Επιπτώσεις των φραγμάτων στην ιχθυοπανίδα των ποταμών και προτάσεις αποκατάστασης: Η περίπτωση του Ποταμού Νέστου*

Επιπτώσεις των φραγμάτων στην ιχθυοπανίδα των ποταμών και προτάσεις αποκατάστασης: Η περίπτωση του Ποταμού Νέστου* Δρ. Μάνος Κουτράκης Πρόεδρος του Φορέα Διαχείρισης Νέστου-Βιστωνίδας Βιστωνίδας-Ισμαρίδας Αν. Ερευνητής -Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας Ινστιτούτο Αλιευτικής Έρευνας (ΙΝΑΛΕ) Νέα Πέραμος, ΚΑΒΑΛΑ E-mail: manosk@inale.gr *Η χρηματοδότηση της έρευνας έγινε από την Κοινοτική Πρωτοβουλία INTERREG IIIA με ανάδοχο την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δράμας-Καβάλας Καβάλας- Ξάνθης και την ΔΕΗ Α.Ε. 1

Προστασία & Διατήρηση των Υδάτινων Οικοσυστημάτων ΗΠροστασία& Διατήρηση απαιτεί: Προσέγγιση σε επίπεδο λεκάνης απορροής Να ληφθούν υπόψη ΟΛΕΣ οι χρήσεις του νερού (περιλαμβανομένης της αλιείας στα εσωτερικά νερά και στη θάλασσα). Συνεπώς η περιβαλλοντική διαχείριση πρέπει να προβλέπει την αλιευτική διαχείριση των αποθεμάτων. ΗΠροστασία& Διατήρηση των υδάτινων οικοσυστημάτων είναι φτηνότερη από την αποκατάστασή τους (Οδηγία 2004/35 περί περιβαλλοντικής ευθύνης και αποκατάστασης περιβαλλοντικής ζημιάς). Ηδιοίκηση(σεόλαταεπίπεδα) πρέπει να διαθέτει μηχανισμούς προστασίας της υδάτινης πανίδας συμβατούς με την αειφορική χρήση των πόρων του συστήματος (π.χ. νερό) για όλες πιθανές του χρήσεις (π.χ. γεωργία). Ποταμός Λεκάνη Απορροής Διαδικασίες Παραγωγής Ιζηματοποίηση Εκβολικό Σύστημα Παράκτια Ζώνη Διαδικασίες Παραγωγής 2

Ποταμός Νέστος Φράγμα Θησαυρού Φραγμαλίμνη Νέστος -Σταυρούπολη Φράγμα Πλατανόβρυσης Στενά Νέστου Παρόχθιο Δάσος Λιμνοθάλασσα Αγίασμα Φράγμα Τοξοτών Εκβολή Νέστου 3

Δέλτα Νέστου-Αρδευτικά δίκτυα Φράγμα Τοξοτών Αρδευτικό κανάλι Επανασύνδεση καναλιού με ποταμό Νέστο 4

Ημερήσια Διακύμανση Στάθμης φραγμαλίμνης Τοξοτών Elevation (cm) 100 80 60 40 20 0-20 -40-60 -80-100 2001 100 2002 80 60 40 20 0-20 -40-60 -80 02/19/01 04/10/01 05/30/01 07/19/01 09/07/01 10/27/01 12/16/01-100 Elevation (cm) 01/28/02 02/25/02 03/25/02 04/22/02 05/18/02 06/02/02 06/29/02 07/27/02 08/24/02 09/21/02 10/19/02 Το σημείο 0 υποδηλώνει το επίπεδο του εκχειλιστή (όταν η τιμή είναι αρνητική δεν υπερχειλίζει καθόλου νερό στην κοίτη του Νέστου κατάντη του φράγματος). Η κόκκινη γραμμή στα 5 cm πάνω από το ύψος του εκχειλιστή, καθορίζει την υποχρεωτική περιβαλλοντική παροχή των 6 m2/sec. 2008-9 Η περιβαλλοντική παροχή ΔΕΝ τηρήθηκε το 74,3% του έτους το 2001, το 60,6% το 2002, από Οκτ-Δεκ 2008. 5

Επιδράσεις φραγμάτων στη ποτάμια απορροή Το φράγμα διακόπτει τη φυσική υδροδυναμική του ποταμού, Το τμήμα του ποταμού ανάντη του φράγματος χάνει τα περισσότερα από τα ποτάμια χαρακτηριστικά του με αρνητικές επιπτώσεις πάνω στα είδη που εξαρτώνται από αυτά τα χαρακτηριστικά για την επιβίωσή τους (π.χ. ροή, 6 χαμηλή θερμοκρασία, κλπ).

Επιδράσεις φραγμάτων στη ποτάμια απορροή Θετικές επιπτώσεις: Ηεξασφάλισητηςαντιπλημμυρικής προστασίας της δελταϊκής πεδιάδας, των καλλιεργειώνκαιτωνπόλεωνκαιχωριών, Η αποθήκευση μεγάλων όγκων νερού στους ταμιευτήρες, οι οποίοι είναι δυνατόν να διατεθούν μελλοντικά για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών, Η διατήρηση της συνεχούς ροής στη κοίτη του ποταμού, ιδιαίτερα κατά τη θερινή περίοδο, όταν οι αρδευτικές ανάγκες είναι αυξημένες, Η ανάπτυξη αυτοτελών λιμναίων οικοσυστημάτων στη θέση των λιμνών-φραγμαλιμνών των φραγμάτων. Η συγκράτηση ρύπων στους ταμιευτήρες 7

Επιδράσεις φραγμάτων στη ποτάμια απορροή Αρνητικές επιπτώσεις: Η μετατροπή του φυσικού ποτάμιου συστήματος σε ανθρωπογενές σύστημα και η αλλαγή της υδροπεριόδου του ποταμού καθώς μεγάλοι όγκοι νερού κατακρατούνται στους ταμιευτήρες, Η μείωση της τροφοδοσίας του Δέλτα και των εκβολών με φερτές ύλες, καθώς οι μεγαλύτεροι όγκοι αυτών κατακρατούνται στους ταμιευτήρες, με αποτέλεσμα τη διάβρωση της παράκτιας ζώνης Η αλλαγή υδρολογικών χαρακτηριστικών (παροχή, ταχύτητα, κλπ) και φυσικο-χημικών παραμέτρων του νερού κατάντη των φραγμάτων (π.χ. θερμοκρασία) Η απαγόρευση της μετακίνησης των ειδών ιχθυοπανίδας από τις περιοχές ανάντη, προς τις περιοχές κατάντη των φραγμάτων, και αντίστροφα. Για τους παραπάνω λόγους ο FAO ρητά αναφέρει ότι η υδροηλεκτρική ενέργεια δεν περιλαμβάνεται στις «πράσινες πηγές ενέργειας» εξαιτίας των αρνητικών επιπτώσεων στα υδάτινα οικοσυστήματα (Report 821, 2006, article 77). 8

Είδη ιχθυοπανίδας που βρέθηκαν στο ποτάμιο σύστημα του Νέστου Συνολικά στο ποτάμιο σύστημα βρέθηκαν 23 είδη (11 οικογένειες). 5 ενδημικά, 7 αυτόχθονα είδη, 9 ξενικά (5) ή μεταφερόμενα (7) 11 είδη υπάρχουν σε όλο το μήκος του ποταμού Μόνο κατάντη: Μικροσίρκο, Ποταμοσαλιάρα, Χέλι, Κουνουπόψαρο και Ψευδορασμπόρα Mόνο ανάντη: Σίρκο, Τσιρώνι ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ α/α Επιστημονικό όνομα Επίσημο Κοινό όνομα Προέλευση 1 Alburnoides strymonicus Chichkoff, 1940 Τσιρωνάκι Στρυμώνα Ενδημικό 2 Barbus strumicae Karaman, 1955 Μπριάνα Ενδημικό 3 Cobitis strumicae Karaman, 1955 Θρακοβελονίτσα Ενδημικό 4 Salmo macedonicus (Karaman, 1924) Πέστροφα Νέστου Ενδημικό 5 Squalius orpheus Kottelat & Economidis, 2006 Ποταμοκέφαλος ή Θρακοτιληνάρι Ενδημικό 6 Anguilla anguilla Linnaeus, 1758 Ευρωπαϊκό Χέλι Αυτόχθονο 7 Chondrostoma vardarense Karaman, 1928 Σύρτης, Γουρουνομύτης Αυτόχθονο 8 Gobio bulgaricus Drensky, 1928 Γυφτόψαρο Αυτόχθονο 9 Leucaspius delineatus (Heckel. 1843) Μικρόσιρκο Αυτόχθονο 10 Oxynoemacheilus bureschi (Drensky, 1928) Πετροχείλι Αυτόχθονο 11 Rhodeus amarus (Bloch, 1782) Μουρμουρίτσα Αυτόχθονο 12 Salaria fluviatilis (Asso, 1801) Ποταμοσαλιάρα Αυτόχθονο 13 Alburnus alburnus (Linnaeus, 1758) Σίρκο Αλλότοπο 14 Carassius gibelio (Bloch, 1782) Πεταλούδα, Αγριοχρυσόψαρο Αλλότοπο 15 Cyprinus carpio Linnaeus, 1758 Γριβάδι Αλλότοπο 16 Esox lucius Linnaeus, 1758 Τούρνα Αλλότοπο 17 Perca fluviatilis Linnaeus, 1758 Περκί Αλλότοπο 18 Rutilus rutilus (Linaeus, 1758) Τσιρώνι Αλλότοπο 19 Silurus glanis Linnaeus, 1758 Γουλιανός Αλλότοπο 20 Gambusia holbrooki Girard, 1859 Κουνουποφάγος Ξενικό 21 Lepomis gibbosus (Linnaeus, 1758) Ηλιόψαρο Ξενικό 22 Oncorhynchus mykiss (Walbaum, 1792) Ιριδίζουσα ή Αμερικάνικη Πέστροφα Ξενικό 23 Pseudorasbora parva (Temminck & Schlegel,1842) Ψευδορασμπόρα Ξενικό 9

Αποτελέσματα: Είδη που συλλέχθηκαν ΕΥΡΥΑΛΑ α/α Επιστημονικό όνομα Επίσημο Κοινό όνομα Προέλευση 1 Dicentrarchus labrax (Linnaeus, 1758) Λαβράκι Αυτόχθονο 2 Alosa fallax (La Cepède, 1803) Σαρδελομάνα Αυτόχθονο 3 Liza aurata (Risso, 1810) Μυξινάρι Αυτόχθονο 4 Liza ramado (Risso, 1826) Μαυράκι, Τζιμπρίδα Αυτόχθονο 5 Liza saliens (Risso, 1810) Ψωμώνι, Γάστρος Αυτόχθονο 6 Mugil cephalus Linnaeus, 1758 Κέφαλος, Νιάκι, Στειράδι, Μπάφα Αυτόχθονο 7 Platichthys flesus (Linnaeus, 1758) Χωματίδα Αυτόχθονο 8 Knipowitschia caucasica (Berg, 1916) Ποντογωβιός Αυτόχθονο 9 Syngnathus abaster Risso, 1826 Ριγωτή Σακοράφα Αυτόχθονο 10 Chelon labrosus (Risso, 1826) Χειλονάρι Αυτόχθονο 11 Aphanius faschiatus (Valenciennes, 1821) Ζαχαριάς, Ζαμπαρόλα Αυτόχθονο 12 Atherina boyeri Risso, 1810 Αθερίνα Αυτόχθονο 13 Liza haematocheilus (Temminck & Schlegel, 1845) Σαζανοκέφαλος Ξενικό Στo εκβολικό σύστημα βρέθηκαν 13 είδη, εκ των οποίων 12 αυτόχθονα και 1 (Liza haematocheilus) ξενικό 10

ΑΤΛΑΣ Ιχθυοπανίδας Ποταμού Νέστου 11

12

13

Άγρια πέστροφα (Salmo macedonicus) Η Άγρια Πέστροφα βρίσκεται μόνο στα ορεινά τμήματα του Ποταμού Νέστου πριν τα φράγματα. Προτιμάνεράκρύακαι καλά οξυγονωμένα και με υψηλή ταχύτητα ροής. Τρέφεται με βενθικά ασπόνδυλα, προνύμφες εντόμων και μικρά μαλάκια. Αναπαράγεται στα τμήματα του ποταμού που έχουν υπόστρωμα από κροκάλες και βλάστηση. Απειλείται από την ερασιτεχνική αλιεία καθώς ο πληθυσμός έχει μειωθεί πάρα πολύ. Νέστος Οικισ μό ς Δέλτα 1 3 Δεσπάτης 2 4 Πο ταμο ί D E Z Θησ αυρός 7 6 8 11 Δ ιαβολόρεμα Πλατανόβρυσ η 5 C 10 A Αρκο υδό ρεμα B 9 Παρανέσ τι 12 13 Σταυρούπ ολη Το ξό τες 14 14 15 Δέλτα

Γουρουνομύτης (Chondrostoma vardarensis) Κατοικεί σε σημεία ποταμών που βρίσκονται σε πεδινές περιοχές και έχουν μεγάλη ροή αφού απαιτεί μεγάλες ποσότητες οξυγόνου. Τρέφεται κυρίως με τα προσκολημμένα στις πέτρες φύκη. Απειλείται από την ρύπανση των υδάτων καθώς και από την μείωση των νερών. Νέστος Οικισ μό ς Δέλτα 1 3 Δεσπάτης 2 4 Πο ταμο ί D E Z Θησ αυρός 7 6 8 11 Δ ιαβολόρεμα Πλατανόβρυσ η 5 C 10 A Αρκο υδό ρεμα B 9 Παρανέσ τι 12 13 Σταυρούπ ολη Το ξό τες 14 15 Δέλτα 15

Θρακοβελονίτσα (Cobitis strumicae) Η Θρακοβελονίτσα βρίσκεται σε περιοχές του ποταμού Νέστου με χαμηλή ροή του νερού και αμμώδη πυθμένα, όπου μένει κρυμμένη κατά τη διάρκεια της ημέρας. Φιλτράρει την άμμο για να βρει τροφή. Αναπαράγεται την Άνοιξη και τα αβγά αποθέτονται στον πυθμένα και σε φυτά σε περιοχές με ρηχά, τρεχούμενα νερά. Απειλείται από τη ρύπανση και την καταστροφή των οικοτόπων της. Νέστος Οικισ μό ς Δέλτα 1 3 Δεσπάτης 2 4 Πο ταμο ί D E Z Θησ αυρός 7 6 8 11 Δ ιαβολόρεμα Πλατανόβρυση 5 C 10 A Αρκο υδό ρεμα B 9 Παρανέσ τι 12 13 Σταυρούπ ολη Το ξό τες 14 15 Δέλτα 16

Μουρμουρίτσα (Rhodeus amarus) Η Μουρμουρίτσα βρίσκεται σε σε μέρη του ποταμού όπου τα νερά έχουν πολύ χαμηλή ροή. Τρέφεται κυρίως με φυτά αλλά και με προνύμφες εντόμων. Αναπαράγεται την Άνοιξη απόθέτοντας τα αβγά της στο εσωτερικό μυδιών του γλυκού νερού. Εκεί γονιμοποιούνται από το αρσενικό το οποίο προστατεύει την περιοχή από εχθρούς. Τα νεαρά ψαράκια που γεννιούνται φεύγουν από το μύδι ένα μήνα μετά. Νέστος Οικισ μό ς Δέλτα 1 3 Δεσπάτης 2 4 Πο ταμο ί D E Z Θησ αυρός 7 6 8 11 Δ ιαβολόρεμα Πλατανόβρυση 5 C 10 A Αρκο υδό ρεμα B 9 Παρανέσ τι 12 13 Σταυρούπ ολη Το ξό τες 14 15 Δέλτα 17

Εισαγόμενα είδη ψαριών (μεταφερόμενα & ξενικά) 18

Περκί (Perca fluviatilis) Εντοπίστηκε σε σημεία με χαμηλή ροή και στις φραγμαλίμνες του Νέστου. Αποφεύγει τα κρύα, και υψηλής ροής ύδατα όπου δεν μπορεί να αναπαραχθεί. Εντοπίζεται επίσης σε σημεία όπου υπάρχει άφθονη υδρόβια βλάστηση. Έχει εισαχθεί στο Νέστο από γειτονικά συστήματα της Βουλγαρίας. Μετακινήθηκε στην Ελλάδα από το Βουλγαρικό μέρος του ποταμού και βρήκε ιδανικές συνθήκες στις φραγμαλίμνες. Είναι αρπακτικό είδος. Τα νεαρά άτομα τρέφονται με ζωοπλαγκτό και βενθικά ασπόνδυλα ενώ τα ενήλικα τρέφονται με ασπόνδυλα και ψάρια. Αναπαράγεται την άνοιξη. Νέστος Οικισ μό ς Δέλτα 1 3 Δεσπάτης 2 4 Πο ταμο ί D E Z Θησ αυρός 7 6 8 11 Δ ιαβολόρεμα Πλατανόβρυση 5 C 10 A Αρκο υδό ρεμα B 9 Παρανέσ τι 12 13 Σταυρούπ ολη Το ξό τες 14 15 Δέλτα 19

Ιριδίζουσα (Αμερικάνικη) Πέστροφα (Oncorhynchus mykiss) Στους ποταμούς συχνά βρίσκεται η Ιριδίζουσα ή Αμερικάνικη πέστροφα, η οποία προέρχεται είτε από εμπλουτισμούς, είτε από διαφυγές ιχθυδίων από τις πεστροφοκαλλιέργειες. Δεν είναι γνωστό αν το είδος έχει εγκατασταθεί στο Νέστο. Τα ενήλικα άτομα τρέφονται με υδρόβια και επίγεια έντομα, μαλάκια, καρκινοειδή, αυγά άλλων ψαριών και άλλα μικρά ψάρια (ακόμα και πέστροφες). Τα νεαρά άτομα τρέφονται κυρίως με ζωοπλαγκτόν. Νέστος Οικισ μό ς Δέλτα 1 3 Δεσπάτης 2 4 Πο ταμο ί D E Z Θησ αυρός 7 6 8 11 Δ ιαβολόρεμα Πλατανόβρυση 5 C 10 A Αρκο υδό ρεμα B 9 Παρανέσ τι 12 13 Σταυρούπ ολη Το ξό τες 14 15 Δέλτα 20

Κουνουπόψαρο (Gambusia holbrooki) Προέρχεται από εμπλουτισμούς στις ελώδεις περιοχές για την καταπολέμηση των κουνουπιών Αμερικανικής προέλευσης Νέστος Οικισ μό ς Δέλτα 1 3 Δεσπάτης 2 4 Πο ταμο ί D E Z Θησ αυρός 7 6 8 11 Δ ιαβολόρεμα Πλατανόβρυση 5 C 10 A Αρκο υδό ρεμα B 9 12 Παρανέσ τι 13 Σταυρούπ ολη Το ξό τες 14 15 Δέλτα 21

Ηλιόψαρο (Lepomis gibbosus) Επίσης Αμερικάνικης προέλευσης, προέρχεται μάλλον από τυχαία ή σκόπιμη διασπορά στην περιοχή της Βουλγαρίας. Εντοπίζεται σε λίμνες και ποτάμια. Τρέφεται κυρίως με σκουλήκια, καρκινοειδή και έντομα αλλά και με μικρά ψάρια και άλλα σπονδυλωτά, καθώς επίσης και αυγά ψαριών. Νέστος Οικισ μό ς Δέλτα 1 3 Δεσπάτης 2 4 Πο ταμο ί D E Z Θησ αυρός 7 6 8 11 Δ ιαβολόρεμα Πλατανόβρυση 5 C 10 A Αρκο υδό ρεμα B 9 Παρανέσ τι 12 13 Σταυρούπ ολη Το ξό τες 14 15 Δέλτα 22

Ψευδορασμπόρα (Pseudorasbora parva) Είδος της Άπω Ανατολής που έχει όμως εισαχθεί σε πολλές περιοχές του κόσμου. Θεωρείται επιβλαβές καθώς ανταγωνίζεται το γόνο των άλλων ψαριών εξαιτίας της υψηλής του αναπαραγωγικής ικανότητας. Νέστος Οικισ μό ς Δέλτα 1 Πο ταμο ί D 3 Δεσπάτης 2 4 E Z Θησ αυρός 7 6 8 11 Διαβολό ρεμα Πλατανόβρυσ η 5 C 10 A Αρκο υδό ρεμα B 9 Παρανέσ τι 12 13 Σταυρούπ ολη Το ξό τες 14 15 Δέλτα 23

Τα κύρια είδη ιχθυοπανίδας στις λιμνοθάλασσες και στο εκβολικό σύστημα του Ποταμού Νέστου 24

Κεφαλοειδή (Mugilidae) Αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό της αλιευτικής παραγωγής (78%). Μετακινούνται για αναπαραγωγή προς τη θάλασσα και έτσι συλλαμβάνονται. Ημεγαλύτερηαφθονία(90% της ολικής) παρατηρείται τον Σεπτέμβριο - Οκτώβριο. Η παραγωγή εξαρτάται από την αφθονία του γόνου που θα μπει στις ΛΘ. Η είσοδος εξαρτάται κυρίως από την επιτυχία της αναπαραγωγής στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή και από την επιτυχία της ανοδικής μετανάστευσης. Αυτά εξαρτώνται από επιμέρους παράγοντες, όπως τα ρεύματα, η ύπαρξη τροφικών διαθέσιμων, ηεπικράτησηευνοϊκώνκαιρικών και περιβαλλοντικών συνθηκών, ηόχλησηαπό ανθρώπινες δραστηριότητες, κ.ά. Κέφαλος ή Νιάκι Μυξινάρι 25

Χέλια (Anguilla anguilla) Τα Χέλια έχουν πολύ μικρή αλιευτική παραγωγή (0,5-1,5%) και η παραγωγή τους είναι συνεχώς φθίνουσα. Η σύλληψη των χελιών βασίζεται στην ιδιομορφία της αναπαραγωγής τους η οποία γίνεται μόνο στη Θάλασσα των Σαργασσών (Ατλαντικός). Ημετακίνησηαυτήγίνεταικυρίωςτους φθινοπωρινούς και χειμερινούς μήνες και ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες συγκεντρώνονται στις εξόδους της ΛΘ, όπου και αλιεύονται. Τα αποθέματα των χελιών στις ΛΘ εξαρτώνται, όπως και των κεφάλων, από την επιτυχημένη άνοδο του γόνου μέσα από τα κανάλια επικοινωνίας με τη θάλασσα. 26

Συμπεράσματα από τη παρακολούθηση της Ιχθυοπανίδας 27

Συμπεράσματα-1 Απουσία ειδών στο κυρίως ποτάμι: Χέλι (Anguilla anguilla, μόνο στα κανάλια απορροής και Τοξότες, το Μικροσίρκο (Leucaspius delineatus, μόνο στα κανάλια απορροής) και η Σαρδελομάνα (Alosa fallax), εξαιτίας της κατασκευής των μεγάλων φραγμάτων αλλά και των μικρών υδατοφραγμών, όπως αναβαθμίδες, πέδιλα γεφυρών, κ.ά. Η χαμηλότερη θερμοκρασία του εξερχόμενου νερού από τη Φ/Λ Πλατανόβρυσης επηρεάζει τον βιολογικό κύκλο των ψαριών του κάτω ρού του ποταμού. Οι απότομες αυξομειώσεις της παροχής (το φράγμα λειτουργεί 3-12 ώρες ανάλογα με τις ανάγκες) λειτουργούν σαν ένας επιπλέον παράγοντας αστάθειας καθώς απομακρύνουν ψάρια από τα ενδιαιτήματα τους και καταστρέφουν τον βιότοπο και τα ενδιαιτήματα τους. Η αλλαγή της υδροπεριόδου (περισσότερο νερό απελευθερώνεται το καλοκαίρι εξαιτίας των αναγκών για ηλεκτρικό ρεύμα) επηρεάζει τα είδη τόσο κατάντη των φραγμάτων όσο και στη θάλασσα (π.χ. γαύρος) που έχουν προσαρμοστεί στον δυσιολογικό κύκλο παροχής του ποταμού. 28

Συμπεράσματα-2 Οι ταμιευτήρες του Θησαυρού και της Πλατανόβρυσης που δημιουργήθηκαν μετά την κατασκευή των αντίστοιχων φραγμάτων έχουν αποκτήσει λιμναία χαρακτηριστικά και φιλοξενούν πλέον μεγάλους ιχθυοπληθυσμούς διαφόρων λιμνόφιλων ειδών (Τσιρώνι, Πέρκα, Κέφαλος, Σύρτης, Κυπρίνος, Σίρκο, Πεταλούδα), τα οποία ευνοήθηκαν. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι πληθυσμοί αυτοί, ιδίως στη Φ/Λ του θησαυρού, βρίσκονται σε καλή κατάσταση κυρίως λόγω της έλλειψης μεγάλων θηρευτών, πέραν της Πέρκας και της μικρής αλιευτικής πίεσης που ασκείται. Αντίθετα τα ρεόφιλα είδη που ζούσαν σε αυτό το τμήμα έχουν εξαφανιστεί. Φ/Λ Θησαυρού: σταδιακή μείωση της αφθονίας της ιχθυοπανίδας με την απομάκρυνση από το σημείο εκβολής του Νέστου. Η αυξημένη παρουσία ιχθυοπανίδας στο σημείο αυτό προφανώς σχετίζεται με την αναζήτηση τροφής από τα νεαρά πλανκτονοφάγα και φυτοφάγα ψάρια και δευτερευόντως από τους μεγαλύτερους σαρκοφάγους θηρευτές που έλκονται από τη παρουσία των πρώτων. 29

Συμπεράσματα-3 Μειωμένη αφθονία και βιοποικιλότητα στη Φ/Λ Πλατανόβρυσης: απομόνωση του οικοσυστήματος από τη δημιουργία των φραγμάτων που εμποδίζουν τη μετακίνηση των ψαριών προς τις πηγές και το Δέλτα. Το κύριο πρόβλημα είναι η αποκοπή των άλλοτε ενιαίων πληθυσμών ιχθυοπανίδας ανάντη και κατάντη και επομένως η διακοπή της ευεργετικής ενδογαμίας που υπήρχε πριν σε ένα μεγαλύτερο και σταθερότερο γενετικό απόθεμα. Διαφοροποίηση της βιοποικιλότητας ανάντη κατάντη οφείλεται τόσο σε αντικειμενικούς παράγοντες (απομόνωση πληθυσμών, βιολογία-οικολογία των ειδών), όσο και σε υποκειμενικούς παράγοντες (χρησιμοποιούμενες μέθοδοι, προσβασιμότητα σταθμών). Το διαχειριστικό μέτρο της τεχνητής διασποράς ζωντανών ιχθυδίων (εμπλουτισμός) ειδών όπως το Κουνουπόψαρο και το Ηλιόψαρο, αλλά και άλλων ειδών όπως ο Κυπρίνος και η Πεταλούδα, επηρεάζει άμεσα την αφθονία αυτών αλλά και άλλων ειδών. Η συνύπαρξη ειδών από διαφορετικά υδάτινα συστήματα, μπορεί να επιφέρει σοβαρή αλλοίωση ή/και εξαφάνιση μελών της ιθαγενούς ιχθυοπανίδας του συστήματος υποδοχής. 30

Αποκατάσταση της κινητικότητας της ιχθυοπανίδας: «Περάσματα Ψαριών» Τα φράγματα είναι υπεύθυνα για τη μείωση της ποικιλότητας των ψαριών μιας και εμποδίζουν τις μετακινήσεις των ψαριών για αναπαραγωγή, εύρεση τροφής ή/και προστασία. Για να ανακάμψει η ιχθυοπανίδα σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο, προτείνεται παγκοσμίως η κατασκευή «περασμάτων ψαριών»( fishpasses ). Τα «περάσματα ψαριών» γίνονται είτε με παράκαμψη του κυρίου ρου του ποταμού ή τη δημιουργία μικρών επιπέδων με τεχνητές λίμνες, που προσφέρουν ένα προσωρινό καταφύγιο για τη στάση των ψαριών κατά τη μετακίνηση τους ανάντη και κατάντη των φραγμάτων. 31

Διαφορετικοί τύποι περασμάτων ψαριών by-pass river PH dam bottom ramps fish ramps by-pass channels pool passes baffle passes fish lift 32

Τα βασικά βήματα αποτελούνται από: Χαρακτηριστικά και συνθήκες: Βήμα 1. Ορισμός Είδη-στόχοι Επιλογή ειδικής υποδομής (πια εγκατάσταση θα έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα): Βήμα 2. Σχεδιασμός Κριτήρια γενικού σχεδιασμού: Κριτήρια ειδικού σχεδιασμού: Άδειες: Βήμα 3. Κατασκευή και συντήρηση Τελικός έλεγχος σχεδιασμού: Συντονισμός κατασκευής: Πρωτόκολλα συντήρησης: 33

Κεκλιμένη οδός διασύνδεσης ψαριών (Fish ramps) 34

Παρακαμτήρια κανάλια (By-pass channels) by-pass river PH dam εάν επιτρέπει ο χώρος, χαμηλή κλίση στην πλαγιά δημιουργείται φυσικό περιβάλλον συνδυάζεται με το τοπίο 35

Περάσματα με μορφή δεξαμενών (Pool-type passes) Κατάλληλο για ρυθμιστικά και μέχρι μετρίου ύψους φράγματα Παρέχει περιοχές για στάση σε κάθε δεξαμενή Το διαγώνιο πέρασμα από σχισμές ταιριάζει σε πολλά είδη: πολλαπλή36 χρήση

Περάσματα ψαριών με πλάκες εκτροπής (Baffle fish passes) σχετικά επιλεκτικό γιαναυπερπηδήσει υψηλότερα τμήματα, απαιτούνται δεξαμενές στάσης ανάμεσα στους τομείς των πλακών εκτροπής μπορεί να προκατασκευαστεί 37

Ανελκυστήρες ψαριών (Fish lifts) Κατάλληλο για ψηλά ρυθμιστικά και μη φράγματα Όχι συνεχής λειτουργία Κυρίως για μεγαλόσωμα είδη Υψηλές απαιτήσεις συντήρησης 38

Προτάσεις-1 Τεχνική μελέτη για τη δυνατότητα κατασκευής συστήματος έλξης και παθητικής μεταφοράς των μεταναστευτικών ψαριών (ανελκυστήρας ψαριών) στα δύο φράγματα. Κατασκευή ενός παρακαμπτηρίου αγωγού (natural-like by-pass channel) ή/και ενός περάσματος ψαριών στο αρδευτικό φράγμα των Τοξοτών: αποκατάσταση κινητικότητας κατά μήκους του ποταμού διαφόρων ειδών και κυρίως του Χελιού, 39 του Σύρτη και της Σαρδελομάνας.

Προτάσεις-2 Κατασκευή ενός μικρού αναρυθμιστικού φράγματος στην περιοχή του Παρανεστίου (πριν την συμβολή του Νέστου με το Αρκουδόρεμα): εξάλειψη των επιπτώσεων που προκαλούν οι ξαφνικές αυξομειώσεις της παροχής (flushing), όσο και στη μείωση της διαφοράς θερμοκρασίας του νερού εκροής των φραγμάτων με το νερό του Ποταμού Νέστου (είχε σχεδιαστεί από τη ΔΕΗ αλλά ποτέ δεν κατασκευάστηκε). Εξομάλυνση εμποδίων κατά μήκος του υδρογραφικού δικτύου του Ποταμού Νέστου: αποκατάσταση κινητικότητας κατά μήκους των ορεινών ρεμάτων των πληθυσμών της Άγριας Πέστροφας και άλλων ειδών Μεταφορά ψαριών ανάντη και κατάντη των φραγμάτων: αποφυγή απομόνωσης, αριθμητική ενίσχυση και ομογενοποίηση των ιχθυοπληθυσμών. Αρκουδόρεμα Μύλου ρέμα Αηδονοχώρι 40

Προτάσεις-3 Τεχνητή αναπαραγωγή αυτόχθονων ειδών ιχθυοπανίδας: ενίσχυση των απειλούμενων ιχθυοπληθυσμών. Κατασκευή λεκανών εγκλιματισμού κατάντη των φραγμάτων: δημιουργία ενδιαιτήματος προστασίας και διατροφής γιατανεαρότεραψάρια. Π. ΝΕΣΤΟΣ ΘΥΡΟΦΡΑΓΜΑΤΑ ΛΕΚΑΝΗ 25.00 ΚΑΤΟΨΗ 10.00 1.50 0.50 ΤΟΜΗ ΑΑ 41

Προτάσεις-4 Μικρά υδροηλεκτρικά έργα (ΜΗΥΕ) Από τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα εκτιμάται ότι η κατασκευή μικρών ιδιωτικών υδροηλεκτρικών έργων (ΜΥΗΕ) στους παραποτάμους του ποταμού Νέστου μπορεί να πλήξει άμεσα την οικολογική ισορροπία των οικοσυστημάτων τους και να προκαλέσει μια μη αντιστρέψιμη αλλοίωση του φυσικούτοπίουτηςπεριοχής. Φάση κατασκευής: κόψιμο δέντρων, διάνοιξη δρόμων, διάβρωση εδαφών, μεταφορές υλικών, παράνομες χαλικοληψίες αμμοκροκάλης, κατασκευή παρακαμπτηρίων αγωγών στη φάση κατασκευής των φραγμάτων, υποβάθμιση ή/και καταστροφή της παρόχθιας ζώνης και βλάστησης, μη αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος. Φάση λειτουργίας: εγκιβωτισμός τμημάτων ρεμάτων, κατασκευή φραγμάτων και κτισμάτων, έντονη ανθρωπογενής δραστηριότητα, κ.ά. 42

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας! 43