Η ασφάλεια των πολιτικών αερομεταφορών στην Ελλάδα του 21 ου αιώνα Γεώργιος Παπασπύρου Διευθυντής Διεύθυνσης Ασφαλείας Αερολιμένων Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας Κυρίες και κύριοι, Επιθυμώ να ευχαριστήσω την Οργανωτική Επιτροπή της σημαντικής αυτής ημερίδας για την πρόσκληση που απηύθυναν στην Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας να παρουσιάσει ένα, από τα πλέον ζωτικά θέματα των αερομεταφορών, που έχει άμεσες επιπτώσεις στην ανάπτυξή τους, αυτό της ασφάλειας των αεροδρομίων και των αερομεταφορών (security). Είναι προφανές ότι η δυνατότητα του ανθρώπου να επικοινωνεί με τους ομοίους του έχει ως αποτέλεσμα την άμβλυνση των αντιθέσεων, καθισταμένη έτσι ένας βασικός παράγοντας προόδου, σταθερότητας και τελικά ειρήνης. Οι μεταφορές και ιδιαίτερα σήμερα οι αερομεταφορές, συνεισφέρουν προς την κατεύθυνση αυτή φέρνοντας τους ανθρώπους σε στενή επικοινωνία, η δε σημασία τους είναι ιδιαίτερη τόσο από πολιτική και οικονομοκή άποψη όσο και από πολιτιστική. Γιά να υπάρξη όμως μιά τέτοια συνεισφορά πέρα από όλα τα άλλα στοιχεία τα οποία την θεμελιώνουν, βασίζεται σε ένα ουσιαστικό παράγοντα, την εμπιστοσύνη του επιβατικού κοινού προς τις αεροπορικές μεταφορές. Και η εμπιστοσύνη αυτή έχει αναμφισβήτητα σχέση τόσο με την ασφάλεια (safety) της αεροπορικής μεταφοράς καθ εαυτή όσο και με την ασφάλεια-προστασία (security) στο έδαφος και στον αέρα. Όλα τα κράτη, έχοντας αντιληφθεί αυτή την σπουδαιότητα δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην οργάνωση του τομέα των αερομεταφορών και λαμβάνουν όλα τα ρυθμιστικά μέτρα ώστε να εξασφαλίζεται η ομαλότητα και κανονικότητα των πτήσεων και γενικά του αεροπορικού έργου. Σε διεθνές επίπεδο η ανάγκη προστασίας των εθνικών αερομεταφορών και η ανάγκη ρύθμισης των μεταξύ των κρατών αεροπορικών σχέσεων οδήγησε στην [σύναψη] της σύμβασης του
Σικάγου «περί Διεθνούς Πολιτικής Αεροπορίας» και στη δημιουργία του Οργανισμού Διεθνούς Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO), που βασικό σκοπό έχει να εξασφαλίσει ότι η διεθνής πολιτική αεροπορία θα αναπτυχθεί με ασφάλεια και με τάξη. Προς υποβοήθηση του έργου του Οργανισμού Διεθνούς Πολιτικής Αεροπορίας, συνεστήθησαν και διάφορα κατά γεωγραφικές περιοχές όργανα μεταξύ των οποίων και η ECAC, η Ευρωπαική Επιτροπή Πολιτικής Αεροπορίας Η σύμβαση του Σικάγου επίσης προβλέπει την έκδοση και ανάπτυξη παραρτημάτων, τα οποία αφορούν σε συγκεκριμένα θέματα. Μεταξύ αυτών και το παράρτημα 17, που αφορά στην προστασία των διεθνών αερομεταφορών από έκνομες ενέργειες και το οποίο περιλαμβάνει υποχρεωτικές γιά τα κράτη-μέλη διατάξεις (standards) και συνιστώμενες πρακτικές (recommended practices). Στο συγκεκριμένο παράρτημα τίθενται κανόνες γιά την σε εθνικό επίπεδο οργάνωση ασφαλείας των κρατών με την καθιέρωση της υποχρέωσης να αναθέτουν σε μία αρχή τον χειρισμό των θεμάτων της προστασίας των αερομεταφορών, της σύνταξη ενός εθνικού προγράμματος ασφαλείας, της ρύθμισης των αρμοδιοτήτων των διαφόρων κρατικών αρχών που ασκούν την κρατική εξουσία στις αερομεταφορές, της διάθεσης των αναγκαίων μέσων γιά την επίτευξη των στόχων ασφαλείας, της σύστασης επιτροπών ασφαλείας τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε τοπικό ανά αερολιμένα. Επίσης το παράρτημα 17 καθιερώνει τα βασικά μέτρα ασφαλείας, μέτρα δηλαδή που αφορούν στους επιβάτες και στις χειραποσκευές τους, στις παραδοθείσες αποσκευές, στο φορτίο και στα λοιπά αγαθά, στον έλεγχο πρόσβασης στις ελεγχόμενες περιοχές ενός αερολιμένα και σε βασικούς κανόνες ασφαλείας που πρέπει να πληροί ο σχεδιασμός των νέων αερολιμένων καθώς και σε βασικές ενέργειες που πρέπει να γίνουν από τα κράτη σε περίπτωση εκδήλωσης έκνομης ενέργειας. Σε εθνικό επίπεδο η ανάγκη προστασίας των αερομεταφορών οδήγησε στην οργάνωση του τομέα Ασφαλείας Αερομεταφορών της Χώρας από την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας, όχι όμως χωρίς σχετικές περιπέτειες. Μέχρι το 1995 η οργάνωση ήταν υποτυπώδης, παρά το γεγονός ότι το παράρτημα 17 του ICAO απαιτούσε από τα κράτη μέλη, την τήρηση ορισμένων κανόνων και προδιαγραφών, o τομέας ασφαλείας των αερομεταφορών ευρίσκετο σε σπαργανώδη επίπεδα καθώς υπήρχε μόνο
ένα τμήμα με ανύπαρκτη στελέχωση και μέσα, γιά να υλοποιήση τις διεθνείς υποχρεώσεις της Χώρας. Αποτέλεσμα αυτής της αντιμετώπισης ήταν η έκδοση δύο ταξιδιωτικών οδηγιών από τις ΗΠΑ με κύρια αιτιολογία την πλημελή εφαρμογή των μέτρων ασφαλείας στούς Ελληνικούς αερολιμένες, την έλλειψη εθνικού προγράμματος ασφαλείας και την παντελή έλλειψη εκπαίδευσης του προσωπικού επί θεμάτων ασφαλείας, ελλείψεις που είχαν πράγματι επιπτώσεις στην ασφάλεια των αερομεταφορών Οι επιπτώσεις ήταν προφανείς. Υπήρξε πλήγμα στις αερομεταφορές, στον τουρισμό και στην εθνική οικονομία και μείωση του εθνικού γοήτρου με την κατάταξη των ελληνικών αερολιμένων στο επίπεδο των τριτοκοσμικών. Μετά την έκδοση των ταξιδιωτικών οδηγιών και την πίεση που ασκήθηκε όχι μόνο από τις ΗΠΑ αλλά και από άλλες Ευρωπαικές Χώρες, η τότε πολιτική ηγεσία, σταθμίζοντας τα διάφορα στοιχεία που είχε στη διάθεση της για την απόδοση του υπάρχοντος συστήματος ασφαλείας των αεροδρομίων και λαμβάνοντας υπόψη διάφορες προτάσεις για τη βελτίωση του, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ήταν πλέον ανάγκη να υπάρξει μία ουσιαστική αλλαγή στην όλη αντιμετώπιση του θέματος. Εκτιμώντας ότι δεν θα μπορούσε να υπάρξει ουσιαστική αλλαγή με τον επιφανειακό καλλωπισμό του συστήματος, αποφάσισε ότι ήταν απαραίτητο να υπάρξει μία ουσιαστική αναβάθμιση του επιπέδου ασφαλείας όλων των πολιτικών αερολιμένων της χώρας. Δεδομένου ότι ένα ολοκληρωμένο και αποτελεσματικό σύστημα ασφαλείας στο χώρο των αερομεταφορών στηρίζεται: στην οργάνωση του τομέα, των διαδικασιών και των μέτρων ασφαλείας στην ύπαρξη επαρκούς και σύγχρονης τεχνολογίας για την υποστήριξη του έργου της ασφαλείας στην ύπαρξη κατάλληλου ανθρώπινου δυναμικού και στην κατάλληλη εκπαίδευση γιά την εφαρμογή των μέτρων ασφαλείας, η οποία θα οδηγήσει στην αξιοποίηση των μεγάλων δυνατοτήτων της σημερινής τεχνολογίας το ζητούμενο ήταν να μπορέσει το νέο σχήμα να καλύψει αποτελεσματικά τις απαιτήσεις αυτές. Προκειμένου να γίνει αυτό κρίθηκε σκόπιμη η δημιουργία μιας αποτελεσματικής και ευέλικτης δομής ασφαλείας, μέσα στην Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας, η οποία να καλύψει σε βάθος και έκταση τις απαιτήσεις για ένα σύγχρονο και αποτελεσματικό σύστημα ασφαλείας των Ελληνικών αεροδρομίων.
Η δομή αυτή υλοποιήθηκε: με την δημιουργία μιάς εξειδικευμένης Διεύθυνσης, της Διεύθυνσης Ασφαλείας Αερολιμένων της ΥΠΑ, η οποία θα ασχολείτο στο εξής με την οργάνωση του τομέα της ασφαλείας των αερομεταφορών στην Ελλάδα και η οποία θα είναι πλήρως υπεύθυνη γιά την διαμόρφωση των διαδικασιών και των μέτρων ασφαλείας, γιά την διαπίστωση του επιπέδου εφαρμογής των μέτρων ασφαλείας στα Ελληνικά αεροδρόμια με συνεχείς επιθεωρήσεις ασφαλείας και την προμήθεια και εγκατάσταση της υψηλής τεχνολογίας, που είναι απαραίτητη για την υποστήριξη του έργου της ασφαλείας. με την υπαγωγή της Διεύθυνσης αυτής, γιά λόγους ευελιξίας, κατ ευθείαν στην Διοίκηση της ΥΠΑ με την δημιουργία γραφείων ασφαλείας σε όλα τα ελληνικά πολιτικά αεροδρόμια με την δημιουργία ενός εξειδικευμένου Τμήματος διαρκούς Εκπαίδευσης σε θέματα ασφαλείας, το οποίο εποπετεύεται από την Διεύθυνση Ασφαλείας. Η ίδρυση της Διεύθυνσης Ασφαλείας και η ενίσχυσή της με προσωπικό αναβάθμισε άμεσα τις δυνατότητες και το ενδιαφέρον γιά την ασφάλεια των αερομεταφορών με αποτέλεσμα: την έκδοση του Εθνικού Κανονισμού Ασφαλείας Πολιτικής Αεροπορίας που περιλαμβάνει την σύνταξη και έκδοση προγραμμάτων ασφαλείας γιά κάθε αερολιμένα της ΥΠΑ την ανάληψη της διοργάνωσης συσκέψεων του ICAO και της ECAC στην Αθήνα και την περιφέρεια την ουσιαστική πλέον συμμετοχή σε όλες τις διεθνείς συσκέψεις ασφαλείας αερομεταφορών και την καθιέρωση της χώρας ως ισότιμου διεθνώς εταίρου στα θέματα ασφαλείας αερομεταφορών την δυνατότητα επίβλεψης εφαρμογής των διατάξεων του Εθνικού Κανονισμού Ασφαλείας Πολιτικής Αεροπορίας με τακτικές και έκτακτες επιθεωρήσεις την πραγματοποίηση εκπαιδεύσεων ασφαλείας του προσωπικού της ΥΠΑ τόσο σε εκπαιδευτικά κέντρα του εξωτερικού όσο και στο εσωτερικό με εκπαιδευτικά προγράμματα που οργανώνονται από την Υπηρεσία ή από την Υπηρεσία σε συνεργασία με τον ICAO ή άλλους φορείς. την πραγματοποίηση εκπαιδεύσεων ασφαλείας αστυνομικών, προσωπικού εταιρειών παροχής υπηρεσιών ασφαλείας. την συμμετοχή επιθεωρητών ασφαλείας της ΥΠΑ σε επιθεωρήσεις, ξένων αερολιμένων, που οργανώνονται από την
ECAC, τόσο ως μέλη ομάδος επιθεωρητών όσο και ως αρχηγοί ομάδων ομάδων επιθεώρησεις την διεξαγή επιθεωρήσεων ασφαλείαςσμό σε αερολιμένες τρίτων χωρών, γιά τις οποίες υπάρχει Ελληνικό ενδιαφέρον, γιά εκτίμηση των μέτρων ασφαλείας που εφαρμόζονται εκεί. την απόφαση εφαρμογής των μέτρων ασφαλείας όχι μόνο στις διεθνείς πτήσεις όπως υπήρχε η σχετική υποχρέωση από τις διεθνείς συμβάσεις αλλά και στις πτήσεις εσωτερικού Οι αερομεταφορές παρόλο που έχουν αποδειχθεί ως το ασφαλέστερο μέσο μεταφοράς, εν τούτοις είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες σε έκνομες ενέργειες, η δε οργάνωση μιάς χώρας γιά την αντιμετώπιση των εκνόμων ενεργειών, έχει σχέση και με τις απειλές τις οποίες αντιμετωπίζει. Οι παραδοσιακές απειλές θα μπορούσαν να κατηγοριοποιηθούν σε αεροπειρατείες, σε δολιοφθορές εναντίον αεροσκαφών, σε δολιοφθορές εναντίον αερολιμένων και αεροπορικών εγκαταστάσεων και σε τρομοκρατικές επιθέσεις, με τις τελευταίες να έχουν ως κύριο στόχο κυρίως ανθρώπους. Οι απειλές αυτές μέχρι σήμερα αντιμετωπίσθηκαν κυρίως με την αύξηση των μέτρων ασφαλείας στους αερολιμένες δηλαδή με τον έλεγχο των επιβατών με ανιχνευτές μετάλλου και τον έλεγχο των χειραποσκευών καθώς και με τον φυσικό έλεγχο των επιβατών και των αποσκευών τους όταν απαιτείται Όμως νέες απειλές εμφανίζονται και ήδη οι οργανώσεις πολιτικής αεροπορίας τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε διεθνές δραστηριοποιούνται και συντονίζονται γιά την αντιμετώπισή τους. Τέτοιες απειλές θα μπορούσαν να αφορούν στην χρήση χημικών και βιολογικών ουσιών, στις παρεμβολές στα μέσα επικοινωνίας των αεροσκαφών, στην είσοδο στα αρχεία από Hackers Επίσης η χρησιμοποίηση του αεροσκάφους ως όπλου μαζικής καταστροφής είναι μιά συγκλονιστική εξέλιξη στον χώρο της πολιτικής αεροπορίας, η οποία πυροδότησε μιά σειρά αντιδράσεων από τις υπεύθυνες αρχές ασφαλείας, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Σε εθνικό επίπεδο ενεργοποιήθηκε μιά σειρά μέτρων που προεβλέποντο στον ΕΚΑΠΑ Σε διεθνές επίπεδο ενεργοποιήθηκα όλα τα κράτη και έλαβαν σειρά παρόμοιων με την Ελλάδα αυξημένων μέτρων ασφαλείας.
Διεθνείς οργανισμοί όπως ο ICAO και η ECAC, σε συνεχείς συσκέψεις των εμπειρογνωμώνων ασφαλείας, εξετάζουν την λήψη σειράς μέτρων γιά ενδυνάμωση της ασφάλειας στις αερομεταφορές, Η Χώρα γιά να αντιμετωπίσει τις απειλές θα πρέπει να προχωρήσει σε περαιτέρω οργάνωση του τομέα ασφαλείας των αερομεταφορών της Η οργάνωση θα πρέπει να γίνει με ευρύ πνεύμα και αν θέλουμε να είμαστε μέσα στα πράγματα θα πρέπει να έχουμε το θάρρος να βλέπουμε τη πραγματικότητα ως έχει γιατί τότε μόνο θα είναι δυνατόν να προχωρήσουμε στς σωστές επιλογές και λύσεις. Θα πρέπει πρώτα να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας. Είναι γεγονός ότι είμαστε εν αμύνη και σε μιά τέτοια κατάσταση ο επιτιθέμενος έχει πάντα την πρωτοβουλία των κινήσεων και άρα είναι ένα βήμα ποιό μπροστά. Γιά να αντιμετωπίσουμε την πίεση δεν θα πρέπει να στεκόμαστε σε μικροσκοπιμότητες ή εγωιστική αντιμετώπιση των πραγμάτων. Όσο και αν είναι δύσκολο θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση με φαντασία και θάρρος Μετά θα πρέπει να ενισχύσουμε την άμυνά μας και να βρούμε τρόπους ώστε οι αεροπειρατές να κρατηθούν μακρυά από τα αεροσκάφη και τα αεροδρόμια Δεν πρέπει πλέον να στηριζόμαστε στον έλεγχο των επιβατών και των χειραποσκευών τους. Θα πρέπει να προχωρήσουμε σε έλεγχο όλων των παραδιδομένων αποσκευών, εγκαθιστώντας αν και όπου απαιτείται αυτόματα συστήματα ελέγχου των αποσκευών Ήδη η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας σχεδιάζει την εγκατάσταση τέτοιων συστημάτων ελέγχου των αποσκευών, τόσο αυτόματα στους μεγάλους αερολιμένες όσο ημιαυτόματα ή απλά στους μεσαίους και μικρούς. Συστήματα ελέγχου πρόσβασης και κάμερες κλειστού κυκλώματο θα προσφέρουν προς την κατεύθυνση της αύξησης της ασφάλειας. και αν τελικά κάποιοι κατορθώσουν να μπούν σε αεροσκάφος θα πρέπει να υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισης μέσα στο αεροσκάφος. Σε μιά τέτοια περίπτωση θα μπορούσαν να βοηθήσουν οι πόρτες ασφαλείας στο πιλοτήριο, οι επικοινωνίες ανάγκης οι οποίες δεν θα είναι δυνατόν να εξουδετερωθούν από τους αεροπειρατές, οι κάμερες στην καμπίνα των επιβατών και πιθανόν οι χρησιμοποίηση οπλισμένων συνοδών ασφαλείας επί του αεροσκάφους Τελειώνοντας πέρα από όλα αυτά τα μέτρα που σκοπεύουμε να εφαρμόσουμε είναι γεγονός ότι ο αεροπορικός τομέας με την υπάρχουσα στελεχειακή δομή του, παρ όλη την σχετική διάθεση δεν μπορεί από μόνος του να φέρει σε πέρας ένα τέτοιο έργο. Χρειάζεται η συναντίληψη
και η συνεργασία όλων εκείνων των φορέων που άμεσα ή έμμεσα, λίγο ή πολύ εμπλέκονται στα θέματα ασφαλείας των πολιτικών αερομεταφορών. Το επιβατικό κοινό θα πρέπει να αποδέχεται τους ελέγχους ασφαλείας και να συνεργάζεται με το προσωπικό ασφαλείας και με την Ελληνική Αστυνομία. Αεροδρόμια, αερομεταφορείς, μεταφορικά γραφεία, επιχειρήσεις, επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών ασφαλείας, αστυνομία και λοιποί κρατικοί φορείς θα πρέπει σε καθημερινή βάση να συνεργάζονται αρμονικά και να διατηρούν αμείωτο το επίπεδο επαγρύπνησης με στόχο τις ασφαλείς αεροπορικές μεταφορές. Μόνο η αδιάκοπη εγρήγορση της αεροπορικής κοινότητας είναι σε θέση να αποκαταστήση το τραυματισμένο αίσθημα ασφάλειας του αεροπορικού κοινού και να αποκαταστήση την φήμη του αεροσκάφους ως του ασφαλέστερου μέσου μεταφοράς. Σας ευχαριστώ.