από την Κωνσταντινούπολη 29. Βέβαια, θα ήταν δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι τα λεπτοδουλεμένα κιονόκρανα των εκκλησιών της Ραβέννας μεταφέρθηκαν τελειωμένα από την Πρ(οτεύουσα. Είναι πολύ πιθανότερο τεχνίτες από την Κωνσταντινούπολη να ταξίδεψαν μέχρι τη Ραβέννα για να κάνουν επιτόπου τα θαυμάσια έργα γλυπτικής, παραδείγματα των οποίων αναφέραμε 30. Η. Κωνσταντινούπολη. Κανένα από τα μέχρι σήμερα γνωστά παραδείγματα που βρέθηκαν στην Κωνσταντινούπολη δεν έχει τη μορφή και την τεχνοτροπία των κιονόκρανων της Ραβέννας. Τέσσερα κιονόκρανα διπλής όψεως, από τα οποία δύο βρίσκονται στον κήπο του Αρχαιολογικού Μουσείου 31 και δύο στην Κινστέρνα ΙΟ 32, παρουσιάζουν στην μία τους όψη σύνθετο κιονόκρανο με άκανθα «πεταλούδα», ενώ η άλλη είναι διακοσμημένη με κορινθιακό κιονόκρανο του τύπου VII με αδρότμητη άκανθα. Τα τεχνοτροπικά στοιχεία που παρουσιάζει η άκανθα των διπλών κιονόκρανων της Κωνσταντινούπολης είναι κοινά με του κιονόκρανου που μελετάμε: παρατηρούμε δηλαδή παρόμοια χρήση του τρυπανιού (στα κιονόκρανα της Πρωτεύουσας το τρυπάνι δηλώνει με στικτή γραμμή μόνο το κεντρικό νεύρο κάθε φύλλου), όμοια διαμόρφωση των εγκοπών της ακμής καθώς και των φυτικών νεύρων. Ακόμη και η γενική εντύπωση που μας δίνουν τα κιονόκρανα της Κωνσταντινούπολης μοιάζει με αυτή του κιονόκρανου της Σάμου. Οι τεχνίτες των κιονόκρανων αυτών δούλεψαν με την ίδια τεχνική και κατάφεραν να δώσουν μια άκανθα αρκετά ζωντανή και χυμώδη, χαρακτηριστική για την ευλυγισία της, που περιβάλλει με χάρη τον κάλαθο. Αυτά τα στοιχεία μας επιτρέπουν να υποθέσουμε ότι το κιονόκρανο της Σάμου ίσως δουλεύτηκε στο ίδιο εργαστήριο με τα κιονόκρανα της Κωνσταντινούπολης. III. Σε μια τρίτη ομάδα έχουμε περιλάβει όλα τα κιονόκρανα, στα οποία η άκανθα «πεταλούδα» δεν κοσμεί όλο το έργο αλλά αποτελεί απλώς ένα από τα επιμέρους διακοσμητικά στοιχεία του. Κωνσταντι νούπολ η Δύο κιονόκρανα που βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο κοσμούνται με σεραφείμ στις γωνίες, ενώ στις όψεις τρία ζεύγη φύλλων λεπτότμητης άκανθας «πεταλούδας» πλαισιώνουν ένα έξεργο κομβίο 33. Κυρίως Ελλάδα α) Στην εκκλησία της Αγίας Θεοδώρας της Άρτας βρίσκονται τέσσερα σύνθετα κιονόκρανα, πιθανότατα από τη Νικόπολη. Ενώ η κάτω ζώνη κοσμείται με μία σειρά όρθιων φύλλων αδρότμητης άκανθας, η επάνω σειρά φέρει τέσσερα ζεύγη φύλλων λεπτότμητης άκανθας που έχει τη μορφή της άκανθας «πεταλούδας» (Εικ. 7) 34. β) Σε ένα διζωνο κιονόκρανο από την Πρέβεζα τα τέσσερα ζεύγη φύλλων της άκανθας «πεταλούδας», που είναι λεπτότμητα κοσμούν την κάτω ζώνη, ενώ στην επάνω βλέπουμε περιστέρια στις τέσσερις γωνίες κάτω από τον άβακα 35. γ) Ένα ζεύγος φύλλων άκανθας «πεταλούδας» στολίζει ένα επίκρανο του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών, το οποίο προέρχεται από την Ακρόπολη και έχει χρονολογηθεί «γύρω στα 500» 36. Ο Kitzinger, βασιζόμενος στη μορφή των πουλιών που στηρίζουν τον άβακα του κιονόκρανου της Πρέβεζας, υποστηρίζει ότι το έργο, που ανήκει χρονολογικά στον 6ο αι., είναι προϊόν επαρχιακού εργαστηρίου. Ο Deichmann επίσης έχει υποστηρίξει την ίδια άποψη, στηριζόμενος όμως στη μορφή της άκανθας «πεταλούδας». Σύμφωνα με τον ίδιο ερευνητή ο τεχνίτης του κιονόκρανου της Πρέβεζας προσπάθησε να αποδώσει όσο πιστότερα ήταν δυνατόν την άκανθα «πεταλούδα», χωρίς όμως να έχει απόλυτη επιτυχία. Η άκανθα του κιονόκρανου της Πρέβεζας πλησιάζει την άκανθα «πεταλούδα» των προϊόντων της Κωνσταντινούπολης, δεν μπορούμε να πούμε όμως ότι είναι η ίδια 37. Έργο επαρχιακού εργαστηρίου ίσως είναι και το επίκρανο του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών. Και σε αυτό ο τεχνίτης προσπάθησε να μιμηθεί την άκανθα «πεταλούδα». Το αποτέλεσμα όμως δεν θυμίζει σε τίποτα την άκανθα των κιονόκρανων της Κωνσταντινούπολης, της Ραβέννας ή της Σάμου. Εδώ βλέπουμε δύο φύλλα αδρότμητης άκανθας να γέρνουν συμμετρικά, χωρίς όμως να υπάρχει η «ραφή» που χαρακτηρίζει την άκανθα των άλλων κιονόκρανων. Είναι φανερό ότι η ακριβής χρονολόγηση όλων αυτών των κιονόκρανων με μόνο στοιχείο την τεχνική της άκανθας είναι δύσκολη. Βρισκόμαστε στο α' μισό του 6ου αι., εποχή κατά την οποία οι γλύπτες χρησιμοποιούν, χωρίς να κωλύονται, διαφορετικές τεχνοτροπίες για να κοσμήσουν τα έργα τους. Παρατηρούμε όμως ότι οι τεχνίτες συνδυάζουν με μεγάλη ελευθερία, τώρα για πρώτη φορά, νέες μορφές άλλοτε με παλαιοί 56
8 ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΟ ΜΕ ΑΚΑΝΘΑ «ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ» Εικ. 6. Ραβέννα. Κιονόκρανο στο S. Apollinare in Classe (Fa ri ο li, Corpus HI, εικ. 40). τερους και άλλοτε με νεότερους τύπους κιονόκρανων. Τα διπλής όψεως κιονόκρανα της Κωνσταντινούπολης και της Αντιόχειας, καθώς και το κιονόκρανο της Σάμου, επιβεβαιώνουν ακριβώς αυτό το γεγονός. Στα κιονόκρανα διπλής όψεως, συγκεκριμένα, παρατηρούμε ότι γίνεται μία πρώτη προσπάθεια ένταξης της νέας μορφής άκανθας στο κορινθιακό κιονόκρανο. Όμως ο τεχνίτης, παρόλο που χρησιμοποιεί τα στοιχεία αυτά στο ίδιο κιονόκρανο, τα βάζει σε διαφορετικές όψεις. Αυτή την καινοτομία τολμά ο γλύπτης του κιονόκρανου που μελετάμε: το κορινθιακό κιονόκρανο ενός σπάνιου τύπου (τύπος VII) συνδυάζεται για πρώτη φορά με την άκανθα «πεταλούδα», χαρακτηριστική των σύνθετων κιονόκρανων. Τα έργα που αναφέραμε χρονολογούνται από τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 5ου αι. έως και τα μέσα του 6ου αι. μ.χ. Κιονόκρανα του Palazzo Veneziano και του Museo Nazionale της Ραβέννας με το μονόγραμμα του Θεοδώριχου του Μεγάλου Διπλά κιονόκρανα της Κωνσταντινούπολης Κιονόκρανο της Σάμου Κιονόκρανα του S. Apollinare in Classe Κιονόκρανα της Αγίας Θεοδώρας στην Άρτα και κιονόκρανο της Πρέβεζας μ.χ μ.χ. 520 και μετά (ιουστινιάνεια περίοδος) μ.χ. α' μισό του 6ου αι. Εικ. 7. Άρτα. Κιονόκρανο στην Αγία Θεοδώρα. Παρατηρούμε λοιπόν ότι η περίοδος παραγωγής κιονόκρανων με άκανθα «πεταλούδα» ήταν σχετικά μικρή. Η άποψη αυτή επιμαρτυρείται και από το μικρό αριθμό έργων που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα. Είναι 28. Betsch, The History, σ Ο Deichmann χρονολογεί τα κιονόκρανα του S. Apollinare in Classe κατά είκοσι χρόνια αργότερα από αυτά του S. Andrea dei Goti, βλ. Deichmann, Ravenna II, σ Kautzsch, Kapitellstudien, σ Deichmann, Ravenna Ι, σ. 65. Mango, Byzantine Architecture, σ , εικ Betsch, The History, σ και Σύμφωνα με τον Deichmann, και τα κιονόκρανα του Αρχαιολογικού Μουσείου της Κωνσταντινούπολης προέρχονται από την Κιστέρνα 10, βλ. Deichmann, ό.π. (υποσημ. 14), σ. 76, πίν. 26, 6a. 32. Τα κιονόκρανα της Κιστέρνας 10, που ήταν αρχικά, σύμφωνα με τον Kautzsch, πέντε, χρονολογούνται από τον ίδιο στις αρχές του 6ου αι. μ.χ., βλ. Kautzsch, Kapitellstudien, σ. 149 κ.ε., αριθ. 471, πίν. 29, Betsch, The History, σ. 104 και 226, εικ , όπου αναφέρονται επίσης πέντε κιονόκρανα διπλής όψεως. 33. Για τα κιονόκρανα αυτά, που έχουν χρονολογηθεί στον 6ο αι. μ.χ., βλ. Mendel, Catalogue, II, σ , αριθ. 746 και 747, L. Bréhier, Sculpture iconographique, BSHAR XI (1924), σ. 8, Μπούρα, Ο γλυπτός διάκοσμος, σ. 76, πίν Α. Ορλάνδος, Η Αγία Θεοδώρα της Άρτης, ΑΒΜΕ Β' (1936), σ. 97, εικ. 7. Sod ini, Rapports, σ Ε. Kitzinger, The Horse and Lion Tapestry at Dumbarton Oaks, DOP 3 (1946), σ. 17 κ.ε. Για το ίδιο κιονόκρανο βλ. Η. W. Inwood, The Erechtheion at Athens, 1819, σ. 161, πίν. 39, J. Strzygowski, Die Akropolis in altbyzantinischer Zeit, AM 14 (1889), σ. 288, Kautzsch, Kapitellstudien,σ. 155, αριθ. 483, Ορλάνδος, Βασιλική, II, σ. 302, εικ. 257, Deichmann, ό.π. (υποσημ. 14), σ. 76, Sodini, Rapports, σ. 53, J. Kramer, Skulpturen mit Adlerfiguren am Bauten des 5. Jahrhunderts nach Christi in Konstantinopel, Köln 1968, σ Μ. Παναγιωτίδη, Βυζαντινά κιονόκρανα με ανάγλυφα ζώα, ΔΧΑΕ,περ.Δ' τ. ΣΤ' ( ), σ. 98, πίν. 34α. Strzygowski, ό.π., σ. 286, εικ. 5. Ορλάνδος, Βασιλική, II, σ Deichmann, ό.π. (υποσημ. 14), σ. 76. Sodini, Rapports, σ
9 ΝΑΤΑΛΙΑ ΠΟΥΛΟΥ-ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ γεγονός ότι έχουμε να κάνουμε με μια μορφή άκανθας που απαιτεί μεγάλη επιδεξιότητα στην εκτέλεση και ως εκ τούτου δεν είναι από τις περιπτώσεις εκείνες που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να κοσμήσουν κιονόκρανα προορισμένα για «μαζική παραγωγή». ΓΓ αυτό ακριβώς το λόγο τα κιονόκρανα που παρήχθησαν πρέπει να ήταν φτιαγμένα για κτίσματα μεγαλοπρεπή, στα οποία θα είχαν εργαστεί οι καλύτεροι τεχνίτες, σταλμένοι ίσως από την Πρωτεύουσα. Το παράδειγμα των κιονόκρανων του S. Apollinare in Classe της Ραβέννας είναι χαρακτηριστικό. Με την ανακάλυψη του κιονόκρανου της Σάμου ενισχύεται ακόμη περισσότερο η άποψη, σύμφωνα με την οποία τα πρότυπα του τύπου αυτού πρέπει να αναζητηθούν στην Κωνσταντινούπολη και όχι στη Ραβέννα. Είναι γνωστό εξάλλου το γεγονός ότι τα πρότυπα των αρχιτεκτονικών μορφών αποστέλλονταν από την Κωνσταντινούπολη σε όλες τις επαρχίες, ακόμη και τις πιο απομακρυσμένες. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, τα γλυπτά μέλη άλλοτε αποστέλλονταν έτοιμα, άλλοτε πάλι μισοτελειωμένα και έπαιρναν επιτόπου την οριστική τους μορφή από τεχνίτες των εργαστηρίων της Πρωτεύουσας ή από ντόπιους συναδέλφους τους. Τα ευρήματα των ανασκαφών από τις πόλεις των παραλίων του Αιγαίου Πελάγους ή της Βόρειας Αφρικής, που είναι φτιαγμένα από μάρμαρο Προκοννήσου 38 ή από μάρμαρο άλλων περιοχών, όπως της Θάσου 39, ή τα ευρήματα του ναυαγίου του Marzamemi 40 πιστοποιούν την ήδη υπάρχουσα υπόθεση. Τα μισοτελειωμένα γλυπτά από προκοννήσιο μάρμαρο, που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των ανασκαφών της βασιλικής του Λεχαίου 41, επιτρέπουν να υποθέσουμε ότι μερικά αρχιτεκτονικά μέλη έπαιρναν επιτόπου την οριστική τους μορφή, όπως ήδη τονίσαμε παραπάνω. Το κιονόκρανο της Σάμου είναι, κατά πάσα πιθανότητα, προϊόν των εργαστηρίων της Κωνσταντινούπολης. Αυτό αποδεικνύεται από την τεχνοτροπική ομοιότητα του με τα κιονόκρανα του κήπου του Αρχαιολογικού Μουσείου και της Κινστέρνας 10. Το λευκό μάρμαρο με τις γκρίζες φλέβες είναι πιθανόν Προκοννήσου, χωρίς όμως να μπορούμε να το υποστηρίξουμε με απόλυτη βεβαιότητα. Έχει εξάλλου αποδειχθεί σε παλαιότερη μελέτη μας ότι πολλά από τα γλυπτά αρχιτεκτονικά μέλη των παλαιοχριστιανικών βασιλικών της Σάμου είναι προϊόντα των εργαστηρίων της Κωνσταντινούπολης ενώ άλλα τα αντιγράφουν πιστά J. Β. Ward- Per kins, Tripolitania and the Marble Trade, JRS 41 (1951), a W. H. Widrig- R. G ο odchi Id, The West Church at Apollonia in Cyrenaica, BSR 28 (1960), σ J. Hermann - J. P. Sodini, Exportations de marbre thasien à l'époque paléochrétienne: le cas des chapiteaux ioniques, BCH CI (1977), II, σ. 481 κ.ε. 40. Kapitän, ό.π. (υποσημ. 9), σ J. Ρ. Sodini, Remarques sur la sculpture architecturale d'attique, de Béotie et du Péloponnèse à l'époque paléochrétienne, BCH CI (1977), II, σ. 425 κ.ε. 42. Poulou-Papadimitriou, Samos paléochrétienne, σ Natalia Poulou-Papadimitriou AN EARLY CHRISTIAN CAPITAL WITH "BUTTERFLY ACANTHUS" FROM SAMOS 1 he capital discussed in this paper belongs to a small group of "butterfly acanthus" capitals, which are all dated to the Early Christian period. It was found lying in the countryside and is now on display in the Archaeological Collection of Samos. It is essentially a Corinthian capital with two zones of four pairs of "butterfly acanthus" leaves. The outer volutes have lost all traces of plasticity, and the inner ones are omitted; the abacus is decorated with a wave maeander. The capital is on the whole carefully executed. Part of the acanthus leaves are modelled on the surface of the calathus with free ends forming a wreath around them. The capital belongs to Kautzsch's type VII, and the outer volutes are rendered in the form of a "Lederblatt". The stylistic features of this capital all suggest a date in the reign of Justinian. Other examples from this same group, in Ravenna, Constantinople and Mainland Greece may be dated to the late 5th and first half of the 6th centuries. Their models are to be sought in Constantinople, and the examples found in Greece may be attributed to local workshops. 158
Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας
Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας Τομ. 14, 1989 Παλαιοχριστιανικό κιονόκρανο με άκανθα «πεταλούδα» από τη Σάμο ΠΟΥΛΟΥΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Ναταλία http://dx.doi.org/10.12681/dchae.1011 Copyright 1989
ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΤΗΣ ΡΟΤΟΝΤΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕΡΟΣ Α'. ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΑ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ*
ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΤΗΣ ΡΟΤΟΝΤΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕΡΟΣ Α'. ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΑ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ* Στον υπαίθριο χώρο γύρω άπό τή Ροτόντα ("Αγιος Γεώργιος) έχει συγκεντρωθεί κατά καιρούς ένα πλήθος γλυπτών,
ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΤΗΣ ΡΟΤΟΝΤΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΜΕΡΟΣ Βλ ΙΩΝΙΚΑ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΑ* ΙΩΝΙΚΑ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΑ ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΘΗΜΑ
ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΤΗΣ ΡΟΤΟΝΤΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΜΕΡΟΣ Βλ ΙΩΝΙΚΑ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΑ* Στή Συλλογή τής Ροτόντας υπάρχει ένας μεγάλος άριθμός ιωνικών κιονοκράνων. Τό μεγαλύτερο μέρος προέρχεται από την παλαιοχριστιανική
ΣΚΟΠΟΣ: Η σύνδεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας με το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία ενός πολιτισμού.
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ (file://localhost/c:/documents%20and%20settings/user/επιφάνεια%20εργασίας/κ έντρο%20εξ%20αποστάσεως%20επιμόρφωσης%20- %20Παιδαγωγικό%20Ινστιτούτο.mht) Κέντρο Εξ Αποστάσεως Επιμόρφωσης
Μακεδονικά. Τομ. 19, Κιονόκρανα της συλλογής της Ροτόντας Θεσσαλονίκης: μέρος Α' Κορινθιακά κιονόκρανα και παραλλαγές
Μακεδονικά Τομ. 19, 1979 Κιονόκρανα της συλλογής της Ροτόντας Θεσσαλονίκης: μέρος Α' Κορινθιακά κιονόκρανα και παραλλαγές Μαυροπούλου-Τσιούμη Χ. Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης Παπανικόλα-Μπακιρτζή
01 Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ
Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ Το περίτεχνο τέμπλο του Αγίου Γεωργίου με τα πλευρικά τμήματά του Α Ν Α Δ Ε Ι Ξ Η Τ Ω Ν Μ Ε Τ Α Β Υ Ζ Α Ν Τ Ι Ν Ω Ν Μ Ν Η Μ Ε
ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ
ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η μονή της Παναγίας Σκριπού της Ορχομενιώτισσας της Βοιωτίας, κοντά στον αρχαίο Ορχομενό, περιλαμβάνει το πιο σημαντικό
Η θεώρηση και επεξεργασία του θέματος οφείλει να γίνεται κυρίως από αρχιτεκτονικής απόψεως. Προσπάθεια κατανόησης της συνθετικής και κατασκευαστικής
ΑΝΑΓΝΩΣΗ - ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΗΦΑΙΣΤΟΥ Η θεώρηση και επεξεργασία του θέματος οφείλει να γίνεται κυρίως από αρχιτεκτονικής απόψεως. Προσπάθεια κατανόησης της συνθετικής και κατασκευαστικής δομής
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας. Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας»
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας» ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ Αγία Θέκλα Βρίσκεται 7χλμ νότια από το κέντρο της Σωτήρας.
2ο Γυμνάσιο Χαϊδαρίου Η ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
2ο Γυμνάσιο Χαϊδαρίου Η ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Της Ευθυμίας Θανοπούλου Γ1 2011-2012 Η Ορθόδοξος Εκκλησία απέφυγε βασικά την απεικόνιση ιερών προσώπων σε αγάλματα. Η αποστροφή αυτή οφειλόταν, πλην των άλλων,
Μυρτώ Παπαδοπούλου Ισαβέλλα Παπαδοπούλου Ά3α
Μυρτώ Παπαδοπούλου Ισαβέλλα Παπαδοπούλου Ά3α Πρόλογος Ναοί της Αρχαϊκής εποχής Οι κίονες και τα μαθηματικά τους-σχεδίαση Υλοποίηση Επίλογος Πηγές Αποτελείται από τρία μέρη, τη βάση, τον κορμό, που μπορεί
ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΟΤΖΕΚΤ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΟΤΖΕΚΤ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΔΙΟΝ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ Το Δίον ήταν μια αρχαιότατη πόλη στρατηγικής σημασίας και μια από τις πιο φημισμένες μακεδονικές πολιτείες. Η γεωγραφική θέση
Πίν. Ι. α. Αεροφωτογραφία Ναυπάκτου. β. Λιμάνι Ναυπάκτου.
Πίν. Ι α. Αεροφωτογραφία Ναυπάκτου. β. Λιμάνι Ναυπάκτου. Πίν. ΙΙ α. Ανασκαφή παλαιοχριστιανικής βασιλικής Nαυπάκτου. β. Ναύπακτος. Οικόπεδο Δημητροπούλου. Αποτύπωση ανασκαφής νοτιοδυτικών προσκτισμάτων
2ο Γυμνάσιο Αγ.Δημητρίου Σχολικό έτος ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ "ΣΠΑΡΤΗ" ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ ΘΟΔΩΡΗΣ ΤΜΗΜΑ Γ 5 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
2ο Γυμνάσιο Αγ.Δημητρίου Σχολικό έτος 2017-2018 ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ "ΣΠΑΡΤΗ" ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ ΘΟΔΩΡΗΣ ΤΜΗΜΑ Γ 5 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: κα ΣΤΑΜΑΤΙΑ ΤΣΙΡΙΓΩΤΗ Πίνακας
Ανάγνωση - Περιγραφή Μνημείου: Ναός του Ηφαίστου
ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Εργαστήριο Συγκοινωνιακής Τεχνικής Σχολή Αγρονόμων-Τοπογράφων Μηχανικών Τομές Τοπογραφίας Αποτυπώσεις Μνημείων Υπεύθυνος Διδάσκων: Γεωργόπουλος Ανδρέας Ανάγνωση - Περιγραφή
Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος
Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος 1. Η μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας Η τεράστια αυτή πυραμίδα είναι το αρχαιότερο από τα εφτά θαύματα του Αρχαίου Κόσμου, αλλά είναι το μόνο που διασώζετε 4.000χ.Όταν
ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΚΑΙ Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ.
ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΚΑΙ Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ. ΠΟΜΠΗΪΑ : ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΑ ΔΡΟΣΙΖΟΝΤΑΙ ΣΕ ΧΡΥΣΗ ΛΕΚΑΝΗ Ψηφιδωτό του 2ου στυλ Το μωσαϊκό αυτό προέρχεται από την ομώνυμη οικία και έχει
Ο υαλοψός (υαλουργός),αναφέρεται σε : πρώιμους βυζαντινούς κώδικες αγιολογικές μαρτυρίες μεταγενέστερα κείμενα,που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη
Ο υαλοψός (υαλουργός),αναφέρεται σε : πρώιμους βυζαντινούς κώδικες αγιολογικές μαρτυρίες μεταγενέστερα κείμενα,που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη υαλουργικής δραστηριότητας στη βυζαντινή Κωνσταντινούπολη. Το
Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά
Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Μυστράς Η καστροπολιτεία απλώνεται στις πλαγιές του φυσικά οχυρού λόφου του βυζαντινού Μυζηθρά, που έδωσε
Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟΤΟΥ ΤΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ
Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟΤΟΥ ΤΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ Ο Ιουστινιανός και η συνοδεία του : ψηφιδωτό από τον Άγιο Βιτάλιο της Ραβέννας 1 Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟΤΟΥ ΤΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ Στα χρόνια του Ιουστινιανού κατασκευάστηκαν
Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία
Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία Ενότητα A: Παλαιοχριστιανική Τέχνη (2 ος αι. αρχές 7 ου αι.) - Παλαιοχριστιανική Ναοδομία. Στουφή - Πουλημένου Ιωάννα Ἐθνικὸ καὶ Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν
Το Μεσαιωνικό Κάστρο Λεμεσού.
Το Μεσαιωνικό Κάστρο Λεμεσού. 1 Περιεχόμενα: Εισαγωγή σελ.3 Ιστορική αναδρομή σελ.4 Περιγραφή του χώρου σελ.5-7 Βιβλιογραφία σελ.8 Παράρτημα σελ.9-10 2 Εισαγωγή. Στο κέντρο της Λεμεσού υπάρχει το Κάστρο
Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά
Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Μυστράς Η καστροπολιτεία απλώνεται στις πλαγιές του φυσικά οχυρού λόφου του βυζαντινού Μυζηθρά, που έδωσε
Τα θέατρα της Αμβρακίας. Ανδρέας Μαυρίκος, ΒΠΠΓ
Τα θέατρα της Αμβρακίας Ανδρέας Μαυρίκος, ΒΠΠΓ Αμβρακία Η Αμβρακία, μία από τις αξιολογότερες κορινθιακές αποικίες, ήταν χτισμένη στην περιοχή του Αμβρακικού κόλπου κοντά στην όχθη του ποταμού Άραχθου.
Δύο μαρμάρινες διακοσμητικές πλάκες στον Μυστρά
Δύο μαρμάρινες διακοσμητικές πλάκες στον Μυστρά Αγγελική ΜΕΞΙΑ Τόμος ΚΖ (2006) Σελ. 115-124 ΑΘΗΝΑ 2006 Αγγελική Μέξια ΔΥΟ ΜΑΡΜΆΡΙΝΕΣ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΈΣ ΠΑΑΚΕΣ ΣΤΟΝ ΜΥΣΤΡΑ* ^τη συλλογή γλυπτών του Μουσείου Μυστρά
Βυζαντινά και Οθωμανικά μνημεία της Μάκρης
Βυζαντινά και Οθωμανικά μνημεία της Μάκρης Στρατηγικής σημασίας η θέση της Μάκρης / Κατοικήθηκε από την αρχαιότητα Οικισμός με διαρκή ανθρώπινη παρουσία από τα νεολιθικά χρόνια Ορατά στο κέντρο της σημερινής
Αναρτήθηκε από τον/την Δρομπόνης Σωτήριος Πέμπτη, 18 Απρίλιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 18 Απρίλιος :49
Στις 17 Απριλίου 2013 επισκεφθήκαμε το Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων. Η αρχαιολόγος κα Τσάλκου (την οποία θερμά ευχαριστούμε) μας παρουσίασε τα πολύ εντυπωσιακά ευρήματα της περιοχής μας δίνοντάς μας αναλυτικές
ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ
ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Ιερό Αφροδίτης Π α ν α γ ι ώ τ η ς Ν ε ο φ ύ τ ο υ Β 2 Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μαρία Χατζημιχαήλ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Γενική Εισαγωγή..σελ.3 Ιστορική αναδρομή..σελ.3 Περιγραφή του χώρου.σελ.4
ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΟΙΤΗΣΗ ΤΟΥΣ. ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΜΙΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Ελληνικό Στατιστικό Ινστιτούτο Πρακτικά 18 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Στατιστικής (2005) σελ.49-54 ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΟΙΤΗΣΗ ΤΟΥΣ. ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΜΙΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι. Ελληνικά
1 Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι Ελληνικά 2 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΣΤΟ ΠΕΛΕΝΤΡΙ Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι φαίνεται να χτίστηκε λίγο μετά τα μέσα του 12 ου αιώνα
Ανεμόσπηλια Αρχανών : τα ευρήματα και η ερμηνεία τους
Ανεμόσπηλια Αρχανών : τα ευρήματα και η ερμηνεία τους Βογιατζόπουλος Σταμάτης Ιστορικό - Αρχαιολογικό Ιωαννίνων Ζ' Εξάμηνο Υπ.Καθ : Αν. Βλαχόπουλος, Μάθημα: Κρητομυκηναϊκή Θρησκεία Δεκέμβριος 2013 Εικόνα
Γενικό Λύκειο Καρπερού Δημιουργική Εργασία: Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ
Γενικό Λύκειο Καρπερού Δημιουργική Εργασία: Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ Ο ναός ήταν αφιερωμένος στη Σοφία του Θεού, κτίστηκε στη θέση αυτή από το Μεγάλο Κωνσταντίνο (306-339) αλλά πολύ σύντομα, το 404, καταστράφηκε
1:Layout 1 10/2/2009 11:00 μ Page 1. το αρχαιολογικό μουσείο ιωαννίνων
1:Layout 1 10/2/2009 11:00 μ Page 1 το αρχαιολογικό μουσείο ιωαννίνων 1:Layout 1 10/2/2009 11:00 μ Page 2 1:Layout 1 10/2/2009 11:00 μ Page 3 ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΠΥΡΡΟΣ αντίγραφο από πρωτότυπο του 3ου π.χ. αι. της
Παλαιοχριστιανική σφραγίδα ευχαριστιακού άρτου από την Αθήνα
Παλαιοχριστιανική σφραγίδα ευχαριστιακού άρτου από την Αθήνα Νικόλαος ΓΚΙΟΛΕΣ Τόμος ΚΔ' (2003) Σελ. 361-364 ΑΘΗΝΑ 2003 Νικόλαος Γκιολές ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΣΦΡΑΓΙΔΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΚΟΥ ΑΡΤΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ η διάρκεια
Ιερού Παλατίου Ιππόδρομο ανακτόρου των Βλαχερνών, του ανακτόρου του Μυρελαίου σειρά καταστημάτων της Μέσης
BYZANTINH TEXNH:AΡXITEKTONIKH kαι ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ H Βυζαντινή αρχιτεκτονική και ως αναπόσπαστο τμήμα της η ζωγραφική: - Ψηφιδωτή και νωπογραφία- νοείται η τέχνη που γεννήθηκε και ήκμασε μεταξύ 4ου και 15ου αιώνα,
Τίτλος: Διδακτική αξιοποίηση εκπαιδευτικών επισκέψεων
Τίτλος: Διδακτική αξιοποίηση εκπαιδευτικών επισκέψεων Βαθμίδα: Δευτεροβάθμια Θεματική περιοχή δραστηριότητας: Θεολογία Δημιουργός παρουσίασης: Ξανθή Αλμπανάκη Επικοινωνία: xalbanaki@gmail.com Εκπαιδευτικός
ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ
3 o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ Σ.Χ. ΕΤΟΣ 2011-2012 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΜΑΣ» ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ Εργασία του μαθητή: Μαγγιώρου
ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΧΕΔΙΟΥ. Αναγκαιότητα τοποθέτησης διαστάσεων. 29/10/2015 Πολύζος Θωμάς
Αναγκαιότητα τοποθέτησης διαστάσεων 29/10/2015 Πολύζος Θωμάς 1 Αναγκαιότητα τοποθέτησης διαστάσεων Σφάλμα μέτρησης που οφείλεται: Σε υποκειμενικό λάθος εκείνου που κάνει την μέτρηση. Σε σφάλμα του οργάνου
ΝΑΟΣ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ
ΝΑΟΣ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ Στον 11 ο αιώνα χρονολογείται η αγία Αικατερίνη στην Πλάκα, κοντά στο μνημείο του Λυσικράτους. Έχει χτιστεί πάνω σε ερείπια αρχαίου ναού της Αρτέμιδος. Η στέγαση του κεντρικού τμήματος,
Βυζαντινά Μνημεία της Θεσσαλονίκης
Βυζαντινά Μνημεία της Θεσσαλονίκης 1ης Διαδρομής Μονή Βαλτάδων Ναός Οσίου Δαυίδ Βυζαντινό Λουτρό Ναός Αγίου Νικολάου (Ορφανού) Ναός Αγίου Παντελεήμονα Ναός Σωτήρως Χριστός Ροτόντα Παλιά Πόλη,Κάστρα 2ης
The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos.
A. Bryer καί D. Winfield, The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos. Χάρτες καί σχέδια τοΰ R. Anderson, σκίτσα τής Jane Winfield, Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Studies XX, 1985, τόμοι I καί
Γράμματα και αριθμοί
5 Γράμματα και αριθμοί 5.1 Γενικά Στα τεχνικά σχέδια χρησιμοποιούμε γράμματα και αριθμούς, όταν θέλουμε να δώσουμε περισσότερες πληροφορίες, όπως να χαρακτηρίσουμε χώρους ή υλικά, να δείξουμε την πορεία
Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας
Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας Τομ. 34, 2013 Αρχιτεκτονικά γλυπτά της ύστερης αρχαιότητας και των βυζαντινών χρόνων στο Χαμζά Μπέη τζαμί στη Θεσσαλονίκη ΡΑΠΤΗΣ Κωνσταντίνος ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥ Στυλιανή
Το τέμενος του Χαμζά Μπέη 1 (Εικ. 1) ιδρύθηκε το
Κωνσταντίνος Θ. Ράπτης - Στυλιανή Δ. Βασιλειάδου ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΓΛΥΠΤΑ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΣΤΟ ΧΑΜΖΑ ΜΠΕΗ ΤΖΑΜΙ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ* Η παρούσα μελέτη αποσκοπεί στην παρουσίαση
Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Στον κήπο με τα φυτά του Μουσείου»
Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Στον κήπο με τα φυτά του Μουσείου» Υλικό για προαιρετική ενασχόληση των μαθητών πριν και μετά την επίσκεψη στο Μουσείο Ακρόπολης. Κατά την επίσκεψη της σχολικής σας ομάδας στο
Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού
Δημήτρης Δαμάσκος Δημήτρης Πλάντζος Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Άργους Ορεστικού Κατά την περίοδο 2010 συνεχίσαμε την έρευνα τόσο στο χώρο της αίθουσας όσο και στο χώρο του αιθρίου με σκοπό την περαιτέρω διερεύνηση
Παναγία Αθηνιώτισσα 6ος αι.
Παναγία Αθηνιώτισσα 6ος αι. Ο Παρθενώνας ως χριστιανικός ναός, Κάτοψη. Οι αριθμοί δηλώνουν σε ποιους κίονες υπάρχουν χαράγματα και πόσα σε καθέναν από αυτούς (Ορλάνδος Α.Βρανούσης Λ., Τα χαράγματα του
Εισαγωγή. Περιεχόμενα
Εισαγωγή Το 1878, το Βασιλικό Μουσείο του Βερολίνου ξεκίνησε την ανάθεση των ανασκαφών στην Πέργαμο, μια περιοχή της νυν Τουρκίας. Η πόλη έφτασε στην κορυφή της ανάπτυξής της γύρω στο 200 π.χ. (στα Λατινικά
Το παλαιοχριστιανικό κιβώριο της Κατοπολιανής Πάρου
Το παλαιοχριστιανικό κιβώριο της Κατοπολιανής Πάρου Αγγελική ΜΗΤΣΑΝΗ Δελτίον XAE 19 (1996-1997), Περίοδος Δ' Σελ. 319-334 ΑΘΗΝΑ 1997 Αγγελική Δ. Μητσάνη ΤΟ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΚΙΒΩΡΙΟ ΤΗΣ ΚΑΤΑΠΟΛΙΑΝΗΣ ΠΑΡΟΥ*
«Έκθεση εικόνων Κρητικής Σχολής στην Ηπειρο» 2014
Άγιος Νικόλαος με τρεις σκηνές θαυμάτων του Συλλογή Μητροπολιτικού Μεγάρου Ιωαννίνων Προέλευση: Μονή Ελεούσας Νήσου Ιωαννίνων Διαστάσεις 0,92 Χ 0,62μ 1500 Εικόνα με πλαίσιο, που διατηρείται σε καλή κατάσταση
Μνημειακή τοπογραφία της παλαιοχριστιανικής Σύμης
Μνημειακή τοπογραφία της παλαιοχριστιανικής Σύμης Ελένη ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Περίοδος Δ', Τόμος Λ' (2009) Σελ. 37-46 ΑΘΗΝΑ 2009 Ελένη Κ. Παπαβασιλείου ΜΝΗΜΕΙΑΚΗ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΠΑΑΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΣΥΜΗΣ JTL Σύμη,
Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Δραπετσώνας & Τροιζήνας Μεθάνων. Λόφος Μουσών. Φύλλα εργασίας
Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Δραπετσώνας & Τροιζήνας Μεθάνων Λόφος Μουσών Φύλλα εργασίας Στόχος των φύλλων εργασίας είναι να ανιχνευθούν βιωματικά στον χώρο τα κυριότερα στοιχεία της ανάπλασης του
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. - Γενική Εισαγωγή..2. - Iστορική αναδρομή...3-4. - Περιγραφή του χώρου...5-8. - Επίλογος...9. - Βιβλιογραφία 10
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - Γενική Εισαγωγή..2 - Iστορική αναδρομή....3-4 - Περιγραφή του χώρου.....5-8 - Επίλογος...9 - Βιβλιογραφία 10 1 Γενική Εισαγωγή Επίσκεψη στο Επαρχιακό Μουσείο Πάφου Το Επαρχιακό Μουσείο της
Ιστορία της Βυζαντινής Αρχαιολογίας
Ιστορία της Βυζαντινής Αρχαιολογίας Από την ιστορία της χριστιανικής τέχνης του 19 ου αι. στις διεπιστημονικές προσεγγίσεις του 21 ου αι. Πλάτων ΠΕΤΡΙΔΗΣ 1 Η κατάσταση στην Ελλάδα την επομένη του πολέμου
Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό
Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, που αναπτύχθηκε την περίοδο 1600-1100 π. Χ., κυρίως στην
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ της Σταυρούλας Σδρόλια Το κρασί έπαιζε τεράστιο ρόλο στην οικονομία της περιοχής του Δήμου Μελιβοίας από την αρχαιότητα μέχρι το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Οι αρχαιότερες
Προστατευόμενα μνημεία και χώροι, στην Υπάτη και την ευρύτερη περιοχή
Προστατευόμενα μνημεία και χώροι, στην Υπάτη και την ευρύτερη περιοχή Στη στήλη αυτή σας παρουσιάζουμε μνημεία και χώρους, ευρισκόμενα στην Υπάτη και την ευρύτερη περιοχή, τα οποία η Πολιτεία επισήμως
Ο ΔΗΜΟΣ ΜΑΣ. Γιώργος Ε 1
Ο ΔΗΜΟΣ ΜΑΣ Γιώργος Ε 1 ΣΩΤΗΡΑ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Η Σωτήρα έχει Αγιολογική ονομασία: φέρει το όνομα του Σωτήρος Χριστού. Εξάλλου στις 6 Αυγούστου τελείται μεγάλο πανηγύρι κατά τη γιορτή της Μεταμορφώσεως
17. 12.2008-20. 03. 2009. «...ανέφερα εγγράφως...» Διάρκεια Έκθεσης: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΜΝΗΜΕΙΩΝ
«...ανέφερα εγγράφως...» ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ Διάρκεια Έκθεσης: 17. 12.2008-20. 03. 2009 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΜΝΗΜΕΙΩΝ Το αρχειακό υλικό
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ. Της Μαρίας Αποστόλα
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Της Μαρίας Αποστόλα Η Ελλάδα υπήρξε από τους πρώτους δέκτες του Χριστιανισμού και τα μνημεία της ελληνικής ορθοδοξίας αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της εθνικής κληρονομιάς, αποτελώντας
Με τη συμπλήρωση της ενότητας αυτής ο/η μαθητής/τρια πρέπει:
ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΡΟΒΟΛΗ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΡΟΒΟΛΗ ΣΤΟΧΟΙ: Με τη συμπλήρωση της ενότητας αυτής ο/η μαθητής/τρια πρέπει: 1. Να αναγνωρίζει και να κατονομάζει τα διάφορα είδη προβολών. 2. Να αναγνωρίζει και να κατονομάζει
ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ. Διαστάσεις σε κύκλους, τόξα, γωνίες κώνους Μέθοδοι τοποθέτησης διαστάσεων
ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ Διαστάσεις σε κύκλους, τόξα, γωνίες κώνους Μέθοδοι τοποθέτησης διαστάσεων Η Σωστή τοποθετηση Διαστασεων στο Μηχανολογικο Σχεδιο ειναι απαραιτητη για τη Σωστή Κατασκευή Εχετε κατι να παρατηρησετε;
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΣΤΕΛΛΙΑΝΩΝ «Ο ΚΕΡΑΜΟΣ»
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΣΤΕΛΛΙΑΝΩΝ «Ο ΚΕΡΑΜΟΣ» Εικόνα 1.Διαδρομή προς το Καστέλλι Το Καστέλλι (Τοπική Κοινότητα Καστελλίου Φουρνής) βρίσκεται στην Ανατολική Κρήτη και πιο συγκεκριμένα στην περιφέρεια της
Κατάλογος αρχιτεκτονικών μελών του Βυζαντινού Μουσείου, άλλοτε στις αποθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου
Κατάλογος αρχιτεκτονικών μελών του Βυζαντινού Μουσείου, άλλοτε στις αποθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Χαράλαμπος ΜΠΟΥΡΑΣ Δελτίον XAE 13 (1985-1986), Περίοδος Δ'. Στη μνήμη του Μαρίνου Καλλιγά
ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΔΙΟΥ, Αλέξανδρος Μπαξεβανάκης, ΒΠΠΓ
ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΔΙΟΥ, Αλέξανδρος Μπαξεβανάκης, ΒΠΠΓ ΔΙΟΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΟΝΟΜΑΣΤΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Το αρχαίο Δίον του Ολύμπου βρίσκεται 15 χλμ. νότια της Κατερίνης, στους πρόποδες του Ολύμπου δίπλα στο
ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΤΑΓΜΑ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ
ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΤΑΓΜΑ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ Η σύσταση του Τάγματος έγινε στις 20 Μαΐου 1833. Ήταν η ανώτατη διάκριση του Ελληνικού Κράτους. Απονεμόταν σε Έλληνες και ξένους πολίτες οι οποίοι αρίστευσαν στον Αγώνα
Οδοιπορικό στα μνημεία του νομού Τρικάλων. Συντάχθηκε απο τον/την Administrator Τετάρτη, 28 Σεπτέμβριος :52
Μια πλειάδα σημαντικών μνημείων της παλαιοχριστιανικής και βυζαντινής περιόδου συναντά ο επισκέπτης στο νομό Τρικάλων, ο οποίος διαπιστώνει ιδίοις όμασι ότι η ιστορία δεν είναι απλά υπόθεση κάποιων βιβλίων,
Όνομα:Αναστασία Επίθετο:Χαραλάμπους Τμήμα: Β 5 Το Κούριον
Όνομα:Αναστασία Επίθετο:Χαραλάμπους Τμήμα: Β 5 Το Κούριον Ετος: 2012-2013 Θέμα: Το Κούριο Καθηγήτρια: Κ. Μαρία Χατζημιχαήλ 1 Περιεχόμενα 1. Γενική εισαγωγή...3 2. Ιστορική αναδρομή...4-8 3. Παράρτημα πηγών...9
Μέτρηση μηκών και ακτίνων καμπυλότητας σφαιρικών επιφανειών
Μ7 Μέτρηση μηκών και ακτίνων καμπυλότητας σφαιρικών επιφανειών 1. Σκοπός Τα διαστημόμετρα, τα μικρόμετρα και τα σφαιρόμετρα είναι όργανα που χρησιμοποιούνται για την μέτρηση της διάστασης του μήκους, του
ηαποκάλυψη αρχαιοτήτων στις βορειοανατολικές υπώρειες του λοφώδους
κωνσταντινα Γραβανη e-mail: cgravani@cc.uoi.gr ΠανεΠιστηΜιουΠολη Δουρουτησ: αρχαιολογικεσ ερευνεσ, εργασιεσ και Μελετεσ: συντομη αναφορα ηαποκάλυψη αρχαιοτήτων στις βορειοανατολικές υπώρειες του λοφώδους
6 ος αι. Ιουστινιανός. Ναοί
6 ος αι. Ιουστινιανός Ναοί 6 ος αι., Ιουστινιανός, 527-565 Μετά τις κατακτήσεις του Βελισάριου για τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α τον 6ο αιώνα, η Ραβέννα έγινε η έδρα του Βυζαντινού κυβερνήτη της Ιταλίας,
Ονοματεπώνυμο: Απόστολος Μαντάς. Θέση: Επίκουρος καθηγητής. Γνωστικό Αντικείμενο: Βυζαντινή Αρχαιολογία και Τέχνη.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Ονοματεπώνυμο: Απόστολος Μαντάς Πατρώνυμο: Γεώργιος Τόπος γέννησης: Αθήνα Θέση: Επίκουρος καθηγητής Γνωστικό Αντικείμενο: Βυζαντινή Αρχαιολογία και Τέχνη Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
Μαθηματικά: Αριθμητική και Άλγεβρα. Μάθημα 3 ο, Τμήμα Α. Τρόποι απόδειξης
Μαθηματικά: Αριθμητική και Άλγεβρα Μάθημα 3 ο, Τμήμα Α Ο πυρήνας των μαθηματικών είναι οι τρόποι με τους οποίους μπορούμε να συλλογιζόμαστε στα μαθηματικά. Τρόποι απόδειξης Επαγωγικός συλλογισμός (inductive)
ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ
ΠΛΑΝΟ 2 ΗΣ ΓΡΑΠΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΛΠ 12, 2007-2008 ΘΕΜΑ: «Είναι γενικώς αποδεκτό ότι η τέχνη του Βυζαντίου διατήρησε διαχρονικά δεσμούς με την αρχαιοελληνική παράδοση είτε από την άποψη της θεματολογίας είτε
Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα ψηφιδωτά που βρίσκονταν στην αψίδα του ναού της Παναγίας της Κανακαριάς στη Λυθράγκωμη.
Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα ψηφιδωτά που βρίσκονταν στην αψίδα του ναού της Παναγίας της Κανακαριάς στη Λυθράγκωμη. Ο Χριστός. Ψηφιδωτό Παναγίας της Κανακαριάς. Λυθράγκωμη- Καρπασίας Τα ψηφιδωτά αυτά
AΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙ ΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΥΤΕΡΑ 17 ΙΟΥΝΙΟΥ 2013 ΚΟΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΣΧΕ ΙΟ
AΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙ ΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΥΤΕΡΑ 17 ΙΟΥΝΙΟΥ 2013 ΚΟΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΣΧΕ ΙΟ ΘΕΜΑ: Σύνθεση με τέσσερα αντικείμενα. ΓΕΝΙΚΕΣ Ο ΗΓΙΕΣ: Το προς σχεδίαση
AΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Ο ΗΓΙΕΣ
AΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙ ΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΥΤΕΡΑ 17 ΙΟΥΝΙΟΥ 2013 ΚΟΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΣΧΕ ΙΟ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ ΥΟ (2) ΖΗΤΟΥΝΤΑΙ: 1. Απεικόνιση του θέματος στον καθορισμένο
ΚΟΥΡΙΟ-ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
ΚΟΥΡΙΟ-ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Μαρία Γερολέμου Β`2 Καθηγήτρια: Μαρία Πουλιάου Χατζημιχαήλ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Γενική εισαγωγή...σελ.3 Ιστορική αναδρομή...σελ.4 Οικία Αχιλλέα...σελ.5 Οικία Μονομάχων...σελ.6 Παλαιοχριστιανική
ΝΙΚΟΛΕΤΤΑ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ-ΣΚΥΛΟΠΑΝΝΗ ΓΛΥΠΤΆ ΤΩΝ «ΣΚΟΤΕΙΝΏΝ» ΧΡΟΝΏΝ ΣΤΗ ΝΕΑ ΜΌΝΙΜΗ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΎ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΎ ΜΟΥΣΕΊΟΥ*
ΝΙΚΟΛΕΤΤΑ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ-ΣΚΥΛΟΠΑΝΝΗ ΓΛΥΠΤΆ ΤΩΝ «ΣΚΟΤΕΙΝΏΝ» ΧΡΟΝΏΝ ΣΤΗ ΝΕΑ ΜΌΝΙΜΗ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΎ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΎ ΜΟΥΣΕΊΟΥ* Στη μελέτη αυτή παρουσιάζονται αρχιτεκτονικά γλυπτά μέλη, λείψανα μαρμάρινου
Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας
Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας Τομ. 6, 1972 Βυζαντινά κιονόκρανα με ανάγλυφα ζώα (πίν. 27-38) ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗ Μαρία http://dx.doi.org/10.12681/dchae.810 Copyright 1972 To cite this article: ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗ
Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας
Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας Τομ. 13, 1988 Κατάλογος αρχιτεκτονικών μελών του Βυζαντινού Μουσείου, άλλοτε στις αποθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου ΜΠΟΥΡΑΣ Χαράλαμπος http://dx.doi.org/10.12681/dchae.981
Η Ρωμαϊκή και Βυζαντινή Φυσιογνωμία της Θεσσαλονίκης Ονόματα Ομάδων: 1. Μικροί Πράκτορες 2. LaCta 3. Αλλοδαποί 4. Η Συμμορία των 5
Η Ρωμαϊκή και Βυζαντινή Φυσιογνωμία της Θεσσαλονίκης Ονόματα Ομάδων: 1. Μικροί Πράκτορες 2. LaCta 3. Αλλοδαποί 4. Η Συμμορία των 5 Αρχικές Σκέψεις Πόσο καλά γνωρίζουμε την πόλη μας; Πόσο καλά ξέρουμε την
Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «παιδιά, έφηβοι, νέοι»
Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «παιδιά, έφηβοι, νέοι» Υλικό για προαιρετική ενασχόληση των μαθητών πριν και μετά την επίσκεψη στο Μουσείο Ακρόπολης. Κατά την επίσκεψη της σχολικής σας ομάδας στο Μουσείο Ακρόπολης,
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΑ ΜΕ ΑΝΕΜΙΖΟΜΕΝΑ ΦΥΛΛΑ
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΑ ΜΕ ΑΝΕΜΙΖΟΜΕΝΑ ΦΥΛΛΑ Τα κιονόκρανα μέ άνεμιζόμενα φύλλα παρουσιάζονται σπάνια καί απομονωμένα στη χριστιανική αρχιτεκτονική. Γι* αυτό κάτ)ε νέο παρόμοιο εύρημα είναι μια συμπλήρωση
Εισαγωγή στην Κλασική Αρχαιολογία ΙΙ (5ος - 4ος αι. π.χ.) Ιφιγένεια Λεβέντη
Εισαγωγή στην Κλασική Αρχαιολογία ΙΙ (5ος - 4ος αι. π.χ.) Ιφιγένεια Λεβέντη Τμήμα: Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 9. Ναοί του 4 ου αι. π.χ. στην ηπειρωτική Ελλάδα
Ασκήσεις μελέτης της 6 ης διάλεξης
Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Πληροφορικής Μάθημα: Τεχνητή Νοημοσύνη, 2016 17 Διδάσκων: Ι. Ανδρουτσόπουλος Ασκήσεις μελέτης της 6 ης διάλεξης 6.1. (α) Το mini-score-3 παίζεται όπως το score-4,
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ & ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ & ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: ΚΥΚΛΟΣ Α ΚΛΑΔΟΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΜΕΝΤΖΟΣ
Institutional Repository - Library & Information Centre - University of Thessaly 11/12/ :09:49 EET
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΤΗΝ Ν. ΑΓΧΙΑΛΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣA Λ IΑΣ - ΤΜ Η ΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΤΗΝ Ν. ΑΓΧΙΑΛΟ ΕττιΒλέποντες: Βασίλης Κολώνας, Σπύρος Παπαδόπουλος Φοιτήτρια: Γεωργία Τσολή Πανεπιστήμιο
ΝΙΚΟΛΕΤΤΑ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ-ΣΚΥΛΟΠΑΝΝΗ ΓΛΥΠΤΆ ΤΩΝ «ΣΚΟΤΕΙΝΏΝ» ΧΡΟΝΏΝ ΣΤΗ ΝΕΑ ΜΌΝΙΜΗ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΎ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΎ ΜΟΥΣΕΊΟΥ*
ΝΙΚΟΛΕΤΤΑ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ-ΣΚΥΛΟΠΑΝΝΗ ΓΛΥΠΤΆ ΤΩΝ «ΣΚΟΤΕΙΝΏΝ» ΧΡΟΝΏΝ ΣΤΗ ΝΕΑ ΜΌΝΙΜΗ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΎ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΎ ΜΟΥΣΕΊΟΥ* Στη μελέτη αυτή παρουσιάζονται αρχιτεκτονικά γλυπτά μέλη, λείψανα μαρμάρινου
Σχεδίαση τομών Συνήθη σφάλματα και Παραδείγματα. Πότε;
Σχεδίαση τομών... Πότε;...Συνήθη σφάλματα και Παραδείγματα Οταν 5 η Διάλεξη οι οψεις Τομές δημιουργουν συγχυση και δεν εμφανιζουν αμεσα το εσωτερικο των αντικειμένων Ι.Ν. ΑΓ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, ΗΠΕΙΡΟΣ Διαδικασία
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ. Πηγή Σκαρίφηµα Διαστάσεις Χώρος-καταγραφή. Διακοσµητικό κόσµηµα, χρηστικό χειροτέχνηµα ή εικαστικό στοιχείο Εγχάρακτη γοργόνα 1 (εικ.
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ Διακοσµητικό κόσµηµα, χρηστικό χειροτέχνηµα ή εικαστικό στοιχείο Εγχάρακτη γοργόνα 1 (εικ. 22) Ίχνος εγχάρακτου δίσκου Γλυπτός χοίρος (εικ. 7) Γλυπτός αετός 4 (εικ. 7) Πηγή Σκαρίφηµα Διαστάσεις
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΣΕ ΑΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΧΩΡΟ
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΣΕ ΑΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΧΩΡΟ Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ Σύγχρονο περιεχόμενο Α Πρόταση: Ø Διεπιστημονική έρευνα και τεκμηρίωση προσαρμοσμένη στο είδος και τις
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ. Πρότυπο Λύκειο Αναβρύτων Α Μάθημα: Ιστορία Υπευθ.Καθηγήτρια: Βαρβάρα Δημοπούλου
Πρότυπο Λύκειο Αναβρύτων Α 1 2017 2018 Μάθημα: Ιστορία Υπευθ.Καθηγήτρια: Βαρβάρα Δημοπούλου ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ Ζέρβα Μαρίνα Καλεμκερής Ρωμανός Καλλονιάτη Νατάσα ΓΕΝΙΚΑ Με τον όρο ρωμαϊκή τέχνη αναφερόμαστε
Επίσκεψη στην Αρχαία Αγορά
Επίσκεψη στην Αρχαία Αγορά Η Αγορά ήταν η μεγαλύτερη πλατεία της πόλης. Η πλατεία άρχισε να χρησιμοποιείται ως δημόσιος χώρος από τα αρχαϊκά χρόνια. Μέχρι τότε στην περιοχή υπήρχαν σπίτια και τάφοι. Ο
Λάζαρος: Ο μοναδικός Άνθρωπος με δύο τάφους
20/04/2019 Λάζαρος: Ο μοναδικός Άνθρωπος με δύο τάφους / Ορθόδοξες Προβολές Ο Λάζαρος με τις αδελφές του ζούσαν στη Βηθανία ένα χωριό που βρισκόταν περίπου δεκαπέντε στάδια (τρία χιλιόμετρα) ανατολικά
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ. Χ ώ ρο ς Π.ΕΛΛΑΣ. Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού Εφορεία Αρχαιοτήτων Πέλλας
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ Χ ώ ρο ς Π.ΕΛΛΑΣ Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού Εφορεία Αρχαιοτήτων Πέλλας ΥΠΟΜΝΗΜΑ 1. Ο ΙΚΙΑ «ΔΙΟΝΥΣΟΥ» 2. Ο ΙΚΙΑ «ΑΡΠΑΓΗΣ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ» 3. Δ Η Μ Ο Σ ΙΟ ΑΡΧΕΙΟ 4. ΑΓΟΡΑ 5. ΥΠΟΓΕΙΑ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ
ΣΤΟ ΚΑΣΤΡO ΤΗΣ ΚΩ Η ΓΕΦΥΡΑ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ
ΣΤΟ ΚΑΣΤΡO ΤΗΣ ΚΩ Το Κάστρο των Ιπποτών είναι ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά μνημεία της Κω. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό και επιβλητικό είναι ένα από τα αξιοθέατα που κάθε επισκέπτης του νησιού πρέπει να
Τα προσκυνήματα του Δεκαπενταύγουστου από την Τήνο μέχρι την Αμοργό
Τα προσκυνήματα του Δεκαπενταύγουστου από την Τήνο μέχρι την Αμοργό Όπου και να βρεθεί κανείς τον Δεκαπενταύγουστο μοσχοβολά η χάρη Της. Αυτή θα σε οδηγήσει να ανάψεις ένα κερί και να γιορτάσεις μαζί Της
6 Γεωμετρικές κατασκευές
6 Γεωμετρικές κατασκευές 6.1 Γενικά Στα σχέδια εφαρμόζουμε γεωμετρικές κατασκευές, προκειμένου να επιλύσουμε προβλήματα που απαιτούν μεγάλη σχεδιαστική και κατασκευαστική ακρίβεια. Τα γεωμετρικά - σχεδιαστικά
Μεθοδολογία Παραβολής
Μεθοδολογία Παραβολής Παραβολή είναι ο γεωμετρικός τόπος των σημείων που ισαπέχουν από μια σταθερή ευθεία, την επονομαζόμενη διευθετούσα (δ), και από ένα σταθερό σημείο Ε που λέγεται εστία της παραβολής.