ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ,

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: «ΣΧΟΛΙΚΗ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ (ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ Ι ΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ)» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ «ΙΣΤΟΧΩΡΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΚΤΥΩΣΗΣ: ΑΠΟΨΕΙΣ ΕΦΗΒΩΝ ΓΙΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ» ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ ΚΑΡΑΣΠΥΡΟΥ ΙΩΑΝΝΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΗΤΡΩΟΥ: 88 ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΜΠΡΑΤΙΤΣΗΣ ΘΑΡΡΕΝΟΣ ΚΥΡΙ ΗΣ ΑΡΓΥΡΗΣ ΚΑΡΙΩΤΟΓΛΟΥ ΠΕΤΡΟΣ Επόπτης Μέλος 3μελούς συμβουλευτικής επιτροπής Μέλος 3μελούς συμβουλευτικής επιτροπής ΛΕΚΤΟΡΑΣ, ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΦΛΩΡΙΝΑ

2 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: «ΣΧΟΛΙΚΗ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ (ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ Ι ΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ)» «ΙΣΤΟΧΩΡΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΚΤΥΩΣΗΣ: ΑΠΟΨΕΙΣ ΕΦΗΒΩΝ ΓΙΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ» Καρασπύρου Ιωάννα 2

3 Ευχαριστίες Για την εκπόνηση της παρούσας εργασίας συντέλεσαν θετικά με τη συμβολή τους κάποιοι άνθρωποι στους οποίους οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ. Αρχικά εκφράζω τις θερμές μου ευχαριστίες στον επιβλέπων καθηγητή μου κύριο Θαρρενό Μπράτιτση για την συνεχή συμπαράσταση, την πολύτιμη βοήθεια, την υπομονή και επιμονή του καθώς και την σωστή καθοδήγησή του, στη συγγραφή του ελάχιστου αυτού πονήματος. Επίσης, θερμές ευχαριστίες ακολουθούν στους επόπτες καθηγητές μου κύριο Κυρίδη Αργύρη και κύριο Καριώτογλου Πέτρο, για την πολύτιμη βοήθειά τους στο στατιστικό κομμάτι της έρευνας καθώς και την σημαντική καθοδήγηση και ενθάρρυνση που μου παρείχαν καθ όλη την διάρκεια της εργασίας μου. Επιπλέον αξίζει να αναφερθεί η εμπιστοσύνη και η συγκατάθεση των λυκειαρχών των σχολείων που επισκέφθηκα για την διεκπεραίωση της έρευνάς μου καθώς και των μαθητών που συμμετείχαν σε αυτήν. Έπειτα όλες τις οργανώσεις φορείς (Τμήμα δίωξης ηλεκτρονικού εγκλήματος και οργανώσεις όπως «χαμόγελο του παιδιού, SafeLine, Ν.Ε.Ο.Ι.») που δέχτηκαν να με βοηθήσουν και να με ενημερώσουν όσον αφορά τους διαδικτυακούς κινδύνους και τους τρόπους αντιμετώπισής τους. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την οικογένειά μου για την διαρκή παρότρυνση, ηθική συμπαράσταση και συνεχή ενθάρρυνση που μου προσέφεραν. Η βοήθειά τους όλα αυτά τα χρόνια ήταν καθοριστική για τη μέχρι εδώ πορεία μου. Φλώρινα, Δεκέμβριος 2010 Καρασπύρου Ιωάννα 3

4 Περίληψη Τα κοινωνικά δίκτυα διαμορφώνουν σχέσεις μεταξύ των χρηστών του διαδικτύου, οι οποίοι προβάλλονται σε αυτό μέσω του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Προσφέρονται υπηρεσίες που παρέχουν τη δυνατότητα: α) παρουσίασης των χρηστών μέσω προσωπικών ιστοσελίδων προφίλ, β) δημιουργίας νέων σχέσεων (φιλικών ερωτικών) με άλλους χρήστες σε παγκόσμιο επίπεδο, γ) αλληλεπίδρασης με νέους διαδικτυακούς «φίλους», δ) ανταλλαγής σχολιασμών, ιδεών, εμπειριών και δραστηριοτήτων στα προσωπικά τους προφίλ, ε) δημοσίευσης προσωπικών δεδομένων (προσωπικές φωτογραφίες, βίντεο, τηλέφωνο επικοινωνίας, διεύθυνση κατοικίας), στ) ανταλλαγής προσωπικών μηνυμάτων, η)συμμετοχής σε φόρουμ ή κοινότητες δικτυακών συζητήσεων, σε διαγωνισμούς, παιχνίδια, και τέλος θ) διαμοιρασμού πολυμεσικών αρχείων. Λόγω μεγάλης δημοτικότητας και ευρείας χρήσης του Facebook, τόσο στον Ελλαδικό χώρο όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, η παρούσα εργασία εστιάζει στον συγκεκριμένο ιστοχώρο κοινωνικής δικτύωσης. Η νέα μόδα του Facebook, έχει ιδιαίτερη απήχηση στους εφήβους, έχοντας πρωταρχική θέση στις προτιμήσεις τους. Οι λόγοι οι οποίοι ελκύουν τα παιδιά στο Facebook, είναι κυρίως η δημοσίευση φωτογραφιών (προσωπικών αλλά και φίλων τους), η συνομιλία με υπάρχοντες φίλους και η δημιουργία νέων διαδικτυακών φίλων, το ανέβασμα συνδέσμων μουσικής, τη συμμετοχή σε παιχνίδια, κοινότητες (groups), διαγωνισμούς (test). Σκοπός όλων αυτών των δραστηριοτήτων, είναι η δημοσίευση των αποτελεσμάτων τους, προκειμένου να προκαλέσουν τα σχόλια των διαδικτυακών τους φίλων. Εκτός από τις διασκεδαστικές υπηρεσίες που προσφέρει το Facebook, εμπεριέχει και πολλούς κινδύνους οι οποίοι προκαλούνται από επιτήδειους με την καταστρατήγηση των όρων χρήσης του ιστοχώρου. Το αποτέλεσμα είναι η ύπαρξη δυσάρεστων περιστατικών. Τα περιστατικά αυτά «ηλεκτρονικά εγκλήματα» (Σφακιανάκης, 2007) αφορούν περιπτώσεις όπως: δημιουργία ψευδών και προσβλητικών προφίλ, 4

5 δημοσιεύσεις προσβλητικών σχολίων (κυρίως σεξουαλικού περιεχομένου), απειλητικά μηνύματα, σεξουαλικές παρενοχλήσεις, ερωτικούς και οικονομικούς εκβιασμούς, κλοπές προσωπικών δεδομένων, εκδηλώσεις αυτοκτονίας. Δυστυχώς λόγω δυσκολίας νομοθετικού πλαισίου να καλύψει την πλειοψηφία τέτοιων «εγκλημάτων», της αδιαφορίας ανάληψης ευθυνών από τους ιστοχώρους κοινωνικής δικτύωσης, της εύκολης παραπλάνησης των χρηστών «θυτών» λόγω ανωνυμίας και χρήσης ψευδών στοιχείων, και της άγνοιας ή αδιαφορίας των χρηστών «θυμάτων», η επικινδυνότητα χρήσης και τα περιστατικά ολοένα και να αυξάνονται. Για να διερευνηθούν οι απόψεις των εφήβων (ηλικίας 15-18) για τη χρήση του Facebook, διεξήχθη έρευνα με τη συμμετοχή 237 μαθητών λυκείων της Θεσσαλονίκης και της Πτολεμαΐδας. Με τη χρήση ερωτηματολογίου, δόθηκαν απαντήσεις σε ερωτήσεις που αφορούσαν α) τη χρήση του Facebook, β) τους κινδύνους και τη συμπεριφορά των εφήβων και τέλος γ) την ενημέρωση πρόληψη. Διαπιστώθηκε πως τα μισά παιδιά του δείγματος δηλώνουν πως είναι επαρκώς ενημερωμένα και σχεδόν όλα θα ήθελαν να ενημερωθούν αρκετά για την κοινωνική δικτύωση. Στην πλειοψηφία τους θα προτιμούσαν σαν κύριους φορείς της ενημέρωσής τους, τους γονείς και το σχολείο. Αναδεικνύεται λοιπόν η ανάγκη περαιτέρω έρευνας, αναφορικά με την ενημέρωση γονέων και εκπαιδευτικών για τις υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης και τους πιθανούς κινδύνους. Λέξεις κλειδιά: κοινωνική δικτύωση, προσωπικά δεδομένα, Facebook, ιστοχώροι κοινωνικής δικτύωσης, διαδικτυακοί κίνδυνοι, ηλεκτρονικά εγκλήματα. 5

6 Περιεχόμενα Εισαγωγή Στοχοθεσία έρευνας Δομή εργασίας Μέρος 1 ο : Θεωρητικό πλαίσιο Κοινωνική Δικτύωση Υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης Ιστοχώροι κοινωνικής δικτύωσης Facebook MySpace Hi Twitter Σύνοψη Κίνδυνοι στο διαδίκτυο Κίνδυνοι Περιστατικά: Κινδυνολογία Άγνοια Έλλειψη Ενημέρωσης Παρορμητικότητα νέων Δημοφιλία Κοινωνικών Δικτύων Παραπλάνηση υπερβολικής αισιοδοξίας Αγνόηση επιτηδείων στο διαδίκτυο Θέση των παρόχων υπηρεσίας Δυσκολία διεκπεραίωσης διαδικτυακών υποθέσεων από την αστυνομία Ελλιπής γνώσεις λόγω πρόσφατου φαινομένου Σύνοψη Νομοθεσία Ενέργειες Αστυνομίας Ορισμός Ηλεκτρονικού Εγκλήματος Κατηγορίες Αδικημάτων Πταίσματα Πλημμελήματα Κακουργήματα Νομοθεσία Ενέργειες Αστυνομίας Εξιχνίαση Ηλεκτρονικών Εγκλημάτων Σύνοψη Σημασία και Παροχή Ενημέρωσης Φορείς Οργανώσεις Ενημέρωσης Σύνοψη Σύνοψη Μέρος 2 ο : Μεθοδολογία Εισαγωγή Ανάπτυξη προβληματικής Μεθοδολογία έρευνας Τριγωνοποίηση Ερευνητικά Εργαλεία Ερωτηματολόγιο Συνέντευξη Παρατήρηση Ερευνητική Προσέγγιση Ερωτηματολόγιο

7 3.3.2 Συνέντευξη Παρατήρηση Διατύπωση Ερευνητικών Ερωτημάτων Σύνοψη Μέρος 3 ο : Αποτελέσματα Εισαγωγή Ερευνητικά Δεδομένα Ερωτηματολόγιο Συνέντευξη Παρατήρηση Σύνοψη Μέρος 4 ο : Συζήτηση Μέρος 5 ο : Βιβλιογραφία Παράρτημα

8 Λίστα Εικόνων Εικόνα 1: Αρχική σελίδα Facebook.15 Εικόνα 2: Προφίλ του MySpace. 18 Εικόνα 3: Προφίλ του Hi5.19 Εικόνα 4: Προφίλ του Twitter..20 Εικόνα 5: Υπηρεσίες Κοινωνικής Δικτύωσης 21 Εικόνα 6 Προφίλ του Λογαριασμού της «Φωτεινής Τσακιρίδου».68 Εικόνα 7 Εικόνα Προφίλ.68 8

9 Λίστα Πινάκων Πίνακας 1. Τρόπος σύνδεσης των παιδιών στο διαδίκτυο 77 Πίνακας 2. Λόγοι που χρησιμοποιούν τα παιδιά το Facebook.77 Πίνακας 3. Υπηρεσίες που προτιμούν τα παιδιά στο Facebook..78 Πίνακας 4. Δυσάρεστες εμπειρίες παιδιών κατά την ενασχόληση στο Facebook.81 Πίνακας 5. Λόγοι για τους οποίους έχουν απευθυνθεί τα παιδιά στις αρχές κατά τη χρήση του Facebook 82 Πίνακας 6. Ομάδες στις οποίες θα απευθύνονταν αρχικά τα παιδιά σε περίπτωση ενός άσχημου περιστατικού. 82 Πίνακας 7. Λόγοι για την υποβολή καταγγελιών στις αρχές.83 Πίνακας 8. Επιθυμητοί φορείς ενημέρωσης παιδιών για τα κοινωνικά δίκτυα.83 Πίνακας 9. Ποιος θεωρείται πιο αξιόπιστος φορέας ενημέρωσης από τους μαθητές

10 Εισαγωγή Η κοινωνική δικτύωση (social networking), έχοντας εισβάλλει δυναμικά στη ζωή μας, αποτελεί μία νέα μορφή εκκοινώνισης και αλληλεπίδρασης (Α.Π.Π.Δ., 2008). Βασίζεται στην επικοινωνία μέσω διαδικτύου με άλλους χρήστες παγκοσμίως. Αποτελεί σύνηθες φαινόμενο, κατέχοντας σημαντική θέση στις προτιμήσεις των νέων. Πέραν της διασκέδασης και επικοινωνίας που προσφέρονται στους ιστοχώρους κοινωνικής δικτύωσης, υπάρχουν πολλοί και σημαντικοί κίνδυνοι οι οποίοι είναι υπαίτιοι δυσάρεστων περιστατικών που αφορούν κυρίως στην πλειοψηφία τους νεαρά άτομα. Η αδιαφορία και η έλλειψη έγκυρης ενημέρωσης των χρηστών, σε συνδυασμό με την ύπαρξη επιτηδείων που ευνοούνται με τη διατήρηση της ανωνυμίας και ψεύτικων στοιχείων στον αχανή κόσμο του διαδικτύου, διευκολύνουν την ενίσχυση των «ηλεκτρονικών εγκλημάτων». Επίσης, η δήλωση των ίδιων των ιστοχώρων στην οποία αποποιούνται την ευθύνη για την αντιμετώπιση δυσάρεστων περιστατικών, όπως και η αδιασαφήνιτη θέση του ελληνικού νομοθετικού πλαισίου, εντείνουν το πρόβλημα της κινδυνολογίας δυσχεραίνοντας παράλληλα και το έργο της αστυνομίας. Η ιδιωτικότητα των προσωπικών δεδομένων παύει να ισχύει από τη στιγμή που αυτά δημοσιοποιούνται στο διαδίκτυο (Σφακιανάκης, 2008). Η σωστή διαχείριση των προσωπικών μας στοιχείων, μπορεί να μας προστατέψει ώστε να αποφύγουμε τέτοιου είδους καταστάσεις. Σκοπός της εργασίας δεν είναι να τρομοκρατήσει τους αναγνώστες και να γίνει φοβική, αλλά να τους προβληματίσει ώστε να στραφούν στη σωστή και προληπτική ενημέρωση. Στοχοθεσία έρευνας Η παρούσα εργασία αποτελεί εγχείρημα διευκρίνισης των κινδύνων στους οποίους είναι εκτεθειμένοι οι έφηβοι και διαπίστωσης της ποιότητας και της έκτασης της ενημέρωσης που λαμβάνουν. Γύρω από αυτόν τον κεντρικό 10

11 άξονα, αναπτύσσονται κάποια επιμέρους ερωτήματα τα οποία αποτέλεσαν το κίνητρο για την υλοποίηση της παρούσας εργασίας. Τα ζητήματα αυτά σχετίζονται με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά χρήσης του Facebook, τους κινδύνους και τον τρόπο αντιμετώπισής τους και τέλος την ενημέρωση και την πρόληψη που λαμβάνεται από τα παιδιά. Δομή εργασίας Η παρούσα εργασία λοιπόν, μελετά τους κινδύνους που αναπτύσσονται γύρω από την Κοινωνική Δικτύωση, εστιάζοντας κυρίως στην υπηρεσία του Facebook, καθώς και την ποιότητα της ενημέρωσης πρόληψης που επιλέγουν οι έφηβοι. Αρχικά περιγράφεται η Κοινωνική Δικτύωση και παρουσιάζονται κάποιοι από τους πιο γνωστούς ιστοτόπους που υπάρχουν σήμερα. Παράλληλα, αναλύονται τα βασικά χαρακτηριστικά των υπηρεσιών που προσφέρουν. Έπειτα, ακολουθούν οι πιθανοί κίνδυνοι που εγκυμονούνται από τη χρήση τέτοιων ιστοτόπων, συνοδευόμενοι από περιστατικά θυμάτων που έχουν απασχολήσει την ειδησιογραφία και το Τμήμα Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος (Τ.Δ.Η.Ε.). Η πλειοψηφία των περιστατικών αυτών, αφορούν νεαρά άτομα ηλικίας ετών. Ακολούθως παρατίθενται τα ερωτήματα της έρευνας και η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την εκπόνηση της παρούσας εργασίας. Μέσα από τη λεπτομερή αναφορά στη διαδικασία που ακολουθήθηκε, προκύπτουν τα αποτελέσματα της έρευνας. Στο τελευταίο μέρος της εργασίας και μετά την απάντηση των ερευνητικών ερωτημάτων, διατυπώνονται ορισμένες προτάσεις για την αποφυγή των δυσάρεστων διαδικτυακών περιστατικών τονίζοντας την καταλυτική σημασία της συχνής και έγκυρης ενημέρωσης. 11

12 Μέρος 1 ο : Θεωρητικό πλαίσιο 12

13 1 Κοινωνική Δικτύωση Η Κοινωνική Δικτύωση είναι ένα από τα «επιτεύγματα» του Νέου Παγκόσμιου Ιστού 2.0 (Web 2.0). Ο Ιστός αυτός σηματοδοτεί τη νέα γενιά ανάπτυξης και σχεδιασμού του Παγκόσμιου Ιστού. Έχει σαν στόχο τη διευκόλυνση και υποστήριξη της επικοινωνίας, την ασφάλεια ανταλλαγής πληροφοριών, τη διαλειτουργικότητα και εν γένει τη συνεργασία στα πλαίσια του νέου αυτού περιβάλλοντος (Γκατζιαλίδης, 2009). Με πιο απλά λόγια μπορούμε να πούμε πως η Κοινωνική Δικτύωση «χτίζει» σχέσεις μεταξύ των χρηστών του διαδικτύου, οι οποίοι προβάλλονται σε αυτό μέσω του ηλεκτρονικού υπολογιστή (Παπαντωνίου, 2010). Στοχεύει στη δημιουργία on-line κοινοτήτων από ανθρώπους με κοινά ενδιαφέροντα και δραστηριότητες (ΑΠΠΣ, 2008). Με την εγγραφή των χρηστών στους ιστοχώρους κοινωνικής δικτύωσης, αυτομάτως αποκτάται η δυνατότητα συμμετοχής στις υπηρεσίες που τους προσφέρονται. 1.1 Υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης Οι υπηρεσίες αυτές προσφέρουν πολλαπλούς τρόπους επικοινωνίας και διάδρασης στους εγγεγραμμένους χρήστες. Στην πλειονότητά τους προσφέρουν κάποιες λειτουργίες όπως: α) δημιουργία προσωπικού προφίλ και επισκόπηση προφίλ τρίτων, β) ανταλλαγή προσωπικών μηνυμάτων, γ) συμμετοχή σε φόρουμ ή κοινότητες δικτυακών συζητήσεων, δ) διαχείριση εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων, ε) δημιουργία και συντήρηση ιστολογίων, στ) ανταλλαγή σχολιασμών (όπως οι συστάσεις προσώπων σε τρίτους) και ζ) διαμοίραση πολυμεσικών αρχείων (Breslin & Decker, 2007). Μετρώντας μόλις 8 χρόνια από την εμφάνισή της, η Κοινωνική Δικτύωση κατακτά ολοένα και περισσότερο τις προτιμήσεις χρηστών του διαδικτύου και είναι ιδιαιτέρως προσφιλής στους νέους. Η έξαρση της περιέργειας, ο ενθουσιασμός και η παρορμητικότητα της εφηβείας σε συνδυασμό με την νέα μόδα της χρήσης ιστοχώρων κοινωνικής δικτύωσης, 13

14 έχει σαν αποτέλεσμα να θέτει την κοινωνική δικτύωση σε σημαντική θέση στην καθημερινότητα των εφήβων. 1.2 Ιστοχώροι κοινωνικής δικτύωσης Τα κοινωνικά δίκτυα είναι ιστοσελίδες εικονικής επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης. Ο πιο διαδεδομένος ιστοχώρος είναι το Facebook. Ακολουθούν το MySpace, to hi5 και το twitter. Παρακάτω αναλύονται οι συγκεκριμένοι ιστοχώροι και τα χαρακτηριστικά που τους διακρίνουν Facebook Είναι η δημοφιλέστερη υπηρεσία Κοινωνικής Δικτύωσης παγκοσμίως. Το να είναι κανείς εγγεγραμμένος στο Facebook, στην Ελλάδα είναι «must» στις παρέες των νέων (Δεμερτζής, 2010). Αυτό φαίνεται άλλωστε και από τον αριθμό των μελών του που ανέρχονται στα 500 εκατομμύρια παγκοσμίως (Wikipedia, 2010α). Ιδρύθηκε το 2004 από τον 24χρονο τότε φοιτητή του Χάρβαρντ, Mark Zuckerberg. Η μόνη λέξη που σκεφτόταν ο νεαρός φοιτητής όταν σχεδίαζε το γνωστό ιστοχώρο, ήταν το «μοιράζομαι». «Όσο περισσότερα μοιραζόμαστε, τόσα περισσότερα μαθαίνουμε. Όσο περισσότερα μαθαίνουμε, τόσα περισσότερα γνωρίζουμε. Και όσο περισσότερα γνωρίζουμε, τόσο ευτυχέστεροι θα είμαστε» (Zuckerberg, 2008). Σκοπός του Facebook ήταν να δημιουργηθεί ένα on line δίκτυο για φοιτητές του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ. Οι φοιτητές είχαν τη δυνατότητα δημιουργίας προσωπικού προφίλ δημοσιεύοντας προσωπικά δεδομένα όπως φωτογραφίες τους. Το Facebook λειτουργούσε σαν ένα διαδικτυακό λεύκωμα μεταξύ των φοιτητών. Ο κάθε χρήστης μπορούσε να δει τα σχόλια και τις φωτογραφίες των συμφοιτητών του, να σχολιάσει και να μάθει την προσωπική κατάσταση του καθενός. Μοιράζονταν μεταξύ τους σκέψεις, ιδέες, απόψεις και δραστηριότητες. Η θετική απόκριση των φοιτητών για το Facebook είχε σαν αποτέλεσμα να διαδοθεί γρήγορα και να αυξηθούν οι χρήστες του. Η δημοτικότητά του, το έκανε γρήγορα γνωστό σε πολλές χώρες 14

15 και πλέον αποτελεί τον πιο διαδεδομένο ιστοχώρο Κοινωνικής Δικτύωσης παγκοσμίως (Δρακόπουλος, 2010). Οι υπηρεσίες που προσφέρει το Facebook, είναι: Δημιουργία προσωπικού προφίλ Ανάρτηση προσωπικών δεδομένων και πληροφοριών όπως: ονοματεπώνυμο, διεύθυνση κατοικίας, τηλέφωνο επικοινωνίας, οικογενειακή κατάσταση, ενδιαφέροντα, φωτογραφίες, βίντεο Δυνατότητα αναζήτησης νέων φίλων και προτάσεις αποδοχής κοινών φιλών με τους υπάρχοντες φίλους Ανταλλαγή σχολίων για τις προσωπικές στιγμές σκέψεις και δραστηριότητες με άλλους χρήστες Διαδικτυακή ομιλία με άλλους χρήστες, είτε μέσω online επικοινωνίας (chat) είτε μέσω μηνυμάτων (instant messages). Συμμετοχή σε διαγωνισμούς (quiz) και παιχνίδια Eικόνα 1. Αρχική Σελίδα του Facebook 15

16 Η λογική στην οποία έχει στηριχθεί η σχεδίαση του Facebook, είναι ιδιαίτερα απλή. Η διεπιφάνεια χρήσης (user interface) του είναι πρακτική και έξυπνα δομημένη, ώστε και οι πιο αρχάριοι χρήστες να την καταλαβαίνουν αμέσως. διαχείρισης είναι χωρισμένο σε τμήματα, καθένα από τα οποία περιλαμβάνει επιμέρους επιλογές. Κατά την είσοδό του στο Facebook, ο χρήστης βλέπει στην αρχική σελίδα (Home) μια «μπλε λωρίδα» - η οποία αποτελεί το «μενού πλοήγησης» και περιλαμβάνει συνδέσμους προς τις σημαντικότερες υπηρεσίες του (Μιχοπούλου & Βασιλάκος, 2009). Από το μενού αυτό ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να διαχειριστεί τις ακόλουθες επιλογές (Εικόνα1): Αιτήματα φιλίας: Περιλαμβάνονται υπηρεσίες αναζήτησης, εμφάνισης και αποδοχής νέων φίλων. Μηνύματα: Οδηγεί στο κέντρο διαχείρισης μηνυμάτων για την αποστολή, την ανάγνωση και την προβολή μηνυμάτων. Ειδοποιήσεις: Παρέχει πληροφορίες για όλες τις προσωπικές ενέργειες του χρήστη όπως και των αυτές των φίλων του. Αυτές μπορεί να αφορούν καταχωρήσεις σχολιασμών, αναρτήσεις προσωπικών φωτογραφιών, βίντεο, αλλαγή προσωπικής κατάστασης, και ανακοινώσεις αποτελεσμάτων από συμμετοχή σε εφαρμογές του Facebook. Αναζήτηση: Λειτουργεί ως ευρετήριο ατόμων, εφαρμογών, ομάδων που υπάρχουν μέσα στο Facebook. Αρχική σελίδα: Αποτελεί την κεντρική σελίδα όπου περιλαμβάνει όλα τα πρόσφατα νέα ειδοποιήσεις που αφορούν τις καθημερινές διαδικτυακές δραστηριότητες του χρήστη. Προφίλ: Πρόκειται για την προσωπική σελίδα η οποία περιέχει επιλογές που την εμπλουτίζουν με φωτογραφίες, βίντεο, σχόλια, αναρτήσεις μουσικών συνδέσμων, αποσπάσματα ταινιών και αποτελέσματα από άλλες εφαρμογές τους ιστοχώρου. 16

17 Λογαριασμός: Οι ρυθμίσεις του είναι καθοριστικής σημασίας για την ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων και τρόπο εμφάνισης αυτών στους άλλους χρήστες του Facebook MySpace Στη δεύτερη θέση των πιο διαδεδομένων Κοινωνικών Δικτύων, βρίσκεται το MySpace. Μετρά περισσότερους από 250 εκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως. Σχεδιάστηκε τον Αύγουστο του 2003 στο Beverly Hills της Καλιφόρνια από τον Tom Anderson. Αφορμή για τη δημιουργία του, αποτέλεσε η επιτυχία και αποδοχή των χρηστών ενός άλλου επίσης γνωστού ιστοχώρου, του Friendster (Wikipedia, 2010β). Συγκεκριμένα το MySpace προσφέρει δυνατότητα: Διαμόρφωσης προσωπικής σελίδας με τη χρήση γραφικών, χρωμάτων, σχεδίων, και εικόνων Αυτοπαρουσίασης με τη χρήση πολυμέσων (φωτογραφίες, βίντεο, μουσικούς συνδέσμους) μέσα από προσωπικά κείμενα (blurbs) σχετικά με ενδιαφέροντα και ασχολίες Συνομιλία με άλλους χρήστες άμεσα μέσω online chat και έμμεσα μέσω της υπηρεσίας μηνυμάτων Ανάρτησης μουσικών προφίλ Καταγραφής σχολίων, σκέψεων και απόψεων τόσο προσωπικών όσο και φίλων τους Δωρεάν υπηρεσίες των moods (αποτύπωση της διάθεσης των χρηστών με εικονίδια), Αναζήτησης νέων φίλων ή και ομάδων Συμμετοχής σε παιχνίδια και άλλες διασκεδαστικές εφαρμογές όπως τα forums, blogs ομάδες σχολείων Myspace. Στην Εικόνα 2 εμφανίζονται η βασική οθόνη χρήσης της υπηρεσίας 17

18 Εικόνα 2. Προφίλ του MySpace Hi5 Το Hi5 είναι ένας επίσης πολυσυζητημένος και σημαντικά διαδεδομένος ιστοχώρος. Ιδρύθηκε το 2003 από τον Ινδό Ramu Yalamanchi. Έρχεται τρίτος στην κατάταξη επιλογής και συνδεσιμότητας. Παρέχοντας ανάλογες υπηρεσίες με τους ιστοχώρους που προαναφέρθηκαν (Facebook & MySpace), μετρά περισσότερους από 110 εκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως. Το συγκεκριμένο Κοινωνικό Δίκτυο προσφέρει υπηρεσίες όπως: Δημιουργία έγχρωμου προφίλ, με τη χρήση έντονων γραφικών Καταγραφή προσωπικών σκέψεων, απόψεων, καθημερινών δραστηριοτήτων Αναρτήσεις προσωπικών φωτογραφιών και βίντεο, μουσικών συνδέσμων, αποσπασμάτων αγαπημένων ταινιών Διαδικτυακή ομιλία είτε άμεσα (online chat) είτε έμμεσα (μέσω μηνυμάτων) 18

19 Συμμετοχή σε εφαρμογές παιχνιδιών και επισκέψεις σε καταστήματα για την αγορά εικονικών δώρων προς φίλους Ανάγνωση αγγελιών για αγορές και πωλήσεις αντικειμένων Δυνατότητα εύρεσης εργασίας και διαφημίσεων επιλέγοντας κάθε φορά την πόλη και τη χώρα συναλλαγής (είτε εγχώρια είτε στο εξωτερικό). Στην Εικόνα 3 παρουσιάζεται το προφίλ του Hi5 μαζί με τις υπηρεσίες που προσφέρει στους χρήστες του. Εικόνα 3. Προφίλ του Hi5 19

20 Twitter Το Twitter ιδρύθηκε το 2006 από τον Jack Dorsey. Έγινε ιδιαίτερα προσφιλές σε ένα ευρύ κοινό και σε σύντομο σχετικά χρονικό διάστημα αφού υπολογίζονται περισσότεροι από 100 εκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως (Πάσσας, 2009). Το βασικό του χαρακτηριστικό βασίζεται στην επικοινωνία μέσω σύντομων μηνυμάτων έως και 140 χαρακτήρων (tweets). Με τα tweets μπορεί κανείς να παρουσιάζει την ημερήσια δραστηριότητά του, με τη μορφή αναπτυσσόμενου ημερολογίου. Έτσι, η συγκεκριμένη υπηρεσία είναι σχετικά πιο απλή στη χρήση της, σε σχέση με τα υπόλοιπα κοινωνικά δίκτυα που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Με απλά λόγια το Twitter, αποτελεί μία εναλλακτική πρόταση ηλεκτρονικής επικοινωνίας, που υποστηρίζει την αλληλεπίδραση των χρηστών με όσους επιθυμούν (Πάσσας, 2009). Εικόνα 4. Προφίλ του Twitter Επιπλέον, υπάρχει δυνατότητα διακόσμησης του προφίλ με προτεινόμενα σχέδια και χρώματα. Επίσης, οι χρήστες μπορούν να εισάγουν 20

21 μία φωτογραφία τους και να γράψουν σύντομα κείμενα μορφής μηνυμάτων, εκφράζοντας τις προσωπικές τους σκέψεις, απόψεις και καθημερινές τους δραστηριότητες. Στην Εικόνα 4 φαίνεται ένα τυπικό προφίλ στο Twitter. 1.3 Σύνοψη Η Κοινωνική Δικτύωση αποτελεί ένα σύγχρονο ηλεκτρονικό μέσο επικοινωνίας αλληλεπίδρασης και κατέχει εξέχουσα θέση στις καθημερινές μας δραστηριότητες. Οι υπηρεσίες που προσφέρει, αφορούν τη δημιουργία προσωπικού «προφίλ» δημοσιοποιώντας προσωπικά στοιχεία των χρηστών όπως φωτογραφίες, βίντεο, σκέψεις, δραστηριότητες και ενδιαφέροντα. Επίσης προσφέρεται η δυνατότητα ανάρτησης μουσικών συνδέσμων, συμμετοχής σε παιχνίδια, ομάδες, διαγωνισμούς, αναζήτησης νέων φίλων, συνομιλίας με υπάρχοντες φίλους, δημιουργίας και αποστολής μηνυμάτων. Τέλος, κάποιοι από τους ιστοχώρους Κοινωνικής Δικτύωσης παρέχουν υπηρεσίες διαφήμισης, εύρεσης εργασίας και αγγελιών καθώς και ενημέρωσης για τα πρόσφατα νέα που συμβαίνουν στο δίκτυο. Οι υπηρεσίες αυτές αποτυπώνονται συγκεντρωμένες στην Εικόνα 5 Εικόνα 5: Υπηρεσίες Κοινωνικής Δικτύωσης 21

22 Οι πιο διαδεδομένοι ιστοχώροι Κοινωνικής Δικτύωσης τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως είναι το Facebook, MySpace, Hi5, και το Twitter. Στην πρώτη θέση δημοτικότητας και συνδεσιμότητας βρίσκεται το Facebook. Ειδικότερα στην ομάδα των νέων ατόμων κατέχει πρωταρχική θέση στις προτιμήσεις τους. Η δημοτικότητα, η χρήση του από συνομήλικους, η εύκολη γνωριμία και προσέγγιση νέων ατόμων και η ποικιλία διασκεδαστικών και πρωτότυπων εφαρμογών, μπορούν να αποτελέσουν σημαντικές αφορμές για την εγγραφή και συμμετοχή τους σε αυτόν. Παρόλα αυτά κρύβονται πολλοί κίνδυνοι που απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή, κατά τη χρήση των Κοινωνικών Δικτύων. 22

23 2 Κίνδυνοι στο διαδίκτυο Όπως προαναφέρθηκε, η Κοινωνική Δικτύωση είναι μια υπηρεσία που προτιμούν πολλοί νέοι σήμερα. Πέρα όμως από τις δυνατότητες επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης που προσφέρονται στους χρήστες, ελλοχεύουν και αρκετοί, ορισμένες φορές σημαντικοί κίνδυνοι. Στο σημείο αυτό, παρουσιάζονται περιστατικά που σχετίζονται με τα Κοινωνικά δίκτυα για τα έτη και αφορούν περιπτώσεις καταστρατήγησης ασφάλειας προσωπικών δεδομένων, αλλά και περιπτώσεις κακουργηματικού χαρακτήρα. Τα περιστατικά αυτά συλλέχθηκαν μετά από εκτενή μελέτη της ειδησιογραφίας και από στατιστικά στοιχεία που δόθηκαν από το Τμήμα Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος Θεσσαλονίκης (Τ.Δ.Η.Ε.Θ.) Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στη στάση των παιδιών και την εν γένει συμπεριφορά τους, η οποία συμβάλλει στην ευκολότερη και συχνότερη εμφάνιση τέτοιων περιστατικών. 2.1 Κίνδυνοι Περιστατικά: Η ενασχόληση με το διαδίκτυο και ειδικότερα τα Κοινωνικά δίκτυα μπορεί να εκθέσει το χρήστη σε μια σειρά από κινδύνους. Στο σημείο αυτό κατηγοριοποιούνται οι κίνδυνοι αυτοί, περιγράφονται τα χαρακτηριστικά τους και παρατίθενται σχετικά περιστατικά από την ειδησιογραφία. Δημιουργία ψευδών και προσβλητικών προφίλ χρηστών, από τρίτους, εν αγνοία τους Πρόκειται για μια κατηγορία περιστατικών που συμβαίνει συχνά σε πρόσωπα της τηλεόρασης και του θεάματος. Η δημιουργία ψεύτικων προφίλ από τρίτους, με σκοπό τη δημιουργία κοινοτήτων ομάδων, με θέμα το πρόσωπο του επωνύμου, αποσκοπεί στην παραπλάνηση του κοινού. Τις περισσότερες φορές, ένα τέτοιο προφίλ κατασκευάζεται από θαυμαστές του γνωστού προσώπου, με στόχο να αναδείξει πτυχές της ζωής και της δουλειάς του. 23

24 Πέρα από τη διαφήμιση όμως, πολλές φορές τα ψεύτικα προφίλ που δημιουργούνται στο όνομα διάσημων προσώπων, έχουν σκοπό τη δυσφήμισή τους. Συγκεκριμένα σκοπό τους είναι να βλάψουν την εικόνα του επώνυμου, είτε δημιουργώντας υβριστικά σχόλια, είτε αναρτώντας άσεμνες φωτογραφίες και βίντεο στο προφίλ. Για τον λόγο αυτό πολλοί αναγνωρίσιμοι άνθρωποι αναγκάστηκαν να καταγγείλουν στις αρχές κάποιο άσχημο περιστατικό που τους συνέβη μέσω του Facebook. Αυτό φυσικά δε συμβαίνει μόνο στους επωνύμους αλλά και σε άλλους χρήστες που δε σχετίζονται με τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας (Μ.Μ.Ε). Τα ψεύτικα προφίλ χρησιμοποιούνται ως μέσο εκδίκησης και εκβιασμού των άμεσα ενδιαφερομένων. Συγκεκριμένα οι δράστες δημοσιοποιούν προσωπικά στοιχεία (φωτογραφίες, βίντεο) από πολύ προσωπικές στιγμές των χρηστών και γράφουν σχόλια που θίγουν την προσωπικότητά τους. Ορισμένα παραδείγματα από την ειδησιογραφία είναι (Zougla, 2009): Το Δεκέμβριο του 2009, 19χρονη φοιτήτρια από την Αλβανία κατήγγειλε στο Τμήμα Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος Αττικής, δύο εικοσάχρονους Αλβανούς για συκοφαντική δυσφήμιση. Συγκεκριμένα οι δύο νεαροί δημιούργησαν, στο όνομα της κοπέλας, προφίλ στο Facebook αναρτώντας τυχαίες άσεμνες φωτογραφίες σεξουαλικού περιεχομένου. Επικοινωνώντας μαζί της μέσω του ψεύτικου αυτού προφίλ, της ζητούσαν να τους αποστείλει προσωπικές της γυμνές φωτογραφίες σε σεξουαλικές στάσεις σε αντάλλαγμα να μην κοινοποιήσουν το προφίλ αυτό συνοδευόμενο με άλλες φωτογραφίες που είχαν. Από την ψηφιακή ανάλυση των ηλεκτρονικών ιχνών που έγινε, βρέθηκαν και οι δύο δράστες. Τον Αύγουστο του 2009, φοιτητής στα Χανιά συνελήφθη για παραβίαση προσωπικών δεδομένων και δυσφήμιση μέσω του Facebook. Ο 22χρονος είχε δημιουργήσει ανοιχτό προφίλ στο όνομα της σπιτονοικοκυράς του και δημοσίευε αποκαλυπτικές φωτογραφίες που τις απέκτησε παρακολουθώντας την κρυφά με τηλεφακό εν αγνοία της (Emerging trends, 2009). 24

25 Σε μία άλλη περίπτωση 24χρονος φοιτητής χώρισε με την κοπέλα του και για να τον διεκδικήσει ξανά δημιούργησε ψεύτικο προφίλ με το όνομα και τις φωτογραφίες μιας φίλης της. Το αγόρι πείστηκε πως η κοπέλα που μιλούσε ήταν όντως φίλη της πρώην κοπέλας του και αποφάσισε να τη συναντήσει. Όταν αντίκρισε την πρώην κοπέλα του απογοητεύτηκε και της ζήτησε να μη τον ξαναενοχλήσει. Εκτός αυτών, μετά από επικοινωνία με το Τμήμα Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος Θεσσαλονίκης, καταγράφηκαν 9 περιστατικά το 2009 από άτομα που κατήγγειλαν δημιουργία ψευδούς προφίλ εν αγνοία τους με σκοπό τη συκοφάντησή τους αναρτώντας άσεμνες φωτογραφίες και υβριστικά σχόλια. Τα περιστατικά αυτά αφορούν 2 άντρες άνω των 25 και 7 κορίτσια, στην πλειοψηφία τους ανήλικα. Μόνο 3 από τα περιστατικά αυτά οδηγήθηκαν στο αυτόφωρο. Καταχώρηση προσβλητικών σχολίων (σεξουαλικού περιεχομένου υβριστικά) σε προφίλ χρηστών Τα περιστατικά αυτής της κατηγορίας αποτελούν ίσως τη συχνότερα εμφανιζόμενη κατηγορία περιστατικών σε ιστοχώρους Κοινωνικής Δικτύωσης. Τα σχόλια σεξουαλικού περιεχομένου αφορούν περιπτώσεις στις οποίες εξαπατημένοι σύζυγοι, ερωτευμένοι, φίλοι και συνεργάτες, προκειμένου να εκδικηθούν τους πρώην συντρόφους, φίλους, συνεργάτες τους, καταφεύγουν σε τέτοιου είδους ενέργειες. Για το σκοπό αυτό, είτε χρησιμοποιούν το υπάρχον προφίλ του «θύματος», αναρτώντας υβριστικά σχόλια, είτε δημιουργούν οι ίδιοι ένα νέο προφίλ με το όνομα αυτού που θέλουν να βλάψουν. Εκεί δημοσιοποιούν προσβλητικά σχόλια, αναρτούν φωτογραφίες και βίντεο από πολύ προσωπικές τους στιγμές. Σε περίπτωση που ένα άκομψο σχόλιο καταχωρηθεί στο προφίλ ενός χρήστη του Facebook, αν ο τελευταίος δε θέλει να δώσει προεκτάσεις στο θέμα, μπορεί απλά να το διαγράψει, μαζί με τις πληροφορίες για το συγγραφέα του. Σε περίπτωση όμως που το σχόλιο αυτό γραφτεί σε άλλο προφίλ, είτε αυτό είναι ψεύτικο είτε ανήκει σε άλλο χρήστη, οι ενέργειες αυτές 25

26 δεν είναι δυνατές. Συνήθως, στις περιπτώσεις αυτές το «θύμα» δεν μπορεί να κάνει τίποτα άλλο, από το να καταφύγει στις αρχές. Ορισμένα παραδείγματα από την ειδησιογραφία είναι: Στις 12 Φεβρουαρίου 2010, δημοσίευσε ένα περιστατικό που προξένησε μεγάλο «σάλο» τόσο στις σχολικές κοινότητες, όσο και στα Μ.Μ.Ε. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, μαθήτρια αναγκάστηκε να αλλάξει σχολείο, λόγω της αποβολής της από το Γυμνάσιο νησιωτικής περιοχής στο οποίο φοιτούσε. Η ανήλικη έγραψε στο προφίλ της πως μισεί τη διευθύντρια του σχολείου της και δημιούργησε και ομάδα με θέμα «μισώ τη διευθύντρια του σχολείου μου κα». Στο group που δημιούργησε έγιναν μέλη περισσότερα από 100 παιδιά. Στην περιγραφή του group αναφέρονταν πως η διευθύντρια απέβαλε τακτικά μαθητές από το σχολείο και πως οι μαθητές, στο σύνολό τους, δε συμφωνούσαν με την εκπαιδευτική της δραστηριότητα (Κέζα, 2010). Η διευθύντρια ενημερώθηκε από μία μητέρα η οποία εντόπισε το συγκεκριμένο «group» τυχαία. Τελικά, παρόλο που η μαθήτρια ζήτησε συγνώμη για τη στάση της, το συμβούλιο του σχολείου αποφάσισε πως πρέπει να αποβληθεί για τη συμπεριφορά της. Οι έντονες αντιδράσεις, διαμαρτυρίες και καταλήψεις των συμμαθητών, με αίτημα την επιστροφή της μαθήτριας στο σχολείο, προκάλεσαν τον έντονο σχολιασμό του θέματος από τα Μ.Μ.Ε., με αποτέλεσμα να πάρει θέση και η ίδια Υπουργός Παιδείας (Λιβιάκης, 2010). Αναφέρει στη δήλωσή της, πως «οι νέοι θα πρέπει να ενθαρρύνονται να εκφράζουν τις σκέψεις τους και τα συναισθήματά τους ελεύθερα αλλά πάντα σε κλίμα σεβασμού της προσωπικότητας και ομαλής λειτουργίας της σχολικής κοινότητας. Οι ραγδαίες εξελίξεις στην τεχνολογία και στον εκσυγχρονισμό, δεν θα πρέπει να επηρεάζουν αρνητικά την υπευθυνότητά μας στις νέες προκλήσεις». Με αφορμή το γεγονός αυτό, σχεδιάστηκε από το Υπουργείο Παιδείας, με τη συνδρομή του Συνηγόρου του παιδιού, ημερίδα για τη νέα προσέγγιση στις σχέσεις μαθητών και εκπαιδευτικών (ΒΗΜΑ, 2010α). 26