Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΟ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Λάζαρος Θ. Σιχλετίδης Πνευμονολόγος Ομότιμος Καθηγητής ΑΠΘ

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΟ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Λάζαρος Θ. Σιχλετίδης Πνευμονολόγος Ομότιμος Καθηγητής ΑΠΘ

Η ανθρωπότητα κινδυνεύει... Από το κάπνισμα. Από την παχυσαρκία. Από τη ρύπανση του περιβάλλοντος

Ως περιβάλλον ορίζεται οτιδήποτε αλληλεπιδρά με τον άνθρωπο, όπως: Τρόπος ζωής (κάπνισμα,διατροφή κ.λπ.) Φυσική ή ιατρική ακτινοβολία Έκθεση στο εργασιακό περιβάλλον Φάρμακα Κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες Ουσίες στον αέρα, νερό ή έδαφος

1. ΡΥΠΑΝΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ Καπνός τσιγάρων Καπνός καύσης ξύλων. ιοξείδιο του αζώτου Φορμαλδεΰδη Προβλήματα υγείας σχετιζόμενα με τα κτίρια Ραδιενεργός ακτινοβολία

Ατμοσφαιρική ρύπανση εσωτερικών χώρων

ΡΥΠΑΝΣΗ ΟΙΚΙΑΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Σχέση της συχνότητας των «πνευμονοπαθειών» με την οικιακή ρύπανση σε παιδιά ηλικίας 9-12 χρόνων (N=18.268) ιαπιστώθηκε αύξηση των πνευμονοπαθειών (βροχικό άσθμα + βρογχίτιδα) Με το κάπνισμα της μητέρας στο σπίτι (ρ<0,001) Με τον τύπο χρησιμοποιούμενης ενέργειας (ρ<0,02) Σιχλετίδης Λ και συν Ελλην Ιατρ 1994;60 : 210-8

Παθητικό κάπνισμα και καρδιαγγειακές παθήσεις Μετ-ανάλυση 18 επιδημιολογικών μελετών ΜΗ ΚΑΠΝΙΣΤΕΣ εκτιθέμενοι σε παθητικό κάπνισμα σε σύγκριση με τους μη εκτιθέμενους έχουν σχετικό κίνδυνο για στεφανιαία νόσο 1,25 (95%CI 1,17-1,32) Jiang H et al N Engl J Med 1999;340:920-6

Ραδόνιο σε κλειστούς χώρους Θεσσαλονίκη 0,4 6,7 Βq/m 3 Σουηδία 10,8 54 Βq/m 3 WHO οριακή συγκέντρωση 100 Βq/m 3 Καθ. Παπαστεφάνου Κωνσταντίνος : Πυρηνικής Φυσικής ΑΠΘ

Eur Respir J 2014;44:994-1001

2.ΡΥΠΑΝΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πνευμονοκονίαση Επαγγελματικός καρκίνος Επαγγελματικό βρογχικό άσθμα Εξωγενής αλλεργική κυψελιδίτιδα

3.ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΥΤΕΡΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 2. ΤΟΞΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΤΟΥ ΝΕΦΟΥΣ Μικροσωματίδια Διοξείδιο του θείου Οξείδια του αζώτου Μονοξείδιο του άνθρακα Όζον Υδρογονάνθρακες

Ατμοσφαιρική ρύπανση (τύπου Λονδίνου) Αιθαλομίχλη=Καπνός+Ομίχλη Αποτελεί συνδυασμό της ομίχλης με τον καπνό που προέρχεται από την καύση γαιανθράκων Επανεμφάνιση του φαινομένου αυτού έχουμε σε μεγαλουπόλεις όπου γενικεύεται η καύση Ιστορική αναδρομή: 1952 Λονδίνο βιομάζας ως μέσου θέρμανσης SO 2 : 3.700 μg/m 3 Καπνός: 4.500 μg/m 3 Επιπλέον θάνατοι : 4.000

Φωτοχημικό νέφος (τύπου Los Angeles) Χημική αντίδραση πρωτογενών ρύπων με την παρουσία ηλιακού φωτός, (υψηλής θερμοκρασίας) για την παραγωγή δευτερογενών ρύπων

ΠΟΙΟΣ ΦΤΑΙΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΦΟΣ Καυσαέρια Γεωγραφική θέση πόλεων Θερμοκρασιακή αναστροφή

ΤΟΞΙΚΟ ΝΕΦΟΣ Ομάδες υψηλού κινδύνου Πνευμονοπαθείς Ηλικιωμένοι Καρδιοπαθείς Παιδιά

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Οι επιδράσεις των ατμοσφαιρικών ρύπων ταξινομούνται σε: Άμεσες ή βραχυχρόνιες Μακροχρόνιες Πρώιμη Θνησιμότητα Εισαγωγές σε νοσοκομεία Προσέλευση στα εξωτερικά ιατρεία Επισκέψεις σε γιατρούς Περιορισμός δραστηριοτήτων Χρήση φαρμάκων Συμπτώματα Μειωμένη αναπνευστική ικανότητα Υποκλινικές (ελαφρές) επιδράσεις Σοβαρότητα των επιδράσεων Ποσοστό του πληθυσμού που επηρεάζεται Πηγή: Έκθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Περιβάλλοντος και Υγείας της ΠΟΥ: Quantification of the Health effects of exposure to air pollution, 2001.

Αιωρούμενα σωματίδια Αποτελούνται από μέταλλα, ανόργανα ιόντα, οργανικές ενώσεις, βιολογικά υλικά ρουν ως προσροφητικές και καταλυτικές επιφάνειες Ενεργοποιούν τα κυψελιδικά μακροφάγα, προάγουν τη φλεγμονή και το οξειδωτικό stress, μειώνουν το NO και αυξάνουν την αγγειακή διαπερατότητα

Οικονομική κατάσταση Χρήση καυσίμων Ατμοσφαιρική ρύπανση Akshay S Clin Chest Med 2012;33: 649-65

ΜΙΚΡΟΣΩΜΑΤΙ ΙΑ-PΜ 10 Ημέση ετήσια οριακή συγκέντρωση είναι τα 40 μg/m 3 Η μέση ημερήσια συγκέντρωση δεν πρέπει να ξεπερνάει την τιμή 50 μg/m 3 περισσότερες από 35 ημέρες το χρόνο ΜΙΚΡΟΣΩΜΑΤΙ ΙΑ-PΜ 2.5 Η μέση ετήσια οριακή συγκέντρωση είναι τα 25 μg/m 3

PM 10 : WHO air quality guideline Η ετήσια οριακή συγκέντρωση είναι τα 20 μg/m 3 Η μέση ημερήσια συγκέντρωση δεν πρέπει να ξεπερνάει την τιμή 50 μg/m 3 PM 2.5 : WHO air quality guidelin Η ετήσια οριακή συγκέντρωση είναι τα 10 μg/m 3 Η μέση ημερήσια συγκέντρωση δεν πρέπει να ξεπερνάει την τιμή 25 μg/m 3

O3 Βenzene, ΝΟ2 PM 10 ΑΘΗΝΑ The air pollution problem in Athens Ioannis C. Ziomas School of Chemical Engineering, National Technical University of Athens

ΑΘΗΝΑ: ιαχρονική μεταβολή μέσων ετήσιων τιμών PM 10 σε μg/ m 3 ΑΘΗΝΑ: ιαχρονική μεταβολή μέσων ετήσιων τιμών PM 2.5 σε μg/ m 3 Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής-ΥΠΕΚΑ (Μάιος 2014)

ΑΘΗΝΑ: ιαχρονική μεταβολή μέσων ετήσιων τιμών PM 10 σε μg/ m 3 Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής-ΥΠΕΚΑ (Μάιος 2014)

ΑΘΗΝΑ:Υπερβάσεις ορίου που αφορά μέση ημερήσια τιμή (2013) Η μέση ημερήσια συγκέντρωση δεν πρέπει να ξεπερνάει την τιμή 50 μg/m 3 περισσότερες από 35 ημέρες το χρόνο Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής-ΥΠΕΚΑ (Μάιος 2014)

ΑΘΗΝΑ:Μέγιστη ημερήσια τιμή PM 10 σε μg/ m 3 Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής-ΥΠΕΚΑ (Μάιος 2014)

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Άνω Πόλη (Σεπτέμβριος 2013) Άνω Πόλη (06/01/2014) Μελάς ημήτριος Καθ. : Εργαστήριο Φυσικής Ατμόσφαιρας ΑΠΘ

Θεσσαλονίκη 20 12 13 έως 24 1 14: μέση ημερήσια συγκέντρωση PM 10 μg/m 3 ) ΕΓΝΑΤΙΑΣ 150 100 50 0 12/12/2013 22/12/2013 1/1/2014 11/1/2014 21/1/2014 31/1/2014 ΕΓΝΑΤΙΑΣ ΕΠΤΑΠΥΡΓΙΟ 150 100 50 ΕΠΤΑΠΥΡΓΙΟ 0 12/12/201322/12/2013 1/1/2014 11/1/2014 21/1/2014 31/1/2014 Πηγή: ήμος Θεσσαλονίκης, Τμήμα Περιβάλλοντος

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: ιαχρονική μεταβολή μέσων ετήσιων τιμών PM 10 σε μg/ m 3 Εθνικό ίκτυο Παρακολούθησης της Ατμοσφαιρική Ρύπανσης- Ε ΠΑΡ (Μάιος 2014)

Υπερβάσης ορίων που αφορούν α) στη μέση ημερήσια τιμή και β) στη μέση ετήσια τιμή PM 10 Μέση ημερήσια συγκέντρωση δεν πρέπει να ξεπερνάει την τιμή 50 μg/m 3 περισσότερες από 35 ημέρες το χρόνο Α. Θεσσαλονίκη Πάτρα Βόλος Λάρισα 43 48 37 59 Ημέση ετήσια οριακή συγκέντρωση είναι τα 40 μg/m 3 Β. Θεσσαλονίκη Πάτρα Βόλος Λάρισα 42(9) 40(5) 33(5) 38(4) Εθνικό ίκτυο Παρακολούθησης της Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης Ε ΠΑΡ (Μάιος 2014)

ΙΩΑΝΝΙΝΑ-2014 Μέση ετήσια τιμή 30 μg /m 3 Μέγιστη ημερήσια τιμή 143 μg /m 3 Αριθμός υπερβάσεων 37 ημέρες Μέσες ημερήσιες τιμές ΡΜ10 150 PM10concentrations(ugm-3 100 50 0 0 50 100 150 200 250 300 350 400 2014 Καθ. Κασσωμένος Παύλος, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

ΕΟΡ ΑΙΑ (Οικισμός ΕΗ / Πτολεμαΐδα) ΡΜ10 (2014) Μέση ετήσια τιμή Μέγιστη ημερήσια τιμή Αριθμός υπερβάσεων 66 μg / m3 283 μg / m3 172 ημέρες Ζώρας Σταμάτης Επικ. Καθ.:Εργαστήριο Φυσικής Ατμόσφαιρας ΠΘ

ΠΕΚΙΝΟ Ιούνιος 2008 Μέσα Ιουλίου 2008 (Ολυμπιακοί αγώνες)

Προβλήματα των επιδημιολογικών μελετών Απαιτείται μεγάλος πληθυσμός καθώς οι κλινικές συνέπειες είναι στατιστικά οριακές Ποικιλία συγχυτικών παραγόντων: φύλο, ηλικία, BMI, διατροφή, κάπνισμα, μεταβολικοί παράγοντες, οικογενειακό ιστορικό Η κλινική αιτία του θανάτου ή η διάγνωση μιας νόσου δεν είναι πάντα ακριβής

1.ΒΡΑΧΥΧΡΟΝΙΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ

Βραχυχρόνιες συνέπειες της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε ασθενείς με χρόνια αναπνευστικά ή καρδιαγγειακά νοσήματα Λοιμώξεις αναπνευστικού (π.χ. πνευμονία) Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια Βρογχικό άσθμα Καρδιαγγειακά επεισόδια Οφθαλμικές παθήσεις Kim KH et al J Hazard Mater 2011;192:425-31 Kodqule R, Salvi S Curr Opin Allergy Clin Immunol 2012;12:82-90 Laumbach RJ et al J Allergy Clin Immunol 2012;129:3-13

Εισαγωγές στο νοσοκομείο 10 U.S.Cities (1986-94) Πληθυσμός Νο=1.842.500 60 ετών Zanobetti A et al Environ Health Perspect 2000; 108:1071-7

Καταγραφή των εισαγωγών με αιτία αναπνευστικά και καρδιαγγειακά νοσήματα στο Γ. Ν. Βόλου ατόμων > 14 ετών: 2001-7 Συσχέτιση με τα επίπεδα των PM 10, NO, CO και Ο 3

Εισαγωγές στο νοσοκομείο -(PM 2.5 - PΜ 10 ) Εθνική βάση δεδομένων των ΗΠΑ, 108 επαρχίες με πληθυσμό 12 εκ. ασφαλισμένων στη Medicare Παρακολούθηση των εισαγωγών στα νοσοκομεία: 1999-2005 Συσχέτιση με τα επίπεδα των PM 2.5 - PΜ 10 Peng RD et al JAMA 2008 ; 299: 2172 9

Ατμοσφαιρική ρύπανση και επίδραση στα ασθματικά συμπτώματα Data based on southern California, as part of the Children s Health Study (CHS) McConnell R et al Environ Health Perspect 1999;107:757-60 Meng Y et al UCLA Center for Health Policy Research 2006 Aug:1-5

Βραχυχρόνια επίδραση στη θνητότητα Air Pollution and Health: a European Approach (APHEA 2) Πραγματοποιήθηκε σε 29 Ευρωπαϊκές πόλεις Αύξηση των PΜ 10 κατά 10 μg/m 3 (lag 0,+1) σχετίστηκε με: Αύξηση της αναπνευστικής θνητότητας κατά 0.58% (95% CI 0.21-0.95%) Αύξηση της καρδιαγγειακής θνητότητας κατά 0.76% (95% Confidence Interval 0.47 1.05%) Analitis A et al Epidemiology 2006 ;17:230-3

2.ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ

Μακροχρόνια επίδραση στη θνητότητα Αύξηση συνολικής θνητότητας κατά 6% για κάθε αύξηση των PM 2.5 κατά 10 μg/m 3 Hoek G et al Environmental Health 2013; 12:43

Μακροχρόνια επίδραση στη θνητότητα Αύξηση καρδιαγγειακής θνητότητας κατά 11% για κάθε αύξηση των PM 2.5 κατά 10 μg/m 3 Hoek G et al Environmental Health 2013; 12:43

Lepeule J et al Environ Health Perspect 2012;120:965 70

RR (95% CI) for 10 μg/m 3 increase in PM 2.5 Συνολική θνητότητα 1,14 (1.07, 1.22) Καρδιαγγειακή θνητότητα 1,26 (1.14, 1.40) Θνητότητα λόγω καρκίνου 1,37 (1.07, 1.75) πνεύμονα Θνητότητα λόγω ΧΑΠ 1,17 (0.85, 1.62) NS μη καπνιστές 0,85 (0.36, 2.02) πρώην καπνιστές 1.64 (0.92, 2.93) ενεργοί καπνιστές 1.10 (0.74, 1.62) Lepeule J et al Environ Health Perspect 2012;120:965 70

Αξιολογήθηκαν 8 δημοσιευμένες εργασίες με σπιρομετρική διάγνωση της νόσου (1 cohort) που βασίστηκαν σε 5 ευρωπαϊκές μελέτες 5 μελέτες απέδειξαν θετική, στατιστικά σημαντική συσχέτιση (κατοικία κοντά σε κύριο δρόμο) 2 μελέτες ήταν αρνητικές (η μία σε 32.912 άτομα δεν έδειξε συσχέτιση με απόσταση κατοικίας-κύριου δρόμου) 1 μελέτη: μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σχετίστηκε με μείωση του κινδύνου ανάπτυξης ΧΑΠ Schikowski T et al Eur Respir J 2014;43:250-63

Αρχική επίσκεψη: 257 (33,9%) άτομα στην Εορδαία έναντι 18 (15,7%) στα Γρεβενά παρουσίαζαν σοβαρού βαθμού ρινική απόφραξη (flow sum <500 ml/sec) Επίσκεψη παρακολούθησης: τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 42,3% vs 14,8% (OR: 11,47 95%CI: 6,15-21,4) Sichletidis L et al Int J Occup Environ Health 2014;20:9-15

Initially examined 1.046 children (10-12 year old) in the heavily polluted town of Ptolemaida, and 379 children in cleaner town of Grevena After 19 years

Μετά από παρακολούθηση 4 δεκαετιών της περιοχής Εορδαίας διαπιστώθηκε ότι : Η σωματιδιακή ρύπανση επηρεάζει σημαντικά το ανώτερο αναπνευστικό (μύτη) Ο τόπος κατοικίας δεν αποτελεί προγνωστικό παράγοντα ανάπτυξης ΧΑΠ Τα άτομα με σοβαρού βαθμού ρινίτιδα είχαν μεγαλύτερο ρυθμό έκπτωσης του FEV 1

17 μελέτες φάλαγγας (312.944 άτομα) 9 Ευρωπαϊκές χώρες (12,8 έτη παρακολούθησης, 2.095 περιπτώσεις καρκίνου πνεύμονα) 36 γεωγραφικές περιοχές Μετρήσεις ρύπων: 10/2008 4/2011 Μοντέλα εξομοίωσης για τις συγκεντρώσεις των ρύπων στην κατοικία του κάθε συμμετέχοντα εδομένα σχετικά με την κυκλοφορία οχημάτων στον πλησιέστερο (<100 m) μεγάλο δρόμο

Επίπτωση του ραδονίου στην υγεία των κατοίκων λεκανοπέδιου Εορδαίας ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΡΑ ΟΝΙΟΥ-ΕΟΡ ΑΙΑ Άγιος ημήτριος Καρδία Αμύνταιο Πτολεμαΐδα Λιγνίτης: 318-399 Βq/Kg 232-336 Βq/Kg 165-176 Βq/Kg 117-265 Βq/Kg Τέφρα: 682-950 Bg/Kg 498-724 Bg/Kg 236-313 Bg/Kg 263-525 Bg/Kg Manolopoulou M - Papastefanou K J Envir Radioactivity 1992;16:261-71 ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΤΗΚΑΝ 1) Σε 20 δείγματα κατοίκων της Εορδαίας και 19 του Κιλκίς, τα ραδιονουκλίδια που εμπλέκονται στην περιοχή της καύσης του λιγνίτη U-238 Ra-226, Pb-210 από τη ραδιενεργό σειρά του Ουρανίου, Ra-228, Th-228 από τη σειρά του Θορίου και το K-40 2) Επιπλέον μετρήθηκε το Cs-137 το οποίο ανευρίσκεται σε όλους τους οργανισμού μετά το ατύχημα του Τσερνομπίλ 3) Καταγραφή των νεοπλασμάτων από το σύνολο των θανόντων τα έτη 1971-2000 Μάρτυρες: Οι κάτοικοι της πόλης του Κιλκίς Sichletidis L et al Arch Environ Health 2003;58:789-93

Επίπτωση του ραδονίου στην υγεία των κατοίκων λεκανοπέδιου Εορδαίας ΙΑΠΙΣΤΩΘΗΚΑΝ 1) Μη στατιστικά σημαντικές διαφορές ως προς τη συγκέντρωση των ραδιονουκλιδίων ενώ η ενεργότητά τους δε βρέθηκε μεγαλύτερη από τη φυσιολογικώς αναμενόμενη 2) Ανιχνεύθηκε το Cs-137 και στις δύο ομάδες σε τιμή μεταξύ 0,3-0,9 Βq/Kg ιστού, τέσσερις τάξεις μικρότερη από το επιτρεπόμενο ραδιενεργό φορτίο 3) Καταγράφηκε αύξηση των θανόντων από νεοπλάσματα α) Ολικός αριθμός καρκίνων PRM% 95%CI 1971-1980 20,0 18,4-21,5 1981-1990 20,3 18,9-21,8 1991-2000 25,6 24,2-27,0 β) Νεοπλάσματα του πνεύμονα Μέση ηλικία θανόντων από νεοπλασίες 1971-1980 3,5 2,8-4,2 64,4±14,1 1981-1990 4,8 4,1-5,6 66,5±13,0 1991-2000 6,6 5,8-7,4 68,0±12,4 Sichletidis L et al Arch Environ Health 2003;58:789-93

Αναγνωρίζονται ως οι κύριες πηγές του προβλήματος τα μικροσωματίδια το όζον η κατοικία κοντά σε δρόμους αυξημένης κυκλοφορίας η καύση βιομάζας Η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη δρα ως συνεργικός παράγοντας Τα επιτρεπόμενα όρια της ΕΕ θεωρούνται μάλλον αρκετά υψηλά συγκρινόμενα με εκείνα του ΠΟΥ

Ατομικό επίπεδο υγείας Περιβάλλον Τρόπος ζωής Κάπνισμα Παχυσαρκία Καθιστική ζωή Μεταβολικά νοσήματα Ατμοσφαιρική ρύπανση εσωτερικών χώρων Παθητικό κάπνισμα Ατμοσφαιρική ρύπανση εξωτερικών χώρων

ΦΛΩΡΙΝΑ

Η μοναδική ριζική λύση του προβλήματος

Μακροχρόνια επίδραση στην αναπνευστική θνητότητα Μεγάλη ετερογένεια μεταξύ των μελετών Υπάρχει τάση θετικής συσχέτισης χωρίς να φθάνει σε επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας Προβλήματα: συχνά δεν αναφέρονται τα αναπνευστικά νοσήματα ως αιτία θανάτου στα πιστοποιητικά, ακριβή δεδομένα για το κάπνισμα, καθορισμός κλινικών φαινοτύπων

ΑΘΗΝΑ:Μέσες μηνιαίες τιμές PM 2,5 σε μg/ m 3 (2013)

ΑΘΗΝΑ:Μέσες μηνιαίες τιμές PM 10 σε μg/ m 3 (2013) Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής-ΥΠΕΚΑ (Μάιος 2014)

17 μελέτες φάλαγγας (312.944 άτομα) από 9 ευρωπαϊκές χώρες Μέση παρακολούθηση: 12,8 έτη, διαγνώστηκαν 2.095 περιπτώσεις καρκίνου του πνεύμονα