Σχολή Νομικών, Οικονομικών, Πολιτικών Επιστημών. Μάθημα : «Συνταγματικά Δικαιώματα», δ εξάμηνο σπουδών. Θέμα Εργασίας :

Transcript

1 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Σχολή Νομικών, Οικονομικών, Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Νομικής Τομέας Δημοσίου Δικαίου Καθηγητής : κ. Α. Δημητρόπουλος Λέκτορας : κ. Σ. Βλαχόπουλος Μάθημα : «Συνταγματικά Δικαιώματα», δ εξάμηνο σπουδών Θέμα Εργασίας : «Προστασία του ασύλου της κατοικίας» «Protection of the asylum in residence». Γαραντζιώτη Στυλιανή ΑΜ Αθήνα 2005

2 Πίνακας Περιεχομένων Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών...1 Γαραντζιώτη Στυλιανή...1 Αθήνα Βασικές Συντομογραφίες Εισαγωγή Ιστορική αναδρομή του δικαιώματος του ασύλου της κατοικίας. Διεθνής προστασία του Περιεχόμενο του δικαιώματος Η έννοια της κατοικίας Η έννοια του οικιακού ασύλου Αμυντικό, προστατευτικό, διασφαλιστικό (εξασφαλιστικοδιεκδικητικό) περιεχόμενο του δικαιώματος. Αποδέκτες του δικαιώματος Φορείς (Υποκείμενα) και αντικείμενο του δικαιώματος Φορείς (Υποκείμενο του δικαιώματος) Αντικείμενο του δικαιώματος Προστατευόμενο έννομο αγαθό Αναστολή του δικαιώματος του άρθρου 9 (κατά το άρθρο 48 του Συντάγματος) Οριοθετήσεις του δικαιώματος (με βάση το άρθρο 5 του Συντάγματος) Περιορισμοί του δικαιώματος Γενικά Η έρευνα σε κατοικία

3 Η έρευνα σε κατοικία κατά του Κ.Πολ.Δ Τρόπος διεξαγωγής της έρευνας Κατοίκου έρευνα την ημέρα και τη νύχτα Κριτική των διατάξεων του ΚΠΔ σε σχέση με τη συμφωνία τους με το άρθρο 9 του Συντάγματος Άλλοι περιορισμοί του δικαιώματος Προσβολές του δικαιώματος Γενικά Προσβολές από κρατικά όργανα Προσβολές από ιδιώτες (γενική και ειδική διαπροσωπική σχέση) Κυρώσεις Αστικές, ποινικές, πειθαρχικές κυρώσεις Δικονομικές Κυρώσεις Νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων για το δικαίωμα του άσυλου της κατοικίας Έννοια και έκταση ασύλου Η προστασία του οικιακού άσυλου κατά την ΕΣΔΑ. Παραδείγματα από τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Γενικά Έννοια της κατοικίας κατά την ΕΣΔΑ και το ΕΔΑΔ Ευρωπαϊκή προστασία του δικαιώματος Οριοθετήσεις - Περιορισμοί

4 12. Συγκριτική προσέγγιση του δικαιώματος κατά το γαλλικό και το γερμανικό δίκαιο Το άσυλο της κατοικίας κατά το γερμανικό δίκαιο Το άσυλο της κατοικίας κατά το γαλλικό δίκαιο Συμπέρασμα Περίληψη...74 Λέξεις κλειδιά...74 Summary...74 Key words Βιβλιογραφία...76 Ξένη βιβλιογραφία...79 Εργασίες (προπτυχιακές)

5 Βασικές Συντομογραφίες Βλ= βλέπε Γνωμ. = Γνωμοδότηση ΔτΑ = δικαιώματα του ανθρώπου ΔΣΑΠΔ = Διεθνές σύμφωνο ΟΗΕ περί ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων ΕΔΑΔ = Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ΕΣΔΑ = Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του ανθρώπου ΕφΑθ = Εφετείο Αθηνών ΕισΠρ = Εισαγγελέας Πρωτοδικών ΜΠλημ = Μονομελές Πλημμελειοδικείο ΝοΒ = Νομικό Βήμα ό.π. = όπου παραπάνω σελ. = σελίδα Κ.Π.Δ. = Κώδικας Ποινικής Δικονομίας Κ.Π.Δ. = Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας 5

6 1. Εισαγωγή Ο άνθρωπος ανέκαθεν αισθανόταν την ανάγκη να νιώθει ασφαλής μέσα στον ιδιωτικό του χώρο. Ο κατεξοχήν ιδιωτικός χώρος κάθε ατόμου, φυσικά, είναι η κατοικία του, η οποία χαρακτηρίζεται από τους συνταγματολόγους ως ιδιωτικός φυσικός χώρος του ανθρώπου. Ο χαρακτηρισμός «φυσικός» υποδηλώνει ίσως την έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου να διαβιώνει μέσα σε κατοικία, μόνος ή μαζί με τους οικείους του. επομένως η ύπαρξη απαγόρευσης παραβίασης της κατοικίας (από κράτος ή ιδιώτες) είναι πολύ σημαντική και συντελεί στη διασφάλιση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και της ιδιωτικότητας του ατόμου μέσα σε αυτό το χώρο. Λόγω ακριβώς αυτής της αναγκαιότητας της κατοικίας, αλλά και του απαραβίαστου της, από πολύ νωρίς υπήρξε στον ανθρώπινο πολιτισμό η έννοια του οικιακού ασύλου, με τις πρώτες ιστορικές μαρτυρίες για την υπόστασή του να ανάγονται στον Κώδικα του Χαμουραμπί και στην Παλαιά διαθήκη. Επίσης, το δικαίωμα του οικιακού ασύλου συγκαταλέγεται, μεταξύ άλλων, στα λεγόμενα δικαιώματα «του κλασικού καταλόγου», καθώς εμφανίστηκε από πολύ νωρίς στα Συνταγματικά κείμενα και στις διακηρύξεις δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής συνταγματικής ιστορίας. Ίσως αυθαίρετες επεμβάσεις στην ιδιωτική σφαίρα και μάλιστα στην κατοικία καθενός ήταν συχνότατες. Στο άρθρο 9 του ισχύοντος ελληνικού συντάγματος ορίζεται ότι : η κατοικία του καθενός είναι άσυλο. Η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη». Καμία έρευνα δε γίνεται σε κατοικία, 6

7 παρά μόνο όταν και όπως ο νόμος ορίζει και πάντα με την παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας. Οι παραβάτες της προηγούμενης διάταξης τιμωρούνται για παραβίαση του οικιακού ασύλου και κατάχρηση εξουσίας, υποχρεούνται δε σε πλήρη αποζημίωση, όπως ο νόμος ορίζει. Η σημασία του ασύλου της κατοικίας καταδεικνύεται και από το ότι το Σύνταγμα δεν περιορίζεται στη διακήρυξη του απαραβίαστου του δικαιώματος αυτού, αλλά κατ εξαίρεση προβλέπει αυτό το ίδιο τις κυρώσεις ως βάρος των παραβατών της συνταγματικής προστασίας. Είναι η μοναδική διάταξη των συνταγματικών δικαιωμάτων στην οποία περιέχεται (ρητά) και κύρωση. Το δικαίωμα του ασύλου της κατοικίας υπόκειται στις οριοθετήσεις του άρθρου 5 παρ. 1 : οι συνταγματικές διατάξεις και οι σύμφωνοι με αυτές νόμοι, τα δικαιώματα των άλλων και τα χρηστά ήθη που αντιστοιχούν στις ρήτρες συνταγματικής νομιμότητας, κοινωνικότητας και χρηστότητας. Επιπλέον επιβεβλημένοι είναι και κάποιοι περιορισμοί, δηλαδή συρρικνώσεις του γενικού περιεχομένου του δικαιώματος, σε περιπτώσεις που ορίζονται για παράδειγμα στον κώδικα πολιτικής δικονομίας, ή στον κώδικα ποινικής δικονομίας. Τέλος, το δικαίωμα εμπεριέχεται σε μεγάλο αριθμό διεθνών κειμένων, ενώ αν το εξετάσουμε συγκριτικά με αντίστοιχα δικαιώματα σε άλλες ευρωπαϊκές έννομες τάξεις, δε θα παρατηρήσουμε μεγάλες αποκλίσεις. 7

8 2. Ιστορική αναδρομή του δικαιώματος του ασύλου της κατοικίας. Διεθνής προστασία του Το άσυλο της κατοικίας αποτελεί πανάρχαιη παράδοση στην ιστορία των λαών. Ήδη αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη (Δευτερονόμιον ΚΔ, 10, Ιησούς του Ναυή, Β, 17). Στην αρχαία Μεσοποταμία, το αρχαιότερο ίσως νομικό κείμενο που μας έχει διασωθεί, ο Κώδικας του Χαμουραμπί τιμωρούσε την παραβίαση του οικιακού ασύλου με θανατική ποινή. Στην αρχαία Ελλάδα, συνδυαζόταν και με την ιερότητα της φιλοξενίας, ενώ οι Ρωμαίοι διακήρυσσαν πως «nemo de domosua extrahit debet» [= κανείς δεν πρέπει να διώκεται από την κατοικία του. Εξάλλου, η κατοικία εκτός από χώρος διαβίωσης αποτελούσε και χώρο λατρείας γι αυτό ήταν απαραβίαστος (λόγω της ιερότητάς του)]. Στα νεότερα χρόνια, περίφημο είναι το αγγλικό ρητό «my home is my castle» (= η κατοικία καθενός αποτελεί το φρούριό του). Στο Bill o Rights του 1776 (Διακήρυξη της Virginia) για πρώτη φορά κατοχυρώνεται σε συνταγματικό κείμενο το δικαίωμα του ασύλου της κατοικίας. Επιπλέον, κατοχυρώνεται ρητά στο ομοσπονδιακό σύνταγμα των ΗΠΑ με την τέταρτη τροποποίηση (amendment 1791, «το άσυλο της κατοικίας είναι απαραβίαστο»). 1 1 Κ.Γ. Μαυριά, Αντ. Παντελή, Συνταγματικά Κείμενα, Ελληνικά και ξένα, β εκδ., εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, 1990, σελ

9 Η γαλλική διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη (1789) δεν αναφέρεται στο δικαίωμα του ασύλου, η πρώτη φορά που αυτό κατοχυρώνεται στη Γαλλία είναι το 1791 (τίτλος IV, άρθρο 9). Πολύ σημαντική είναι η κατοχύρωση του ασύλου της κατοικίας από το περίφημο βελγικό Σύνταγμα του Αυτό το σύνταγμα, επηρέασε, κυρίως ως προς τη διατύπωση, πολλά από τα συντάγματα που καταρτίσθηκαν σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες το αμέσως επόμενο διάστημα (ανάμεσά του και το ελληνικό σύνταγμα που συντάχθηκε το 1844 επί βασιλείας Όθωνα). Το άρθρο 10 του βελγικού συντάγματος του 1831 ορίζει : 2 «Η κατοικία είναι άσυλο. Καμία έρευνα δε μπορεί να γίνει σε κατοικία παρά στις περιπτώσεις που προβλέπει ο νόμος και με τον τύπο που ορίζει». Ήταν λοιπόν το δικαίωμα του ασύλου ένα από τα δικαιώματα του «κλασικού καταλόγου». Η διατύπωση αυτή του βελγικού συντάγματος επικράτησε και επικρατεί ακόμα στα περισσότερα ευρωπαϊκά συντάγματα. Παρόμοια διατύπωση έχει διατηρηθεί και στο ελληνικό σύνταγμα 1975/1986/2001. Στην Ελλάδα, το δικαίωμα εντάχθηκε στην ελληνική έννομη τάξη από το ηγεμονικό σύνταγμα του 1832, που δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Σήμερα, το δικαίωμα αυτό, που αποτελεί συνταγματικό δικαίωμα πρώτης γενιάς, κατοχυρώνεται σε πλήθος συνταγματικών κειμένων και διεθνών συμβάσεων (άρθρο 8, Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του ανθρώπου, άρθρο 17 του Οι έθνους Συμφώνου του ΟΗΕ περί ατομικών 2 ό.π., σελ

10 και πολιτικών δικαιωμάτων της , άρθρο 12 της Οικουμενικής Διακήρυξης του ΟΗΕ των δικαιωμάτων του ανθρώπου της , άρθρο 6 παρ. 2 της Διακήρυξης των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της ). 10

11 3. Περιεχόμενο του δικαιώματος 3.1. Η έννοια της κατοικίας Στη νομική επιστήμη υπάρχει πολυσημία σχετικά με την έννοια της κατοικίας. Άλλη έννοια έχει ο όρος «κατοικίας» (ως terminus technicus στο αστικό δίκαιο, άλλη έννοια στο Συνταγματικό Δίκαιο, άλλη έννοια στο Εμπορικό Δίκαιο. Έτσι μπορούμε να διακρίνουμε, ανάλογα με το τι σημαίνει σε κάθε κλάδο του δικαίου στη νομική και πραγματική κατοικία. Η νομική έννοια της κατοικίας απαντάται στο αστικό δίκαιο (domicilium). Σύμφωνα με το άρθρο 51 του αστικού κώδικα, 3 «το πρόσωπο έχει κατοικία τον τόπο της κύριας και μόνιμης εγκατάστασής του. κανένας δε μπορεί να έχει συγχρόνως περισσότερες από μια κατοικίες. Για τις υποθέσεις που αναφέρονται στην άσκηση του επαγγέλματος λογίζεται ως ειδική κατοικία του προσώπου ο τόπου όπου ασκεί το επάγγελμά του». Πρόκειται δηλαδή για τον σταθερό νομικό δεσμό του προσώπου με τον τόπο της κύριας και μόνιμης εγκατάστασής του. 4 Ο τόπος αυτός αποτελεί το κέντρο των βιοτικών, επαγγελματικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων του και παράλληλα ουσιαστικό στοιχείο εξατομίκευσης 3 Ι. Σ. Σπυριδάκη, Αστικός Κώδικας και Εισαγωγικός Νόμος, κριτική έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Βλ. Απόστολου Γ. Γεωργιάδη, Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, 2002, 3η έκδοση, σελ. 127 επ. Ι. Σ. Σπυριδάκη, Γενικές Αρχές, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 1985, σελ. 207 επ. 11

12 του προσώπου. Διακρίνεται σε εκούσια και νόμιμη (αναγκαία) κατοικία (ΑΚ, 54, 56). Καθιερώνεται, επίσης η αρχή της αποκλειστικότητας της κατοικίας (με το άρθρο 51 ΑΚ), σύμφωνα με την οποία το πρόσωπο δε μπορεί να έχει ταυτοχρόνως περισσότερες από μια κατοικίες. Σε περίπτωση πολλαπλής κατοικίας του προσώπου, ως κατοικία θα θεωρηθεί ο τόπος της κύριας εγκατάστασης. Εξαίρεση αυτής της αρχής εισάγει η ΑΚ 51 εδ. γ ως προς τους επαγγελματίες, ιδιαίτερα τους εμπόρους, οι οποίοι είναι δυνατόν να έχουν περισσότερες ειδικές κατοικίες (πολλαπλή ειδική κατοικία). Επίσης το άρθρο 52 του Αστικού Κώδικα κατοχυρώνει και την αρχή της αναγκαιότητας της κατοικίας, ότι δηλαδή κάθε πρόσωπο οφείλει να έχει κατοικία. Στο άρθρο 9 του ελληνικού συντάγματος 1975/1986/2001, η κατοικία εκλαμβάνεται με την πραγματική της έννοια (οίκος - domus). Ορισμοί της κατοικίας έχουν δοθεί αρκετοί από τους εκπροσώπους της θεωρίας. Κατοικία είναι, λοιπόν, «κάθε χώρος που ο άνθρωπος ορίζει ως το μη γενικά προσιτό χώρο διαβίωσης και εργασίας του», 5 «το κατάλυμα εκάστου, δηλαδή ο χώρος ο οποίος χρησιμεύει δια την μόνιμον ή προσωρινήν διανομήν ατόμου τινός ή ακόμη και δια την επαγγελματικήν απασχόλησιν αυτού» 6, «το κατάλυμα ή ο χώρος τον 5 Π. Δ. Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα, τόμος Α, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 1991, σελ Χ. Σγουρίτσας, Ατομικαί Ελευθερίαι, 1963, σελ

13 οποίο χρησιμοποιεί το άτομο είτε για τη μόνιμη εγκατάστασή του, σύμφωνα με το άρθρο 51 ΑΚ, είτε και για προσωρινή του διαμονή ή επαγγελματική του απασχόληση, μόνιμη ή πρόσκαιρη, εφόσον όμως ο χώρος είναι περιφραγμένος κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μη δύναται ο οποιοσδήποτε να εισέρχεται ελεύθερα μέσα σε αυτόν» 7, «Κάθε κατάλυμα, δηλαδή κάθε χώρος που χρησιμοποιείται για διαβίωση μόνιμη ή προσωρινή, διαμονή ή απλώς παραμονή ή για εργασία, και που δεν είναι προσιτός σε όλους» 8, «ο ιδιωτικός φυσικός χώρος του ανθρώπου» 9. Επιπλέον, υπάρχει και ένα νομοθετικός ορισμός του Κανονισμού Υπηρεσίας Xωροφυλακής του 1958, που εξακολουθεί να ισχύει μετά την ενοποίηση των δύο αστυνομικών σωμάτων (Χωροφυλακής και Αστυνομίας Πόλεων). Πρόκειται για το Β.Δ. της 12ης Μαρτίου / 28ης Απριλίου 1958 το οποίο ορίζει την κατοικία, ως κάθε τόπο στεγασμένο ή όχι, που δεν είναι ελεύθερα προσιτός σε όλους, στον οποίο ζει κανείς, έστω και πρόσκαιρα και αν ακόμη δεν είναι νόμιμος κάτοχος, μόνος ή με τους άλλους. Η κατοικία αποτελεί κατ αρχάς ένα φυσικό χώρο, στο οποίο κάθε άνθρωπος διάγει ίσως και το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. κατά την κρατούσα άποψη στη θεωρία, η προστατευομένη από το άρθρο 9 του συντάγματος κατοικία πρέπει να είναι περιφραγμένη, χωρίς να είναι 7 Π. Παραρά, Σύνταγμα 1975 Corpus I, Εκδόσεις, Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1982, σελ Αρ. Μάνεσης, Ατομικές Ελευθερίες, σελ Δημητρόπουλος, Συνταγματικά Δικαιώματα, Ι έκδοση, Αθήνα 2004, σελ

14 απαραίτητο να είναι χώρος οικοδομημένος, περιτοιχισμένος ή στεγασμένος. Η περίφραξη επιβάλλεται για να περιορίζει η ελευθερία πρόσβασης των τρίτων σε αυτή χωρίς τη θέληση και τη συναίνεση των προσώπων που διαμένουν. Αντίθετα, βέβαια με το άρθρο 21 παρ. 4 του συντάγματος, όπου νοείται η κατοικία ως οικοδόμημα). Πρόκειται λοιπόν για έναν περίκλειστο χώρο στον οποίο η πρόσβαση δεν είναι ελεύθερη παρά μόνο με την συγκατάθεση του διαμένοντος. Αυτό ακριβώς το στοιχείο (μη ελεύθερη είσοδος) προσδίδει στην κατοικία το χαρακτήρα του ιδιωτικού χώρου. Είναι αδιάφορη η νομική σχέση που συνδέει την κατοικία (ως πράγμα κατά το αστικό δίκαιο) με τον δικαιούχο. Έτσι αυτός μπορεί να είναι κύριος, νομέας, κάτοχος (κάτοχος λόγω κάποιας εμπράγματης σχέσης όπως π.χ. δουλεία, οπότε είναι οιονεί κάτοχος ή λόγω ενοχικής σχέσης όπως η μίσθωση). Έτσι, κατά το προαναφερθέν άρθρο του κανονισμού χωροφυλακής, 10 κατοικία είναι και το «δωμάτιο» του ξενοδοχείου εις το οποίο ενοικεί τις προσωρινώς ή διαρκώς, το εκμεμισθώμενο δωμάτιον οικίας, πας περίκλειστος χώρος εφόσον είναι επαρκώς περιτοιχισμένος, η καλύβα, η σκηνή, το πλοίο, η λέμβος, ακόμη δε και οιονδήποτε όχημα χρησιμοποιούμενον προς κατοικίαν, είτε τελεί εν ακινησία, είτε ευρίσκεται εν κινήσει. Κατοικίαν επίσης αποτελούν οι χώροι της επαγγελματικής απασχολήσεως εφόσον δεν είναι προσιτοί εις πάντας, συνεπώς και το γραφείον φυσικού ή νομικού προσώπου. Ακόμη δε και το κατάστημα θεωρείται ιδιωτική 10 Άρθρο 265 παρ

15 κατοικία καθ ην ώραν είναι κλειστόν μετά την απομάκρυνσιν των θαμώνων αυτού». Ακόμη, η διάρκεια κατά την οποία διαμένει κάποιος σε ένα χώρο, δεδομένου ότι ορισμένοι έχουν πολλές κατοικίες, είναι αδιάφορη. Μπορεί ακόμη να περιληφθούν στην έννοια της κατοικίας ορισμένοι κύριοι χώροι, όπως δωμάτιο, υπνοδωμάτιο, σαλόνι, τραπεζαρία κ.λ.π. και δευτερεύοντες χώροι (βεράντα, γκαράζ, πυλωτή, υπόγειο, κλιμακοστάσιο, διάδρομος). Επίσης, ορισμένοι περιφραγμένοι χώροι που περιστοιχίζουν την κατοικία (αυλή, κήπος, πισίνα). Αντίθετα, δε θεωρούνται κατοικία οι χώροι, έστω και περιφραγμένοι που η είσοδος είναι ελεύθερη για τον καθένα : π.χ. καφενεία, ξενοδοχεία, ιατρεία, γραφεία, καταστήματα κατά τις εργάσιμες ώρες, θέατρα, κινηματογράφος, κ.λ.π. Συνεπώς, διαμορφώνονται δύο κριτήρια με βάση τα οποία μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ένα χώρο ως κατοικία κατά την έννοια του άρθρου 9 του συντάγματος : i) αν είναι περίκλειστος και ii) αν υπάρχει ελευθερία εισόδου και άρα ιδιωτικός. Είναι βέβαια σαφές, ότι, όπως συνάγεται και από τα παραπάνω η έννοια «κατοικία» κατά τη συνταγματική της διάσταση είναι σαφώς ευρύτερη από την αντίστοιχη έννοια που ορίζεται στον Αστικό Κώδικα. Κάτι τέτοιο αποτελεί επιταγή της αρχής in dubio pro libertate. Οι συνταγματικές διατάξεις που κατοχυρώνουν αντικειμενικές αρχές προστασίας και κατ επέκταση τα αντίστοιχα δικαιώματα, πρέπει να παρέχουν τη μεγαλύτερη δυνατή προστασία. 15

16 3.2. Η έννοια του οικιακού ασύλου Κατ αρχήν, μπορούμε να ορίσουμε το άσυλο της κατοικίας ως το «συνταγματικό προστατευόμενο ιδιωτικό χώρο του ανθρώπου στον οποίο απαγορεύεται οποιαδήποτε επέμβαση χωρίς τη θέληση του δικαιούχου» 11. Έτσι διακρίνουμε έναν αντικειμενικό «πυρήνα» του άσυλου που είναι ένας χώρος στον οποίο απαγορεύεται η οιαδήποτε επέμβαση. Έτσι κάθε επέμβαση αποτελεί παραβίαση του δικαιώματος. Επέμβαση νοείται ως παρεμπόδιση ή επιβολή (από τρίτο) της εισόδου ή της εξόδου στο θεωρούμενο ως κατοικία χώρο. Έτσι, επέμβαση μπορεί να συνιστά, για παράδειγμα, η είσοδος οχημάτων ή καθοδηγουμένων ζώων. Σπουδαίο θέμα ανακύπτει στις μέρες μας σχετικά με το αν μηχανήματα λήψης ήχου και εικόνας όπως λ.χ. κάμερα, μικρόφωνα, κ.λ.π. με τα οποία καταγράφεται η ιδιωτική ζωή κάποιου εν αγνοία του. Αν αυτά τα μηχανήματα εγκατασταθούν εντός της κατοικίας, όπως αυτή ορίστηκε παραπάνω, τότε υπάρχει παραβίαση του οικιακού ασύλου. Αν όμως η κινηματογράφηση (μαγνητοσκόπηση) γίνεται από απόσταση, τότε δεν πρόκειται για παραβίαση οικογενειακού ασύλου, αλλά για παραβίαση προσωπικής ελευθερίας, η οποία προστατεύεται συνταγματικά από το άρθρο 5. Επίσης, η απαγόρευση της εισόδου στην κατοικία συνιστά παραβίαση του ασύλου ενώ η 11 Δημητρόπουλος, ό.π., σελ

17 απαγόρευση της εξόδου συνιστά, σύμφωνα με μια άποψη 12 συνιστά παραβίαση του δικαιώματος της προσωπικής ελευθερίας. Επιπλέον, είναι δυνατή η (ad hoc) παραίτηση από το δικαίωμα του οικιακού ασύλου, σύμφωνα πάντα με τα ισχύοντα στη γενική θεωρία των συνταγματικών δικαιωμάτων. Μόνο η εν αγνοία ή η παρά τη θέληση του ενοίκου είσοδος στην κατοικία παραβιάζει το άσυλο της κατοικίας. Η συγκατάθεση δηλαδή η σύμφωνη θέληση του δικαιούχου αίρει χαρακτήρα της παραβιάσεως του ασύλου. Όμως η συγκατάθεση πρέπει να είναι : i) ad hoc, δηλαδή για τη συγκεκριμένη περίπτωση, ii) πλήρης και iii) να χορηγείται από φορέα του δικαιώματος που έχει πλήρη συνείδηση των πραττομένων. Η επέμβαση, ως προσβολή του δικαιώματος του οικιακού ασύλου δεν αναφέρεται, κατά την ορθότερη άποψη, μόνο σε επεμβάσεις από φορείς δημόσιας εξουσίας (π.χ. αστυνομικά όργανα, λιμενικοί υπάλληλοι, δικαστικοί υπάλληλοι, αρμόδιοι ελεγκτές του Υπουργείου Οικονομικών κ.λ.π.). Η αντίθετη άποψη, που ακόμη υποστηρίζεται από ορισμένους, 13 δε μπορεί να γίνει δεκτή ενόψει του άρθρου 25 παρ. 1γ του συντάγματος, έτσι όπως τροποποιήθηκε με την τελευταία αναθεώρηση του Σύμφωνα με την τελευταία αυτή διάταξη : «Τα δικαιώματα αυτά ισχύουν και στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών στις οποίες 12 Δαγτόγλου, ό.π., σελ Για τη θεωρία της έμμεσης τριτενέργειας σε σχέση με το άσυλο της κατοικίας, βλ. Δαγτόγλου, ό.π., σελ. 404 επ. 17

18 προσιδιάζουν». Ρητώς, δηλαδή ο συντακτικός νομοθέτης επεκτείνει το πεδίο εφαρμογής των συνταγματικών δικαιωμάτων και στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών, δηλαδή την γενική διαπροσωπική σχέση και στην ειδική διαπροσωπική σχέση. Έτσι, θεωρείται ανεπιεικής η άποψη σύμφωνα με την οποία το αμυντικό περιεχόμενο του δικαιώματος του ασύλου αποκρούει προσβολές μόνο από φορείς της κρατικής εξουσίας, από τη στιγμή, μάλιστα που υπάρχει ρητή συνταγματική διάταξη. Στο σύγχρονο λοιπόν, συνταγματικό κείμενο, είναι απόλυτη η ενέργεια του κανόνα. Έτσι, οι παραβιάσεις του ασύλου απαγορεύονται και στον αστυφύλακα όσο και στον ιδιώτη. Η παραβίαση του ασύλου της κατοικίας τιμωρείται από τον ποινικό κώδικα ως διατάραξη οικιακής ειρήνης (ΠΚ 334). Βέβαια λόγω της ύπαρξης της συγκεκριμένης τριτενεργούσας συνταγματικής διάταξης και δεδομένης της υπέρτατης τυπικής ισχύος του συντάγματος στην έννομη τάξη, ακόμη και αν δεν υπήρχε η σχετική διάταξη στον Ποινικό Κώδικα, θα διατηρούνται η απαγόρευση της παραβίασης του οικιακού ασύλου από ιδιώτες. Με το άσυλο της κατοικίας δε σχετίζεται η διπλωματική ασυλία. 14 Με αυτή εννοείται το απαραβίαστο του κτιρίου της διπλωματικής αποστολής και της κατοικίας του διπλωματικού αντιπροσώπου. Η διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι δεν πρόκειται για δικαίωμα που 14 Όπως προστατεύεται από τη Σύμβαση της Βιέννης περί των διπλωματικών σχέσεων του 1964 (ν.δ. 503/1970, Α 108). 18

19 παρέχεται στο διπλωμάτη, αλλά προνόμιο που τον διευκολύνει στην άσκηση των καθηκόντων του. Επίσης, δε σχετίζεται με την αστυνομική εξουσία των προϊσταμένων ορισμένων ανωτέρων δημοσίων οργάνων (π.χ. του Προέδρου της Βουλής), ή διαφόρων δημοσίων ιδρυμάτων. 15 Ακόμη, το άσυλο της κατοικίας διαφέρει από την προστασία της ιδιοκτησίας (η οποία προστάτευε και από έτερη συνταγματική διάταξη το άρθρο 17). Η ιδιοκτησία εξάλλου προστατεύει μόνο τον εμπράγματο δικαιούχο, όχι τον πραγματικό κάτοικο. Διαφέρει τέλος από το δικαίωμα αποκτήσεων κατοικίας, το οποίο προστατεύεται από το άρθρο 21 παρ. 4 του Συντάγματος «η απόκτηση κατοικίας από αυτούς που τη στερούνται ή που στεγάζονται ανεπαρκώς αποτελεί υποχρέωση του Κράτους. Με τη διάταξη αυτή θεσπίζεται κοινωνικό συνταγματικό δικαίωμα απόκτησης αξιοπρεπούς κατοικίας» Αμυντικό, προστατευτικό, διασφαλιστικό (εξασφαλιστικοδιεκδικητικό) περιεχόμενο του δικαιώματος. Αποδέκτες του δικαιώματος Αμυντικό Περιεχόμενο Όσον αφορά στο αμυντικό περιεχόμενο του συνταγματικού δικαιώματος στο άσυλο της κατοικίας, αυτό προκύπτει από τη 15 Για το πανεπιστημιακό άσυλο, υπάρχει ο ν. 1268/1982, άρθρο 2 παρ

20 διατύπωση το γράμμα του συντάγματος: «Η κατοικία του καθενός είναι άσυλο. Η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη». Ρητά λοιπόν, ο συντακτικός νομοθέτης απαγορεύει την όποια παραβίαση του οικιακού ασύλου, είτε προέρχεται από ιδιώτες, είτε προέρχεται από κρατικούς φορείς, εδώ έγκειται και η βασική διαφορά από το (διεκδικητικό) δικαίωμα στην απόκτηση αξιοπρεπούς κατοικίας, έτσι όπως αυτό προστατεύεται από το άρθρο 21 του συντάγματος. Το αμυντικό περιεχόμενο στρέφεται επομένως κατά του κράτους και κατά των ιδιωτών. Προστατευτικό Περιεχόμενο Το προστατευτικό περιεχόμενο του δικαιώματος, σε αντίθεση με το αμυντικό περιεχόμενο, το οποίο προκύπτει ευθέως από το γράμμα της διάταξης. Η προστατευτική διάσταση στρέφεται προς το κράτος και αξι8ώνει την παροχή βοήθειας για την απόκρουση κάθε απειλής, είτε αυτή προέρχεται από κρατικούς φορείς, είτε από ιδιώτες. Αυτή η βοήθεια μπορεί να συνίσταται σε ο,τιδήποτε: λ.χ. κατάλληλα νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο, εναρμονισμένο με τη συνταγματική διάταξη. Ή π.χ. τα αστυνομικά όργανα να ενεργούν άμεσα σε περίπτωση παραβίασης του δικαιώματος, είτε από ιδιώτες, είτε από κρατικούς φορείς. Η προστατευτική διάσταση των θεμελιωδών, συνταγματικών δικαιωμάτων απορρέει άμεσα από την αρχή του κοινωνικού κράτους 20

21 δικαίου. Το κοινωνικό κράτος δικαίου δεν αρκείται σε μη παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, αλλά και σε προστασία από την παραβίαση (ή την απόπειρα παραβίασης ) από τρίτους, ιδιώτες. Το κοινωνικό κράτος δικαίου αναγνωρίζεται expression verbis στο σύνταγμα του 1975/1986/2001 και συγκεκριμένα στο άρθρο 25 παρ. 1.α.: «τα δικαιώματα ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του κράτους». Διασφαλιστικό Περιεχόμενο (εξασφαλιστικό-διεκδικητικό) Σύμφωνα με το άρθρο 25 παρ. 1 εδ.β του συντάγματος : «όλα τα κρατικά όργανα υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκησή τους». Με το χωρίο αυτό του συντάγματος καθιερώνεται συνταγματικά η διασφαλιστική διάσταση των συνταγματικών δικαιωμάτων. Το διασφαλιστικό περιεχόμενο (διεκδικητικό εξασφαλιστικό) στρέφεται προς το κράτος αξιώνοντας την παροχή των απαραίτητων μέσων για την άσκηση του δικαιώματος. 16 Δηλαδή το διασφαλιστικό περιεχόμενο αντιμετωπίζει τη μια από τις δύο βασικές πηγές κινδύνων, την οικονομική ανάγκη. Το δικαίωμα του οικιακού ασύλου, όμως δεν έχει τέτοιο περιεχόμενο. Κάτι τέτοιο 16 Δημητρόπουλος, ό.π., σελ

22 συνάγεται λογικά από τη φύση του δικαιώματος. Δεν είναι αναγκαία η παροχή υλικών μέσων από το κράτος προκειμένου να ασκηθεί το δικαίωμα του ασύλου της κατοικίας. Αυτό που απαιτείται για την άσκηση του δεν είναι ενέργειες του φορέα του, αλλά αποχή των άλλων από ενέργειες προσβλητικές του δικαιώματος ή λήψη μέτρων για την προστασία του, όχι όμως και παροχή υλικών μέσων. Η μη ύπαρξη διασφαλιστικού περιεχομένου είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα πολλών δικαιωμάτων «του κλασικού καταλόγου (π.χ. απόρρητο των επιστολών κ.λ.π.). Διασφαλιστικό (διεκδικητικό εξασφαλιστικό) δικαίωμα κατοικίας υπάρχει μόνο σε ότι αφορά το προστατευμένο από το άρθρο 21 του συντάγματος, κοινωνικό δικαίωμα απόκτησης αξιοπρεπούς κατοικίας. 22

23 4. Φορείς (Υποκείμενα) και αντικείμενο του δικαιώματος 4.1. Φορείς (Υποκείμενο του δικαιώματος) Φορείς του δικαιώματος είναι κάθε φυσικό πρόσωπο. Σε αυτό συνηγορεί και η γραμματική ερμηνεία του άρθρου 9 παρ Εκτός, λοιπόν, από τους ημεδαπούς, φορείς είναι και οι αλλοδαποί (κοινοτικοί ή εξωκοινοτικοί), καθώς και οι ανιθαγενείς. Φορέας είναι ο εκάστοτε ένοικος, ανεξάρτητα αν είναι ιδιοκτήτης ή όχι, δηλαδή κάθε πρόσωπο που διαμένει στην κατοικία, ανεξάρτητα από τη νομική σχέση του προς αυτή. Αρκεί για την προστασία του το πραγματικό γεγονός της διαμονής του (μονιμότερης ή προσωρινότερης) στην κατοικία όπως αυτή ορίστηκε πιο πάνω. Έτσι, προστατεύεται τόσο ο Κύριος, όσο και ο Κάτοχος (μισθωτής ή δουλειούχος) ή ο απλώς νομέας της κατοικίας ακόμη και ο φιλοξενούμενος, που δεν συνδέεται με καμία έννομη σχέση με την κατοικία ως πράγμα. Ακόμη, φορείς του δικαιώματος είναι και τα νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου (κρατικά και ιδιωτικά). Κατά την ορθότερη άποψη, 18 φορείς του δικαιώματος είναι και νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου. Προστατεύεται έτσι συνταγματικά το άσυλο της κατοικίας των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης των ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, κ.λ.π. Εκτός από τα νομικά 17 «Η κατοικία καθενός είναι άσυλο». 18 Βλ. Δημητρόπουλος, ό.π., σελ

24 πρόσωπα (σωματεία, σύλλογοι, ιδρύματα, επιτροπές εράνου, εταιρίες κ.λ.π.) ορθότερο είναι να γίνει δεκτό πως υποκείμενα του δικαιώματος είναι και ενώσεις χωρίς νομική προσωπικότητα (π.χ. πολιτικά κόμματα ή άλλες ενώσεις) Αντικείμενο του δικαιώματος Προστατευόμενο έννομο αγαθό Σύμφωνα με τη γενική θεωρία των συνταγματικών δικαιωμάτων στον πυρήνα του δικαιώματος υπάρχει εκτός των άλλων και το προστατευόμενο αγαθό, δηλαδή εκείνο το έννομο αγαθό στην προστασία του οποίου κατατείνει το συνταγματικό δικαίωμα. Αυτό αποτελεί και το αντικείμενο της συνταγματικής προστασίας. Έτσι, προστατευμένο με το άρθρο 9 του συντάγματος αγαθό δεν είναι η προστασία της ιδιοκτησίας ή άλλης εμπράγματης ή ενοχικής έννομης σχέσης, αλλά της προσωπικής ελευθερίας, όπως αυτή εξειδικεύεται στο συγκεκριμένο συνταγματικό δικαίωμα και της ιδιωτικής σφαίρας. 24

25 5. Αναστολή του δικαιώματος του άρθρου 9 (κατά το άρθρο 48 του Συντάγματος) Όλες οι διατάξεις του άρθρου 9 του συντάγματος υπόκεινται σε αναστολή κατά το άρθρο 48 του συντάγματος, 19 σε περίπτωση δηλαδή που τεθεί σε εφαρμογή ο (ειδικός) νόμος για την κατάσταση πολιορκίας. Η αναστολή αναφέρεται όχι μόνο στην προστασία του ασύλου της κατοικίας, αλλά και στο συναφές δικαίωμα του απαραβίαστου της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. 19 Σε περίπτωση πολέμου, επιστράτευσης εξαιτίας εξωτερικών κινδύνων ή άμεσης απειλής της εθνικής ασφάλειας, καθώς και αν εκδηλωθεί ένοπλο κίνημα για την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος, η Βουλή, με απόφασή της που λαμβάνεται ύστερα από πρόταση της Κυβέρνησης θέτει σε εφαρμογή, σε ολόκληρη την επικράτεια ή σε τμήμα της, το νόμο για την κατάσταση πολιορκίας, συνιστά εξαιρετικά δικαστήρια και αναστέλλει την ισχύ του συνόλου ή μέρους των διατάξεων των άρθρων 5 παρ. 4, 6, 8, 9, 11, 12 παρ. 1 έως 4, 14, 19, 22 παρ. 3, 23, 96 παρ. 4 και

26 6. Οριοθετήσεις του δικαιώματος (με βάση το άρθρο 5 του Συντάγματος) Κατά το κρατούντα στη γενική θεωρία των συνταγματικών δικαιωμάτων, οριοθέτηση των συνταγματικών δικαιωμάτων προκύπτει κυρίως από τους εννοιολογικούς περιορισμούς αλλά και από τη σπουδαία οριοθετική τριάδα του άρθρου 5 παρ. 1 του συντάγματος : «Καθένας συμμετέχει στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική ζωή της χώρας, εφόσον δεν προσβάλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη». Επομένως, πρόκειται για την οριοθέτηση του συνταγματικού δικαιώματος του οικιακού ασύλου από τα δικαιώματα των άλλων, και οι σύμφωνοι με αυτό νόμοι, το σύνταγμα και τα χρηστά ήθη. Και καθώς η διάταξη του άρθρου 9 δεν έχει εννοιολογικούς προσδιορισμούς οι οριοθετήσεις προκύπτουν κυρίως από την οριοθετική τριάδα του άρθρου 5 παρ. 1 του συντάγματος. Συνήθως οι οριοθετήσεις σε μια συγκεκριμένη κρίσιμη περίπτωση προκύπτουν και από τα τρία στοιχεία της τριάδας, που αντιστοιχούν σε ρήτρα κοινωνικότητας, συνταγματικής νομιμότητας και χρηστότητα. Παράδειγμα μιας τέτοιας οριοθέτησης θα μπορούσε να αποτελέσει η χρήση ενός χώρου ως κατοικίας (προσωρινής συνήθως) χωρίς την άδεια του ιδιοκτήτη (για τόσο χρόνο βέβαια όσο χρειάζεται για να χαρακτηριστεί ως κατοικία). Αν ο ιδιοκτήτης αντιληφθεί ότι κάποιος διαμένει στην ιδιοκτησία του χωρίς την άδειά του και αποφασίσει να εισέλθει σε αυτό το χώρο, ίσως ο διαμένων να επικαλεστεί ότι θίγεται το δικαίωμα του στο άσυλο της κατοικίας. 26

27 Θιγόμενο δικαίωμα σε αυτή την περίπτωση δεν είναι άλλο από το άσυλο της κατοικίας (άρθρο 9 του συντάγματος), (αφού όπως αναφέρθηκε παραπάνω, κατοικία είναι κάθε φυσικός χώρος που χρησιμοποιείται ως κατάλυμα ανεξάρτητα από τη νομική σχέση που συνδέει την κατοικία με το πρόσωπο που διαμένει σε αυτή). Όμως το συνταγματικό δικαίωμα του διαμένοντα στο άσυλο της κατοικίας του δεν υφίσταται περιορισμό με την είσοδο του ιδιοκτήτη στο χώρο, δεν υφίσταται δηλαδή συρρίκνωση του περιεχομένου του, αλλά οριοθέτηση, δηλαδή με κανόνα δικαίου προσδιορισμό του περιεχομένου του. Ο διαμένων ουδέποτε μπορούσε να επικαλεστεί και να ασκήσει το συνταγματικό του δικαίωμα, καθώς αυτό αντιβαίνει σε ρητή συνταγματική διάταξη, στα δικαιώματα του ιδιοκτήτη και στα χρηστά ήθη. Πιο συγκεκριμένα αντιβαίνει στη διάταξη του άρθρου 17 του συντάγματος με την οποία προστατεύεται η ιδιοκτησία, δηλαδή κατά κύριο λόγο τα εμπράγματα δικαιώματα. 20 Έτσι εδώ η κυριότητα του ιδιοκτήτη του χώρου αυτού προσβάλλεται και γενικότερα η ιδιοκτησία ως θεσμός μέσα στον οποίο ασκείται το δικαίωμα ιδιοκτησίας. Η κυριότητα προστατεύεται επίσης και με τους σύμφωνους προς το άρθρο 17 νόμους, όπως π.χ. το εμπράγματο δίκαιο του αστικού κώδικα. 20 Η ιδιοκτησία τελεί υπό την προστασία του Κράτους, τα δικαιώματα όμως που απορρέουν από αυτή δεν μπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού συμφέροντος. 27

28 Επίσης, η συνταγματική διάταξη που προστατεύει την ιδιοκτησία αποτελεί ταυτόχρονα και συνταγματικό δικαίωμα του κυρίου του χώρου αυτού. Έτσι, συντρέχει και το δεύτερο στοιχείο της οριοθετικής τριάδας. Συντρέχει όμως και οριοθέτηση του δικαιώματος του ασύλου με βάση τα χρηστά ήθη. Το δικαίωμα στο άσυλο της κατοικίας ασκείται καταχρηστικά από το διαμένοντα καθώς είναι μεν νομότυπη αλλά ασκείται κατά τρόπο (προφανώς) μη ανεκτό από την έννομη τάξη. Γενικά, αυτή είναι ίσως η πιο χαρακτηριστική περίπτωση οριοθέτησης του δικαιώματος του οικιακού άσυλου. Καθώς η οριοθέτηση προκύπτει και από τα τρία στοιχεία της οριοθετικής τριάδας ταυτόχρονα. Μεγαλύτερη σημασία και πιο συχνά στην πράξη είναι οι (θεμιτοί) περιορισμοί του δικαιώματος του άσυλου οι οποίοι θα εξεταστούν αμέσως παρακάτω. 28

29 7. Περιορισμοί του δικαιώματος 7.1. Γενικά Το δικαίωμα του οικιακού ασύλου δεν είναι απεριόριστο, όπως άλλωστε συμβαίνει και με τα περισσότερα συνταγματικά δικαιώματα. Αντίθετα, υπόκειται σε περιορισμούς, δηλαδή σε συρρίκνωση του περιεχομένου του και έπειτα από θεσμική προσαρμογή. Κατά του Π.Δ. Δαγτόγλου, «Άσυλο της κατοικίας δε σημαίνει άσυλο της παρανομίας». 21 Δε μπορεί κανείς να προτάξει το δικαίωμά του στο άσυλο για να συγκαλύψει παράνομες πράξεις ή να αποτρέψει επεμβάσεις αναγκαίες για τη θεραπεία του δημόσιου συμφέροντος. Φυσικά, για την επιβολή περιορισμών στο δικαίωμα είναι απαραίτητο να τηρούνται οι δύο βασικές αρχές της γενικής θεωρίας των συνταγματικών δικαιωμάτων : «Ουδείς περιορισμός χωρίς συνταγματική διάταξη», «ουδείς περιορισμός στη γενική σχέση». Το βασικότερο περιορισμό του δικαιώματός του προβάλει το ίδιο το Σύνταγμα στο εδάφιο 2 της παραγράφου 1 του άρθρου 9: «Καμία έρευνα δε γίνεται σε κατοικία παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος και πάντα με την παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας». Πρόκειται για την έρευνα κατ οίκον η οποία θα εξεταστεί αμέσως παρακάτω. 21 Δαγτόγλου, ό.π., σελ

30 7.2. Η έρευνα σε κατοικία Συγκρίνοντας την προαναφερθείσα διάταξη με την αντίστοιχη του συντάγματος του 1844 παρατηρούμε ότι η διατύπωση δεν έχει μεταβληθεί σημαντικά. Ελάχιστες διαφορές μπορεί να παρατηρήσει κανείς: «Η κατοικία εκάστου είναι άσυλο. Ουδεμία κατ οίκον έρευνα ενεργείται ειμή όταν και όπως ο νόμος διατάσσει». Στο ισχύον σύνταγμα έχει μεταβληθεί μόνο το τελευταίο ρήμα : ο νόμος «ορίζει» πια, δε «διατάσσει», 22 γεγονός που υποδηλώνει μια βαθιά πολιτειακή μεταβολή και τη μετάβαση σε ένα φιλελεύθερο δήμο κρατικό, κοινωνικό κράτος δικαίου. Αυτή η διαπίστωση ενισχύεται ακόμη περισσότερο με την επιπλέον προϋπόθεση που θέτει το ισχύον σύνταγμα για τη νομιμότητα της έρευνας της κατοικίας. Αυτή η προϋπόθεση είναι ότι η έρευνα πρέπει να διεξάγεται με παρουσία δικαστικού λειτουργού, ώστε να προσδοθεί μεγαλύτερη σοβαρότητα και να περιοριστούν οι άνευ σπουδαίου λόγου έρευνες στον κατ εξοχήν ιδιωτικό χώρο του προσώπου, στην κατοικία. Αξιομνημόνευτη είναι και η φράση του Ν. Ι. Σαριπόλου: «Η δ ασυλία του οίκου δε σημαίνει απλώς το σωματικώς και υλικών τρόπον τινά απαραβίαστον, αλλά και το σέβας και το ακαταζήτητον περί όλων 22 Βλ. σχετικά, Γ. Καμίνη, Όψεις της κατοχύρωσης του ασύλου της κατοικίας στο ελληνικό συνταγματικό δίκαιο, ΔτΑ Νο 9/2001, σελ. 63 επ. 30

31 των κατά τον ιδιωτικόν βίον συμβαινόντων εντός του ιερού τούτου της οικογενείας ασύλου» «Όθεν», ο κορυφαίος έλληνας συνταγματολόγος εξάγει το συμπέρασμα πως τα κρατικά όργανα που διεξάγουν κατ οίκον έρευνα πρέπει να δρουν «μετά πλείστης προσοχής». Έτσι, ο Ν. Ι. Σαρίπολος συνδέει το δικαίωμα του ασύλου με το δικαίωμα της προστασίας της ιδιωτικής ζωής, καθώς μια από τις πιο επαχθείς ίσως και η επαχθέστερη παραβίαση της ιδιωτικής ζωής αποτελεί η «εισβολή» των κρατικών οργάνων σε μια κατοικία. 23 Οι δύο λοιπόν προϋποθέσεις που θέτει το σύνταγμα για να είναι σύμφωνος με αυτό ο περιορισμός του εν λόγω συνταγματικού δικαιώματος είναι να διεξάγεται η κατ οίκον έρευνα όταν την προβλέπει ο νόμος, δηλαδή με τους όρους και τη διαδικασία που τάσσει ο νόμος. Και επιπλέον μόνο με την παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής λειτουργίας (εισαγγελείς ή δικαστές). 24 Δηλαδή πρόκειται για επιφύλαξη νόμου, δηλαδή συνταγματικά προβλεπόμενη σύμπραξη του κοινού νομοθέτη στο πεδίο του συνταγματικού δικαιώματος του οικιακού ασύλου. Διχοστασία επικρατεί στην θεωρία αν η επιφύλαξη νόμου αποτελεί επιφύλαξη υπέρ του τυπικού νόμου ή αρκεί να γίνεται και υπέρ του ουσιαστικού (κανονιστικές πράξεις της διοίκησης). Κατά μια πρώτη, 23 Ν. Ι. Σαριπόλου, Πραγματεία του Συνταγματικού Δικαίου, Αθήνα, 1851, σελ Βλ. σχετικά Δημητρόπουλο, ό.π., σελ

32 αυστηρότερη άποψη την οποία δέχεται και η νομολογία, επιφύλαξη χωρεί μόνο υπέρ τυπικού νόμου. Κατά μια άλλη άποψη 25 αρκεί επιφύλαξη υπερουσιαστικού νόμου. Ως προς τον ορισμό της κατ οίκον έρευνας, θα λέγαμε ότι πρόκειται για αναζήτηση προσώπων ή αντικειμένων σε μια κατοικία κατά την έννοια του άρθρου 9 του συντάγματος εκ μέρους οργάνων της δημόσιας εξουσίας, ανεξάρτητα από τη συγκατάθεση του κατόχου της κατοικίας. 26 Υπάρχουν διάφοροι νόμοι οι οποίοι επιτρέπουν, με βάση την ρητή επιφύλαξη νόμου που θέτει το σύνταγμα και με τη θεωρητική κατασκευή της θεσμικής προσαρμογής των συνταγματικών δικαιωμάτων, τον περιορισμό του εν λόγω δικαιώματος. Πρόκειται για τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (άρθρα ) 27 κυρίως και δευτερευόντως άλλοι νόμοι, όπως ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας 28 και τον Κώδικα εισπράξεως δημοσίων εσόδων Βλ. σχετικά Δημητρόπουλο, ό.π., σελ Βλ. σχετικά Δημητρόπουλο, ό.π., σελ Βλ. Α. Καρρά, Κώδικας Ποινικής Δικονομίας, εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα, Άρθρο 11 σε συνδυασμό με άρθρο 927 Κ.Πολ.Δ. 29 Άρθρο 10 σε συνδυασμό με άρθρο 11 παρ. 1 ΚΕΔΕ. 32

33 Η έρευνα σε κατοικία κατά του Κ.Πολ.Δ. Η έρευνα ορίζεται στο άρθρο 253 του Κ.Πολ.Δ., ως η ανακριτική πράξη για κακούργημα ή πλημμέλημα η οποία αποσκοπεί στην ανεύρεση στοιχείων τα οποία απαιτούνται για να πραγματοποιηθεί η βεβαίωση του εγκλήματος, η αποκάλυψη ή η σύλληψη των δραστών ή τέλος η βεβαίωση ή η αποκατάσταση της ζημίας που προκλήθηκε». Μια μορφή έρευνας είναι και αυτή που μας απασχολεί, η κατ οίκον δηλαδή έρευνα. Από το άρθρο συμπεραίνει κανείς ότι υπάρχουν δύο βασικές προϋποθέσεις για τη διενέργεια ερευνών. Πρώτον να διεξάγεται ανάκριση για κακούργημα ή για πλημμέλημα. Δεύτερον, να είναι δυνατό να υποτεθεί βάσιμα ότι μόνο με αυτό το μέσο μπορεί να κατορθωθεί ή να διευκολυνθεί η βεβαίωση του εγκλήματος, η αποκάλυψη ή σύλληψη των δραστών ή τέλος η βεβαίωση ή η αποκατάσταση της ζημίας που προξενήθηκε. 31 Από τις πιο πάνω προϋποθέσιες εξάγεται το συμπέρασμα ότι τηρείται με το άρθρο 253 Κ.Πολ.Δ., η βασική αρχή του συνταγματικού 30 «Αν διεξάγεται ανάκριση για κακούργημα ή πλημμέλημα, έρευνα διενεργείται όταν μπορεί βάσιμα να υποτεθεί ότι η βεβαίωση του εγκλήματος, η αποκάλυψη ή η σύλληψη των δραστών ή, τέλος η βεβαίωση ή η αποκατάσταση της ζημίας που προκλήθηκε είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί ή να διευκολυνθεί μόνο με αυτήν». 31 βλέπε σχετικά Α. Καρρά, Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, 1998, σελ

34 δικαίου, η αρχή της αναλογικότητας, η οποία πλέον αναγνωρίζεται και expressis verbis από το ελληνικό συνταγματικό κείμενο μετά την αναθεώρηση του Έτσι, θα πρέπει η έρευνα να πληροί τις τρεις μερικότερες αρχές της αρχής της αναλογικότητας [καταλληλότητα/προσφορότητα, αναγκαιότητα, στάθμιση κόστους και οφέλους]. Η έρευνα κατ αρχήν, θα πρέπει να είναι μέσο κατάλληλο για την ανεύρεση στοιχείων από τα οποία μπορεί βάσιμα να υποτεθεί η τέλεση του εγκλήματος, η αποκάλυψη ή η σύλληψη των δραστών ή τέλος η βεβαίωση ή η αποκατάσταση της ζημίας. Δηλαδή, κατάλληλο μέσο για τους σκοπούς της ποινικής δίωξης είναι η έρευνα αν από αυτή μπορεί εύλογα να υποτεθεί ότι θα υπάρξει σημαντική εξέλιξη στην ποινική δίωξη (αρχή της προσφορότητας). Επίσης θα πρέπει η έρευνα να είναι το αναγκαίο και αναπόφευκτο μέσο για να μπορεί να βεβαιωθεί το έγκλημα, η αποκάλυψη ή σύλληψη των δραστών, η βεβαίωση ή αποκατάσταση της ζημίας. Δηλαδή πρέπει ο σκοπός του νόμου να μην μπορεί να εκπληρωθεί με ηπιότερα μέσα από την έρευνα (αρχή της αναγκαιότητας). 32 Άρθρο 25 παρ. 1 «Οι κάθε είδους περιορισμοί που μπορούν κατά το σύνταγμα να επιβληθούν στα δικαιώματα αυτά πρέπει να προβλέπονται είτε απευθείας από το σύνταγμα είτε από το νόμο, εφόσον υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού και να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας. 34

35 Τέλος, είναι απαραίτητο με την έρευνα να μην προκαλείται ζημία (στους φορείς του δικαιώματος του ασύλου κυρίως) δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό, που είναι η προαγωγή της ποινικής δίωξης (στάθμισης κόστους και οφέλου). Αυτή η αρχή της αναλογικότητας έχει επικρατήσει και στο Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο όπου και εξειδικεύεται με τις εξής επιμέρους αρχές. 33 Πρώτον, η αρχή της απαγόρευσης του υπέρμετρου: Η ανακριτική δραστηριότητα (άρα και η έρευνα δεν πρέπει να καθίσταται υπέρμετρα επαχθής ώστε το πρόσωπο που την υφίσταται να προσβάλλεται στα έννομα αγαθά του κατά τρόπο αφόρητο και μη δικαιολογούμενο από τις συνθήκες της συγκεκριμένης περίπτωσης. Δεύτερον, η αρχή της αναγκαίας αναλογίας. Η έρευνα θα πρέπει να είναι ανάλογη με τη βαρύτητα του φερόμενου ως τελεσθέντος εγκλήματος. Γι αυτό το λόγο εξάλλου μόνο για πλημμελήματα ή κακουργήματα μπορεί να τελεσθεί, όχι για πταίσματα. Τέλος, η συγκεκριμένη έρευνα είναι αναγκαίο να είναι η πιο πρόσφορη και κατάλληλη για την επίτευξη του επιδιωκομένου αποτελέσματος, που είναι η ανακάλυψη της αληθείας (αρχή της καταλληλότητας ή προσφορότητας). 33 Άρθρο 25 ΚΠΔ. 35

36 Τρόπος διεξαγωγής της έρευνας Κατά τη διεξαγωγή των ερευνών πρέπει να αποφεύγεται κάθε περιττή δημοσιότητα και κάθε μη απολύτως αναγκαία ενόχληση των ενοίκων. Πρέπει επίσης να καταβάλλεται μέριμνα για την υπόληψή τους και διαφύλαξη των ατομικών μυστικών τα οποία δε σχετίζονται με την κατηγορούμενη πράξη και ολόκληρη η ενέργεια να διεξάγεται με κάθε ευπρέπεια και κοσμιότητα. Ο ένοικος των διαμερισμάτων, τα οποία θα διερευνηθούν, πρέπει να προσκαλείται από τον ενεργούντα την έρευνα να παρευρίσκεται κατά τη διεξαγωγή της και σε περίπτωση απουσίας του προσκαλείται να παραστεί ένας από τους γείτονες. Επιπλέον, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 257 παρ. 3 εδ. β, που πρέπει να θεωρηθεί ότι έχει γενικότερη εφαρμογή σε κάθε μορφής έρευνα, αν ζητείται ορισμένο πράγμα ή έγγραφο, ο ενεργών την έρευνα προσκαλεί προηγουμένως του κατέχοντα να το παραδώσει. Αν ο ενεργών την έρευνα βρει την πόρτα κλειστή και ο ένοικος αρνείται να την ανοίξει, μπορεί να την παραβιάσει παρουσία και του δεύτερου ανακριτικού υπαλλήλου που υποχρεωτικά προσλαμβάνεται κατά τη διεξαγωγή της έρευνας Κατοίκου έρευνα την ημέρα και τη νύχτα Η έρευνα κατοικιών διακρίνεται σε έρευνα κατά τη διάρκεια της ημέρας και έρευνα κατά τη διάρκεια της νύχτας. 36

37 Αφενός η έρευνα σε κατοικία κατά τη διάρκεια της ημέρας ενεργείται από τον ανακριτή, εισαγγελέα, ειρηνοδίκη ή πταισματοδίκη (κατά τα άρθρα 253, 254 ΚΠΔ.) ο οποίος προσλαμβάνει και δεύτερο ανακριτικό υπάλληλο, με τον οποίο συμπράττει, ή από αξιωματικό ή υπαξιωματικό της Ελληνικής Αστυνομίας, αλλά τότε ως δεύτερος ανακριτικός υπάλληλος προσλαμβάνεται πάντοτε δικαστικός λειτουργός. Πρακτικά είναι ανεφάρμοστη η δυνατότητα που προβλέπεται στο άρθρο 522 παρ. 2 in fine να χρησιμοποιηθεί, αντί δικαστικού λειτουργού, αν ο τελευταίος δεν υπάρχει, ο Πρόεδρος της Κοινότητος (πλέον υπάρχουν ελάχιστες κοινότητας). Αφετέρου, η έρευνα κατοικίας κατά τη διάρκεια της νύχτας ενεργείται μόνο από τον εισαγγελέα, ανακριτή, στους ειρηνοδίκες ή πταισματοδίκες και, αν αυτοί δεν υπάρχουν ή κωλύονται στους αξιωματικούς της χωροφυλακής ή της αστυνομίας πόλεως. 34 Αυτή η έρευνα πρέπει να συντελείται στις ακόλουθες περιπτώσεις (που είναι περιοριστικά αναφερόμενες από το νόμο): α) αν πρόκειται να συλληφθεί πρόσωπο που διώκεται νόμιμα β) αν κάποιος συλλαμβάνεται επ αυτοφόρω να διαπράττει μέσα στην κατοικία κακούργημα ή πλημμέλημα. 34 Άρθρο 254 ΚΠΔ. 37

38 γ) αν γίνεται συγκέντρωση σε κατοικία όπου παίζονται κατ επάγγελμα τυχερά παιχνίδια ή η κατοικία χρησιμοποιείται ως τόπος ακολασίας. δ) αν πρόκειται για χώρους που είναι σε όλους προσιτός τη νύχτα. Αυτή η διαφοροποίηση στην διεξαγωγή της έρευνας ανάλογα με το αν η τελευταία πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια της ημέρας ή της νύχτας γίνεται διότι, κατά τον Ν.Α. Ανδρουλάκη «πρόδηλα τη νύχτα το δικαίωμα της κατοικίας είναι περισσότερο ενεργοποιημένο και ευαίσθητο» 35. Αυτό ενδεχομένως να σημαίνει ότι τη νύχτα είναι πολύ περισσότερο αναγκαία η άσκηση του δικαιώματος του ασύλου της κατοικίας τουλάχιστον ως προς το αμυντικό του περιεχόμενο καθώς εκείνες τις ώρες είθισται όλοι να βρίσκονται στις κατοικίες τους για να καταλύσουν. Γι αυτό η διάρκεια της νύχτας ορίζεται για λόγους ασφαλείας δικαίου ρητά στον ΚΠΔ Κριτική των διατάξεων του ΚΠΔ σε σχέση με τη συμφωνία τους με το άρθρο 9 του Συντάγματος. Οι διατάξεις του ΚΠΔ για την έρευνα σε κατοικία δεν ανταποκρίνονται πλήρως στο άρθρο 9 του Συντάγματος, το οποίο ρητά 35 N. A. Ανδρουλάκη, Θεμελιώδεις έννοιες της ποινικής δίκης, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, 1994, σελ Από τις 8 το βράδυ ως τις 6 το πρωί για το διάστημα από και από τις 9 το βράδυ ως τις 5 το πρωί για το διάστημα

39 ορίζει ότι πάντοτε απαιτείται για την κατ οίκον έρευνα η παρουσία και η σύμπραξη δικαστικών λειτουργών. (Δικαστικοί λειτουργοί είναι όσοι αναλαμβάνουν «προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας» 37, δηλαδή εισαγγελέας, πρωτοδίκης, ειρηνοδίκης, πταισματοδίκης, εφέτης κλπ). όμως στα άρθρα 254 παρ.1 και 255 παρ.2 ΚΠΔ ο νομοθέτης θεωρεί πως η έρευνα μπορεί να γίνει και χωρίς δικαστικό λειτουργό. Στο μεν 254 παρ.1, αν δεν υπάρχει ή κωλύεται ο εισαγγελέας, ο ειρηνοδίκης, ο πταισματοδίκης ή ο ανακριτής, η έρευνα γίνεται από αξιωματικό της αστυνομίας. Στο δε 255 παρ.2, αν την έρευνα ενεργεί αξιωματικός ή υπαξιωματικός της χωροφυλακής ή αξιωματικός της αστυνομίας, ως δεύτερος ανακριτικός υπάλληλος θα προσληφθεί δικαστικός λειτουργός, διαφορετικά θα προσληφθεί ο πρόεδρος της κοινότητας. Οι διατάξεις αυτές αντιβαίνουν ευθέως στο Σύνταγμα οπότε, με βάση την υπέρτατη τυπική ισχύ του Συντάγματος, λογικά θα μείνουν ανεφάρμοστες Άλλοι περιορισμοί του δικαιώματος Όπως προαναφέρθηκε περιορισμοί του δικαιώματος του ασύλου προκύπτουν, εκτός από τον ΚΠΔ και από άλλους νόμους όπως ο Κώδικας Πολιτικής δικονομίας και ο Κώδικας εισπράξεων δημοσίων εσόδων. Και σ αυτές τις περιπτώσεις εμφανίζεται το πρόβλημα 37 Άρθρα του συντάγματος. 39

40 αντισυνταγματικότητας που επισημάνθηκε προηγουμένως. Κατά τον Κ.Πολ.Δ. 38, η έρευνα διεξάγεται από δικαστικό επιμελητή με εντολή του δικαιουμένου σε αναγκαστική εκτέλεση. Κατά τον ΚΕΔΕ, την κατ οίκον έρευνα παραγγέλνει ο διευθυντής του δημοσίου ταμείου και διενεργεί δικαστικός επιμελητής ή υπάλληλος του δημοσίου ταμείου παρουσία ορισμένων μαρτύρων. Στη μεν περίπτωση του Κ.Πολ.Δ., ο δικαστικός λειτουργός κατ εξαίρεση μόνο συμπράττει, στη δε περίπτωση του ΚΕΔΕ δεν αναφέρεται πουθενά. Οι διατάξεις αυτές παραβιάζουν ευθέως το άρθρο 9 του Συντάγματος. Ετσι, στην περίπτωση της έρευνας κατά τον Κ.Πολ.Δικ. η παρουσία δικαστικού λειτουργού μόνο κατ εξαίρεση απαιτείται, ενώ στην περίπτωση του ΚΕΔΕ δεν απαιτείται καθόλου. Αλλά παράδειγμα περιορισμού του δικαιώματος είναι και η επίταξη μιας κατοικίας η οποία προβλέπεται από το Σύνταγμα στο άρθρο 18 παρ.5, το οποίο ορίζει ότι «Μπορεί να προβλεφθεί και με νόμο και κάθε άλλη στέρηση της ελεύθερης χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας που απαιτείται από ιδιαίτερες περιστάσεις. Ο νόμος ορίζει τον υπόχρεο και η διαδικασία καταβολής στο δικαιούχο του 38 Άρθρα 929 παρ. 3 και ΚπολΔ ο δικαστικός επιμελητής έχει την εξουσία, εφόσον το απαιτεί ο σκοπός της αναγκαστικής εκτέλεσης, να εισέρχεται στην κατοικία ή και σε κάθε άλλο χώρο που βρίσκεται στην κατοχή εκείνου κατά του οποίου στρέφεται η εκτέλεση, να ανοίγει τις πόρτες και να κάνει έρευνες, καθώς και να ανοίγει κλειστά έπιπλα, σκεύη ή δοχεία. 40

41 ανταλλάγματος της χρήσης ή κάρπωσης το οποίο πρέπει να ανταποκρίνεται στις υφιστάμενες κάθε φορά συνθήκες». Η δεύτερη παράγραφος του άρθρου 18 ορίζει ότι «Μέτρα που επιβλήθηκαν με την εφαρμογή της παραγράφου αυτής αίρονται αμέσως μόλις εκλείψουν οι ιδιαίτεροι λόγοι που τα προκάλεσαν. Σε περίπτωση αδικαιολόγητης παράτασης των μέτρων αποφασίζει για την άρση τους, κατά κατηγορίες περιπτώσεων, το Συμβούλιο της Επικρατείας, ύστερα από αίτηση όπου έχει έννομο συμφέρον». Ο περιορισμός του δικαιώματος δικαιολογείται από τις νομικές κατασκευές της θεσμικής προσαρμογής και της αρχής της αναλογικότητας 39. Το ίδιο ισχύει και με τους περιορισμούς της κυριότητας, έτσι όπως ισχύει στο λεγόμενο «γειτονικό δίκαιο» του Αστικού Κώδικα, καθώς και με το θεσμό της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης που προβλέπεται στο άρθρο 17 του Συντάγματος. Άλλος σημαντικός περιορισμός του δικαιώματος του ασύλου, αποτελεί και ο θεσμός της αναγκαστικής (καθώς και της διοικητικής εκτέλεσης) έτσι όπως προβλέπονται στα αντίστοιχα άρθρα του Κ.Πολ.Δ. (και του Κ. Διοικ. Δ.). 39 Η οποία κατοχυρώνεται από το άρθρο 25 παρ. 1 του ισχύοντος συντάγματος. 41

42 Το θιγόμενο δικαίωμα, φυσικά είναι το άσυλο της κατοικίας καθώς για να πραγματοποιηθεί πολλές φορές η αναγκαστική (και η διοικητική) εκτέλεση απαιτείται είσοδος στην κατοικία του προσώπου και κατάσχεση των πραγμάτων που βρίσκονται μέσα σε αυτή. Το δικαίωμα ασκείται εντός του θεσμού της αναγκαστικής και διοικητικής εκτέλεσης. Πρόκειται λοιπόν για ειδική κυριαρχική σχέση. Υπάρχει αιτιώδης συνάφεια ανάμεσα στο θεσμό και το περιοριζόμενο δικαίωμα. Για να διενεργηθεί η εκτέλεση πρέπει να περιοριστεί το δικαίωμα στο άσυλο. Εξάλλου η διενέργεια της εκτέλεσης οφείλεται σε κάποια αθέτηση νομικών υποχρεώσεων εκ μέρους του προσώπου σε βάρος του οποίου γίνεται η εκτέλεση. Θα πρέπει όμως η εκτέλεση να συντελείται κατά τρόπο που να μην προσβάλλεται η καταστατική αρχή της ανθρώπινης αξίας 40 καθώς και από το άρθρο 5 παρ.2 του Συντάγματος: «Ολοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας, θρησκευτικών και πολιτικών πεποιθήσεων». Επίσης, το αιτιώδες του περιορισμού προκύπτει και από τη νομική κατασκευή της αρχής της αναλογικότητας. 40 Η ανθρώπινη αξία προστατεύεται από το άρθρο 2 παρ. 1 του συντάγματος. «Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας». 42

43 Ο περιορισμός του δικαιώματος του ασύλου είναι κατάλληλος για να επιτευχθεί η εκτέλεση (αρχή της καταλληλότητας). Πράγματι για να πραγματωθεί η αναγκαστική εκτέλεση πραγμάτων που βρίσκονται εκτός της κατοικίας του προσώπου, το πιο κατάλληλο μέσον είναι η είσοδος του στο σπίτι. Το μέτρο της αναγκαίας εισόδου στην κατοικία είναι αναγκαία για να εκτελεστεί η αναγκαστική εκτέλεση. Δεν υπάρχει άλλο μέσο, λιγότερο επαχθές για να πραγματωθεί η αναγκαστική εκτέλεση. Εξάλλου, πρόκειται για το έσχατο μέσο που έχει ένας δανειστής για να ικανοποιήσει την απαίτησή του κατά του οφειλέτη. Αν ο οφειλέτης είχε καταβάλλει, δε θα γινόταν η αναγκαστική εκτέλεση και συνεπώς, δε θα είχε προσβληθεί το δικαίωμά του στο οικιακό άσυλο. Τέλος, θα πρέπει η ζημία από την προσβολή του δικαιώματος του ασύλου να μην είναι δυσανάλογα μεγάλη από το όφελος της αναγκαστικής εκτέλεσης. Συνεπώς θα πρέπει η είσοδος στην κατοικία να γίνεται όπως είπαμε, με τον προσήκοντα τρόπο ώστε να μην παραβιάζεται η ανθρώπινη αξία και το κεφαλαιώδες έννομο αγαθό της τιμής. 43

44 8. Προσβολές του δικαιώματος 8.1. Γενικά Όπως είπαμε, το δικαίωμα στο οικιακό άσυλο μπορεί να προσβληθεί τόσο από κρατικούς φορείς, όσο και από ιδιώτες. Το δικαίωμα επομένως προσιδιάζει και σε σχέσεις μεταξύ ιδιωτών (γενική ή ειδική διαπροσωπική σχέση) σύμφωνα με το άρθρο 25 παρ. 1 εδ. γ ) του συντάγματος. Άλλωστε, ακόμη και να μην υπήρχε στο σύνταγμα το άρθρο 9 που προστατεύει το άσυλο της κατοικίας και το απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, αυτά θα συνάγονταν ερμηνευτικά από τη διάταξη του άρθρου 2 παρ που αποτελεί την καταστατική αρχή της έννομης τάξης, καθώς και από το άρθρο 5 παρ. 2 που προστατεύει απόλυτα τη ζωή, την τιμή και την ελευθερία του ανθρώπου. Κατά τη νομολογία του Αρείου Πάγου, παραβίαση του οικιακού ασύλου συντρέχει (δηλαδή η είσοδος στην κατοικία είναι παράνομη) όταν γίνεται παρα τη θέληση του δικαιούχου η οποία εκφράζεται ρητά ή σιωπηρά. Επίσης, η είσοδος και η παραμονή σε χώρους που εξυπηρετούν επαγγελματικές ανάγκες, εφόσον γίνεται από μη δικαιούχο και με την 41 Την άποψη αυτή υποστηρίζει ο Παραράς, ό.π., σελ. 176 επ. 44