Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Δραπετσώνας & Τροιζήνας Μεθάνων Λόφος Μουσών Φύλλα εργασίας Στόχος των φύλλων εργασίας είναι να ανιχνευθούν βιωματικά στον χώρο τα κυριότερα στοιχεία της ανάπλασης του λόφου των Μουσών από τον αρχιτέκτονα Δ. Πικιώνη. Στην κορυφή του λόφου η πανοραμική θέα θα δώσει απαντήσεις για το κεντρικό θέμα του σεμιναρίου (τα τείχη) και τη σύνδεση Αθήνας Πειραιά.
Α. Στην αρχή του μονοπατιού που οδηγεί στο λόφο Μουσών 1. Αναζητείστε μια σύγχρονη επιγραφή που μπορεί να σχετίζεται με τα τείχη. Τι γράφει; 2. Τι υποθέσεις μπορείτε να κάνετε για το σημείο αυτό; 3. Ανεβαίνοντας προς την κορυφή και παρατηρώντας τα του μονοπατιού μπορείτε να εντοπίσετε κατάλοιπα του αρχαίου τείχους; 4. Αφού εντοπίσατε τα ίχνη του τείχους στον χώρο μπορείτε να τα εντοπίσετε και στον χάρτη σας;
Β. Τι μαθαίνουμε στην κορυφή; 1. Σταθείτε στην κορυφή του λόφου και κοιτάξτε προς τη θάλασσα. Παρατηρήσεις: 2. Κοιτώντας γύρω σας στον ορίζοντα εντοπίστε τις φυσικές οχυρώσεις της Αθήνας. 3. Από ποιο σημείο νομίζετε ότι η Αθήνα είναι αμυντικά ευάλωτη; 4. Εντοπίστε το αρχαίο μνημείο στην κορυφή του λόφου.
Γ. Η ανάπλαση του Πικιώνη Η έκταση του λόφου του Φιλοπάππου είναι 700 στρέμματα περίπου. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους ελεύθερους χώρους του κέντρου της Αθήνας και σημαντικός μεσογειακός βιότοπος της περιοχής. Διάσπαρτες αρχαιότητες και πάρα πολλά αρχαία λαξεύματα στους βράχους υπάρχουν σε όλο το λόφο. Από το Μάιο του 1954 έως το Φεβρουάριο του 1958 ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης δούλεψε με ιδιαίτερη αφοσίωση για τη διαμόρφωση των λιθόστρωτων δρόμων, των μονοπατιών, των φυτεύσεων, των χώρων στάσης και θέασης, καθώς και για την ανοικοδόμηση του ναού του Αγ. Δημητρίου Λουμπαρδιάρη και του τουριστικού περίπτερου που εντάχθηκε στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας. 1. Άνδηρο Πικιώνη «Σήμερα στο άνδηρο του Πικιώνη, στου Φιλοπάππου, εκεί στο πλάτωμα, παρατηρώ πως μαρμάρινα καθιστικά και μικρές πέτρινες κατασκευές οργανώνονται με βάση οπτικούς άξονες. Τα καθιστικά, διάσπαρτα στο άνδηρο, απομακρυσμένα το ένα από το άλλο έχουν ένα μόνο σκοπό: να τοποθετήσουν τον επισκέπτη σε εκείνα τα σημεία όπου θα έχει την καλύτερη δυνατή θέα της Ακρόπολης.» Μπορείτε να εντοπίσετε το Άνδηρο Πικιώνη; Επαληθεύεται το απόσπασμα που έχετε; Δοκιμάστε το Καταγράψτε τα ιδιαίτερα σημεία χωροθέτησης τα οποία εξυπηρετούν τον σκοπό της δημιουργίας του άνδηρου.
2. Συλλογή σπαραγμάτων «Το υλικό της κατασκευής του προέρχεται από μαζικές κατεδαφίσεις νεοκλασικών, νεοκλασικού τύπου κτιρίων, αθηναϊκών κατοικιών της εποχής, από αρχαία πήλινα, μαρμάρινα ή πέτρινα ευρήματα, χωρίς ιδιαίτερη αρχαιολογική αξία, που βρέθηκαν στην ευρύτερη περιοχή. Μαρμάρινα φουρούσια και δάπεδα μπαλκονιών, πορτοσιές, κυμάτια, ανθέμια, κιλλίβαντες υπερθύρων, καθώς και ακρωτήρια, μαρμάρινες βάσεις και σκαλοπάτια, υπάρχουν διάσπαρτα σε όλη τη διαδρομή και προέρχονται από κατεδαφισμένα νεοκλασικού τύπου κτίρια της εποχής. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πορτοσιές του καφενείου κυλικείου, δίπλα στον Άγιο Δημήτριο, προέρχονται από το Βαρβάκειο Λύκειο που κατεδαφίστηκε το 1955. Πήλινα ενθέματα από κεραμικές στέγες της Πνύκας και από θραύσματα αρχαίων αγγείων, μπορεί κανείς να δει, τόσο στις τοιχοποιίες των κτισμάτων, όσο και στις πλακοστρώσεις. [ ] Ο Πικιώνης χρησιμοποιεί τη συλλογή ετερογενών σπαραγμάτων από διαφορετικές εποχές, ως συνθετικό εργαλείο. Είναι ένας τρόπος που επινόησε, προκειμένου ο περιπατητής στο λόφο, να διαισθανθεί το πώς συνδιαλέγονται οι μύθοι και οι ιστορία του τόπου, με το φυσικό τοπίο, αλλά και τη νεότερη ιστορία.» Παρατηρείστε τα δομικά υλικά στο άνδηρο και γύρω από αυτό. Καταγράψτε ό,τι μπορείτε να αναγνωρίσετε: Δομικό στοιχείο Υλικό Πιθανή προέλευση
3. Η αίσθηση του ατελείωτου (infinito) «Επίτηδες αφήνει σε διάφορα σημεία την αίσθηση του ανολοκλήρωτου, προκειμένου ο ευαίσθητος παρατηρητής να φανταστεί τη δική του εκδοχή για το πώς θα μπορούσε να ολοκληρωθεί το κάθε σημείο, αλλά και για να μπορεί η φύση να εισχωρεί στο έργο, και να το αλλοιώνει μεταμορφώνοντας το. Οι διαμορφώσεις μοιάζει να γεννιούνται από τη γη, να φανερώνονται και να καταλήγουν πάλι σε αυτή». Μπορείτε να εντοπίσετε σημεία στον χώρο τα οποία δίνουν την αίσθηση του «ατελείωτου» σύμφωνα με την παραπάνω περιγραφή; Παρατηρήστε τα χαρακτηριστικά που δίνουν την αίσθηση του ατελείωτου. 4. Το σκυρόδεμα «Η σύνδεση με τη νεότερη ιστορία θα μπορούσαμε να πούμε ότι γίνεται με τη χρήση του σκυροδέματος ή των σύγχρονων οπτόπλινθων με οπές. Φυσικά δεν αρκεί η χρήση ενός σύγχρονου υλικού προκειμένου να γίνει αυτή η σύνδεση με το παρόν. Ο Αλέξης Παπαγεωργίου επισημαίνει σχετικά με την ανάπτυξη της πορείας του δρόμου, ότι το σκυρόδεμα υποκαθιστά βαθμιαία το μάρμαρο στις διαρθρωτικές ζώνες, μέχρις ότου κυριαρχήσει, όταν ο περιπατητής έχει απομακρυνθεί από τη θέα του βράχου και παρατηρεί τη Δυτική Αθήνα, μέχρι το Σαρωνικό. Η οπτική σύνδεση με το χτισμένο και δυστυχώς κατεστραμμένο αστικό τοπίο, δίνει ιδιαίτερο νόημα στο αδρό σκυρόδεμα που πατά ο περιπατητής.» Μπορείτε να εντοπίσετε την εναλλαγή που περιγράφεται στο παραπάνω απόσπασμα; Αποτυπώστε το με όποιον τρόπο θέλετε.