Μακροοικονομική Ενότητα 6: Προσδιορισμός του εισοδήματος και ο δημόσιος τομέας Σόρμας Αστέριος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων (Κοζάνη)
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Να κατανοήσει ο φοιτητής τη δημοσιονομική πολιτική. 4
Περιεχόμενα ενότητας Δημοσιονομική πολιτική. Πολλαπλασιαστές δημοσιονομικής πολιτικής. 5
Δημοσιονομική πολιτική (1) Μέρος της συνολικής δαπάνης αποτελεί η δαπάνη του Δημοσίου. Υ=C+I+G+E-M Ποιοι οι τρόποι με τους οποίους η δαπάνη του Δημοσίου επηρεάζει τη συνολική δαπάνη; Με την αυξομείωση της δαπάνης το Δημόσιο μπορεί να επηρεάζει άμεσα το μέγεθος της συνολικής δαπάνης και άρα το προϊόν και το εισόδημα της οικονομίας (μέσω των δημοσίων δαπανών, πχ δημοσίων έργων). 6
Δημοσιονομική πολιτική (2) Με τη μεταβολή του διαθέσιμου εισοδήματος, το οποίο επιδρά στο μέγεθος των δαπανών για ιδιωτική κατανάλωση (μέσω του φόρου εισοδήματος ή των μεταβιβαστικών πληρωμών, πχ επιδομάτων ανεργίας, συντάξεων, κλπ.). Με τη μεταβολή του μεγέθους των έμμεσων φόρων ή των επιδοτήσεων (αφαιρετικό στοιχείο των έμμεσων φόρων). 7
Δημοσιονομική πολιτική (3) Ποια είναι τα βασικά μεγέθη του κρατικού προϋπολογισμού (απεικονίζει τα προβλεπόμενα έσοδα και τα προβλεπόμενα έξοδα του κράτους); Οι δημόσιες δαπάνες για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών. Οι μεταβιβαστικές πληρωμές για του Δημοσίου (συντάξεις, επιδόματα ανεργίας, απορίας κλπ) τα οποία αποτελούν τα έξοδα (δαπάνες) του κρατικού προϋπολογισμού. Ο φόρος εισοδήματος. Οι έμμεσοι φόροι. 8
Δημοσιονομική πολιτική (4) Ποια είναι τα είδη του κρατικού προϋπολογισμού; Ισοσκελισμένος (όταν το άθροισμα των Εσόδων = το άθροισμα των Εξόδων). Πλεονασματικός (όταν το άθροισμα των Εσόδων >το άθροισμα των Εξόδων). Ελλειμματικός (όταν το άθροισμα των Εσόδων <το άθροισμα των Εξόδων). 9
Δημοσιονομική πολιτική (5) Το εισόδημα (προϊόν) της οικονομίας μεταβάλλεται όταν το κράτος μεταβάλλει ένα ή περισσότερα από τα τέσσερα βασικά μεγέθη του κρατικού προϋπολογισμού. Η μεταβολή των μεγεθών αυτών για την σταθεροποίηση του συνολικού προϊόντος και εισοδήματος στο επίπεδο της πλήρους απασχόλησης χωρίς πληθωρισμό αποτελεί τη Δημοσιονομική Πολιτική. Άλλοι σκοποί της δημοσιονομικής πολιτικής: Η οικονομική ανάπτυξη. Η μείωση των εισοδηματικών ανισοτήτων, κλπ. 10
Δημοσιονομική πολιτική (6) Ο Keynes απέδιδε μεγάλη σημασία στη δημοσιονομική πολιτική, η οποία εφαρμόστηκε για αρκετές δεκαετίες σε πολλές χώρες μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη συνέχεια όμως κερδίζει έδαφος η Νομισματική πολιτική, ενώ στις μέρες μας μέτρα δημοσιονομικής πολιτικής (πχ μείωση μεταβιβαστικών πληρωμών) στοχεύουν στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας της οικονομία σε επίπεδο Ε.Ε. 11
Δημοσιονομική πολιτική - πολλαπλασιαστές (1) Πως ο κρατικός τομέας επηρεάζει το μέγεθος του εισοδήματος μιας οικονομίας; Τα στοιχεία του προβλήματος είναι: 1. C = α + βy d (η κατανάλωση είναι συνάρτηση του διαθέσιμου εισοδήματος). 2. Y d = Y T + F (το διαθέσιμο εισόδημα είναι το εισόδημα μείον η φορολογία συν οι μεταβιβάσεις). 3. I p (οι επενδύσεις είναι προγραμματισμένες, άρα σταθερές). 4. G (οι κρατικές δαπάνες είναι σταθερές). 12
Δημοσιονομική πολιτική - πολλαπλασιαστές (2) 5. T (η φορολογία είναι σταθερή). 6. Y = C + I p + G (η παραγωγή ισούται με την ενεργή ζήτηση). 7. F (οι μεταβιβαστικές πληρωμές είναι σταθερές). 13
Δημοσιονομική πολιτική - πολλαπλασιαστές (3) Αντικαθιστώντας τη (2) στην (1) C = α + β(υ Τ + F) Η συνθήκη ισορροπίας θα είναι: Υ = α + β(y T + F) + I p + G Δηλαδή: 14
Δημοσιονομική πολιτική - πολλαπλασιαστές (4) Αν πάρουμε το διαφορικό της εξίσωσης ως προς G, θα βρούμε: ΔY = 1/1-β ΔG Που είναι ο πολλαπλασιαστής των κρατικών δαπανών, ο οποίος επισημαίνει ότι όσες φορές το κράτος μεταβάλλει τις δαπάνες του G, μεταβάλλεται και το εισόδημα της οικονομίας. 15
Δημοσιονομική πολιτική - πολλαπλασιαστές (5) Αν πάρουμε το διαφορικό της εξίσωσης ως προς Τ, θα βρούμε: ΔY = -β/1-β ΔΤ Που είναι ο πολλαπλασιαστής φορολογίας ο οποίος δηλώνει πως αν το κράτος αυξήσει το συνολικό ποσό των φόρων στο εισόδημα, ενώ όλα τα άλλα οικονομικά μεγέθη παραμείνουν σταθερά, τότε η επίδραση θα είναι αρνητική. 16
Δημοσιονομική πολιτική - πολλαπλασιαστές (6) Αν πάρουμε το διαφορικό της εξίσωσης ως προς F, θα βρούμε: ΔY = β/1-β ΔF. Γνωρίζοντας ότι (β) η οριακή ροπή προς κατανάλωση είναι 0<β<1 θα είναι: β/1-β < 1/1-β Δηλαδή η επίδραση στην αύξηση του εισοδήματος από την αύξηση των μεταβιβαστικών πληρωμών είναι μικρότερη από την επίδραση της αύξησης των κρατικών δαπανών στο εισόδημα. Η αύξηση του F δεν επηρεάζει τη συνολική ζήτηση άμεσα αλλά έμμεσα μέσω του Υd. Δηλαδή, αν F αυξηθούν κατά ΔF, τότε ένα μέρος (β) ΔF θα εμφανιστεί ως C και το υπόλοιπο (1-β)ΔF ως S. 17
Δημοσιονομική πολιτική (7) Ποια είναι τα μειονεκτήματα χρησιμοποίησης των έμμεσων φόρων για την αυξομείωση του εισοδήματος της οικονομίας; Αν υπάρχει υπερβολική ζήτηση στην οικονομία και για να αποφευχθεί η αύξηση των τιμών επιδιώκεται μείωση της ζήτησης και του εισοδήματος, τότε θα μπορούσε να προταθεί αύξηση των έμμεσων φόρων. 18
Δημοσιονομική πολιτική (8) - Αυτή η αύξηση θα αυξήσει τις τιμές και για ορισμένο χρονικό διάστημα ενδέχεται να επιδεινώσει το πρόβλημα. - Οι έμμεσοι φόροι επιβαρύνουν κυρίως τα άτομα με χαμηλά εισοδήματα και έτσι αυξάνουν αντί να μειώνουν τις οικονομικές ανισότητες, κάτι που προκαλεί αντίθεση με τον κοινωνικό στόχο της μείωσης των κοινωνικών ανισοτήτων. 19
Δημοσιονομική πολιτική (9) Ποια είναι τα γενικά προβλήματα και περιορισμοί της δημοσιονομικής πολιτικής; Στην πραγματικότητα, είναι δύσκολο μέσω της δημοσιονομικής πολιτικής (και άρα ορισμένων μεταβολών ενός μεγέθους της), το κράτος να διατηρεί το εισόδημα της οικονομίας σε επίπεδο πλήρους απασχόλησης χωρίς πληθωρισμό, καθώς: 1. Δυσκολία σωστής εκτίμησης του πληθωριστικού ή αντιπληθωριστικού κενού ώστε να μεταβληθούν τα δημοσιοοικονομικά μεγέθη όσο ενδείκνυται. 20
Δημοσιονομική πολιτική (10) 2. Δεν ισχύουν κάποιες υποθέσεις. Η επένδυση δεν είναι ένα δεδομένο μέγεθος αλλά εξαρτάται από παράγοντες που επηρεάζονται από τη δημοσιονομική πολιτική, οι παράμετροι της κατανάλωσης ενδέχεται να μην είναι σταθερές και εκ των προτέρων γνωστές. 3. Υπάρχουν χρονικές υστερήσεις καθώς ο παράγοντας χρόνος παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των οικονομικών σχέσεων και στην εξέλιξη των διάφορων επιδράσεων. 21
Δημοσιονομική πολιτική (11) Ποια είναι τα γενικά προβλήματα και περιορισμοί της δημοσιονομικής πολιτικής. 4. Αδυναμία πρόβλεψης της δημοσιονομικής πολιτικής στις ατομικές προσδοκίες, οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τα οικονομικά μεγέθη. 5. Πρέπει το κράτος να μπορεί να προβλέπει την εξέλιξη της οικονομίας αλλά παρόλο την εξέλιξη ανάλογων τεχνικών αυτό δεν είναι πάντοτε εφικτό. 22
Δημοσιονομική πολιτική (12) Ποια είναι τα ειδικότερα πρόσθετα προβλήματα που προκύπτουν από τη χρησιμοποίηση καθενός από τα προαναφερόμενα δημοσιονομικά μέτρα; α. Η μεταβολή του ύψους των δημοσίων δαπανών για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών. Μια αύξηση των δαπανών δημιουργεί τόνωση της ζήτησης και αυξάνει το εισόδημα και επομένως είναι ευπρόσδεκτη από το κοινό. 23
Δημοσιονομική πολιτική (13) Αν υπάρχουν μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα, μια αύξηση μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις προσδοκίες των οικονομικών φορέων για τις εξελίξεις στην οικονομία και να έχει δυσμενείς οικονομικές επιπτώσεις. Η αύξηση μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των επιτοκίων, λόγω της μεγαλύτερης ανάγκης του Δημοσίου να δανειστεί για να χρηματοδοτήσει τις επενδύσεις και αυτό μπορεί να μειώσει (εκτοπίσει) τις ιδιωτικές δαπάνες και τελικά να αυξήσει λίγο ή καθόλου την συνολική δαπάνη. 24
Δημοσιονομική πολιτική (14) Υπάρχουν χρονικές υστερήσεις και έτσι, πολλές φορές είναι δύσκολο να αυξηθούν οι δαπάνες αμέσως μόλις παρουσιαστεί η ανάγκη λόγω του χρόνου που απαιτείται για τη λήψη αποφάσεων, την κατάστρωση σχεδίων κλπ (π.χ. εκτέλεση μεγάλων δημοσίων έργων). Μία μείωση των δημοσίων δαπανών είναι λιγότερο αποδεκτή. Η εκτέλεση επενδυτικών έργων (π.χ. δρόμων) δεν μπορεί να είναι ημιτελής. Θίγονται τα οικονομικά συμφέροντα διάφορων ομάδων που ασκούν πιέσεις στην κυβέρνηση. 25
Δημοσιονομική πολιτική (15) Σε περίοδο οικονομικής ύφεσης η κυβέρνηση, οι ΟΤΑ, ή άλλοι φορείς μπορεί να χρηματοδοτούν ειδικά προγράμματα για την πρόσκαιρη χρησιμοποίηση ανέργων για παροχή κοινωνικών υπηρεσιών (π.χ. φύτεμα δέντρων, καθαρισμό δρόμων, πάρκων ή ακτών, οργάνωση δωρεάν φροντιστηριακών μαθημάτων από ανέργους πτυχιούχους για παιδιά οικογενειών με ανεπαρκή οικονομικά μέσα, σχολικός τροχονόμος, βοήθεια στο σπίτι, κλπ). 26
Δημοσιονομική πολιτική (16) Πλεονεκτήματα: Σχετικά γρήγορη υλοποίησή τους σε περιόδους ανάγκης τόνωσης της απασχόλησης και Ευκολία τερματισμού τους όταν δεν υπάρχει υποαπασχόληση (στην πράξη όμως σταμάτημα και χωρίς να έχει επέλθει αύξηση της απασχόλησης). Μειονεκτήματα: Σπατάλη πόρων λόγω μη καλής οργάνωσης. Υπηρεσίες χαμηλής ποιότητας (που θα έπρεπε έτσι κι αλλιώς να προσφέρονται μόνιμα από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς). Δυσκολία μετατροπής της προσωρινής σε μόνιμη απασχόληση. 27
Δημοσιονομική πολιτική (17) β. Η μεταβολή των φορολογικών συντελεστών. Δημιουργεί σοβαρότερα προβλήματα από την αυξομείωση των δημοσίων δαπανών. Χρονική υστέρηση του διαστήματος μεταξύ της ανάγκης για μεταβολή των φόρων και εφαρμογής των σχετικών αποφάσεων. Δημιουργία πολιτικού κόστους καθώς η μείωση των φόρων είναι ευπρόσδεκτη, η αύξηση όμως όχι. 28
Δημοσιονομική πολιτική (18) Μεγαλύτερη τα προβλήματα από τη μείωση των δαπανών λόγω της μεγαλύτερης δημοσιότητας και κάλυψης περισσότερων ατόμων. Η αύξηση των έμμεσων φόρων επιπλέον αυξάνει τις τιμές και το φορολογικό βάρος των οικονομικά ασθενέστερων αυξάνοντας τις οικονομικές ανισότητες. Όχι ενδεδειγμένη η πρόσκαιρη χρησιμοποίηση των φόρων (μόνο ως ειδική φορολογική ανακούφιση για περιορισμένο χρονικό διάστημα) γιατί δεν επηρεάζει μόνιμα το εισόδημα. 29
Δημοσιονομική πολιτική (19) γ. Η μεταβολή των μεταβιβαστικών πληρωμών. Οι μεταβιβαστικές πληρωμές (συντάξεις, επιδόματα ανεργίας, απορίας κλπ) εξυπηρετούν ορισμένες κοινωνικές ανάγκες και δεν ενδείκνυται να χρησιμοποιούνται για άλλους οικονομικούς στόχους όπως η σταθεροποίηση του εισοδήματος. Η μείωσή τους δεν είναι δυνατή λόγω του χαμηλού μεγέθους τους. 30
Δημοσιονομική πολιτική (20) Η αύξησή τους δεν πρέπει να γίνεται για την τόνωση της ζήτησης γιατί η επαναφορά τους στο προηγούμενο ύψος τους, όταν μεταβληθούν οι συνθήκες δημιουργεί προβλήματα (π.χ. μείωση του επιδόματος ανεργίας;). Μόνο με τη μορφή εκτάκτων δώρων και βοηθημάτων παροδικού χαρακτήρα. 31
Δημοσιονομική πολιτική (21) Συνέπειες της δημοσιονομικής πολιτικής για τον κρατικό προϋπολογισμό και το δημόσιο χρέος. Αν η οικονομία βρίσκεται σε επίπεδο εισοδήματος χαμηλότερο από εκείνο της πλήρους απασχόλησης, το κράτος πρέπει να αυξήσει τις δαπάνες του ή να μειώσει τους φόρους του για να ενισχύσει τη δαπάνη και να αυξήσει το εισόδημα ισορροπίας. Αν ο προϋπολογισμός ήταν ισοσκελισμένος θα προκληθεί έλλειμμα αν ήταν ελλειμματικός θα αυξηθεί το έλλειμμα ενώ αν ήταν πλεονασματικός, το πλεόνασμα θα μειωθεί ή θα μετατραπεί σε έλλειμμα. 32
Δημοσιονομική πολιτική (22) Αν υπάρχει πληθωριστικό κενό, το κράτος πρέπει να μειώσει τις δαπάνες του ή να αυξήσει τους φόρους του για να περιορίσει τη δαπάνη και να εξαλειφθούν οι πληθωριστικές πιέσεις. Αν ο προϋπολογισμός ήταν ισοσκελισμένος θα προκληθεί πλεόνασμα αν ήταν ελλειμματικός θα μειωθεί το έλλειμμα ή θα μετατραπεί σε πλεόνασμα ενώ αν ήταν πλεονασματικός, το πλεόνασμα θα αυξηθεί. 33
Δημοσιονομική πολιτική (23) Οι οικονομολόγοι πριν τον Κέυνς πίστευαν ότι το έλλειμμα στον κρατικό προϋπολογισμό προκαλεί πληθωριστικές τάσεις στην οικονομία και είναι δείγμα κακής οικονομικής πολιτικής. Ο Κέυνς όμως υποστήριζε ότι η ύπαρξη δημοσιονομικού ελλείμματος δημιουργεί πληθωρισμό μόνο όταν η οικονομία βρίσκεται σε ισορροπία σε επίπεδο πλήρους απασχόλησης. 34
Δημοσιονομική πολιτική (24) Ενώ όταν βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο, η δημιουργία ελλείμματος για την τόνωση της δαπάνης, δεν δημιουργεί προβλήματα αλλά βοηθάει κιόλας στην επαναφορά της οικονομίας σε κατάσταση πλήρους απασχόλησης και στην αύξηση του εισοδήματος. Το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού αυξάνει το δημόσιο χρέος, γιατί συνήθως χρηματοδοτείται με κρατικό δανεισμό. 35
Δημοσιονομική πολιτική (25) Σε περιόδους εναλλαγής ύφεσης και επέκτασης η τελική μεταβολή του χρέους θα είναι μικρή. Ακόμα όμως και σε περιόδους υποαπασχόλησης η δημιουργία ελλειμμάτων θα συντελούσε στην αύξηση του εισοδήματος και άρα και των φορολογικών εσόδων του κράτους. 36
Δημοσιονομική πολιτική (26) Ως αποτέλεσμα, μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, πολλές χώρες παρασύρθηκαν σε υπερβολικό δημόσιο δανεισμό με την επέκταση του δημόσιου τομέα στην παροχή αγαθών και υπηρεσιών ή δαπανηρά προγράμματα κοινωνικών παροχών πέρα των ορίων που επέτρεπαν οι υπάρχοντες δημόσιοι πόροι. Σε ορισμένες χώρες, όπως και στην Ελλάδα παρατηρήθηκε αύξηση του συνολικού δημόσιου χρέους σε πολύ υψηλά επίπεδα, με αποτέλεσμα οι δαπάνες για την εξόφλησή του (δηλ. την πληρωμή τόκων και χρεολυσίων) να είναι δυσβάστακτες για τις οικονομίες τους. 37
Δημοσιονομική πολιτική (27) Βασική συνέπεια ύπαρξης ελλείμματος. Η ανάγκη άντλησης χρηματικών κεφαλαίων για τη χρηματοδότησή του, αυξάνει το επιτόκιο, το οποίο μειώνει την ιδιωτική επένδυση (εκτόπιση ιδιωτικής επένδυσης), το οποίο οδηγεί σε μικρότερη συσσώρευση κεφαλαίου και άρα δυνατότητες οικονομικής μεγέθυνσης κυρίως αν το έλλειμμα γίνεται για αύξηση των καταναλωτικών δαπανών του κράτους και όχι δημιουργίας κεφαλαιουχικής υποδομής εκ μέρους του. 38
Δημοσιονομική πολιτική (28) Μπορεί να γίνει χρηματοδότηση του ελλείμματος και με αύξηση της προσφοράς χρήματος, το οποίο δεν εκτοπίζει την ιδιωτική επένδυση αλλά δημιουργεί κίνδυνο πληθωρισμού λόγω της νέας αγοραστικής δύναμης που διοχετεύεται στην οικονομία. Στην ΟΝΕ μεταξύ των κριτηρίων σύγκλισης ήταν το έλλειμμα να μην ξεπερνά το 3% και το δημόσιο χρέος το 60% του ΑΕΠ. 39
Δημοσιονομική πολιτική (29) Διαρθρωτικό έλλειμμα: εκείνο το οποίο με δεδομένα το φορολογικό σύστημα και τις κρατικές δαπάνες προκύπτει όταν το εισόδημα βρίσκεται στο επίπεδο πλήρους απασχόλησης. Κυκλικό έλλειμμα: οφείλεται στο ότι υπάρχει ύφεση και τα φορολογικά έσοδα είναι μειωμένα λόγω της μείωσης του εισοδήματος. Το αν η δημοσιονομική πολιτική είναι επεκτατική φαίνεται από το διαρθρωτικό έλλειμμα ενώ το κυκλικό έλλειμμα είναι αποτέλεσμα οικονομικής συγκυρίας και δεν οφείλεται σε συγκεκριμένη πολιτική. 40
Δημοσιονομική πολιτική (30) Συνέπειες του δημόσιου χρέους (ως % του ΑΕΠ καθώς η δυνατότητα εξυπηρέτησής του εξαρτάται από το ύψος του εισοδήματος μιας οικονομίας. Αν το εισόδημα αυξάνεται σε ταχύτερους ρυθμούς από το χρέος, αυτό αποπληρώνεται ευκολότερα. 41
Δημοσιονομική πολιτική (31) 1. Αν το εσωτερικό χρέος (προς άτομα ή οργανισμούς της επικράτειας της χώρας) αυξάνεται χωρίς οι τόκοι εξυπηρέτησής του να αποτελούν υψηλό ποσοστό του ΑΕΠ, το δημόσιο χρέος δεν αποτελεί σοβαρό πρόβλημα καθώς δε δημιουργούνται βάρη για τις μεταγενέστερες γενιές, απλά μεταβιβαστικές πληρωμές μεταξύ ατόμων της ίδιας κοινωνίας (κάποιοι θα πληρώνουν και κάποιοι θα εισπράττουν φόρους). Πρόβλημα όμως διανομής εισοδήματος (είσπραξη τόκων από τις υψηλότερες εισοδηματικές τάξεις). 42
Δημοσιονομική πολιτική (32) 2. Μείωση της δυνατότητας αύξησης του προϊόντος της οικονομίας και οικονομικής μεγέθυνσης, καθώς η εξυπηρέτηση ενός χρέους προϋποθέτει την είσπραξη πρόσθετων φόρων οι οποίοι έχουν αρνητικές επιδράσεις στα κίνητρα για εργασία, αποταμίευση, επένδυση, καινοτομία και ανάληψη επιχειρηματικής δραστηριότητας. 43
Δημοσιονομική πολιτική (33) 3. Αν το χρέος είναι εξωτερικό (προς άτομα ή οργανισμούς εκτός της επικράτειας της χώρας) δημιουργεί μεγαλύτερα βάρη στις μετέπειτα γενιές καθώς θα πρέπει να διαθέτουν στο εξωτερικό ένα μέρος του εισοδήματος της οικονομίας και άρα διάθεση αγοραστικής δύναμης με τη διάθεση προϊόντος. 4. Αν το χρέος δημιουργείται για την ικανοποίηση τρεχουσών καταναλωτικών αναγκών του Δημοσίου, τότε δημιουργούνται δεσμεύσεις για το μέλλον χωρίς παράλληλα οφέλη, ενώ αν δημιουργείται για κατασκευή έργων κοινωνικής υποδομής με μεγάλη διάρκεια 44
Δημοσιονομική πολιτική (34) (π.χ. δρόμοι, λιμάνια, κ.α.) οι μεταγενέστερες γενιές θα ωφεληθούν και θα εξασφαλιστεί η αποδοτικότερη λειτουργία της οικονομίας και άρα η καλύτερη εξυπηρέτηση του χρέους χωρίς σημαντικές οικονομικές παρενέργειες (αντιστοιχία σύναψης δανείου από μια επιχείρηση). 45
Δημοσιονομική πολιτική (35) 5. Μείωση συσσώρευσης κεφαλαιουχικών αγαθών στον ιδιωτικό τομέα και των δυνατοτήτων αύξησης της παραγωγικότητας καθώς με τη διάθεση των αποταμιεύσεων του κοινού για την αγορά νέων κρατικών τίτλων μειώνεται η διάθεση για τίτλους ή δημιουργίας παραγωγικού κεφαλαίου στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας. Αν το ετήσιο βάρος του χρέους είναι μεγάλο δημιουργείται πρόβλημα στην οικονομία, γιατί απαιτείται η συνεχής σύναψη δανείων για τη πληρωμή τοκοχρεολυσίων παλαιότερων δανείων. 46
Δημοσιονομική πολιτική (36) Το θεώρημα του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού Για άσκηση δημοσιονομικής πολιτικής σταθεροποίησης του εισοδήματος με σύγχρονη και ισόποση μεταβολή τόσο του φόρου εισοδήματος όσο και της δαπάνης για αγαθά και υπηρεσίες. Έτσι, δεν επηρεάζεται η τελική θέση του κρατικού προϋπολογισμού αλλά μειονεκτεί στο ότι απαιτούνται σχετικά μεγάλες μεταβολές στα δύο μεγέθη, προκαλώντας προβλήματα απορρόφησης των νέων δαπανών, δυσμενείς επιπτώσεις στις προσδοκίες των οικονομικών φορέων και πολιτικά προβλήματα για την κυβέρνηση. Οπότε η μέθοδος αυτή δε φαίνεται ιδιαίτερα ενδεδειγμένη. 47
Δημοσιονομική πολιτική (37) Αυτόματοι σταθεροποιητές της οικονομίας Πρόκειται για οικονομικά μεγέθη τα οποία προκαλούν αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος των ατόμων όταν υπάρχει οικονομική ύφεση και μείωση όταν υπάρχει πληθωρισμός, μεταβάλλοντας την καταναλωτική και άρα την συνολική δαπάνη προς την επιθυμητή κατεύθυνση για τη σταθεροποίηση του εισοδήματος στο επίπεδο της πλήρους απασχόλησης χωρίς πληθωρισμό. Η επίδρασή τους ωστόσο είναι μικρή. 48
Δημοσιονομική πολιτική (38) 1. Φορολογία εισοδήματος Λόγω του ότι το φορολογικό σύστημα είναι προοδευτικό (δηλ. υψηλότεροι συντελεστές για τα υψηλότερα εισοδήματα), όταν υπάρχει πληθωρισμός και δε γίνεται τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας, τα κρατικά έσοδα από τη φορολογία αυξάνονται περισσότερο από αναλογικά. Τα νοικοκυριά με την αύξηση των ονομαστικών εισοδημάτων τους μεταπηδούν σε υψηλότερες φορολογικές κλίμακες και υπόκεινται σε υψηλότερους φορολογικούς συντελεστές έστω και αν το πραγματικό τους εισόδημα δεν έχει αυξηθεί. 49
Δημοσιονομική πολιτική (39) Η αύξηση των φόρων και η μείωση του πραγματικού εισοδήματος επιφέρουν μείωση των δαπανών και συμβάλλουν στη μείωση πληθωριστικών πιέσεων. Αντίστροφα, με την ύφεση μεταπηδούν σε χαμηλότερες φορολογικές κλίμακες, φορολογούνται λιγότερο και μειώνεται το εισόδημά τους, με αποτέλεσμα η μείωση των δαπανών τους να είναι μικρότερη και να περιορίζεται η ένταση της ύφεσης. 50
Δημοσιονομική πολιτική (40) 2. Επιδόματα ανεργίας και άλλες εισοδηματικές μεταβιβάσεις. Με ύφεση, αυξάνεται ο αριθμός ανέργων, αυξάνεται το ποσό που χορηγείται για επιδόματα ανεργίας, αυξάνεται το διαθέσιμο εισόδημα και τονώνεται η συνολική δαπάνη. Αντίθετα, με πλήρη απασχόληση, μειώνεται ο αριθμός των ανέργων και το μέγεθος των επιδομάτων ανεργίας. Επίσης το μέγεθος των επιδομάτων κοινωνικής αλληλεγγύης και άλλων εισοδηματικών μεταβιβάσεων μεταβάλλεται με την κατάσταση της οικονομίας. 51
Δημοσιονομική πολιτική (41) Όταν υπάρχει ύφεση και υποαπασχόληση το μέγεθός τους αυξάνει, ενώ με πλήρη απασχόληση και οικονομική ευημερία η ανάγκη για τέτοιου είδους βοηθήματα μειώνεται. Τόνωση της ζήτησης σε περιόδους υποαπασχόλησης και περιορισμός σε περιόδους πληθωρισμού: σταθεροποιητική η επίδρασή τους. 52
Δημοσιονομική πολιτική (42) 3. Μερισματική πολιτική. Πολλές ανώνυμες εταιρίες εφαρμόζουν πολιτική σχετικά σταθερών μερισμάτων, δηλ. δεν τα αυξομειώνουν ανάλογα με το ύψος των κερδών τους. Έτσι, σε περιόδους ύφεσης και χαμηλών κερδών διανέμουν σχετικά μεγαλύτερο μέρος των κερδών τους, μειώνοντας το ποσό των αδιανέμητων κερδών, ενώ σε περιόδους ευημερίας και υψηλών κερδών διανέμουν σχετικά μικρότερο μέρος των κερδών τους αυξάνοντας τα αδιανέμητα κέρδη: σταθεροποιητική επίδραση. 53
Δημοσιονομική πολιτική (43) 4. Συνήθεια των νοικοκυριών διατήρησης σταθερών καταναλωτικών επιπέδων. Η διακύμανση του εισοδήματος δεν επηρεάζει βραχυχρόνια το επίπεδο κατανάλωσης πολλών νοικοκυριών, δείχνοντας μια βραδύτητα προσαρμογής στο νέο εισόδημα και αφήνοντας να αυξομειωθεί η αποταμίευση τους: σταθεροποίηση ζήτησης και εισοδήματος. 54
Δημοσιονομική πολιτική (44) Μέτρα άμεσου ελέγχου της οικονομίας ή ανακατανομής των φορολογικών υποχρεώσεων. Όταν η χρησιμοποίηση των μεγεθών του κρατικού προϋπολογισμού δεν είναι σκόπιμη ή δυνατή, για τη σταθεροποίηση του εισοδήματος μιας οικονομίας στο επίπεδο πλήρους απασχόλησης χωρίς πληθωρισμό, το κράτος μπορεί να εφαρμόσει. 55
Δημοσιονομική πολιτική (45) 1. Την εισοδηματική πολιτική, τον προσδιορισμό δηλ. αύξησης των μισθών και των τιμών ή το πάγωμά τους, την επιτάχυνση ή επιβράδυνση της διαδικασίας χορήγησης αδειών κατασκευής οικοδομών, κλπ. Επειδή όμως αυτά τα μέτρα παρεμβαίνουν στη λειτουργία του μηχανισμού της αγοράς και μειώνουν την αποδοτικότητά του, αντίκεινται στους κανονισμούς για την προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού και άρα χρήση τους σε έκτακτες μόνο περιπτώσεις. 56
Δημοσιονομική πολιτική (46) 2. Την ανακατανομή των φορολογικών υποχρεώσεων. Για την αύξηση της συνολικής δαπάνης, το κράτος θα μπορούσε να αυξήσει τις φορολογικές υποχρεώσεις ομάδων με χαμηλές οριακές ροπές για κατανάλωση και αντίστροφα. Όχι όμως ενδεδειγμένο μέτρο καθώς η κατανομή των φορολογικών υποχρεώσεων πρέπει να βασίζεται σε κριτήρια σχετικά με την επιθυμητή διανομή του εισοδήματος και επίσης δύσκολο για το βραχυχρόνιο διάστημα. 57
Δημοσιονομική πολιτική (47) Ως πιο πρόσφορο δημοσιονομικό μέτρο για τη σταθεροποίηση του εισοδήματος της οικονομίας γιατί αυτές δημιουργούν λιγότερα προβλήματα από τις αυξομειώσεις των άλλων δημοσιονομικών μεγεθών. 58
Βιβλιογραφία μαθήματος (1) Baumol, W. & Blinder, A. (2012). Μακροικονομική: Αρχές και πολιτική. Εκδόσεις Π. & Χ. Πασχαλίδη, Αθήνα. Kenes, J. M. (1936). The general theory of employment, interest and money. Macmillan Palgrave Publishing, UK. Krugman, P. & Wells, R. (2011). Μακροοικονομική. Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη. Βαρουφάκης, Γ. (2007). Πολιτική οικονομία. Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα. Κιόχος, Π. & Παπανικολάου, Γ. (2008). Σύγχρονη μακροοικονομική. Εκδόσεις Σύγχρονη εκδοτική, Αθήνα. 59
Βιβλιογραφία μαθήματος (2) Μανωλόπουλος, Ι. (2009). Μακροοικονομική. Εκδόσεις Αφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη. Πουρναράκης, Ε. (2004). Εισαγωγή στην οικονομική. Εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα. Σαραντίδης, Σ. (2002). Σύγχρονη μακροοικονομική ανάλυση. Εκδόσεις Μπένου, Αθήνα. Σιδηρόπουλος, Μ. (2011). Μακροοικονομική ανάλυση. Εκδόσεις Ζυγός, Θεσσαλονίκη. 60