φωτογραφία εξωφφλλου: τζργιοσ Λιοφλιασ, 2010 ςχεδιαςμόσ αφίςασ: Κεοπίςτθ Κουτόβα, 2012

Transcript

1

2 φωτογραφία εξωφφλλου: τζργιοσ Λιοφλιασ, 2010 ςχεδιαςμόσ αφίςασ: Κεοπίςτθ Κουτόβα,

3 Πρόςκλθςθ Θ ΙΖ' Εφορεία Προϊςτορικϊν και Κλαςικϊν Αρχαιοτήτων ζχει τθ χαρά να καλζςει τα παιδιά του Δημοτικοφ Σχολείου Βεργίνασ ςε μια διαφορετικι χριςτουγεννιάτικθ γιορτι! Οι μακθτζσ και οι μακιτριεσ των Γ', Δ', Ε', τ' τάξεων μαηί με τουσ δαςκάλουσ και τισ δαςκάλεσ του ςχολείου είναι καλεςμζνοι και καλεςμζνεσ του Μουςείου των Βαςιλικϊν Τάφων ςτισ Αιγζσ για να ανακαλφψουν τον μφκο τθσ αρπαγισ τθσ Περςεφόνθσ, να μιλιςουν για τον χειμϊνα, να μάκουν τισ γιορτζσ των αρχαίων Ελλινων, να τισ ςυγκρίνουν με τισ ςφγχρονεσ, και να αναβιϊςουν ζνα αρχαίο ζκιμο. Αλθκινά κλαδιά και χειροποίθτα ςτολίδια κα δϊςουν μια ξεχωριςτι νότα ς' αυτό το χριςτουγεννιάτικο εργαςτιρι που κα είναι γεμάτο μφκουσ & παραμφκια, χρϊματα, κουβάρια, φροφτα, καρποφσ, αφράτα ψωμάκια, απορίεσ, απαντιςεισ και ιδζεσ! Σρίτθ 18 Δεκεμβρίου 2012, 09:00-12:00: Δ' και τ' τάξεισ Σετάρτθ 19 Δεκεμβρίου 2012, 09:00-12:00: Γ' και Ε' τάξεισ 3

4 Ελάτε να αποχαιρετιςουμε τθν Περςεφόνθ και να ξορκίςουμε τισ πιο μικρζσ και ςκοτεινζσ μζρεσ του χρόνου... 4 Η αρπαγι τθσ Περςεφόνθσ από τον Πλοφτωνα, τοιχογραφία ςτον κιβωτιόςχθμο βαςιλικό τάφο 366 πχ, Βεργίνα

5 Ο μφκοσ τθσ Περςεφόνθσ και του Πλοφτωνα τα χρόνια τα παλιά, τότε που ς' αυτό τον τόπο ηοφςαν μαηί άνκρωποι, κεοί, ιρωεσ και νφμφεσ, θ κεά Διμθτρα γζννθςε τθν όμορφθ Περςεφόνθ. Μια μζρα θ νεαρι κεά ζπαιηε με τθν φίλθ τθσ ςε ολάνκιςτο λιβάδι. Και τότε ο κεόσ Πλοφτωνασ τθν πόκθςε και τθν πλάνεψε με ζναν νάρκιςςο. Κακϊσ θ κόρθ ζςκυψε να τον κόψει θ γθ άνοιξε ςτα δυο και από το χάςμα βγικε ορμθτικό το άρμα του Άδθ και ο Πλοφτωνασ πιρε με τθ βία τθν Περςεφόνθ. Θ φίλθ τθσ, ανίκανθ να βοθκιςει και τρομαγμζνθ θ ίδια, ζμεινε να κοιτάηει τθ κλιβερι αρπαγι. Ο Ερμισ οδθγοφςε τθν πομπι κρατϊντασ τον κεραυνό του Δία. Μπροςτά ς αυτιν τθν κεϊκι ςυνωμοςία τι κα μποροφςε να κάνει; Θ κεά Διμθτρα, ςαν ζχαςε τθν κόρθ τθσ, άρχιςε να γερνάει, και μαηί τθσ άρχιςε να αργοπεκαίνει κι όλθ θ πλάςθ. Κακϊσ τα δάκρυα αυλάκωναν τα μάγουλά τθσ, ζβρεχε ςτον κόςμο. Κι όπωσ ο πόνοσ τθ βάραινε, ζτςι και τα λουλοφδια ρίχνανε τα πζταλά τουσ, και τα δζντρα τα φφλλα τουσ. Θ κεά κακόταν ςτθν αγζλαςτο πζτρα και πενκοφςε. Χορτάρι δεν ζβγαινε πια ςτο χϊμα και όλα τα ηωντανά άρχιςαν να υποφζρουν. Ο Δίασ, βλζποντασ τθ γενιά των ανκρϊπων να χάνεται, αποφάςιςε να βάλει τζλοσ ςτο μαράηι τθσ Διμθτρασ. Ζςτειλε ςτον Άδθ τον Ερμι για να φζρει πίςω τθν Περςεφόνθ. Θ Περςεφόνθ, ςαν κυρά του Κάτω Κόςμου, είχε όλεσ τισ τιμζσ που αξίηουν ςε βαςίλιςςα, μα ςτεναχωριόταν για τθν μάνα τθσ και νοςταλγοφςε τισ ομορφιζσ του απάνω κόςμου. Όταν ο Δίασ τθσ ζδωςε το δικαίωμα να γυρίςει πίςω, χάρθκε και ετοιμάςτθκε να ακολουκιςει τον Ερμι. Ο ςκοτεινόσ άντρασ τθσ τθν αποχαιρζτιςε δίνοντάσ τθσ ζνα ρόδι. Θ Διμθτρα τόςο αγαλλίαςε όταν ξαναβρικε τθν κόρθ τθσ, που μεμιάσ τα δζντρα μπουμποφκιαςαν και τρυφερό γραςίδι φφτρωςε ςτθ γθ. Μα αλίμονο, δεν κα μποροφςε να χαίρεται τθν κόρθ τθσ για πάντα: το ρόδι που τθν τάιςε ο άντρασ τθσ κα υποχρζωνε τθν Περςεφόνθ να γυρνά ξανά και ξανά ςτον Κάτω Κόςμο. 5

6 Η τοιχογραφία Θ ςφνκεςθ αναπτφςςεται ςε μια επιφάνεια 3,5m μάκροσ και 1,01m φψοσ με εξαιρετικι ελευκερία, τόλμθ και ευχζρεια ςτο ςχζδιο. τθν πάνω αριςτερι γωνία μπορεί κανείσ να ξεχωρίςει κάτι ςαν αςτραπι (τον κεραυνό του Δία): ο Ερμισ τρζχει μπροσ από το άρμα, με το κθρφκειο ςτο χζρι. Σο άρμα, που το ςζρνουν τζςςερα άςπρα άτια, είναι κόκκινο ο Πλοφτων, που κρατάει ςτο δεξί του χζρι το ςκιπτρο και τα χαλινάρια, ζχει αρπάξει τθν Περςεφόνθ από τθ μζςθ με το αριςτερό. Εκείνθ απλϊνει τα χζρια και ρίχνει πίςω το κορμί τθσ απελπιςμζνθ. Ο κεόσ ζχει το δεξί του πόδι μζςα ςτο άρμα, ενϊ το πζλμα του αριςτεροφ αγγίηει ακόμα τθ γθ, όπου βλζπουμε τα λουλοφδια που μάηευε θ Περςεφόνθ και θ φίλθ τθσ θ Κυάνθ. Πίςω από το άρμα απεικονίηεται θ Κυάνθ πεςμζνθ ςτα γόνατα, ζντρομθ. (Από τθν διάλεξθ που ζδωςε ο Μανϊλθσ Ανδρόνικοσ ςτθν Βρετανικι Ακαδθμία τον Νοζμβριο του 1979 με κζμα "Οι Βαςιλικοί Σάφοι τθσ Βεργίνασ", πθγι:ernst Gombrich, Σο χρονικό τθσ Σζχνθσ,1994) Πρόκειται για μία παράςταςθ που βαςίηεται ςχεδόν αποκλειςτικά ςτο ςχζδιο. Με ζνα αιχμθρό εργαλείο ο ηωγράφοσ χάραξε επάνω ςτο νωπό επίχριςμα τισ μορφζσ, και οργάνωςε τθ ςφνκεςι του. Χρθςιμοποιϊντασ ζνα λεπτό πινζλο και ανοιχτό καφζ χρϊμα διαμόρφωςε τα περιγράμματα και τα ςχιματα και τα περιγράμματα. Ενδιαφζρον παρουςιάηουν οι αλλεπάλλθλεσ μικρζσ παραλλαγζσ, οι «ςπουδζσ» του, που διακρίνονται δίπλα ςτθν τελικι ςχεδίαςθ και μαρτυροφν τθν προςπάκεια του ηωγράφου να βρει τθν τελικι ζκφραςθ των μορφϊν του. Οι μορφζσ ξεπετάγονται μζςα από το λευκό φόντο. Σο φωσ τθσ ςφνκεςθσ προζρχεται από τθν επάνω γωνία όπου απεικονίηεται ο κεραυνόσ του Δία. Χρϊμα χρθςιμοποιείται μόνο για να ορίςει τα μαλλιά, τα ενδφματα και το άρμα του τεκρίππου. Κυριαρχοφν τα γιινα καφζ, κόκκινα και κιτρινωπά χρϊματα. (Από τα Πρακτικά του υνεδρίου που πραγματοποιικθκε ςτθν Κεςςαλονίκθ Απριλίου 2000 με κζμα "Σο Χρϊμα ςτθν Αρχαία Ελλάδα & ο ρόλοσ του χρϊματοσ ςτθν αρχαία ελλθνικι τζχνθ και αρχιτεκτονικι") 6

7 Ο ηωγράφοσ Νικόμαχοσ Ο Νικόμαχοσ γεννικθκε ςτθν Κιβα τον 4ο αι πχ. Τπιρξε ζνασ από τουσ ςθμαντικότερουσ καλλιτζχνεσ τθσ λεγόμενθσ Αττικοκθβαϊκισ ςχολισ. Ιταν γιοσ και μακθτισ του ηωγράφου Αριςτείδθ και πατζρασ του ομότεχνοφ του Αριςτείδθ του νεότερου. Ανάμεςα ςτουσ μακθτζσ του αναφζρονται οι ηωγράφοι Αρίςτωνασ, Φιλόξενοσ, Ερετριζασ και Κόροιβοσ. Από τα ζργα του μνθμονεφονται τα εξισ: H αρπαγι τθσ Περςεφόνθσ από τον Πλοφτωνα Ο Απόλλωνασ και θ Άρτεμισ Βάκχεσ που τισ πλθςιάηουν ιλθνοί Θ κφλλα Θ μθτζρα των κεϊν κακιςμζνθ πάνω ςε λιοντάρι Ο Οδυςςζασ που φορά πίλο Νίκθ πάνω ςε τζκριππο άρμα να πετάει προσ τα φψθ Ο Πλίνιοσ ςτο 35ο βιβλίο τθσ Φυςικισ Λςτορίασ και ςυγκεκριμζνα ςτο ζργο του "Περί τθσ αρχαίασ ελλθνικισ ηωγραφικισ" υμνεί τον ηωγράφο Νικόμαχο για τθν ταχφτθτά του και για τθν ευκολία με τθν οποία αποδίδει τισ γραμμζσ ςτα ςχζδιά του, ενϊ ο Πλοφταρχοσ αναφερόμενοσ ςτθν απόδοςθ των γυναικείων μορφϊν καυμάηει τουσ ηωγράφουσ Νικόμαχο, Ηεφξθ και Απελλι. 7

8 Θ αρπαγι τθσ Περςεφόνθσ, παράςταςθ από τον κρόνο τθσ Ευρυδίκθσ, 340 πχ, Βεργίνα Θ αρπαγι τθσ Περςεφόνθσ, κρατιρασ 350 πχ, Βρετανικό Μουςείο, Λονδίνο Παρατθρείςτε τθν τοιχογραφία με κζμα τθν αρπαγι τθσ Περςεφόνθσ από τον κιβωτιόςχθμο τάφο Κ του Μουςείου των Βαςιλικϊν Σάφων και ςυγκρίνετε με τθν παράςταςθ από τον κρόνο τθσ Ευρυδίκθσ του ομϊνυμου τάφου ςτθν Βεργίνα και με τθν αγγειογραφία του κρατιρα που βρίςκεται ςτο Βρετανικό Μουςείο. Πϊσ ζχει αποδϊςει ο κάκε ηωγράφοσ τθν αρπαγι; Ποιεσ ομοιότθτεσ και ποιεσ διαφορζσ υπάρχουν; 8

9 Οι ςυμμακθτζσ ςου παρουςίαςαν τον μφκο τθσ Περςεφόνθσ. Με ποιεσ ζννοιεσ κα μποροφςεσ να αντιςτοιχίςεισ τισ λζξεισ που δίνονται; Περσευόνη Πλούτωνας Αρπαγή Κάτω Κόσμος Δήμητρα Αγέλαστος Πέτρα Μοίρες Ώρες 9

10 Διάλεξε τθν ςκθνι από τον μφκο τθσ Περςεφόνθσ που ςε εντυπωςίαςε περιςςότερο και ηωγράφιςζ τθν! 10

11 ου κυμίηει ο μφκοσ τθσ αρπαγισ τθσ Περςεφόνθσ άλλουσ μφκουσ ι παραμφκια; Θ ίςωσ μια δικιά ςου ιςτορία; Ιζλεισ να τθν διθγθκείσ; 11

12 Σο ανάγλυφο απεικονίηει ςυμβολικά το θμερολόγιο με τισ γιορτζσ και τα ζκιμα κάκε μινα. Μεταξφ των μορφϊν υπάρχει και ζνα παιδί που κρατάει Ειρεςιϊνθ. Σο ανάγλυφο βρίςκεται (ςε δεφτερθ χριςθ) εντοιχιςμζνο ςτον ναό του Αγίου Ελευκερίου ςτθν Ακινα. Χρονολογείται ςτον 1ο αι πχ. Θ Ειρεσιώνη ιταν ςυνικωσ ζνα κλαδί ελιάσ ι δάφνθσ, και άλλοτε μυρτιάσ, ιτιάσ ι φοίνικα. Πιρε το όνομά τθσ από τα μαλλιά (ζριον) που τθν ςτόλιηαν: τοφφεσ ακατζργαςτο μαλλί και λευκά ι πορφυρά νιματα. Επάνω τθσ κρεμοφςαν κάκε λογισ καρποφσ, φρζςκα και ξθρά φροφτα, κακϊσ και ψωμάκια - ομοιϊματα μουςικϊν οργάνων και αμπζλου (κλιματα, τςαμπιά ςταφφλι κλπ). Σο φορτωμζνο κλαδί, ςφμβολο αφκονίασ και γονιμότθτασ, κεωροφνταν πωσ φζρνει τφχθ, ευτυχία και πλοφτο. Σα παιδιά το περιζφεραν από ςπίτι ςε ςπίτι κρατϊντασ φανοφσ, μζλι, λάδι και κραςί. Σραγουδοφςαν "η Ειρεςιϊνη φζρνει ςφκα και αφράτα ψωμιά και μζλι, λάδι για να αλειφτείσ, και γλυκό κραςί να πιεισ και να αποκοιμηθείσ" (Πλοφταρχοσ, Βίοι Παράλλθλοι: Κθςζασ, 22'') ηθτϊντασ από τουσ νοικοκφρθδεσ κάποιο δϊρο για τθν ευλογία που ζφερναν ςτο ςπίτι τουσ. 12

13 τολίηουμε και ςιμερα φυτά; ε ποιεσ περιπτϊςεισ; Σί ςτολίδια χρθςιμοποιοφμε, για να πετφχουμε ζνα φανταχτερό αποτζλεςμα; Ζωγράφιςζ τα! 13

14 Θ Ειρεςιϊνη ιταν ζνα ζκιμο που ςυνόδευε τα Πυανέψια, τθ χειμωνιάτικθ γιορτι των βραςτϊν κουκιϊν (πφανοσ = κουκί, ζψω = βράηω). Ιταν χαρακτθριςτικό των ελλθνικϊν γιορτϊν να ςυνδζονται με ςυγκεκριμζνα φαγθτά. Αν και τα κουκιά ζδωςαν το όνομά τουσ ςτθν γιορτι, δεν ιταν το μοναδικό ςυςτατικό του φαγθτοφ που ετοιμαηόταν για τθν περίπτωςθ. Θ πθκτι ςοφπα περιελάμβανε κάκε είδουσ όςπρια, δθμθτριακά και λαχανικά και ανικε ςτθν κατθγορία των φαγθτϊν που οι αρχαίοι ονόμαηαν πανςπερμία, δθλαδι όλων των ειδϊν οι ςπόροι. ιμερα ςυνδυάηουμε γιορτζσ με ςυγκεκριμζνα φαγθτά; Παίηει ρόλο θ εποχι του χρόνου; Τπάρχουν ςυμβολιςμοί που ςχετίηονται με το κζμα τθσ γιορτισ;

15 Σθν εποχι που ςιμερα γιορτάηουμε τα Χριςτοφγεννα οι αρχαίοι Ζλλθνεσ γιόρταηαν τα Ποςείδεα, γιορτι αφιερωμζνθ ςτον Ποςειδϊνα. Ο λόγοσ που διάλεξαν να τιμιςουν τον κεό τθσ κάλαςςασ κατά τθν περίοδο του ζτουσ με τθν λιγότερθ ναυςιπλοΐα - λόγω κακϊν καιρικϊν ςυνκθκϊν - εξθγείται ωσ μια προςπάκεια να τον εξευμενίςουν, ενϊ παράλλθλα ζδινε ςτουσ ναυτικοφσ τθν δυνατότθτα να ςυμμετζχουν ςτισ λατρευτικζσ τελετζσ. τα Ποςείδεα ςυμμετείχαν όλοι: άνδρεσ, γυναίκεσ, παιδιά, ελεφκεροι, ξζνοι και δοφλοι. Οι εορταςμοί ςυνοδεφονταν από ςυμπόςια και παιχνίδια, πικανόν για να διαςκεδάςουν τισ πιο μικρζσ, ςκοτεινζσ και κατακλιπτικζσ μζρεσ του χρόνου. Κατά τθ διάρκεια αυτϊν των γιορτϊν ςυνθκιηόταν να ανάβουν φωτιζσ, πρακτικι που ςυναντάται μζχρι τισ μζρεσ μασ τθν περίοδο του Δωδεκαιμερου. Πϊσ γιορτάηουμε τα Χριςτοφγεννα; Ποια ζκιμα ςου αρζςουν περιςςότερο και γιατί; Ανάβουμε φωτιζσ; Κατά τθ γνϊμθ ςου γιατί ςτολίηουμε δζντρα, ςπίτια και δρόμουσ με φωτάκια; 15

16 Θ αρχι του ζτουσ για τουσ αρχαίουσ Ζλλθνεσ τοποκετοφνταν το καλοκαίρι, με τθ νζα ςελινθ πριν το κερινό θλιοςτάςιο. Σα Κρόνια ιταν αργία για τουσ δοφλουσ, θ μοναδικι μζρα του χρόνου που τουσ επιτρεπόταν να δειπνιςουν μαηί με τουσ κυρίουσ τουσ. Ο Δθμοςκζνθσ ςτθ δίκθ του αναφζρει "ήταν Κρόνια και γι' αυτό η Βουλή δεν είχε ςυνζλθει", πράγμα που μασ επιτρζπει να υποκζτουμε ότι τθν πρϊτθ μζρα του χρόνου δεν ρυκμίηονταν ηθτιματα τθσ πόλθσ. Δεν ζχουμε όμωσ ενδείξεισ ότι αντάλλαηαν ευχζσ ι ότι υποδζχονταν το νζο ζτοσ με γιορτζσ, είτε κρθςκευτικζσ είτε κοςμικζσ. Οι ςτίχοι που ςυνόδευαν τθν Ειρεςιϊνη, τραγουδιςμζνοι από παιδικζσ φωνζσ, κυμίηουν τα ςθμερινά κάλαντα. Θ λζξθ κάλαντα προζρχεται από τθν λατινικι λζξθ καλζνδεσ που ςθμαίνει πρωτομθνιά. Θ λζξθ καλζνδεσ προζρχεται από τθν αρχαία ελλθνικι λζξθ καλϊ. Οι ανϊτεροι κρθςκευτικοί άρχοντεσ των Ρωμαίων (ποντίφικεσ) κεωροφνταν γζφυρεσ μεταξφ κεϊν και ανκρϊπων και ιταν αυτοί που «καλοφςαν» τθ νζα ςελινθ και όριηαν τουσ μινεσ. Κάποιεσ από τισ πρϊτεσ μζρεσ κάκε μινα ιταν εργάςιμεσ, ενϊ άλλεσ ιταν αφιερωμζνεσ ςε κρθςκευτικζσ γιορτζσ. Περίφθμεσ ιταν οι καλζνδεσ του Λανουαρίου. αυτζσ τιμϊμενοσ κεόσ ιταν ο Λανόσ (που ζδωςε και το όνομά του ςτον μινα Λανουάριο) και γιορτάηονταν ο ερχομόσ του νζου ζτουσ ςφμφωνα με το ρωμαϊκό θμερολόγιο. Μακεδονίτικα Κάλαντα Χριςτοφγεννα, Πρωτοφγεννα τϊρα Χριςτόσ γιννιζτι Γιννιζτι και βαφτίηιτι ςτουσ ουρανοφσ απάνου οφλοι οι Αγγζλοι χαίρουντι κι οφλοι δοξολογιοφντι και τα δαιμόνια ςκάηουνε και ςκάηουν και πλαντάηουν ςε τοφτο το ςπίτι που ρκαμε με μάρμαρου ςτρωμζνου 16

17 Ποια κάλαντα λεσ; Σί ςου δίνουν όταν γυρνάσ ςτα ςπίτια;

18 Οι φωτιζσ, τα κάλαντα και τα καράβια των Χριςτουγζννων ρωμαϊκό λυχνάρι με μορφι καραβιοφ, Κνίδοσ, μχ, Βρετανικό Μουςείο Σα λυχνάρια με τθν μορφι καραβιοφ, πικανόν κατάλοιπο αιγυπτιακϊν τελετουργιϊν, γίνονται ιδιαίτερα δθμοφιλι ςτα ρωμαϊκά χρόνια. Μζχρι τισ μζρεσ μασ το ςτολιςμζνο καράβι αποτελεί ςε πολλζσ περιοχζσ τθσ Ελλάδασ αναπόςπαςτο κομμάτι των Χριςτουγζννων. ρωμαϊκό λυχνάρι με μορφι καραβιοφ, Ακινα 1οσ - 2οσ αι μχ, Αρχαιολογικό Μουςείο Κεραμεικοφ Φωτιζσ, κάλαντα, δζντρα και καράβια ςυνκζτουν μια γιορτινι ατμόςφαιρα που προςπακεί να γεμίςει με φωσ, χρϊμα, ηεςταςιά, μουςικζσ και γεφςεισ τισ πιο ςκοτεινζσ, κρφεσ και μικρζσ μζρεσ του χρόνου. Ρϊτα τουσ μεγαλφτεροφσ ςου πϊσ γιόρταηαν τα Χριςτοφγεννα. Ποια κάλαντα ζλεγαν; τόλιηαν δζντρο ι καράβι, και πϊσ; Αντάλλαηαν δϊρα; 18

19 Για τισ ανάγκεσ αυτοφ του εορταςτικοφ εκπαιδευτικοφ προγράμματοσ ςχεδιάςτθκαν και εκτυπϊκθκαν εκπαιδευτικά φυλλάδια. Για το εργαςτιρι αναβίωςθσ του εκίμου τθσ ειρεςιϊνθσ χρθςιμοποιικθκαν κλαδιά ελιάσ και δάφνθσ, λευκά και κόκκινα νιματα, ακατζργαςτο μαλλί και ςτολίδια φτιαγμζνα από φροφτα και ξθροφσ καρποφσ. 19

20 για τθν Χριςτουγεννιάτικθ γιορτι ςτο Μουςείο Βαςιλικϊν Σάφων ςτισ Αιγζσ ςυνεργάςτθκαν: αρχαιολογικζσ πλθροφορίεσ τζργιοσ Λιοφλιασ, αρχαιολόγοσ ςχεδιαςμόσ αφίςασ Ιεοπίςτθ Κουτόβα, υπεφκυνθ θλεκτρονικϊν υπολογιςτϊν κλαδιά ελιάσ και δάφνθσ Γιϊργοσ Κωνςταντινόπουλοσ, εργατοτεχνίτθσ φωτογράφθςθ και βιντεοςκόπθςθ Δθμιτρθσ Παπποφδασ, αρχαιολόγοσ υπεφκυνοσ πολυμζςων ςχεδιαςμόσ οργάνωςθ εμψφχωςθ εκπαιδευτικοφ προγράμματοσ ςχεδιαςμόσ εκτφπωςθ εκπαιδευτικϊν φυλλαδίων υλικά εργαςτθρίου καταςκευισ χειροποίθτων ςτολιδιϊν Φϊτω Παπαργυροφδθ, μουςειοπαιδαγωγόσ μουςειολόγοσ και ςυμμετείχαν: οι μακθτζσ και οι μακιτριεσ του Δθμοτικοφ χολείου Βεργίνασ 20