Ομιλία του Επιτρόπου Ε.Ε. για το Περιβάλλον κυρίου Σταύρου Δήμα, στην διημερίδα "Κλίμα & Πόλη: με το βλέμμα στην ΚΟΠΕΓΧΑΓΗ" Παρασκευή 6 Νοεμβρίου 2009 (Αθήνα - Αίγλη Ζαππείου) Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους διοργανωτές για την τιμητική τους πρόκληση και την ευκαιρία που μου παρέχουν να μιλήσω για ένα επίκαιρο θέμα σε αυτό το σημαντικό συνέδριο. Χθες άκουσα με μεγάλη ικανοποίηση τον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Μπαν Κι Μουν από του βήματος της Βουλής των Ελλήνων να αναφέρεται στο μεγάλο παγκόσμιο πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής και στην ανάγκη να βρεθεί άμεσα λύση. Βρισκόμαστε σχεδόν ένα μήνα πριν από την έναρξη της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή στην Κοπεγχάγη. Οι διεθνείς διαπραγματεύσεις εισέρχονται στην τελευταία και κρίσιμη φάση τους. Σε αυτή τη διαπραγμάτευση, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει σαφείς και φιλόδοξες θέσεις, και θα αγωνιστεί με όλες της τις δυνάμεις να υπάρξει επιτυχής κατάληξη στην Κοπεγχάγη. Η διεθνής συμφωνία για την κλιματική αλλαγή πρέπει: - να έχει παγκόσμιο χαρακτήρα, - να καλύπτει το όλο το φάσμα των θεμάτων, - να βασίζεται απόλυτα στα επιστημονικά δεδομένα, - να είναι περιβαλλοντικά φιλόδοξη και φυσικά, - να είναι νομικά δεσμευτική στο διεθνές επίπεδο. Βασιζόμαστε στο τι μας λέει η επιστήμη γύρω από το θέμα της κλιματικής αλλαγής. Υπάρχει επιστημονική συναίνεση πλέον για το θέμα αυτό οι σκεπτικιστές του κλίματος αποτελούν μια ελάχιστη μειοψηφία. Δεν επιδέχεται πλέον καμία αμφισβήτηση ότι η μέση θερμοκρασία του πλανήτη είναι κατά 0.8 βαθμούς Κελσίου υψηλότερη από την αντίστοιχη θερμοκρασία πριν την Βιομηχανική Επανάσταση. Και ακόμη, ότι αν συνεχιστεί με τους ίδιους ρυθμούς η αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, τότε η κλιματική αλλαγή θα πάρει επικίνδυνες και ίσως καταστροφικές διαστάσεις προς το τέλος του αιώνα. Η Διακυβερνητική Επιτροπή του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), που εκφράζει την επιστημονική συναίνεση γύρω από το θέμα της κλιματικής αλλαγής, έχει προσδιορίσει το "όριο κινδύνου" στους 2 βαθμούς Κελσίου πάνω από την θερμοκρασία της προ-βιομηχανικής περιόδου δηλαδή 1.2 βαθμούς Κελσίου πάνω από τα σημερινά επίπεδα. Ήδη οι ηγέτες του G8 και των "Μεγάλων Οικονομιών" (Major Economies Forum) συμφώνησαν στην Σύνοδο του Ιουλίου στην Ιταλία ότι δεν πρέπει να ξεπεραστεί το όριο των 2 βαθμών Κελσίου. Αυτό το ανώτατο όριο πρέπει να αποτελέσει τον κοινό στόχο 1
των κρατών, στην διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών, στην Κοπεγχάγη. Βασικός μας στόχος είναι η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη να μην ξεπεράσει τους 2 βαθμούς Κελσίου. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι ανεπτυγμένες χώρες πρέπει να πραγματοποιήσουν τις μεγαλύτερες μειώσεις εκπομπών. Αυτό ανταποκρίνεται άλλωστε στην αρχή των "κοινών αλλά διαφοροποιημένων ευθυνών", που διέπει τις διαπραγματεύσεις των Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα. Σύμφωνα με την Τέταρτη Έκθεση του IPCC, προκειμένου να μην υπερβούμε το όριο των 2 βαθμών Κελσίου, οι αναπτυγμένες χώρες θα πρέπει, ως το 2020, να μειώσουν τις συνολικές τους εκπομπές μεταξύ 25 και 40% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. Ως δε το 2050 θα πρέπει να τις μειώσουν κατά 80 με 95% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. Η Ευρωπαϊκή Ένωση όμως έχει προχωρήσει ένα βήμα παραπέρα και έχει δεσμευτεί να προβεί σε μείωση των εκπομπών κατά 30% στο πλαίσιο συμφωνίας στην Κοπεγχάγη, με τις εξής προϋποθέσεις: - Πρώτον, ότι όλες οι ανεπτυγμένες χώρες θα δεσμευτούν να πετύχουν μειώσεις εκπομπών που θα είναι συγκρίσιμες με τις δικές μας. - Δεύτερον, ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες και ειδικά οι μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες θα συνεισφέρουν ανάλογα με τις δυνατότητές τους. Ούτως ή άλλως, όμως η Ευρωπαϊκή Ένωση, που πρωταγωνιστεί στην προσπάθεια αυτή, έχει αναλάβει την αυτόνομη υποχρέωση να μειώσει τις εκπομπές της κατά 20% στην ίδια περίοδο. Συγχρόνως όμως έχει υιοθετήσει μια πλήρη δέσμη νομοθετικών μέτρων προκειμένου να υλοποιηθεί ο στόχος αυτός. Καμία άλλη χώρα ή ομάδα χωρών δεν έχει θέσει τόσο υψηλό στόχο, που να συνοδεύεται μάλιστα από συγκεκριμένα και δεσμευτικά μέτρα εφαρμογής. Έχει μεγάλη σημασία να τονίσουμε ότι η ανάληψη δράσης από τις ανεπτυγμένες χώρες από μόνη της δεν αρκεί. Πρέπει απαραίτητα και οι αναπτυσσόμενες χώρες να περιορίσουν τον ρυθμό αύξησης των εκπομπών τους. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με ελάχιστο κόστος, κυρίως μέσα από την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης, κάτι που θα είναι άλλωστε προς το συμφέρον των ίδιων των αναπτυσσόμενων χωρών, αφού πέρα από τα περιβαλλοντικά οφέλη θα επιφέρει και προφανή οικονομικά οφέλη. Ένα άλλο μεγάλο θέμα που θα πρέπει να καλυφθεί από την συμφωνία της Κοπεγχάγης είναι η αποψίλωση των τροπικών δασών. Η αποψίλωση ευθύνεται για το 20% περίπου των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, και αφορά κυρίως σε χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προτείνει να θέσουμε ως στόχο την μείωση κατά 50% της αποψίλωσης των τροπικών δασών μέχρι το 2020 σε σχέση με τα σημερινά επίπεδα και ως το 2030 το αργότερο να σταματήσει σε παγκόσμιο επίπεδο η απώλεια των δασών. 2
Όλα αυτά βέβαια θα απαιτήσουν χρηματοδότηση, που θα αποτελέσει και ένα από τα πιο δύσκολα ζητήματα που θα μας απασχολήσουν στην Κοπεγχάγη. Αναγνωρίζουμε ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν ανάγκη ουσιαστικής οικονομικής και τεχνολογικής υποστήριξης από τις ανεπτυγμένες χώρες, όχι μόνο για να περιορίσουν τις εκπομπές τους αλλά και για να υλοποιήσουν τα κατάλληλα μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, που ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη. Ως το 2020 το κόστος της πρόσθετης χρηματοδότησης, συμπεριλαμβανόμενης και αυτής που αφορά στην απώλεια των δασών, θα ανέρχεται σε περίπου 100 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Η πηγή χρηματοδότησης θα είναι τριπλή: - ίδιοι πόροι των κρατών, - ο ιδιωτικός τομέας και η αγορά του διοξειδίου του άνθρακα και - η δημόσια οικονομική στήριξη από τη διεθνή κοινότητα. Εκτιμούμε ότι για την δημόσια οικονομική στήριξη θα απαιτηθούν συνολικά 22 ως 50 δισεκατομμύρια ευρώ ως το 2020. Στην Σύνοδο Κορυφής της προηγούμενης εβδομάδας οι Ευρωπαίοι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων δεσμευτήκαν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα συνεισφέρει το μερίδιο που της αναλογεί στο συνολικό αυτό ποσό. Όλες οι χώρες, εκτός από τις ελάχιστα αναπτυγμένες, θα πρέπει να συμβάλουν σε αυτή τη χρηματοδότηση με κριτήριο το ύψος των εκπομπών τους και το Ακαθάριστο Εθνικό τους Εισόδημα. Έχει σημασία η χρηματοδότηση να αρχίσει αμέσως μετά την Κοπεγχάγη, ώστε οι αναπτυσσόμενες χώρες να αναπτύξουν και να βελτιώσουν όσο το δυνατό γρηγορότερα τις ικανότητές τους προκειμένου να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή. Εάν η συμφωνία της Κοπεγχάγης είναι επαρκώς φιλόδοξη, όπως και το επιδιώκουμε, οι αναπτυσσόμενες χώρες θα χρειαστούν 5 με 7 δισεκατομμύρια ευρώ σε ετήσια βάση, μέσα στα επόμενα 3 χρόνια. Και εδώ, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεσμεύεται να καταβάλει το μερίδιο που της αναλογεί. Όταν μιλούμε για την παγκόσμια πρόκληση της κλιματικής αλλαγής, πέρα από τις μειώσεις εκπομπών δεν πρέπει να ξεχνούμε και το ζήτημα της προσαρμογής στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής που ήδη συντελείται. Τις πολύ δυσμενείς συνέπειες της κλιματικής αλλαγής θα τις βιώνουμε με ολοένα αυξανόμενο ρυθμό τις επόμενες δεκαετίες. Η περιοχή μας, η Μεσόγειος, θα πληγεί πολύ σοβαρά. Στην πατρίδα μας, την Ελλάδα, έχουμε σαφή εικόνα, άλλωστε, των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Έχουμε δραματικά βιώματα από καταστροφικές δασικές πυρκαγιές. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι συνεχώς με οξυμένα φαινόμενα λειψυδρίας σε πάρα πολλές περιοχές. 3
Τον περασμένο Απρίλιο η Επιτροπή υιοθέτησε Λευκή Βίβλο που προτείνει ένα πρόγραμμα για την σταδιακή δημιουργία μιας ολοκληρωμένης Ευρωπαϊκής στρατηγικής προσαρμογής σε στενή συνεργασία με τα Κράτη μέλη. Σκοπός μας είναι να τεθεί σε εφαρμογή μέχρι το 2013. Η προσαρμογή αφορά πρωτίστως στα κράτη μέλη της Ε.Ε., αλλά ακόμη περισσότερο στις περιφέρειες και στις τοπικές κοινωνίες, αφού οι επιπτώσεις διαφέρουν από τη μία περιοχή στην άλλη. Οκτώ κράτη μέλη της Ε.Ε. έχουν ήδη σχεδιάσει τις δικές τους εθνικές στρατηγικές προσαρμογής και είμαι βέβαιος ότι και η χώρα μας σύντομα θα προβεί επίσης σε αυτό το αναγκαίο βήμα. Μία από τις πιο ανησυχητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι και η καταστροφή των οικοσυστημάτων και η απώλεια της βιοποικιλότητας. Στην μάχη ενάντια στην κλιματική αλλαγή χρειαζόμαστε υγιή οικοσυστήματα, τα οποία διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο στην ρύθμιση του κλίματος, Ας αναλογιστούμε μόνο τα δισεκατομμύρια τόνων άνθρακα που απορροφούν τα τροπικά δάση του Αμαζονίου. Όπως είπε εξάλλου ο Πρόεδρος της Επιτροπής κ. Μπαρόζο στο σημαντικό συνέδριο για την βιοποικιλότητα που οργανώσαμε εδώ στην Αθήνα την περασμένη άνοιξη, "η επιτυχία της κλιματικής πολιτικής μας θα κριθεί μεταξύ άλλων και από την επιτυχία των προσπαθειών μας για την αντιμετώπιση της απώλειας της βιοποικιλότητας". Θα ήθελα τώρα να κάνω μια ιδιαίτερη αναφορά στην πατρίδα μας. Πρώτα από όλα, είμαι ιδιαίτερα ευτυχής που η Ελλάδα απέκτησε Υπουργείο για το Περιβάλλον, την Ενέργεια και την Κλιματική Αλλαγή. Και θέλω να ευχηθώ στην Υπουργό, την κυρία Μπιρμπίλη κάθε επιτυχία στο έργο της. Η Ελλάδα, σύμφωνα με την δέσμη μέτρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ενέργεια και το κλίμα, θα πρέπει να συμβάλει στους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μειώνοντας τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 4% στους τομείς που δεν καλύπτονται από το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της ΕΕ, και αυξάνοντας την συμμετοχή των ανανεώσιμων πηγών στο ενεργειακό της μείγμα κατά 18%, μέχρι το 2020. Μπορούν και πρέπει επίσης να αναπτυχθούν ακόμη περισσότερο οι επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οι δυνατότητες υπάρχουν. Μπορούμε να επιτύχουμε και να ξεπεράσουμε ακόμη και τους στόχους του 2020. Η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών στην Ελλάδα εστιάζεται κυρίως στην αιολική ενέργεια, ενώ άλλες πηγές όπως η γεωθερμική, η βιομάζα, τα φωτοβολταϊκά και τα βιοκαύσιμα δεύτερης γενιάς έχουν μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης. Ακόμη απαιτείται περεταίρω ενίσχυση της στρατηγικής για την ενεργειακή απόδοση. Η χώρα μας πρέπει να επιταχύνει τις προσπάθειες για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων. 4
Η Ελλάδα έχει τη μεγάλη ευκαιρία να εντάξει το ζήτημα της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής στον οικονομικό της σχεδιασμό. Ένα κύριο στοιχείο αυτής της πολιτικής θα είναι και η μείωση της εξάρτησής της από τα ορυκτά καύσιμα, κάτι που θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα της εθνικής μας οικονομίας. Είναι η μεγάλη ευκαιρία για την μετάβαση στην πράσινη οικονομία του μέλλοντος, μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Μία διάσταση που θα ήθελα να αναδείξω είναι και ο κεντρικός ρόλος των πόλεων στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι ο μισός πληθυσμός του πλανήτη μας πλέον ζει σε πόλεις. Στην Ευρώπη, μάλιστα, το ποσοστό είναι πολύ υψηλότερο, αγγίζοντας το 80%. Αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε με αποτελεσματικότητα το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής, καθώς και άλλα περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως είναι η ατμοσφαιρική ρύπανση, οι πόλεις μας πρέπει να γίνουν πιο αειφορικές, πιο πράσινες, πιο βιώσιμες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέλει να ενθαρρύνει αυτή τη διαδικασία μεταμόρφωσης των πόλεών μας. Στο πλαίσιο αυτό θεσμοθέτησε τα βραβεία για τις Ευρωπαϊκές Πράσινες Πρωτεύουσες, με στόχο να επιβραβεύσει τις πόλεις εκείνες που είναι πρωτοπόρες ως προς έναν πιο φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο ζωής και ανάπτυξης. Η Στοκχόλμη και το Αμβούργο έχουν ήδη επιλεγεί ως οι πρώτες Πράσινες Ευρωπαϊκές Πρωτεύουσες για το 2010 και το 2011, ενώ ξεκινάει η διαδικασία για τα βραβεία των επόμενων δύο ετών. Ελπίζω ότι θα υπάρξουν πολύ καλές ελληνικές υποψηφιότητες. Οι πόλεις αξιολογούνται με βάση 11 περιβαλλοντικά κριτήρια μεταξύ των οποίων είναι τα μέτρα αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και του νερού, οι μεταφορές, η διαχείριση των αποβλήτων και η προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας. Μια ακόμα πρωτοβουλία μας είναι το "Σύμφωνο των Δημάρχων" με το οποίο οι πόλεις που μετέχουν δεσμεύονται να ξεπεράσουν τον στόχο του 20% μείωσης των εκπομπών, όπως ορίζεται από την δέσμη νομοθετικών μέτρων για το κλίμα και την ενέργεια της ΕΕ. Ήδη, περισσότερες από 930 πόλεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν προσυπογράψει αυτό το Σύμφωνο και είμαι πού ευτυχής που 25 από αυτές τις πόλεις είναι Ελληνικές. Προσβλέπω στη συμμετοχή και της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης στο Σύμφωνο αυτό. Μένουν μόνο 30 ημέρες έως την Σύνοδο της Κοπεγχάγης. Είναι ξεκάθαρο ότι χρειάζεται ακόμα πολλή δουλειά για να επιτευχθεί μια ισχυρή και φιλόδοξη συμφωνία. Οι στόχοι των ανεπτυγμένων κρατών ως σύνολο υπολείπονται ακόμη του 30% που είναι ο στόχος μείωσης που έχουμε θέσει. Οι ανεπτυγμένες χώρες πρέπει λοιπόν να αναθεωρήσουν τους στόχους τους και να τους κάνουν πιο φιλόδοξους. Αρκετές αναπτυσσόμενες χώρες έχουν κάνει ενθαρρυντικές δηλώσεις όσον αφορά τον περιορισμό της αύξησης των εκπομπών τους. Τώρα αυτές οι δηλώσεις πρέπει να μετατραπούν σε συγκεκριμένες προτάσεις στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. 5
Ακόμη, το θέμα της χρηματοδότησης θα αρχίσει να παίρνει πιο συγκεκριμένη μορφή όταν οι ανεπτυγμένες χώρες γνωρίζουν καλύτερα τις δράσεις που είναι έτοιμες να αναλάβουν οι αναπτυσσόμενες χώρες. Στις προπαρασκευαστικές διαπραγματεύσεις των Ηνωμένων Εθνών, μεταξύ άλλων στην Μπανγκόκ και στην Βαρκελώνη, έχει σημειωθεί ήδη πρόοδος σε μια σειρά από τεχνικά θέματα, αλλά τα μεγάλα ζητήματα θα τεθούν και θα λυθούν, ελπίζουμε, στην Κοπεγχάγη. Εξακολουθούμε να εργαζόμαστε σκληρά για μία φιλόδοξη, συνολική, παγκόσμια, νομικά δεσμευτική συμφωνία στην Κοπεγχάγη. Αυτή είναι και η εντολή που έχω ως Ευρωπαίος διαπραγματευτής από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει διαδραματίσει ως σήμερα έναν ηγετικό ρόλο στο θέμα της κλιματικής αλλαγής, και θα εξακολουθήσει να διατηρεί την πρωτοπορία στην Κοπεγχάγη. Θα ήθελα να κλείσω υπογραμμίζοντας ότι η πρόκληση της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής δεν αποτελεί μόνο απειλή, όπως συνηθίζουμε να λέμε, αλλά αποτελεί και μια μεγάλη ευκαιρία. Η δημιουργία μιας οικονομίας χαμηλών εκπομπών θα συμβάλει καταλυτικά την ανάπτυξη καινοτομίας, νέων καθαρών τεχνολογιών, καθώς και προϊόντων που θα ευνοήσουν τη βιώσιμη ανάπτυξη και την απασχόληση. Αυτό θα επιταχύνει την οικονομική ανάκαμψη και την έξοδο από την κρίση. Η Κοπεγχάγη είναι μια ιστορική ευκαιρία να χρησιμοποιήσουμε την γνώση που έχουμε αποκτήσει ώστε να αλλάξουμε πορεία και να αναχαιτίσουμε την κλιματική αλλαγή προτού φθάσει σε επικίνδυνα επίπεδα. Δεν έχουμε την πολυτέλεια του χρόνου. Αν αδρανήσουμε, αν διστάσουμε σε αυτή την κρίσιμη συγκυρία, θα είναι πολύ αργά για να ανατρέψουμε καταστάσεις που θα απειλήσουν ευθέως το μέλλον του πλανήτη και των επόμενων γενεών. Η Ευρώπη έχει αναλάβει τις ευθύνες της και το έχει αποδείξει έμπρακτα. Τώρα είναι απαραίτητη η παγκόσμια κινητοποίηση, σε επίπεδο όχι μόνο κυβερνήσεων, αλλά και της κοινωνίας των πολιτών. Έχουμε το όραμα και την θέληση να πετύχουμε. Σας ευχαριστώ 6