ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ- ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Β : ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ- ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ- ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Β : ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ- ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ Μάθημα: ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ Διδάσκοντες : Σοφία Αυγερινού-Κολωνια, Ειρήνη Κλαμπατσέα, Νίκος Μπελαβίλας, Πολυξένη Ιλιοπούλου Θέμα: COSTA NAVARINO, Η ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (Π.Ο.Τ.Α.) ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Φοιτητής: Πετράκος Κώστας Αθήνα, Φεβρουάριος 2010 1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ 3 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ - ΣΚΟΠΟΣ ΥΠΟΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ...3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ...4 1.Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 6 1.1 Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΩΣ ΜΙΑ ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ...6 1.2 ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΜΑΖΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΕΝΑ ΝΕΟ, ΣΥΝΘΕΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ...7 1.3 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 90....9 1.4 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 90 ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ... 11 2. COSTA NAVARINO, Η ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (Π.Ο.Τ.Α.) ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. 14 2.1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΤΗΣ Π.Ο.Τ.Α. ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ... 16 2.1.1 Α ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ... 19 2.1.2 Β ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 20 2.2 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΟΦΕΛΕΙΩΝ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ... 22 3. ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ 26 3.1 ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 26 3.2 ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΩΝ... 27 3.3 ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΑΠΟΨΕΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΙΣ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΩΝ... 30 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 42 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 45 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 48 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ - ΣΚΟΠΟΣ ΥΠΟΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Στη σημερινή εποχή γίνεται ολοένα και περισσότερο λόγος για την ανάγκη εμπλουτισμού και διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος, κυρίως λόγω των αρνητικών συνεπειών του μαζικού τουρισμού. Αντικείμενο αυτής της εργασίας είναι η κριτική παρουσίαση της επένδυσης του costa navarino, δηλαδή της Περιοχής Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης (Π.Ο.Τ.Α.) που συντελείται στη Μεσσηνία και αποτελεί την πιο γνωστή επένδυση αυτού του είδους στην Ελλάδα (μαζί με αυτή του Κάβο Σίδερο, η οποία όμως έχει ουσιαστικά ακυρωθεί μετά την αρνητική γνωμοδότηση του ΣτΕ και την πρόσφατη απορριπτική δήλωση της υπουργού περιβάλλοντος). Η επενδυτική αυτή πρόταση θεωρείται ότι αποτελεί το αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της νέας τάσης επενδύσεων στην Ελλάδα, ενδιαφέρον επίσης έχει και το ότι γύρω από την επένδυση έχει δημιουργηθεί σημαντική συζήτηση και αντιδράσεις. Η νέα τάση επενδύσεων δεν προσεγγίζει πλέον τον τουρισμό ως «προϊόν» ή ως «υπηρεσία», αλλά ως «συνολική εμπειρία» για τον τουρίστα-καταναλωτή. Αυτό το πρότυπο σύνθετης και ολοκληρωμένης ανάπτυξης τουριστικών υποδομών σταθερού παραθερισμού έχει ως αιχμές τα γήπεδα γκολφ και την αγορά παραθεριστικής κατοικίας και συμπληρωματικές υπηρεσίες τα συνεδριακά και ιατρικά κέντρα, τις αθλητικές δραστηριότητες, τις θαλασσοθεραπείες και άλλα. Η τουριστική αγορά επιδιώκει την ικανοποίηση του τουρίστα από τη δράση του ως καταναλωτή/ρια, όχι μόνο από την ποιότητα και την ποσότητα αυτού που πληρώνει, αλλά κυρίως από τη διαδικασία μέσω της οποίας βιώνει την εμπειρία της κατανάλωσης. Η υπόθεση εργασίας επιχειρεί να αποσαφηνίσει τον τρόπο προσέγγισης του ερευνητικού αντικειμένου και διαμορφώνει, κατά αυτό τον τρόπο, το εννοιολογικό πλαίσιο εντός του οποίου καθοδηγείται η ερευνητική διαδικασία. (Σπυρόπουλος Ι., 2009). Το κύριο ερευνητικό ερώτημα αυτής της εργασίας υιοθετεί το αισιόδοξο, για την επιχείρηση, σενάριο και είναι το εξής: Ο τουρισμός, ως κατεξοχήν διεθνοποιημένη δραστηριότητα, ενσωματώνεται σε συγκεκριμένους κάθε φορά 3

τόπους και συμβάλλει αυτόματα στην τοπική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής στην οποία εφαρμόζεται. Μία άλλη υπόθεση εργασίας, που δρα συμπληρωματικά με την παραπάνω, είναι η διερεύνηση της συμβατότητας του θεσμού της Π.Ο.Τ.Α. με την τουριστική ανάπτυξη της Ελλάδας και την αξιοποίηση των τοπικών πλεονεκτημάτων της, στη βάση μιας βιώσιμης και ισόρροπης οικονομικής και τουριστικής ανάπτυξης. Επιπλέον, γύρω από αυτές τις δύο υποθέσεις εργασίας επιχειρείται να απαντηθούν και διάφορα άλλα ερευνητικά ερωτήματα, όπως: Το κατά πόσο ο θεσμός των Π.Ο.Τ.Α., έτσι όπως ορίζεται από το ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τον τουρισμό, αποτελεί ένα χρήσιμο πολεοδομικό εργαλείο τουριστικής ανάπτυξης Τη διερεύνηση της πιθανής ωφελιμότητας του θεσμού της παραθεριστικής - τουριστικής κατοικίας για τον τοπικό πληθυσμό του Ν. Μεσσηνίας. Αν η ανάπτυξη αυτής της νέας μορφής τουρισμού που βασίζεται στο γκολφ και στην παραθεριστική κατοικία είναι ένας προωθητικός παράγοντας για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού τουριστικού προϊόντος στην παγκόσμια αγορά. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Αναφορικά με το μεθοδολογικό πλαίσιο που ακολουθήθηκε σε αυτή την εργασία, δόθηκε έμφαση στον ακριβή προσδιορισμό του προβλήματος της εργασίας, όπως συνοπτικά παρουσιάστηκε παραπάνω, ο οποίος περιέχει το σκοπό στον οποίο αυτή αποβλέπει και οριοθετεί το πρόβλημα προς επίλυση. Δηλαδή, καθορίστηκε η περιοχή και η χωρική μονάδα μελέτης, η οποία είναι ο Νομός Μεσσηνίας και ειδικότερα η ευρύτερη περιοχή της Πυλίας και δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη συλλογή των στοιχείων, την επεξεργασία και ανάλυση τους, με σκοπό να αποδοθούν τεκμηριωμένα τα τελικά συμπεράσματα. 4

Επιπλέον, κρίθηκε αναγκαία η διεξαγωγή έρευνας πεδίου με σκοπό μία πιο ολοκληρωμένη θεώρηση του έργου και που δρα συμπληρωματικά στην ορθότητα των τελικών συμπερασμάτων. Αυτή η έρευνα στηρίχθηκε σε συνεντεύξεις με τους εμπλεκόμενους φορείς (άτομα, συλλογικότητες, δημοτικές αρχές) της περιοχής της Πύλου και αναλύεται εκτενώς στο 3 ο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας. Με βάση, λοιπόν, το αντικείμενο της εργασίας, αυτή τελικά διαρθρώνεται σε τέσσερα (4) κεφάλαια, χωρίς να συμπεριλαμβάνεται η εισαγωγή, στα οποία παρουσιάζονται: το μεθοδολογικό πλαίσιο της ερευνητικής διαδικασίας (εισαγωγή), η έννοια του τουρισμού και τα πρότυπα τουριστικής ανάπτυξης. Επίσης γίνεται μία σύντομη ιστορική αναδρομή στην ελληνική τουριστική πραγματικότητα (Κεφάλαιο 1), η περιγραφή και η ανάλυση του επενδυτικού σχεδίου της Τ.Ε.ΜΕΣ Α.Ε., φορέα διαχείρισης της Π.Ο.Τ.Α. Μεσσηνίας. Γίνεται επίσης παρουσίαση των ωφελειών του έργου μέσα από την επιχειρηματολογία του επενδυτικού φορέα (Κεφάλαιο 2), τα γενικά χαρακτηριστικά της πραγματοποιηθείσας έρευνας πεδίου, οι θεματικές ενότητες των συνεντεύξεων και η καταγραφή των απόψεων με βάση αυτές (Κεφάλαιο 3), τέλος, η κριτική θεώρηση και αξιολόγηση της συγκεκριμένης επενδυτικής πρωτοβουλίας και τα γενικότερα συμπεράσματα που απορρέουν από αυτή την ερευνητική διαδικασία (Κεφάλαιο 4). 5

1.Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 1.1 Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΩΣ ΜΙΑ ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Ο τουρισμός αποτελεί μία δυναμική δραστηριότητα σε παγκόσμιο επίπεδο. Ιδιαίτερα σήμερα, χαρακτηρίζεται ως μια ανταγωνιστική δραστηριότητα που εντάσσεται σε ένα σύνθετο πλέγμα ιδιαίτερα ευαίσθητων παραγόντων στη διεθνή οικονομική και πολιτική συγκυρία, ενώ ο χώρος συμμετέχει στην τουριστική δραστηριότητα ως ο βασικός της αποδέκτης. Η συμβολή του τουρισμού στη δημιουργία απασχόλησης και στην αύξηση του εισοδήματος, καθώς και το γεγονός ότι συχνά παρουσιάζεται ως η μόνη επιλογή οικονομικής ευημερίας, ειδικά σε περιοχές που χαρακτηρίζονται ως υποανάπτυκτες, δημιουργεί αυξημένες προσδοκίες τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης. Παρόλο που αυτά τα χαρακτηριστικά είναι κοινά σε γενικές γραμμές για όλες τις παραγωγικές δραστηριότητες, ο τουρισμός έχει ορισμένες ιδιαιτερότητες που μπορούν να ενταχθούν σε δυο χωρικές και γεωγραφικές κλίμακες, όσον αφορά την παραγωγή και κατανάλωση του: Στην μεγάλη κλίμακα ο τουρισμός αποτελεί μία διεθνοποιημένη δραστηριότητα, οπότε η αναπτυξιακή πορεία ενός τόπου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις ιδιομορφίες της διεθνούς αγοράς, άρα και με τις ευκαιρίες και τους περιορισμούς που θέτει αυτή στο δεδομένο κάθε φορά χωρο-χρονικό πλαίσιο. Στην μικρή κλίμακα ιδιαιτερότητες όπως το μοναδικό φυσικό περιβάλλον, ο πολιτιστικός πλούτος, η σχέση μεταξύ τουρίστα και ντόπιου, καθώς και η πολυπλοκότητα και συμπληρωματικότητα του τουριστικού προϊόντος, διαφοροποιεί τον τουρισμό από τις λοιπές δραστηριότητες υπηρεσιών (Γ.Μελισσουργός, 2008). Επιπλέον, η τουριστική προσφορά περιλαμβάνει ετερογενή αγαθά και υπηρεσίες, τα οποία προτείνονται στον τουρίστα-καταναλωτή προκειμένου να ικανοποιήσει τις 6

ανάγκες του στον τόπο προορισμού του. Οι φυσικοί και πολιτιστικοί πόροι που αποτελούν την πρωτογενή τουριστική προσφορά συμβάλλουν στην ελκυστικότητα των τουριστικών περιοχών. Η δευτερογενής τουριστική προσφορά περιλαμβάνει: α) το γενικό εξοπλισμό υποδομής (επικοινωνίες, δίκτυα, υπηρεσίες) που υποδηλώνει το βαθμό οργάνωσης του τουριστικού χώρου και β) την τουριστική ανωδομή(ξενοδοχειακά και άλλα καταλύματα, εγκαταστάσεις εστίασης και αναψυχής), που υποδηλώνει την ικανότητα ανταπόκρισης στη ζήτηση του τόπου προορισμού (Αυγερινού Σ., 2000). Αυτά τα γενικά χαρακτηριστικά δεν αναιρούν φαινόμενα άνισης κατανομής στο χώρο και στο χρόνο που οδηγούν σε κορεσμό και σε πιέσεις στο κοινωνικό, οικιστικό και φυσικό περιβάλλον ορισμένων περιοχών της χώρας. Ορισμένοι τόποι στηρίζουν σε μεγάλο βαθμό την ευημερία τους στον τουρισμό ενώ άλλοι σε μικρότερο, και δεν είναι πάντοτε φανερή η χωροκοινωνική κατανομή ωφελειών και ζημιών ούτε και η διαχείρισή τους. 1.2 ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΜΑΖΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΕΝΑ ΝΕΟ, ΣΥΝΘΕΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Είναι πολλά τα πρότυπα της τουριστικής ανάπτυξης που λειτουργούν στις τουριστικές περιοχές, ενώ υπάρχουν και αρκετές διαφορές στον τρόπο λειτουργίας ή διαχείρισής τους. Στο μεθοδολογικό πλαίσιο, στο οποίο αναπτύσσεται η συγκεκριμένη εργασία αναφέρονται τα πρότυπα του οργανωμένου μαζικού τουρισμού διακοπών, του βιώσιμου τουρισμού με χρήση εναλλακτικών μορφών τουρισμού και τέλος ενός καινούριου και σύνθετου προτύπου που ορίζεται ως περιοχή ολοκληρωμένης ανάπτυξης δραστηριοτήτων τουρισμού και έχει αιχμές τα γήπεδα γκολφ και τον οικιστικό-παραθεριστικό τουρισμό. Οι tour operators, με δεδομένη την κυρίαρχη μορφή του μαζικού τουρισμού, κατέχουν κεντρικό ρόλο στη διαδικασία της παραγωγής του, καθώς διαμορφώνουν και ελέγχουν τις τουριστικές ροές. Επομένως, είναι σε θέση να προσδιορίζουν το επίπεδο της ζήτησης στους τουριστικούς προορισμούς και να πετυχαίνουν χαμηλές τιμές. Επιπλέον, προβαίνοντας στην σύνδεση επιμέρους υπηρεσιών κατά την συγκρότηση του πακέτου διακοπών, αποκτούν έναν στρατηγικό ρόλο συντονιστή για τις γηγενείς, αυτόνομες επιχειρήσεις. Έτσι οι διασυνδέσεις της παραγωγής στον 7

προορισμό καθορίζονται περισσότερο από τους tour operators παρά από τις ντόπιες επιχειρήσεις (Hjalager Α., 1999). Η γενικότερη εικόνα της άρθρωσης των παγκόσμιων δικτύων παραγωγής τουρισμού κυριαρχείται από τις στρατηγικές επιλογές των διεθνοποιημένων επιχειρήσεων. Η διεθνοποίηση και η συνεχής γεωγραφική επέκταση της δραστηριοποίησης των τελευταίων (ξενοδοχειακές αλυσίδες, αερομεταφορές μεγάλοι tour operators) κατά την περίοδο της εγκαθίδρυσης του μαζικού τουρισμού δημιούργησε ολιγοπωλιακές δομές αγοράς παίρνοντας τον έλεγχο μεγάλου μεριδίου της. Το κυρίαρχο τουριστικό προϊόν ήταν το τυποποιημένο, αυστηρά καθοριζόμενο και μαζικά προωθούμενο πακέτο διακοπών. Με αφορμή λοιπόν, την διαπιστωμένη ανάγκη για εξειδικευμένα βιώσιμα πρότυπα τουριστικής ανάπτυξης διαμορφώνονται νέες τάσεις από την πλευρά της ζήτησης που εμφανίζουν και νέες απαιτήσεις για την παραγωγή, σχεδιάζονται νέα προϊόντα και επιχειρείται η εγκαθίδρυση νέων μορφών τουρισμού. Πιο συγκεκριμένα, οι εμπλεκόμενοι με τον τουρισμό εστιάζουν και προωθούν ηπιότερες μορφές τουριστικής ανάπτυξης, που σέβονται το περιβάλλον και τον πολιτισμό του κάθε τόπου και ευελπιστούν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες του ντόπιου πληθυσμού χωρίς να ενδιαφέρονται αποκλειστικά και μόνο για το δικό τους οικονομικό συμφέρον. Η διαμόρφωση λοιπόν του εναλλακτικού τουριστικού προτύπου, που βασίζεται σε ηπιότερη ανάπτυξη και αναζήτηση ποιοτικού τουρισμού, δείχνει σεβασμό στο περιβάλλον και στη ντόπια κουλτούρα, συνθέτει ουσιαστικά το νέο πρότυπο αειφορικής τουριστικής ανάπτυξης. Βρίσκεται δηλαδή αντιμέτωπο με τη μαζική τουριστική ανάπτυξη και διακίνηση του παγκοσμιοποιημένου τουριστικού προϊόντος. Δυστυχώς όμως η πραγματικότητα απέχει αρκετά από τους στόχους και τις εξαγγελίες των οικονομικών τουριστικών ελίτ. Έτσι, στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες, συνεχίζει να προωθείται οργανωμένος μαζικός τουρισμός διακοπών, έστω και αν αυτό γίνεται με άλλη μορφή και χωρική σύνθεση, ο οποίος εσφαλμένα ταυτίζεται με το πρότυπο αειφορικής τουριστικής ανάπτυξης. Στο νέο αυτό σύνθετο μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης ενσωματώνονται δραστηριότητες που είναι συμπληρωματικές ως προς το κύριο προϊόν, με παραδείγματα ξενοδοχειακών συγκροτημάτων που κατασκευάζουν αθλητικές και συνεδριακές εγκαταστάσεις αλλά και αυτοεξυπηρετούμενες παραθεριστικές 8

κατοικίες. Αυτή τη νέα μορφή τουρισμού αποτελεί το τουριστικό real estate, το οποίο αφορά τη συνάρθρωση των γηπέδων γκολφ με οικιστικά συγκροτήματα παραθεριστικής κατοικίας. Το golf θεωρείται ο βασικός κορμός του λεγόμενου ποιοτικού τουρισμού, καθώς είναι διαδεδομένο στους τουριστικούς προορισμούς της δυτικής καπιταλιστικής κοινωνίας, ενώ συγχρόνως παραμένει άγνωστο σε άλλους. Επίσης έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς: α) αποτελεί έναν τομέα που βρίσκεται στην αιχμή της τουριστικής αγοράς σε παγκόσμια κλίμακα, β) επενδύεται με υψηλές προσδοκίες ως προς τις θετικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις σε τοπικό-περιφερειακό επίπεδο γ) επισημαίνονται από περιβαλλοντικές οργανώσεις και άλλους φορείς σημαντικές αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και χωροκοινωνικές αντιθέσεις. Σήμερα πολλές περιοχές εισέρχονται σε τροχιά ανάπτυξης γηπέδων γκολφ προς εξυπηρέτηση της βιομηχανίας του τουρισμού, δημιουργώντας νέες κερδοφόρες αγορές για την προώθηση του τουριστικού προϊόντος του. Τέτοια περίπτωση αποτελεί και η Ελλάδα, που χαρακτηρίζεται από μικρό αριθμό υφιστάμενων γηπέδων αλλά και από πλήθος σχεδιαζόμενων επενδύσεων. Η νέα αυτή εποχή στοχεύει στην άνοδο της αξίας του ελληνικού τουριστικού προϊόντος και προσφέρει ένα ολοκληρωμένο πακέτο υπηρεσιών για την προσέλκυση τουρισμού υψηλού εισοδήματος και έτσι διαφημίζεται η χώρα στο εξωτερικό. Προωθείται λοιπόν μια «σύνθετη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη τουριστικών υποδομών σταθερού παραθερισμού». Σκόπιμο κρίνεται να αναφερθεί επίσης, ότι οι συγκεκριμένες επενδυτικές προτάσεις στην Ελλάδα έρχονται συχνά αντιμέτωπες με κοινωνικές αντιδράσεις και κινητοποιήσεις που αναδύονται ενάντια στις σχετικές επιχειρηματικές πρωτοβουλίες. 1.3 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 90. Η επιταχυνόμενη αύξηση της τουριστικής κίνησης και ο μαζικός χαρακτήρας του φαινομένου διαμορφώνονται στην Ελλάδα κατά τη πρώτη μεταπολεμική περίοδο. Στο επίπεδο της εθνικής οικονομίας, ο τουρισμός αποτελεί αναμφίβολα έναν πολύ σημαντικό τομέα. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ταξιδιών και Τουρισμού, στον τουρισμό αποδίδεται το 17,38% της 9

απασχόλησης και το 15% του ΑΕΠ στην χώρα (στοιχεία 2003, ΣΕΤΕ, 2003β έκδοση). Εκτιμάται επίσης ότι συνέβαλε σημαντικά σε μία πιο ισόμετρη κατανομή του περιφερειακού εισοδήματος της χώρας κατά τα τελευταία τριάντα χρόνια (Αυγερινού Σ., 2000). Οι γενικές τάσεις του ελληνικού τουρισμού είναι μακροχρόνια αυξητικές και σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού η Ελλάδα κατατάσσεται, με 17,518 εκατομμύρια τουριστών για το 2007, στην 13 η θέση στον κόσμο και στην 9 η θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών προορισμών (tourism highlights 2008 edition, UNWTO). Τα γενικά χαρακτηριστικά όπου φαίνονται οι άνισες χωρικές κατανομές του ελληνικού τουρισμού, που οφείλονται ως ένα βαθμό στο ηλιοτροπικό πρότυπο, είναι: α) γεωγραφική κατανομή των αφίξεων-διανυκτερεύσεων σε όφελος των νομών που διαθέτουν τουριστικούς πόρους θερινών διακοπών, δηλαδή παράκτιες και νησιωτικές περιοχές. β) χρονική κατανομή των αφίξεων-διανυκτερεύσεων, η οποία επιβαρύνει τους τουριστικούς νομούς κατά τους θερινούς τουριστικούς μήνες (Μάιος-Οκτώβριος), και μόνο τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται τάσεις διεύρυνσης της περιόδου αυτής. Επομένως, η ανεξέλεγκτη προσφορά που χαρακτηρίζει σημαντικούς τουριστικούς προορισμούς της χώρας προκαλεί ισχυρές πιέσεις στις τοπικές κοινωνίες, στο οικιστικό-χωροταξικό και στο φυσικό περιβάλλον. Η κατάσταση αυτή στην μονοπωλιακή αγορά των tour operators, δημιουργεί σοβαρούς κινδύνους όσον αφορά στην ανταγωνιστικότητα του ελληνικού τουρισμού. Επιπλέον, ο τουρισμός στην Ελλάδα έχει αναδειχθεί σε βασική προσοδοφόρα οικονομική δραστηριότητα της χώρας και ως εκ τούτο έχει διεισδύσει σε πολλούς τομείς της κοινωνικής ζωής, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί πολλαπλές περιβαλλοντικές και οικιστικές-χωροταξικές επιπτώσεις. Για αυτό ακριβώς το λόγο, αποτελεί ένα σημαντικό και συνεχώς εξελισσόμενο πεδίο έρευνας και προβληματισμού. 10

Η τουριστική βιομηχανία στην Ελλάδα θεωρείται ως κλάδος αιχμής που συμβάλλει στην αύξηση των εισοδημάτων των κατοίκων όπως και της συνολικής ευημερίας. Το πρότυπο που είχε στηριχθεί μέχρι τη δεκαετία του 1990 ο τουρισμός στην Ελλάδα, ήταν οι επενδύσεις από μικρές και μεσαίες οικογενειακές μονάδες και από λίγες μεγάλες επιχειρήσεις σε όλους τους υποκλάδους. Οι τουριστικές αυτές μονάδες μπορεί να θεωρηθεί ότι είχαν μια σημαντική συμπληρωματικότητα και δημιούργησαν κατά μήκος των ακτών ένα πυκνό δίκτυο δραστηριοτήτων σχετικά ενταγμένων στην τοπική οικονομία με άμεσα οφέλη τις προμήθειες και τους μισθούς αλλά και έμμεσα, τις υπηρεσίες προς άλλες επιχειρήσεις. Ήταν μια εντατική (και σε χρόνο και σε χώρο) μεγέθυνση του τουριστικού κλάδου με σημαντικές θετικές επιπτώσεις στα τοπικά εισοδήματα, ήταν επίσης μια σημαντική οικονομική ανάπτυξη της περιφέρειας και των επιμέρους τόπων που την απαρτίζουν. Όμως το περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος ήταν συχνά ιδιαίτερα δυσβάσταχτο από την αλόγιστη και συχνά αυθαίρετη δόμηση στα 4 στρέμματα, από τις μεγάλες πυκνότητες, από την καταστροφή της αγροτικής γης και του υδροφόρου ορίζοντα και των παραδοσιακών οικισμών και από τις θέσεις εργασίας χαμηλής εξειδίκευσης και υψηλής ανασφάλειας που απαιτεί ο κλάδος, στοιχεία που τα θεωρούν αναγκαίο κακό οι εμπλεκόμενοι με τον τουρισμό (Χατζημιχάλης Κ., 2006). 1.4 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 90 ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ. Ο νόμος 2545/1997 ορίζει ότι οι ΠΟΤΑ, όπως και οι Βιομηχανικές Περιοχές, αφορούν πάντοτε δημόσια ωφέλεια. Επίσης, η Βουλή με συντριπτική πλειοψηφία και ομοφωνία των δύο μεγάλων κομμάτων ενέκρινε την υπαγωγή της επένδυσης στον αναπτυξιακό νόμο 3299/2004, χαρακτηρίζοντάς την ως έργο «με ιδιαίτερη συμβολή στην απασχόληση και τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της χώρας». (Βασίλης Κωνσταντακόπουλος - Επενδυτής της Π.Ο.Τ.Α. Μεσσηνίας) Η νέα τουριστική πολιτική που επιχειρείται από το 1990 και ύστερα, υποτίθεται ότι έρχεται να αναβαθμίσει τα τουριστικά δεδομένα εισάγοντας στην ελληνική αγορά ένα νέο πρότυπο γνωστό ήδη στο εξωτερικό. Ο τουρισμός δεν προσεγγίζεται πλέον ως «προϊόν» ή ως «υπηρεσία», αλλά ως «συνολική εμπειρία», είναι με άλλα λόγια το αποτέλεσμα της ικανοποίησης του τουρίστα από τη δράση του ως καταναλωτήρια, όχι μόνο από το πόσο πληρώνει για ότι καταναλώνει, αλλά κυρίως από τη διαδικασία μέσω της οποίας βιώνει την εμπειρία της κατανάλωσης. Ο τόπος της 11

τουριστικής εμπειρίας και η χωροταξική οργάνωση των νέων μονάδων έχουν προφανώς καθοριστικό ρόλο. Διεθνώς λοιπόν, οι τουριστικές επενδύσεις μετά το 1990, ισχυρίζονται ότι δίνουν μεγάλη προσοχή στη διαφύλαξη της ποιότητας (περιβαλλοντικής, αισθητικής και κοινωνικής) των τόπων όπου θα γίνουν οι επενδύσεις, είναι μεγάλες σε κλίμακα (αριθμό δωματίων, πολυμορφία παρεχομένων εξυπηρετήσεων), είναι πολυτελής και προσπαθούν να έχουν πελατεία όλο το χρόνο. Δεν είναι τυχαίο ότι στο νέο πρότυπο, εκτός από τα συνεδριακά και ιατρικά κέντρα, τις αθλητικές δραστηριότητες, τις θαλασσοθεραπείες, κα., υπάρχουν πάντα γήπεδα γκολφ και παραθεριστικές κατοικίες για αγορά ή ενοικίαση, δεδομένα που διευρύνουν τη χρονική λειτουργία των μονάδων και προσελκύουν υψηλότερα εισοδήματα. Οι νέες επενδύσεις λοιπόν, «έπρεπε» να ξεφύγουν από τους απαξιωμένους προορισμούς της Ισπανίας, της Νότιας Γαλλίας και της Ιταλίας, και να βρουν μεγάλες εκτάσεις με παρθένο περιβάλλον αλλά και με καλή προσβασιμότητα. Με αυτά τα δεδομένα τα τελευταία χρόνια παρατηρείται πολύ έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον για την Ελλάδα από εταιρίες που θέλουν να ανοίξουν τις επενδυτικές τους βλέψεις σε καινούργιες αγορές και από tour operators που αναζητούν συνεχώς νέους προορισμούς για την προώθηση του προϊόντος τους. Ο στόχος των εταιριών είναι η «συνολική εμπειρία» να παραμένει εντός του συγκροτήματος και να περιορίζονται στο ελάχιστο οι διαρροές κερδών εκτός, στοιχείο που διασφαλίζει η μεγάλη έκταση, η πολλαπλότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών και ο έλεγχος που θα ασκεί η εταιρία στους πελάτες της. Επιπλέον, απαραίτητη είναι η προσαρμογή, δηλαδή η δημιουργία νέου νομοθετικού πλαισίου για την υλοποίηση των νέων μεγάλων και ειδικών τουριστικών επενδύσεων. Τις πρώτες αλλαγές αναλαμβάνει να εισηγηθεί ο κ. Α. Τσοχατζόπουλος το 1993 με ειδική διάταξη στο νόμο περί "Τουριστικής εκπαίδευσης και άλλες διατάξεις" με την οποία εισάγεται για πρώτη φορά το τουριστικό real estate και τίθεται ως προϋπόθεση η ύπαρξη 400 στρεμμάτων κατ' ελάχιστο. Στις σχετικές δηλώσεις (Βήμα 24/11/03) ο τότε Γ.Γ. του Υπουργείου Ανάπτυξης υπογραμμίζει ότι "...οι τουριστικές επενδύσεις στην Ελλάδα για να γίνουν ελκυστικές πρέπει να αφορούν σύνθετες εγκαταστάσεις με γήπεδα γκολφ, αντισφαίρισης, spa, club house, κ.α.". Έκτοτε ακολουθούν μια σειρά ειδικά νομοσχέδια μεταξύ των οποίων και για τις "Περιοχές Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης", τις περίφημες ΠΟΤΑ του ΥΠΕΧΩΔΕ επί κας Β. Παπανδρέου το 1999 (Χατζημιχάλης Κ., 2008). 12

Με το νόμο αυτό υλοποιείται σήμερα η επένδυση της ΠΟΤΑ Μεσσηνίας στην ευρύτερη περιοχή της Πύλου για την οποία θα γίνει αναλυτική περιγραφή και διερεύνηση στα επόμενα κεφάλαια αυτής της εργασίας. Οι ευνοϊκές νομοθετικές ρυθμίσεις συνεχίστηκαν με ειδικούς νόμους της ΝΔ (το 2004, 2005 και 2007) για επιχορηγήσεις που επιδοτούσαν πολυτελή ξενοδοχεία και εγκαταστάσεις γκολφ, συνεδριακά κέντρα, θαλασσοθεραπεία κ.α. 13

2. COSTA NAVARINO, Η ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (Π.Ο.Τ.Α.) ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Από το παραπάνω κεφάλαιο γίνετε φανερό ότι ο στόχος έχει τεθεί σήμερα και δεν είναι άλλος απο τη μετατροπή των παράκτιων περιοχών της χώρας σε περιοχές εντατικής και εκτατικής τουριστικής ανάπτυξης με αιχμές τα γήπεδα γκολφ, τα μεγάλα πολυτελή τουριστικά ξενοδοχεία και τις παραθεριστικές κατοικίες. Αυτός είναι ο άξονας που κινούνται το Ειδικό Χωροταξικό για τον Τουρισμό με τα κίνητρα που δίνει για επενδύσεις σε οικιστικά συγκροτήματα με αιχμές τα γήπεδα γκολφ και την παραθεριστική κατοικία. Με πρόφαση την ενίσχυση καθυστερημένων περιοχών το Ειδικό Χωροταξικό προτείνει ως περιοχές προτεραιότητας μεταξύ άλλων εντελώς τυχαία την Πυλία. Η Μεσσηνία είναι ένας από τους λίγους προορισμούς που δεν είχε, μέχρι πρόσφατα, ανακαλυφθεί από το μαζικό τουρισμό, και διατηρεί την αυθεντικότητά της ενώ παράλληλα έχει εύκολη πρόσβαση για τον οποιοδήποτε επισκέπτη. Όμως το 1973-75, όταν είχε προταθεί η μετατροπή της Πύλου και του ιστορικού Κόλπου του Ναβαρίνου σε ένα φαραωνικό λιμενοβιομηχανικό συγκρότημα, χρειάστηκαν ειδικές νομοθετικές αλλαγές για να χαρακτηριστούν ως «πόλος βιομηχανικής ανάπτυξης», ενώ η χωροταξική τους ένταξη ήταν ως «περιοχές εντατικής αγροτικής ανάπτυξης και ήπιας τουριστικής». Σήμερα χρειάστηκαν αντίστοιχες νομοθετικές ρυθμίσεις: νέος νόμος για ΠΟΤΑ, νέο χωροταξικό για τον τουρισμό, κίνητρα για γκολφ, νέος νόμος για τη παραθεριστική κατοικία. Και, τέλος, όπως το 1973-75 οι επενδύσεις της βαριάς βιομηχανίας είχαν εμφανιστεί ως η μόνη λύση για τη τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη, έτσι και σήμερα ο πολυτελής τουρισμός και τα γκολφ εμφανίζονται ως οι μοναδικοί σωτήρες, υποσχόμενοι νέες υποδομές, αναβάθμιση του περιβάλλοντος και πολλές νέες θέσεις εργασίας. Πως όμως να πιστέψουν αυτές τις εξαγγελίες οι ντόπιοι όταν ήδη από τη φάση των κατασκευών στην οποία συνήθως η τοπική κοινωνία πάντα συμμετέχει, οι εργολάβοι φέρνουν όλα τα υλικά από μακριά (πχ. το χώμα για την επίστρωση των γηπέδων γκολφ έρχεται από την Αίγυπτο!) και το 70% των εργαζομένων είναι οικονομικοί μετανάστες; Όταν οι εκχερσώσεις χιλιάδων παραδοσιακών λιόδεντρων και κυπαρισσιών έχουν καταστρέψει το τοπίο; Όταν, τέλος, ο μικρός ποταμός της περιοχής Σελάς, έτυχε να είναι μέσα στα οικόπεδα της εταιρίας και παράνομα απαλλοτριώνεται; Είναι εντυπωσιακό πως επαναλαμβάνονται έπειτα από 37 χρόνια οι ίδιοι μύθοι περί ανάπτυξης από τη σημερινή εταιρία, τους συμβούλους της και τη πολιτική εξουσία, σαν μια αρχαία 14

τραγωδία που τη ξαναβλέπουμε από ένα διαφορετικό αλλά το ίδιο μέτριο θίασο με διαφορετικούς πρωταγωνιστές το ίδιο όμως φοβισμένους και ανεπαρκείς. (K. Χατζημιχάλης, 2008). Η περίπτωση του costa Navarino, δηλαδή της Περιοχής Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης στη Μεσσηνία, αποτελεί την πιο γνωστή επένδυση αυτού του είδους στην Ελλάδα (μαζί με αυτή του Κάβο Σίδερο, η οποία όμως έχει παγώσει μετά την αρνητική γνωμοδότηση του ΣτΕ και την πρόσφατη αρνητική τοποθέτηση της υπουργού περιβάλλοντος). Το costa Navarino αναμένεται να αρχίσει τη λειτουργία του τον ερχόμενο Μάιο, και ήδη η επενδυτική αυτή πρόταση θεωρείται ότι αποτελεί το αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της νέας τάσης επενδύσεων στην Ελλάδα, ενδιαφέρον επίσης έχει και το ότι γύρω από την επένδυση έχει δημιουργηθεί σημαντική συζήτηση και αντιδράσεις. Εικόνα 1 η : Η περιοχή του costa navarino δίπλα από το χωριό Ρωμανού Πηγή: επεξεργασία συγραφέα 15

2.1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΤΗΣ Π.Ο.Τ.Α. ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ Η περιγραφή και η ανάλυση της επενδυτικής πρότασης του costa navarino βασίζεται στην αναπτυξιακή μελέτη της Π.Ο.Τ.Α. Μεσσηνίας από το φορέα διαχείρισης της, την εταιρεία Τ.Ε.ΜΕΣ. Α.Ε., συμφερόντων τις εφοπλιστικής οικογένειας Κωνσταντακόπουλου που έχει την καταγωγή της από τη Μεσσηνία. Πρώτα απ όλα αξίζει να γίνει μία σύντομη αναφορά στις νομικές λεπτομέρειες του έργου, με σκοπό να διαφανεί και η ειδικότερη σύνδεση του με το ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τον τουρισμό. Κατά την πρώτη παρουσίαση του επενδυτικού σχεδίου λοιπόν, για το costa navarino, ανακοινώνεται ότι το έργο ξεκινά το 2000 και θα είναι αποπερατωμένο το 2002. Το 2001 με την ΚΥΑ 24069/3817/19-10-2001 (ΦΕΚ 887/22-10-01) χαρακτηρίζονται οι περιοχές της Π.Ο.Τ.Α. και οριοθετούνται, ενώ εγκρίνονται οι χρήσεις γης και όροι εκμετάλλευσης και τίθενται οι περιορισμοί και οι όροι προστασίας του περιβάλλοντος. Το πιο σημαντικό στοιχείο της νομικής προϊστορίας του έργου είναι η τελευταία προσφυγή, το 2008, δύο ιδιοκτήτων ακινήτων συνολικής έκτασης 17,5 στρεμμάτων στην περιοχή Ρωμανού, οι οποίοι ζήτησαν να ακυρωθούν όσον αφορά στις δικές τους ιδιοκτησίες, οι αναγκαστικές απαλλοτριώσεις των ακινήτων τους. Αναλυτικότερα, σύμφωνα με την θετική εισήγηση του ΣτΕ, ήταν αντισυνταγματική η διάταξη του νόμου 2545/97, που δίνει τη δυνατότητα να χαρακτηρισθεί μία περιοχή ως Π.Ο.Τ.Α. κατ εξαίρεση, σε οποιαδήποτε περιοχή εντός ή εκτός σχεδίου, ακόμα και χωρίς να έχει προηγηθεί χωροταξικός σχεδιασμός ή τομεακή χωροταξική μελέτη, υπό την προϋπόθεση ότι έχουν εγκριθεί κάποιες γενικές κατευθύνσεις τουριστικής πολιτικής σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο. Ενώ λοιπόν, η ολομέλεια του ΣτΕ δέχθηκε (μετά από προσφυγές κατοίκων της περιοχής) ότι ο καθορισμός Π.Ο.Τ.Α. πρέπει να αποτελεί αντικείμενο προηγούμενου ευρύτερου χωροταξικού σχεδιασμού ιδίως όταν η Π.Ο.Τ.Α. εγκαθίσταται σε αξιόλογες περιβαλλοντικά περιοχές, παράκτιες, δασικές κ.λπ. και από τη δημιουργία των εγκαταστάσεων μπορεί να προκληθούν επιπτώσεις στο ευρύτερο περιβάλλον, καθιστώντας δυσχερή αν όχι αδύνατο το μεταγενέστερο ορθολογικό χωροταξικό σχεδιασμό, λόγω των πραγματικών καταστάσεων που θα έχουν δημιουργηθεί, ύστερα και από την ψήφιση του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό, το 2009, όλα αυτά δεν έχουν καμία ισχύ (Σπυρόπουλος Ι., 2009). 16

Εικόνα 2 η : Η κατασκευή του costa navarino στην περιοχή του Ρωμανού Πηγή: επεξεργασία συγγραφέα Εικόνα 3 η : Η περιοχή του Ρωμανού πριν την κατασκευή του costa navarino Πηγή: επιτόπια έρευνα συγγραφέα Το Costa Navarino απέχει περίπου 280km από την Αθήνα και 40km από το αεροδρόμιο της Καλαμάτας. Η ΤΕΜΕΣ έχει εξασφαλίσει από την Άνοιξη του 2010 17

την λειτουργία καθημερινών πτήσεων από την Αθήνα, σε ώρες που παρέχουν ιδανικές ανταποκρίσεις με πτήσεις του εξωτερικού. Αναμένει να υποδεχθεί κυρίως επισκέπτες υψηλού εισοδήματος με ηλικία μεταξύ 35 και 60 ετών. Κύριες χώρες προέλευσης θα είναι η Αγγλία και η Ιαπωνία κυρίως και δευτερευόντως, η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ρωσία, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και η Ελλάδα. Οι ίδιοι επισκέπτες αναμένεται να αγοράσουν και τις παραθεριστικές κατοικίες που πρόκειται να κατασκευαστούν. Ο τουρισμός πολυτελείας στον οποίο αναφέρεται αυτή η επένδυση, αποτελεί την πλέον αναπτυσσόμενη μορφή τουρισμού στη παγκόσμια βιομηχανία των ταξιδιών, καθώς το 15% του τουρισμού υψηλού εισοδήματος αντιπροσωπεύει το 40% της συνολικής παγκόσμιας δαπάνης σύμφωνα με τους New York Times. Κάτω από τις προαναφερθείσες συνθήκες δημιουργείται στη Μεσσηνία το Costa Navarino, η πρώτη περιοχή ολοκληρωμένης τουριστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα. Αναπτύσσεται σε 4 ανεξάρτητες περιοχές, συνολικής έκτασης τουλάχιστον έξι χιλιάδων στρεμμάτων. Εδώ αξίζει να αναφερθεί ότι αλλες εργασίες ανεβάζουν την έκταση της σε δέκα χιλιάδες στρέμματα. Αυτό συμβαίνει γιατί υπάρχει έλλειψη δημοσιοποίησης στοιχείων από την πλευρά του επενδυτικού φορέα για το πώς προβλέπεται να αναπτυχθούν είτε χρονικά είτε χωρικά οι δύο από τις τέσσερις υποπεριοχές κατά τη δεύτερη φάση κατασκευής του έργου. Εικόνα 4 η : Η κατασκευή του Ρωμανού πριν την κατασκευή του costa navarino Πηγή: επιτόπια έρευνα συγγραφέα 18

2.1.1 Α ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Η πρώτη φάση του έργου περιλαμβάνει τις παραθαλάσσιες εκτάσεις Navarino Dunes στην περιοχή του Ρωμανού και Navarino Bay, που συνορεύει με την λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας, στην περιοχή της Πύλου, όπου θα λειτουργούν τέσσερις ξενοδοχειακές μονάδες 5 αστέρων, δύο γήπεδα γκολφ 18 οπών, ένα συνεδριακό κέντρο, ένα κέντρο θαλασσοθεραπείας, πολυτελείς βίλες, καθώς και χώροι αναψυχής σε ένα περιβάλλον ιδιαίτερης ομορφιάς. Οι δυο αυτές υποπεριοχές της Π.Ο.Τ.Α. Μεσσηνίας, πρόκειται να λειτουργήσουν άμεσα, το Μάιο του 2010 το Navarino Dunes και το 2012 το Navarino Bay. Το Navarino Dunes δημιουργείται σε μία έκταση 1.350 στρεμμάτων με παραθαλάσσια πρόσοψη ενός χιλιομέτρου αμμώδους παραλίας στο Ιόνιο Πέλαγος και βρίσκεται σε απόσταση 10 περίπου χιλιομέτρων από την πόλη της Πύλου. Το Navarino Bay που θα ολοκληρώσει την Α φάση κατασκευής του έργου, αναμένεται να αρχίσει η κατασκευή του μέσα στο 2010 σε γειτονική έκταση από το Navarino Dunes, 1.400 στρεμμάτων, δίπλα στην πόλη της Πύλου, με παραθαλάσσια πρόσοψη δυο χιλιομέτρων αμμώδους παραλίας στον Κόλπο του Ναβαρίνου (Κόλπος Σφακτηρίας) και θα συνορεύει με τη προστατευόμενη περιοχή του δικτύου Natura, τη λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας. Εικόνα 5 η : το costa navarino στην περιοχή του Ρωμανού το 2008 Πηγή: επεξεργασία συγγραφέα 19

2.1.2 Β ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Η δεύτερη φάση του έργου περιλαμβάνει την επέκταση των Navarino Dunes και Navarino Bay, καθώς και την ανάπτυξη δύο νέων συγκροτημάτων, των Navarino Hills και Navarino Blue. Αναλυτικότερα, στην δεύτερη φάση κατασκευής των Navarino Dunes και Navarino Bay θα λειτουργήσουν επιπλέον ξενοδοχεία και διαμερίσματα, καθώς και κατοικίες προς πώληση. Σε αυτή τη χρονική στιγμή δεν υπάρχουν αναλυτικές πληροφορίες, ανακοινωμένες από την επενδυτική εταιρεία. Οι μοναδικές πληροφορίες, είναι τα δύο «παραθεριστικά χωριά», διαμερίσματα, μονάδες χρονομεριστικής μίσθωσης (time sharing) και πάνω από 100 βίλες, με συνολική επιφάνεια 17.500 m 2 στο Navarino Dunes και στο Navarino Bay θα δημιουργηθούν επιπλέον πάνω από 250 κατοικίες, με συνολική επιφάνεια 40.000 m 2. Επίσης, στον Pιζόμυλο του Δήμου Πεταλιδίου στον Μεσσηνιακό κόλπο, κοντά στην Καλαμάτα, συνολικής έκτασης 1.275 στρεμμάτων περίπου, σχεδιάζεται ένα νέο παραθαλάσσιο χωριό, το Navarino Blue, και στον Kηνυγό το Navarino Hills, που είναι η μοναδική περιοχή, η οποία δεν είναι παραθαλάσσια, και στην οποία θα αναπτυχθούν τουριστικές δραστηριότητες που αφορούν διάφορους τύπους ειδικού και εναλλακτικού τουρισμού (χειμερινός, ορεινός, τρίτης ηλικίας, οικοτουρισμός) με στόχο την εξάλειψη προβλημάτων από την έντονη εποχικότητα, προβλήματα, τα οποία ταλανίζουν διαχρονικά το τουριστικό προϊόν της χώρας, όπως αναφέρεται σε ανακοίνωση της Τ.Ε.ΜΕΣ. Α.Ε. Πιο αναλυτικά τα χαρακτηριστικά και για τις δύο φάσεις του costa navarino φαίνονται στον πίνακα που ακολουθεί: (ο πίνακας είναι από τη διπλωματική εργασία του Σπυρόπουλου Ι. «Νέες μορφές τουριστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα: Η περίπτωση της Π.Ο.Τ.Α. Μεσσηνίας», σελ.144). COSTA NAVARINO Πίνακας 1 ος : Γενικά χαρακτηριστικά του έργου Α ΦΑΣΗ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Ρωμανός Navarino Dunes 1.350 στρ. The Romanos, a Luxury Collection Resort 320 δωμάτια και σουίτες The Westin Resort 445 δωμάτια και σουίτες 1 γήπεδο γκολφ 18 οπών 20