THE ALBA Social Responsibility Series Μάρτιος 13, 2013 Ομιλία κ. Κ. Μπακούρη

Transcript

1 Κύριε Πρύτανη, Κυρίες και Κύριοι, THE ALBA Social Responsibility Series Μάρτιος 13, 2013 Ομιλία κ. Κ. Μπακούρη Θα ήθελα κατ αρχάς να ευχαριστήσω το ALBA και τους διοργανωτές αυτής της σημαντικής εκδήλωσης, για την τιμητική πρόσκληση να απευθυνθώ σε ένα καταξιωμένο ακροατήριο και για ένα τόσο επίκαιρο θέμα. Στην δική μου ομιλία θα επικεντρωθώ σε σημαντικά θέματα των επιχειρήσεων που άπτονται άμεσα ή έμμεσα με την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη ώστε με αυτό τον τρόπο να σας πείσω για την αναγκαιότητα της καθολικής καθιέρωσης στρατηγικής εταιρικής υπευθυνότητας. Στην αρχή θα προσπαθήσω να απορρίψω κάποιους μύθους και στη συνέχεια θα καλύψω κρίσιμα θέματα όπως η κρίση εμπιστοσύνης, στρατηγικές επιλογές, ρίσκα και οφέλη κ.λ.π. Πρώτος μύθος: η αποστολή της επιχείρησης Πολλά έχουν λεχθεί διαχρονικά για την αποστολή της επιχείρησης. Για μια μεγάλη περίοδο, κυριάρχησε η θέση της σχολής του Πανεπιστημίου του Chicago και συγκεκριμένα του καθηγητή κου Milton Friedman που διατεινόταν ότι η μοναδική κοινωνική ευθύνη μιας επιχείρησης είναι η μεγιστοποίηση των κερδών της. Το ερώτημα που τίθεται είναι: μπορεί μια επιχείρηση να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της σε μακροχρόνια βάση αγνοώντας τις ανάγκες των συμμετόχων; Το αμφισβητώ. Η μεγιστοποίηση κερδοφορίας μπορεί 1

2 να εξασφαλισθεί διαχρονικά μόνο όταν η επιχείρηση έχει υιοθετήσει στρατηγικές Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Να τονίσω επίσης, ότι ούτε οι επιχειρήσεις ούτε οι άνθρωποι μπορούν να ευημερούν σε «άρρωστες» κοινωνίες γεμάτες αναταραχές και ανισότητες. Οι επιχειρήσεις που αποζητούν την κερδοφορία συμβάλλουν ώστε η κοινωνία στην οποία δραστηριοποιούνται να είναι οικονομικά και ηθικά υγιής και το κάνουν γιατί συμφέρει όλους. Ας μην ξεχνάμε και την παραίνεση του Ανταμ Σμίθ προς τις επιχειρήσεις, που τη διατύπωσε το 1891 στο βιβλίο του «Ο Πλούτος των Εθνών» (The Wealth of Nations) όπου είπε ότι ο ρόλος των εταιρειών είναι «η μεγιστοποίηση του κέρδους μακροπρόθεσμα» (to maximize profit in the long run). Η βίαιη κρίση έκανε τον ιδιωτικό τομέα να συνειδητοποιήσει με οδυνηρό τρόπο πως πάνω από όλα πρέπει να χτίζει σταθερότητα και μακροχρόνια βιωσιμότητα. Βέβαια υπήρχαν και υπάρχουν ακόμη επιχειρήσεις που επιδίδονται σε βραχυπρόθεσμες στρατηγικές κερδοσκοπικού χαρακτήρα (δεν πληρώνουν τις ασφαλιστικές εισφορές των υπαλλήλων, δεν τηρούν τις προδιαγραφές των προϊόντων, δεν σέβονται το περιβάλλον, δεν εκδίδουν αποδείξεις και μπορεί να μην αποδίδουν και το ΦΠΑ). Είμαι σίγουρος πως όλοι συμφωνούμε ότι η μεγιστοποίηση των κερδών με αυτές τις πρακτικές δεν είναι η ενδεδειγμένη. Μακροχρόνια μεγιστοποίηση κερδών επομένως προϋποθέτει ότι όλοι εκείνοι που εμπλέκονται, οι μέτοχοι με τα κεφάλαια, οι υπάλληλοι με την εργασία, η τοπική κοινωνία με τις υποδομές, οι πελάτες με τις παραγγελίες, οι προμηθευτές με τις πρώτες ύλες, το κράτος με τις απαραίτητες υπηρεσίες συνεργάζονται σε αρμονία. 2

3 Δεύτερος μύθος: Ποιος παράγει το πλούτο αποτελεσματικά Μέχρι το τέλος του περασμένου αιώνα το κράτος έπαιξε πρωταρχικό ρόλο στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών για ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας κυρίως των χωρών με κομμουνιστικό καθεστώς και όχι μόνο. Η χώρα μας, μη κομμουνιστική, ήταν σε αυτή την κατηγορία. Οι περισσότερες ΔΕΚΟ ήταν και είναι ακόμη ζημιογόνες. Η αποτελεσματικότητα όμως ήταν επιεικώς ελλειμματική με αποτέλεσμα την κατάρρευση αυτού του οικονομικού μοντέλου και ταυτόχρονα την ανάδειξη του ιδιωτικού τομέα ως τον πιο αποτελεσματικό φορέα παραγωγής πλούτου. Ακόμη και η κομμουνιστική Κίνα επιτρέπει στον ιδιωτικό τομέα να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Το ερώτημα εδώ που τίθεται είναι γιατί απέτυχαν τα ολοκληρωτικά μοντέλα; Και δεν προτείνω να κάνουμε φιλοσοφική και πολιτική συζήτηση. Η δική μου πρακτική απάντηση είναι διότι οι περισσότεροι συμμέτοχοι στην παραγωγή πλούτου αγνοήθηκαν και ως εκ τούτου ο κεντρικός σχεδιασμός αδυνατούσε να προβλέψει τις ανάγκες της κοινωνίας. Τρίτος μύθος: Οι πρακτικές των επιχειρήσεων: Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα Πολλοί επιχειρηματίες «δικαιολογούν» τις άνομες πρακτικές και τη διαφθορά, ως αποδοτικό μέσο ανάπτυξης των εταιρειών τους. Μια έρευνα της Ernst and Young επιβεβαιώνει αυτή την αντίληψη αφού αναφέρει ότι ένας στους πέντε εργαζόμενος σε ιδιωτικές επιχειρήσεις διεθνώς θεωρεί τη δωροδοκία αποδεκτή μέθοδο προκειμένου η εταιρεία στην οποία εργάζεται να εξασφαλίσει ή να διατηρήσει μια επιχειρηματική δραστηριότητα. Ακόμα ένας μύθος. Σε άλλη μελέτη 3

4 που δημοσίευσε η Παγκόσμια Τράπεζα, αναφέρεται ότι εταιρείες που δωροδοκούν, στην πραγματικότητα καταναλώνουν πολύτιμο χρόνο και κόστος. Με την προοπτική της δωροδοκίας, οι γραφειοκράτες έχουν ένα επί πλέον κίνητρο να κωλυσιεργούν και να ερμηνεύουν τους κανονισμούς κατά το δοκούν. Η έρευνα επίσης ανακαλύπτει ότι εταιρείες που δωροδοκούν, δανείζονται με ακριβότερους όρους, πέραν από τις καταστροφικές συνέπειες όταν αποκαλύπτονται οι διεφθαρμένες πρακτικές τους. Παρόλο που φαίνεται αναγκαίο να ενεργείς στη Ρώμη ως Ρωμαίος, ο Philip Nichols του Wharton School διατείνεται ότι και το αντίθετο είναι δυνατό. Αναφέρει συγκεκριμένα παραδείγματα μεγάλων εταιρειών της Δύσης που προκόβουν στις αναδυόμενες αγορές χωρίς να λερώνουν τα χέρια τους, όπως η Reebok, η Google και η Novodisk. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η περίπτωση της γνωστής Σουηδικής εταιρείας ΙΚΕΑ που έχει καταβάλει μεγάλες προσπάθειες να αντισταθεί στη διαφθορά που ελλοχεύει στη Ρωσία, απειλώντας με την εγκατάλειψη της επένδυσης, απολύοντας διευθυντικά στελέχη που δωροδοκούσαν και αγοράζοντας γεννήτριες για να ξεπεράσουν τους εκβιασμούς των υπευθύνων για την σύνδεση του ρεύματος. Ο Nichols διατείνεται ακόμα ότι είναι παραπλανητικό να πιστεύουμε ότι κάποιες χώρες είναι απόλυτα διεφθαρμένες. Η ευθύνη των εταιρειών πρέπει να είναι η ενθάρρυνση των ολίγων τίμιων και η προαγωγή της τήρησης των κανόνων και όχι η καλλιέργεια των κακών συνηθειών από τους ασυνείδητους παίκτες. Με λίγα λόγια απαιτείται Εταιρική Κοινωνική Υπευθυνότητα. Κρίση εμπιστοσύνης στην επιχειρηματική κοινότητα Η κρίση που βιώνουμε αποτελεί μια καλή ευκαιρία για να εξετάσουμε τη σχέση ανάμεσα στη διαφάνεια και την εταιρική υπευθυνότητα. Σε 4

5 αυτές τις ιστορικές συγκυρίες, η οικονομική ευημερία και η πολιτική σταθερότητα της κάθε κοινότητας εξαρτώνται όλο και περισσότερο από τις επιχειρηματικές και οικονομικές δραστηριότητες. Ο ιδιωτικός τομέας αποτελεί έναν ζωτικό, πρωταγωνιστικό και συνεχώς διευρυνόμενο παράγοντα που συμβάλλει στη βελτίωση της ευημερίας των πολιτών. Η δυσπιστία όμως και η έλλειψη εμπιστοσύνης τόσο του επενδυτικού κοινού όσο και των απλών πολιτών για τον ρόλο που διαδραματίζουν οι επιχειρήσεις στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, είναι έκδηλες με πολλούς τρόπους. Στη χώρα μας συμβαίνει κάτι ακόμα χειρότερο. Η επιχειρηματικότητα και το κέρδος (μερικές φορές με ευθύνη των επιχειρήσεων) έχουν δαιμονοποιηθεί και βρίσκονται σε συνεχή αμφισβήτηση. Χρειάζονται επομένως έμπρακτες αποδείξεις ότι πράγματι οι επιχειρήσεις εξασφαλίζουν την οικονομική και κοινωνική ευημερία. Μόνο η παραγωγή πλούτου μπορεί να δώσει την δυνατότητα στους πολίτες να βελτιώσουν το επίπεδο ζωής τους. Οι διεφθαρμένες πρακτικές όμως των εταιρειών θέτουν σε κίνδυνο την ακύρωση της «κοινωνικής άδειας» να δραστηριοποιούνται, αφού η νομιμότητά τους αμφισβητείται και η εμπιστοσύνη προς αυτές κλονίζεται. Όταν η διαφθορά επιτρέπει στις εταιρείες και στους συνεργάτες της να αδιαφορούν για την εφαρμογή των νόμων, των εταιρικών κανόνων και των εσωτερικών διαδικασιών, τότε τα παραγόμενα αγαθά και οι υπηρεσίες ενδέχεται να γίνουν επικίνδυνα για το κοινωνικό σύνολο. Μπορεί να οδηγήσουν στην εκμετάλλευση της εργασίας και στην καταστροφή τους περιβάλλοντος. Όλα τα παραπάνω οδεύουν με μαθηματική ακρίβεια στη μείωση της ανταγωνιστικότητας, στην αναστολή της ανάπτυξης και τέλος στη 5

6 διάβρωση των ίδιων των δημοκρατικών θεσμών. Μήπως αυτά έχουν σχέση με την κρίση που βιώνουμε; Επομένως, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι η διαφθορά έλαβε ανησυχητικές διαστάσεις, έχοντας επεκταθεί στον δημόσιο τομέα, στους ελεύθερους επαγγελματίες και στον ιδιωτικό τομέα. Η διαφθορά στον ιδιωτικό τομέα παίρνει πολλές μορφές ανάμεσά τους δωροδοκία, ανάρμοστη επιρροή, απάτη, ξέπλυμα μαύρου χρήματος και συνεργία. Στην πρόσφατη Έκθεση Αξιολόγησης του Εθνικού Συστήματος Ακεραιότητας της Διεθνούς Διαφάνειας- Ελλάδος, ο επιχειρηματικός τομέας εμφανίζεται ο «τελευταίος των τελευταίων» θεσμών της ελληνικής κοινωνίας ως προς τη θωράκιση έναντι της διαφθοράς. Εντοπίζεται έλλειμμα διαφάνειας για τις μηεισηγμένες, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, το οποίο με την βοήθεια της γραφειοκρατίας και της πολυνομίας αφήνει αρκετά παράθυρα στη διαφθορά να παρεισφρήσει, με τη μορφή της φοροδιαφυγής, του γρηγορόσημου, της αθέμιτης συναλλαγής με το δημόσιο κ.λ.π. Οι μεγάλες, συνήθως πολυεθνικές επιχειρήσεις, επιχειρούν να απαντήσουν στις νέες προκλήσεις με την Εταιρική Διακυβέρνηση και την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη. Οι όροι αυτοί άρχισαν δειλά δειλά να μπαίνουν στο λεξιλόγιό μας προς το τέλος τους περασμένου αιώνα, με στόχο να ληφθούν υπόψη οι επιπτώσεις της δραστηριότητας των επιχειρήσεων σε πελάτες, προμηθευτές, εργαζόμενους, μετόχους και τοπικές κοινωνίες (εταίροι που προσδιορίζονται συλλογικά ως συμμέτοχοι «stakeholders») καθώς και στο κοινωνικό σύνολο γενικότερα και στο περιβάλλον. Με αυτό το μοντέλο εταιρικής κουλτούρας, οι επιχειρήσεις προσπαθούν να προσαρμοστούν στο νέο διεθνές τοπίο που διαμορφώνεται. 6

7 ΕΚΕ: Στρατηγική Επιλογή Η ιδιωτική πρωτοβουλία οφείλει να αναβαθμίσει τον ρόλο της και να επεκτείνει τις δραστηριότητές της. Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη είναι μονόδρομος. Σε μια όμως αξιολόγηση εκθέσεων για τις δράσεις της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης ελληνικών εταιρειών από το Πανεπιστήμιο του Αιγαίου, το 67% των εταιρειών εξετάζουν τους κινδύνους διαφθοράς και μόνο το 38% αναφέρουν ενέργειες για την αντιμετώπισή της. Ακόμα χειρότερα μόνο μια επαναλαμβάνω μόνο μια καλύπτει θέματα Εταιρικής Ηθικής!! Θέλω να πιστεύω ότι πρόσφατες αξιολογήσεις να δείχνουν καλύτερα αποτελέσματα. Ο άμεσος στόχος και της ελληνικής επιχειρηματικής κοινότητας δεν μπορεί παρά να είναι η εμπέδωση της διαφάνειας, του μεγάλου εχθρού της διαφθοράς. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να διαμορφώσουμε και να προωθήσουμε μια αποτελεσματική εταιρική υπευθυνότητα που με τη σειρά της θα συμβάλλει στην έξοδο της χώρας μας από την κρίση που ζούμε. Η έννοια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης όμως θα αποτύχει αν χρησιμοποιηθεί ως επικοινωνιακό εργαλείο και δεν θα διασφαλίσει την υποχρέωση της ενημέρωσης και της διαφάνειας. Αποτελεί κοινή, και ίσως προφανή, παραδοχή ότι προκειμένου να αναλάβει μια επιχείρηση ευθύνες για τον αντίκτυπο της δράσης της στο πλαίσια της κοινωνίας, πρέπει πρώτα απ όλα να είναι έτοιμη να «δώσει αναφορά» για τη δραστηριότητά της. Αυτή η «κοινωνική λογοδοσία» (social accountability) για τις επιπτώσεις των οικονομικών δράσεων της εταιρείας στο περιβάλλον και στην τοπική κοινωνία όπου δραστηριοποιείται, είναι ίσως η σημαντική συνιστώσα της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Οι επιχειρήσεις μπορούν να πετύχουν μόνο 7

8 μέσα σε κοινωνίες που επιτυγχάνουν και όχι σε κοινωνίες που βρίσκονται σε κρίση. Υπάρχουν όμως ακόμη πολλά να γίνουν, από την πλευρά του επιχειρηματικού κόσμου: πέρα από τους κώδικες γενικών αρχών εταιρικής διακυβέρνησης που έχουν υιοθετηθεί, υπάρχει επιτακτική ανάγκη για κλαδικούς αλλά και εταιρικούς κώδικες που να περιλαμβάνουν κανόνες τόσο σε επίπεδο επιχείρησης όσο και σε επίπεδο ατομικής συμπεριφοράς. Εξάλλου, μόνο 82 ελληνικές επιχειρήσεις έχουν υιοθετήσει το Οικουμενικό Σύμφωνο των Ηνωμένων Εθνών που περιλαμβάνει διεθνώς αποδεκτές αρχές. Ειδικότερα, η ενίσχυση της πληροφόρησης και η δημοσιοποίηση των αρχών λειτουργίας καθώς και η ενεργοποίηση σε θέματα ΕΚΕ, θα οδηγήσουν τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην οικοδόμηση ενός κοινωνικού προφίλ, αναπτύσσοντας μια νέα μορφή επιχειρηματικής αντίληψης και φιλοσοφίας. Θα ήθελα να προσθέσω ότι εάν οι επιχειρήσεις δεν υιοθετήσουν στρατηγική ΕΚΕ, ο κίνδυνος ελλοχεύει να επιβληθούν κάποια στιγμή από τις αρχές. Οφέλη συμμόρφωσης και ρίσκα μη συμμόρφωσης Τα οφέλη αλλά και τα ρίσκα της μη συμμόρφωσης σε στρατηγική εταιρικής υπευθυνότητας είναι πάμπολλα. Θα αρχίσω από τα ρίσκα κυρίως για τις εταιρείες με εξωστρέφεια. Κίνδυνος να χαθούν πελάτες εάν δεν υπάρχει συμμόρφωση με το Global Compact του ΟΗΕ Το Νορβηγικό Fund δεν επενδύει σε διεφθαρμένες εταιρείες Πολλά Funds δεν επενδύουν σε μετοχές εταιρειών εάν δεν γνωρίζουν το περιβαλλοντικό αποτύπωμά τους 8

9 Τράπεζες δεν δανείζουν σε εταιρείες που δεν εφαρμόζουν στρατηγική εταιρικής υπευθυνότητας κ.λ.π. Τα οφέλη είναι επίσης σημαντικά στις εταιρείες που έχουν υιοθετήσει ΕΚΕ. Προσελκύουν τους πιο καταξιωμένους υπαλλήλους Καταναλωτές προτιμούν τα προϊόντα τους Έχουν την στήριξη της τοπικής κοινωνίας Ευκολότερη πρόσβαση στη ρευστότητα Μείωση γενικά των επιχειρηματικών κινδύνων Ανακεφαλαίωση Προκειμένου η ελληνική επιχειρηματική κοινότητα να πετύχει στην αποστολή της, αλλά και να πείσει την κοινωνία τόσο για τις προθέσεις της όσο και γα τα επιτεύγματά της, πρέπει να ανακτήσει τη δημόσια εικόνα της, κερδίζοντας εκ νέου την εμπιστοσύνη του κόσμου και να ενισχύσει την νομιμοποίηση της και τους δεσμούς με την κοινωνία. Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη αποτελεί το ιδανικό εργαλείο για την επίτευξη του σκοπού αυτού. Μέσα από προγράμματα ΕΚΕ, οι ιδιωτικές επιχειρήσεις μπορούν: Να διασφαλίσουν συνθήκες και διαδικασίες διαφάνειας στις συναλλαγές τους με τους πολίτες και το κράτος Να επικοινωνήσουν τις αξίες στους καταναλωτές και στην κοινωνία πολιτών Να σέβονται και να προστατεύουν το περιβάλλον 9

10 Να αποτελέσουν παράδειγμα προς μίμηση για τις δημόσιες επιχειρήσεις Να προωθήσουν την επίλυση επιμέρους προβλημάτων των τοπικών κοινωνιών Να συμβάλουν στην αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ελληνική αλλά και η παγκόσμια κοινωνία Είναι ενθαρρυντικό, διαβάζοντας την Καθημερινή της περασμένης Κυριακής, σχετικά με τα Ευρωπαϊκά βραβεία Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης γιατί θα αποτελέσουν την καλύτερη δυνατή ευκαιρία για να αναδειχθεί η πραγματική σημασία που έχει η ΕΚΕ στο σύγχρονο επιχειρείν αλλά κυρίως στην ελληνική πραγματικότητα. Από ότι κατάλαβα υπάρχει στήριξη του Υπουργείου Ανάπτυξης και της Βουλής των Ελλήνων. Έχει πάντως μεγάλη σημασία ότι η βράβευση καλλιεργεί τον υγιή ανταγωνισμό για μίμηση με αποτέλεσμα το χτίσιμο μιας νέα κουλτούρας υπευθυνότητας. Όσο για τα ειδικά θέματα που έθεσε η κυρία Πάστρα, είμαι σίγουρος ότι θα καλυφθούν επαρκώς από τους καταξιωμένους practitioners του πάνελ. Σας ευχαριστώ 10