Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΘΕΜΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΟΙΚΤΗ ΚΑΙ ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ : ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ : κ. Σ. ΓΚΟΥΜΑΣ, M.Sc ΜΑΛΑΜΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 2008
Εισαγωγή H δοκιμαστική περίοδος λειτουργίας και εφαρμογής της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης έχει απέλθει και πλέον με τον εμπλουτισμό της από τις τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας έχει διευρυνθεί ανοίγοντας «παράθυρα» σε νέους δρόμους και σε καινοτόμες νέες εφαρμογές. Τα εργαλεία μεταφοράς της πληροφορίας εμπλουτίστηκαν, αλλά κάποια θεμελιώδη παιδαγωγικά ερωτήματα εξακολουθούν να υφίστανται και να δημιουργούν εποικοδομητικές αντιπαραθέσεις και προβληματισμούς μεταξύ των ερευνητών. Ερωτήματα που σχετίζονται με τους παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα της μάθησης, τους τρόπους αποτελεσματικότερης μάθησης και διδασκαλίας, τη μετά γνώση ζητούν απάντηση, όσο εφικτές μπορεί να είναι οι απαντήσεις σε τόσο εύθραυστα και ακανθώδη ζητήματα, και σίγουρα η συζήτηση που αρθρώνεται γύρω από αυτά δεν μπορεί να είναι μονόπλευρη και μονοδιάστατη. Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως ενώ στις περισσότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης η εξ αποστάσεως εκπαίδευση καθιερώθηκε και συμπλήρωσε ένα ήδη δομημένο σύστημα διδασκαλίας και μάθησης, στη χώρα μας έγινε ακριβώς το αντίθετο: η εξ αποστάσεως εκπαίδευση εισήχθη ως ένα δομημένο σύστημα παιδαγωγικών αντιλήψεων και άρχισε να δίνει απαντήσεις σε καίρια παιδαγωγικά ερωτήματα σχετικά με την παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού, την αξιολόγηση, τις διαδικασίες διδασκαλίας και μάθησης.οι παραπάνω προβληματισμοί που εγείρονται, σαφώς, καταδεικνύουν τη σχέση της ΑεξΑε τόσο με την εκπαίδευση, όσο και με τα παιδαγωγικά. [13] Σήμερα υπάρχουν σημαντικοί προβληματισμοί για την ανάπτυξη και αξιολόγηση προγραμμάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Οι νέες τεχνολογίες των πληροφοριών και της επικοινωνίας (ΤΠΕ) με τη συνεχή τους τεχνολογική εξέλιξη παρέχουν νέες δυνατότητες για τη δημιουργία καινοτόμων αποτελεσματικών περιβαλλόντων διδασκαλίας και μάθησης επαναπροσδιορίζοντας και τοποθετώντας σε νέες βάσεις τις εκπαιδευτικές διαδικασίες.η εφαρμογή νέων μορφών μάθησης, η δια βίου μάθηση, αυτομόρφωση και η αυτοανάπτυξη είναι μερικά από τα στοιχεία που συνθέτουν τη σημερινή κοινωνία της γνώσης.με την εφαρμογή των ΤΠΕ στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση προσφέρονται πολλές ευκαιρίες για τον εμπλουτισμό, την αναθεώρηση και τη διάδοση της γνώσης. Η ανάγκη εισαγωγής, ανάπτυξης και καταξίωσης εναλλακτικών και ευέλικτων συστημάτων εκπαίδευσης προέκυψε από μια σειρά εμφανών περιορισμών που θέτει το ελληνικό συμβατικό σύστημα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Η ανοικτή εκπαίδευση ως φιλοσοφία εστιάζοντας στη δημιουργία εκπαιδευτικών ευκαιριών και ελεύθερης πρόσβασης καλείται να άρει τους προαναφερθέντες περιορισμούς και χωρίς να δρα ανταγωνιστικά με το παραδοσιακό σύστημα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης να αποτελέσει μια αξιόπιστη, εναλλακτική πρόταση στην επιθυμία πρόσβασης τόσο στο Πανεπιστήμιο, όσο και στην επιμόρφωση και κατάρτιση γενικότερα. Επιπλέον, στα πλαίσια της συστημικής προσέγγισης της εκπαίδευσης και της παροχής γνώσης, σε καμιά περίπτωση, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί μια αποσπασματική, «ευκαιριακή» εναλλακτική επιλογή. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση (distance education) αποτελεί τη θεμελιώδη μέθοδο των ανοικτών συστημάτων εκπαίδευσης και ταυτόχρονα το σημείο απόκλισης και διαφοροποίησης από τα συμβατικά.[16]
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στις τεχνολογίες Πληροφορικής και επικοινωνιών στην Εξ αποστάσεως εκπαίδευση. 1.1 Εκπαιδευτική Τεχνολογία : η προϊστορία της πληροφορικής στην εκπαίδευση.. 1 1.1.1 Ορισμός της Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας..1 1.1.2 Οι διδακτικές μηχανές : ο πρόγονος των υπολογιστών στην εκπαίδευση 2 1.2 Χρονολογικές φάσεις ένταξης των Τεχνολογιών και τη Πληροφορικής στην εκπαίδευση...2 1.2.1 Προβληματισμοί και προσεγγίσεις 2 1.2.2 Χρονολογική εξέλιξη της εισαγωγής και πρώτη φάση...3 1.2.3 Η δεκαετία 1970-1980 (δεύτερη φάση) : Η περίοδος της πιλοτικής εφαρμογής. 5 1.2.4 Οι υπολογιστές στα σχολεία δεκαετία 1980-1990(Τρίτη φάση) η εποχή της ένταξης...6 1.2.5 Οι προσπάθειες ενσωμάτωσης μετά το 1990 (τέταρτη φάση) : οι πρώτοι απολογισμοί 7 1.3 Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση.8 1.3.1 Εκπαίδευση από απόσταση : ορισμοί...10 1.3.2 Οι τρεις γενιές της Εξ αποστάσεως εκπαίδευσης...11 1.4 Διδακτική μεθοδολογία στην Εξ αποστάσεως εκπαίδευση..13 1.5 Προβλήματα συμβατικής εκπαίδευσης 16 1.6 Οι νέες τεχνολογίες και η ανάγκη ανάπτυξης νέων παιδαγωγικών μεθόδων για την εφαρμογή της εκπαίδευσης από απόσταση...17 1.7 Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα εκπαίδευσης από απόσταση...18 1.7.1 Διαφορές και ομοιότητες με συμβατική εκπαίδευση...19 1.8 Σε ποιους απευθύνεται η εκπαίδευση από απόσταση.20 1.8.1 Σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης 20 1.8.2 Σε άτομα με ειδικές ανάγκες 20 1.9 Εκπαίδευση και μάθηση από απόσταση Διαφορά δύο εννοιών..21 Κεφάλαιο 2 Θεωρίες Διδασκαλίας και Μάθησης 2.1 Μοντέλα μάθησης και εκπαιδευτικό λογισμικό...23 2.2 Συμπεριφοριστική θεωρία : το μοντέλο του διδακτικού σχεδιασμού..26 2.2.1 Οι συμπεριφοριστικές θεωρίες μάθησης 26 2.2.2 Εφαρμογή του συμπεριφορισμού στο σχεδιασμό διδακτικών συστημάτων 27 2.2.3 Το μοντέλο του διδακτικού σχεδιασμού..28 2.2.4 Η συμβολή του συμπεριφορισμού στο σχεδιασμό εκπαιδευτικών εφαρμογών με ΤΠΕ.29 2.2.5 Λογισμικό καθοδήγησης & εξάσκησης και πρακτικής...31
2.3 Γνωστικές θεωρίες : το μοντέλο της ατομικής δόμησης της γνώσης..32 2.3.1 Ο δομικός εποικοδομισμός του Piaget.32 2.3.2 Η ανακαλυπτική μάθηση..33 2.3.3 Η συμβολή του εποικοδομισμού στο σχεδιασμό μαθησιακών περιβαλλόντων με ΤΠΕ.34 2.3.4 Η θεωρία της επεξεργασίας της πληροφορίας 36 2.3.5 Η συμβολή της θεωρίας της επεξεργασίας των πληροφοριών στο σχεδιασμό μαθησιακών περιβαλλόντων 37 2.3.6 Η θεωρία του συνδεσιασμού 37 2.4 Κοινωνικοπολιτισμική αλληλεπίδραση : Θεωρία της δραστηριότητας εγκαθιδρυμένη και κατανεμημένη νόηση 38 2.4.1 κοινωνικός εποικοδομισμός και συνεργατική μάθηση 38 2.4.2 Οι κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες.39 2.4.3 Η θεωρία της δραστηριότητας...40 2.4.4 Το μοντέλο της κατανεμημένης νόησης.41 2.4.5 Η συμβολή των κοινωνικοπολιτισμικών θεωριών στο σχεδιασμό μαθησιακών περιβαλλόντων.42 Κεφάλαιο 3 Οι ΤΠΕ στη διδασκαλία και τη μάθηση 3 Κατηγοριοποιήσεις των εκπαιδευτικών εφαρμογών των ΤΠΕ...44 3.1 Εκπαιδευτικό λογισμικό : βασικοί ορισμοί..44 3.2 Κατηγοριοποίηση με βάση τη θεωρία μάθησης και τις υποκείμενες διδακτικές προσεγγίσεις..46 3.3 Συστήματα καθοδήγησης και διδασκαλίας..48 3.4 Συστήματα και περιβάλλοντα μάθησης μέσω ανακάλυψης διερεύνησης και οικοδόμησης.49 3.5 Συστήματα έκφρασης, αναζήτησης και επικοινωνίας της πληροφορίας..51 3.6 Κατηγοριοποίηση με βάση τις τεχνολογίες ανάπτυξης και τα παιδαγωγικά ρεύματα 53 3.7 Συστήματα διδασκαλίας & καθοδήγησης με τις τεχνολογίες της πληροφορικής.54 3.7.1 Η διδασκαλία με τη βοήθεια υπολογιστή..54 3.7.2 Τεχνητή Νοημοσύνη και Έμπειρα διδακτικά συστήματα..54 3.7.2.1 Τα Έμπειρα συστήματα..55 Κεφάλαιο 4 Εφαρμογή του internet στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση 4.1 Δίκτυα υπολογιστών και εξ αποστάσεως εκπαίδευση 57 4.2 Τρόποι χρήσης του δικτύου 57 4.2.1 Το δίκτυο που χρησιμοποιείται είναι το internet.57 4.2.2 Τρεις γενικοί τρόποι χρήσης...58 4.2.3 Επιπλέον λειτουργίες που διευκολύνουν την εκπαίδευση...60 4.3 Τηλεκπαίδευση.61 4.3.1 Τηλεκπαίδευση : τι εννοούμε & ποιες οι σύγχρονες εκδοχές της 61 4.3.2 Η γέννηση και η εξέλιξη της τηλεκπαίδευσης 64
4.3.3 Οφέλη και προβληματισμοί σχετικά με την τηλεκπαίδευση..65 4.4 Τηλεδιάσκεψη μέσω δικτύου 67 4.4.1 Γενικά...67 4.4.2 Τηλεδιάσκεψη με γραπτά κείμενα...67 4.4.3 Τηλεδιάσκεψη με εικόνα και ήχο μέσω δικτύου...68 4.5 Διαφορές και ομοιότητες της παλαιότερης εκπαίδευσης από απόσταση και της εκπαίδευσης μέσω δικτύου υπολογιστών 69 Κεφάλαιο 5 Οι ΤΠΕ στην Ελληνική εκπαίδευση 5.1 Ενιαίο πλαίσιο προγράμματος σπουδών και αναλυτικά προγράμματα πληροφορικής.70 5.2 Οι ΤΠΕ στην προσχολική και πρωτοβάθμια εκπαίδευση...70 5.2.1 Επισκόπηση πεδίου...70 5.2.2 Οι ΤΠΕ στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση 71 5.2.2.1 Το ΕΠΠΣ και ΔΕΠΠΣ για το δημοτικό..71 5.2.2.2 Ο σκοπός της πληροφορικής στο δημοτικό σύμφωνα με το παιδαγωγικό ινστιτούτο 72 5.3 Mεθοδολογία ένταξης και διδασκαλίας..72 5.3.1 O υπολογιστής στην τάξη..72 5.3.2 Σχολικό εργαστήριο πληροφορικής 73 5.3.3 Μεικτή προσέγγιση...73 5.4 Οι ΤΠΕ στο γυμνάσιο.74 5.4.1 Ο σκοπός διδασκαλίας της πληροφορικής στο γυμνάσιο...74 5.4.2 Άξονες υλοποίησης του σκοπού της πληροφορικής στο γυμνάσιο 74 5.5 Οι ΤΠΕ στο ενιαίο λύκειο...76 5.6 Οι ΤΠΕ ως διδακτικό μαθησιακό μέσο στην ελληνική εκπαίδευση...77 5.6.1 Το έργο «Οδύσσεια» 77 5.7 Εξ αποστάσεως εκπαίδευση στην Ελλάδα..78 5.7.1 Εκπαιδευτικά ιδρύματα που την υποστηρίζουν 78 Κεφάλαιο 6 Προχωρημένες Τεχνολογίες για Εξ αποστάσεως εκπαίδευση 6.1 Εικονική πραγματικότητα 79 6.1.1 Μια προσέγγιση του όρου «εικονική πραγματικότητα.79 6.1.2 Κατηγορίες συστημάτων εικονικής πραγματικότητας..82 6.2 Εικονικά περιβάλλοντα.84 6.2.1 Ορισμός.84 6.2.2 Κατηγοριοποιήσεις εικονικών περιβαλλόντων.85 6.3 Γιατί η εικονική πραγματικότητα και τα εικονικά περιβάλλοντα μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην ευέλικτη μάθηση.86 6.4 Εφαρμογές εικονικής πραγματικότητας και εικονικών περιβαλλόντων στην ευέλικτη μάθηση 90
Κεφάλαιο 7 Συμπεράσματα 7.1 Πόσο αποτελεσματική είναι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση 94 7.2 Δια Βίου μάθηση.95
Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση 1.1 Εκπαιδευτική Τεχνολογία :η προϊστορία της πληροφορικής στην εκπαίδευση 1.1.1 Ορισμός της εκπαιδευτικής τεχνολογίας Η εισαγωγή διάφορων μορφών τεχνολογίας στην εκπαίδευση είναι φαινόμενο πολλών δεκαετιών και αποκτά ευρεία έκταση κατά τις αρχές του 20 ου αιώνα. Ήδη από το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου αναπτύσσεται στις ΗΠΑ μια βιομηχανία παραγωγής εκπαιδευτικών ταινιών και ένα παιδαγωγικό ρεύμα με στόχο την οπτική κατάρτιση των μαθητών που πολύ γρήγορα μετατράπηκε σε οπτικοακουστική. Γνώρισε μάλιστα ιδιαίτερη άνθιση αμέσως μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, υπό την ώθηση της συμπεριφοριστικής ψυχολογικής θεωρίας ενώ συνεπικούρησαν σε αυτό η εμφάνιση της τηλεόρασης και των υπολογιστών. Στην Ευρώπη και ειδικότερα στη Γαλλία, ήδη από το τέλος του δέκατου ένατου αιώνα παρατηρείται παραγωγή παιδαγωγικών μέσων τα οποία κάνουν χρήση των τεχνολογιών «αιχμής» εκείνης της εποχής (ραδιόφωνο και στη συνέχεια κινηματογράφο). Εξελίχθηκε δε ραγδαία κατά τη δεκαετία του 1960, όταν υποστηρίχθηκε με θεσμοθετημένο τρόπο από τις εκπαιδευτικές πολιτικές των ανεπτυγμένων χωρών. Η δεκαετία του 1960, είναι η περίοδος όπου συντελείτε και το πρώτο ευρύ πέρασμα από τα παραδοσιακά μέσα διδασκαλίας στη χρήση των μαζικών μέσων επικοινωνίας (ΜΜΕ) για διδακτικούς σκοπούς. Εντούτοις σε μεγάλο βαθμό, είναι ακόμα ερευνητικό ζητούμενο για το κατά πόσο τα παιδαγωγικά και τα μαθησιακά αποτελέσματα αυτών των προσπαθειών, της χρήσης δηλαδή των μέσω στην εκπαιδευτική διαδικασία, στάθηκαν στο ύψος των προσδοκιών που τα εν λόγω μέσα καλλιέργησαν. Την περίοδο αυτή κάνει την εμφάνιση του ο όρος «εκπαιδευτική τεχνολογία» που με τη στενή του έννοια αναφέρεται στη χρησιμοποίηση τεχνολογιών και τεχνικών συσκευών στη διδασκαλία και τη μάθηση. Ο όρος εκπαιδευτική τεχνολογία με την ευρεία έννοια χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει την ορθολογική χρήση μιας ή περισσότερων τεχνολογιών με σκοπό την απόκτηση ενός εκπαιδευτικού αποτελέσματος. Χαρακτηρίζει επίσης το λόγο, τις αξίες και τα υποτιθέμενα ή πραγματικά αποτελέσματα που αντιστοιχούν σε αυτές τις πρακτικές. Ο όρος αυτός θα αποκτήσει στη συνέχεια μια άλλη διάσταση με τη εμφάνιση και την εξέλιξη των υπολογιστών. [1] Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ» 1
1.1.2 Οι διδακτικές μηχανές : ο πρόγονος των υπολογιστών στην εκπαίδευση Πέρα από την προσπάθεια για την ένταξη των τεχνολογιών που υπάρχουν και χρησιμοποιούνται στην καθημερινή ζωή (ραδιόφωνο, τηλεόραση) στο σχολικό σύστημα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η προσπάθεια ανάπτυξης ειδικών τεχνολογιών και αντίστοιχων συσκευών που έχουν αποκλειστική εφαρμογή στη διδασκαλία και τη μάθηση. Καταλυτικό ρόλο στην κατεύθυνση αυτή όχι τόσο ως πραγματικές εφαρμογές αλλά κυρίως ως εργαλεία για τη θεμελίωση ενός θεωρητικού, πλαισίου έπαιξαν οι λεγόμενες διδακτικές μηχανές, δημιούργημα της σχολής της συμπεριφοράς ή συμπεριφορισμού στα πλαίσια του εκπαιδευτικού κινήματος της προγραμματισμένης διδασκαλίας. Οι διδακτικές μηχανές υπήρξαν ουσιαστικά η πρώτη αμιγής εφαρμογή της εκπαιδευτικής τεχνολογίας. Η προγραμματισμένη διδασκαλία (που λαμβάνει χώρα με τη χρήση διδακτικών μηχανών ) είναι σχεδιασμένη διδασκαλία που παρουσιάζει την πληροφορία με σειριακό (γραμμικό) τρόπο και μικρά βήματα καθένα από τα οποία απαιτεί μια απάντηση από το μαθητή. Εάν η απάντηση είναι σωστή τότε ο μαθητής ενισχύεται (έχουμε δηλαδή θετική επιβράβευση) και προχωρά στο επόμενο βήμα, διαφορετικά επαναλαμβάνει το αντίστοιχο τμήμα της διδακτέας ύλης. Στο πλαίσιο του κινήματος αυτού, το προγραμματισμένο διδακτικό βιβλίο ή η διδακτική μηχανή αναλαμβάνει το ρόλο του δασκάλου και η καθιερωμένη σχέση «μαθητή-δασκάλου» σχεδόν ανατρέπεται. Ακόμα, η χρήση των διδακτικών μηχανών εστιάζεται στην εξατομίκευση της διδασκαλίας που βασίζεται στους προσωπικούς ρυθμούς του μαθητή. [1] 1.2 Χρονολογικές φάσεις ένταξης των τεχνολογιών και της πληροφορικής στην εκπαίδευση. 1.2.1 Προβληματισμοί και προσεγγίσεις. Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Τηλεπικοινωνιών έχουν εξελιχθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια και συνιστούν ένα από τα πιο βασικά τεχνολογικά επιτεύγματα, σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας. Συνήθως αντί του όρου Πληροφορική χρησιμοποιείται πλέον σε ευρεία κλίμακα ο όρος Τεχνολογίες της πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ). Με τον όρο αυτό χαρακτηρίζονται οι τεχνολογίες που επιτρέπουν την επεξεργασία και την μετάδοση μιας ποικιλίας μορφών αναπαράστασης της πληροφορίας (σύμβολα, εικόνες ήχοι,βίντεο) και αφετέρου τα μέσα που είναι φορείς αυτών των άυλων μηνυμάτων. Η εξέλιξη αυτή σχετίζεται κατά κύριο λόγο με τις διεπιφάνειες ανθρώπου υπολογιστή (human-computer interfaces), το διαδίκτυο (internet), τα πολυμέσα (multimedia), τα υπερμέσα (hypermedia ) και με τα σύγχρονα λογισμικά που όλο και περισσότερο γίνονται φιλικά με τον χρήστη, έχουν πλέον καταστεί κοινό σημείο αναφοράς. Ταυτόχρονα η εξέλιξη της εισαγωγής και της ένταξης της πληροφορικής στο εκπαιδευτικό σύστημα υπήρξε επίσης αρκετά γρήγορη τα τελευταία είκοσι πέντε με τριάντα χρόνια.δεν έλειψαν ωστόσο οι διαφορετικές προσεγγίσεις και οι πολλαπλές Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ» 2
θεωρήσεις για την θέση των τεχνολογιών της πληροφορίας και των επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην εκπαίδευση. Οι χρήσεις των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία έχουν επιτρέψει σημαντικές εκπαιδευτικές εφαρμογές τόσο στην διδακτική και μαθησιακή διαδικασία όσο και στην διαχείριση του σχολικού περιβάλλοντος. Οι διαφορετικές προσεγγίσεις που αφορούν στην ένταξη της πληροφορικής ή γενικότερα των ΤΠΕ,στο εκπαιδευτικό σύστημα,είναι κάθε φορά συνάρτηση πολλών παραμέτρων που σχετίζονται : με το πρόγραμμα σπουδών με το επίπεδο εκπαίδευσης που αφορά η εισαγωγή και η ένταξη τους προς επίτευξη διδακτικούς και γνωστικούς στόχους τις οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές συγκυρίες,την περίοδο της εισαγωγής το επίπεδο της τεχνολογικής ανάπτυξης τις φιλοσοφικές και ιδεολογικές θεωρήσεις των πρωτεργατών της ένταξης Κάθε ανάλυση που αναφέρεται στην εισαγωγή και την ένταξη της υπολογιστικής τεχνολογίας μέσα στον εκπαιδευτικό χώρο οφείλει να λάβει υπόψη της ως συμπληρωματική παράμετρο και το χρόνο. Είναι γεγονός ότι η τεχνολογική πραγματικότητα (δηλαδή το υλικό (hardware)) των υπολογιστών,το κόστος,η υπολογιστική τους ισχύς,η διάδοση της χρήσης τους σε επαγγέλματα και ανθρώπινες δραστηριότητες) της πληροφορικής, των τηλεπικοινωνιών, και των οπτικοαουστικών μέσων εξελίσσεται ραγδαία τα τελευταία χρόνια και επηρεάζει αναπόφευκτα τις αντιλήψεις που σχηματίζονται για την θέση τους στην εκπαιδευτική πράξη. [1] 1.2.2 Χρονολογική εξέλιξη της εισαγωγής και πρώτη φάση. Κατά την εισαγωγή και την ένταξη των τεχνολογιών και της πληροφορικής στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερα σημαντικά στάδια ή φάσεις εισαγωγής : Η περίοδος της εκπαιδευτικής τεχνολογίας και των διδακτικών μηχανών (πριν το 1970). Η πληροφορική προσέγγιση (1970-1980). Η πληροφορική ως μέσο και ως αντικείμενο εκπαίδευσης (1980-1989). Οι τεχνολογίες της πληροφορικής και των επικοινωνιών ως μέσο διδασκαλίας και μάθησης (μετά το 1990). Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ» 3
Η εκπαιδευτική τεχνολογία και Οι διδακτικές μηχανές Χρονολογική εξέλιξη των τεχνολογιών στην εκπαίδευση Πριν το 1970 Η πληροφορική προσέγγιση Κατά τη δεκαετία 1970-80 Η πληροφορική ως μέσο και ως αντικείμενο εκπαίδευσης Η πληροφορική & οι ΤΠΕ ως μέσο Κατά τη δεκαετία 1980-1990 Από τη δεκαετία του 1990 και μετά Σχήμα 1 Χρονολογική εξέλιξη της θέσης των τεχνολογιών στην εκπαίδευση. Πρόδρομος όλων των σταδίων που σχετίζονται με την ένταξη των υπολογιστών και των ΤΠΕ στην εκπαίδευση μπορεί να θεωρηθεί μία ολόκληρη περίοδος (πρώτη ή εισαγωγική φάση) της εκπαιδευτικής τεχνολογίας που χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια εισαγωγής και ένταξης των διαφόρων media και τεχνολογιών (πριν το 1970) στην εκπαίδευση. Το πρώτο καθαρά πληροφορικό στάδιο (δεύτερη φάση) που αφορά στην εισαγωγή της πληροφορικής (όχι ακόμα οι ΤΠΕ γιατί η σύγκλιση με τις άλλες τεχνολογίες επήλθε αργότερα ) ξεκινά στις αρχές της δεκαετίας του 1970, η προβληματική του οποίου αποκρυσταλλώνεται στις πρώτες επίσημες εκθέσεις ειδικών σχετικά με την «πληροφοριοποίηση» της κοινωνίας και τις επιπτώσεις της στην εκπαίδευση, το δεύτερο αφορά στην περίοδο της δεκαετίας του 1980, κατά την οποία γίνεται μαζική εισαγωγή του υπολογιστή στο σχολικό σύστημα,σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης.το τρίτο στάδιο (αρχές δεκαετίας 1990,το οποίο χαρακτηρίζεται πλέον από τις ΤΠΕ) βρίσκεται σε εξέλιξη, και έχουν πλέον καταγραφεί οι προσεγγίσεις που έχουν επικρατήσει και οι προοπτικές των επερχόμενων ετών. Το στάδιο αυτό (πρώτο) αφορά κυρίως την «πληροφορική προσέγγιση» με κύριο προσανατολισμό στη διδασκαλία του προγραμματισμού και σε μικρότερο βαθμό την προσπάθεια ανάπτυξης συστημάτων Διδασκαλίας με τη Βοήθεια Υπολογιστή (Δι.Β.Υ.)-Computer Assisted Instruction (CAI) ή Μάθηση με τη βοήθεια υπολογιστή Computer Assisted Learning (CAL).Η πλειονότητα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων Δι.Β.Υ, την περίοδο εκείνη δεν είναι παρά προγράμματα εξάσκησης και πρακτικής εφαρμογής και πολύ λίγα είναι αυτά που αφορούν εναλλακτικές εφαρμογές (όπως προγράμματα προσομοιώσεων και έμπειρα διδακτικά συστήματα ). [1] Το δεύτερο στάδιο (τρίτη φάση ) συνίσταται από τη σφαιρική προσσέγγιση η οποία προτείνει τους «Υπολογιστές στα Σχολεία» στη Μεγάλη Βρετανία, την «Πληροφορική Για Όλους» στη Γαλλία, ενώ αντίστοιχα προγράμματα εισαγωγής Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ» 4
υπολογιστών εξελίσσονται στις ΗΠΑ και στις άλλες αναπτυγμένες χώρες.πρέπει να σημειωθεί ότι στις ΗΠΑ η εισαγωγή υπολογιστών στο σχολικό σύστημα προωθήθηκε τόσο από ερευνητές και εκπαιδευτικούς όσο και από τη βιομηχανία και την αγορά. Η αποκεντρωτική δομή του εκπαιδευτικού συστήματος και ο σκληρός ανταγωνισμός προσφορών από τις εταιρείες για εξοπλισμό σε υλικό και εξοπλισμό οδήγησε στην ένταξη ποικιλίας υλικού και λογισμικού στα σχολεία των ΗΠΑ,αλλά παράλληλα και τη δημιουργία σημαντικών διαφορών ανάμεσα τους. Πρόκειται, συνεπώς, για μία περίοδο γενικευμένης εισαγωγής της πληροφορικής σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης.η περίοδος αυτή είναι συνυφασμένη με την αλματώδη εξέλιξη των προσωπικών υπολογιστών (PC), της αντίστοιχης πτώσης των τιμών τους και τις ελπίδες που είχαν εναποτεθεί στην πληροφορική επανάσταση, ιδιαίτερα στο χώρο των προσωπικών υπολογιστών, η οποία αναπτύχθηκε και λόγω της πτώσης του κόστους κατασκευής,που μέχρι τότε ήταν απαγορευτικό για μια μαζική εισαγωγή. Το τελευταίο στάδιο (τέταρτη φάση ) έχει ξεκινήσει από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 και βρίσκεται σε εξέλιξη ακόμα και σήμερα.βασικό χαρακτηριστικό αυτής της φάσης είναι η γενικευμένη ένταξη των ΤΠΕ στις διάφορες πτυχές της εκπαιδευτικής δραστηριότητας και οι σημαντικές προσπάθειες που καταβάλλονται για την ενσωμάτωση των ΤΠΕ σε όλο το εύρος του προγράμματος σπουδών. Οι ενθουσιώδεις και αισιόδοξες προβλέψεις για την επανάσταση που θα επιφέρει ο υπολογιστής στη διδασκαλία και κυρίως στη μάθηση που καταγράφηκαν όλα αυτά τα χρόνια δεν συνάδουν με τα αποτελέσματα πολλών εμπειρικών ερευνών. Πολλά ερωτήματα δεν απαντήθηκαν επαρκώς και είναι ανοικτά ακόμα και σήμερα ενώ η δημιουργική χρήση του υπολογιστή στη σχολική πραγματικότητα παραμένει μια δυνατότητα που πρέπει να επιβεβαιωθεί από την καθημερινή εκπαιδευτική πράξη. 1.2.3 Η δεκαετία 1970-1980 (δεύτερη φάση ): η περίοδος της πιλοτικής εφαρμογής. Αν οι δεκαετίες του 1980 και 1990 χαρακτηρίζονται από τη μαζική εισαγωγή και ένταξη της πληροφορικής και των τεχνολογιών στην εκπαίδευση και σε κάθε πτυχή της ζωής μας γενικότερα, οι προβληματισμοί και οι πρώτες προσπάθειες εισαγωγής ανέρχονται σε μια δεκαετία τουλάχιστον προγενέστερα. Το 1970 υπήρξε μια σημαντική χρονιά για την εισαγωγή της πληροφορικής στο εκπαιδευτικό σύστημα μια πρώτη συνάντηση οργανώνεται στο Amsterdam από την IFIP (International Federation of Information Processing) με θέμα τους υπολογιστές στην εκπαίδευση και τον επόμενο χρόνο οργανώνεται το πρώτο παγκόσμιο σεμινάριο (υπό την αιγίδα του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης-ΟΟΣΑ), με θέμα την εισαγωγή της πληροφορικής στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση (που υποδεικνύει την εισαγωγής της πληροφορικής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ), στο Παρίσι. Παρότι οι θέσεις που εκφράστηκαν στις συναντήσεις αυτές υιοθετούσαν την άποψη της εισαγωγής σε όλο το φάσμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, το πρακτικό αποτέλεσμα όλης της περιόδου αυτής χαρακτηρίζεται κυρίως από τη μάθηση για τους υπολογιστές παρά την μάθηση με τους υπολογιστές. Οι πιλοτικές εφαρμογές (κυρίως σε επίπεδο λυκείων ) που έλαβαν χώρα σε όλη τη δεκαετία του 1970 (η αναφορά γίνεται σε πιλοτικές εφαρμογές γιατί σε καμία χώρα Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ» 5
δεν είχαμε εισαγωγή υπολογιστών παρά σε πολύ μικρό αριθμό σχολείων ) έδιναν έμφαση σε μαθήματα αλφαβητισμού στους υπολογιστές, και κυρίως στο προγραμματισμό τους. Η στήριξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας με υπολογιστές δεν γνώρισε μεγάλη έκταση και αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ανυπαρξία κατάλληλου εκπαιδευτικού λογισμικού. Και αυτή τη περίοδο υπήρξαν ωστόσο προσπάθειες ένταξης του υπολογιστή στη διδακτική πράξη σε σχετικά μεγάλη κλίμακα,κυρίως στις ΗΠΑ. Λίγα λογισμικά (κυρίως λογισμικά προσομοίωσης ) ήταν άξια λόγου ώστε να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά μέσα στην τάξη ενώ η πλειονότητα του λογισμικού ήταν τύπου ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής (multiple choice) και συστήματα πρακτικής εξάσκησης και εφαρμογής (drill and practice).η προσέγγιση αυτή βασίστηκε κυρίως στις απόψεις της θεωρίας της συμπεριφοράς και ως κύρια εφαρμογή των υπολογιστών στη μαθησιακή διαδικασία είχε τα αλληλεπιδραστικά ηλεκτρονικά βιβλία (interactive textbooks). Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι, παράλληλα με τις παραπάνω προσπάθειες,αλλά με ένα εντελώς διαφορετικό παιδαγωγικό και μαθησιακό προσανατολισμό, εφαρμόστηκε σε πολλά σχολεία εκείνη την περίοδο η γλώσσα προγραμματισμού logo. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων της πειραματικής φάσης εισαγωγής της πληροφορικής που χαρακτηρίζει αυτή την περίοδο,παρέχει τα στοιχεία πάνω στα οποία θα στηριχθεί η γενίκευση της εισαγωγής κατά την επόμενη δεκαετία.[1] 1.2.4 Οι υπολογιστές στα σχολεία, δεκαετία 1980-1990 (Τρίτη φάση ): η εποχή της ένταξης. Η δεκαετία του 1980 υπήρξε αναμφισβήτητα η περίοδος κατά την οποία γενικεύτηκαν οι προσπάθειες της εισαγωγής και της ένταξης της πληροφορικής, και των τεχνολογιών γενικότερα,στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήματα και κυρίως αυτά των αναπτυγμένων χωρών.ωστόσο, μόλις στα μέσα της δεκαετίας αυτής και μετά την εμφάνιση των προσωπικών υπολογιστών υιοθετήθηκε η γενικευμένη εισαγωγή της πληροφορικής και των τεχνολογιών στα εκπαιδευτικά συστήματα των πιο προηγμένων χωρών. Πριν τη γενικευμένη εισαγωγή προυπήρξε μια περίοδος προβληματισμών και γενικότερων αναζητήσεων για το πώς και από πού πρέπει να αρχίσει η εισαγωγή των υπολογιστών στο σχολείο, δεδομένου του μεγάλου οικονομικού κόστους, της έλλειψης εκπαιδευτικών λογισμικών και του προβλήματος της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών. Η εισαγωγή των υπολογιστών στο σχολείο, τη περίοδο αυτή, γίνεται κατά κανόνα μέσα από ολοκληρωμένα προγράμματα σε επίπεδο επικράτειας και με συνεργασία διαφόρων φορέων και (συνήθως ) με τον έλεγχο του κάθε Υπουργείου Παιδείας. Παρακάτω παρουσιάζονται τα βασικά πορίσματα (σχήμα 2) που αναπτύχθηκαν στα πλαίσια δύο εκθέσεων όπου διαφαίνονται και συνοψίζονται οι βασικές διεθνείς τάσεις και οι προβληματικές της εποχής και το θεωρητικό πλαίσιο που χαρακτήρισε την είσοδο του υπολογιστή στο σχολικό σύστημα κυρίως στον ευρωπαϊκό χώρο. Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ» 6
Οι υπολογιστές στα σχολεία (1980-1990) Ο υπολογιστής ως εργαλείο διδασκαλίας & μάθησης Κατάρτιση για όλους στην πληροφορική Πανεπιστήμια Λύκεια-Γυμνάσια- Δημοτικά Λογισμικά εξάσκηση & πρακτικής Λογισμικά προσομοιώσεων Η πληροφορική ως στοιχείο γενικής κουλτούρας Logo και εφαρμογές Ρομποτικής Η πληροφορική ως παιδαγωγικός στόχος Προγραμματισμός υπολογιστών Σχήμα 2 Οι υπολογιστές στα σχολεία 1.2.5 Οι προσπάθειες ενσωμάτωσης μετά το 1990 (τέταρτη φάση): πρώτοι απολογισμοί. Βασικά χαρακτηριστικά της τέταρτης φάσης Η ραγδαία εξέλιξη του υλικού και του λογισμικού των υπολογιστών τα τελευταία χρόνια, καθώς και η εξάπλωση των τηλεπικοινωνιών, συνιστούν ένα νέο δεδομένο που ανατρέπει πολλούς από τους καθιερωμένους προσανατολισμούς και θέτει εκ νέου το ζήτημα μιας συνολικής θεώρησης του προβλήματος της εισαγωγής και της ένταξης των ΤΠΕ στην εκπαίδευση.το γεγονός αυτό έχει επιτρέψει επίσης μια σημαντική πτώση του κόστους των συσκευών, η οποία οδήγησε με τη σειρά της σε βαθιές αλλαγές των κοινωνικών αναπαραστάσεων στις αλληλεπιδράσεις με τον υπολογιστή. Αν πριν από 30 χρόνια ο υπολογιστής συνιστούσε μια σπάνια και πολύπλοκη μηχανή, επαγγελματικό μηχάνημα χωρίς πρόσβαση από το ευρύ κοινό, η έκρηξη προσωπικών υπολογιστών ( PCs ) κατά την δεκαετία του 1980, τον μετάτρεψε προοδευτικά σε ένα μοντέρνο μέσο «υψηλής τεχνολογίας».στη σημερινή εποχή, γενικεύεται η διάδοση του και έχει μετατραπεί σε ένα καταναλωτικό αντικείμενο καθημερινής χρήσης, τουλάχιστον στις προηγμένες χώρες. Επιπρόσθετα η σύγκλιση της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών και η έμφαση των δικτύων υπολογιστών δημιουργεί ένα εντελώς διαφορετικό τοπίο σχετικά με τη θέση της τεχνολογίας στην εργασία, την εκπαίδευση, την επικοινωνία και την ψυχαγωγία. Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια οι υπολογιστές έχουν πάρει πλέον τη θέση τους στα σχολικά συστήματα των ανεπτυγμένων χωρών. Άλλοτε ως εργαλείο διδασκαλίας και μάθησης στα διάφορα γνωστικά αντικείμενα, ενίοτε αντικείμενο γνώσης αυτό καθαυτό, γνωστικό εργαλείο για προσωπική έκφραση και οικοδόμηση, μέσο για τη Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ» 7
διαχείριση του σχολικού περιβάλλοντος και απασχολεί όλο και περισσότερους εκπαιδευτικούς στις διάφορες εκπαιδευτικές βαθμίδες. Τα τελευταία χρόνια οι ΤΠΕ έχουν ενταχθεί στις διάφορες βαθμίδες της εκπαίδευσης και χρησιμοποιούνται κυρίως ως μέσα για την επίτευξη της διδασκαλίας και της μάθησης εντός και εκτός σχολικού συστήματος (σχήμα 3). Θεωρούνται επίσης ως επαγγελματικό εργαλείο (κυρίως στις υψηλότερες βαθμίδες )και ως στοιχείο της γενικής κουλτούρας και συνεπώς σημαντική συνιστώσα των εγκυκλίων γνώσεων. Σημαντικό ρόλο, τόσο στην εξάπλωση των υπολογιστών στην κοινωνία γενικότερα, όσο και στο σχολείο ειδικότερα, εκτός της πτώσης των τιμών τους, έπαιξε και παίζει η εξέλιξη των δικτύων υπολογιστών (Διαδίκτυο ή Internet) και η ανάπτυξη των πολυμέσων.τα δύο αυτά τεχνολογικά επιτεύγματα διαφοροποίησαν σημαντικά τους τρόπους αναπαράστασης (κείμενα, ήχοι, εικόνες, βίντεο) και προσπέλασης (γρήγορη αναζήτηση με βάση το περιεχόμενο, αναζήτηση από απόσταση, δυνατότητα γρήγορης μετάδοσης και ανταλλαγής ) της πληροφορίας.[1] Λογισμικά καθοδήγησης Δίκτυα υπολογιστών- Διαδίκτυο Ο υπολογιστής ως εργαλείο διδασκαλίας και μάθησης Πολυμέσαυπερμέσα εικονική πραγματικότητα οι υπολογιστές ως μέσο (1990- σήμερα) Λογισμικά προσομοιώσεωνεικονικά εργαστήρια Ηλεκτρονικά παιχνίδια Σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης & της κατάρτισης Οι ΤΠΕ ως εκπαιδευτικό και επαγγελματικό εργαλείο Ένταξη και ενσωμάτωση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία Οι ΤΠΕ ως γνωστικό εργαλείο Οι ΤΠΕ ως στοιχείο γενικής κουλτούρας Οι ΤΠΕ ως κοινωνικό φαινόμενο Οι ΤΠΕ ως εργαλείο έκφρασης και επικοινωνίας 1.3 Εξ αποστάσεως εκπαίδευση Σχήμα 3 Γενικά Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση ως μεθοδολογία και ως εκπαιδευτική πρακτική υπάρχει περισσότερο από έναν αιώνα και στόχος της είναι η εξ αποστάσεως μάθηση με χρήση τεχνικών εξ αποστάσεως διδασκαλίας. Η εκπαίδευση αυτή, απόρροια της βιομηχανικής επανάστασης και της εξέλιξης της τεχνολογίας, των μεταφορών και των τηλεπικοινωνιών, ξεκίνησε από τα πανεπιστήμια της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας, τα οποία προσέφεραν προγράμματα εκπαίδευσης από απόσταση ήδη από το 1890. Η πιο αναγνωρισμένη προσπάθεια στην Ευρώπη υπήρξε η ίδρυση του «Ανοικτού Πανεπιστημίου» στην Αγγλία το 1970. Ανοικτά πανεπιστήμια έχουν ιδρυθεί σε όλο τον κόσμο και εδώ και μερικά χρόνια και στην Ελλάδα. Πλέον προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης παρέχουν πολλά Ανώτατα και Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ» 8
Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα με χρήση των τεχνολογιών της πληροφορίας και των επικοινωνιών.[1] Βασικό χαρακτηριστικό της είναι η εκπαίδευση από απόσταση, συνήθως στο σπίτι ή σε κάποια τοποθεσία εκτός του εκπαιδευτικού ιδρύματος που την προσφέρει. Παράλληλα, η εκπαίδευση αυτή συνήθως στοχεύει σε διαφορετικό κοινό από την παραδοσιακή εκπαίδευση, τους ενήλικες. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση χαρακτηρίζεται από την απόσταση που χωρίζει τον διδάσκοντα από τον διδασκόμενο αλλά και τον κάθε διδασκόμενο από την ομάδα των συμμαθητών του.συνιστά δηλαδή έναν τρόπο εκπαίδευσης όπου ο μαθητής και ο καθηγητής δεν χρειάζεται να βρίσκονται στον ίδιο χώρο και σε κάποιες περιπτώσεις ο καθηγητής δεν είναι άνθρωπος αλλά κάποιο λογισμικό. Η διαπροσωπική επικοινωνία της συμβατικής εκπαίδευσης υποκαθίσταται στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση από απρόσωπες μορφές επικοινωνίας με χρήση των τεχνολογιών. Για το σκοπό αυτό γίνεται χρήση παραδοσιακού ταχυδρομείου, ηχογραφημένου ή βιντεοσκοπημένου υλικού, ραδιόφωνου, τηλεόρασης και τελευταία με χρήση του internet μέσω κατάλληλου λογισμικού, ψηφιακών τηλεφωνικών γραμμών, οπτικών ινών και δορυφόρων. Μπορούμε να διακρίνουμε δυο κατηγορίες εξ αποστάσεως εκπαίδευσης : την σύγχρονη (που λαμβάνει χώρα στον ίδιο χρόνο και αφορά την πρόσωπο με πρόσωπο εκπαίδευση από απόσταση) και την ασύγχρονη (που δεν απαιτεί ταυτόχρονη συμμετοχή στην εκπαιδευτική διαδικασία). Κατά την σύγχρονη απαιτείται η ταυτόχρονη συμμετοχή όλων των φοιτητών και του καθηγητή και έχει ως βασικό πλεονέκτημα την αλληλεπίδραση σε «πραγματικό χρόνο». Στην περίπτωση αυτή, διδακτική μέθοδος παραπέμπει συχνά στην κανονική σχολική τάξη ή στις πανεπιστημιακές παραδόσεις. Η κατηγορία αυτή είναι πολύ πρόσφατη, δεν έχει ακόμα μεγάλη εξάπλωση και εμφανίστηκε μετά την ραγδαία εξέλιξη των τηλεποικοινωνιών και της δυνατότητας μετάδοσης βίντεο μέσω δικτυακών υπολογιστών. Η διεξαγωγή αυτού του τύπου εκπαίδευσης βασίζεται συχνά και στη μάθηση σε ομάδες σπουδαστών που συναντώνται σε τακτά χρονικά διαστήματα εκτός πανεπιστημίου. Αντίθετα η ασύγχρονη δεν απαιτεί την ταυτόχρονη συμμετοχή των φοιτητών και του καθηγητή στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ο κάθε φοιτητής μπορεί να διαλέξει ο ίδιος πότε θα ασχοληθεί με την εκπαίδευση του και μπορεί να διαλέξει μόνος του το υλικό και το πρόγραμμα του. Βασικό της πλεονέκτημα η ευελιξία χρόνου και χώρου. Μέχρι σήμερα αποτελεί τη βασική μεθοδολογία για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Η εκπαίδευση αυτού του τύπου στηρίζεται κυρίως στη διαμόρφωση κατάλληλα σχεδιασμένου και διαμορφωμένου εκπαιδευτικού υλικού που στοχεύει στην προσωπική χρήση από τους σπουδαστές. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση έχει αλλάξει ριζικά χάρη στην ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας των υπολογιστών και των τηλεπικοινωνιών. Εκτός του παραδοσιακού εντύπου εκπαιδευτικού υλικού, χρησιμοποιεί πλέον όλο και περισσότερο τις τεχνικές της «ηλεκτρονικής» εκπαίδευσης που βασίζεται στα πολυμέσα και στο Διαδίκτυο.[5] Οι σύγχρονες μορφές εξ αποστάσεως εκπαίδευσης συνιστούν ολοκληρωμένα πληροφοριακά συστήματα παροχής εκπαίδευσης με χρήση προηγμένων δικτυακών υπηρεσιών, επιτρέποντας στους οργανισμούς παροχής της να προσφέρουν Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ» 9
εκπαίδευση πρακτικά σε χρήστες που βρίσκονται σε οποιοδήποτε μέρος στο κόσμο. Σημαντικό ρόλο σε αυτή την εξέλιξη παίζει η σύγκλιση της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών και η δημιουργία των δικτύων υπολογιστών. 1.3.1 Εκπαίδευση από απόσταση : ορισμοί Η εκπαίδευση από απόσταση είναι μια μορφή εκπαίδευσης που φιλοδοξεί να προσφέρει ευκαιρίες μάθησης για οποιονδήποτε, οποτεδήποτε και οπουδήποτε (anyone, anytime, anyplace). Ορισμένοι από τους ορισμούς που έχουν δοθεί στη διεθνή βιβλιογραφία είναι οι παρακάτω : Σύμφωνα με τους Bingham, Davis & Moore πρόκειται για την «παροχή εκπαίδευσης σε κατάλληλες ομάδες ατόμων σε οποιαδήποτε περιοχή την κατάλληλη χρονική στιγμή. Εκπαιδευτής και μαθητής μπορεί να χωρίζονται είτε από την απόσταση είτε από τον χρόνο είτε και από τα δύο». [1] Η U.S. Distance Learning Association ορίζει ως εκπαίδευση από απόσταση «την απόκτηση γνώσεων και ικανοτήτων με έμμεση πληροφόρηση και καθοδήγηση που περιλαμβάνει όλες τις τεχνολογίες και άλλες μορφές μάθησης από απόσταση».[9] Σύμφωνα με τον Mugridge πρόκειται για «μορφή εκπαίδευσης όπου υπάρχει ένας διαχωρισμός μεταξύ του καθηγητή και των εκπαιδευομένων και όπου άλλα μέσα (όπως το έντυπο και ο γραπτός λόγος, το τηλέφωνο, οι υπολογιστές και οι τηλεδιασκέψεις, κ.λ.π) χρησιμοποιούνται για να γεφυρώσουν το φυσικό χάσμα» Η υπηρεσία U.S. Office of Technology Assessment την περιγράφει ως «σύνδεση καθηγητή και μαθητών μέσω της τεχνολογίας σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές με δυνατότητες διαδραστικής επικοινωνίας»[1] Επίσης η Αμερικάνικη Distance Learning Association περιγράφει την εκπαίδευση από απόσταση ως την «εφαρμογή ηλεκτρονικών μέσων σε όλους τους τομείς της εκπαίδευσης : ανώτερη εκπαίδευση, συνεχή εκπαίδευση, κατάρτιση εργαζομένων μέσα από συνεργασία, δια βίου εκπαίδευση». Τέλος, οι Moore & Kearsley θεωρούν πω πρόκειται για τη μάθηση που συμβαίνει σε διαφορετικό τόπο από τη διδασκαλία και γι αυτό απαιτεί ειδικές τεχνικές σχεδίασης του μαθήματος, ειδικές διδακτικές μεθόδους, ειδικές μεθόδους επικοινωνίας με υποστήριξη ηλεκτρονικής τεχνολογίας καθώς και οργανωτικές και διοικητικές ρυθμίσεις».[14] Τα βασικά στοιχεία που περιλαμβάνονται στους παραπάνω ορισμούς και που μπορεί να θεωρηθεί πως αποτελούν σημαντικά χαρακτηριστικά της εκπαίδευσης από απόσταση (ΕΑ) : «Απόσταση στο χώρο & στο χρόνο»: Ο εκπαιδευτής και οι εκπαιδευόμενοι βρίσκονται σε απόσταση τόσο στο χώρο όσο και στο χρόνο. «Έμμεση πληροφόρηση & καθοδήγηση» : Η πληροφόρηση και καθοδήγηση των εκπαιδευομένων γίνεται τις περισσότερες φορές με έμμεσο τρόπο, δηλ. χωρίς άμεση ζωντανή επαφή με τον εκπαιδευτή. «Εφαρμογή ηλεκτρονικών μέσων»: Στις σύγχρονες μορφές ΕΑ χρησιμοποιούνται ηλεκτρονικά μέσα ( video, υπολογιστές διαδίκτυο). Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ» 10
«Γεφύρωση του φυσικού χάσματος»: Τα προγράμματα ΕΑ γεφυρώνουν με κάποιο τρόπο το φυσικό χάσμα (απόσταση χώρου χρόνου) μεταξύ εκπαιδευτή και εκπαιδευομένων. «Οποιοσδήποτε, οποτεδήποτε, οπουδήποτε» : φιλοδοξία της σύγχρονης ΕΑ είναι να προσφέρει εκπαίδευση σε οποιονδήποτε( δηλ. να είναι «ανοικτή»), οποτεδήποτε (ανεξάρτητα από χρονικούς περιορισμούς) και οπουδήποτε (ανεξάρτητα από τοπικούς περιορισμούς ). «Χρήση τεχνολογίας για την υποστήριξη διαδραστικής επικοινωνίας»: Οι σύγχρονες τεχνολογίες (κυρίως το διαδίκτυο) αυξάνουν σημαντικά τις δυνατότητες διάδρασης μεταξύ των συμμετεχόντων σε προγράμματα ΕΑ. «Οργανωτικές και διοικητικές ρυθμίσεις»: αποτελούν στοιχείο κλειδί και υπογραμμίζουν την ανάγκη για μια συγχρονισμένη προσπάθεια που αποτελεί προαπαιτούμενο για την επιτυχημένη προσφορά υπηρεσιών εκπαίδευσης από απόσταση. Σε γενικές γραμμές επομένως ο στόχος των προγραμμάτων εκπαίδευσης από απόσταση είναι να χρησιμοποιηθεί η κατάλληλη τεχνολογία και να σχεδιαστούν αποδοτικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες, ώστε να γεφυρωθεί η φυσική απόσταση μεταξύ εκπαιδευτή εκπαιδευομένων και οι εκπαιδευόμενοι να αναπτύξουν ικανοποιητικό βαθμό μάθησης, παρόλο που μπορεί να βρίσκονται σε διαφορετικό τόπο και/ή διαφορετικό χρόνο. 1.3.2 Οι τρεις «γενιές» της ΕΑ Η υλοποίηση δραστηριοτήτων Εκπαίδευσης από Απόσταση (ΕΑ) δεν προϋποθέτει αναγκαστικά και την χρησιμοποίηση των πλέον σύγχρονων μέσων, παρόλο βέβαια που τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων τεχνολογιών ανοίγουν τη δυνατότητα για υλοποίηση νέων και καινοτόμων εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Με βάση το είδος της τεχνολογίας που χρησιμοποιείται, η ΕΑ μπορεί να χωριστεί σε τρεις ιστορικές περιόδους που συνήθως αναφέρονται ως «γενιές της ΕΑ».[3] Α ) Αλληλογραφία : Στα μέσα του 19 ου αιώνα η πρώτη μορφή ΕΑ οργανώνεται μέσω αλληλογραφίας σε ΗΠΑ, Γαλλία, Γερμανία και Βρετανία. Ο δάσκαλος και οι μαθητές του επικοινωνούν ανταλλάσσοντας εκπαιδευτικό υλικό σε έντυπη μορφή μέσω του ταχυδρομείου. Οι σπουδαστές απαντούν στις ασκήσεις τους με βάση τις οδηγίες των εγχειριδίων και τις ταχυδρομούν στον διδάσκοντα, ο οποίος τις αξιολογεί και απαντά χρησιμοποιώντας πάλι ταχυδρομείο. Η δυνατότητα αυτή απετέλεσε σημαντική κοινωνική εξέλιξη καθώς έδωσε τη δυνατότητα εκπαίδευσης σε κατοίκους απομακρυσμένων περιοχών και εργαζόμενους, ενώ ταυτόχρονα ενίσχυσε την προοπτική μόρφωσης των γυναικών. Η αλληλογραφία χρησιμοποιείται και σήμερα σε πολλές περιπτώσεις ΕΑ για την επικοινωνία εκπαιδευτή - εκπαιδευομένων. Β) Μη διαδραστικά ηλεκτρονικά μέσα : Στο πρώτο τέταρτο του 20 ου αιώνα η δεύτερη γενιά ΕΑ χρησιμοποιεί ηλεκτρονικά μέσα για παροχή πιο άμεσων υπηρεσιών εκπαίδευσης. Εντούτοις τα μέσα αυτά δεν προσφέρουν διάδραση αλλά κυρίως τη δυνατότητα παρουσίασης του εκπαιδευτικού περιεχομένου από τον εκπαιδευτή προς Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ» 11
πολλούς ταυτόχρονα εκπαιδευόμενους(μέσω π.χ ραδιοφωνικής και τηλεοπτικής εκπομπής ). Τέτοια μέσα είναι : Το εκπαιδευτικό ραδιόφωνο: Το State University of Lowa στις Η.Π.Α. εκπέμπει το 1925 τα πρώτα ραδιοφωνικά μαθήματα. Η εκπαιδευτική Τηλεόραση : Επίσης το State University of Lowa εκπέμπει τηλεοπτικά εκπαιδευτικά προγράμματα το 1950. Στη συνέχεια εμφανίζεται η τεχνολογία video η οποία και αξιοποιείται εκπαιδευτικά π.χ προσφέρονται μαθήματα μαγνητοσκοπημένα σε βιντεοκασέτες. Πολλά πανεπιστήμια ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες (π.χ Ινδία), χρησιμοποιούν ακόμη και σήμερα το εκπαιδευτικό ραδιόφωνο ως το βασικό εργαλείο παράδοσης του εκπαιδευτικού υλικού. Γ) Διαδραστικά μέσα : Η Τρίτη γενιά ΕΑ (αρχές δεκαετίας 1980) υιοθετεί αρχικά τη χρήση δορυφορικής τεχνολογίας και δικτύων επικοινωνίας μέσω των οποίων γίνεται η μετάδοση εκπαιδευτικού υλικού αναλογικής και ψηφιακής μορφής. Βασικό χαρακτηριστικό αυτών των τεχνολογιών είναι πως διευκολύνουν την αμφίδρομη επικοινωνία βασισμένη σε εικόνα ή ήχο. Στη φάση αυτή αναπτύσσονται εκπαιδευτικές εφαρμογές σε CD-ROM που διευκολύνουν την αυτό-ρυθμιζόμενη μάθηση. Στην Τρίτη γενιά ΕΑ εντάσσεται η χρήση ψηφιακής τεχνολογίας (υπολογιστές και διαδίκτυο) και η οργάνωση προγραμμάτων ΕΑ με χρήση ποικιλίας διαθέσιμων υπηρεσιών επικοινωνίας μέσω υπολογιστή. Τέτοιες υπηρεσίες είναι : Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (email) Ομάδες συζήτησης Χώροι συνομιλίας Πολυχρηστικοί Χώροι επικοινωνίας Ήχο- ή Εικόνο- Διάσκεψη Τηλετάξεις Ολοκληρωμένα Συστήματα Διαχείρισης Διδασκαλίας/Μάθησης Οι σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις (και ιδιαίτερα του διαδικτύου) κάνουν ορισμένους συγγραφείς να μιλούν για μια 4 η γενιά ΕΑ στην οποία βασικό χαρακτηριστικό είναι ο συνδυασμός έντονα διαδραστικών υπηρεσιών διαδικτύου και ισχυρά μαθητοκεντρικής εκπαιδευτικής προσέγγισης. Στον πυρήνα της προσέγγισης αυτής βρίσκεται η στροφή από την δασκαλοκεντρική προσέγγιση, όπου ο διδάσκων (π.χ ο δημιουργός της βιντεοκασέτας ή ο δημιουργός των εφαρμογών πολυμέσων, κλπ) καθορίζουν αποκλειστικά το περιεχόμενο της διδασκαλίας, προς μια πραγματική μαθητοκεντρική προσέγγιση όπου τα πολλαπλά επικοινωνιακά μέσα και οι ευκαιρίες για διάδραση και συνεργασία μεταξύ των απομακρυσμένων γεωγραφικά σπουδαστών δημιουργούν ένα περιβάλλον πλούσιο σε μαθησιακές εμπειρίες. Στο πλαίσιο αυτό οι σημαντικές συνιστώσες μάθησης στη «διαδικτυακή τάξη» είναι ασύγχρονες και σύγχρονες διαδράσεις μάθησης μεταξύ εκπαιδευτή - εκπαιδευομένων αλλά και εκπαιδευομένων μεταξύ τους. Αντίθετα το ίδιο εκπαιδευτικό υλικό αποτελεί απλά το υπόβαθρο από το οποίο εκκινεί και αναπτύσσεται ένας μαθησιακά παραγωγικός διάλογος μεταξύ διδασκόντων και διδασκομένων. Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ» 12
Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε πως οι τεχνολογίες που είναι σήμερα διαθέσιμες για την υποστήριξη της εκπαίδευσης από απόσταση, μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τέσσερις κατηγορίες : [3] o Έντυπο : Βασικό στοιχείο σε κάθε πρόγραμμα εκπαίδευση από απόσταση. Ποικίλες μορφές εντύπων μέσων μπορεί να χρησιμοποιηθούν όπως : βιβλία, οδηγοί μελέτης, βιβλία ασκήσεων και εργασιών, προγράμματα σπουδών και μελάτες περιπτώσεων. o Ήχος : Οι μη διαδραστικές τεχνολογίες ήχου περιλαμβάνουν κασέτες ήχου και ραδιοφωνικές εκπομπές. Διαδραστικά διδακτικά εργαλεία βασισμένα στον ήχο περιλαμβάνουν τη τεχνολογία του τηλεφώνου, την ηχοδιάσκεψη και τη ραδιοφωνία βραχέων κυμάτων. o Εικόνα : Διδακτικά εργαλεία εικόνας περιλαμβάνουν την ακίνητη εικόνα (όπως ηλεκτρονικές διαφάνειες), προϊόντα κινούμενης εικόνας (π.χ φιλμ, βιντεοκασέτες) και «σύγχρονη» εικονοδιάσκεψη (μονόδρομη ή αμφίδρομη, που κατά κανόνα περιλαμβάνει και μετάδοση ήχου) o Υπολογιστές : Η χρήση των υπολογιστών μπορεί να εντάσσονται σε μια από τις παρακάτω κατηγορίες : α) Διδασκαλία με τη βοήθεια υπολογιστή : Ο υπολογιστής χρησιμοποιείται για τη μετάδοση ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού με διαδραστική ή μη μορφή (π.χ διαδραστικά πολυμέσα, ηλεκτρονικό βιβλίο, σημειώσεις σε ηλεκτρονική μορφή. β) Διαχείριση της εκπαίδευσης με υπολογιστή : Ο υπολογιστής χρησιμοποιείται για τη διαχείριση υποστηρικτικών εκπαιδευτικών διαδικασιών. γ) Εκπαίδευση με μεσολάβηση υπολογιστή : Ο υπολογιστής διευκολύνει την επικοινωνία και μετάδοση της πληροφορίας σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες (π.χ χρήση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, σύγχρονη εικονοδιάσκεψη κλπ.) 1.4 Διδακτική μεθοδολογία στην εκπαίδευση από απόσταση Βασικό ρόλο στην εκπαίδευση από απόσταση διαδραματίζει ο τρόπος με τον οποίο θα υποστηριχθεί η εκπαιδευτική διαδικασία. Πράγματι η παιδαγωγική διαδικασία αποτελεί ένα από τα πιο κρίσιμα θέματα. Παρόλα αυτά είναι ακόμα συγκεχυμένες οι ιδέες γύρω από αυτήν. Έχει αναφερθεί από καθηγητές ότι : «κατά τη διάρκεια έρευνας σε δικτυακούς τόπους στους οποίους περιγραφόταν η λειτουργία μεθόδων εκπαίδευσης από απόσταση, παρατηρήθηκε ότι ακόμα και όταν η ανάπτυξη των μεθόδων αυτών είχε γίνει από έμπειρους καθηγητές σε συνεργασία με τεχνικούς δεν υπήρχε η απαραίτητη παιδαγωγική μελέτη ή αυτή ήταν υποβαθμισμένη». Ανάλογες έρευνες οι οποίες έγιναν κατά την εξέλιξη αυτής της μελέτης όπως είναι του University of Colorado and Denver, στο οποίο στα έξι κλειδιά για την επιτυχία των συστημάτων εκπαίδευσης από απόσταση δεν συμπεριλαμβάνεται καμία αναφορά για την παιδαγωγία που θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί. Επίσης στο IU Indiana ενώ γίνονται αναφορές στις τεχνικές και στις μεθόδους εκπαίδευσης από απόσταση, δεν γίνεται καμία αναφορά στη χρησιμοποιούμενη παιδαγωγική. Το ίδιο συμβαίνει και σε πολλές άλλες ερμηνευτικές εργασίες κυρίως σε Αυστραλία και Καναδά. Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ» 13
Η διδακτική μέθοδος είναι η διαδικασία που θα χρησιμοποιηθεί για την οργάνωση του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος, ώστε να επιτευχθεί ένα συγκεκριμένο διδακτικό αποτέλεσμα. Η προγραμματισμένη διδαχή, η μελέτη και η πρακτική επίδειξη αποτελούν τέτοιου είδους διδακτικές μεθόδους. Τα διδακτικά μέσα (εγχειρίδια, τηλεόραση, υπολογιστής κ.λπ) είναι συστήματα επικοινωνίας, που σκοπό έχουν να φέρουν τους εκπαιδευόμενους σε επαφή με μια ξεχωριστή πηγή πληροφοριών.[2] Στην παιδαγωγική διαδικασία περιλαμβάνεται εκτός από το καθαρά παιδαγωγικό μέρος και το τμήμα που ασχολείται με την οργάνωση και διάθεση του εκπαιδευτικού υλικού καθώς και τη συλλογή και επεξεργασία του υλικού αξιολόγησης. Για να επιτευχθεί το τελικό αποτέλεσμα, είναι απαραίτητη η ικανότητα προσαρμογής του τρόπου εκπαίδευσης στον κάθε εκπαιδευόμενο, ώστε να επιτυγχάνεται η εξατομικευμένη μάθηση. Δεν υπάρχει πια ένας αποκλειστικός και προνομιούχος τρόπος, δια μέσου του οποίου ο καθηγητής θα παραδώσει το μάθημα του, αντίθετα παρουσιάζεται μια πλειάδα επιλογών που αναφέρεται στους τρόπους, τα μέσα και τη διαμόρφωση και παρουσίαση του διδακτικού περιεχομένου. Ο εκπαιδευτής από διεκπεραιωτής, μετατρέπεται σε αρχιτέκτονα της γνωσιακής διαδικασίας. Ταυτόχρονα, υπάρχει η δυνατότητα χρήσης ενός πλήθους μέσων ώστε να αυξάνεται και η αποτελεσματικότητα. Είναι φανερό ότι η επιλογή του μέσου δεν συνεπάγεται και επιλογή του τρόπου διδαχής, μπορεί δηλαδή για διαφορετικές διδακτικές μεθόδους να χρησιμοποιούνται τα ίδια μέσα με άλλο σκοπό ή και το αντίθετο, διαφορετικά μέσα να συνεισφέρουν στην επιτυχία μιας διδακτικής μεθόδου αλληλοσυμπληρούμενα, όπως είναι και το ζητούμενο στα συστήματα υπερμέσων. Ο τρόπος της επικοινωνίας αυτής μεταξύ του εκπαιδευτή και του εκπαιδευομένου αποτελεί επίσης σημαντικό στοιχείο, αφού η ποιότητα της καλύπτει την έλλειψη αμεσότητας που θα υπάρχει στη διαπροσωπική επαφή τους. Η αλληλεπίδραση εδώ είναι το απαραίτητο επιθυμητό στοιχείο για την ομαλή και παραγωγική διεξαγωγή της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Από τα κυριότερα στοιχεία που επηρεάζουν τις διδακτικές τεχνολογίες αποτελεί φυσικά το περιβάλλον επικοινωνίας με το χρήστη. Αυτό ξεκίνησε σαν την πιο δύσχρηστη μονάδα και εξελίχθηκε σε επικοινωνία περιβάλλοντος εικονικής πραγματικότητας. Πράγματι για πολλά χρόνια η πρώτη επαφή με τους υπολογιστές δημιούργησε απογοήτευση εξαιτίας του περιβάλλοντος επικοινωνίας με το χρήστη. Αργότερα με τις γραφικές εκδόσεις που περιείχαν τα παράθυρα, με τα εικονίδια και τα πτυσσόμενα μενού, η κατάσταση καλυτέρευσε, με την έλευση δε και των χαρακτηριστικών υπερμέσων με τις σύγχρονες διεπαφές τα πράγματα δείχνουν ιδανικά. Η χρησιμοποίηση των προγραμμάτων γίνεται φιλική και ευχάριστη, ενώ το ίδιο το περιβάλλον αποκτά και δυναμικά χαρακτηριστικά και υπεισέρχεται στη διδακτική διαδικασία προδιαθέτοντας θετικά τον εκπαιδευόμενο, διευκολύνοντας τον αισθητά σε όλα τα στάδια της μάθησης. Η οργάνωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας στην εκπαίδευση από απόσταση προϋποθέτει, βέβαια διδακτικές στρατηγικές. Ο όρος διδακτικές στρατηγικές αναφέρεται στην επιλογή των εκπαιδευτικών μεθόδων και των μέσων, που έχει προαποφασιστεί για την επίτευξη αποτελεσματικής εκπαίδευσης. Η διαδικασία αυτή Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ» 14
περιλαμβάνει το περιεχόμενο του γνωστικού πεδίου αλλά και τις αποφάσεις για την υποστήριξη του φοιτητή, την επιλογή των μέσων που θα χρησιμοποιηθούν και τέλος, την αποτίμηση του μαθησιακού αποτελέσματος.[2] Αναφερόμενοι στις παιδαγωγικές στρατηγικές, εννοούμε την επιλογή των διδακτικών στρατηγικών και των μέσων τα οποία θα χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία αποτελεσματικής εκπαίδευσης. Βασιζόμενες στον τρόπο αλληλεπίδρασης μεταξύ των φοιτητών και φοιτητώνκαθηγητή, οργανώθηκαν παιδαγωγικές στρατηγικές που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην εκπαίδευση από απόσταση σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες : Ένας μόνος του : Ο φοιτητής είναι αυτοδιδασκόμενος. Μόνη αλληλεπίδραση είναι από και προς τις πηγές παιδαγωγικών πληροφοριών και γνώσης που υπάρχουν στο δίκτυο. Αυτές οι διεργασίες είναι σε μεγάλο βαθμό δομημένες, αλλά απαιτούν ελάχιστη αλληλεπίδραση από τον καθηγητή, π.χ βάσεις δεδομένων διατεθειμένες στο δίκτυο κ.λ.π. Ένας προς έναν : Αυτές οι μορφές εκπαίδευσης χαρακτηρίζονται από εξατομικευμένες οδηγίες και εκπαίδευση. Βασίζονται επίσης στην προσωπική σχέση εκπαιδευτή-εκπαιδευόμενου. Ένας προς πολλούς. Εδώ οι φοιτητές, καθένας ξεχωριστά, απευθύνονται προς περισσότερους του ενός ειδικούς, σε μια δεδομένη περιοχή ενδιαφερόντων. Πολλοί προς πολλούς. Όλοι οι εκπαιδευόμενοι έχουν την ευκαιρία να πάρουν το λόγο απευθυνόμενοι προς όλους. Ομάδες συζήτησης, προσομοιώσεις, μελέτες περιπτώσεων, εργασίες ομάδων. Ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνεί ο εκπαιδευτής με τον εκπαιδευόμενο και έτσι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους εξαρτάται από τη χρησιμοποιούμενη στρατηγική μάθησης. Στις εκπαιδευτικές στρατηγικές περιλαμβάνονται εκτός από το περιεχόμενο των σπουδών και αποφάσεις για την υποστήριξη των σπουδαστών και η αποτίμηση του αποτελέσματος της εκπαίδευσης. Ο τρόπος αλληλεπίδρασης εξαρτάται από το εκπαιδευτικό σχήμα το οποίο θα επιλεγεί. Η εξέλιξη των νέων τεχνολογιών οδήγησε στην αναζήτηση τρόπων χρησιμοποίησης τους στην εκπαίδευση. Για την αποτελεσματική διαχείριση αυτών των νέων μορφών διδασκαλίας και εκπαίδευσης είναι απαραίτητες νέες εκπαιδευτικές στρατηγικές, οι οποίες να αφήνουν περισσότερη πρωτοβουλία στον εκπαιδευόμενο, όπως η διερευνητική εκπαίδευση, η επίλυση προβλημάτων κ.λπ, στρατηγικές που αναβαθμίζουν σημαντικά τον ρόλο του διδάσκοντα. Οι νέες αυτές μέθοδοι της εκπαίδευσης από απόσταση έχουν ανάγκη νέων διδακτικών στρατηγικών που να απευθύνονται σε ένα διευρυμένο και διαφοροποιημένο (ηλικιακά, κοινωνικά, επαγγελματικά) κοινό. Πράγματι, λόγω του ότι αυξήθηκε π.χ η ανάγκη ελέγχου εκ μέρους του μαθητευόμενου, οδηγήθηκαν οι ειδικοί στη δημιουργία εκπαιδευτικών στρατηγικών, οι οποίες θα παρέχουν μεγαλύτερη δυνατότητα ελέγχου της διαδικασίας από τον διδάσκοντα. Τέτοιου είδους Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ» 15
στρατηγικές είναι η διερευνητική μάθηση, η προσομοίωση δυναμικών περιβαλλόντων και η συνεργατική μάθηση. Κατά μία άποψη, ίσως όχι την επικρατέστερη, οι νέες τεχνολογίες πρέπει να αντιμετωπίζονται ως συμπληρωματικές και όχι να υποκαθιστούν τις παλαιές. Μόνον όταν δεν είναι δυνατή η πρόσβαση σε εκπαιδευτικά κέντρα ή αίθουσες διδασκαλίας, οι νέες τεχνολογίες μπορούν να χρησιμοποιούνται για την εκπαίδευση αυτοτελώς. Περιπτώσεις τέτοιου είδους είναι οι απομακρυσμένες ή δυσπρόσιτες περιοχές. Τότε αν διατίθενται οι σχετικές τεχνολογικές διευκολύνσεις στα κέντρα εκπαίδευσης ή στις αίθουσες διδασκαλίας, χρησιμοποιούνται σαν συμπληρωματικές της συμβατικής διδασκαλίας. Διατηρούνται σοβαρές επιφυλάξεις, ειδικά για τον τρόπο αυτό αντιμετώπισης των εξελίξεων στην εκπαίδευση. Μια άποψη γενικευμένης αποδοχής είναι, και τα γεγονότα συνεχώς την επιβεβαιώνουν, ότι εν γένει οι κοινωνικές και πολιτισμικές ανάγκες της σύγχρονης ζωής (αποκέντρωση, αναζήτηση περισσότερο οικολογικών λύσεων διαβίωσης, συνεχής και δια βίου εκπαίδευσης κ.λ.π) θα οδηγηθούν συνεχώς στην ανάπτυξη των διαφόρων μορφών εκπαίδευσης από απόσταση. [2] 1.5 Τα προβλήματα της συμβατικής εκπαίδευσης Το σύνολο σχεδόν των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας από όποια θέση και αν βρίσκονται αυτοί, βλέπουν τα τελευταία χρόνια τους φοιτητές τους σε κάθε βαθμίδα εκπαίδευσης, να αντιδρούν στις παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας, τις οποίες θεωρούν ξεπερασμένες. Μελετητές του φαινομένου παραδέχονται την ύπαρξη αυτού του προβλήματος, δηλαδή ότι υπάρχει μια συνεχής απομάκρυνση από τις παραδοσιακές εκπαιδευτικές διαδικασίες και μια συνεχής διαφοροποίηση του τρόπου αντίληψης και των μορφών που έχει η μελέτη, μια διαφοροποίηση που εν πολλοίς αποδίδεται στο γεγονός ότι έχουν εισχωρήσει στην καθημερινή μας ζωή διαφορετικές πηγές πληροφόρησης, όπως είναι η τηλεόραση και οι υπολογιστές. Η πλήρης αποδοχή τους κυρίως ως μέσων παροχής της πληροφορίας, φαίνεται να δημιουργεί νέους τρόπους μάθησης, που είναι περισσότερο αποδεκτοί και προσομοιάζουν με τις φυσικές διαδικασίες μάθησης. Αυτό δικαιολογεί και την άμεση και μόνιμη αποδοχή των μέσων αυτών ως κύριας πηγής τροφοδότησης πρωτογενούς μαθησιακού υλικού από τους σπουδαστές κάθε βαθμίδας, γλώσσας ή φυλής. Ταυτόχρονα, ενώ αυξάνεται συνεχώς η συνολική ανθρώπινη γνώση, μειώνεται ο διαθέσιμος χρόνος μελέτης, ως αποτέλεσμα κοινωνικών και πολιτισμικών μετεξελίξεων, και αυτό αποτελεί αιτία αναζήτησης νέων, περισσότερο αποτελεσματικών και λιγότερο χρονοβόρων εκπαιδευτικών διαδικασιών.[2] Μοναδικό παρήγορο στοιχείο είναι η ύπαρξη δυναμικών τεχνολογικών εξελίξεων που προσφέρουν νέες δυνατότητες, προς επίλυση αυτών των προβλημάτων. Η ανάγκη εισαγωγής, ανάπτυξης και καταξίωσης εναλλακτικών και ευέλικτων συστημάτων εκπαίδευσης προέκυψε από μια σειρά εμφανών περιορισμών που θέτει το ελληνικό συμβατικό σύστημα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Η ανοικτή εκπαίδευση ως φιλοσοφία εστιάζοντας στη δημιουργία εκπαιδευτικών ευκαιριών και ελεύθερης πρόσβασης καλείται να άρει τους προαναφερθέντες περιορισμούς και χωρίς να δρα ανταγωνιστικά με το παραδοσιακό σύστημα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης να Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ» 16