Κλασσική κοινωνιολογία

Transcript

1 Κλασσική κοινωνιολογία Καθηγητής Σωτήρης Χτούρης Χειμερινό εξάμηνο

2 Αύγουστος Κόντ (2) Ο νόμος των τριών σταδίων, σύμφωνα με τον Κόντ υποστηρίζει ότι κάθε τομέας γνώσης διέρχεται από τρείς περιόδους 1.Θεολογικό στάδιο 2.Μεταφυσικό 3. Θεωρητικό

3 (3) Η εκπαίδευση και η μόρφωση του κάθε ατόμου πρέπει να περάσει και αυτή από τα τρία στάδια όπως και η ανθρώπινη κοινωνία Η θετική κοινωνική ανάπτυξη και οργάνωση εξαρτάται από την επιστημονική, δηλαδή την κοινωνιολογική γνώση των κοινωνικών φαινομένων Σχόλιο: Η κοινωνιολογία για τον Κόντ είναι ένα απαραίτητο εργαλείο για τη βελτίωση της ζωής και των κοινωνικών σχέσεων

4 ΕΡΩΤΗΜΑ Ισχύει ο νόμος των τριών σταδίων Ή υπάρχει στην κοινωνική μεταβολή μία ανάμιξη και ένας υβριδισμός των τριών σταδίων ;

5 Η Κοινωνική Φυσική Είναι η επιστήμη που συμπληρώνει τις άλλες επιστήμες (ουράνια μηχανική, φυσική, μηχανική, φυσική των φυτών και των ζώων) και μελετάει τα κοινωνικά φαινόμενα. Ο Κόντ άλλαξε τα όνομα αυτής της επιστήμης απρόθυμα σε Κοινωνιολογία διότι ένας Βέλγος επιστήμονας είχε (σφετεριστεί!!) τον τίτλο της Κοινωνικής Φυσικής. (Κετελέ)

6 Η μέθοδος της επιστήμης της Κοινωνιολογίας Υπαγωγή των εννοιών στα κοινωνικά γεγονότα Τα κοινωνικά φαινόμενα υπάγονται σε γενικούς νόμους Η κοινωνία είναι ένας οργανισμός που αποτελείται από μέρη και λειτουργίες

7 Θετική γνώση Χρήση των φυσικών αισθήσεων που καθοδηγείται από τη θεωρία. Χωρίς να περιοριζόμαστε στην ενδοσκόπηση που συμβαίνει στο νου των παρατηρούμενων Η Φρενολογία ( μια λάθος ψευτοεπιστήμη και άποψη που στήριξε και ο Κόντ σα μέθοδο. Ακόμα και τα μεγάλα πνεύματα σφαλούν )

8 Η ιστορική Μέθοδος Αναζήτηση των γενικών νόμων μεταβολής των ανθρώπινων αντιλήψεων. Η ιστορική μέθοδος το Κοντ δεν αναζητεί αιτιώδεις σχέσεις. Οι κοινωνικοί τύποι όρια προς τα οποία προσεγγίζει η κοινωνική πραγματικότητα χωρίς να τα φτάνει ποτέ Μία μέθοδος που 50 χρόνια μετά ανέδειξε ο Μαξ Βέμπερ.

9 Τα μέρη της κοινωνιολογίας του Κόντ Στατική και Δυναμική κοινωνιολογία Η στατική αφορά τη μελέτη των συνθηκών ύπαρξης της κοινωνίας, ενώ η δυναμική αναφέρεται στη σπουδή της κίνηση και των νόμων που διέπουν τη διαδοχή των επί μέρους σταδίων.

10 Δομή και Κοινωνική Μεταβολή Η βασική διαίρεση της Κοινωνιολογίας του Κοντ, έχει περάσει στο σήμερα μέσα από τις έννοιες Κοινωνική Δομή και Κοινωνική Μεταβολή η οποίες όμως περιέχουν και πολλές άλλες ερμηνείες. : Όπως Ταξική δομή, Θεσμική Οργάνωση, Θεσμοποίηση, Κοινωνικά Στρώματα. Ατομική επιλογή, Ταξικός Αγώνας, Συλλογική συμπεριφορά.

11 Κοινωνική Δομή- προϋπόθεση για να υπάρχει η Γενική Συναίνεση (consensus universalis) η Γενική Συναίνεση (consensus universalis) αποτελεί το θεμέλιο της Αλληλεγγύης και τη βάση του καταμερισμού των κοινωνικών έργων (εργασίας)

12 Στατική: Κοινωνική Δομή Κατά τον Κόντ υπάρχουν τρία επίπεδα στην Κοινωνία Το άτομο Η οικογένεια Οι κοινωνικοί σχηματισμοί

13 Τι μελετάει στη Κοινωνία Την οικογένεια και όχι το άτομο διότι το σύστημα αναφοράς του πίστευε ότι έπρεπε να αποτελείται από ομοιογενή στοιχεία Το άτομο το μελετάει μέσα από τη διαδικασία σύγκλισης (48) των αναρίθμητων ανθρώπων και μία αυτόματη ροπή που δεν χρειάζεται απαραίτητα τη συμβουλή των άλλων!!

14 Οικογένεια < > Κοινωνικοί Σχηματισμοί Η οικογένεια κατά το Κοντ έχει ένα ιδιαίτερο βαθμό ενότητας, έναν ηθικό χαρακτήρα που τη διαφοροποιεί από τις άλλες κοινωνικές μονάδες. Στην οικογενειακή ζωή δεν κυριαρχεί η σκέψη αλλά το συναίσθημα της συμπάθειας. Με τον συντονισμό περισσότερων οικογενειών δημιουργούνται οι κοινωνικοί σχηματισμοί, όπως οι κοινωνικές τάξεις και πόλεις που στηρίζονται στη συνειδητή κοινωνική συνεργασία.

15 Ιστορική εμπειρία του Κοντ: η Γαλλική Επανάσταση Όλοι οι κοινωνιολόγοι αναφέρονται άμεσα ή έμμεσα στην ιστορική εποχή που ζουν και στα σημαντικότερα γεγονότα και τις κοινωνικές μεταβολές που συντελούνται σε αυτές. Για τον Κόντ το κύριο ιστορικό Γεγονός ήταν η Γαλλική Επανάσταση και η βίαιη κατάργηση της Βασιλείας στη Γαλλία, αλλά και των ενδιάμεσων θεσμών της σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.

16 Η πολιτική τάξη Η πολιτική τάξη είναι τεχνητή και αποτελεί μία τροποποίηση της φυσικής τάξεως, παράλληλα ο Κοντ δέχεται ότι καμία κοινωνία δεν μπορεί να ζήσει χωρίς πολιτική εξουσία (ζώον πολίτικον του Αριστοτέλη)

17 Δυναμική Εξέλιξη και μεταβολή Η κοινωνική δυναμική χαρακτηρίζεται από τον Κοντ ως ιστορία χωρίς ονόματα προσώπων και λαών. Επιζητεί να ανακαλύψει την αφηρημένη τάξη σύμφωνα με την οποία ολοκληρώνονται οι μεταβολές του ανθρώπινου πολιτισμού. Η κοινωνική αλληλεγγύη πρέπει να διατηρείται στη διάρκεια αυτής της μεταβολής για να μη έχουμε τη διάλυση του κοινωνικού συστήματος.

18 Οι παράγοντες της προόδου Η ηθική πρόοδος Η πρόοδος στον έλεγχο των δυνάμεων της φύσης Η πνευματική ανάπτυξη Ο εντονότερος καταμερισμός των κοινωνικών έργων Η πυκνότητα του πληθυσμού που οδηγεί στον καταμερισμό.

19 Άσκηση ο/η Μικρός/η ΚΟΝΤ: Σκεφτόμαστε μαζί με τους κλασσικούς κοινωνιολόγους Ερώτημα 1: Πως θα περιέγραφες την Κοινωνική δομή με δικά στου κριτήρια και έννοιες μετά την ανάγνωση του Κόντ Ερώτημα 2: Ποιες είναι οι δυνάμεις που οδηγούν σήμερα στην πρόοδο και την κοινωνική μεταβολή Ερώτημα 3: Στηρίζεται η συνοχή της οικογένειας σήμερα στη συμπάθεια και αν όχι μόνο στη συμπάθεια που αλλού;

20 Υποδομή ασκήσεων Ένας φάκελος που δέχεται διάτρητα φύλα Η κάθε εργασία θα τοποθετείται κατά χρονολογική σειρά στο φάκελο και θα περιέχει 1. Το όνομα του φοιτητή/τριας 2. Το θέμα 3. Την ημερομηνία. Ορισμένες εργασίες θα παρουσιάζονται στην ώρα των εργασιών και της σεμιναριακής συζήτησης του Μαθήματος.

21 Χέρμπερτ Σπένσερ (58) Βασική θεωρία του Σπένσερ είναι η θεωρία της εξέλιξης Ο Σπένσερ προσπαθεί μία συναρμογή όλων των επιστημών θέλοντας να περιγράψει μία μεταβολή από το ομοιόμορφο στο Πολύμορφο. (63) Η εξέλιξη είναι αποτέλεσμα των σχέσεων συνυπάρξεως

22 Δομή - Λειτουργία Στην σύγκριση των κοινωνιών πρέπει να διακρίνουμε τα χαρακτηριστικά του μεγέθους της δομής και της λειτουργίας (67) που συνδέονται με την κάθε κατηγορία κοινωνικών φαινομένων. Το υλικό της έρευνας του Σπένσερ προήλθε κυρίως από την εθνολογία, βασιζόμενος στη υπόθεση ότι ο πρωτόγονος άνθρωπος βρίσκεται σε καθυστερημένα στάδια ανάπτυξης.

23 Εξέλιξη ως μέθοδος κατανόησης της κονωνίας Ο Σπένσερ δεν έδωσε ποτέ ένα τυπικό ορισμό της κοινωνιολογίας. Είχε μια παράδοξη ερμηνεία ότι η κοινωνία αποτελεί ένα υπερ-οργανικό σύνολο που συναρθρώνεται από άλλα οργανικά σύνολο. Η εξέλιξη γι αυτόν ήταν ο υπέρτατος νόμος κάθε κοινωνικού γίγνεσθαι και το παρόν θα μπορούσε να εξηγηθεί μόνοα συμπερασματικά από το παρελθόν (66)

24 Οργανική αναλογία (68) Παράλληλα προς την εξελικτική θεωρία του ο Σπένσερ παρουσίασε μία θεωρία που αποτελεί βλέπει την Κοινωνία ανάλογα προς ένα βιολογικό οργανισμό. Σε μία αναθεώρηση της Κοινωνικής Στατικής έβλεπε ότι η παραλληλία της εξέλιξης των βιολογικών οργανισμών και της εξέλιξης της κοινωνίας ήταν ένα βήμα για μία γενική θεωρία της εξέλιξης.

25 Παράλληλη μεταβολή Δομής Λειτουργιάς (69) Η δομή και οι λειτουργίες μίας κοινωνίας μπορεί να μεταβάλλονται παράλληλα, έτσι ώστε ή αλλαγή της μίας να είναι προϋπόθεση για την αλλαγή της άλλης (Σχόλιο: η ιδέα της διαλεκτικής σχέση υπάρχει σε πολλές κοινωνιολογικές αναλύσεις πέρα από τον Μαρξισμό και στην Κοινωνιολογία του Γκιούρβιτς που θα συναντήσουμε στα επόμενα μαθήματα)

26 Στάδια της εξέλιξης (72-73) Η μεταβολή από τις απλές κοινωνίες στις σύνθετες κοινωνίες. Με τη συναρμόγή τους -> Διπλά σύνθετες κοινωνίες με την συναρμογή τους -> Τριπλά σύνθετες Κοινωνίες. [παράδειγμα: Οικογένειες -> οικογένειες ενωμένες σε φύλα -> έθνη ]

27 Η δεύτερη γραμμή ανάλυση της εξέλιξης Στρατιωτική κοινωνία με αναγκαστική συνεργασία Βιομηχανικός τύπος κοινωνίας με εκούσια συνεργασία

28 Η κατάληξη της εξέλιξης Για τον Σπένσερ η ολοκλήρωση της εξέλιξης είναι ένα είδος φιλελεύθερης κοινωνίας στην οποία το άτομο απελευθερώνεται από τον κρατικό έλεγχο Ο Σπένσερ απέρριπτε σε αυτή την εξέλιξη την κυριαρχία ενός μοναδικού σημαντικού παράγοντα όπως κεφάλαιο, ηθική, αγορά κ.α. (Κοινωνιολογικός Μονισμός)

29 Η Συμβολή του Σπένσερ Η θεωρίες του Σπένσερ δεν έμειναν αυτούσιες στη σύγχρονη κοινωνιολογία, είτε ως τμήματα είτε ως υποσύνολα. Σε πολλά σημεία οι ιδέες του φάνηκαν να επηρεάζονται άκριτα από γενικά φυσικά μοντέλα ή ένα οργανικό βιολογισμό Ο Σπένσερ επηρέασε όμως μια σημαντική σχολή της κοινωνιολογίας τον Λειτουργισμό στον οποίο επικρατεί η άποψη ότι τα μέρη επιτελούν λειτουργίες που είναι θεμελιώδεις για τη διατήρηση του Όλου

30 Κοινωνικός Δαρβινισμός και άλλες μορφές του εξελικτισμού Μπέητζχολτ.: Πάλη μεταξύ των Ομάδων. Συνοχή Γκουμπλόβιτς: Κυριαρχία Ομάδας, Κράτος Ράτσενχόφερ: Urkraft Συμφέρον Νοβικωφ:. Στάδια, Φυσιολογικό, οικονομικό, πολιτικός αγώνας, πνευματική κυριαρχία Λόρια: Οικονομικός εξελικτισμός Κοστ: Δημογραφικός Εξελικτισμός Κιντ : Θρησκευτικός Εξελικτισμός.

31 Άσκηση : Ο νέος/νέα Σπένσερ Ποιες είναι οι απλές μορφές της σύγχρονης κοινωνίας Πως οι άπλες μορφές κοινωνίας βλέπετε να συνθέτουν τις σύνθετες κοινωνίες. Υπάρχει σήμερα κοινωνική εξέλιξη και ποιοι είναι οι παράγοντες την επηρεάζουν

32 Καρλ Μαρξ Το κεφάλαιο και η Πάλη των τάξεων H ιστορία βρίσκεται στη φύση και τα φυσικά αντικείμενα Η προσαρμογή του ανθρώπου στη φύση οδηγεί στην οργάνωση των δραστηριοτήτων του και στη συγκρότηση της κοινωνικής σχέσης (105)

33 Ο οικονομικός παράγοντας το κύριο στοιχείο της δομής Οι ηθικές πεποιθήσεις, οι αξίες, οι θεωρίες, οι νόμοι πρέπει να εξετάζονται σαν έκφραση της οικονομικής θέσης των ανθρώπων και των συμφερόντων που απορρέουν από αυτή και όχι το αντίθετο δηλαδή με βάση τη δικιά τους λογική ή σαν παράγοντες που συνδιαμορφώνουν τον πλούτο της κοινωνία και τη διανομή του.

34 Τα στάδια στην ιστορία της κοινωνιας Πρωτόγονος κομμουνισμός Το αρχαίο στάδιο της δουλοκτητικής κοινωνίας Το Στάδιο της Φεουδαρχίας και δουλοπαροικίας Το Στάδιο του Καπιταλισμού

35 Ο τρόπος παραγωγής Σε κάθε στάδιο υπάρχει ένας συγκεκριμένος τρόπος οργάνωσης της παραγωγής. Συστατικό στοιχείο των τρόπων παραγωγής είναι η διαφοροποίηση ανάμεσα στους εκμεταλλευτές και τους εκμεταλλευόμενους. Χαρακτηριστικό στοιχείο του κάθε τρόπου παραγωγής είναι η τεχνολογία που χρησιμοποιείται.

36 Η μετάβαση Η μετάβαση ανάμεσα στα στάδια είναι το αποτέλεσμα των κοινωνικών αντιθέσεων των διαφορετικών συμφερόντων Η μετάβαση από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό είναι αποτέλεσμα της αντίθεσης ανάμεσα στους φεουδάρχες κα τη νέα Αστική Τάξη. Η μετάβαση από τον Καπιταλισμό στο Σοσιαλισμό θα είναι το αποτέλεσμα της αντίθεσης ανάμεσα στο Προλεταριάτο και την Αστική Τάξη

37 Διαλεκτική διαδικασία(106) Η διαδοχή των σταδίων αντιπροσώπευε για τον Μαρξ μία διαλεκτική διαδικασία Σε κάθε φάση το σύστημα περιέχει αρχικά μία κατάφαση. Δηλαδή μία θετική συναρμογή των μερών που το συγκροτούν. π.χ. Κεφάλαιο και Εργασία. Με την εξέλιξη των παραγωγικών μέσων εμφανίζεται με την πάροδο του χρόνου μία αντίθεση δηλαδή ανάμεσα στις ανερχόμενες δυνάμεις και το προηγούμενο καθεστώς. π.χ. Αστοί ενάντια στους φεουδάρχες.

38 Η νέα μορφή παραγωγής Η νέο -ανερχόμενη κοινωνική τάξη επιβάλλεται και μαζί της εισάγεται συνολικά μία νέα μορφή παραγωγής. Η βιομηχανικός καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής εισάγεται μετά την επιβολή της αστικής τάξης.

39 Τελεολογία Ο Μαρξ πίστευε ότι η ιστορική εξέλιξη μέσα από τη διαλεκτική θα οδηγούσε σε ένα Τέλος δηλαδή μία ολοκλήρωση στην οποία η επικράτηση του προλεταριάτου θα οδηγούσε στο τελικό της στάδιο δηλαδή την αταξική Κοινωνία στην οποία δεν θα υπάρχει εκμετάλλευση, καταπίεση και η αλλοτρίωση του ανθρώπου.

40 Θεωρία των τάξεων Ο Μαρξ δεν διατυπώνει μία θεωρία για τις κοινωνικές τάξεις. Το έργο του σταματάει ακριβώς στο ερώτημα. < Τι αποτελεί μία κοινωνική τάξη> Η θεωρία της υπεραξίας είναι στο κέντρο της ταξικής ανάλυσης του Μάρξ Η εκμετάλλευση στον καπιταλισμό δεν είναι μία απλή συγκέντρωση πλούτου για τον Μαρξ, όπως διατυπώνεται συχνά από τον χυδαίο μαρξισμό

41 Τι είναι η υπαραξία Υπεραξία είναι το τμήμα της εργασίας που παίρνει ο κεφαλαιοκράτης από τη συνολική εργασία που εισρέει στο εμπόρευμα που παράγει. Υπεραξία είναι το τμήμα της αξίας των εμπορευμάτων (προϊόντα) που ανακυκλώνει ο καπιταλιστής και το εισάγει ξανά στην παραγωγή ως βελτιωμένο μέσο παραγωγής.

42 Οι κοινωνικές ανισότητες για τον Μαρξ είναι οι ίδιες μία δομή Η δομή της καπιταλιστικής κοινωνίας στηρίζεται στην ανισότητα που παράγει ο προσπορισμός της υπεραξίας από τον καπιταλιστή και το συναρτώμενο καταμερισμό της εργασίας μέσα στην παραγωγή. Η εργατική τάξη αποτελεί ένα κύριο δομικό στοιχείο του καπιταλισμού.

43 Αντιθέσεις και συγκρούσεις στο ταξικό πλαίσιο Συγκρούσεις μεταξύ των κεφαλαιοκρατών του χρήματος και αυτών της βιομηχανίας Μεγάλες επιχειρήσεις που κυριαρχούν στην αγορά και μικρές επιχειρήσεις χωρίς ή λίγους εργαζόμενους Διαφοροποίηση ανάμεσα στο εργαζόμενο και το άνεργο προλεταριάτο ( Η εφεδρική στρατιά του καπιταλισμού)

44 Η συνεισφορά του Μαρξ στη Κοινωνιολογία της Γνώσης Σημαντική είναι η συνεισφορά στην ανάλυση της Ιδεολογίας ως παράγοντα της κοινωνικής συγκρότησης Επίσης ο Μάρξ έπαιξε σημαντικό ρόλο στη κοινωνική και ψυχολογική ανάλυση της έννοιας της αλλοτρίωσης και της αποξένωσης την οποία ακολούθησαν ο Μαρκούζε, ο Έριχ Φρομ κ.α.

45 Οικονομική Θεωρία Ο Μαρξ αποτελεί ένα βασικό πυλώνα αναφοράς για την οικονομική θεωρία. Σε γενικές γραμμές μπορούμε να θεωρήσουμε ότι υπάρχουν Μαρξιστές, και Αντί Μαρξιστές οικονομολόγοι διότι όλοι οι θεωρητικοί τείνουν να συγκλίνουν ή να διαφοροποιούνται από τον Μαρξ, όμως σε κανένα δεν είναι θεωρητικά αδιάφορος

46 Ο νέος Μαρξ Ποιες είναι οι αντιθέσεις που βιώνουμε στην Ελληνική Κοινωνία σήμερα. Πως κατανοώ τον εαυτό μου. Ποια είναι η ταξική μου θέση Τι θέση έχουν οι διανοούμενοι στην ταξική κοινωνία που γνωρίζω. Πως θα του χαρακτήριζες.

47 Max Weber Ως 1. Ιστορικός Κοινωνιολόγος 2. Θεωρητικός της Κοινωνικής Δομής 3. Θεωρητικός της Μεθοδολογίας των Κοινωνικών Επιστημών 4. Κοινωνιολόγος των Θεσμών 5. Μικρο κοινωνιολόγος της ατομικής πράξης Κοινωνικό Πράττειν

48 Κατανοητική Κοινωνιλογία Το πράττειν (πράξη) και η κοινωνιολογική του κατανόηση Η υποκειμενική διάσταση στην κατανόηση της δράσης. Η συμπεριφορά που στερείται υποκειμενικού νοήματος δεν παρουσιάζει κοινωνιολογικό ενδιαφέρον Ο προσανατολισμός προς τους άλλους της συμπεριφοράς διαφοροποιεί την κοινωνιολογία από την ψυχολογία.

49 Η δύο τρόποι της κατανόησης Άμεση παρατήρηση, κατανόηση του υποκειμενικού νοήματος της δράσης του άλλου. Κατανόηση των κινήτρων. Μπορούμε να καταλάβουμε την προπαρασκευή της δράσης και των κινήτρων που την κινητοποίησαν. Αν η δράση δεν είναι λογική να καταλάβουμε το συναισθηματικό πλαίσιο που την εξηγεί.

50 Οικονομία και Κοινωνία (345 aron) Μορφές Κυριαρχίας (Domination-Herrschaft) 1. Έλλογη Κυριαρχία 2.Παραδοσιακή 3. Χαρισματική Μίγμα των τριών τύπων

51 Tύποι Δράσης Έλλογη δράση ως προς τον σκοπό Ορθολογική Δράση ως προς την αξία Παραδοσιακή Δράση Συγκινησιακή δράση (θυμική)

52 Μορφές Νομιμοποίησης (352) Παραδοσιακή μορφή νομιμοποίησης Θυμική νομιμοποίηση Η έλλογη νομιμοποίηση Θετική αντιμετώπιση της νόμιμης τάξης

53 Αποστασιοποίηση Όπως πάντα, κάθε φορά που ο Μαξ Βέμπερ προσέγγιζε επιστημονικά ένα θέμα, το παρουσίαζε σε μια συγκριτική και εξελικτική-ιστορική προοπτική. Ήδη με τη μέθοδο αυτής της προσέγγισης δημιουργούσε μιαν αποστασιοποίηση από τα καυτά πολιτικά ερωτήματα της καθημερινότητας. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν τα περιλάμβανε στην οπτική των ενδιαφερόντων του. Για την ακρίβεια, αυτό που συνέβαινε ήταν ακριβώς το αντίθετο: Η ομιλία «Πολιτική ως Επάγγελμα», την οποία δημοσίευσε αργότερα ως βιβλίο, παρόμοια όπως έκανε και με την «Επιστήμη ως Επάγγελμα», αποτελεί μια θεωρητική προσέγγιση στην οποία διατυπώνονται συγχρόνως εμπειρικές διαπιστώσεις.

54 θεωρητικός αναστοχασμός ως προς το ρόλο της πολιτικής/βιογραφικά Παράλληλα με τον, όσον αφορά τις αξίες, την έγκυρη τάξη πραγμάτων και (σε στενή σχέση με αυτό) τον αντίστοιχο τρόπο ζωής, η ομιλία περιέχει - εκτός άλλων - και τις πρακτικές διαπιστώσεις ενός homo Politikus, ο οποίος συμμετείχε ενεργά στα πολιτικά δρώμενα: η συμμετοχή αυτή πραγματωνόταν, είτε με την ιδιότητά του ως ελεύθερου συνεργάτη της εφημερίδας Frankfurter Zeitung, είτε ως εκλογικού υποψηφίου του Γερμανικού Δημοκρατικού Κόμματος, είτε ακόμη ως συμβούλου πάνω σε συνταγματικά πολιτικά ερωτήματα (MWG I/16: 49-90), ή τέλος με την ιδιότητα του ως μέλους της ονομαζόμενης τετραμερούς επιτροπής, η οποία όφειλε να συμπαραστέκεται στην γερμανική αντιπροσωπεία κατά τις διαπραγματεύσεις για μια συμφωνία ειρήνης στις Βερσαλλίες, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στο θέμα της λεγόμενης ενοχής για τον πόλεμο (MWG, I/16: ).

55 οι πιο ικανοί και υπεύθυνοι πολιτικοί και όχι οι κυνικοί δημαγωγοί Με ποιο τρόπο μπορεί να επιλεγούν οι πιο ικανοί και υπεύθυνοι πολιτικοί και όχι οι κυνικοί δημαγωγοί; Μπορεί η πολιτική να αποτελεί επάγγελμα; Υπάρχουν ασφαλιστικές δικλείδες για να μην πνίγεται η πολιτική από τα εγωιστικά και ιδιοτελή κίνητρα του επαγγέλματος; Πώς αυτονομείται η τάξη των πολιτικών από την κοινωνία και μετατρέπεται σε αυτόνομη κάστα-ελίτ; Ισχύουν οι ίδιες ηθικές αρχές για θέματα που ανήκουν στην ιδιωτική και τη δημόσια σφαίρα; Μπορούμε να ορίσουμε κατ αρχήν και εκ των προτέρων, πότε ο καλός σκοπός μπορεί να νομιμοποιεί τη χρήση ακόμη και αθέμιτων μέσων στην πολιτική; Ισχύουν στην εποχή μας οι πολιτικές αρχές και αρετές που αναδεικνύει ο Βέμπερ;

56 βασικά στοιχεία μιας πολιτικής θεωρίας Το ενδιαφέρον του Βεμπερ είχε επικεντρωθεί σε ευρύτερους συσχετισμούς. Από τη σκοπιά αυτή ανέπτυξε τα βασικά στοιχεία μιας πολιτικής θεωρίας, γ την οποία ανέφερε αναδρομικά ο Immanuel Birnbaum, «ένα ντοκουμέντο στην εξέλιξη της δημοκρατικής σκέψης σε κάθε κριτική στιγμή της γερμανικής ιστορίας» (Birnbaum,1985: 21). Επιπλέον, ο Βέμπερ θέτει προβληματισμούς ως προς το θέμα της πολιτικής ηγεσίας: ποιόν τύπο πολιτικής ηγεσίας προϋποθέτει, άραγε, μια μαζική δημοκρατία;

57 Ο Βέμπερ είχε ασχοληθεί με τα εξής σημεία: «Κυβέρνηση (Ηγεσία) 1. Ορθολογική 2. Παραδοσιακή. 3. Χάρισμα. Το πρόβλημα ηγεσίας. Κοινωνική Επιλογή: Ο Βέμπερ είχε ήδη προ μακρού ασχοληθεί με τα ερωτήματα, τι είναι ένας πολιτικός ηγέτης (και όχι απλώς ένας δημαγωγός που εξαπατά), και τι νομιμοποιεί κάποιον στο να αναμειχθεί στην πολιτική ιστορία της χώρας του και να επωμισθεί ευθύνες προς το σκοπό αυτό. Ήδη πριν εκφωνήσει την ομιλία του, «Επιστήμη ως Επάγγελμα», είχαν γίνει στον πύργο Lauenstein στην περιοχή Thüringen Πολιτισμικά Συνέδρια, όπως ονομάζονταν χαρακτηριστικά. Είχαν πραγματοποιηθεί ομιλίες για θέματα όπως, «Νόημα και αποστολή της εποχής μας» και «Το πρόβλημα ηγεσίας στο κράτος και στην Κουλτούρα». Αν ακολουθήσουμε μια σημείωση του Ferdinand Tönnies από την 29η Σεπτεμβρίου 1917, ο Βέμπερ είχε ασχοληθεί στο πλαίσιο του δεύτερου θέματος με τα εξής σημεία: «Κυβέρνηση (Ηγεσία) 1. Ορθολογική 2. Παραδοσιακή. 3. Χάρισμα.

58 οι πολιτικές ελίτ Όπως διαπιστώνει ο Βέμπερ, οι πολιτικές ελίτ του Αυτοκρατορικού Reich φαίνεται ότι, τουλάχιστον από τις αρχές του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, είχαν δράσει χωρίς αίσθηση ευθύνης. Υπαίτιοι γι αυτή την ανευθυνότητα ήσαν σε μεγάλο βαθμό ο τρόπος της δημιουργίας του Reich, ο συνταγματικός χάρτης του που βασιζόταν σε ερασιτεχνικούς συμβιβασμούς και οι τεχνικές κυριαρχίας που χρησιμοποιούνταν από τον Μπίσμαρκ. O Μπίσμαρκ έκανε κατά το διάστημα της διακυβέρνησής του ό,τι ήταν εφικτό για να παρεμποδίσει την άνοδο «εσωτερικά αυτοδύναμων προσωπικοτήτων και ολοκληρωμένων χαρακτήρων» (WGA I/15: 449).

59 Το ένστικτο της δύναμης Το ένστικτο της δύναμης ανήκει κατά τον Βέμπερ στα «κανονικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα ενός πολιτικού, ο οποίος θέλει να είναι ηγέτης». Ο Μπίσμαρκ διακατεχόταν, αναμφίβολα, από αυτό το ένστιχτο, πράγμα που πιστοποιείται στον τρόπο που κατάφερε με τη βοήθεια τριών πολέμων να μεταμορφώσει το (μικρό) γερμανικό εθνικό κράτος. Παρά την αρνητική αποτίμηση της πολιτικής κληρονομιάς του, ο Βέμπερ είναι όμως έτοιμος να αξιολογήσει, επιπλέον, τον Μπίσμαρκ ως πολιτική μεγαλοφυΐα.

60 χαρισματική κυριαρχία Ο Hans-Ulrich Wehler αναφέρει στη μεγάλη Γερμανική Κοινωνική Ιστορία του, ότι «ο Μπίσμαρκ αποτελεί την πρώτη ενσάρκωση της Χαρισματικής κυριαρχίας στη Γερμανία» (Wehler, 1995: 202). Η διαπίστωση αυτή έχει διατυπωθεί σε απόλυτη συμφωνία με το νόημα που δίνει στην έννοια ο Μαξ Βέμπερ. Επιπλέον, είναι απόλυτα λογικό, το να χρησιμοποιήσουμε την κατηγορία του χαρίσματος (από την κοινωνιολογία της κυριαρχίας του Μαξ Βέμπερ) για την κατανόηση και την εξήγηση της ανόδου, του θριάμβου και της πτώσης του Μπίσμαρκ. Με τον τρόπο αυτό, το κενό ηγεσίας μετά τον Μπίσμαρκ γίνεται ακόμη πιο εμφανές.

61 Τα κέντρα δύναμης Αν ακολουθήσουμε την ανάλυση του Hans-Ulrich Wehler, το Kaiserreich είχε κάτω από την χαρισματική κυριαρχία του Μπίσμαρκ τέσσερα κέντρα δύναμης, τα οποία ενεργοποιούνταν υπό τη δική του καθοδήγηση: τα κέντρα αυτά ήσαν, εκτός από τον ίδιο τον Μπίσμαρκ, η μοναρχία, η γραφειοκρατία και το κοινοβούλιο του Reich (Wehler, 1995: ). Όμως, το κοινοβούλιο έμεινε το πιο αδύνατο μέλος κατά την ανοικοδόμηση του κράτους. Γι αυτό ήταν από στρατηγική σκοπιά σωστό να αναβαθμιστεί το κοινοβούλιο του Reich, όχι μόνο πραγματικά, αλλά, επιπλέον, συνταγματικά.

62 κοινοβούλιο Στη θέληση του Βέμπερ να δημιουργήσει ένα «κοινοβούλιο που εργαζόταν αποτελεσματικά» αντιστοιχούσε επίσης η απαίτηση για τη δημιουργία ικανών και αποτελεσματικών κομμάτων. Όμως, σύμφωνα με τον ίδιο, ακόμη και αυτό είχε ήδη γίνει από τον Μπίσμαρκ, πολύ πιο δύσκολο. Φυσικά, στο αυτοκρατορικό Reich δεν υπήρχε ακόμη σκέψη για ένα κράτος στο οποίο τα κόμματα έχουν μια καίρια και ιθύνουσα θέση. Τα κόμματα ήσαν, συχνά ακόμη, χαλαρές ενώσεις, εκλογικά σωματεία τα οποία καθοδηγούνταν από προύχοντες, στο πλαίσιο παράλληλης απασχόλησης. Βέβαια, οι πρακτικές και το ύφος (στυλ) κυριαρχίας του Μπίσμαρκ είχαν ως επακόλουθο - χωρίς πρόθεση ή χωρίς να το θέλει ο ίδιος την ενδυνάμωση δυο κομμάτων στην εσωτερική τους εξέλιξη: αυτά ήσαν, το Κέντρο - μέσω της πολιτισμικής σύγκρουσης

63 κόμματα με κοσμοθεώρηση- κόμματα με κοσμοθεώρηση O Βέμπερ τα ονομάζει κόμματα με κοσμοθεώρηση [και αντίστοιχες αρχές], και τα αντιπαραθέτει, με ιδεοτυπικό τρόπο, προς τα θεσιθηρικά κόμματα. Στην πραγματικότητα κυριαρχούσε μια σύνθεση και από τους δυο αυτούς τύπους. Επιπλέον, θα ήταν δυνατόν τα κόμματα αυτά να έχουν είτε ένα μάλλον νομοκατεστημένο ή ένα μάλλον ταξικό χαρακτήρα. Κυρίως όμως, για να μπορέσουν να αποκτήσουν αγωνιστική δύναμη και πειθώ, θα έπρεπε να ακολουθήσουν τη διαδικασία της γραφειοκρατικοποίησης τους. Διαφορετικά απ ό,τι συνέβαινε στα κόμματα των προυχόντων, τα δυο αυτά κόμματα ήσαν όλο και περισσότερο αναγκασμένα να εξυπηρετούνται από «κομματικούς υπαλλήλους», οι οποίοι αντιμετώπιζαν την εργασία τους ως κύριο επάγγελμα. Με τον τρόπο αυτό θα μπορούσαν να αναπτυχθούν κομματικές καριέρες, κάτι που κάτω από ορισμένες συνθήκες θα ήταν δυνατόν να δημιουργεί εμπόδια για την άνοδο γνήσιων πολιτικών ηγετών. Από την άποψη αυτή βλέπει ο Βέμπερ τον τύπο του θεσιθηρικού κόμματος σε πλεονεκτική θέση έναντι του κόμματος με κοσμοθεώρηση και αρχές Για τη σημασία του όρου βλ. σελ.

64 η πραγματική κυριαρχία ο Βέμπερ έβλεπε τα ορατά σημάδια της καθολικής γραφειοκρατικοποίησης σε όλα τα επίπεδα της ζωής. Ακόμη και στο σύγχρονο κράτος ισχύει ότι «, η οποία δεν φαίνεται στις κοινοβουλευτικές ομιλίες, ούτε στις καταγγελίες μοναρχών, αλλά στις πρακτικές της διοίκησης στη ζωή της καθημερινότητας, βρίσκεται υποχρεωτικά και αναπόφευκτα στα χέρια της δημοσιοϋπαλληλίας (MWG I/15: 450). Μάλιστα και ο σοσιαλισμός, σύμφωνα με τον Βέμπερ, δεν θα εξουδετερώσει τη γραφειοκρατία, αλλά θα την προωθήσει περαιτέρω. Σύμφωνα με την πρόγνωσή του, η δικτατορία του προλεταριάτου θα αποδειχθεί, σύντομα ή μακροπρόθεσμα, ως η δικτατορία των (κομματικών) υπαλλήλων. Γι αυτό, η πολιτική ηγεσία στο σύγχρονο κράτος έχει ακριβώς την αποστολή, όχι να παρασύρεται, αλλά να κολυμπά ενάντια σ αυτό το ρεύμα.