Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών και εφαρμογές τους στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών και εφαρμογές τους στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον Ερευνητική Εργασία Εμμανουηλίδης Αντώνιος Καραμήτσος Μάριος Θεσσαλονίκη, 2018

2 «η εργασία αφιερώνεται σε αυτούς που αγαπούν να ερευνούν και να μαθαίνουν»

3 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Εμμανουηλίδης Αντώνιος Καραμήτσος Μάριος Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών και εφαρμογές τους στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον Ερευνητική Εργασία Επιβλέπων: Καρανικόλας Νικόλαος Θεσσαλονίκη, 2018

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η πρώτη εμφάνιση των Σ.Γ.Π. έγινε στα τέλη της δεκαετίας του '60, όμως στα πρώιμα στάδια της ανάπτυξης του χρησιμοποιήθηκε ελάχιστα από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα λόγω του υψηλού κόστους του υλικού αλλά και των περιορισμένων δυνατοτήτων του λογισμικού. Οι πρώτες του εφαρμογές περιορίστηκαν αρχικά στην χαρτογράφηση με την βοήθεια Η/Υ, ενώ η μετέπειτα πτώση των τιμών του υλικού (hardware) σε συνδυασμό με την βελτίωση των ικανοτήτων των Η/Υ, του λογισμικού, των βάσεων δεδομένων και του διαδικτύου, προσέφεραν νέες εξελιγμένες δυνατότητες και λειτουργίες. Όλα τα παραπάνω, είχαν ως αποτέλεσμα το GIS να γίνει πιο προσιτό, λειτουργικό και λιγότερο χρονοβόρο στην επίλυση ζητημάτων. Ο σχεδιασμός στον περιβάλλον της πόλης περιλαμβάνει πληθώρα λειτουργιών, διαδικασιών και κλιμάκων. Πιο συγκεκριμένα, οι λειτουργίες του μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κεντρική διοίκηση, τον στρατηγικό και ρυθμιστικό σχεδιασμό των πόλεων καθώς και της συνολικής τους αναπτυξιακής πορείας. Η κλίμακα του πεδίου εφαρμογής των GIS στο αστικό περιβάλλον μπορεί να διαφέρει από το σύνολο της πόλης έως και μία συνοικία ή ένα οικοδομικό τετράγωνο, ανάλογα με την επιθυμητή λειτουργία και στοχοθεσία του προγραμματισμού. Οι πλέον συχνές εφαρμογές του αφορούν την διαχείριση των χρήσεων γης, του οδικού δικτύου και μεταφορών, όπως και την χαρτογράφηση και χωροθέτηση υποδομών και διαφόρων υπηρεσιών και δικτύων. Τα συστήματα GIS διαδραματίζουν πλέον αξιοσήμαντο ρόλο στην ανάπτυξη και την διαχείριση των πόλεων, έτσι ώστε να υιοθετούνται τόσο από τις εθνικές όσο και τοπικές κυβερνήσεις. Στόχος αυτής της εργασίας είναι να διερευνήσει το εύρος των εφαρμογών των Σ.Γ.Π., μέσα από την μελέτη και αναφορά καταγεγραμμένων περιπτώσεων στην παγκόσμια βιβλιογραφία, σε όλο το φάσμα των τομέων των σύγχρονων πόλεων. Ειδικότερα, πως μέσα από την εφαρμογή αυτών δίνονται έξυπνες και αποτελεσματικές λύσεις σε αναδυόμενα προβλήματα και ανάγκες, λόγω της χρήσης του ως εργαλείου του σχεδιασμού και του προγραμματισμού των πόλεων. Σ ε λ ί δ α 4 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

5 ABSTRACT GIS made its first appearance back at the end of the 1960 s, but at the early stages of its development, its use by the global scientific community was limited due to the fact of the high cost of hardware and the limited software capabilities. Its first applications were initially limited to computer-aided mapping, but the subsequent drop in hardware prices combined with improved capabilities of the computers, software, databases and internet offered new sophisticated functions and features. All the above events have resulted in GIS becoming more accessible, more functional and less time-consuming in solving issues. The design in the city's environment includes a variety of functions, processes and scales. More specifically, its functions can be used for the central administration, the strategic and regulatory planning of the cities as well as their overall development course. The scale of the scope of GIS in the urban environment may differ from the entire city to a district area or a building block, depending on the desired function and targeting of the planning. Its most frequent applications are land use, road and transport management, as well as the mapping and sitting of infrastructures and various services and networks. GIS systems are now playing an important role in urban development and management, so that s why they are adopted by both national and local governments. The aim of this work is to investigate the scope of the GIS applications, through the study and reporting of recorded cases in the world literature, across the range of modern urban areas. In particular, the way how to implement smart and efficient solutions to emerging problems and needs, as a tool for city planning and planning. Σ ε λ ί δ α 5 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην παρούσα ερευνητική εργασία εξετάζεται η χρησιμότητα των Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών (Geographical Information Systems - GIS) ως εργαλείο για το σύνολο της διαδικασίας του σχεδιασμού (planning), τη χάραξη πολιτικών (policy making) και εν τέλει τη διαχείριση (management) της αναπτυξιακής πορείας των σύγχρονων πόλεων στα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να αναδείξει την σπουδαιότητα καθώς και τον ρόλο των Σ.Γ.Π. στην ευρεία εφαρμογή τους στο αστικό περιβάλλον, μέσω της μελέτης περιπτώσεων και παραδειγμάτων που διακρίνονται στην παγκόσμια βιβλιογραφία. Τέλος, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή μας, κύριο Καρανικόλα Νικόλαο, για την βοήθεια που μας δόθηκε τόσο στην επιλογή του θέματος, όσο και κατά την διάρκεια της συγγραφής της εργασίας με την συνεχή υποστήριξη και καθοδήγηση του. Τις πιο θερμές ευχαριστίες μας τις οφείλουμε όμως στις οικογένειες μας για την αδιάλειπτη πίστη και υποστήριξη στα πρόσωπα μας, μέσα από τις συνεχείς θυσίες που πραγματοποιούνε για εμάς στο σύνολο της ζωής μας. Σ ε λ ί δ α 6 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

7 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΣΓΠ = Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών AMC CGIS DBH DSS EMOLS EOC GAM GDAL GIS GPS IBGE IJGIS IPP IRD LIDAR MCDA ORD RIT UMIS UN UNDP UNHCR URISA VHR WHO WTC = Asansol Municipality Corporation = Canada Geographical Information System = Diameter breast height = Decision Support System = Emergency Management Online Locator System = Emergency Operations Center = Geographical Analysis Machine = Geospatial Data Abstraction Library = Geographic Information Systems = Global Positioning System = Institut Brasileiro de Geografia e Estatistica = International Journal of Geographical Information Systems = Instituto Pereira Passos = International Relief and Development = Light Detection and Ranging = Multi criteria decision analysis = Object Relational Database = Rochester Institute of Technology = Urban Management Information System = United Nations = United Nations Development Programme = United Nations High Commissioner for Refugees = Urban and Regional Information System Association = Very High Resolution = World Health Organization = World Trade Center Σ ε λ ί δ α 7 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 4 ABSTRACT... 5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 6 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 8 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Ορισμοί Η απαρχή της αποτύπωσης της γης Ιστορική ανάδρομή Τα συστατικά μέρη ενός Σ.Γ.Π Το Υλικό Το Λογισμικό Τα Δεδομένα Οι Διαδικασίες Το ανθρώπινο δυναμικό Το Διαδίκτυο Σ.Γ.Π. και Διαχείριση χρήσεων γης και τη δημόσια διοίκηση Η εφαρμογή των Σ.Γ.Π. για την ανάπτυξη του αστικού σχεδιασμού και την διαχείριση της πόλης: Το παράδειγμα του Κιγκάλι της Ρουάντα Πολυκριτιριακή ανάλυση για την εκτίμηση καταλληλόλητας χρήσης γης: η περίπτωση της πόλης Regina (Καναδάς) Η χρήση ενός Συστήματος Πληροφοριών για την Αστική Διαχείριση (UMIS) βασιζόμενο στα Σ.Γ.Π. : η περίπτωση των πόλεων δορυφόρων στην Κωνσταντινούπολη Διαχείριση και χαρτογράφηση οδικού δικτύου σε ανεπίσημους οικισμούς: Το παράδειγμα των φαβέλας του Ρίο Ντε Τζανέιρο Σ.Γ.Π. στην υγεία και την ποιότητα ζωής Η χρήση των Σ.Γ.Π. ως εργαλείο της Δημόσιας Υγείας και των αντίστοιχων προσφερόμενων υπηρεσιών Συστήματα ύδρευσης και Σ.Γ.Π.: Η περίπτωση της πόλης Rafah (Παλαιστίνη) Διαμόρφωση συστήματος με Σ.Γ.Π. : Η περίπτωση της Asansol (Ινδία) Τα Σ.Γ.Π. στη διαχείριση αστικού πρασίνου: Η περίπτωση των πόλεων της Ηπείρου 52 Σ ε λ ί δ α 8 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

9 4. Σ.Γ.Π. και έκτακτες ανάγκες Διαχείρηση κινδύνων: Το παράδειγμα της 11 ης Σεπτεμβρίου Χρήση των Σ.Γ.Π. στα στρατόπεδα προσφύγων: η περίπτωση του Zaatari της Ιορδανίας ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σ ε λ ί δ α 9 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

10 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1. Dr. Roger Tomlinson Εικόνα 2. Τα συστατικά μέρη του συστήματος GIS Εικόνα 3. Σ.Γ.Π. και Αστικός Σχεδιασμός Εικόνα 4. Το master plan της πόλης του Κιγκάλι Εικόνα 5. Χάρτης (1) χρήσεων γης της πόλης Regina Εικόνα 6. Χάρτης (2) πληθυσμιακής κατανομής Εικόνα 7. Χάρτης (3) κατανομής απασχόλησης Εικόνα 8. Χάρτης (4) κατανομής μέσου εισοδήματος Εικόνα 9. Χάρτης (5) των 5 κατηγοριών Εικόνα 10.Χάρτης (6) σύνθεσης αποτελεσμάτων Εικόνα 11. Το Αστικό Σύστημα Πληροφοριών για τις δορυφορικές πόλεις Εικόνα 12. Χαρτογραφικό υπόβαθρο της πόλης δορυφόρο Hisarevleri Εικόνα 13. Στοιχεία κτιρίων και χαρτογραφική απεικόνιση Εικόνα 14. Η Rocinha, η 2 η μεγαλύτερη φαβέλα στο Ρίο, με σημαντικές ελλείψεις στην βάση δεδομένων του οδικού δικτύου της (αναπαράσταση μόνο των μεγάλων οδών) Εικόνα 15. Οδικό δίκτυο από το IBGE (με μπλε χρώμα), πάνω από ορθοφωτογραφία του IPP (2011) λόφος Salgueiro Εικόνα 16. Συνεργασία με την τοπική κοινότητα του λόφου Salgueiro Εικόνα 17. Η φαβέλα της Rocinha χαρτογραφημένη με πυκνό οδικό δίκτυο Εικόνα 18. Ο χάρτης του John Snow για την χολέρα (1854) Εικόνα 19. Δίκτυο ύδρευσης πόλης Rafah Εικόνα 20. Διενέργεια ερωτήματος σε περιβάλλον GIS Εικόνα 21. Διενέργεια σύνθετου ερωτήματος σε περιβάλλον GIS Εικόνα 22. Ιεράρχηση των οδικών αξόνων Εικόνα 23. Σημεία τοποθέτησης των κάδων απορριμμάτων Εικόνα 24.Τύποι οχημάτων συλλογής Εικόνα 25.Βέλτιστη διαδρομή για όχημα τύπου Α Εικόνα 26.Διάγραμμα ροής εφαρμογής Εικόνα 27.Είσοδος στην εφαρμογή Εικόνα 28. Η εφαρμογή και τα εργαλεία της Εικόνα 29.Κουμπιά ελέγχου Εικόνα 30.Επεξεργασία πολυγώνου Εικόνα 31. Επεξεργασία σημείων--δέντρων Εικόνα 32. "Τύποι φύτευσης" Εικόνα 33. Φόρμα επεξεργασίας Εικόνα 34. Η επίθεση στο WTC Εικόνα 35.By Friday, 14 Sept. 14, the EOC moved to Pier, a large ship terminal on the Hudson River Εικόνα 36. Στρατόπεδο προσφύγων στο Zaatari, φωτογραφία Brian Tomaszewski Εικόνα 37. Συμμετέχοντες του προγράμματος Εικόνα 38. Αλλαγές που καταγράφηκαν από τους πρόσφυγες 2 μήνες μετά την εκπαίδευση Σ ε λ ί δ α 10 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

11 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1. Γεγονότα- σταθμοί που διαμόρφωσαν την ανάπτυξη Σ.Γ.Π Πίνακας 2. Toolbox Weight sum Πίνακας 3. Συγκρίσεις προσομοιωμένων και υφιστάμενων χρήσεων γης Σ ε λ ί δ α 11 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ (Επιμέλεια Εμμανουηλίδης Αντώνιος- Καραμήτσος Μάριος) Οι σύγχρονες πόλεις αποτελούν σύνθετα και πολύπλοκα συγκροτήματα στο εσωτερικό των οποίων υπάρχει συγκέντρωση ποικίλων δραστηριοτήτων. Ως εκ τούτου υπάρχει μεγάλη συσσώρευση του παγκόσμιο πληθυσμού σε μεγαλουπόλεις. Εκτιμάτε πως τις επόμενες δεκαετίες το ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού που θα κατοικεί στις πόλεις θα είναι πάνω από το 65%. Δημιουργείται έτσι η ανάγκη για καλύτερο αστικό σχεδιασμό και τη λήψη μέτρων για τη διατήρηση τη ποιότητας ζωής των πολιτών που διαμένουν σε μεγάλα αστικά κέντρα σε υψηλό επίπεδο και παράλληλα εξασφάλιση βιώσιμων συνθηκών διαβίωσης (Tao, 2013). Τα Σ.Γ.Π. ως εργαλεία έρχονται να δώσουν απαντήσεις και λύσεις σε αυτά τα ζητήματα που προκύπτουν στις πόλεις. Τα Σ.Γ.Π. αποτελούν σήμερα ένα βασικό εργαλείο για την αποθήκευση, επεξεργασία και προβολή σε αυτά δεδομένων που αφορούν ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών. Στις απαρχές της δεκαετίας του 60 τέθηκαν οι πρώτες βάσεις για τη δημιουργία ενός ολόκληρου κλάδου και αγοράς που σήμερα φτάνει να απασχολεί μεγάλο αριθμό ατόμων τόσο επιστημόνων όσο και επαγγελματιών. Ένα διαρκώς μεταβλητό περιβάλλον στις μέρες μας κρίνεται αναγκαίο να καταγράφεται, να αποτυπώνεται και να μελετάτε δίνοντας μας τη δυνατότητα να κάνουμε πιο εύστοχο σχεδιασμό αλλά και προβλέψεις. Αυτή την ανάγκη έρχονται να καλύψουν τα Σ.Γ.Π. δίνοντας μας εργαλεία και δυνατότητες μέσα από πακέτα λογισμικού για τη επίλυση ζητημάτων. Η παρούσα ερευνητική εργασία αποτελεί ενδελεχή ανασκόπηση της βιβλιογραφίας για την εύρεση και παρουσίαση περιπτώσεων-εφαρμογών για περιπτώσεις όπου τα GIS δίνουν λύση στον αστικό σχεδιασμό και προγραμματισμό. Για την καλύτερη προσέγγιση του θέματος γίνεται διαχωρισμός σε 5 βασικές ενότητες. Επίσης επιχειρείτε μια προσπάθεια ομαδοποίησης των εφαρμογών ως προς το ποιο γενικό ζήτημα προσπαθούν να επιλύσουν. Στην πρώτη (1 η) ενότητα γίνεται παρουσίαση βασικών εννοιών που αφορούν την εξέλιξη, τη δομή και τα συστατικά μέρη των Σ.Γ.Π.. Στη δεύτερη (2 η ) ενότητα γίνεται αναφορά σε 4 εφαρμογές οι οποίες κυρίως αφορούν τον σχεδιασμό και τη διαχείριση των χρήσεων γης καθώς αυτές χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο από την δημόσια διοίκηση. Στην τρίτη (3 η ) ενότητα περιλαμβάνονται επίσης τέσσερις εφαρμογές που αφορούν τη δημόσια υγεία και υγιεινή καθώς και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του αστικού χώρου. Στην τέταρτη (4 η ) ενότητα γίνεται αναφορά σε ζητήματα έκτακτων αναγκών και καταστάσεων και απαντάται το πως αυτά αντιμετωπίζονται με τη χρήση Σ.Γ.Π. Στην τελευταία ενότητα της παρούσας ερευνητικής εργασίας παραθέτονται συμπεράσματα τα οποία προκύπτουν από την ανάλυση που έλαβε χώρα στις προηγούμενες ενότητες. Σ ε λ ί δ α 12 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

13 1. ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ (Επιμέλεια Εμμανουηλίδης Αντώνιος- Καραμήτσος Μάριος) Σε αυτό το κεφάλαιο γίνεται εισαγωγή στις έννοιες των συστημάτων γεωγραφικών πληροφοριών που θα βοηθήσουν εν συνεχεία στην ανάλυση της εργασίας και τη μελέτη περιπτώσεων. 1.1 Ορισμοί Σημαντικό είναι να αντιληφθούμε τι είναι ένα Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών ώστε να δούμε τις δυνατότητες αυτών καθώς και τις εφαρμογές μέσα από μελέτη περιπτώσεων που αυτά έρχονται να δώσουν λύση σε ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων. Όμως το ευρύ φάσμα προβλημάτων, όπως αποδεικνύεται στην παρούσα εργασία, που επιλύουν και το μεγάλο πλήθος εφαρμογών σήμερα δεν μας επιτρέπει να δώσουμε έναν και μόνο ορισμό για να περιγράψει απόλυτα τα Σ.Γ.Π.. Ως εκ τούτου θα γίνει μια θεωρητική πρώτη προσέγγιση μέσα από μια σειρά ορισμών για να δώσουμε μια συνολική εικόνα για το τι είναι αυτά. Τα Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών (Σ.Γ.Π.) γνωστά και ως GIS (Geographical Information Systems) είναι πληροφοριακά συστήματα τα οποία είναι σχεδιασμένα να επεξεργάζονται δεδομένα τα οποία αναφέρονται σε χωρικές και γεωγραφικές συντεταγμένες. Με άλλα λόγια ένα Σ.Γ.Π. είναι παράλληλα ένα σύστημα βάσης δεδομένων με συγκεκριμένες δυνατότητες για χωρικά δεδομένα αναφοράς, καθώς και ένα σύνολο λειτουργιών για εργασία με τα δεδομένα αυτά. (Star and Estes, 1990) Με άλλα λόγια τονίζεται ότι ένα GIS είναι ένα σύστημα που μπορεί να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα. Πιο συγκεκριμένα ένα GIS συλλέγει, ταξινομεί και επιλέγει δεδομένα για να βρει τις σωστές απαντήσεις σε ένα συγκεκριμένο ερώτημα που θέτουμε και αφορά μια περιοχή. Φυσικά αναπόσπαστο κομμάτι είναι οι γεωγραφικές συντεταγμένες οι οποίες κάνουν εφικτή τη σύνδεση των δεδομένων με το χάρτη. (Keith Clarke, 2003) Ως Σ.Γ.Π. μπορεί επίσης να οριστεί η ειδική περίπτωση συστημάτων πληροφοριών όπου η βάση δεδομένων αποτελείται από παρατηρήσεις για χωρικά κατανεμημένα χαρακτηριστικά, δραστηριότητες ή γεγονότα, τα οποία μπορούν να οριστούν στο χώρο ως σημεία, γραμμές ή περιοχές. Ένα σύστημα γεωγραφικών πληροφοριών διαχειρίζεται δεδομένα σχετικά με αυτά τα σημεία, γραμμές και περιοχές για να ανακτήσει δεδομένα για ερωτήματα και αναλύσεις. (Dueker, 1979) Ο παραπάνω ορισμός θεωρεί ότι η βάση δεδομένων αποτελείται από παρατηρήσεις οι οποίες καταγράφονται από τους επιστήμονες στις βάσεις δεδομένων για να μπορούν να τα αναλύουν. ΟΙ παρατηρήσεις είναι χωρικά συσχετισμένες δηλαδή συμβαίνουν στο χώρο διαφορετικές στιγμές και σε διαφορετικούς χώρους την ίδια στιγμή. (KEITH CLARKE, 2003) Η αλλιώς τα γεωγραφικά δεδομένα είναι μια ειδική κατηγορία δεδομένων, τα οποία κατανέμονται στο χώρο και μεταβάλλονται στο χρόνο (Καϊμάρης & Καρανικόλας, 2014). Οι παραπάνω ορισμοί θέλουν να δείξουν τα Σ.Γ.Π. ως συστήματα πληροφοριών κυρίως δίνοντας μεγαλύτερη βαρύτητα σε αυτό το ζωτικής σημασίας τμήμα. Εν συνεχεία θα παρατεθούν και άλλοι ορισμοί δίνοντας μια άλλη όψη των Σ.Γ.Π.. Σ ε λ ί δ α 13 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

14 Η NASA ορίζει ένα Σ.Γ.Π. ως «ένα ολοκληρωμένο σύστημα ηλεκτρονικών υπολογιστών, λογισμικού και εκπαιδευμένου προσωπικού που συνδέουν τοπογραφικές μετρήσεις, δημογραφικά δεδομένα, χρηστικά δεδομένα, εγκαταστάσεις, δεδομένα εικόνας και άλλα δεδομένα πόρων που είναι γεωγραφικά συσχετισμένα» (Caitlin Dempsey, 2018) Τέλος, η U.S. Federal Interagency Coordinating Committee (1988) ορίζει ένα ΣΓΠ ως «ένα σύστημα υλικού, λογισμικού και διαδικασιών, που σχεδιάστηκαν για να υποστηρίξουν την καταγραφή, τη διαχείριση, το χειρισμό, την ανάλυση, την επεκτασιμότητα και την απεικόνιση χωρικών δεδομένων προκειμένου να επιλυθούν τα πολύπλοκα προβλήματα σχεδιασμού και διαχείρισης» (Robinson, et al., 2002) Από τους παραπάνω ορισμούς βλέπουμε να αναδεικνύονται πολλά ζήτημα όπως ποια είναι τα είδη των δεδομένων; πως αυτά μπορούν να αναπαρασταθούν; Ποια τα συστατικά μέρη των Σ.Γ.Π.; Τα ζητήματα αυτά θα μας απασχολήσουν στις ενότητες που ακολουθούν. Σε αυτό το σημείο έχοντας υπόψη τους παραπάνω ορισμούς επιχειρούμε να δώσουμε ένα δικό μας ορισμό σύμφωνα με τον οποίο ως Σ.Γ.Π. νοούνται εκείνα τα ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ,που περιλαμβάνουν υλικό, λογισμικό και διαδικασίες, οι οποίες αποθηκεύουν, επεξεργάζονται και αναλύουν δεδομένα που είναι συνδεδεμένα με το χώρο, άρα ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ δεδομένων, που η κατανομή αυτών των ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ γίνεται στο χώρο και στο χρόνο. 1.2 Η απαρχή της αποτύπωσης της γης Από τα αρχαία χρόνια έγιναν προσπάθειες αποτύπωσης της γης, ένα από το πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα το οποίο θεωρείται αυτό που έθεσε τα πρώτα βήματα είναι γνωστό ως το Πείραμα του Ερατοσθένη. Ο Ερατοσθένης (3ος π.χ. αιώνας) έκανε προσπάθειες να μετρήσει τις διαστάσεις της γης μέσα από ένα απλό πείραμα και με τα μέσα της εποχής που διέθετε όπως ράβδους, μάτια, πόδια, μυαλό με απλότητα σκέψης και επινοητικότητα. Η επιτυχία ήταν μεγάλη για την εποχή καθώς το λάθος στον υπολογισμό ήταν μόνο 2%, ένα πραγματικά αξιοσημείωτο επίτευγμα για περίπου πριν από 2,5 χιλιετίες (Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών). Πέραν του πειράματος αυτού έκανε το εξίσου σπουδαίο έργο το οποίο ήταν η κατασκευή ενός συστήματος συντεταγμένων με παράλληλους και μεσημβρινούς με αποτύπωση του τότε αποκαλούμενου γνωστού κόσμου σε χάρτη. Τον επόμενο αιώνα, δηλαδή 1 ο -2 ο αιώνα, έχουμε τον Πτολεμαίο ο οποίος χρησιμοποιώντας το σύστημα συντεταγμένων με παράλληλους και μεσημβρινούς περιγράφει 8000 σημεία με τα τοπωνυμία τους. Αυτό το έργο του αποτέλεσε από το 1400 έως το 1700 κυριότερη χαρτογραφική αναφορά στην Ευρώπη (Λιβιεράτος, 1988). Έπειτα γεγονότα όπως η εφεύρεσή της τυπογραφίας βοήθησε στην εξέλιξη της αποτύπωσης της χωρικής πληροφορίας καθώς οι εκτυπωμένες χαρτογραφικές αποτυπώσεις ήταν πλέον διαθέσιμοι σε περισσότερους ανθρώπους. Την εμφάνιση τους κάνουν το οι πρώτοι παγκόσμιοι χάρτες, η υδρόγειος σφαίρα και οι πρώτες σχολές χαρτογραφίας (Λιβιεράτος, 1988). Επόμενος μεγάλος τεχνολογικός σταθμός για τη συλλογή της χωρικής πληροφορίας ήταν η εφεύρεσή της φωτογραφίας και εν συνεχεία η εφεύρεσή του αεροπλάνου έρχεται να συμπληρώσει το τεχνολογικό άλμα. Αυτό ο συνδυασμός δυο τεχνολογικών εφευρέσεων, φωτογραφίας και αεροπλάνου, έρχεται να δώσει τις πρώτες Σ ε λ ί δ α 14 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

15 αεροφωτογραφίες, που αλλάζουν σημαντικά τη μαζική συλλογή γεωγραφικών πληροφοριών. Τέλος το πέρασμα στη ψηφιακή εποχή αλλάζει ριζικά την εξέλιξη της χωρικής αποτύπωσης. Οι ρυθμοί ανάπτυξής με γεωμετρική πρόοδο της επιστήμης των υπολογιστών και του διαδικτύου έχουν δώσει τεράστια ώθηση στην ανάπτυξη της επιστήμης της χαρτογραφίας και τη διαχείριση της πληροφορίας. Η πρόσβαση έχει γίνει πλέον εφικτή σε όλους μέσω των διαφόρων διαδικτυακών εφαρμογών που έχουν υιοθετηθεί σε πολλές περιπτώσεις ακόμα και από τους τους δήμους αλλά και από τη κεντρική κυβέρνηση όπως χαρακτηριστική περίπτωση είναι το Κτηματολόγιο. Η παραπάνω εξέλιξη έχει οδηγήσει στη συλλογή τεράστιου όγκου πληροφοριών και δεδομένων και δημιουργείσαι κατ επέκταση την ανάγκη για αποτελεσματική αποθήκευση, επεξεργασία και απεικόνιση. Αυτή ακριβώς την ανάγκη έρχονται να καλύψουν τα Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών με πληθώρα εφαρμογών, όπως θα δούμε στη παρούσα εργασία, στις μέρες μας. 1.3 Ιστορική ανάδρομή Εικόνα 1. Dr. Roger Tomlinson Πηγή: Από την αποτύπωση πλέον περνάμε στις πρώτες μορφές Σ.Γ.Π. για να οδηγηθούμε στις εφαρμογές και τα λογισμικά που χρησιμοποιούμε σήμερα. Τα πρώτα βήματα των Σ.Γ.Π. γίνονται τη δεκαετία του 60 όπου δημιουργείται το Καναδικό Γεωγραφικό Πληροφοριακό Σύστημα (CGIS) Canada Land Inventory, το πρώτο Σ.Γ.Π., το οποίο είναι μια γεωγραφική βάση δεδομένων που χρησιμοποιείται έως σήμερα για το σχεδιασμό του χώρου (Longley et al., 2010). Σχεδιαστής αυτού του συστήματος είναι ο οραματιστής γεωγράφος Dr. Roger Tomlinson ο οποίος είναι γνωστός και ως ο Πατέρας των GIS. Ο χαρακτηρισμός αυτός δικαιολογείται καθώς η καινοτομία του άνοιξε το δρόμο για την ανάπτυξη της σύγχρονης τεχνολογίας και τεχνικών χαρτογράφησης καθώς και για τη δημιουργία της βιομηχανίας πολλών δισεκατομμυρίων στον τομέα των GIS (ESRI Canada, 2014). Σημαντικό επίσης είναι ότι στα πρώτα χρόνια της ανάπτυξης τους η χρήση αυτών γινόταν αποκλειστικά και μόνο από κυβερνητικούς και στρατιωτικούς φορείς. Την ίδια δεκαετία έχουμε την ίδρυση του οργανισμού URISA (Urban and regional Planning Information System Association) δηλαδή του Οργανισμού Αστικών και Περιφερειακών πληροφοριών. Ο οργανισμός URISA γίνεται σύντομα σημείο ανταλλαγής ιδεών μεταξύ των πρωτοπόρων των Σ.Γ.Π. (Longley et al., 2010) Επίσης ιδρύεται την ίδια περίοδο το Εργαστήριο γραφικών Υπολογιστών και Χωρικής Ανάλυσης στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και παράλληλα δημιουργείται το SYMAP δηλαδή το πρώτο σύστημα GIS για δεδομένα ράστερ. Το 1967 δημιουργείται το πρόγραμμα Βάσης Γεωγραφικών Δεδομένων Διπλής Κωδικοποίησης Χαρτών για την απογραφή του Σ ε λ ί δ α 15 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

16 Οι παραπάνω αναφορές που έχουν γίνει αφορούν είτε κρατικούς είτε ακαδημαϊκούς τομείς όμως, στα τέλη της δεκαετίας του 60 φεύγουμε από τα παραπάνω πλαίσια και μπαίνουμε στην εμπορευματοποίηση των G.I.S.. Το 1969 ιδρύονται η ESRI και η Integraph που είναι από τις πρώτες και πιο γνωστές εταιρίες κατασκευής λογισμικού διαχείρισης χωρικών δεδομένων σήμερα. Την ίδια χρόνια συνεχίζεται και το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον με την δημοσίευση του βιβλίου Design with nature παρουσιάζοντας αρχές για τα GIS καθώς και το σύγγραμμα των Nordbeck και Rystedt αναλύοντας τους αλγορίθμους και το λογισμικό που ανέπτυξαν για τη χωρική ανάλυση. Δεκαετία 70 Με την έναρξη της επόμενης δεκαετίας σηματοδοτείται με το γεγονός της εκτόξευσης του πρώτου μεγάλου δορυφόρου τηλεπισκόπησης Landsat 1. Όσον αφορά τον ακαδημαϊκό τομέα πραγματοποιήθηκε στο Ρέστον της Βιρτζίνια το συνέδριο Auto Carto 1 που ήταν το πρώτο από τη σειρά ερευνητικών συνεδριών. Επίσης πραγματοποιήθηκε συνέδριο με θέμα τις Δομές Τοπολογικών Δεδομένων το 1977 από το εργαστήριο του Χάρβαρντ και ανάπτυξε το σύστημα ODYSSEY GIS. Δεκαετία 80 Μπαίνοντας στην επόμενη δεκαετία εμφανίζεται στην αγορά το σύστημα ArcInfo, της εταιρίας ESRI, το πρώτο μεγάλο εμπορικό σύστημα λογισμικού GIS ορίζοντας έτσι ένα νέο πρότυπο για τη βιομηχανία. Ορόσημο της δεκαετίας αυτής είναι η λειτουργία του συστήματος Global Positioning System- GPS (Παγκόσμιο Σύστημα Εντοπισμού Θέσης) που γίνεται η πηγή δεδομένων για τη χαρτογράφηση. Επίσης στον ακαδημαϊκό χώρο τη περίοδο αυτή παρουσιάζεται το πρώτο επιστημονικό περιοδικό International Journal of Geographical Information Systems (Διεθνές επιστημονικό περιοδικό για τα συστήματα γεωγραφικών πληροφοριών) που πλέον ονομάζεται IJGI Science. Παράλληλα δημοσιεύονται και άλλα βιβλία με θέμα τα GIS. Δεκαετία 90 To 1996 γίνεται η παρουσίαση νέων προϊόντων ενός πολύ σημαντικού κλάδου από τις εταιρίες Autodesk, ESRI, Intergraph και MapInfo τα προϊόντα G.I.S. Διαδικτύου ενώ εκτιμάται πως οι πωλήσεις λογισμικών Σ.Γ.Π. ξεπερνούν τα 1,8 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο (Καϊμάρης & Καρανικόλας, 2014). 1.4 Τα συστατικά μέρη ενός Σ.Γ.Π. Στη βιβλιογραφία εντοπίζονται ως συστατικά μέρη ενός Σ.Γ.Π. το υλικό, το λογισμικό, τα δεδομένα, οι λειτουργίες, το ανθρώπινο δυναμικό και το διαδίκτυο (Καϊμάρης & Καρανικόλας, 2014, Longley et al., 2005). Η σύνθεση των 6 αυτών στοιχείων οδηγούν στην υλοποίηση ενός Σ.Γ.Π. Καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των Σ.Γ.Π. είχε το διαδίκτυο που διαμόρφωσε νέα προϊόντα και εφαρμογές αλλά διευκόλυνε και τη συλλογή, αποθήκευση και κοινοποίηση των δεδομένων Το Υλικό Ως υλικό νοείται όλος ο εξοπλισμός και τα μηχανήματα που μπορούν να χρησιμεύσουν στη υλοποίηση ενός Σ.Γ.Π.. Ειδικότερα οι συσκευές που αλληλοεπιδρούν με το χρήστη, όπως ο σταθερός και φορητός υπολογιστής αποτελούν το υλικό των Σ.Γ.Π. (Καϊμάρης & Καρανικόλας, 2014). Η πρόοδος της τεχνολογίας έχει οδηγήσει σήμερα στην δημιουργία φορητών συσκευών όπως υπολογιστές- ταμπλέτες (tablets) και τα έξυπνα Σ ε λ ί δ α 16 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

17 Δεκαετία Έτος Τομέας Γεγονός Τεχνολογίας 1963 Γενικά 1964 Ακαδημαϊκός 1966 Ακαδημαϊκός 1967 Τεχνολογίας Ανάπτυξης συστήματος CGIS από τον Roger Tomlinson Ίδρυση του Οργανισμού Αστικών και Περιφερειακών Συστημάτων πληροφοριών ο Οργανισμός στις Η.Π.Α. Ίδρυση του εργαστηρίου Γραφικών υπολογιστών και χωρικής ανάλυσης του Πανεπιστημίου Harvard Δημιουργία του SYMAP το πρώτο GIS για δεδομένα raster Δημιουργία προγράμματος βάσης Γεωγραφικών Δεδομένων Διπλής Ανεξάρτητης Κωδικοποίησης Χαρτών για την απογραφή του Εμπορίου Δημιουργία εταιρίας ESRI Inc Εμπορίου Ίδρυση Integraph Corp Ακαδημαϊκός Δημοσίευση του βιβλίου "Desigh with Nature" 1969 Ακαδημαϊκός Δημοσίευση του πρώτου συγγράμματος για τα GIS των Nordbeck & Rystedt Τεχνολογίας Εκτόξευση του Landsat Ακαδημαϊκός 1977 Ακαδημαϊκός Πραγματοποίηση του πρώτου συνεδρίου AutoCarto 1 Πραγματοποιείται συνέδριο με θέμα τις Δομές Τοπολογικών Δεδομένων (ανάπτυξη συστήματος ODYSSEY GIS) 1981 Εμπορικός Τεχνολογίας 1987 Ακαδημαϊκός Τεχνολογίας Εμφάνιση του Arcinfo του πρώτο μεγάλου εμπορικού συστήματος λογισμικού Λειτουργία του συστήματος GPS ως βασική πηγή δεδομένων Παρουσίαση του επιστημονικού περιοδικού International Journal of Geographical Information Systems Παρουσίαση προϊόντων GIS διαδικτύου από εταιρίες όπως ESRI, Intergraph, MapInfo Πίνακας 1. Γεγονότα- σταθμοί που διαμόρφωσαν την ανάπτυξη Σ.Γ.Π. Σ ε λ ί δ α 17 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

18 κινητά τηλέφωνα smartphones (Καϊμάρης & Καρανικόλας, 2014). Η εξέλιξη αυτή με την παράλληλη ανάπτυξη του διαδικτύου έχει δώσει τη δυνατότητα στους χρήστες των Σ.Γ.Π. να εργάζονται κι εκτός γραφείου, δηλαδή στο πεδίο με φορητό υπολογιστή, smartphone ή άλλη συσκευή (Longley, et al., 2010) με την προϋπόθεση ύπαρξης σύνδεσης στο διαδίκτυο. Εικόνα 2. Τα συστατικά μέρη του συστήματος GIS Πηγή: Longley, P. A., et. al. (2010) Συστήματα και Επιστήμη Γεωγραφικών Πληροφοριών Το Λογισμικό Στο λογισμικό περιλαμβάνονται τα προγράμματα και οι διαδικασίες που εκτελούνται τοπικά στη συσκευή του χρήστη (Καϊμάρης & Καρανικόλας, 2014). Σημαντική είναι η συμβολή των εταιριών ανάπτυξης λογισμικού οι οποίες αναπτύσσουν νέα προγράμματα με νέες δυνατότητες δίνοντας έτσι στους χρήστες τα κατάλληλα εργαλεία για να επεξεργαστούν και να αναλύσουν τα δεδομένα. Επαναλαμβανόμενες διαδικασίες επεξεργασίας και ανάλυσης δεδομένων μπορούν να οδηγήσουν στη υλοποίηση εργαλείων που περιέχουν αλληλουχία ενεργειών σε εκτελούμενα σενάρια και μακροεντολές (Longley, et al., 2010) Τα Δεδομένα Το πιο κρίσιμο στοιχείο των Σ.Γ.Π. είναι τα δεδομένα, μιας και η κατεξοχήν λειτουργία τους είναι η συλλογή και διαχείριση των δεδομένων. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η χρήση γεωγραφικών δεδομένων που ως ειδική κατηγορία αναφέρονται σε δεδομένα που κατανέμονται στο χώρο και μεταβάλλονται στο χρόνο (Καϊμάρης & Καρανικόλας, 2014). Η βάση δεδομένων δημιουργείται για την επίλυση προβλήματος ή θέματος και μπορεί να συντηρείται εμπλουτίζεται συνεχώς με νέα δεδομένα(καϊμάρης & Καρανικόλας, 2014). Τα δεδομένα που αποθηκεύονται στις βάσεις δεδομένων ενός Σ.Γ.Π. είναι είτε χωρικά είτε περιγραφικά και πρέπει να έχει τη δυνατότητα ο χρήστης να ανατρέχει σε αυτά ως στοιχεία εισόδου αλλά και να δημιουργεί αρχεία εξόδου για ενημέρωση της βάσης. Σ ε λ ί δ α 18 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

19 Βάσεις δεδομένων Ως DBMS (DataBase Management System), μπορεί να ορισθεί ως μια οργανωμένη συλλογή συσχετιζόμενων δεδομένων, διαφέροντας από ένα απλό σύστημα αρχείων. Μια βάση δεδομένων οργάνωσης DBMS έχει την δυνατότητα αποδοτικής αναζήτησης δεδομένων θέτοντας πολύπλοκα ερωτήματα. Τα συστήματα βάσεων δεδομένων «χαρακτηρίζονται από την ικανότητά τους να υποστηρίζουν την αποδοτική πρόσβαση σε μεγάλες ποσότητες δεδομένων, τα οποία διατηρούνται για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Χαρακτηρίζονται επίσης και από την ικανότητά τους να υποστηρίζουν ισχυρές γλώσσες ερωτημάτων» (Ullman & Widom, 2008) Οι Διαδικασίες Οι διαδικασίες αφορούν τη συλλογή δεομένων, την εισαγωγή και αποθήκευση στο σύστημα καθώς και την ανάλυση-επεξεργασία έως την τελική μορφή παρουσίασης. Επίσης περιλαμβάνουν τη δημιουργία διαδικασιών για τον έλεγχο κάλυψης τω αναγκών και διατήρησης της ποιότητας των αποτελεσμάτων σε υψηλό επίπεδο (Καϊμάρης & Καρανικόλας, 2014) Το ανθρώπινο δυναμικό Όλα τα υλικά και άυλα στοιχεία ενός Σ.Γ.Π. δεν θα είχαν κανένα νόημα εάν δεν υπήρχε το ανθρώπινο δυναμικό για να τα δημιουργήσει και να τα συντονίσει ώστε να λειτουργούν αρμονικά και αποδοτικά. Λίγα χρόνια μετά τη δημιουργία τους άρχισαν να εντάσσονται σε πανεπιστημιακά προγράμματα σπουδών φτάνοντας σήμερα να υπάρχουν σε χιλιάδες προγράμματα σπουδών (Longley, et al., 2010). Η ραγδαία ανάπτυξη του τομέα των Σ.Γ.Π. έχει οδηγήσει στη δημιουργία πολλών κλάδων εργασίας απασχολώντας χιλιάδες εργαζόμενους στον τομέα παραγωγής και διάθεσης λογισμικού Σ.Γ.Π Το Διαδίκτυο Έχοντας μια παράλληλη εξελικτική πορεία Σ.Γ.Π. και Διαδίκτυο, με υστέρηση των Σ.Γ.Π., ο συνδυασμός της χρήσης τους επιτρέπει σήμερα την ανταλλαγή πληροφοριών, που τα συστατικά τους μέρη δεν είναι απαραίτητο να βρίσκονται στην ίδια τοποθεσία (Καϊμάρης & Καρανικόλας, 2014). Σημαντικά πλεονεκτήματα του συνδυασμού αυτού είναι τόσο η άμεση επικοινωνία μεταξύ των ατόμων όσο και η κοινή χρήση δεδομένων και η ανταλλαγή πληροφοριών. Επίσης δίνεται η δυνατότητα της πρόσβασης, προβολής και επεξεργασίας Σ.Γ.Π. μέσω απομακρυσμένης σύνδεσης. Αναμφίβολα, διαδίκτυο και Σ.Γ.Π. αποτελούν αλληλένδετα συστήματα ενσωματώνοντας σε μεγάλο βαθμό το διαδίκτυο σε πολλές πτυχές των ΣΓΠ και αποδεικνύεται πως οι μέρες των αυτόνομων ΣΓΠ έχουν πια περάσει (Longley, et al., 2010). Σ ε λ ί δ α 19 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

20 2. Σ.Γ.Π. και Διαχείριση χρήσεων γης και τη δημόσια διοίκηση Σε αυτή την ενότητα θα γίνει παρουσίαση παραδειγμάτων-εφαρμογών των Σ.Γ.Π. που αφορούν τον σχεδιασμό των χρήσεων γης καθώς και τη χρήση ως εργαλείο για το Urban Planning. Τα τέσσερα παραδείγματά αφορούν διαφορετικές πόλεις που εφαρμόστηκαν καθώς επίσης και το πως χρησιμοποιούνται στην κάθε περίπτωση. Τα παραδείγματα είναι κατά σειρά: 1. Στη πρώτη περίπτωση είναι η πόλη Κιγκάλι της Ρουάντα που έχουμε το εργαλείο των Σ.Γ.Π. που αφορά τον αστικό σχεδιασμό καθώς και γενικότερα τη διαχείριση της πόλης. 2. Στη δεύτερη περίπτωση ένα πολυκριτηριακό σύστημα για την εκτίμηση καταλληλόλητας των χρήσεων γης και ως περιοχής μελέτης ορίζεται η πόλη του Καναδά Regina. 3. Στην τρίτη περίπτωση έχουμε ένα σύστημα πληροφοριών, βασισμένο σε GIS, που εφαρμόζεται στις πόλεις δορυφόρους της Κωνσταντινούπολης. 4. Η ενότητα κλείνει με την παρουσίαση του παραδείγματος των φαβέλας του Ρίο Ντε Τζανέιρο για τη χαρτογράφηση του οδικού δικτύου των ανεπίσημων οικισμών. Σ ε λ ί δ α 20 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

21 2.1 Η εφαρμογή των Σ.Γ.Π. για την ανάπτυξη του αστικού σχεδιασμού και την διαχείριση της πόλης: Το παράδειγμα του Κιγκάλι της Ρουάντα (Επιμέλεια Καραμήτσος Μάριος) Ο αστικός σχεδιασμός αποτελεί ένα από τα πλέον σημαντικότερα πεδία εφαρμογής των Σ.Γ.Π., καθώς οι σχεδιαστές (planners) το χρησιμοποιούν τόσο ως χωρική βάση δεδομένων όσο και ως εργαλείο ανάλυσης δεδομένων και μοντελοποίησης. Τα Σ.Γ.Π. έχουν διάφορες εφαρμογές αναλόγως σε ποιο στάδιο, επίπεδο και τομέα του αστικού σχεδιασμού αναφέρονται (A G-O YEH 1999). Ταυτόχρονα, το πιο φιλικό προς τον χρήστη και εξελιγμένο περιβάλλον των Σ.Γ.Π., σε συνδυασμό με την μείωση της τιμής του λογισμικού, τα καθιέρωσε ως αναπόσπαστο κομμάτι του σχεδιασμού. Όλα τα παραπάνω, καθιστούν τα Σ.Γ.Π. ικανά να ενσωματώνουν δεδομένα από διάφορες πηγές για να παράσχουν τις αναγκαίες πληροφορίες για την αποτελεσματικότερη λήψη αποφάσεων στον αστικό σχεδιασμό (Han και Kim 1989). Εικόνα 3. Σ.Γ.Π. και Αστικός Σχεδιασμός Πηγή: A G-O YEH (1999), Urban planning and GIS Μεταξύ των πολλών πλεονεκτημάτων στη χρήση του GIS στον αστικό σχεδιασμό περιλαμβάνονται (Royal Town Planning Institute 1992): βελτιωμένη χαρτογράφηση, καλύτερη πρόσβαση στους χάρτες, βελτίωση της θεματικής χαρτογραφίας και μειωμένο κόστος αποθήκευσης. μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στην ανάκτηση πληροφοριών. αποτελεσματικότερη πρόσβαση στους διάφορους τύπους γεωγραφικών πληροφοριών και ικανότητα ανάλυσης υποθετικών περιπτώσεων. Τα Σ.Γ.Π. εφαρμόζονται σε διάφορες κλίμακες του αστικού σχεδιασμού, από το σύνολο της πόλης έως και ένα οικοδομικό τετράγωνο, με συχνά παραδείγματα εφαρμογής να αποτελούν η διαχείριση των χρήσεων γης, η επιλογή χωροθέτησης υποδομών, τα οδικά δίκτυα και οι μεταφορές καθώς και πολλά άλλα. Σ ε λ ί δ α 21 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

22 Ωστόσο, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που τίθεται να αντιμετωπίσει ο αστικός σχεδιασμός είναι η σύγχρονη ραγδαία αστικοποίηση. Προκειμένου να μετριαστεί το φαινόμενο αυτό, είναι αναγκαία η δημιουργία σωστά οργανωμένων και σχεδιασμένων υποδομών, που θα μπορούν να ανταποκριθούν με αποτελεσματικότητα. Η σημερινή αστική δομή σχεδιάστηκε με εντελώς διαφορετικά πρότυπα από τα σημερινά, με συνέπεια αυτό να συνιστά πρόβλημα και να δημιουργεί την ανάγκη για άμεση αναβάθμιση της. Συνεπώς, προκειμένου να διασφαλιστεί η επιτυχημένη αναπτυξιακή πορεία των σύγχρονων πόλεων, επιβάλλεται η κατάλληλη διαχείριση. Το Κιγκάλι συνιστά την πρωτεύουσα της Ρουάντα στην ανατολική κεντρική Αφρική και αποτελείται από τον κύριο πυρήνα του αστικού χώρου, ο οποίος πλαισιώνεται από ένα σύνολο αγροτικών περίχωρων που αναπτύσσονται γύρω από αυτόν. Σήμερα, παρατηρείται ένα έντονο φαινόμενο αστικοποίησης αλλά και κατακόρυφης αύξησης του συνολικού πληθυσμού της πόλης. Ο εκτιμώμενος πληθυσμός αγγίζει το σύνολο του ανθρώπων, με ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 9.0% και τις σχετικές προβλέψεις των υπεύθυνων του σχεδιασμού να σημειώνουν πως μέσα στα επόμενα δέκα (10) χρόνια ο πληθυσμός θα διπλασιαστεί, με έντονες πιέσεις στην γη και επιπτώσεις στους φυσικούς πόρους και το περιβάλλον. Η ανάπτυξη της πόλης υπήρξε αυθόρμητη, απροστάτευτη και απροσδόκητη, διότι το Κιγκάλι δεν είχε ορισμένο master plan, με αποτέλεσμα την αλόγιστη κατάχρηση της γης καθώς και την μη εξουσιοδοτημένη αλλαγή των χρήσεων (Aibinu, A. 2001). O σχεδιασμός της πόλης υφίσταται από το κεντρικό επίπεδο διοίκησης, όμως οι ανεπαρκείς νομοθετικές κυρώσεις σε συνδυασμό με το ελάχιστο εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό οδήγησαν στον μη περιορισμό της πληθυσμιακής αύξησης και της ανεξέλεγκτης αστικής ανάπτυξης. Συνεπώς, μεγάλος αριθμός σπιτιών έχουν κατασκευαστεί χωρίς άδεια δόμησης, και μάλιστα πολλές φορές σε σημεία που δεν προορίζονται για χρήση κατοικίας. Οι παραπάνω συνθήκες επιδείνωσης καθώς και η περιπλοκότητα του σύνθετου προβλήματος του Κιγκάλι, οδήγησαν στην ανάγκη για μια ρεαλιστική προσέγγιση στη διαχείριση της πόλης, που θα προκύψει με την εκπόνηση σχεδίου ανάπτυξης από τον αστικό σχεδιασμό. Το πρόγραμμα αστικού σχεδιασμού ανάπτυξης και διαχείρισης του Κιγκάλι (Kigali Urban Planning and Management Capacity Building) στοχεύει στην ανάπτυξη ενός καλά αρθρωμένου master plan. Αυτό θα είναι υπεύθυνο για την εκπόνηση ενός αναπτυξιακού σχεδίου για ορισμένες επιλεγμένες ζώνες, μέσω της ανάπτυξης κατάλληλου προγραμματισμού και στρατηγικών διαχείρισης εντός των διοικητικών ορίων της πόλης, στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης (Aibinu, A. 2001). Η ανάπτυξη του προγράμματος του Κιγκάλι ξεκίνησε με την νέα δυνατότητα συλλογής γεωγραφικών δεδομένων τον Ιανουάριο του 2000, με τη διεξαγωγή επίσημης αξιολόγησης των αναγκών πληροφόρησης, αφότου ολοκληρώθηκε ο εντοπισμός των γενικών επιχειρηματικών λειτουργιών που θα υποστηριχθούν από την τεχνολογία (Aibinu, A. 2001). Η παραπάνω αξιολόγηση αποτέλεσε τον κεντρικό πυλώνα του αστικού σχεδιασμού, προκειμένου να δημιουργηθεί το κατάλληλο μοντέλο βάσης δεδομένων. Το παραπάνω μοντέλο βάσης δεδομένων αποτελείται από δυο (2) βασικούς τύπους δεδομένων: α) αστικές πληροφορίες και β) πληροφορίες σχετικά με τη γη (καταγραφή κτηματολογίου), και υλοποιήθηκε μέσω λογισμικού GIS της εταιρείας ESRI (ArcView). Σ ε λ ί δ α 22 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

23 Η βασική δομή του μοντέλου της βάσης δεδομένων του Κιγκάλι, περιλαμβάνεις τα εξής παρακάτω στοιχεία/μέρη : Το ψηφιακό χαρτογραφικό υπόβαθρο κλίμακας 1: Την διοικητική περιοχή. Την καταγραφή των χρήσεων γης. Τις εγγραφές ιδιοκτησίας γης. Αναλυτικότερα, το ψηφιακό χαρτογραφικό υπόβαθρο περιλαμβάνει layers για την γραφική αναπαράσταση της τοπογραφίας αλλά και των σημείων γεωδαιτικού ελέγχου. Έπειτα, η διοικητική περιοχή περιλαμβάνει πληροφορίες των διοικητικών ορίων της πόλης και τα οδικά δίκτυα, ενώ οι χρήσεις γης παρουσιάζουν γραφικά μέσω εικόνων την κατανομή των διαφόρων χρήσεων των γηπέδων / οικοπέδων. Τέλος, οι εγγραφές της ιδιοκτησίας γης περιέχουν τα νόμιμα όρια του σχεδίου, των τετραγώνων καθώς και τα όρια και την ιδιοκτησία των οικοπέδων. Τα Σ.Γ.Π. συνοδευόμενα από τις δυνατότητες και τις λειτουργίες τους, κατόρθωσαν να ενσωματώσουν ποικίλους κλάδους και επαγγελματίες κάτω από ένα ενιαίο πλαίσιο για την απόκτηση, την αποθήκευση και ανάλυση δεδομένων αλλά και την αντιμετώπιση των ζητημάτων που αντιμετωπίζει η αστική διαχείριση του Κιγκάλι (Aibinu, A. 2001). Τέλος, το 2013 δημοσιεύθηκε το master plan του Κιγκάλι με στόχο να αντιμετωπίσει την ραγδαία αστικοποίηση και ανάπτυξη της πόλης, καθώς και να παρέχει σαφώς καλύτερες υπηρεσίες και προοπτικές στους πολίτες της. Συμπερασματικά, η χρήση των Σ.Γ.Π. στο Κιγκάλι της Ρουάντα αποτέλεσε αξιοσήμαντο εργαλείο, διότι διαδραμάτισε ισχυρότατο ρόλο στην συλλογή, οργάνωση, ανάλυση και επεξεργασία των δεδομένων που ήταν αναγκαία για τον αστικό σχεδιασμό της πόλης, και μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα μελέτης για πολλές πόλεις που αντιμετωπίζουν ανάλογα φαινόμενα. Εικόνα 4. Το master plan της πόλης του Κιγκάλι. Πηγή Σ ε λ ί δ α 23 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

24 2.2 Πολυκριτιριακή ανάλυση για την εκτίμηση καταλληλόλητας χρήσης γης: η περίπτωση της πόλης Regina (Καναδάς) (Επιμέλεια Εμμανουηλίδης Αντώνιος) Βασικό ερώτημα του χωρικού σχεδιασμού είναι το πως και ποιες χρήσεις γης θα διαμορφωθούν; Η αξιολόγηση της καταλληλόλητας της χρήσης γης αποτελεί βασικό παράγοντα για κάθε πολεοδομικό και προαστιακό σχεδιασμό στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων (Jiapei Chen, 2014). Απάντηση σε αυτό έρχονται να δώσουν τα συστήματα GIS σε συνδυασμό με τη μέθοδο multi-criteria decision analysis (MCDA) όπως θα δούμε παρακάτω στη μελέτη περίπτωσης. Η μελέτη περίπτωσης αφορά την πόλη Regina του Καναδά. Ειδικότερα η αξιολόγηση γίνεται με πρώτο βήμα τον προσδιορισμό μια σειράς κατάλληλων κριτηρίων που περιλαμβάνουν κοινωνικοοικονομικές ανάγκες (Jiapei Chen, 2014). Έπειτα με τη χρήση GIS γίνεται η ανάλυση και χαρτογράφηση και πολλά προβλήματα χωρικών αποφάσεων μπορούν να αναλυθούν και να ερμηνευθούν. Όσον αφορά τη μελέτη περίπτωσης είναι η πρώτη φορά που επιχειρείται η χαρτογράφηση των χρήσεων γης στη συγκεκριμένη περιοχή με συνδυασμό GIS και MCDA (Jiapei Chen, 2014). Οι ρυθμοί αύξησης του πληθυσμού και της οικονομικής ανάπτυξης δημιουργούν αναπόφευκτα σημαντικές επιπτώσεις στις χρήσεις γης και έτσι δημιουργείται η ανάγκη για αποτελεσματικότερο σχεδιασμό και κατάλληλων πολιτικών χρήσεων γης αν υπολογιστεί ότι οι προβλέψεις για τον πληθυσμό του Καναδά είναι από τα 33.7 εκ. κατοίκους το 2009 στους 47,7 εκατομμύρια μέχρι το 2036 και 63,8 εκατομμύρια μέχρι το 2061(Jiapei Chen, 2014). Η χρήση των MCDA, όπου θα χρησιμοποιηθεί και στη συγκεκριμένη περίπτωση, έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως για την επίλυση προβλημάτων εκτίμησης της καταλληλόλητας των χρήσεων γης (Collins et al. 2001, Sharifi et al. 2006, Kunwar et al. 2010). Για την κατάλληλη επεξεργασία και οπτικοποίηση των αποτελεσμάτων ενσωματώνονται τα MCDA στα GIS (Phua and Minowa 2005). Το 2001 από τους Joerin et al. προτάθηκε η μέθοδος ανάλυσης πολλαπλών κριτηρίων και η εξαγωγή χαρτών καταλληλόλητας χρήσεων γης που θα ενσωματώνουν πολύπλοκα κριτήρια και απόψεις πολλών ενδιαφερόμενων. Στον χάρτη 1 φαίνονται οι υπάρχουσες χρήσεις γης της περιοχής μελέτης όπου εντοπίζονται σε αυτή 8 κατηγορίες χρήσεων γης: κατοικία, εμπόριο, βιομηχανία, κοινωφελείς οργανισμοί (ιδρύματα), ανοιχτοί χώροι, αστικές λειτουργίες, αεροδρόμιο και σιδηρόδρομος. Η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής έχει οδηγήσει σε αύξηση του πληθυσμού και της απασχόλησης έτσι ο πληθυσμός, η απασχόληση και το εισόδημα επιλέγονται ως παράγοντες κοινωνικής και οικονομικής επίδρασης(jiapei Chen, 2014). Σ ε λ ί δ α 24 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

25 Εικόνα 5. Χάρτης (1) χρήσεων γης της πόλης Regina GIS Πηγή: Jiapei Chen, 2014 Το GIS είναι ένα ισχυρό πακέτο εργαλείων για την εισαγωγή, επεξεργασία, ανάλυση και αποθήκευση δεδομένων καθώς και για την εξαγωγή χωρικών δεδομένων (Malczewski, 1999). Το ArcGIS, λογισμικό της ESRI, είναι αναγνωρισμένο ως ισχυρό εργαλείο και γι αυτό χρησιμοποιήθηκε στη συγκεκριμένη μελέτη(jiapei Chen, 2014). Επίσης δημιουργήθηκε μια γεω-βάση στην οποία εισήχθησαν δεδομένα όπως χάρτες χρήσεων γης και διοικητικές πληροφορίες. Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν προέρχονται από το εργαστήριο Terrasever και Terra του Πανεπιστημίου της Regina (Jiapei Chen, 2014). Από την επεξεργασία των διαθέσιμων στοιχείων, σύμφωνα με τη μέθοδο ανάλυσης πολλαπλών κριτηρίων (MCDA) για την ταξινόμηση και τη στάθμιση των κριτηρίων, προέκυψαν 5 επίπεδα καταλληλόλητας, καθώς η ποσοτική ανάλυση είναι απαραίτητη για την ανάλυση πολλαπλών κριτηρίων, συμπεριλαμβανομένης της βαθμολόγησης, της κατάταξης και της στάθμισης (Jiapei Chen, 2014). Μετά την επεξεργασία ως αποτέλεσμα προέκυψε ένας χάρτης καταλληλόλητας χρήσεων γης ο οποίος περιλαμβάνει τις 5 τάξεις καταλληλόλητας. Η Weight product μέθοδος Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο Weight product και έχοντας υπόψη τους τρεις παράγοντες που έχουμε θέσει, όπως πληθυσμός, μέσο εισόδημα και απασχόληση, θέτουμε στον καθένα ένα συντελεστή βαρύτητας (Πίνακας 2) για να υπολογιστεί η συνολική βαθμολογία από κάθε περιοχή με βάση τον ακόλουθο τύπο (Gomes and Lins 2002): Σ ε λ ί δ α 25 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

26 Πίνακας 2. Toolbox Weight sum Πηγή: Jiapei Chen, 2014 Όπου W j είναι ο συντελεστής βαρύτητας κάθε κριτηρίου j = 1,2,... m, και A i είναι ο συντελεστής ομαλοποίησης της αξίας κάθε κυψέλης πλέγματος, i = 1,..., n (Jiapei Chen, 2014). Εφαρμογή κριτηρίων Λαμβάνοντας υπόψη και θέτοντας το συντελεστή βαρύτητας ως το πιο μεγάλο για τον πληθυσμό βοηθάει τόσο στην ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης όσο και στην πρόβλεψη των μελλοντικών τάσεων για τις χρήσεις γης (Jiapei Chen, 2014). Η πληθυσμιακή κατανομή φαίνεται στο χάρτη 2. Επίσης είναι απαραίτητο να εξεταστούν και οι αλλαγές στην απασχόληση που προκαλούνται από τις αλλαγές στην οικονομική κατάσταση. Ως εκ τούτου, η απασχόληση ορίζεται ως ένας παράγοντας στη διαμόρφωση των χρήσεων γης ή της ανάπτυξης γης(jiapei Chen, 2014). Η κατάσταση απασχόλησης της Regina παρουσιάζεται στο χάρτη 3. Σ ε λ ί δ α 26 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

27 Εικόνα 6. Χάρτης (2) πληθυσμιακής κατανομής Πηγή: Jiapei Chen, 2014 Εικόνα 7. Χάρτης (3) κατανομής απασχόλησης Πηγή: Jiapei Chen, 2014 Σ ε λ ί δ α 27 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

28 Η κατανομή του εισοδήματος μιας συγκεκριμένης περιοχής μπορεί να αντανακλά το επίπεδο κατανάλωσης και τις τάσεις σε κάποιο βαθμό (Leung 2003). Έτσι, ως ένα από τα οικονομικά στοιχεία, λαμβάνεται υπόψη και το εισόδημα όταν πρόκειται για την εκτίμηση της καταλληλόλητας της χρήσης γης (Jiapei Chen, 2014). Η χωρική κατανομή του μέσου όρου του εισοδήματος παρουσιάζεται στην χάρτης 4. Εικόνα 8. Χάρτης (4) κατανομής μέσου εισοδήματος Πηγή: Jiapei Chen, 2014 Αποτελέσματα Μετά την παραπάνω ανάλυση μέσω του λογισμικού ArcGIS προκύπτει ο χάρτης 5 που φαίνονται πως διαμορφώνονται οι 5 κατηγορίες. Οι περιοχές με υψηλότερη βαθμολογία εμφανίζονται ως αυτές με τη μεγαλύτερη καταλληλόλητα και εμφανίζονται με κόκκινο χρώμα. Αυτές οι περιοχές χαρακτηρίζονται από υψηλά εισοδήματα, μεγάλο πληθυσμό και μεγάλο ποσοστό απασχόλησης. Ενώ αντίθετα βλέπουμε ότι με σκούρο πράσινο εμφανίζονται περιοχές που στην ακριβώς αντίθετη κατάσταση. Έτσι σύμφωνα με την παραπάνω ανάλυση μπορούμε να προβλέψουμε ότι η αναπτυξιακή τάσης της Regina είναι προς το Βορειοδυτικό τμήμα καθώς και στο νοτιοανατολικό τμήμα της περιοχής (Jiapei Chen, 2014). Σ ε λ ί δ α 28 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

29 Εικόνα 9. Χάρτης (5) των 5 κατηγοριών Πηγή: Jiapei Chen, 2014 Στο χάρτη 6 είναι τοποθετημένοι ο χάρτης των 5 κατηγοριών (χάρτης 5) και ο χάρτης των υφιστάμενων χρήσεων γης (χάρτης 1). Στο πίνακα 3 φαίνεται η σύγκριση και προκύπτει ως αποτέλεσμα πως υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ της προσομοίωσης των χρήσεων γης και των υφιστάμενων συνθηκών χρήσεων γης (Jiapei Chen, 2014). Πίνακας 3. Συγκρίσεις προσομοιωμένων και υφιστάμενων χρήσεων γης Πηγή: Jiapei Chen, 2014 Σ ε λ ί δ α 29 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

30 Εικόνα 10.Χάρτης (6) σύνθεσης αποτελεσμάτων Πηγή: Jiapei Chen, 2014 Σ ε λ ί δ α 30 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

31 2.3 Η χρήση ενός Συστήματος Πληροφοριών για την Αστική Διαχείριση (UMIS) βασιζόμενο στα Σ.Γ.Π. : η περίπτωση των πόλεων δορυφόρων στην Κωνσταντινούπολη (Επιμέλεια Καραμήτσος Μάριος) Σύμφωνα με έναν από τους πολλούς επίσημους ορισμούς που δίνονται για τα Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών (Σ.Γ.Π.), αυτά ορίζονται ως ένα εργαλείο βασισμένο στον Η/Υ που είναι ταυτόχρονα χρήσιμο για τη συλλογή, αποθήκευση, επεξεργασία, διαχείριση και γραφική αναπαράσταση τόσο χωρικών όσο και μη χωρικών δεδομένων διαφόρων περιοχών. Οπότε και έχουν υψηλά σημαντικό ρόλο σε πληθώρα σταδίων στην συνολική διαδικασία του σχεδιασμού και στην λήψη αποφάσεων. Από την άλλη πλευρά, το Σύστημα Πληροφοριών για την Αστική Διαχείριση (UMIS Urban Management Information System) συνιστά έναν οικονομικό πόρο με παροχή της δυνατότητας να βοηθήσει σημαντικά τους υπεύθυνους για την λήψη αποφάσεων και την χάραξη πολιτικών στον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και τη διαχείριση αστικών έργων και πόρων, χρησιμοποιώντας στατιστικά στοιχεία όπως κοινωνικά, οικονομικά, δημογραφικά, στέγαση και δεδομένα υγείας (Ozturan, M., et al 2004). Σκοπός του UMIS είναι να χρησιμοποιεί συνδυαστικά χαρτογραφικές εικόνες μαζί με άλλα είδη πληροφοριών (π.χ. πίνακες δεδομένων), με στόχο την ανάλυση χωρικών σχέσεων μεταξύ δεδομένων που σχετίζονται με τοποθεσίες στην πόλη (Huxhold, W. 1999). Στο σύνολο του το σύστημα διαθέτει μεγάλο πλήθος δεδομένων όπως φυσικά, τεχνικά, κοινωνικά, οικονομικά και διοικητικά δεδομένα, ακόμη χαρτογραφικά υπόβαθρα, χάρτες χρήσεων γης, master plans και κτηματολογικούς χάρτες. Επιπλέον, το UMIS έχει την δυνατότητα να δημιουργεί ερωτήματα από νομικά έγγραφα, εκθέσεις σχετικά με τους χώρους, τους πολίτες και τους θεματικούς χάρτες που προκύπτουν (όπως πληθυσμός, κτιριακό απόθεμα και υποδομές) (Yalciner, O.). Ακόμη, στην διάθεση του συστήματος βρίσκονται χάρτες σχετικά με τις μεταφορές, την πυκνότητα κυκλοφορίας αλλά και λύσεις με βέλτιστες διαδρομές για χρήση από τις δημόσιες υπηρεσίες υγείας και προστασίας (π.χ. για νοσοκομεία και πυροσβεστική). Αναφορικά με την λήψη αποφάσεων και την χάραξη πολιτικών, το UMIS μπορεί να προσφέρει λύσεις σχετικά με την επιλογή χωροθέτησης κοινωνικών εγκαταστάσεων όπως τα σχολεία, τα κέντρα υγείας αλλά επίσης και τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, τις τηλεπικοινωνίες, το φυσικό αέριο και τον ηλεκτρισμό. Συνολικά στον κόσμο υπάρχουν πολλές διαδικτυακές εφαρμογές που βασίζονται στο UMIS, διότι το διαδίκτυο μειώνει σημαντικά το κόστος διαχείρισης δεδομένων και διανομής πληροφοριών σε μαζικές χρήσεις. Επιπλέον, αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για την μετατροπή της τοπικής κυβέρνησης σε ένα ανοιχτό σύστημα, που κάνει προσβάσιμες προς όλους τις δημόσιες υπηρεσίες (Bolatto, G., et al 2000). Στόχος αυτής της μελέτης που αναλύεται στο συγκεκριμένο παράδειγμα εφαρμογής των Σ.Γ.Π., είναι να αναδείξει την δυνατότητα των συστημάτων UMIS, σε συνεργασία με τα Σ.Γ.Π., να οργανώνουν τις πόλεις δορυφόρους. Αυτές, ορίζονται ως μικρές πόλεις που είναι εγκατεστημένες στα χωρικά όρια των δήμων αλλά διαθέτουν τις δικές τους κοινωνικές και εμπορικές υπηρεσίες (πχ. εμπορικά κέντρα, σχολεία, κοινωνικούς συλλόγους κ.α). Αυτή την στιγμή, ο αριθμός των δορυφορικών πόλεων αυξάνεται ραγδαία στην Τουρκία και ιδιαίτερα στην Κωνσταντινούπολη, με αποτέλεσμα να Σ ε λ ί δ α 31 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

32 δημιουργείται η ανάγκη για την διαχείριση και συμμόρφωση τους τόσο με τις απαιτήσεις του δήμου στον οποίο ανήκουν όσο και με την εσωτερική τους διοίκηση (Ozturan, M., et al 2004). Στην παρακάτω εικόνα παρουσιάζεται το μοντέλο του πρωτότυπου UMIS, που αναπτύχθηκε στα πλαίσια της αναλυόμενης μελέτης, και αποτελεί μέρος ενός μεγαλύτερου συστήματος (Αστικό Σύστημα Πληροφοριών για Δορυφορικές Πόλεις). Εικόνα 11. Το Αστικό Σύστημα Πληροφοριών για τις δορυφορικές πόλεις Πηγή: Ozturan, M., et al 2004 Οι λειτουργίες των υποσυστημάτων του κεντρικού UMIS (Ozturan, M., et al 2004), όπως αυτά φαίνονται στην προηγούμενη εικόνα, παρουσιάζονται παρακάτω: Υποσύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών: Υπεύθυνο για την δημιουργία χαρτών με ψηφιοποίηση της εισόδου δεδομένων, διαμόρφωση επιπέδων υποδομών, φυσικών πόρων και κτιρίων. Υποσύστημα Δημογραφικών Πληροφοριών: Υπεύθυνο για την καταχώρηση των εγγραφών των στοιχείων των πολιτών και των πληροφοριών που σχετίζονται με τα κτίρια (πχ. όροφοι). Υποσύστημα Πληροφοριών Μεταφορών: Περιλαμβάνει δεδομένα σχετικά με τους κύριους δρόμους, τους χώρους στάθμευσης και πληροφορίες γενικά σχετικά με το οδικό δίκτυο και την ροή της κυκλοφορίας. Υποσύστημα Υπηρεσιών Διαχείρισης Πληροφοριών: Διαθέτει τις παρεχόμενες υπηρεσίες της δορυφορικής πόλης, καθώς και περιλαμβάνει τα οικονομικά ζητήματα και τον προγραμματισμό των παραπάνω υπηρεσιών. Υποσύστημα Πληροφοριών Υποδομών: Δεδομένα σχετικά με το νερό, το φυσικό αέριο, τα λύματα, τα τηλεφωνικά και ηλεκτρικά δίκτυα αλλά και τις συνδρομές τους. Υποσύστημα Φορολογικών Πληροφοριών: Δεδομένα σχετικά με τους φόρους ακινήτων και περιβάλλοντος. Σ ε λ ί δ α 32 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

33 Υποσύστημα Πληροφοριών Έκτακτης Ανάγκης: Δεδομένα σχετικά με την ασφάλεια, την υγεία, τις καιρικές συνθήκες, τους σεισμούς και παρόμοιες πληροφορίες έκτακτης ανάγκης. Το παραπάνω πρωτότυπο σύστημα UMIS έχει ως πεδίο εφαρμογής την δορυφορική πόλη Hisarevleri, η οποία και βρίσκεται στην περιοχή Beykoz της Κωνσταντινούπολης. Το layer (ψηφιακό επίπεδο) των διοικητικών ορίων της πόλης του Hisarevleri, δημιουργείται μέσω της ψηφιοποίησης του χάρτη που δίνεται από τη διοίκηση της πόλης χρησιμοποιώντας σαρωτή. Επιπλέον, τα υπόλοιπα layer δημιουργούνται με τον σχεδιασμό πολυγώνων, που αντιπροσωπεύουν τα κτίρια και τους δρόμους της πόλης με την χρήση του παραπάνω χάρτη. Στην συνέχεια, για κάθε πολύγωνο που σχεδιάζεται παρέχονται ένα χαρακτηριστικό id (ταυτότητα) και ένα label (ετικέτα), με στόχο τα στοιχεία αυτά να χρησιμοποιηθούν για τη σύνδεση αυτών των layer με τη σχεσιακή βάση δεδομένων. Το ολοκληρωμένο σχέδιο παρουσιάζεται στον παρακάτω χάρτη (Ozturan, M., et al 2004). Εικόνα 12. Χαρτογραφικό υπόβαθρο της πόλης δορυφόρο Hisarevleri Πηγή: Ozturan, M., et al 2004 Όλα τα παραπάνω δεδομένα αφού εισαχθούν, εγκρίνονται από την τοπική διοίκηση και έπειτα διαμορφώνονται από το σύστημα UMIS που αναπτύχθηκε, χρησιμοποιώντας τόσο την γεωγραφική βάση δεδομένων όσο και την βάση δεδομένων που σχεδιάστηκε προηγουμένως. Σ ε λ ί δ α 33 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

34 Εικόνα 13. Στοιχεία κτιρίων και χαρτογραφική απεικόνιση Πηγή: Ozturan, M., et al 2004 Συμπερασματικά, καταλήγουμε στο γεγονός ότι η χρήση ενός Συστήματος Πληροφοριών για την Αστική Διαχείριση (UMIS) βασιζόμενο στα Σ.Γ.Π., αποτελεί ακόμη μια χρήσιμη εφαρμογή των GIS στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον. Αυτό συμβαίνει με τρόπο που μπορεί να παρέχει επιπλέον δυνατότητες για το σύνολο του σχεδιασμού, της χάραξης πολιτικών και διαχείρισης μικρών πόλεων, όπως οι πόλεις δορυφόροι. Σ ε λ ί δ α 34 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

35 2.4 Διαχείριση και χαρτογράφηση οδικού δικτύου σε ανεπίσημους οικισμούς: Το παράδειγμα των φαβέλας του Ρίο Ντε Τζανέιρο (Επιμέλεια Καραμήτσος Μάριος) Από τον αρχαιότερο πολιτισμό, οι χάρτες έχουν χρησιμοποιηθεί για να απεικονίσουν πληροφορίες σχετικά με την επιφάνεια της γης. Εξερευνητές, πολεοδόμοι, αρχιτέκτονες, στρατιωτικοί και πολλοί άλλοι τους χρησιμοποιούσαν χάρτες για την χωρική κατανομή σημαντικών γεωγραφικών χαρακτηριστικών (Abbas, I., et al., 2010). Μετά την παραγωγή του, αυτή η γραφική εικόνα γίνεται στατική, οπότε αναμένεται ότι ένας χάρτης μπορεί να είναι μερικώς ξεπερασμένος από τη στιγμή της δημοσίευσής του (Keates, 1973). Σήμερα χρησιμοποιούνται καινοτόμες τεχνολογίες αναγνώρισης, όπως η αεροφωτογραφία και η τηλεπισκόπηση, καθώς και συστήματα πολυφασματικής χωρικής ανάλυσης (HSR) και υψηλής χωρικής απεικόνισης (VHR) όπως το QuickBird, το Orbview-1, το IKONOS κ.α. (Udoh, I.B., et al., 2014). Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με την πλέον αναγνωρισμένη επιστήμη των Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών (Σ.Γ.Π.), δίνουν στον χαρτογράφο νέα εργαλεία για την λεπτομερέστερη δημιουργία και ενημέρωση χαρτών. Ο οδικός χάρτης (street map) συνιστά ένα αξιοσήμαντο εργαλείο για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή των δημοσίων πολιτικών από την τοπική αυτοδιοίκηση, διότι είναι απαραίτητο για την υλοποίηση αστικών πολιτικών που απαιτούν την χωρική πληροφορία (Souza, L., 2012). Ακόμη, το επίπεδο (layer) του δρόμου είναι βασικό για τη γεωαναφορά και άλλων πληροφοριών χωρικών βάσεων δεδομένων στα Σ.Γ.Π., όπως είναι ο χάρτης χωρικής ανάλυσης δικτύου. Τέλος, το street map μπορεί επίσης να οριστεί ως γραφική απεικόνιση μιας πόλης με τις θέσεις και τα ονόματα όλων των δρόμων- μεγάλες / μικρές οδούς και δρόμους, σιδηρόδρομους, γραμμές και άλλα σημεία ενδιαφέροντος και το γενικό οδικό δίκτυο (Kolawole, I., et al., 2016). Αποτελεί δηλαδή, μια μορφή χάρτη που περιγράφει τους δρόμους και τις μεταφορικές συνδέσεις (Udoh, I.B. and Igbokwe, J.I. (2014). Από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που προκάλεσε η εκβιομηχάνιση και η αστικοποίηση, είναι η πολυπλοκότητα του συστήματος αστικών μεταφορών και η αδυναμία παρακολούθησης της ταχείας αύξησης των νέων δρόμων και των εγκαταστάσεων (Tini, N.H. and Peter, Y. 2010). Οι φαβέλες του Ρίο Ντε Τζανέιρο, αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα ανεπίσημων οικισμών, όπου και συναντώνται σύνθετα προβλήματα (όπως αντίξοες τοπογραφικές συνθήκες καταγραφής, παράνομο δίκτυο δρόμων και αγροτεμαχίων, υψηλή πυκνότητα κάλυψης γης) σχετικά με την διαδικασία χαρτογράφησης του οδικού δικτύου δια μέσω της τηλεπισκόπησης ή επιτόπιας έρευνα πεδίου GPS. Ωστόσο, η ολοκληρωμένη και ακριβής καταγραφή του οδικού δικτύου είναι υψηλής σημασίας για τις δημόσιες υπηρεσίες, την απόδοση διευθύνσεων των νοικοκυριών, για προγράμματα ιατρικής φροντίδας κ.α. Ο Δήμος του Ρίο Ντε Τζανέιρο, προκειμένου να αντιμετωπίσει το παραπάνω πρόβλημα, πραγματοποίησε την ανάθεση του έργου στο υπεύθυνο τμήμα χαρτογραφήσεων και GIS, που ονομάζεται Instituto Pereira Passos (IPP), με σκοπό την δημιουργία μιας αξιόπιστης βάσης δεδομένων του οδικού δικτύου. Σ ε λ ί δ α 35 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

36 Σύμφωνα με τις σύγχρονες γεωχωρικές τεχνικές, όπως οι ορθοφωτογραφίες αλλά και οι υψηλής ανάλυσης δορυφορικές εικόνες, απαιτούνται χάρτες μεγάλης κλίμακας (μεγαλύτερης ή ίσης 1: 1.000) με υψηλό επίπεδο λεπτομερειών, καθιστώντας το δαπανηρό και συχνά ανέφικτο (Souza, L., 2012). Ακόμη, μέθοδοι επιτόπιας έρευνας πεδίου είναι αρκετά δυσχερείς, λόγω της υψηλής κάλυψης γης (παρεμβολή στην ακρίβεια), της δυσμορφίας του εδάφους (π.χ. πλαγιές), αλλά και εξαιτίας των εγκληματικών οργανώσεων που δρουν σε τέτοιες περιοχές. Λόγω των παραπάνω, η ψηφιοποίηση του οδικού δικτύου σε μια ενιαία βάση δεδομένων βρίσκεται σε πολύ πρώιμα στάδια, με ιδιαίτερα σημαντικές ελλείψεις. Εικόνα 14. Η Rocinha, η 2 η μεγαλύτερη φαβέλα στο Ρίο, με σημαντικές ελλείψεις στην βάση δεδομένων του οδικού δικτύου της (αναπαράσταση μόνο των μεγάλων οδών). Πηγή: Souza, L., GIS-based management and street mapping of informal settlements. Έτσι, προκειμένου να παραχθεί μια ενιαία και αξιόπιστη βάση δεδομένων του οδικού δικτύου των άτυπων οικισμών, η IPP ξεκίνησε την υλοποίηση του έργου με την χρήση του λογισμικού ArcGIS Desktop 10.0 της εταιρίας ESRI. Το πρώτο στάδιο περιλάμβανε την σύγκριση της αρχικής βάσης δεδομένων τύπου vector (δηλαδή δεδομένα με διανυσματική αναπαράσταση) με βάσεις από άλλες πηγές, και πιο συγκεκριμένα το δημοτικό πρόγραμμα Favela-Bairro και τις πληροφορίες που συλλέχθηκαν από το Institut Brasileiro de Geografia e Estatistica (IBGE / εθνική οργάνωση χαρτογράφησης και απογραφής) κατά την απογραφή του Αυτό, είχε ως στόχο την ψηφιοποίηση των αχαρτογράφητων δρόμων και στην συνέχεια την μετατροπή τους σε δεδομένα μορφής vector. Σ ε λ ί δ α 36 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

37 Στην συνέχεια, τα παραπάνω δεδομένα επικαλύφθηκαν με ορθοφωτογραφίες μεγάλης χωρικής ανάλυσης (πίξελ 15cm) που δημιουργήθηκαν το 2011 από την ίδια την IPP, για τον εντοπισμό διαφορών έναντι των δεδομένων των άλλων πηγών πληροφόρησης (Souza, L., 2012). Πιο αναλυτικά, η βάση δεδομένων του οδικού δικτύου της IBGE (με βάση την απογραφή του 2010) ήταν ικανοποιητικά ενημερωμένη αλλά μερικώς ανακριβής. Το γεγονός αυτό, οδήγησε στην διαδικασία ανάλυσης του ακριβούς προσδιορισμού της θέσης των δρόμων στις υφιστάμενες εικόνες, ώστε να υπάρξει όσο το δυνατόν πιο αξιόπιστη και σωστή καταγραφή. Εικόνα 15. Οδικό δίκτυο από το IBGE (με μπλε χρώμα), πάνω από ορθοφωτογραφία του IPP (2011) λόφος Salgueiro. Πηγή: Souza, L., GIS-based management and street mapping of informal settlements. Έπειτα, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ποιότητα και ταυτόχρονα η ακρίβεια των χαρτογραφημένων στοιχείων που παρήχθησαν στο σύνολο της διαδικασίας, υπήρξε συνεργασία με την τοπική κοινωνία των πολιτών (επιτόπια διόρθωση σφαλμάτων στους χάρτες) από ένα πρόγραμμα που συντονίζεται από την IPP, το UPP Social, με την βοήθεια του Προγράμματος Ανθρωπίνων Αποικιών των Ηνωμένων Εθνών (UN-Habitat) (Souza, L., 2012). Σ ε λ ί δ α 37 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

38 Εικόνα 16. Συνεργασία με την τοπική κοινότητα του λόφου Salgueiro. Πηγή: Souza, L., GIS-based management and street mapping of informal settlements. Συμπερασματικά, το σύνολο του παραπάνω έργου αποτελεί ξεκάθαρο παράδειγμα το κατά πόσο και με ποιόν τρόπο οι σύγχρονες γεωχωρικές τεχνολογίες και τα Σ.Γ.Π. μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αξιοσήμαντα εργαλεία αναπαράστασης και συνάμα διαχείρισης των ανεπίσημων οικισμών, παρόλα τα προβλήματα που παρουσιάζονται στην περίπτωση αυτή, αλλά και εν τέλει να προσφέρουν έξυπνες και όχι αρκετά δαπανηρές λύσεις. Εικόνα 17. Η φαβέλα της Rocinha χαρτογραφημένη με πυκνό οδικό δίκτυο Πηγή: Souza, L., GIS-based management and street mapping of informal settlements Σ ε λ ί δ α 38 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

39 3. Σ.Γ.Π. στην υγεία και την ποιότητα ζωής Σε αυτή την ενότητα γίνεται παρουσίαση 4 παραδειγμάτων που σχετίζονται με τη δημόσια υγεία και υγιεινή αλλά και την βελτίωση του αστικού χώρου στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης. Ειδικότερα τα παραδείγματα που παρουσιάζονται είναι κατά σειρά: 1. Στη πρώτη περίπτωση παρουσιάζεται η χρήση των Σ.Γ.Π. στο δημόσιο σύστημα υγείας και πως αυτά βελτιώνουν τις παρεχόμενες υπηρεσίες. 2. Στην δεύτερη περίπτωση της ενότητας παρουσιάζεται ένα σύστημα διαχείρισης του δικτύου ύδρευσης που διασφαλίζει την καλή ποιότητα και συντήρηση του δικτύου και κατ επέκταση την ποιότητα του πόσιμου νερού. Ως περιοχή μελέτης ορίζεται η πόλη Rafah της Παλαιστίνης. 3. Στην τρίτη περίπτωση το αντικείμενο της μελέτης είναι η ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου συστήματος βέλτιστης διαχείρισης και συλλογής των απορριμμάτων που λαμβάνει χώρα στην πόλη Asansol της Ινδίας. 4. Κλείνοντας την ενότητα αυτή δίνονται πληροφορίες για την εφαρμογή που αναπτύχθηκε από Έλληνες επιστήμονες και εφαρμόζεται σε 4 πόλεις της Ηπείρου. Η εφαρμογή έχει ως στόχος την βέλτιστη διαχείριση του αστικού πρασίνου. Σ ε λ ί δ α 39 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

40 3.1 Η χρήση των Σ.Γ.Π. ως εργαλείο της Δημόσιας Υγείας και των αντίστοιχων προσφερόμενων υπηρεσιών (Επιμέλεια Καραμήτσος Μάριος) Τα Σ.Γ.Π. αποτελούν γεωχωρικό εργαλείο το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για να εντοπίσει όσο και να παρουσιάσει (γραφικά μέσω χαρτών) τα γεωγραφικά μοτίβα ασθενειών, να αξιολογήσει την περιβαλλοντική έκθεση, να εκτιμήσει τα ποσοστά περιστατικών και επιβίωσης αλλά και να εκθέσει τις ανισότητες στην υγεία, παρουσιάζοντας τες στους πολίτες, επιχειρηματίες και πολιτικούς ηγέτες (NCI, 2006). Ο ρόλος που διαδραματίζει η πληροφορική της υγείας, συνιστά τάση στην πολιτική για την υγεία, την έρευνα, το σχεδιασμό και τη διαχείριση (Kurland and Gorr, 2006). Όσο συνεχίζουν να διατίθενται νέα δεδομένα για την υγεία μέσω αυτοματοποιημένων και ολοκληρωμένων συστημάτων, θα υπάρχουν περισσότερα χωρικά στοιχεία σχετικά με την υγεία, προκειμένου να διατεθούν για αποθήκευση, ανάλυση και επεξεργασία μέσω των Σ.Γ.Π. Με τον παραπάνω τρόπο καθώς και με νέες έρευνες, θα πραγματοποιηθεί η εξέταση των σχέσεων μεταξύ της πρόσβασης στην υγεία και των εκροών, ώστε να βρεθεί ο βέλτιστος τρόπος παροχής υγειονομικής περίθαλψης και να αντιμετωπιστεί η ανησυχία των υπευθύνων για τη χάραξη πολιτικής (policy makers) και των διαχειριστών της υγείας (McLafferty, 2003). Η χαρτογράφηση και οι γεωγραφικές πληροφορίες αποτελούν χρήσιμα εργαλεία όχι μόνο για την έρευνα αλλά και για την κατανόηση των διαδικασιών των ασθενειών (Musa, J., et al 2013). Υπάρχουν αρκετά πρώιμα παραδείγματα ιατρικής χαρτογραφίας που επικεντρώθηκαν στην επιδημία της αγγλικής χολέρας, η οποία ξέσπασε το 1831 και διήρκεσε αρκετές δεκαετίες. Μεταξύ αυτών, ο Δρ. Ρόμπερτ Μπέικερ χαρτογράφησε την επίδραση της χολέρας στο Λίντς κατά τη διάρκεια του πρώτου κύματος της επιδημίας, έτσι ώστε να εντοπίσει τις υψηλότερες επιπτώσεις μεταξύ των πιο πυκνοκατοικημένων τμημάτων της πόλης (Gilbert, 1958). Ακόμη, ορόσημο αποτέλεσε η έρευνα του Άγγλου ιατρού John Snow το 1854 που οδήγησε στον εντοπισμό της πηγής μόλυνσης σε μια επιδημία χολέρας που ξέσπασε στο Λονδίνο. Αυτός, έχοντας χαρτογραφήσει τις τοποθεσίες των ατόμων που επηρεάστηκαν, αποκάλυψε ότι το μολυσμένο νερό ήταν η αιτία της επιδημίας (McLeod, 2000). Σ ε λ ί δ α 40 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

41 Εικόνα 18. Ο χάρτης του John Snow για την χολέρα (1854) Πηγή: Briney, Amanda. (n.d.). Medical Geography A History and Overview of Medical Geography. Η παραπάνω έρευνα αποτέλεσε την βάση για τις χαρτογραφικές και γεωγραφικές εφαρμογές ως εργαλείο στην ιατρική επιστήμη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη κατά τον χρόνο να οδηγήσει στην ανάπτυξη νέων επιστημονικών κλάδων, που συνεργάζονται τόσο με την επιστήμη της ιατρικής όσο και με την έρευνα. Έτσι, έγινε εμφανές ότι οι πρώτες τεχνικές χαρτογράφησης υπήρξαν αξιοσήμαντες για τον προσδιορισμό των γεωχωρικών συσχετίσεων της ασθένειας και της εξάπλωσης της νόσου. Ωστόσο, τροχοπέδη των πρώτων ιατρικών γεωγράφων ήταν η περιορισμένη τεχνολογία και η πρόσβαση σε δεδομένα. Τα τελευταία χρόνια, οι εργασίες των επαγγελματιών στον τομέα της υγείας συνεχώς γίνονται ολοένα και πιο αποτελεσματικές λόγω της χρήσης τόσο των διαφόρων υπηρεσιών πληροφορικής όσο και του λογισμικού (Fradelos, Ε., et al., 2014). Το πρώτο ίσως σημαντικό ιατρικό λογισμικό (σε περιβάλλον Σ.Γ.Π.), αναφέρεται ως η Μηχανή Γεωγραφικής Ανάλυσης (GAM Geographical Analysis Machine). Αναπτύχθηκε το 1987 από τον Openshaw με σκοπό να αναλύσει τις θέσεις των συμπλεγμάτων λευχαιμίας που ξεκίνησε το Το σύστημα αυτό περιείχε τέσσερα (4) βασικά συστατικά: την δημιουργία χωρικών υποθέσεων, την διαδικασία αξιολόγησης της σημαντικότητας, το Σ.Γ.Π. για την διαχείριση των αιτημάτων ανάκτησης χωρικών δεδομένων και τέλος το σύστημα γεωγραφικής απεικόνισης (Openshaw, S., et al 1987). Σήμερα, η χρήση των Σ.Γ.Π. και η χωρική αναπαράσταση διαφόρων θεμάτων υγείας, καθιστούν τους επαγγελματίες να φθάνουν σε συμπεράσματα με αποτελεσματικότερο τρόπο στον τομέα της δημόσιας υγείας και της λήψης αποφάσεων (Hanchette, C.L., 2003). Πληθώρα εφαρμογών των Σ.Γ.Π. μπορεί να χρησιμοποιηθεί ώστε να οπτικοποιήσει την χρήση των υπηρεσιών υγείας καθώς και να λάβει υπόψη διάφορους σχετικούς παράγοντες με τους περιορισμούς της χωροθέτησης (όπως π.χ. η πληθυσμιακή κατανομή, τα επίπεδα εισοδήματος και φτώχειας, τις περιοχές που δεν καλύπτονται επαρκώς (Gromley, E.K., et al 2002, Maantay, J.A., et al 2007)), η οποία δημιουργεί πιθανά εμπόδια στην απόκτηση σωστής παροχής υγείας. Συνεπώς, προκειμένου να υπάρξει η καλύτερη δυνατή χωροθέτηση με μείωση των κενών στην Σ ε λ ί δ α 41 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

42 παροχή υπηρεσιών υγείας, χρησιμοποιούνται μοντέλα κατανομής θέσης. Επιπλέον, υπάρχουσες υπηρεσίες υγείας που συνδέονται με τα οδικά δίκτυα χρησιμοποιούνται για τον εντοπισμό και τη διευκόλυνση της μετακίνησης των ασθενών (McLafferty S.L., 2003). Η πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από πολιτιστικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς φραγμούς πέραν της γεωγραφίας (Mayer, J.D., 1982), αλλά η προσθήκη καθαυτή και μόνον περισσότερων υπηρεσιών δεν αυξάνει αυτομάτως την προσβασιμότητα του πληθυσμού. Όλοι οι παραπάνω παράγοντες μπορούν να αναλυθούν λεπτομερώς, ώστε στην συνέχεια να δωθούν αποτελεσματικές και έξυπνες λύσεις σε πιθανά προβλήματα προσβασιμότητας καθώς και σε μελλοντικές ανάγκες εξυπηρέτησης. Τα Σ.Γ.Π. είναι ένα εργαλείο με μεγάλο δυναμικό, που μπορεί επίσης να συμβάλει στην εκτίμηση των περιβαλλοντικών κινδύνων και της έκθεσης των ανθρώπων σε αυτά (Najafabadi, 2016., Ezatti M., et al. 2005). Ένας άλλος τομέας της δημόσιας υγείας που έχουν χρήση είναι η επιδημιολογία, για την επιτήρηση της νόσου και την παρακολούθηση της παρέμβασης (Clarke, K.C., et al 1996). Με την χαρτογράφηση κρουσμάτων ασθένειας στον γεωγραφικό χώρο, οι τοπικές και εθνικές κυβερνήσεις έχουν την δυνατότητα να εντοπίσουν την κατανομή και την εξάπλωση των νόσων σε όλες τις γεωγραφικές περιοχές, να βελτιστοποιήσουν τον προγραμματισμό των θέσεων παρέμβασης και να παρακολουθήσουν την αποτελεσματικότητά τους. Τέλος, τα Σ.Γ.Π. σε συνδυασμό με άλλες τεχνολογίες όπως το GPS και η τηλεπισκόπηση έχουν χρησιμοποιηθεί επιτυχώς στον εντοπισμό και έλεγχο διάφορων νόσων, όπως της τρυπανοσωμίας στην Αφρική και της ελονοσίας στο Ισραήλ και το Μεξικό (Clarke, K.C., et al 1996). Εν τέλει, η ικανότητα των Σ.Γ.Π. να συνδέουν τις ιατρικές πληροφορίες με τα περιβαλλοντικά και χωρικά δεδομένα, τα καθιστά πολύτιμο εργαλείο στην εξέλιξη της παγκόσμιας υγειονομικής περίθαλψης, καθώς οι οργανισμοί υγείας μπορούν πλέον να οπτικοποιήσουν, να αναλύσουν, να ερμηνεύσουν και να προβάλουν διάφορα δεδομένα γεωγραφικής τοποθεσίας (Fradelos, Ε., Et al. 2014). Σ ε λ ί δ α 42 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

43 3.2 Συστήματα ύδρευσης και Σ.Γ.Π.: Η περίπτωση της πόλης Rafah (Παλαιστίνη) (Επιμέλεια Εμμανουηλίδης Αντώνιος) Το νερό είναι απαραίτητο στοιχείο για τη ζωή του ανθρώπου και γι αυτό είναι πολύ σημαντική η ορθή αποθήκευση και διαχείριση του ειδικά στο πλαίσιο της λειτουργίας μια αστικής περιοχής. Έτσι σε αυτή την ενότητα θα αναφερθούμε σε μελέτη όπου το GIS χρησιμοποιείται για τη διαχείριση των υδατικών πόρων σε αστικές περιοχές. Η πρώτη περίπτωση αφορά την πόλη Rafah στη Λωρίδας της Γάζας. Η περίπτωση αυτή μελετάτε καθώς στην περιοχή το πρόβλημα του νερού είναι περίπλοκο κάτι το οποίο οφείλεται σε 2 παράγοντες. Ο πρώτος παράγοντας αναφέρεται στο ότι η κατανάλωση του νερού είναι μεγαλύτερη από το ρυθμό ανανέωσης του και δεύτερον στην υψηλή πληθυσμιακή πυκνότητα (Alaeddinne Ε., Rola Α.Α., 2013). Επίσης παρατηρείται το φαινόμενο της υπεράντλησης από τα πηγάδια καθώς και η ύπαρξη παράνομων συνδέσεων χωρίς έλεγχο (Alaeddinne Ε., Rola Α.Α., 2013).Έτσι είναι μεγίστης σημασίας η διαχείριση, διανομή και η συντήρηση υποδομών για το νερό στην περιοχή. Όσον αφορά την υλοποίηση του συστήματος η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε (Alaeddinne Ε., Rola Α.Α., 2013) ήταν η συλλογή των δεδομένων και η δημιουργία του μοντέλου για την υλοποίηση των Decision Support System (DSS) όπου περιλαμβάνουν τα δεδομένα για ArcView GIS και το Water CAD/WaterGEMS. Ως DSS εννοούμε εκείνα τα συστήματα που υποστηρίζουν διαχειριστικές δραστηριότητες. Στόχος του DSS είναι η βελτίωση της αποτελεσματικότητας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Ως αποτελεσματικότητα της λήψης αποφάσεων εννοούμε την έγκαιρη και με ακρίβεια απόφαση, ενώ ως αποδοτικότητα νοείται το κόστος λήψης της απόφασης, π.χ. το κόστος εργασίας που προκύπτει από τη σχετική απόφαση (Keen & Scott-Morton 1978, Alter 1980). Το DSS υποστηρίζει τους υπευθύνους λήψης αποφάσεων παρέχοντας βοήθεια σε όλες τις φάσεις των αποφάσεων ως την υλοποίηση (συλλογή δεδομένων, σχεδιασμό, επιλογή, εφαρμογή) είτε οι αποφάσεις είναι ανεξάρτητες είτε όχι ( E. Turban κ.α. 2007, Marakas 1999). Ως ένα DSS θα αντιμετωπιστούν στη μελέτη αυτή τα GIS, όπως ορισμένοι συγγραφείς υποστηρίζουν, όπως επισημαίνει ο Maguire (1991). Ειδικότερα δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα shape files που περιλαμβάνουν: 1.Σωλήνες, τους δρόμους και τα περιγράμματα ως γραμμικά στοιχεία. 2.Πηγάδια, βαλβίδες, μετρητές νερού και ύψος νερού ως σημειακά στοιχεία. 3.Δεξαμενές, φρεάτια, χρήσης γης, ζώνες διανομής νερού ως επιφάνειες (πολύγωνα). Παράλληλα δημιουργήθηκε ένα υδραυλικό μοντέλο (στο Water CAD/WaterGEMS), περιλαμβάνοντας ένα μεγάλο αριθμό σωλήνων κάτι που το καθιστά μια σύνθετη διαδικασία. Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν για τη κατασκευή του είναι: Σ ε λ ί δ α 43 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

44 Εικόνα 19. Δίκτυο ύδρευσης πόλης Rafah Πηγή: (Alaeddinne Ε., Rola Α.Α., 2013) 1. Τα χαρακτηριστικά των στοιχείων του δικτύου όπως σωλήνες (μήκος, διάμετρος κ.α.), αντλίες, βαλβίδες, δεξαμενές (πληροφορίες διατομής, μέγιστα και ελάχιστα επίπεδα νερού), συντελεστές διανομής της μέσης κατανάλωσης νερού κατά τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας, η ζήτηση νερού, η ζήτηση νερού για ένα κτίριο κ.α. 2. Η χρήση του απαιτούμενου νερού στους κόμβους διανομής. 3. Τοπογραφικές πληροφορίες 4. Πληροφορίες ελέγχου που περιγράφουν τη λειτουργία του συστήματος. 5. Σύνολο κανόνων που αφορούν το μοντέλο του τρόπου λειτουργίας του συστήματος. Για τη διαχείριση του συστήματος συντήρησης και λειτουργίας του συνόλου του δικτύου ύδρευσης προτείνεται ο δείκτης κατάστασης σωλήνων (Alaeddinne Ε., Rola Α.Α., 2013). Ο δείκτης χρησιμοποιεί την κλίμακα από 1 έως 10 για την βαθμολόγηση της κατάστασης του σωλήνα. Ειδικότερα με τον αριθμό 1 παρουσιάζεται ο σωλήνας ο οποίος χρήζει άμεσης αντικατάστασης ενώ ο αριθμός 10 αντιπροσωπεύει έναν αντικατεστημένο σωλήνα. Επίσης ο αριθμός αυτό προκύπτει ως μια συνάρτηση από παράγοντες όπως το ιστορικό των βλαβών καθώς την ποσότητα και τις πιέσεις που μπορεί να φέρει ένας σωλήνας. Για παράδειγμα σε περίπτωση ύπαρξης σωλήνων αμιάντου στο δίκτυο αυτοί προσδιορίζονται με τον αριθμό 1 το οποίο δηλώνει την απαίτηση για άμεση αντικατάσταση τους λόγω του προβλημάτων ρύπανσης που δημιουργεί το υλικό του αμίαντου. Παράλληλα ένας σωλήνας χαμηλής διαμέτρου με ποσότητα μεταφοράς και πίεσης πάνω από το επιτρεπτό όριο κατατάσσεται επίσης και αυτός με αριθμό ένα (Alaeddinne Ε., Rola Α.Α., 2013). Τρέχοντας το υδραυλικό μοντέλο (Water CAD/WaterGEMS) παίρνουμε πληροφορίες σχετικά με προβλήματα πίεσης ή άλλα που μπορεί να υπάρχουν στο δίκτυο για κάθε σωλήνα. Έπειτα με τη χρήση των εργαλείων ερωτημάτων του GIS (εικόνα 20) είναι Σ ε λ ί δ α 44 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

45 δυνατή η επιλογή αυτών των σωλήνων στους οποίους αντιστοιχεί το πρόβλημα, άρα ο εντοπισμός που ακριβώς βρίσκονται στο δίκτυο. Παράλληλα όμως υπάρχει και η πληροφορία για την ποιότητα του σωλήνα (δείκτης κατάστασης σωλήνων) καθώς και πληροφορίες για τα φυσικά χαρακτηριστικά του σωλήνα. Η διαδικασία αυτή,δηλαδή η εύρεση των προβλημάτων και ο εντοπισμός στο σύστημα GIS, διευκολύνει και οδηγεί στην τελική απόφαση για τη διαχείριση και συντήρηση του δικτύου. Εικόνα 20. Διενέργεια ερωτήματος σε περιβάλλον GIS Πηγή: (Alaeddinne Ε., Rola Α.Α., 2013) Επίσης υπάρχει δυνατότητα να δημιουργηθεί ένα υδραυλικό μοντέλο μέσα στο Arcmap. Αυτό γίνεται με την εισαγωγή των κατάλληλων δεδομένων όπως δεδομένα πίεσης και ταχύτητας σωλήνων ώστε να χρησιμοποιηθούν στη μέθοδο του δείκτης κατάστασης σωλήνων. 1.Επιλογή σωλήνων αποκατάστασης Για την ακριβή επιλογή είναι αναγκαίο η θέσπιση από τη διοίκηση κριτηρίων που θα οδηγούν στη λήψη αποφάσεων για την αντικατάσταση η μη τμημάτων του δικτύου. Τα κριτήρια θα περιλαμβάνουν την ημερομηνία εγκατάστασης των σωληνώσεων, ιστορικό βλαβών καθώς και την ποσότητα νερού με την οποίά αυτό τροφοδοτεί τον εκάστοτε τομέα. Παράδειγμα στην εικόνα 20 που μέσα από ένα ερώτημα εντοπίζεται ο σωλήνας προς αντικατάσταση. 2.Βαθμονόμηση της πίεσης Οι υπεύθυνοι που λαμβάνουν αποφάσεις αντλώντας στοιχεία από το σύστημα GIS το οποίο έχει συγκεντρωμένα όλα τα απαραίτητα στοιχεία. Στην εικόνα 21 βλέπουμε την διενέργεια ενός σύνθετου ερωτήματος που αφορά επιλογή σωλήνων UPVC με διάμετρο 110 mm και πίεση μικρότερη των 2.0 bars. Με το ερώτημα αυτό έχει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για την απόφαση για την αλλαγή βαλβίδων, την εγκατάσταση κάποιας αντλίας κ.α. Σ ε λ ί δ α 45 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

46 Εικόνα 21. Διενέργεια σύνθετου ερωτήματος σε περιβάλλον GIS Πηγή: Alaeddinne Ε., Rola Α.Α., 2013 Σ ε λ ί δ α 46 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

47 3.3 Διαμόρφωση συστήματος με Σ.Γ.Π. : Η περίπτωση της Asansol (Ινδία) (Επιμέλεια Εμμανουηλίδης Αντώνιος) Η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη του αστικού πληθυσμού στα σύγχρονα αστικά κέντρα τα τελευταία χρόνια οδηγεί παράλληλα και στην ανάγκη δημιουργίας συστημάτων διαχείρισης που θα ανταποκρίνονται στις νέες ανάγκες που δημιουργούνται. Μια τέτοια ανάγκη που γίνεται όλο και πιο σημαντική είναι η διαχείριση των στερέων αποβλήτων που παράγονται καθώς γι αυτήν δαπανώνται από τις αρχές των πόλεων σημαντικό μέρος των συνολικών δαπανών (Dikshit et al.,2006) Ειδικότερα το ερώτημα που τίθεται είναι Ποιος είναι ο βέλτιστος τρόπος συλλογής και μεταφοράς των στερεών αποβλήτων; Στη βιβλιογραφία υπάρχουν αρκετές προσεγγίσεις όπως των Pelms και Clark (1971) που πρότειναν ένα μοντέλο για τη βέλτιστη κατανομή της θέσης, ενώ ο Male και ο Liebman (1978) χρησιμοποίησαν τη Διαίρεση και Δρομολόγηση για τη συλλογή στερεών αποβλήτων. Το ίδιο ερώτημα προσπαθεί να απαντήσει η μελέτη της περίπτωσης όπου αναπτύχθηκε ένα μοντέλο διαχείρισης βασισμένο σε GIS για την Asansol Municipality Corporation (AMC) του κράτους της Δυτικής Βεγγάλης (Ινδία). Αναλυτικότερα προτείνεται ένα μοντέλο βέλτιστων διαδρομών μέσω GIS για να προσδιοριστούν οι ελάχιστες διαδρομές συλλογής κόστους/απόστασης για τη μεταφορά των στερεών αποβλήτων στον χώρο υγειονομικής ταφής τους (Dikshit et al.,2006). Αποθήκευση αποβλήτων Λαμβάνοντας υπόψη την πυκνότητα του πληθυσμού, το πλάτος των δρόμων, τη διαθεσιμότητα του χώρου και της ελάχιστης απόστασης από ένα σπίτι, τρεις τύποι δοχείων προτείνονται να τοποθετηθούν, δηλαδή τύπου A,B και C με χωρητικότητα 7,0 m 3, 0,75 m 3 και 0,5 m 3 αντίστοιχα (Dikshit et al.,2006). Για την τοποθέτηση των δοχείων γίνεται και παράλληλα ιεράρχηση των οδικών αξόνων (εικόνα 22). Συνδυάζοντας τα παραπάνω δεδομένα προκύπτει η κατανομή των συνολικά 1405 δοχείων συλλογής απορριμμάτων ανάλογα με τον τύπο δοχείου και το είδος του οδικού δικτύου όπως φαίνεται στην εικόνα 23. Εικόνα 22. Ιεράρχηση των οδικών αξόνων Πηγή: Dikshit et al.,2006 Σ ε λ ί δ α 47 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

48 Εικόνα 23. Σημεία τοποθέτησης των κάδων απορριμμάτων Συλλογή των απορριμμάτων Πηγή: Dikshit et al.,2006 Η συλλογή στερεών αποβλήτων των οχημάτων γίνεται με τα κατάλληλα οχήματα τους οποίος ο τύπος εξαρτάται από των τύπων των κάδων συλλογής και το πλάτος του δρόμου (Chiplunkar et al., 1981). Ως εκ τούτου έχουμε αντίστοιχά προς τους τύπους των 3 κάδων και 3 τύπους οχημάτων συλλογής. Η επιλογή των οχημάτων γίνεται με στόχο τη μείωση του χρόνου παραλαβής των κάδων στις διαφορετικές τοποθεσίες και έτσι μειώνεται ο απαιτούμενος αριθμός οχημάτων (Dikshit et al.,2006). Μέθοδος συλλογής (ανά τύπο οχήματος) Στην περίπτωση που μελετάμε θεωρούμε ένα χώρο υγειονομικής ταφής, με διάρκεια ενεργούς ζωής 15 ετών, και ένα χώρο για τη στάθμευση των οχημάτων συλλογής. Κάθε όχημα ακολουθεί συγκεκριμένη πορεία για τη συλλογή των απορριμμάτων. Το όχημα τύπου Α (μπορεί να μεταφέρει ένα κάδο τύπου Α τη φορά): χώρος στάθμευσης σημείο με κάδο τύπου Α μεταφορά στο χώρο υγειονομικής ταφής επιστροφή στο σημείο για την αντικατάσταση του κάδου μετακίνηση στον πλησιέστερο κάδο τύπου Α (ακολουθώντας την ίδια διαδικασία). Επιστροφή στο χώρο στάθμευσης στο τέλος της ημέρας. Το όχημα τύπου Β: χώρος στάθμευσης συλλογή από 50 κάδους τύπου Β μεταφορά στο χώρο υγειονομικής ταφής μετακίνηση στην επόμενη συστάδα κάδων τύπου Β (ακολουθώντας την ίδια διαδικασία). Επιστροφή στο χώρο στάθμευσης στο τέλος της ημέρας. Σ ε λ ί δ α 48 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

49 Το όχημα τύπου C: χώρος στάθμευσης συλλογή 28 δοχείων τύπου C μεταφορά και τοποθέτηση στον κοντινότερο τύπου Α δοχείου μετακίνηση στους επόμενους κάδους τύπου C (ακολουθώντας την ίδια διαδικασία). Επιστροφή στο χώρο στάθμευσης στο τέλος της ημέρας. Εικόνα 24.Τύποι οχημάτων συλλογής Πηγή: Dikshit et al.,2006 Βελτιστοποίηση των διαδρομών για τη συλλογή και διάθεση των απορριμμάτων Οι διαδρομές συλλογής προκύπτουν από επεξεργασία σε περιβάλλον GIS (Heywood et al., 1988). Τα εργαλεία του NETWORK του Arc/Info GIS χρησιμοποιούνται στα υπάρχοντα δίκτυα ώστε να βρεθούν οι συντομότερες διαδρομές (ESRI, 1995). Ως αντίσταση τόξου λαμβάνεται η ταχύτητα του οχήματος, θεωρώντας στη συγκεκριμένη περίπτωση ότι το όριο ταχύτητας είναι το ίδιο για όλα τα οχήματα, ωστόσο το όριο ταχύτητας που ορίζει ο χρήστης για τους αντίστοιχους τύπους οχημάτων μπορεί να τροφοδοτηθεί στο μοντέλο ως τιμές των συνθηκών τόξου (Dikshit et al.,2006). Στο μοντέλο επίσης λαμβάνονται υπόψη καθυστερήσεις λόγω κυκλοφοριακής συμφόρησης και μονόδρομων (εισάγονται μέσω του link/arc-impedances), ο χρόνος που αφιερώνεται στο χώρο υγειονομικής ταφής και στους κάδους για την απόθεση των απορριμμάτων (λαμβάνεται ως node/stop-impedance και διαφέρει από κάδο σε κάδο) ενώ ο απαιτούμενος χρόνος για τη μετακίνηση σε κάθε τμήμα οδικού άξονα υπολογίζεται από την ταχύτητα του οχήματος και τον τύπο του δρόμου (Dikshit et al.,2006). Για τον υπολογισμό της συντομότερης διαδρομής χρησιμοποιείται η διαδικασία αυτή του traveling salesman problem (Sharma, 1974) και αποθηκεύεται ως διαδρομή σε ένα σύστημα διαδρομής και εμφανίζεται χρησιμοποιώντας τις εντολές εμφάνισης διαδρομής στο ARCPLOT (Dikshit et al.,2006). Οι εντολές NETWORK PATH και TOUR χρησιμοποιούνται για την εύρεση ελάχιστων διαδρομών (Dikshit et al.,2006). Σ ε λ ί δ α 49 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

50 Εικόνα 25.Βέλτιστη διαδρομή για όχημα τύπου Α Πηγή: Dikshit et al.,2006 Βελτιστοποίηση των διαδρομών (ανά τύπο οχήματος) Τύπου Α: Η σειρά συλλογής υπολογίζεται βάσει της εγγύτητας των κάδων. Σε αυτή τη διαδικασία, σχηματίζονται συστάδες κάδων και κάθε συστάδα κατανέμεται σε ένα όχημα (εικόνα 25). Τύπου Β: Σχηματίζονται εδώ συστάδες των 50 κάδων Β τύπου (χωρητικότητα των οχημάτων τύπου Β) και για κάθε συστάδα προκύπτει ο συνολικός χρόνος με βάση τη βέλτιστη διαδρομή, μετά υπολογίζεται η βέλτιστη διαδρομή μεταξύ των συστάδων για το όχημα που θα εκτελέσει τη διαδρομή. Τύπου Γ: Γίνεται σύνδεση των κάδων τύπου Γ με τον κοντινότερο τύπου Α και γι αυτό το σύμπλεγμα υπολογίζεται η βέλτιστη διαδρομή. Σ ε λ ί δ α 50 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

51 Για το προτεινόμενο σύστημα εκτιμάτε ότι το κόστος του ανέρχεται σε 80 εκ. ρούπιες για το σύνολο των υποδομών και ετήσια κόστη λειτουργίας 8,4 εκ. ρούπιες ετησίως, έναντι των 25 εκ. ρουπιών που χρησιμοποιούνται σήμερα κάτι το οποίο οδηγεί σε σημαντική μείωση του κόστους σε βάθος 15ετίας (Dikshit et al.,2006). Σ ε λ ί δ α 51 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

52 3.4 Τα Σ.Γ.Π. στη διαχείριση αστικού πρασίνου: Η περίπτωση των πόλεων της Ηπείρου (Επιμέλεια Εμμανουηλίδης Αντώνιος) Η περίπτωση που θα αναλυθεί παρακάτω αφορά την ανάπτυξη εφαρμογής GIS για τη διαχείριση του αστικού πρασίνου. Ειδικότερα τα GIS βοηθούν τις πόλεις να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τα έργα πρασίνου και να μειώνουν το κόστος διαχείρισης αυτών (Ευάγγελος Τασούλας κ.α., 2013). Οι πράσινοι χώροι είναι αναπόσπαστο κομμάτι στο οικοσύστημα της πόλης. Τα δέντρα βοηθούν είτε άμεσα είτε έμμεσα στη μείωση του CO2 στην ατμόσφαιρα καθώς και στην αντίθεση των θερμικών αστικών νησίδων (Ευάγγελος Τασούλας κ.α., 2013). Όμως για να διατηρηθεί και να ενισχυθεί το αστικό πράσινο και να έχουμε τα οφέλη προς την πόλη απαιτούνται πληροφορίες που σχετίζονται με τη χωρική κατανομή των δέντρων μέσα στην πόλη (Paulelt and Duhme, 2000). Το σχέδιο διαχείρισης του αστικού πρασίνου, βασισμένο σε πρόσφατα δεδομένα απογραφής των δένδρων, του διαθέσιμου εξοπλισμού και των οικονομικών πόρων, είναι το βασικό εργαλείο διατήρησης αυτού (Βάρρας κ.α., 2007). Η βάση δεδομένων μπορεί να έχει πέραν από την πληροφορία της χωρικής κατανομής πληροφορίες που αφορούν τα φυσικά χαρακτηριστικά των δέντρων, όπως το είδος, τη διάμετρο (diameter breast height, DBH) η ακόμα και την ανάπτυξη που έχουν. Υλοποίησης της εφαρμογής Για τη δημιουργία της εν λόγο εφαρμογής έχουν χρησιμοποιηθεί τα εξής εργαλεία λογισμικού: 1. Geoserver από τη Deoliveira όπου είναι ανοιχτού κώδικα προγράμματος Server γραμμένο σε γλώσσα Java, με δυνατότητα επεξεργασίας και κοινοποίησης των στοιχείων στους χρήστες. 2. Ως σύστημα διαχείρισης βάσης δεδομένων χρησιμοποιήθηκε PostgreSQL, με επέκταση Post GIS (Ευάγγελος Τασούλας κ.α., 2013). Η επέκταση Post GIS δίνει τη δυνατότητα στη βάση PostgreSQL να υποστηρίζει γεωγραφικά δεδομένα και να είναι αυτά με σχέση object-relational database (ORD) γιατί οι geodatabases έχουν αυτή τη σχέση για τη διαχείριση της χωρικής και περιγραφικής πληροφορίας (Smith Gr., 2012) 3. Τα δυναμικά χαρτογραφικά υπόβαθρα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν από το Ελληνικό Κτηματολόγιο και από το OpenLayers, όπως παρέχονται από την Opengeo (Ευάγγελος Τασούλας κ.α., 2013). 4. Βιβλιοθήκες που χρησιμοποιήθηκαν είναι η Geospatial Data Abstraction Library (GDAL) και η Cartographic Projection Library (PROJ.4). Η GDAL είναι μια βιβλιοθήκη μεταφραστών για μορφές δεδομένων raster και vector η οποία παρουσιάζει με ενιαία μορφή δεδομένων τους τύπους δεδομένων raster και vector στην εφαρμογή για όλους τους υποστηριζόμενους τύπους δεδομένων. Η βιβλιοθήκη κυκλοφορεί με άδεια ανοιχτού κώδικα τύπου X/MIT από τη Open Source Geospatial Foundation (GDAL, 2012). Η βιβλιοθήκη PROJ.4 έχει τη λειτουργία να μετατρέπει της γεωγραφικές συντεταγμένες μήκους και πλάτους σε καρτεσιανές συντεταγμένες κι αντίστροφα (Ευάγγελος Τασούλας κ.α., 2013). 5. Όσον αφορά την διαδικτυακή εφαρμογή η ανάπτυξη έγινε ASP.NET MVC 4 (Microsoft,2012) η οποία είναι πλατφόρμα ανάπτυξης εφαρμογών Σ ε λ ί δ α 52 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

53 χρησιμοποιώντας σχεδιασμένα μοτίβα και τα εργαλεία ASP.NET και.net Framework (Ευάγγελος Τασούλας κ.α., 2013). 6. Τέλος για τη σύνδεση της εφαρμογής με τη βάση δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το Entity Framework 5.0 το οποίο ενεργοποιεί τη δυνατότητα επεξεργασίας με point-and-click σε ένα αρχείο (Ευάγγελος Τασούλας κ.α., 2013). Στο παρακάτω διάγραμμα ροής φαίνονται τα εργαλεία και οι λειτουργίες της εφαρμογής. Πηγή (Ευάγγελος Τασούλας κ.α., 2013) Εικόνα 26.Διάγραμμα ροής εφαρμογής Πηγή: Ευάγγελος Τασούλας κ.α. (2013) Στη βάση δεδομένων έχουν χρησιμοποιηθεί 53 αντιπροσωπευτικά είδη φυτών και για κάδε είδος επιλεγμένες ιδιότητες. Μια επιπλέον ιδιότητα που καταγράφηκε ήταν ο τύπος του εδάφους κάτι που συνδέεται με το μικρόκλιμά της περιοχής. Αναφορικά με τη χωρική πληροφορία τα σημεία αφορούν την ψηφιοποίηση των δέντρων ενώ τα πολύγωνα αφορούν τους χώρους πρασίνου. Η πλατφόρμα βοήθησε στη συνεργασία της επιστημονικής ομάδας που δημιούργησε τη βάση δεδομένων και την εφαρμογή για τις τέσσερις πόλεις της Ηπείρου. (Ευάγγελος Τασούλας κ.α., 2013). Η είσοδος στην εφαρμογή γίνεται μόνο σε εξουσιοδοτημένα άτομα όπως φαίνεται στη εικόνα 27. Σ ε λ ί δ α 53 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

54 Εικόνα 27.Είσοδος στην εφαρμογή Πηγή: Ευάγγελος Τασούλας κ.α. (2013) Εικόνα 28. Η εφαρμογή και τα εργαλεία της Πηγή: Ευάγγελος Τασούλας κ.α. (2013) Σ ε λ ί δ α 54 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

55 Μετά την είσοδο στην εφαρμογή βλέπουμε το βασικό χαρτογραφικό υπόβαθρο και γύρω από αυτό τα διαθέσιμα εργαλεία που έχει ο χρήστης (εικόνα 28). Στην αριστερή στήλη βλέπουμε τα 6 κουμπιά ελέγχου (home, maps, plant type, soil type, create Envimet Grid, Mobile Version) που είναι διαθέσιμα. Από τη δεξιά πλευρά στο μπλε πλαίσιο με το οποίο υπάρχει η δυνατότητα να επιλέγουμε ποιες πληροφορίες θα εμφανίζονται. Στη βάση της κύριας οθόνης της εφαρμογής είναι το πλαίσιο όπως φαίνεται στην εικόνα 29 το οποίο περιλαμβάνει ορισμένα κουμπιά ελέγχου. Τα κουμπιά αυτά είναι εργαλεία με τα οποία γίνεται η επεξεργασία των υπαρχόντων στοιχείων ή η προσθήκη νέων ως πολύγωνα και σημεία (δέντρα). Επίσης υπάρχει η επιλογή για γρήγορη εστίαση σε κάποια πόλη. Εικόνα 29.Κουμπιά ελέγχου Πηγή: Ευάγγελος Τασούλας κ.α. (2013) Επιλέγοντάς ένα από τα παραπάνω εργαλεία θα εμφανιστεί ένα νέο παράθυρο είτε για την εισαγωγή ιδιοτήτων για την προσθήκη νέου στοιχείου είτε για την επεξεργασία ήδη καταχωρημένων στοιχείων, πολύγωνα εικόνα 30 ή σημεία (δέντρα) (εικόνα 31). Εικόνα 30.Επεξεργασία πολυγώνου Πηγή: Ευάγγελος Τασούλας κ.α. (2013) Στο παράθυρο για την εισαγωγή πολυγώνων μπορούν να εισαχθούν δεδομένα όπως ιδιωτικό η δημόσιο (με προεπιλογή το δημόσιο), ύψος και σημειώσεις. Σε άλλη καρτέλα μπορεί να εισαχθεί και φωτογραφικό υλικό. Σχετικά με το παράθυρο για την εισαγωγή σημείων (δέντρων) υπάρχουν αρκετές επιλογές για την εισαγωγή, ενδεικτικά καταγράφονται το είδος του δέντρου, το ύψος του η διάμετρος, η υγεία του δέντρου και σημειώσεις. Σε άλλες καρτέλες μπορούμε να προσθέσουμε πληροφορίες σχετικά με ζημιές καθώς και φωτογραφικό υλικό. Σ ε λ ί δ α 55 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

56 Εικόνα 31. Επεξεργασία σημείων--δέντρων Πηγή: Ευάγγελος Τασούλας κ.α. (2013) Κάνοντας αποθήκευση μετά την εισαγωγή όλων των δεδομένων αυτόματα γίνεται drag των καταχωρημένων δεδομένων στην καρτέλα Τύποι φύτευσης (εικόνα 32) όπου οι 53 επιλεγμένες ιδιότητες των φυτών έχουν ήδη εγγραφεί χρησιμοποιώντας τη φόρμα για την επεξεργασία των φυτών (εικόνα 33) και εισάγονται τα στοιχεία στη βάση δεδομένων. Κάθε στοιχείο μεταφέρεται έτσι στους κατάλληλους πίνακες της βάσης δεδομένων που έχουν σχεδιαστεί για αυτό το σκοπό. Εικόνα 32. "Τύποι φύτευσης" Πηγή: Ευάγγελος Τασούλας κ.α. (2013) Σ ε λ ί δ α 56 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

57 Εικόνα 33. Φόρμα επεξεργασίας Πηγή: Ευάγγελος Τασούλας κ.α. (2013) Συμπερασματικά η εφαρμογή που αναλύθηκε παραπάνω είναι ένα σημαντικό εργαλείο για τις Υπηρεσίες Διοίκησης του Δήμου σε συνεργασία με ερευνητές και ενδιαφερόμενους πολίτες, για τη συμβολή στην καλύτερη διαχείριση των αστικών δασών, παρέχοντας στους αστικούς πληθυσμούς καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Σ ε λ ί δ α 57 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

58 4. Σ.Γ.Π. και έκτακτες ανάγκες Στην τελευταία ενότητα παρουσίασης περιπτώσεων-εφαρμογών Σ.Γ.Π. γίνεται αναφορά σε 2 περιπτώσεις που αφορούν έκτακτες περιπτώσεις οι ειδικές καταστάσεις. Ως τέτοιες χαρακτηρίζονται οι περιπτώσεις όπως οι τρομοκρατικές ενέργειες καθώς η διαχείριση των μεταναστευτικών ροών των τελευταίων ετών. Στο πρώτο παράδειγμα γίνεται αναφορά στο γεγονότα της 11 ης Σεπτεμβρίου και πως μπορούν να συμβάλουν τα Σ.Γ.Π. στην αντιμετώπιση αντίστοιχων καταστάσεων. Στη δεύτερη και τελευταία περίπτωση γίνεται αναφορά στην λειτουργεία ενός στρατοπέδου προσφύγων που βρίσκεται στο Zaatari της Ιορδανίας με τους πρόσφυγες να εκπαιδεύονται και να υλοποιούν οι ίδιοι τις εφαρμογές για το στρατόπεδο τους. Σ ε λ ί δ α 58 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

59 4.1 Διαχείρηση κινδύνων: Το παράδειγμα της 11 ης Σεπτεμβρίου (Επιμέλεια Καραμήτσος Μάριος) Βρισκόμαστε μόλις στις αρχές του έτους 2018, με τον συνολικό παγκόσμιο πληθυσμό να αγγίζει τα 7,6 δισεκατομμύρια ανθρώπους (United Nations, 2016), ενώ περίπου το 54,6% του πληθυσμού αυτού κατοικεί σε διάφορες αστικές περιοχές (World Health Organization, 2017). Μια από τις πιο σύγχρονες και πλέον σημαντικές αναδυόμενες ανάγκες στο αστικό περιβάλλον, αποτελεί η επέκταση των πολεοδομικών ορίων των πόλεων προκειμένου να επεκτείνουν την δυνατότητα αφομοίωσης της ραγδαίας και ανεξέλεγκτης πληθυσμιακής αύξησης. Πολύ συχνά αυτό πραγματοποιείται χωρίς κάποιον προκαταρκτικό και ουσιώδη προγραμματισμό αλλά και σχεδιασμό. Αυτό, έχει πολλές φορές ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται κενά ασφαλείας κατά την επέκταση των αστικών περιοχών, με ελάχιστες δυνατότητες για την αντιμετώπιση κάποιας έκτακτης ανάγκης προερχόμενη από αίτια είτε φυσικά (πλημμύρες, σεισμοί) είτε ανθρωπογενή (τρομοκρατικές επιθέσεις, ασθένειες). Ως αποτέλεσμα καθίσταται πολύπλοκη η διαδικασία αντιμετώπισης τέτοιων κινδύνων από τις δημόσιες αρχές (UNDP, 2010). Εικόνα 34. Η επίθεση στο WTC Πηγή: REUTERS/Sara K. Schwittek Ο ρόλος των Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών (Σ.Γ.Π.) βρίσκεται στην έξυπνη επιλογή βέλτιστων διαδρομών διάσωσης αλλά και κατάλληλων περιοχών/εγκαταστάσεων, με σκοπό την χρήση ως καταφύγια σε έκτακτες ανάγκες για την αποτελεσματικότερη ασφάλεια των πολιτών (Indriasari et al., 2010). Επιπρόσθετα, επιτυγχάνεται με σημαντικά μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα η συνολική διαδικασία για την προστασία των πολιτών, την αντιμετώπιση του κινδύνου αλλά και την σταδιακή εξάλειψη των επιπτώσεων του (Tao, 2013). Η επίθεση στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου (WTC) στη Νέα Υόρκη στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 είχε δραματικές επιπτώσεις στον κόσμο με πολλούς τρόπους, και στον τομέα Σ.Γ.Π. με πολύ συγκεκριμένους τρόπους (Kevany, M., 2005). Το Κέντρο Έκτακτης Σ ε λ ί δ α 59 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

60 Ανάγκης (EOC) της Νέας Υόρκης διέθετε λογισμικό Σ.Γ.Π. από την Esri καθώς και πληροφορίες σχετικά με τις εγκαταστάσεις της πόλης, όπως σχολεία, νοσοκομεία και εγκαταστάσεις περίθαλψης. Από εκεί μπορούσαν να χαρτογραφήσουν τις ζώνες πλημμύρας, τις διαδρομές εκκένωσης, τις διαδρομές έκτακτης μεταφοράς και τις θέσεις καταφυγίων (Esri, 2002). Όμως το κτίριο στο οποίο στεγαζόταν το EOC, το WTC 7, εκκενώθηκε λόγω της επίθεσης με συνέπεια πληθώρα πόρων να καθιστούν μη διαθέσιμοι. Τρείς μέρες αργότερα, την Παρασκευή 14 Σεπτεμβρίου, το EOC μεταφέρθηκε στην προβλήτα 92 στον ποταμό Χιούντσον, από όπου και πλέον ξεκίνησε εκ νέου η λειτουργεία του. Μια εκ των εφαρμογών των Σ.Γ.Π. που υλοποιήθηκε εκεί, ήταν το Σύστημα Online Εντοπισμού Έκτακτης Ανάγκης (EMOLS), μια εφαρμογή ArcIMS που έδινε την δυνατότητα στους κατοίκους της Νέας Υόρκης να καταχωρήσουν μια διεύθυνση και να λάβουν την θέση του πλησιέστερου καταφυγίου έκτακτης ανάγκης αλλά και να διαπιστώσουν εάν ζουν σε τμήμα των υπό περιορισμό περιοχών. Ακόμη μια εφαρμογή προέκυψε κατόπιν συνεργασίας του προσωπικού της ESRI, από τα κεντρικά γραφεία της στο Ρέντλαντς της Καλιφόρνια, με την ομάδα του Κέντρου Εκτάκτου Ανάγκης της Νέας Υόρκης (Esri, 2002). Σκοπός της παραπάνω προσπάθειας ήταν να αναπτυχθεί ένα ηλεκτρονικό σύστημα, με στόχο την ανάθεση δημιουργίας χαρτών από το κέντρο χαρτογράφησης, ύστερα από αίτημα των δημοσίων αρχών της πόλης. Στην συνέχεια οι χάρτες αυτοί θα γίνονταν διαθέσιμοι για την ενημέρωση των πολιτών δια μέσω του επίσημου ηλεκτρονικού ιστότοπου της Νέας Υόρκης (The 9-11 Commission, 2004). Εικόνα 35.By Friday, 14 Sept. 14, the EOC moved to Pier, a large ship terminal on the Hudson River Πηγή: ESRI 2002 Επιπλέον, το κέντρο χαρτογράφησης αποτέλεσε σημείο αναφοράς για την αντιμετώπιση των μετέπειτα της επίθεσης επιπτώσεων. Αρχικά, δημιουργήθηκαν χάρτες για την βέλτιστη επίτευξη της διαδικασίας ταυτοποίησης κατεστραμμένων κτιρίων αλλά και αυτών που κινδύνευαν σε μεγάλο βαθμό δυνητικά να καταρρεύσουν. Εν συνεχεία, παρήχθησαν προσαρμοσμένοι χάρτες ArcView με σκοπό να ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένα ερωτήματα σχεδιασμού και ανάλυσης που υφίσταντο από τους δήμους, τους κρατικούς και τους ομοσπονδιακούς οργανισμούς (Esri, 2002). Οι παραπάνω χάρτες περιλάμβαναν ειδικές απεικονίσεις LIDAR, βασιζόμενες σε τρισδιάστατες (3D) χαρτογραφικές αναλυτικές μεθόδους σχετικά με το πεδίο των συντριμμιών στο «σημείο μηδέν», προκειμένου να γίνεται ο έλεγχος και εντοπισμός των μετατοπίσεων που λάμβαναν χώρα στο σωρό των συντριμμιών. Συμπερασματικά, τα παραπάνω τρομοκρατικά γεγονότα κατέδειξαν με αδιαμφισβήτητο τρόπο την χρησιμότητα των Σ.Γ.Π. στην διαχείριση έκτακτων περιστατικών (Kevany, M., 2011). Έτσι έγινε αντιληπτό από το σύνολο της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας, το γεγονός ότι τα Σ.Γ.Π. έχουν αξιοσήμαντη δυνατότητα να προσφέρουν έξυπνες λύσεις αντιμετώπισης ακραίων κινδύνων με άμεση ανταπόκριση, Σ ε λ ί δ α 60 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

61 πράγμα που μπορεί να αποδειχθεί ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια και την προστασία των πολιτών σε τέτοιες περιπτώσεις. Τα γεγονότα αυτά και των επόμενων μηνών είδαν τον τομέα των Σ.Γ.Π. να αναγνωριστεί και να αναδειχθεί ως ο κύριος συντελεστής στη διαχείριση έκτακτης ανάγκης καθώς επιτεύχθηκαν πολυάριθμες επιτυχίες (Kevany, M., 2011). Σ ε λ ί δ α 61 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

62 4.2 Χρήση των Σ.Γ.Π. στα στρατόπεδα προσφύγων: η περίπτωση του Zaatari της Ιορδανίας (Επιμέλεια Εμμανουηλίδης Αντώνιος) Οι μεταναστευτικές ροές των τελευταίων χρόνων είναι αρκετά αυξημένες σύμφωνα με μετρήσεις που είναι οι μεγαλύτερες μετά το 2 ο Παγκόσμιο Πόλεμο (UNHCR,2014) δημιουργώντας έτσι την ανάγκη για τη διαχείριση αυτών των ροών. Λόγο του μεγάλου αριθμού μεταναστών οι περιοχές που θα υποδεχτούν τις μεταναστευτικές ροές αυτές πρέπει να έχουν επαρκής και κατάλληλους χώρους που θα φιλοξενήσουν αλλά και να έχουν ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης των εγκαταστάσεων. Επίσης λόγο ποικίλων παραγόντων οι πρόσφυγες μπορούν να μείνουν σε τέτοιο στρατόπεδο έως και 20 χρόνια (J. Redden, 2012). Συνεπώς πρέπει να υπάρχει καλή οργάνωση και διαχείριση, τα συστήματα GIS αποτελούν σημαντικό εργαλείο για τη διαχείριση ζητημάτων προσφύγων και μετακίνησης (Tomaszewski B.,2015) Άρα έχουμε 2 επίπεδα, πρώτα το επίπεδο που αναφέρεται στο που θα χωροθετηθούν οι εγκαταστάσεις και το δεύτερο επίπεδο που αναφέρεται στο ποια θα είναι η εσωτερική οργάνωση των χώρων. Στη δικιά μας περίπτωση θα αναφερθούμε στο δεύτερο επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα το σύστημα διαχείρισης ενός τέτοιου στρατοπέδου αντικατοπτρίζει τη λειτουργία μιας αστικής περιοχής με όλες τις ανάγκες που έχει και αυτή (ArcNews, 2017). Η περίπτωση που θα μελετηθεί αφορά μια οργανωμένη περιοχή εγκατάστασης μεταναστών στην περιοχή Zaatari της Ιορδανίας (Tomaszewski, B κ.α., 2017). Η περίπτωση αυτή λειτουργεί ως ένα παράδειγμα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στη περίπτωση της Ελλάδος στις περιοχές που έχουν το ρόλο των υποδοχέων των μεταναστευτικών ροών. Εικόνα 36. Στρατόπεδο προσφύγων στο Zaatari, φωτογραφία Brian Tomaszewski Πηγή: ArcNEW 2017 Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR) οι Σύριοι στην Ιορδανία ξεπερνούν τους και αυτοί είναι συγκεντρωμένοι στο στρατόπεδο συγκέντρωσης προσφύγων στο Zaatari (UNHCR Data Portal).Ο μεγάλος αυτός αριθμός προσφύγων σε ένα στρατόπεδο το κατατάσσει Σ ε λ ί δ α 62 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

63 στα μεγαλύτερα στρατόπεδα συγκέντρωσης ως προς τον πληθυσμό παγκοσμίως (Refugee council USA, 2016). Η περίπτωση στο Zaatari δημιουργεί, όπως αναφέρεται παραπάνω, ανάγκες μιας πόλης όπως είναι η λειτουργική οργάνωση των χώρων, η δημιουργία και διαχείριση του ηλεκτρικού δικτύου και δικτύου ύδρευσης καθώς και υποστήριξη άλλων κοινωφελών υπηρεσιών. Το ζήτημα που προέκυψε είναι ότι η μεγάλη έκταση, ο μεγάλος αριθμών προσφύγων και οι ανάγκες σε υποδομές που έπρεπε να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν δεν είχε υποστήριξη GIS. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δυσκολία στη λήψη αποφάσεων από οποιονδήποτε. Τα προβλήματα που εμφανίζονται στο Zaatari είναι από τη μια οι βασικές προκλήσεις διαβίωσης, όπως είναι οι ελλείψεις σε είδη πρώτης ανάγκης όπως τροφή και νερό και παράλληλα με αυτό ένα πιο συστημικό πρόβλημα όπως είναι η έλλειψη πρόσβασης στα μέσα διαβίωση και εκπαίδευσης. Για το μετριασμό αυτών των προβλημάτων δημιουργείτε σε συνεργασία της UNHCR με το Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Ρότσεστερ (RIT) και τη Διεθνή Αρωγή και Ανάπτυξη (IRD) το πρόγραμμα RefuGISή RefugeeGIS (ArcNews, 2017). Το πρόγραμμα αυτό είναι ένα καινοτόμο πρόγραμμα που δίνει τη δυνατότητα στους πρόσφυγες που βρίσκονται στο Εικόνα 37. Συμμετέχοντες του προγράμματος Zaatari να δημιουργούν τις απαραίτητες υπηρεσίες που απαιτούνται για την κοινότητα του στρατοπέδου (ArcNews, 2017). Το πρόγραμμα ξεκίνησε αρχικά με την επιλογή ατόμων για τη συμμετοχή στο πρόγραμμα. Πιο συγκεκριμένα μέσω συνεντεύξεων και διεξαγωγής δοκιμασιών έγινε η τελική επιλογή με βάση την επιθυμία και την επάρκεια γνώσεων. Μετά το πέρας της διαδικασίας έγινε η επιλογή για τη κεντρική ομάδα αποτελούμενη από 12 κατοίκους του Zaatari που θα συμμετείχαν στο RefuGIS, χωρίς όμως οι 12 συμμετέχοντες να έχουν προηγούμενη επαφή με το GIS. Όσον αφορά τη χρηματοδότηση του εγχειρήματος η UNHCR χρησιμοποίησε τα κονδύλια καινοτομίας για την παροχή των εκπαιδευτικών διαδικασιών και Πηγή: ArcNEW 2017 του απαιτούμενου λογισμικού. Η IRD έκανε δαπάνες, από τα κονδύλια καινοτομίας, για την απόκτηση 12 αδειών ArcGISDesktopτης εταιρίας ESRI. Παράλληλα αγοράστηκαν 12 προσωπικοί υπολογιστές και 12 Androidtablets, έτσι οι συμμετέχοντες μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τα προγράμματα ArcGISOnline και CollectorArcGIS ώστε να γίνεται η συλλογή, αποθήκευση, επεξεργασία και διάδοση των δεδομένων(arcnews, 2017). Έπειτα έχοντας τα απαραίτητα εργαλεία δημιουργήθηκε ένα εξιδεικευμένο εργαστήριο πληροφορικής GIS, το μοναδικό όπως πιστεύεται σε στρατόπεδο προσφύγων σε ολόκληρο τον κόσμο. Έπειτα ο Δρ. Brian Tomaszewski από το πανεπιστήμιο του RIT ανέλαβε την εκπαίδευση των 12 συμμετεχόντων στα σύστημα GIS, με τη χρήση του ArcGIS Desktop, διαχείριση βάσεων δεδομένων καθώς και άλλες δεξιότητες πληροφορικής. (ArcNews, 2017). Σ ε λ ί δ α 63 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος

64 Μετά την εκπαίδευση και τη χρήση από τους ίδιους τους πρόσφυγες τα οφέλη ήταν πολλά τόσο για τους ίδιους, όπως λένε οι συμμετέχοντες (ArcNews, 2017), όσο και για τα αποτελέσματα που προέκυψαν καθώς μπορούν να αποτελέσουν πηγή πληροφόρησης και για άλλα τέτοιου είδους προγράμματα (Tomaszewski, B κ.α., 2017). Με το πέρας του προγράμματος οι συμμετέχοντες κατάφεραν να έχουν και μια αμειβόμενη θέση εργασίας προσφέροντας στην κοινότητα τους αλλά ταυτόχρονα να αμείβονται (Tomaszewski, B κ.α., 2017). Εικόνα 38. Αλλαγές που καταγράφηκαν από τους πρόσφυγες 2 μήνες μετά την εκπαίδευση Πηγή: ArcNEW 2017 Συμπερασματικά βλέπουμε πως η χρήση των GIS γίνεται αναγκαία στη διαχείριση κρίσεων και μετακίνησης πληθυσμών. Το παράδειγμα αποτελεί πέραν της χρήσης του GIS απλά ως εργαλείο αλλά παρουσιάζει και μια άλλη κοινωνική διάσταση που είναι η εκπαίδευση των ανθρώπων και η δυνατότητα τους να εξελιχτούν όντας πρόσφυγες. Σ ε λ ί δ α 64 Εμμανουηλίδης Αντώνιος, Καραμήτσος Μάριος