Εκπαιδευτικές παρεµβάσεις για πρόληψη καπνίσµατος: Σχεδιασµός και αποτελέσµατα εφαρµογών. Μαρία Χασάνδρα, Λέκτορας ΤΕΦΑΑ, Π.Θ.

Transcript

1 Εκπαιδευτικές παρεµβάσεις για πρόληψη καπνίσµατος: Σχεδιασµός και αποτελέσµατα εφαρµογών Μαρία Χασάνδρα, Λέκτορας ΤΕΦΑΑ, Π.Θ.

2 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙ ΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙ ΕΙΑΣ Κοινωνική Γνωστική θεωρία, Μοντέλο των Πιστεύω Υγείας, Μοντέλο των Σταδίων Αλλαγής, Θεωρία στάσεων της Σχεδιασµένης Συµπεριφοράς Θεωρία των Στόχων

3 Κοινωνική- Γνωστική θεωρία Bandura (1986) Συµπεριφορικοί παράγοντες Προσωπικοί παράγοντες Περιβαλλοντικοί παράγοντες

4 Κοινωνική- Γνωστική θεωρία Αλλαγή περιβάλλοντος Αυτο παρακολούθηση Χρήση µοντέλων Προβολή προτύπων Αλλαγή συµπεριφορας έσµευση Αναθεώρηση προσδοκιών Αυτο αποτελεσµατικότητα

5 Κοινωνική- Γνωστική θεωρία Κάπνισµα παράδειγµα Αλλαγή περιβάλλοντος: εν πάω σε µέρη που καπνίζουν Αλλαγή περιβάλλοντος: εν πάω σε µέρη που καπνίζουν Αλλαγή προσδοκιών: Το κάπνισµα δενθαµε κάνει πιο αρεστό Αλλαγή προσδοκιών: Το κάπνισµα δενθαµε κάνει πιο αρεστό Προβολή προτύπων: Μη καπνιστές Προβολή προτύπων: Μη καπνιστές Αυτό-Αποτελεσµατικότητα: Μπορώ να ναλέω όχι όχικαι καινα νααντιστέκοµαι Αυτό-Παρακολούθηση: Κρατάω ηµερολόγιο Αυτό-Παρακολούθηση: Κρατάω ηµερολόγιο έσµευση: Προς σηµαντικά για µένα άτοµα ήπροςτονεαυτόµου έσµευση: Προς σηµαντικά για µένα άτοµα ήπροςτονεαυτόµου

6 Πιστεύω Υγείας Health Belief Model Rosenstock, (1974) Μια πιθανή ενέργεια για συµπεριφορά υγείας εξαρτάται από το πώς το άτοµο αντιλαµβάνεται την απειλή για µια πιθανή ασθένεια, από το πώς αντιλαµβάνεται τα οφέλη από τη διαδικασία πρόληψης και τα πιθανά εµπόδια που θα συναντήσει.

7 Πιστεύω Υγείας Αντιληπτά οφέλη Αντιληπτά εµπόδια ηµογραφικοί παράγοντες Αντιληπτή ευαισθησία στην ασθένεια Αντιληπτή σοβαρότητα της ασθένειας Αντιληπτή απειλή για ασθένεια Πιθανή ενέργεια Ερεθίσµατα από καµπάνιες, συµβουλές άλλων κ.λπ.

8 Πιστεύω Υγείας παράδειγµα Κάπνισµα Αντιληπτή σοβαρότητα: Σοβαρές συνέπειες Αντιληπτή απειλή: Κίνδυνος και για τη δική µου υγεία Αντιληπτά οφέλη: Θα έχω όφελος στην υγεία αν δεν καπνίζω Αντιληπτά εµπόδια: Είναι θέµα απόφασης

9 Μοντέλο των Σταδίων Αλλαγής (Stages of change model ή Transtheoritical model) Prochaska & DiClemente (1983) ιαφορετικό στάδιο αφετηρίας ιαφορετικό επίπεδο παρακίνησης για αλλαγή

10 Μοντέλο των Σταδίων Αλλαγής Συµπεριφορά εν υπάρχει σκέψη για αλλαγή Υπάρχει σκέψη για αλλαγή Γίνεται κάποια αλλαγή Γίνεται αρκετή αλλαγή Η συµπεριφορά γίνεται συνήθεια

11 Μοντέλο των Σταδίων Αλλαγής παράδειγµα Κάπνισµα ε σκέφτεται να διακόψει το κάπνισµα Αρχίζει να σκέφτεται & ορίζει συγκεκριµένη ηµεροµηνία για διακοπή ιακόπτει και διατηρεί για ένα ικανό χρονικό διάστηµα εν καπνίζει και δεν το σκέφτεται καθόλου εν καπνίζει για όλη του τη ζωή

12 Θεωρία σχεδιασµένης συµπεριφοράς Ajzen, (1988) Τα άτοµα συµπεριφέρονται ανάλογα: µε τιςστάσειςτουςπροςτησυµπεριφορά αυτή µε την κοινωνική πίεση που δέχονται από σηµαντικά άλλα πρόσωπα για το θέµα αυτό µε την πρόθεση για εκδήλωση της συµπεριφοράς Ταυτόχρονα, ησυµπεριφορά τους αυτή εξαρτάται από τον έλεγχο που ασκούν πάνω στη συµπεριφορά αυτή

13 Θεωρία σχεδιασµένης συµπεριφοράς Συµπεριφορά Αντιληπτός έλεγχος Αντιληπτός έλεγχος Στάσεις Πρόθεση Σηµαντικοί άλλοι Σηµαντικοί άλλοι

14 Θεωρία σχεδιασµένης Αντιληπτός έλεγχος Πίστη στον εαυτό Ξεπέρασµα εµποδίων συµπεριφοράς παράδειγµα Κάπνισµα Στάσεις συναισθηµατικές Στατιστικά για ασθένειες Πρόθεση για αποφυγή/διακοπή Πρόθεση για αποφυγή/διακοπή Στάσεις γνωστικές Ενηµέρωση για συνέπειες στην υγεία Σηµαντικοί άλλοι Συνεργασία µε γονείς φίλους εκπαιδευτικούς

15 Θεωρία στόχων Locke & Latham (1990) Οι πράξεις των ατόµων κυρίως κατευθύνονται από τους στόχους τους και τις προθέσεις τους. Οι στόχοι ρυθµίζουν την προσπάθεια και ενέργεια-δράση του ατόµου. Οι στόχοι επηρεάζουν το άτοµο να αποδίδει καλύτερα, το κινητοποιούν, του δίνουν κίνητρο και αυξάνουν την επιµονή του.

16 Ανάπτυξη δεξιοτήτων Βασικές δεξιότητες ζωής είναι: ο καθορισµός στόχων, η λήψη αποφάσεων, η επίλυση προβληµάτων, η δηµιουργική και κριτική σκέψη, η επικοινωνία και οι διαπροσωπικές σχέσεις, η αυτογνωσία, ο αποτελεσµατικός χειρισµός συναισθηµάτων, και η αντιµετώπιση του στρες

17 Συνοψίζοντας Oι θεωρίες που ερµηνεύουν, η προβλέπουν συµπεριφορές υγείας, έχουν αρκετά κοινά σηµεία. Στα προτεινόµενα προγράµµατα παρέµβασης χρησιµοποιούνται αρχές των παραπάνω θεωριών µέσα σε ένα νέο πλαίσιο/µοντέλο µοντέλο, επιλέγοντας κυρίως στοιχεία που µπορούν να εφαρµοσθούν από εκπαιδευτικούς σε επίπεδο τάξεων, ή µεγάλων οµάδων εργασίας.

18 Μοντέλο προγραµµάτων αγωγής Θεωρίες Μοντέλο Παραδείγµατα ιατροφή Κάπνισµα Άσκηση Στρες Ντόπινγκ υγείας

19 ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ και η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΟΜΑ ΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ Στόχος. Επιλογή της τάξης, του τµήµατος ή της οµάδας. Επιλογή του υλικού. Τι πρέπει να κάνετε για να κρατήσετε τα παιδιά στο πρόγραµµα. Ποια είναι τα εµπόδια; Τι στόχους πρέπει να θέσετε;

20 ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΟΥΛΕΥΕΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΗΣ ΟΜΑ ΑΣ Στόχος. Το µήνυµα. Τι πρέπει να µάθουν τα παιδιά και πως. Ανάλυση των εµποδίων για την υιοθέτηση της συγκεκριµένης υγιεινής συµπεριφοράς. Τι στόχους πρέπει να θέσουν οι µαθητές

21 ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΚΑΙ Ο ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΤΟΧΩΝ ΤΗΣ ΟΜΑ ΑΣ Στόχος. Οι µαθητές της οµάδας θέτουν στόχους για: τους συµµαθητές τους, τους φίλους τους, τους γονείς τους, την εξέλιξη και την ολοκλήρωση του προγράµµατος. Ποια είναι τα πιθανά εµπόδια που θα παρουσιαστούν.

22 ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΗΣ ΟΜΑ ΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΣΥΜΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Στόχος. Το µήνυµα. Μετάδοση της ιδέας. Γνώσεις, πληροφορίες και συναισθηµατικές επιδράσεις. Τι στόχους πρέπει να πετύχουν όλοι µαζί. ραστηριότητες. Ασκήσεις συνοχής

23 Ο ΜΑΘΗΤΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΤΟΥ Η ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Η ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ Στόχος. Το µήνυµα. Μετάδοση της ιδέας. Γνώσεις, πληροφορίες και συναισθηµατικές επιδράσεις. Τι στόχους πρέπει να πετύχουν όλοι µαζί. ραστηριότητες. Ασκήσεις συνοχής.

24 ΑΛΛΗΛΕΠΙ ΡΑΣΕΙΣ-ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ Στόχος. Το µήνυµα. Μετάδοση της ιδέας. Ποιες πληροφορίες θα βοηθήσουν στο να γίνει η υγιεινή συµπεριφορά κοινή συνήθεια για όλους. Τι στόχους πρέπει να πετύχουν όλοι µαζί. ραστηριότητες. Ασκήσεις συνοχής

25 ΤΕΛΙΚΗ ΦΑΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΦΟΡΕΙΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΥΝΟΨΗ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

26 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ ΕΝ ΚΑΠΝΙΖΩ ΓΥΜΝΑΖΟΜΑΙ ΤΕΤΡΑ ΙΟ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

27 «εν καπνίζω, γυµνάζοµαι» Το πρόγραµµα εφαρµόζεται σε 10 µαθήµατα, πραγµατοποιώντας ένα µάθηµα κάθεβδοµάδα. Το πρόγραµµα υποστηρίζεται από ένα τετράδιο για κάθε µαθητή και οπτικό υλικό για τους εκπαιδευτές. Υπάρχουν τρεις εκδόσεις, για µαθητές γυµνασίου (Θεοδωράκης, Γούδας, & Χασάνδρα, 2009 / Γ έκδοση), για µαθητές Ε και ΣΤ δηµοτικού (Θεοδωράκης, Χασάνδρα, Κοσµίδου, Γούδας, & Παπαϊωάννου, 2009/ Β έκδοση) για µαθητές λυκείου (Θεοδωράκης, Γούδας, Ζήση, Κοσµίδου, 2007/ Β έκδοση) Χρησιµοποιούνται οι νέες τεχνολογίες όσο αυτό είναι εφικτό (πχ. παρουσίαση και καθοδήγηση όλων των µαθηµάτων µέσω power point).

28 Συναντήσεις 1-3

31 Εφαρµογές του προγράµµατος Σε 9 διαφορετικά σχολεία όλων των βαθµίδων, Συµµετοχή 1230 µαθητών-µαθητριών µαθητριών.

32 Μετρήσεις Στάσειςπροςτοκάπνισµα Προσοχή σε πληροφορίες σχετικές µε το κάπνισµα Γνώσεις Πρόθεση για κάπνισµα Αντιλαµβανόµενος έλεγχος του καπνίσµατος Κοινωνικό πρότυπο Αντιλαµβανόµενο επίπεδο γνώσεων Αυτό-ταυτότητα Προσωπική εµπλοκή Αξιολόγηση της συµπεριφοράς του καπνίσµατος Εγκυρότητα πηγής (κάπνισµα άσκηση) Αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας του προγράµµατος

33 Συνοπτικά Η ανασκόπηση των ερευνών αυτών δείχνει ότι η εφαρµογή του προγράµµατος είχε ισχυρότερη επίδραση προς την επιθυµητή κατεύθυνση στα παιδιά δηµοτικού από ότι στις άλλες βαθµίδες, ενώ όταν προστέθηκαν οδηγίες για τη διακοπή του καπνίσµατος το πρόγραµµα είχε θετικότερα αποτελέσµατα και στα παιδιά του Λυκείου. Σε όλες τις εφαρµογές βελτιώθηκαν οι γνώσεις σχετικά µε το κάπνισµα.

34 ηµοτικό Μετά τις παρεµβάσεις: οι στάσεις προς το κάπνισµα ήταν αρνητικότερες, το αντιλαµβανόµενο επίπεδο ενηµέρωσης αυξήθηκε µειώθηκε το κοινωνικό πρότυπο αυξήθηκαν οι πραγµατικές γνώσεις

35 Γυµνάσιο Μετά τις παρεµβάσεις: οι στάσεις ήταν περισσότερο αρνητικές, αυξήθηκε η προσοχή σε πληροφορίες αυξήθηκαν οι πραγµατικές γνώσεις αυξήθηκε το αντιλαµβανόµενο επίπεδο ενηµέρωσης αυξήθηκε ο αντιλαµβανόµενος έλεγχος της συµπεριφοράς Ένα χρόνο µετά διατηρήθηκαν οι γνώσεις και η προσοχή στις πληροφορίες

36 Λύκειο Μετά τις παρεµβάσεις: ο µέσος όρος του αντιλαµβανόµενου επιπέδου ενηµέρωσης ήταν υψηλότερος, αυξήθηκαν οι πραγµατικές γνώσεις.

37 Συνολικά Οι στάσεις προς το κάπνισµα σε όλες τις εφαρµογές ήταν ιδιαίτερα αρνητικές για όλα τα παιδιά Όµως, προχωρώντας από το δηµοτικό προς το λύκειο οι στάσεις γίνονταν λιγότερο αρνητικές

38 Συνολικά Στις επαναµετρήσεις (ένα χρόνο µετά) παρά την µείωση σε όλες τις άλλες µετρήσεις οι γνώσεις και η προσοχή σε πληροφορίες σχετικά µε το κάπνισµα παρέµειναν υψηλές.

39 Άρα? Αρκούν οι γνώσεις για αποφυγή ή αλλαγή συµπεριφοράς? Προτείνεται: Εµβόλιµες επαναληπτικές συναντήσεις Εµπλοκή σηµαντικών άλλων Παρέµβαση σε «πακέτο συµπεριφορών υγείας»

40 Παρουσίαση µαθητών

41 Έµαθαν για τις επιπτώσεις του καπνού στο σώµα

42 Έµαθαν πως ταξιδεύει ο καπνός στο σώµα και ποια όργανα βλάπτει

43 Έµαθαν τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσµατος στην υγεία

44 Ενηµερώθηκαν...για στατιστικά που δείχνουν τη σχέση καπνίσµατος και ασθενειών-θανάτων θανάτων

45 Συζήτησαν γιατί οι άνθρωποι καπνίζουν και γιατί οι νέοι αρχίζουν το κάπνισµα

46 Αποµυθοποίησαν τις διαφηµίσεις των τσιγάρων

47 Εξασκήθηκαν στο πώς να αντιστέκονται στην πίεση από άλλους να καπνίσουν και στο πώς να λένε όχι όταν τους προσφέρουν τσιγάρο

48 Ενηµερώθηκαν.. για το πώς να επηρεάζουν και άλλους ώστε να αποφεύγουν το κάπνισµα

49 Και τέλος έµαθαν για την ανταγωνιστική σχέση µεταξύ καπνίσµατος και άσκησης

50 Πως; ούλεψαν σε οµάδες συζητώντας τα θέµατα που προαναφέρθηκαν

51 Πως; ούλεψαν και ατοµικά καταγράφοντας διάφορες σχετικές σκέψεις τους

52 Πως; Σε κάθε µάθηµα έβγαζαν το µήνυµα της ηµέρας

53 Πως; Έκαναν ένα πείραµα µε το οποίο είδαν πως το τσιγάρο µολύνει τους πνεύµονές

54 Έφτιαξαν χαρτόνια µε ταµηνύµατά τους συνοδεύοντας τα µεσχετικές φωτογραφίες και τα ανάρτησαν σε διάφορα µέρη στο σχολείο και σε άλλες τάξεις που δεν παρακολουθούσαν το πρόγραµµα Πως;

55 Πως; Πήραν συνεντεύξεις από καπνιστές και πρώην καπνιστές και ετοίµασαν ένα άρθρο για την εφηµερίδα του σχολείου

56 Πως; Έγραψαν εκθέσεις που αφορούσαν σε θέµατα σχετικά µε το κάπνισµα µε τους φιλολόγους

57 Πως; Επισκέφθηκαν σχετικές ιστοσελίδες µε τους εκπαιδευτικούς της πληροφορικής

58 Έφτιαξαν µικρές αφίσες ευαισθητοποίησης µε τους εκπαιδευτικούς των καλλιτεχνικών Πως;

59 Πως; Ετοίµασαν την τελική εκδήλωση σε οµάδες εργασίας

60 Ευχαριστώ για την προσοχή σας