Οι Νέες Τεχνολογίες στο Ολιγοθέσιο Σχολείο

Οι Νέες Τεχνολογίες στο Ολιγοθέσιο Σχολείο Μάνη Φωτεινή 1, Δρογγίτης Αναστασίος 2 2/θέσιο Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Πανεπιστημίου Πατρών 1 fmani@sch.gr, 2 adrogitis@sch.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην προσπάθεια μας να εργαστούμε με τις ιδιαιτερότητες του σχολείου μας και να αναδείξουμε το διαφορετικό τρόπο οργάνωσης της μαθησιακής διαδικασίας διακρίναμε πως οι Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) μπορούν να αποτελέσουν ένα δυναμικό εργαλείο τόσο για τους μαθητές που παρακολουθούν τα ολιγοθέσια σχολεία με τη συμμετοχή τους σε καινοτόμες δραστηριότητες μάθησης, όσο και για τους εκπαιδευτικούς που διδάσκουν σε αυτά. Στη δράση που πραγματοποιείται στο σχολείο μας δώσαμε τον τίτλο: «Νέες τεχνολογίες στο ολιγοθέσιο σχολείο» και περιλαμβάνει δυο παρεμβάσεις: Ο μαθητικός υπολογιστής ΧΟ1 και το Ελεύθερο Λογισμικό Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα (πρόγραμμα «OLPC» one laptop per child, ένας φορητός υπολογιστής για κάθε παιδί). Τηλεκπαίδευση (το πρόγραμμα «ΟΙΚΑΔΕ», επικοινωνία ελληνόφωνων σχολείων). Πιο συγκεκριμένα: α) Συμμετοχή στο πρόγραμμα OLPC(παλιότερα γνωστό σαν Hundred Dollar Laptop) με την παραχώρηση στο Σχολείο 26 φορητών μαθητικών υπολογιστών ΧΟ1 και ένταξή τους στην καθημερινή διδακτική πράξη. β) Συμμετοχή στο πρόγραμμα «ΟΙΚΑΔΕ» που αφορά ένα παγκόσμιο ηλεκτρονικό δίκτυο σχολείων, όπου δημοτικά σχολεία από την Ελλάδα και την Κύπρο και ελληνόφωνα σχολεία από το εξωτερικό πραγματοποιούν ανά ομάδες ζωντανές ηλεκτρονικές συναντήσεις με τηλεδιάσκεψη μέσα από πλατφόρμα CENTRA. Για την επικοινωνία μας με τα σχολεία της ομάδας και άλλα ελληνόφωνα σχολεία, αλλά και εξαιτίας της ανάγκης να γίνει γνωστό το Σχολείο και οι πρωτοβουλίες του, κατασκευάσαμε και λειτουργούμε την ιστοσελίδα μας: http://dim-peir-patras.ach.sch.gr Η δράση μας αυτή βραβεύτηκε στον διαγωνισμό του Υπ. Παιδείας «Αριστεία και ανάδειξη καλών πρακτικών στην εκπαίδευση» το 2011. Λέξεις κλειδιά: Ολιγοθέσιο, ΟΙΚΑΔΕ, OLPC. 1. Εισαγωγή Δε θελήσαμε να παραδεχθούμε πως το ολιγοθέσιο σχολείο είναι μια λύση εκπαίδευσης δεύτερης ποιότητας έχοντας την πίστη ότι, υπό τις κατάλληλες συνθήκες, μπορεί να αποτελέσει εναλλακτική πρόταση για την ελληνική ύπαιθρο και όχι μόνο, με εξαιρετικά αποτελέσματα λόγω της αυτενέργειας στην οποία ασκεί τους μαθητές (Μπρούζος, 1999, Φύκαρης, 2002). Η διεθνής εμπειρία (Φιλανδία-Σουηδία που τα ολιγοθέσια σχολεία των απομακρυσμένων περιοχών είναι κέντρα μάθησης, τεχνολογίας και πολιτισμού) αλλά και τα αποτελέσματα των μαθητών μας στο γυμνάσιο και το λύκειο, ύστερα από μια επταετία στο 2/θέσιο ΠΠΣΠΠ μας επιτρέπουν να έχουμε αρκετό δείγμα ώστε τα συμπεράσματά μας να είναι ασφαλή και να μας στηρίζουν στην πεποίθηση μας αυτή. Το ολιγοθέσιο σχολείο μπορεί να αναδειχθεί σε πυρήνα εφαρμογής της ανεξάρτητης και εξατομικευμένης διδασκαλίας. Προσφέρει στο δάσκαλο άριστο πεδίο δοκιμών για έρευνα σχετικά με τη χρησιμότητα της εξατομικευμένης διδασκαλίας και του ομαδοσυνεργατικού μοντέλου. Αυτές οι μέθοδοι εφαρμόζονται σε μεγάλο βαθμό στα ολιγοθέσια σχολεία, αποτελώντας άριστες διδακτικές πρακτικές. Έτσι, τα ολιγοθέσια σχολεία αναδεικνύουν ορθές πρακτικές

222 Πρακτικά 1 ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΠΠΣ Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης μάθησης, οι οποίες παρουσιάζουν χρησιμότητα και εφαρμοσιμότητα σε όλο το εύρος της σχολικής εκπαίδευσης. Εξάλλου ο σκοπός ύπαρξης του Πειραματικού Σχολείου είναι «η ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και η εκπαίδευση των φοιτητών» γεγονός που από μόνο του δημιουργεί την ανάγκη για καινοτομία. Αλλά πέρα από γενικούς λόγους υπάρχουν και ειδικότεροι, που αφορούν την τάση μας για καινοτομία και δοκιμή νέων πραγμάτων. Υποστηρίζουμε ότι οι Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) μπορούν να αποτελέσουν ένα δυναμικό εργαλείο τόσο για τους μαθητές που παρακολουθούν τα ολιγοθέσια σχολεία όσο και για τους εκπαιδευτικούς που διδάσκουν σε αυτά κι αυτό γιατί προωθούν και διευκολύνουν τη συμμετοχή τους σε καινοτόμες δραστηριότητες μάθησης. Τόσο το ΟΙΚΑΔΕ όσο και το OLPC είναι δύο εξαιρετικές ευκαιρίες εφαρμογής των ΤΠΕ στην τάξη, αφού έχουν καθαρά εκπαιδευτικό χαρακτήρα, προωθούν τη διαθεματικότητα και τη διεπιστημονικότητα, διευρύνουν τους ορίζοντες των μαθητών, τους φέρνουν σε επαφή με όλο τον κόσμο. Παράλληλα η ενασχόληση των μαθητών με αυτά τα προγράμματα, ενισχύει την αυτοεκτίμησή τους και βελτιώνει την εικόνα του σχολείου. Η βράβευσή μας στο διαγωνισμό του Υπ. Παιδείας, «Αριστεία και ανάδειξη καλών πρακτικών στην εκπαίδευση», το 2011, αφορούσε ακριβώς στην εφαρμογή αυτών των δύο προγραμμάτων. 2. Το Σχολειό μας, οργάνωση και λειτουργία Το διθέσιο Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Πατρών, λειτουργεί στην Οδό Διαγόρα της Πανεπιστημιούπολης της Πάτρας. Το email είναι mail@dim-peirpatras.ach.sch.gr και ο δικτυακός τόπος του http://dim-peir-patras.ach.sch.gr. Κάθε τάξη έχει 5 μαθητές-τριες και συνολικά 30 μαθητές-τριες το Σχολείο. Η επιλογή τους γίνεται με κλήρωση. H κοινωνική προέλευση τους είναι μικρο-μεσοαστική με σχετικά καλό οικογενειακό μορφωτικό επίπεδο. Το Σχολείο λειτουργεί με κύκλους μαθημάτων, δηλαδή οι Γ και Δ τάξεις καθώς και οι Ε και Στ τάξεις συνδιδάσκονται όλα τα μαθήματα πλην των Μαθηματικών. Οι Α και Β τάξεις διδάσκονται κανονικά τα μαθήματα που αντιστοιχούν σε αυτές. Συστεγάζεται με το 8/θ Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Πατρών και το Πειραματικό Νηπιαγωγείο. 3. Το OLPC Φορείς υλοποίησης του προγράμματος OLPC στην Ελλάδα είναι η Εταιρεία Ελεύθερου Λογισμικού / Λογισμικού Ανοιχτού Κώδικα και το περιοδικό RE-PUBLIC. Η ΕΕΛ/ΛΑΚ ιδρύθηκε το 2008 από 25 Πανεπιστήμια, Ερευνητικά Κέντρα και Τεχνολογικά Ιδρύματα. Η ΕΕΛ/ΛΑΚ είναι εταιρεία με μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα, έχει ως κύριο στόχο να συμβάλλει στην προώθηση και ανάπτυξη του Ελεύθερου Λογισμικού Λογισμικού Ανοιχτού Κώδικα στο χώρο της εκπαίδευσης, του δημόσιου τομέα και των επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Ανάμεσα στους φορείς που συμμετέχουν είναι τα πιο πολλά ελληνικά ΑΕΙ, AΤΕΙ και Ερευνητικά Κέντρα. Το Σεπτέμβριο του 2010 η Εταιρεία Ελεύθερου Λογισμικού / Λογισμικού Ανοιχτού Κώδικα ως φορέας υλοποίησης του προγράμματος OLPC στην Ελλάδα, απεύθυνε πρόσκληση σε εκπαιδευτικούς και σχολεία να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα με την εισαγωγή στην εκπαιδευτική διαδικασία του μαθητικού υπολογιστή ΧΟ1. Μετά από αξιολόγηση, από τους φορείς υλοποίησης, επιλεχτήκαμε ως εκπαιδευτικοί και ως Σχολείο να υλοποιήσουμε τη δράση αυτή, με την παραχώρηση 26 μαθητικών υπολογιστών ΧΟ1. Έτσι το 2/θ ΠΠΣΠΠ έγινε το πρώτο Δημοτικό Σχολείο, που όλοι οι μαθητές του εφοδιάστηκαν με φορητό υπολογιστή. Το έργο, ένας Φορητός Υπολογιστής για κάθε Παιδί (OLPC), ξεκίνησε από τον Νίκολας Νεγκροπόντε στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (MIT) με έναν πυρήνα από το προσωπικό του MIT Media Lab. Ο οργανισμός μεγάλωσε, έχοντας στους κόλπους του παθια-

Οι Νέες Τεχνολογίες στο Ολιγοθέσιο Σχολείο 223 σμένους ανθρώπους, που δημιουργούν λογισμικό και υλικό, καθώς και μια παρατεινόμενη εμπλοκή της παγκόσμιας εκπαιδευτικής κοινότητας, για να πραγματοποιηθεί η εκπαιδευτική αποστολή του OLPC. Η αποστολή του OLPC είναι να δημιουργηθούν εκπαιδευτικές ευκαιρίες για τα φτωχότερα παιδιά προμηθεύοντας κάθε παιδί με έναν γερά κατασκευασμένο, χαμηλού κόστους, ενεργειακά αυτοδύναμο φορητό υπολογιστή, με περιεχόμενο και λογισμικό σχεδιασμένο για συνεργατική, ευχάριστη και αυτοδύναμη μάθηση. Το OLPC βασίζεται στην εκπαιδευτική θεωρία την κονστρουβιστικής μάθησης, που εισήγαγε ο Papert και, αργότερα, ο Kay. Αυτή η θεωρία βλέπει τη μάθηση σαν την αναδόμηση μάλλον παρά σαν την μετάδοση της γνώσης, και υποστηρίζει ότι η μάθηση είναι πλέον αποτελεσματική όταν ο μαθητής ζει μέρος μιας εκπαιδευτικής δραστηριότητας σαν την κατασκευή ενός προϊόντος με σημασία και νόημα (Papert και Harel, 1991, Papert 1990). Οι μαθητές αντλούν τα δικά τους συμπεράσματα μέσα από δημιουργικό πειραματισμό και ο ρόλος του δασκάλου είναι αυτός του μεσολαβητή, που τα βοηθάει να συνεργαστούν μεταξύ τους και να κατανοήσουν τα προβλήματα, και παράλληλα είναι ο καταλύτης της μάθησης, που τα καθοδηγεί προκαλώντας ατομική και συλλογική δημιουργικότητα (Papert και Harel, 1991, Papert 1990). Ο ΧΟ1 μπορεί να αποθηκεύσει μια ολόκληρη βιβλιοθήκη γραπτών ιστοριών, video και φωτογραφιών. Μπορεί να φτιάξει και να παίξει μουσική. Περιέχει δραστηριότητες και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από μαθητές και εκπαιδευτικούς σε όλα τα μαθήματα. Έτσι οι μαθητές μπορούν να παίξουν παιχνίδια, να φτιάξουν εικόνες και να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Άλληλεπιδρούν με τον ΧΟ1 χρησιμοποιώντας το touchpad το πληκτρολόγιο, το μικρόφωνο ή την κάμερα. Ο φορητός ΧΟ1 «τρέχει» ελεύθερο λογισμικό ανοιχτού κώδικα, και επιτρέπει σε οποιονδήποτε να εκτελεί, αντιγράφει, διανέμει, μελετά, αλλάζει και βελτιώνει το λογισμικό. Οι άνθρωποι που συνεισφέρουμε στο πρόγραμμα «Ένας φορητός υπολογιστής για κάθε παιδί» πιστεύουμε ότι η ευελιξία αυτή είναι κρίσιμη για την επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων του προγράμματος. Ο ΧΟ1 διαθέτει στην πλατφόρμα (διεπαφή την ονομάζει το εγχειρίδιο) sugar εφαρμογές (δραστηριότητες) ειδικά σχεδιασμένες για τους μικρούς μαθητές. Σημαντικό είναι ο δάσκαλος να επιλέξει τις κατάλληλες εφαρμογές για κάθε ηλικία ώστε να ξεκινήσουν τη χρήση του ομαλά και χωρίς άγχος. Για τους μικρούς μαθητές ζωγραφική ή κειμενογράφος, για τους μεγαλύτερους, ερευνητικές εργασίας με χρήση internet και επικοινωνία. Στο πλαίσιο της ευέλικτης ζώνης ξεκίνησε η εξερεύνηση του ΧΟ1 και η εκμάθηση των εφαρμογών με ομαδική-ανακαλυπτική δουλειά. Οι μαθητές σε ομάδες συνεργάστηκαν στη χρήση του υπολογιστή και στο «ψάξιμο» και εργάστηκαν με κέφι, ώστε σύντομα να είναι σε θέση να τον χρησιμοποιήσουν στο καθημερινό μάθημα. Το πόσο γρήγορα έγινε αυτό είναι πραγματικά εντυπωσιακό. Ακόμα και τα πιο μικρά, τα πρωτάκια, μπόρεσαν να εφαρμόσουν και πιο περίπλοκες εφαρμογές όπως να διασυνδέουν τους ΧΟ1 και να διαμοιράζουν ζωγραφιές και κείμενα. Η διεπαφή sugar αποτρέπει την απομόνωση του μαθητή και τον εθισμό στο διαδίκτυο και προωθεί την επικοινωνία και τη συνεργασία. Κάθε στιγμή ο μαθητής μπορεί να συνδεθεί με όποιον ΧΟ1 είναι ανοιχτός γύρω του, να προσκαλέσει το συμμαθητή του να κάνουν μια εργασία μαζί, ο καθένας από τον υπολογιστή του, να ζωγραφίσουν μαζί, να παίξουν ένα παιχνίδι. Η εφαρμογή διασύνδεσης-διαμοιρασμού, εύκολη και σχεδόν αυτόματη, αποτελεί ένα από τα πιο αξιόλογα χαρακτηριστικά. Η «μάθηση με μέντορα» είναι άμεσα εφαρμόσιμη με τους ΧΟ1 και πολύ περισσότερο σε ένα ολιγοθέσιο σχολείο που συνυπάρχουν παιδιά διαφορετικής ηλικίας. Οι μαθητές μπορούν να καλέσουν κάποιο συμμαθητή τους, συχνά μεγαλύτερο, να συνδεθεί και να τους βοηθήσει, να πει τη γνώμη του ή να δει και να πάρει ιδέες. Και όλο αυτό γίνεται ευχάριστα, σχεδόν σαν παιχνίδι, χωρίς ανταγωνισμούς και άγχος. Είναι μια διαδικασία δημιουργίας και έκφρασης. Υπάρχουν αρκετοί λόγοι για τους οποίους τα σχολεία πρέπει να επιμείνουν στη χρήση του ελεύθερου λογισμικού. Τους δίνει την ελευθερία να ελέγχουν τους Η/Υ τους απόλυτα, επιτρέπει και προωθεί τη συνεργασία των χρηστών. Αυτοί οι λόγοι αφορούν τα σχολεία (και τα πανε-

224 Πρακτικά 1 ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΠΠΣ Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης πιστήμια τα ιδρύματα, κτλ), όσο αφορούν και τον καθένα μας. Υπάρχουν όμως και ιδιαίτεροι λόγοι που αφορούν τα σχολεία. Καταρχάς, το ελεύθερο λογισμικό μπορεί να ωφελήσει οικονομικά τα σχολεία. Το ελεύθερο λογισμικό δίνει στα σχολεία, όπως και σε όλους, την ελευθερία αντιγραφής και αναδιανομής του λογισμικού, ώστε το εκπαιδευτικό ίδρυμα να μπορεί να δημιουργεί αντίγραφα του λογισμικού για τους Η/Υ που διαθέτει, αλλά και για τους υπολογιστές των μαθητών. Αυτός ο προφανής λόγος, αν και σημαντικός, είναι επιφανειακός. Οι κατασκευαστές ιδιόκτητου λογισμικού μπορούν να επιτρέψουν τα ενδοσχολικά αντίγραφα του λογισμικού για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Ένα σχολείο πρέπει να διδάσκει στους μαθητές τρόπους ζωής μέσω των οποίων θα επωφελείται ολόκληρη η κοινωνία. Πρέπει να ενθαρρύνει τη χρήση του ελεύθερου λογισμικού όπως ενθαρρύνει και την ανακύκλωση. Εάν οι μαθητές συνηθίσουν τη χρήση του ελεύθερου λογισμικού, τότε θα μπορούν να το χρησιμοποιούν και μετά την αποφοίτηση τους, γεγονός που θα βοηθήσει την κοινωνία να αποδεσμευτεί από τον έλεγχο των μεγάλων εταιρειών. Η κοινότητα ελεύθερου λογισμικού ενθαρρύνει όλους τους μαθητές, οποιασδήποτε ηλικίας και δυναμικότητας, να μελετήσουν τον πηγαίο κώδικα των προγραμμάτων μαθαίνοντας όσα περισσότερα μπορούν. Τα σχολεία που χρησιμοποιούν ελεύθερο λογισμικό θα επιτρέψουν στους χαρισματικούς μαθητές να προχωρήσουν στην αναζήτηση της γνώσης. Θεμελιώδης αποστολή των σχολείων είναι να διδάξουν στους μαθητές να γίνουν καλοί πολίτες, να συνεργάζονται με τους διπλανούς τους και να βοηθούν όσους χρειάζονται βοήθεια. Αυτή ακριβώς είναι και η φιλοσοφία του ελεύθερου λογισμικού. Το λογισμικό, που είναι εγκατεστημένο στα σχολεία, θα πρέπει να είναι διαθέσιμο στους μαθητές, ώστε να μπορούν να το έχουν στο σπίτι τους, να το τροποποιούν και να το επαναδημοσιεύουν. Η διδασκαλία των μαθητών να χρησιμοποιούν ελεύθερο λογισμικό, είναι πρακτικό μάθημα κοινωνικής συμπεριφοράς. Οι μαθητές μαθαίνουν να είναι μέλη μιας κοινότητας από την οποία επωφελούνται, αλλά και στην οποία μπορούν να προσφέρουν. 4. Το ΟΙΚΑΔΕ Στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Οίκαδε» συμμετέχουμε από το 2005. Μαθητές δημοτικών σχολείων της Ελλάδας και της Κύπρου έχουν την ευκαιρία να επικοινωνούν εξ αποστάσεως µε μαθητές ελληνόφωνων δημοτικών σχολείων του εξωτερικού. Βασική προτεραιότητα του «Οίκαδε» είναι η καλλιέργεια πνευματικών και πολιτιστικών δεσμών μεταξύ των επικοινωνούντων και η δημιουργία ζεστών ανθρώπινων σχέσεων. Η επικοινωνία γίνεται σε πραγματικό χρόνο, µε εικόνα και ήχο, χωρίς να χρειάζονται εξειδικευμένες γνώσεις εκ μέρους εκπαιδευτικών και μαθητών. Πρόκειται για ένα ευχάριστο πρόγραμμα που εξυπηρετεί πολλαπλούς διαθεματικούς στόχους και προσεγγίσεις κατά την υλοποίησή του. Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η παιδαγωγική αξιοποίηση των μέσων που χρησιμοποιούνται. Τα τεχνολογικά εργαλεία από μόνα τους αποτελούν µόνο το πρώτο βήμα στη μετάβαση από τη σημερινή συμβατική σχολική αίθουσα στο νέο μοντέλο της εικονικής τάξης και στο υβριδικό σχολείο. Δίνεται περισσότερη έμφαση στη δημιουργία ενός δυναμικού περιβάλλοντος αλληλεπίδρασης, στο οποίο οι μαθητές να μπορούν να αναπτύσσουν κριτική σκέψη βασιζόμενοι σε μια οµαδοσυνεργατική-διερευνητική λογική. Τα θέματα που επιλέγονται έχουν άμεσα σχέση µε το Αναλυτικό Πρόγραμμα Ελλάδας και Κύπρου. Στόχος είναι να ετοιμαστεί ηλεκτρονικό εκπαιδευτικό υλικό από τους δασκάλους και τους μαθητές, που να πηγάζει μέσα από την καθημερινή δουλειά που γίνεται στην τάξη, στα πλαίσια της διαθεµατικότητας και να έχει άμεση σχέση µε τα προσωπικά βιώματα των μαθητών. Το υλικό αυτό (κυρίως παρουσιάσεις Powerpoint) είναι διαθέσιμο στην πλατφόρμα CENTRA στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.oikade.gr όπου υπάρχουν όλες οι παρουσιάσεις όλων των Σχολείων, όλων των ετών, όλων των συναντήσεων. Είναι σαφές ότι πρόκειται για την μεγαλύτερη πλατφόρμα με ελληνόφωνο περιεχόμενο τέτοιου είδους. Συμμετέχουν στο «Οίκαδε» 120 δημοτικά σχολεία από την Κύπρο, την Ελλάδα και τον

Οι Νέες Τεχνολογίες στο Ολιγοθέσιο Σχολείο 225 απόδημο ελληνισμό. Πριν την έναρξη των τηλεσυναντήσεων, υποκινείται το ενδιαφέρον των παιδιών για το πρόγραμμα, καλλιεργούνται στάσεις, αξίες και συμπεριφορές, που σχετίζονται µε την «άλλη ομάδα». Οι μαθητές ενημερώνονται για την εκπαιδευτική μεθοδολογία και τον τρόπο εργασίας που θα ακολουθηθεί. Ιδανικό πλαίσιο ανάπτυξης της διαθεματικότητας αποτελεί η μεθοδολογία project (Ματσαγγούρας, 2002). Τα θέματα των σχεδίων εργασίας επιλέγονται με βάση τα ενδιαφέροντα και τα ερεθίσματα που αντλούν και δέχονται από τον πραγματικό κόσμο οι μαθητές. Μέθοδος εκπόνησης των σχεδίων είναι η διερευνητική και διαδραστική (Frey K., 1998). Η όλη διαδικασία υλοποιείται µέσω του προγράμματος CENTRA. Βασική δυνατότητά του είναι η δημιουργία «εικονικής» αίθουσας, στην οποία ο παρουσιαστής και οι συμμετέχοντες επικοινωνούν µέσω κειμένου, ήχου και εικόνας. Στη φάση αυτή οι μαθητές καλούνται να πάρουν το λόγο «ενώπιον» κοινού υπό συγκεκριμένο ρόλο (π.χ. εικονικού ξεναγού, εκφωνητή) και µε συγκεκριμένο επικοινωνιακό σκοπό. Οι ομάδες μαθητών εμφανίζουν το εκπαιδευτικό υλικό που έχουν ετοιμάσει, συνεργάζονται από απόσταση και καταλήγουν σε µια διαδραστική παρουσίαση των αποτελεσμάτων. Ο διάλογος και η επιχειρηματολογία είναι βασικές συνιστώσες της όλης διαδικασίας. Στη διάρκεια της σχολικής χρονιάς πραγματοποιούνται συνήθως 4-6 τηλεδιασκέψεις, που η καθεμία διαρκεί τουλάχιστον 2 διδακτικές ώρες. Οι ομάδες σχολιάζουν και αυτοαξιολογούνται ως προς την παρουσίασή τους. Καταλήγουν σε συμπεράσματα τα οποία λαμβάνουν υπόψη τους στην προετοιμασία της επόμενης συνάντησης. Με το πέρας των τηλεσυναντήσεων γίνεται τελική αξιολόγηση του προγράμματος όπου καταγράφονται οι απόψεις των εμπλεκόμενων εκπαιδευτικών και μαθητών. Ο σχεδιασμός τηλεδιασκέψεων αξιοποιεί τις αρχές της διαθεματικότητας, με αποτέλεσμα στο επίκεντρο του σχεδιασμού να βρίσκονται βιωματικές, ολιστικές και συμμετοχικές δραστηριότητες (Αναστασιάδης, 2007), οι οποίες συσχετίζουν διαφορετικά επιστημονικά πεδία. Μια online τάξη μπορεί να ενσωματώνει όλες τις όψεις του εποικοδομητισμού στη διδασκαλία. Κείμενα συζητήσεων συγχρονικής επικοινωνίας, γραφικά, αρχεία βίντεο και ήχου, μπορούν να μεταφερθούν μέσω του Διαδικτύου. Οι μαθητές επίσης έχουν πρόσβαση στις εκπαιδευτικές πηγές οποτεδήποτε και από οπουδήποτε. (Μάτος & Πούλιος, 2003). Τον Απρίλιο του 2009 στα πλαίσια του ΟΙΚΑΔΕ, δάσκαλοι, μαθητές και γονείς επισκεφτήκαμε τα σχολεία της ομάδας μας στην Κύπρο και γνωρίσαμε τον τόπο, τον πολιτισμό, την ιστορία και τους ανθρώπους της Κύπρου. Τον Ιούνιο του 2010 γονείς, μαθητές και δάσκαλοι από το 9ο Δημοτικό Σχολείο Πάφου (Κουπάτειο) ανταποδίδοντας μας επισκεφτήκαν στην Πάτρα και συμμετείχαν στη γιορτή του Σχολείου μας για τη λήξη του σχολικού έτους. Τι μένει τελικά από αυτή τη δράση; Επιφανειακά θα λέγαμε ότι έγιναν τα πρώτα βήματα ψηφιακού αλφαβητισμού των μαθητών, απόκτησαν εμπειρίες και άποψη για τον Ελληνισμό και τη διασπορά του, απόκτησαν νέους φίλους καθώς η επικοινωνία δεν σταμάτησε στις τηλεδιασκέψεις, αλλά συνεχίστηκε με αλληλογραφία, κλασική ή ηλεκτρονική, μεταξύ των μαθητών. Αλλά βλέπουμε και κάτι πιο βαθύ, αυτό που συχνά λείπει από το Ελληνικό Σχολείο και κυρίως από ολιγοθέσιο Σχολείο: Ένα νέο τρόπο μάθησης που να μην είναι «παράδοση αποστήθιση εξέταση». Ένα ανοιχτό παράθυρο στον κόσμο. 5. Παιδαγωγική αξία της δράσης Διαπιστώνεται ότι η εισαγωγή των ΤΠΕ με τις δράσεις OLPC και ΟΙΚΑΔΕ έφεραν τους μαθητές μας σε επαφή με άλλους μαθητές και δράσεις σε όλο τον κόσμο στην προσπάθεια να αρθούν οι αποκλεισμοί και η απομόνωση που συχνά αποτελούν εγγενές πρόβλημα στα ολιγοθέσια σχολεία. Με την εμπειρία αυτή διεύρυναν τους πνευματικούς τους ορίζοντες και προετοιμάστηκαν ώστε να ανταποκριθούν καλύτερα στις σύγχρονες κοινωνικές απαιτήσεις. Υιοθετήθηκε η εκπαιδευτική διαδικασία του «μαθαίνω κάνοντας» με κέντρο το μαθητή, αντίθετα με στις παραδοσιακές μεθόδους που έχουν σαν επίκεντρο το δάσκαλο. Δόθηκε έμφαση στην αξία των υποτιμημένων διανοητικών, μαθησιακών και δημιουργικών ικανοτήτων των παιδιών ορίζοντας το ρόλο του δασκάλου σαν συνεργάτη των μαθητών και σαν καταλύτη

226 Πρακτικά 1 ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΠΠΣ Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης για την δημιουργική μάθηση. Ολόκληρο το πρόγραμμα διαπνέεται από τη φιλοσοφία ότι όλα τα παιδιά μπορούν να μάθουν με επιτυχία φτάνει να ανακαλύψουν τον δικό τους τρόπο μάθησης. Οι μαθητές συμμετείχαν ενεργά στη διαδικασία της μάθησης και μέσα από την έρευνα, την ομαδική εργασία και την παρουσίαση, καλλιέργησαν δεξιότητες που συνδέονται με την ανάπτυξη κρίσης, την ανάληψη υπευθυνότητας και την ομαδικότητα. Ουσιαστικά διαμόρφωσαν το πρόγραμμα με βάση τις μαθησιακές αλλά κυρίως τις συναισθηματικές τους ανάγκες. Παράλληλα η χρήση τεχνολογίας αιχμής τους επιτρέπει να επικοινωνούν με συνομήλικούς τους απ όλο τον κόσμο, να γνωρίζουν διαφορετικές συνήθειες και να συνειδητοποιούν τις ομοιότητες και τις διαφορές. Οι απόψεις των μαθητών μαρτυρούν ότι πρόκειται για ένα ευχάριστο πρόγραμμα ευρείας αποδοχής, που εξυπηρετεί πολλαπλούς διαθεµατικούς στόχους και προσεγγίσεις κατά την υλοποίησή του. Παράλληλα αυξήθηκε η εκτίμησή τους και η εκτίμηση του κοινωνικού και εκπαιδευτικού περίγυρου για το Σχολείο μας, ενισχύοντας έτσι την αυτοεκτίμηση των μαθητών. Επιτεύχθηκε η ανάπτυξη συνεργατικών, διαπολιτισμικών, επικοινωνιακών δεξιοτήτων, ενθαρρύνθηκε ο διάλογος και η επιχειρηματολογία. Δόθηκε βάρος στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και του αλληλοσεβασμού στη βάση του πολιτισμού και των παραδόσεων καθώς και στην κατανόηση της διαφορετικότητας. Καλλιεργήθηκε η δημιουργικότητα, προωθήθηκε ο ψηφιακός αλφαβητισμός, και ενθαρρύνθηκε η χρήση του ελεύθερου λογισμικού. Αν εξαιρέσουμε την ανάγκη καλής γνώσης των νέων τεχνολογιών (που στην περίπτωσή μας προϋπήρχε) και κάποια προβλήματα τεχνικής υποστήριξης, δεν υπήρξαν προβλήματα εφαρμογής στο Σχολείο. Αντίθετα το Σχολείο απόκτησε εξοπλισμό που σε καμία άλλη περίπτωση δεν θα είχε. Προωθήθηκε η συνεργασία των εκπαιδευτικών, δασκάλων αλλά και ειδικοτήτων, αφού όλοι συνεργάστηκαν και δημιούργησαν την αίσθηση της από κοινού προσπάθειας. Ιδιαίτερη αξία, όπως ήδη έχουμε πει, είχε η δράση στη διαμόρφωση θετικού κλίματος στις σχέσεις με τους γονείς και το κοινωνικό και εκπαιδευτικό περιβάλλον. Το διθέσιο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο προβλήθηκε ως ένα σχολείο που με σύγχρονη παιδαγωγική προσέγγιση και τη χρήση των Νέων Τεχνολογιών προτείνει ένα νέο, αποτελεσματικό, τρόπο λειτουργίας των ολιγοθέσιων, και όχι μόνο, Δημοτικών Σχολείων. 6. Συμπεράσματα Η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται από την ταχύτητα και την ένταση με την οποία εξελίσσεται η γνώση, γεγονός που προϋποθέτει, μεταξύ άλλων, τον συνεχή επαναπροσδιορισμό των πρακτικών με τις οποίες αυτή μεταδίδεται. Η εισαγωγή των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών με τις δράσεις OLPC και ΟΙΚΑΔΕ αποτελούν πλέον αναπόσπαστο εργαλείο της διαδικασίας της μάθησης στο Σχολείο μας, συμβάλλοντας στην αύξηση του ενδιαφέροντος των μαθητών, την ενίσχυση της ενεργού συμμετοχής και την αύξηση του βαθμού κατανόησης των μαθημάτων και της επίτευξης του προσδοκώμενου μαθησιακού αποτελέσματος. Ταυτόχρονα αναδείχθηκε ο ρόλος του Σχολείου ως Πειραματικό και ενισχύθηκε η εκτίμηση των μαθητών, γονέων, εκπαιδευτικών και Διοίκησης γι αυτό. Η συμμετοχή σε δράσεις κοινωνικών φορέων και η δημοσίευση άρθρων στα τοπικά μέσα ενημέρωσης έκαναν γνωστές τις πρωτοβουλίες μας, βελτιώνοντας την εικόνα του Σχολείου. Δείξαμε πως η διδασκαλία στο ολιγοθέσιο σχολείο μπορεί πραγματικά να αναδειχθεί σε ισχυρό παιδαγωγικό εργαλείο, μέσα από την ανάδειξη της ανεξάρτητης και εξατομικευμένης μάθησης αφού προσφέρει το πλεονέκτημα της προσαρμογής του προγράμματος διδασκαλίας στις ειδικές ανάγκες κάθε μαθητή σε ατομικό επίπεδο. Συγχρόνως, δημιουργήθηκε άριστο πεδίο δοκιμών σχετικά με τη χρησιμότητα της εξατομικευμένης διδασκαλίας, και του ομαδοσυνεργατικού μοντέλου και της εισαγωγής των ΤΠΕ, προτείνοντας λύσεις για τους εκπαιδευτικούς των ολιγοθέσιων σχολείων στα προβλήματα που κατά κανόνα αντιμετωπίζει η διδασκαλία σε αυτό το εκπαιδευτικό περιβάλλον. Υπ αυτήν την έννοια αναδείχτηκαν ορθές πρακτικές διδασκαλίας και μάθησης, οι οποίες παρουσιάζουν χρησιμότητα και εφαρμοσιμότητα σε όλο το

Οι Νέες Τεχνολογίες στο Ολιγοθέσιο Σχολείο 227 εύρος της σχολικής εκπαίδευσης. Έγινε δυνατό να αναβαθμιστεί το Σχολείο και να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα και η εικόνα του. Πριν το 2/θέσιο ΠΣΠΠ θεωρούταν κατώτερης ποιότητας σχολείο το οποίο το καλύτερο που είχε να κάνει ήταν να καταργηθεί. Το 2004 είχε εννέα μαθητές. Σήμερα το Σχολείο είναι οργανικά διθέσιο, έχει τριάντα μαθητές, οι αιτήσεις για την εγγραφή στην Α τάξη πέντε μαθητών, που προβλέπει ο Νόμος, ξεπέρασαν τις εξήντα, είναι οργανικό κομμάτι της εκπαίδευσης των φοιτητών του Παιδαγωγικού Τμήματος και πραγματοποιούνται δειγματικές διδασκαλίες, καινοτόμα προγράμματα, συμμετέχουμε στην αυτοαξιολόγηση σχολικών μονάδων και σε δράσεις κοινωνικών φορέων. Η αξιοποίηση της ευέλικτης ζώνης μπόρεσε ν αντισταθμίσει με τρόπο ευχάριστο και δημιουργικό την ανελαστικότητα του προγράμματος και με τη χρήση των ΤΠΕ να μας βοηθήσει να εισάγουμε νέες εκπαιδευτικές πρακτικές στην καθημερινή διδακτική πράξη. Έτσι μπόρεσε να γίνει αποδεκτή από μαθητές και γονείς η διαθεματική προσέγγιση και η ομαδοσυνεργατική οργάνωση της διδασκαλίας και η χρήση των Νέων Τεχνολογιών σε όλα τα μαθήματα. Έγινε δυνατό οι σιωπηρές εργασίες, αντί για νεκρός χρόνος, να λειτουργούν ως αντιστάθμισμα στη δυσλειτουργία της διδακτικής διαδικασίας και να συμβάλλουν στην εύρυθμη διεξαγωγή των μαθημάτων συμβαδίζοντας με τη σύγχρονη τάση για εξατομίκευση της διδακτικής προσπάθειας. Το σημαντικό με το πρόγραμμα OLPC δεν είναι μόνο ότι προσέφερε στους μαθητές ένα χρήσιμο εργαλείο, ένα ηλεκτρονικό υπολογιστή με καθαρά μαθησιακή λογική. Εξίσου σημαντικό είναι πως εξοικείωσε τους μαθητές μας με το Ελεύθερο Λογισμικό και τις αρχές του αλλά και με τις αρχές του εθελοντισμού και της συμμετοχής σε μια προσπάθεια παγκόσμιας εμβέλειας, αίροντας σε κάποιο βαθμό την αίσθηση της απομόνωσης που, λίγο ή πολύ, διακατέχει τα παιδιά των ολιγοθέσιων σχολείων. Παράλληλα ευαισθητοποιήθηκαν σχετικά με τα προβλήματα του τρίτου κόσμου και τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες. Με το ΟΙΚΑΔΕ δημιουργήθηκε η ευκαιρία της εξ αποστάσεως επικοινωνίας µε μαθητές ελληνόφωνων δημοτικών σχολείων του εξωτερικού. Καλλιεργήθηκαν πνευματικοί και πολιτιστικοί δεσμοί και η δημιουργία ζεστών ανθρώπινων σχέσεων. Για την εφαρμογή του προγράμματος αξιοποιήθηκε παιδαγωγικά τεχνολογία αιχμής ώστε η επικοινωνία να γίνεται σε πραγματικό χρόνο. Έτσι δόθηκε έμφαση στη δημιουργία ενός δυναμικού περιβάλλοντος άλληλεπίδρασης στο οποίο οι μαθητές μπόρεσαν να αναπτύξουν κριτική σκέψη σε ένα οµαδοσυνεργατικό-διερευνητικό μαθησιακό περιβάλλον και έγινε το πρώτο βήμα στη μετάβαση από τη σημερινή συμβατική σχολική αίθουσα στο νέο μοντέλο της εικονικής τάξης και στο υβριδικό σχολείο Αποδείχθηκε, τέλος, πως παρά τη χαμηλή χρηματοδότηση που συνοδεύει την ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα, πολύ περισσότερο στους δύσκολους καιρούς που διανύουμε, όταν υπάρχουν ιδέες και διάθεση για καινοτομία, αυτό που μετρά περισσότερο είναι ο ανθρώπινος παράγοντας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Freire, P. (2006). Δέκα επιστολές προς εκείνους που τολμούν να διδάξουν. Αθήνα: Επίκεντρο. Frey, K. (1998). H Μέθοδος Project. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδη. Papert, S., και Harel, I. (1991). Κονστρουκτιβισμός (Constructionism). Norwood, N. J.: Ablex Publishing Corporation. Papert, S. (1990a). Μια Κριτική του Τεχνοκεντρισμού στη Σκέψη για το Σχολείο του Μέλλοντος (A Critique of Technocentrism in Thinking About the School of the Future). Ανακτήθηκε 7 December 2009 από http://www.papert.org/articles. Seymour, S. (1993). THE CHILDREN'S MACHINE - Rethinking School in the Age of the Computer. New York: Basic Books. Αναστασιάδης, Π. (2007). «Η Διδακτική Αξιοποίηση της Διαδραστικής Τηλεδιάσκεψης στο Σύγχρονο Σχολείο: Κοινωνικο-Εποικοδομιστική Προσέγγιση», στο Λιοναράκης, Α. (επιμ.). Μορφές

228 Πρακτικά 1 ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΠΠΣ Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης Δημοκρατίας στην Εκπαίδευση: Ανοικτή Πρόσβαση και εξ αποστάσεως Εκπαίδευση. Πρακτικά του 4ου Διεθνούς Συνεδρίου για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση - Αθήνα 23-25 Νοεμβρίου 2007. ΕΑΠ, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Ελληνικό Δίκτυο Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης, σσ. 668-681. Αθήνα: Προπομπός. Γιακάλλης, Ν. (1984). Το μονοθέσιο σχολείο στην Ελλάδα. Το σχολείο και το Σπίτι, τ. 266, σσ. 88-91. Δημητρακοπούλου, Α. (2003). Η Εκπαίδευση από Απόσταση και οι Εκπαιδευτικές Εφαρμογές των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας: Βασικές θεωρήσεις. Ρόδος: Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Καούρης, Γαβ. (1993). Προβλήματα Ολιγοθέσιων Δημ. Σχολείων. Ανοιχτό Σχολείο, τ. 42, Μάρτιος- Απρίλιος, σσ. 34-36. Κόκκος, Α., Λιοναράκης, Α., Ματραλής, Χ. & Παναγιωτακόπουλος, Χ. (1998). Ανοικτή και εξ απόστάσεως εκπαίδευση: Το εκπαιδευτικό υλικό και οι νέες τεχνολογίες, τόμος Γ. Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Μάτος, Α., Πούλιος, Κ. (2003). «Μάθηση εξ αποστάσεως - μια διδακτική πρόταση με χρήση εικονικής τάξης», Σύρος: Άρθρο στο 2ο Συνέδριο - ΤΠΕ στην εκπαίδευση. Ματσαγγούρας, Η. (2002). Στρατηγικές Διδασκαλίας. Αθήνα: Gutenberg. Μπρούζος, Α. (1999). «Ο εκπαιδευτικός και κοινωνικός αποκλεισμός στα ολιγοθέσια σχολεία: Μύθοι και πραγματικότητα», Πρακτικά του Η Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου της Παιδαγωγικής Εταιρείας της Ελλάδος, σσ. 263-279. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Ντόντης, Ε. (1980). «Οι σιωπηρές εργασίες στα ολιγοθέσια σχολεία», Το σχολείο και το Σπίτι, τ. 222, Ιούνιος, σσ. 285-287. Ράπτης, Α. & Ράπτη, Α. (2004). Μάθηση και διδασκαλία στην εποχή της πληροφορίας, τόμος Α. Αθήνα: Αριστοτέλης Ράπτης. Σαΐτης, Χ. (2000). Λειτουργικά προβλήματα των Ολιγοθέσιων Σχολείων της Χώρας με βάση τα δεδομένα στο Νομό Αιτωλίας και Ακαρνανίας. Αθήνα: Ατροπός. Φύκαρης. Ι. (2002). Τα ολιγοθέσια δημοτικά σχολεία στην ελληνική εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη. Δικτυογραφία http://olpc.cti.gr/ (βίντεο, φωτογραφικό υλικό, τρέχουσες εξελίξεις) http://olpc.ellak.gr/ (Επιτροπή πρωτοβουλίας) http://www.rhodes.aegean.gr/muse/data/meth_introduction.htm (Θεωρητική επισκόπηση της ολιγοθέσιας διδασκαλίας) http://www.apoplous.org/) (Εφαρμογή της πληροφορικής στην εκπαίδευση) http://www.oikade.gr / (Ο δικτυακός τόπος του ΟΙΚΑΔΕ) http://www.mathisi.org/ (Εγκατάσταση και δοκιμή του λογισμικού του ΧΟ1)