ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ Ι. Εργαστηριακή άσκηση: Εξάποδα

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Πατρών Τμήμα Βιολογίας Τομέας Βιολογίας Ζώων ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ Ι Εργαστηριακή άσκηση: Εξάποδα Επιμέλεια: Σίνος Γκιώκας Πάτρα

2 ΕΞΑΠΟΔΑ ΠΡΑΚΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΤΑΞΕΩΝ ΤΩΝ ΕΞΑΠΟΔΩΝ ΥΠΕΡΟΜΟΤΑΞΙΑ ΕΞΑΠΟΔΑ Κύριο χαρακτηριστικό τους τα 3 ζευγάρια πόδια. ΕΝΔΟΓΝΑΘΑ Δεν έχουν σε κανένα τους στάδιο φτερά και τα στοματικά τους εξαρτήματα δεν είναι εμφανή. Τάξη Κολλέμβολα Έχουν μέγεθος μέχρι 5mm, κεραίες με 4-6 τμήματα και συνήθως φέρουν έμβολο κάτω από την κοιλιά τους. Τάξη Πρώτουρα Χωρίς κεραίες, μάτια και νημάτια στο τέλος της κοιλιάς. Το πρώτο ζεύγος ποδιών έχει πρόσθια κατεύθυνση. Τάξη Δίπλουρα Έχουν επιμήκεις κεραίες, δεν έχουν μάτια και η κοιλιά καταλήγει σε δύο νημάτια. ΟΜΟΤΑΞΙΑ ΕΝΤΟΜΑ (ΕΞΩΓΝΑΘΑ) Έχουν εξωτερικά εμφανή στοματικά εξαρτήματα. Φέρουν στο θώρακα 2 ζεύγη φτερών που άλλοτε είναι καλά αναπτυγμένα, άλλοτε υποπλασμένα ενώ άλλοτε, πρωτογενώς (απτερυγωτά) ή δευτερογενώς (πτερυγωτά) λείπουν. Η κοιλιά τους έχει εξαρτήματα μόνο στο τελευταίο μεταμερές. ΑΠΤΕΡΥΓΩΤΑ Τάξη Αρχαιόγναθα Μεγάλα μάτια, τρία νημάτια (2 κοντά, 1μεσαίο μακρύ) στο τέλος της κοιλιάς. Τάξη Ζυγέντομα (Θυσάνουρα) Μικρά ή απόντα μάτια, μακριές κεραίες και τρία νημάτια στο τέλος της κοιλιάς. Κοινές μορφές: ψαράκια ΠΤΕΡΥΓΩΤΑ Διαίρεση ΠΑΛΑΙΟΠΤΕΡΑ Τα φτερά τους δεν διπλώνουν και δεν έχουν εκτεταμένη νεύρωση Τάξη Οδοντόγναθα Έχουν μεγάλα σύνθετα μάτια. Η κοιλιά είναι επιμήκης. Υπάρχουν 2 ζευγάρια όμοια φτερά, χρωματιστά ή διαφανή. Όταν είναι διαφανή έχουν σκουρόχρωμες κηλίδες στα άκρα τους. Κοινές μορφές: λιβελούλες, ελικοπτεράκια. Τάξη Εφημερόπτερα Έχουν δύο ζευγάρια μεγάλα άνισα φτερά που όταν κάθονται παραμένουν όρθια. Η κοιλιά τους καταλήγει σε 2 ή 3 μακριά νημάτια. 2

3 Διαίρεση ΝΕΟΠΤΕΡΑ Τα φτερά τους διπλώνουν Υποδιαίρεση ΟΡΘΟΠΤΕΡΟΕΙΔΗ Τάξη Ορθόπτερα Το τρίτο ζευγάρι των ποδιών τους είναι πολύ μεγαλύτερο και δυνατό από τα υπόλοιπα. Κοινές μορφές: ακρίδες, γρύλοι, τριζόνια. Τάξη Δικτυόπτερα Υπόταξη Βλαττοειδή Έχουν μακριές κεραίες που κατευθύνονται προς τα πίσω. Ραχιαία ο θώρακας καλύπτει την κεφαλή. Κοινές μορφές: κατσαρίδες. Υπόταξη Μαντοειδή Έχουν επίμηκες σώμα. Το πρώτο ζευγάρι πόδια κατευθύνεται προς τα εμπρός. Η κεφαλή είναι ευδιάκριτη, ξεχωρίζει από το υπόλοιπο σώμα. Κοινές μορφές: αλογάκι της Παναγίας. Τάξη Δερμάπτερα Έχουν αναπτυγμένα εξαρτήματα, σαν ψαλίδα, στο πίσω μέρος της κοιλιάς. Κοινές μορφές: ψαλίδα. Τάξη Ισόπτερα Ο θώρακας και η κοιλιά δεν ξεχωρίζουν. Οι εργάτες και στρατιώτες είναι τυφλοί και λευκοί. Τα γονιμοποιούμενα άτομα έχουν 2 ζευγάρια ίσα φτερά και είναι συνήθως μαύρα. Κοινές μορφές: τερμίτες. Τάξη Εμβιόπτερα Μικρό έως μέτριο μέγεθος, με χρώμα σώματος καφέ. Τα αρσενικά με ή χωρίς φτερά, ενώ τα θηλυκά είναι πάντα άπτερα. Φέρουν δηκτικά στοματικά εξαρτήματα ενώ οι ταρσοί του 1ου ζευγαριού των ποδιών είναι διογκωμένοι. Στο τέλος της κοιλιάς φέρουν 1 ζευγάρι κοντών κέρκων. Τάξη Πλεκόπτερα Πίσω φτερά ευρύτερα από τα μπροστινά. Παρουσία κέρκων Τάξη Φασμίδια Σώμα μακρύ κυλινδρικό. Φτερά υποπλασμένα ή απόντα. Μακριές κεραίες. Υποδιαίρεση ΗΜΙΠΤΕΡΟΕΙΔΗ Τάξη Ημίπτερα Υπόταξη Ετερόπτερα: Έχουν ένα τριγωνικό σχηματισμό πίσω από τον θώρακα. Όταν κάθονται, τα φτερά τους σχηματίζουν Χ. Κοινές μορφές: βρωμούσες, κοριοί, νεροσκορπιοί, υδροβάτες. Υπόταξη Ομόπτερα: Όταν κάθονται τα φτερά τοποθετούνται σε γωνία σαν στέγη σπιτιού με κεραμίδια. Κοινές μορφές: αφίδες, τζιτζίκια Τάξη Φθειράπτερα (Ανόπλουρα + Μαλλοφάγα) Έχουν πιεσμένο σώμα χωρίς φτερά. Τα πόδια καταλήγουν σε γαμψά δυνατά νύχια. Κοινές μορφές: ψείρες. Τάξη Θυσανόπτερα Φτερά μακριά, στενά, με μακριές τρίχες στα κράσπεδα τους. Μήκος μικρότερο από 5 χιλιοστά Τάξη Ψωκόπτερα (ή Ψωχόπτερα) Μικρό μέγεθος (κάτω από 6mm). Το κεφάλι, που είναι σχετικά μεγάλο σε σχέση με το σώμα, φέρει δηκτικά στοματικά εξαρτήματα, νηματοειδείς μακριές κεραίες και σύνθετα μάτια σχετικά μεγάλα. Ο θώρακας είναι καλά αναπτυγμένος με ή χωρίς φτερά. 3

4 Υποδιαίρεση ΕΝΔΟΠΤΕΡΥΓΩΤΑ (ΟΛΟΜΕΤΑΒΟΛΑ) Τάξη Κολεόπτερα Το πρώτο ζευγάρι των φτερών είναι σκληρό και κυρτό. Καλύπτει την κοιλιά και το δεύτερο ζευγάρι φτερών, που είναι μαλακά. Κοινές μορφές: σκαθάρια, χρυσόμυγες, πασχαλίτσες, πυγολαμπίδες. Τάξη Νευρόπτερα Έχουν φτερά μεγάλα διαφανή χωρίς σκουρόχρωμες κηλίδες στα άκρα τους. Κοινές μορφές: χρύσοπες, μυρμηκολέοντες Τάξη Υμενόπτερα Έχουν 2 ζευγάρια άνισα φτερά. Η κοιλιά ξεχωρίζει με έντονη περίσφιξη από τον θώρακα. Κοινές μορφές: μέλισσες, μυρμήγκια, σφήκες Τάξη Τριχόπτερα Τα ώριμα άτομα έχουν φτερά που καλύπτονται με τριχίδια. Οι προνύμφες ζουν μέσα σε συμφυροματοπαγείς σωλήνες. Τάξη Λεπιδόπτερα Έχουν 2 ζεύγη καλά αναπτυγμένα άνισα φτερά που καλύπτονται με λέπια. Κοινές μορφές: πεταλούδες, νυχτοπεταλούδες, μεταξοσκώληκες. Τάξη Δίπτερα Έχουν ένα ζευγάρι καλά αναπτυγμένα φτερά. Το δεύτερο έχει υποπλαστεί σε αλτήρες. Κοινές μορφές: μύγες, κουνούπια, σκνίπες, φρουτόμυγες, αλογόμυγες, ταβάνια. Τάξη Σιφωνάπτερα Έχουν πιεσμένο πλευρικά σώμα, δεν έχουν φτερά και το τρίτο ζευγάρι πόδια είναι μεγαλύτερο από τα υπόλοιπα. Κοινές μορφές: ψύλλοι. Τάξη Μηκόπτερα Επιμηκυσμένο κεφάλι με λεπτά μασητικά στοματικά εξαρτήματα. Παρόμοια στενόμακρα μπροστινά και πίσω φτερά. Σε ηρεμία οι πτέρυγες παραμένουν πάνω από την κοιλιά σαν στέγη. Σε μερικά είδη τα εξωτερικά γεννητικά όργανα των αρσενικών σχηματίζουν ένα συλληπτήριο όργανο σαν «ουρά σκορπιού». 4

5 ΚΕΦΑΛΗ ΘΩΡΑΚΑΣ ΚΟΙΛΙΑ κεραίες σύνθετος κορυφή πρόσθια πτέρυγα οπίσθια πτέρυγα κέρκος οφθαλμίδια ωαποθέτης μέτωπο επιστόμιο άνω χείλος παρειά κνήμη άνω γνάθος κάτω χείλος ισχίο τροχαντήρας μηρός κνήμη ταρσός τύμπαν στίγματα όνυχε αρόλιο ταρσός Ακρίδα : Πλευρική όψη κορυφή οφθαλμίδια σύνθετο παρειά ΑΝΩ ΧΕΙΛΟΣ μέτωπο επιστόμιο άνω χείλος χειλική άνω γνάθος κάτω χείλος γναθική γόμφος εξωτ. λοβός στέλεχος εσωτ. λοβός ΥΠΟΦΑΡΥΓΓΑΣ υποσιαγόνιο ΚΑΤΩ ΧΕΙΛΟΣ σιαγόνιο γλώσσα ΑΝΩ ΓΝΑΘΟΣ ΚΑΤΩ ΓΝΑΘΟΣ Ακρίδα : Κεφαλή και στοματικά εξαρτήματα 5

6 ΚΕΦΑΛΙΑ ΕΝΤΟΜΩΝ σύνθετος σύνθετος χειλική γναθική προβοσκίδα ( ) γναθική Κεφάλι πεταλούδας άνω χείλοςεπιφάρυγγας οφθαλμίδιο σύνθετος υποφάρυγγας κάτω χείλος άνω γνάθος χειλάριο Κεφάλι κουνουπιού ρύγχος γναθική άνω χείλος χειλάριο οφθαλμίδιο σύνθετος Κεφάλι οικιακής μύγας κλυπεός άνω χείλος επιφάρυγγας άνω γνάθος χειλικές προσακτρίδες κάτω χείλος (γλώσσα) χειλάριο 6 Κεφάλι μέλισσας

7 Δίπλουρα Θυσάνουρα Πρώτουρα Αρχαιόγναθα Κολλέμβολα Μαλλοφάγα Ισόπτερα 7

8 Ephemeroptera Blattaria Plecoptera Dermaptera Odonata Orthoptera Homoptera Heteroptera Anoplura Thysanoptera Strepsiptera Neuroptera Coleoptera Hymenoptera Diptera Lepidoptera Siphonaptera 8

9 Μηκόπτερα Στρεψίπτερα Εμβιόπτερα Ψωκόπτερα Τριχόπτερα 9