ΔΕΑ στην MDCT: Διεθνής βιβλιογραφία και τα πρώτα στοιχεία από την Ελλάδα Γιώργος Σημαντηράκης Τμήμα Αδειών & Ελέγχων Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας www.eeae.gr
Εισαγωγή Διαγνωστικά Επίπεδα Αναφοράς 97/43/EURATOM: Τα ΔΕΑ αναφέρονται ως επίπεδα δόσης στις ιατρικές ακτινοδιαγνωστικές πράξεις, για εξετάσεις ομάδων ασθενών τυπικού μεγέθους ή τυπικών ομοιωμάτων. Τα επίπεδα αυτά δεν θα πρέπει να υπερβαίνονται κατά τις τυπικές διαδικασίες όταν εφαρμόζεται ορθή και κανονική πρακτική. Έχουν αποδειχθεί πολύτιμο εργαλείο στη διαδικασία της βελτιστοποίησης της ακτινοπροστασίας 2
Εισαγωγή ΔΕΑ στην αξονική τομογραφία Τα δοσιμετρικά μεγέθη τα οποία χρησιμοποιούνται για τον καθορισμό των ΔΕΑ είναι: CTDI w = 1/3 CTDI c + 2/3 CTDI p CTDI vol = CTDI w /pitch DLP = CTDI vol (range) 3
Καθορισμός ΔΕΑ Στην εποχή των μονοτομικών συστημάτων : Τα στοιχεία έκθεσης (kv, mas/τομή, FOV κλπ) ήταν καθορισμένα στα εγκατεστημένα στα συστήματα πρωτόκολλα εξέτασης. Ο υπολογισμός των δοσιμετρικών μεγεθών των ΔΕΑ για τις διάφορες εξετάσεις, μπορούσε να πραγματοποιηθεί με «κλασική» δοσιμετρία χρησιμοποιώντας τα στοιχεία έκθεσης για έναν «τυπικό ασθενή». Θέσπιση εθνικών ή διεθνών ΔΕΑ απαιτούσε τη συλλογή στοιχείων από αντιπροσωπευτικό δείγμα συστημάτων (αριθμητικά και γεωγραφικά). 4
Καθορισμός ΔΕΑ Ευρωπαϊκά ΔΕΑ (SSCT) European Commission. European Guidelines on Quality Criteria for Computed Tomography. EUR 16262 EN (Luxembourg: Official Publications of the European Communities) (2000). 5
Καθορισμός ΔΕΑ Στην εποχή των πολυτομικών συστημάτων : Έχουν δημιουργηθεί ερωτηματικά για την αξιοπιστία της «κλασικής» δοσιμετρίας, λόγω του μεγάλου εύρους της δέσμης*. Είναι πλέον κοινή πρακτική η χρήση της διαμόρφωσης των ma κατά τη διάρκεια της σάρωσης, ανάλογα με τα σωματομετρικά χαρακτηριστικά του εξεταζομένου. Όλα τα συστήματα πλέον παρέχουν πληροφορίες για τη δόση από τις διάφορες εξετάσεις (CTDI & DLP). *ΙΑΕΑ, Status of Computed Tomography Dosimetry for Wide Cone Beam Scanners, Human Health Report no. 5, Vienna, 2011 6
Καθορισμός ΔΕΑ Τα στοιχεία τα οποία παρέχονται από τα συστήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον καθορισμό των ΔΕΑ, αρκεί να είναι εξασφαλισμένη η αξιοπιστία τους. MSCT (2004), 2004 CT quality criteria. Results from a European Concerted Action on CT (FIGM-CT-2000-20078), published at http://www.msct.eu/ct_quality_criteria. htm 7
Η κατάσταση στην Ελλάδα Συνολικά λειτουργούν 372 αξονικοί τομογράφοι, εκ των οποίων σχεδόν το 1/3 είναι «παλαιάς τεχνολογίας». Για τον καθορισμό των εθνικών ΔΕΑ αποφασίστηκε να συλλεχθούν δεδομένα από το 25% των συστημάτων, με κατάλληλη γεωγραφική κατανομή. Τα δεδομένα από τα «παλαιά» συστήματα αποτελούνται από μετρήσεις δόσης (CTDI vol DLP) με κλασική δοσιμετρία (έχει ολοκληρωθεί το 17%). Για τα «καινούρια» συστήματα πραγματοποιήθηκε συλλογή δεδομένων κατά τη διάρκεια των ελέγχων της ΕΕΑΕ και από στοιχεία που απέστειλαν στην ΕΕΑΕ τα ιδρύματα και οι ακτινοφυσικοί (η διαδικασία ολοκληρώθηκε). 8
CTDI vol (mgy) Αποτελέσματα 90 CT Κρανίου (3rd quartile) 80 70 68 71 72 77 65 65 75 60 55 50 40 30 20 10 0 SSCT Greece MSCT Greece All Europe(1) MSCT Europe(1) SSCT UK(2) (cerebrum) MSCT UK(2) (cerebrum) All France(3) All Sweden(4) (1) MSCT (2004), 2004 CT quality criteria. Results from a European Concerted Action on CT (FIGM-CT- 2000-20078), published at http://www.msct.eu/ct_quality_criteria.htm. (2) Shrimpton PC, Hillier MC, Lewis MA, Dunn M. National survey of doses from CT in the UK: 2003. Br J Radiol 2006;79:968-80. (3) Roch P, Aubert B. French diagnostic reference levels in diagnostic radiology, computed tomography and nuclear medicine: 2004 2008 review, Radiat. Prot. Dosim. 154(1), 52-75 (2012). (4) Swedish Radiation Protection Authority. Regulations and general advice on diagnostic standard doses and reference levels within medical x-ray diagnostics. Stockholm: Swedish Radiation Protection Authority; 2002 9
CTDI vol (mgy) Αποτελέσματα 30 CT Άνω-κάτω κοιλίας (3rd quartile) 25 25 20 15 19 17 15 16 13 14 17 10 5 0 SSCT Greece MSCT Greece All Europe(1) MSCT Europe(1) SSCT UK(2) (cerebrum) 2 MSCT UK(2) (cerebrum) All France(3) All Sweden(4) (1) MSCT (2004), 2004 CT quality criteria. Results from a European Concerted Action on CT (FIGM-CT- 2000-20078), published at http://www.msct.eu/ct_quality_criteria.htm. (2) Shrimpton PC, Hillier MC, Lewis MA, Dunn M. National survey of doses from CT in the UK: 2003. Br J Radiol 2006;79:968-80. (3) Roch P, Aubert B. French diagnostic reference levels in diagnostic radiology, computed tomography and nuclear medicine: 2004 2008 review, Radiat. Prot. Dosim. 154(1), 52-75 (2012). (4) Swedish Radiation Protection Authority. Regulations and general advice on diagnostic standard doses and reference levels within medical x-ray diagnostics. Stockholm: Swedish Radiation Protection Authority; 2002 10
CTDI vol (mgy) Αποτελέσματα 20 18 18 CT Θώρακος (3rd quartile) 16 14 12 10 14 12 12 10 13 15 8 6 4 2 0 SSCT Greece MSCT Greece All Europe(1) MSCT Europe(1) SSCT UK(2) (cerebrum) 2 MSCT UK(2) (cerebrum) All France(3) (1) MSCT (2004), 2004 CT quality criteria. Results from a European Concerted Action on CT (FIGM-CT- 2000-20078), published at http://www.msct.eu/ct_quality_criteria.htm. (2) Shrimpton PC, Hillier MC, Lewis MA, Dunn M. National survey of doses from CT in the UK: 2003. Br J Radiol 2006;79:968-80. (3) Roch P, Aubert B. French diagnostic reference levels in diagnostic radiology, computed tomography and nuclear medicine: 2004 2008 review, Radiat. Prot. Dosim. 154(1), 52-75 (2012). 11
CTDI vol (mgy) CTDI vol (mgy) Αποτελέσματα 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 CT ΟΜΣΣ (3rd quartile) 45 34 34 SSCT Greece MSCT Greece All France(3) 60 50 CT Σπλαχνικού κρανίου (3rd quartile) 51 40 30 35 30 31 20 10 0 SSCT Greece MSCT Greece All Europe(1) MSCT Europe(1) 12
Συμπεράσματα από την έρευνα Τα δοσιμετρικά δεδομένα ορισμένων συστημάτων και για ορισμένες εξετάσεις απαιτούν περαιτέρω διερεύνηση (π.χ. εξετάσεις τραχήλου ). Υπάρχουν μεγάλες διακυμάνσεις στις δόσεις για την ίδια εξέταση, ακόμα και μεταξύ συστημάτων ίδιου τύπου. Επομένως πιθανότατα υπάρχουν (μεγάλα;) περιθώρια βελτιστοποίησης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, εξετάσεις που θα μπορούσαν να πραγματοποιούνται με μία σάρωση γίνονται τμηματικά, με αποτέλεσμα την αύξηση της δόσης λόγω over-ranging (π.χ. Θώρακος/κοιλίας : θώρακος + κοιλίας). Μελλοντική δουλειά Ολοκλήρωση διαδικασίας θέσπισης εθνικών ΔΕΑ ενηλίκων Εφαρμογή από τα εργαστήρια / διερεύνηση υψηλών δόσεων Θέσπιση παιδιατρικών ΔΕΑ Μελλοντική αναθεώρηση των ΔΕΑ (λαμβάνοντας υπόψη και την παθολογία του εξεταζομένου ) 13
14
15
16
Συνεργαζόμενο ίδρυμα ονοματεπώνυμο ονοματεπώνυμο ονοματεπώνυμο ονοματεπώνυμο ονοματεπώνυμο ονοματεπώνυμο ονοματεπώνυμο ονοματεπώνυμο ονοματεπώνυμο ονοματεπώνυμο 17
ονοματεπώνυμο 18
Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας 19
http://www.eeae.gr/gr/index.php?menu=3&fvar=html/president/_info_omilies Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας Τ. Θ. 60092 Αγία Παρασκευή 15310, Αθήνα T: 210 650 6700 F: 210 650 6748 E: info@eeae.gr www.eeae.gr facebook.com/eeaegr twitter.com/#eeaegr 20