Journal of Gerontology (joge) Vol, No 3, Winter 207 DOI: 0.8869/acadpub.joge..3.39 Investigation on psychometric properties of Existential Anxiety Questionnaire in elderly Etemad J,*Dehghan Manshadi Z 2, Mozafari N 3 -PhD Student, Educational Psychology, Shiraz University, Shiraz, Iran. 2-PhD Student, Psychology, Isfahan University, Isfahan, Iran (Corresponding Author) Email: Zobeydemanshadi@edu.ui.ac.ir 3- Ms, Clinical Psychology, Iran University of Medical Sciences, Tehran, Iran. Abstract Introduction: Existential Anxiety is one of the most important emotions that play a significant role in different periods of development and most importantly to adulthood and elderly. The Main purpose of the present study was assessing psychometric properties of the Persian version of the Existential Anxiety Questionnaire for The elderly. Method: This study was a psychological study that was conducted on 6 elderly in Shiraz. Data collection tools were The Existential Anxiety Questionnaire (EAQ), existential anxiety scale (Good & Good, 974) and Aronson-Woods Spirituality/Religiousness Index (IW) that after translationback The Existential Anxiety Questionnaire (EAQ), Convergent-divergent validity, confirmatory factor analysis and internal consistency reliability was obtained. A convenience sample was used to collect data and data were analyzed by SPSS-22 and Amoss. Results: Confirmatory Factor Analysis (CFA) confirms three factors of emptiness meaninglessness, guilt-condemnation and fate-death. Goodness of fit index (GFI) was satisfactory (after using modification index). Also for verification of convergent-divergent validity, EAQ correlated significantly with Existential anxiety scale (EAS) and Aronson-Woods Spirituality/ Religiousness Index (IW). Furthermore, Cronbach s alpha coefficient was 0/5,0/4 and 0/5 for meaninglessness, guilt-condemnation and fate-death, respectively. Conclusion: This research provides promising evidence about the psychometric properties of the Persian version of the Existential Anxiety Questionnaire (EAQ) in Iranian older people and elderly. This questionnaire can be used to collect information in research and measure the death anxiety in psychotherapy. Keywords: Existential Anxiety Questionnaire, Elderly, Psychometric. Received: 28/8/206 Accepted: 26/2/207 Access this article online Website: www.joge.ir DOI: 0.8869/acadpub.joge..3.39
DOI: 0.8869/acadpub.joge..3.39 ویژگیهای روانسنجی مقیاس اضطراب وجودی در سالمندان 3 جلیل اعتماد *زبیده دهقان منشادی 2 نقی مظفری -دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی دانشگاه شیراز شیراز ایران. 2 -دانشجوی دکتری روانشناسی دانشگاه اصفهان اصفهان ایران )نویسنده مسئول( پست الکترونیکی: Zobeydemanshadi@edu.ui.ac.ir 3 -کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی دانشگاه علوم پزشکی ایران تهران ایران. h ttps://crossmark.crossref.org/dialog/?doi=0.8869/acadpub.joge..3.39 نشریه شماره دوره 3 زمستان 395 39-48 چکیده مقدمه: اضطراب وجودی از جمله مهمترین هیجانات است که نقشی تعیین کننده در دورههای مختلف رشد و از همه مهمتر دوران بزرگسالی و سالمندی دارد. هدف اصلی این تحقیق بررسی ویژگیهای روانسنجی نسخهی فارسی پرسشنامه ی اضطراب وجودی )EAQ( برای جمعیت سالمند و سالخورده بود. روش: این مطالعه یک مطالعه روانشناختی بود که بر روی 6 سالمند در شهر شیراز انجام گرفت. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه های اضطراب وجودی تیلیش اضطراب وجودی گود و گود و مقیاس معنویت آرونسون بود که پس از ترجمه پرسشنامه اضطراب وجودی تیلیش روایی همگرا- واگرا و تحلیل عامل تأییدی و پایایی همسانی درونی به دست آمد. از نمونه گیری در دسترس برای جمع اوری داده ها استفاده شد و داده ها با نرم افزار اس پی اس اس ورژن 22 و اموس )AMOS( تجزیه و تحلیل شد. یافته ها: تحلیل عامل تاییدی سه فاکتور پوچی بی معنایی گناه محکومیت و سرنوشت مرگ را تایید کرد. شاخصهای نیکویی برازش رضایت بخش بود )پس از اعمال شاخص های اصالح(. همچنین برای بررسی روایی همگرا-واگرا پرسشنامهی اضطراب وجودی تیلیخ با مقیاس اضطراب وجودی گود و گود و پرسشنامه ی معنویت ارونسون و همکاران رابطه معنادار داشت. عالوه بر ضرایب آلفای کرونباخ برای هر یک از خرده مقیاس ها و عوامل مرگ سرنوشت بی معنایی پوچی و احساس گناه محکومیت نیز به ترتیب 0/4 0/5 و 0/5 بود. نتیجه گیری: این تحقیق شواهد اولیهی مطلوبی را درباره ی ویژگیهای روانسنجی نسخه ی فارسی EAQ برای جمعیت سالمند و سالخوردهی ایرانی فراهم کرد. از این پرسشنامه می توان جهت جمع آوری اطالعات در پژوهش ها و همچنین سنجش اضطراب مرگ در روان درمانی ها استفاده کرد. کلید واژه ها: مقیاس اضطراب وجودی سالمندان روانسنجی. تاریخ دریافت: 395/6/7 تاریخ پذیرش: 395/2/8 Access this article online Website: www.joge.ir DOI: 0.8869/acadpub.joge..3.39 مقدمه
یکی از دورههای اساسی و پراهمی ت رشد در دیدگاه گسترهی زندگی span( )Life دوران پیری و سالمندی میباشد. این دوران همراه با کاهش توان بیولوژیکی-فیزیکی و گاهی ذهنی همراه است ) 2(. محققان رشد دوران انتقال را با نوعی آشفتگی هیجانی disturbances( )Emotional همراه دانستهاند )3( و بر این اساس دوران سالمندی احتماال میتواند همراه با تجربهی نوعی تعادلجویی مجد د باشد. این دوران که متضمن دغدغههای اساسی بشر است حتی در متون علمی رشد کمتر مورد توجه قرار گرفته است و مطابق با دیدگاههای گسترهی زندگی توجه مطالعات رشدی به دوران سالمندی معطوف شد )2( و در واقع مطالعات رشدی تا پیش از آن عمدتا رشد کودکی و نوجوانی را مورد مطالعه قرار میدادند و دوران بعد از نوجوانی مدنظر نبوده است. یکی از جنبشهای فلسفی اجتماعی دوران معاصر که به عنوان واکنشی به رویکردهای مصرفگرایی ش يءشدگی )Reification( از خودبیگانگی اسارت بشر و عدم توجه به دغدغههای اصیل انسان مطرح شد هستیگرایی و انسانگرایی بود. از جمله مسائل سالمندان مواجهه با معضل معنای زندگی چیستی هدف زندگی ارزشهای اخالقی غایت زندگی غایت رنج تنهایی هستیگرایانه یکپارچگی و رضایت از تمامت زندگی اضطراب وجودی اضطراب مرگ و... غیره میباشد )4(. بنابراین توجه اندیشمندان رشد به سالمندی و توجه به هیجانهای ورود به این دوره تا حدی متاثر از دو جنبش انسانگرایی و هستیگرایی است. از جملهی محوری ترین مسائل هستیگرایانه پرداختن به اضطراب بنیادین بشر است. اضطراب به مثابه بخش جداییناپذیر زندگی بشر دیده میشود )5 6(. اضطراب بنیادین ناشی از درک بودن و وجود خویش محدودیت ها تنگناها و پیامدهای آن می باشد. این مسئله را فیلسوفان و روان شناسان هستیگرا به عنوان اضطراب وجودی anxiety( )Existential )4( مفهومسازی کرده و کوشیدهاند نشان بدهند که فلسفه تاکنون به دنبال مسائل انتزاعی روانه شده و اکنون نوبت به توجه کردن به تجربهی انضمامی هر فرد از بودن خویش و هیجانات اساسی و اصیل بشر است. اضطراب وجودی نوعی تشویش بنیادی یا بیقراری است که آدمیان به محض اینکه از بودن خودشان آگاه میشوند آن را تجربه میکنند )5(. در واقع اضطراب وجودی احساسی است که همراه است با خودآگاهی و آگاهی از آسیبپذیری خودمان در زمانی که با امکان مرگمان مواجه میشویم )5(. برخورد نادرست و ناساز با اضطراب مرگ به بروز عالئم نشانه ها و ویژگیهای شخصیتی ای منجر می شود که»ناهنجاری روانی«نام می گیرند )7(. بر این اساس روشن است که روانشناسان هستیگرا توجه ویژهای به دوران پیری دارند چرا که یکی از مراحل مهم رشد است که احتماال بیش از مراحل دیگر با تجربهی هیجانات بنیادینی همچون اضطراب مرگ اضطراب وجودی و... همراه است. در این راستا پژوهشگران نشان دادهاند که بین ارزشها و طرحواره های منفی نسبت به سالخوردگی با اضطراب مربوط به سالخوردگی رابطه قوی وجود دارد )8(. مدلهای مفهومی که مبنای فهم و سنجش سازهی اضطراب وجودی هستند با توجه به ادبیات فلسفی پیرامون این مفهوم گسترش یافتهاند. ابزارهایی همچون مقیاس گود و گود )9( که در ایران نیز مورد استفاده قرار گرفته دارای ضعفهایی است. یکی از این ضعفها این است که این ابزار ابعاد سازهی اضطراب وجودی را در مدل سنجشی مورد نظر قرار نداده و این سازه را کل ی گرفته است. در حالی که تمامی مدلهای پیشرفتهتر از اضطراب وجودی همگی بر ابعادی بودن این سازه اتفاق نظر دارند )0(. بر این اساس مبنا قرار دادن مدلهای مفهومی که ابعاد سازهی اضطراب وجودی را در مدل مفهومی و سنجشی لحاظ میکنند ضروری به نظر میرسد. با مروری که بروگن و همکاران )0( بر روی مدلهای مفهومی و سنجشی اضطراب وجودی انجام دادهاند مشخص شده که تمامی اینمدلهای پیچیده بر اینکه اضطراب وجودی ابعادی دارد اتفاق نظر دارند. مدلهایی برای فهم ماهیت اضطراب وجودی توس ط تیلیش )( یالوم )7( گالس )2 3( و کول و همکاران )4( پیشنهاد شده است. در این مدلهای اضطراب وجودی بین چهار تا هفت بعد برای این سازه پیشنهاد دادهاند. همچنین تمامی این مدلها حداقل بر سه بعد اتفاق نظر دارند که عبارت است از "مرگ" "بیمعنایی" و "احساس گناه". "جدایی" و "هویت" نیز از ابعاد مورد اختالف بین این مدلهاست یکی از نظریات مطرح درمورد اضطراب وجودی مربوط به نظریه ی پاول تیلیش Tillich( )Paul است )(. تیلیش با تمرکز بر سه بعد همبسته ی دلواپسی اضطراب وجودی را مفهوم سازی کرد. مؤلفه نخست سرنوشت و مرگ است. اضطراب در مورد سرنوشت و مرگ به تهدید "مطلق" هستی فرد توسط مرگ و تهدید "نسبی" خویشتن در سرنوشت شخصی مان مربوط می شود. مؤلفه ی دوم پوچی و بی معنایی است. اضطراب در مورد پوچی و بی معنایی راجع به این موضوع است که هیچ موضوع مورد توجه و هیچ چیز مهم و "اساسی" در زندگی وجود دارند که به هستی فرد معنا ببخشد. مؤلفه ی سوم گناه و محکومیت است. اضطراب در مورد گناه و محکومیت در بردارنده ی تهدیداتی است که فرد در مورد هویت اخالقی اش ادراک می کند. اگرچه در شمار زیادی از نوشته های فلسفی و نظری اضطراب وجودی مسأله ی" مرکزی" انسان فرض می شود. نقش اضطراب وجودی در پدیدارشناسی تجربه ی هیجانی و مشکالت هیجانی انسان به 3 دوره شماره 3 زمستان 395
4 دوره شماره 3 زمستان 395 خوبی درک نشده است. نظریه پردازی تیلیش احتماال چشم اندازی را فراهم می آورد که بر اساس آن فهم یکپارچه ای از اضطراب وجودی به وجود بیاید و از این رو سکوی پرش سودمندی را برای کاوش نقش اضطراب وجودی در تجربه ی هیجانی انسان فراهم آورد. اضطراب وجودی در نظریه تیلیش ممکن است به طور اختصاصی با عالئم بالینی اضطراب و افسردگی همچون سایر شکل های آشفتگی روانی ارتباط داشته باشد )4(. با توجه به اهمیت و ضرورت بررسی اضطراب وجودی داشتن ابزارهایی که مبتنی بر مدلهای پیچیدهی مفهومپردازی این هیجان باشند ضروری به نظر میرسد. مقیاس اضطراب وجودی مبتنی بر نظریهی تیلیش که توس ط ویمز کاستا دیهون و برمن )4( ساخته شده در حال حاضر یکی از پر بعدترین و در عین حال یکی از پیچیدهترین ابزارها برای سنجش اضطراب وجودی میباشد. بر مبنای یکی از پژوهش های مروری و فراتحلیل انجام شده در مقایسه با دیگر ابزارهای سنجش اضطراب وجودی EAQ دارای کفایت روانسنجی مناسبتر و داده های حمایت کنندهی بیشتری در جمعیت های گوناگون و کشورهای مختلف میباشد )0(. بروگن و همکاران )0( توصیه کردهاند تحقیقات مربوط به اضطراب وجودی را با کار بر روی این ابزار و اصالح همین ابزار جلو ببرند. بنابراین پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به سواالت زیر در مورد این مقیاس جدید و کاربردی که بر مبنای نظریه پاول تیلیش ساخته شده در فرهنگ و بافت سالمند ایرانی می باشد: - آيا سنخشناسی اضطراب وجودی سه عاملی تیلیش در نمونه سالمندان ايراني دارای روایی سازه می باشد در این راستا ساختار عاملی پیشنهادی سازنده ابزار در فرهنگ ایرانی شواهد تایید کننده دارد 2- آیا مقیاس اضطراب وجودی تیلیش براي سنجش اضطراب وجودی سالمندان ايراني از پایایی الزم برخورداراست روش مطالعه این مطالعه از نوع روش شناختی است. ترجمه و انطباق برای جامعه ایرانی: در مطالعه حاضر جهت آماده سازی مقیاس اضطراب وجودی تیلیش برای استفاده در جمعیت سالمندان ایرانی ابتدا این مقیاس توسط محققان و سه نفر از دانشجویان کارشناسی ارشد رشته روانشناسی ترجمه شد. سه ترجمه پس از رفع چالش های موجود به یک فرم واحد تبدیل شد و توسط یکی از دانشجویان رشته زبان انگلیسی دانشگاه شیراز مورد بازیابی و تایید قرار گرفت. این کار موجب اطمینان یافتن مضاعف از صحت ترجمه مقیاس EAQ می شد. جامعه آماری و روش نمونه گیری:شرکت کنندگان پژوهش حاضر 70 نفر )زن و مرد( از سالمندان مراکز روزانه شهر شیراز )2 مرکز( بودند که در سال 39-92 به صورت نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. و پس از حذف مواردی که به صورت ناقص تکمیل شده یا پرت بود اطالعات 6 مشارکتکننده مبنای کار قرار گرفت. مبنای تعیین حجم نمونه تعداد گویه های این مقیاس بود که به ازای هر گویه 0 نفر انتخاب می شود و با توجه به اینکه تعداد گویه ها 3 تاست 70 سالمند انتخاب شدند )5 6(. معیارهای ورود افراد به پژوهش عبارت بود از: افراد باالی 60 سال عدم ابتال به اختالالت روانپزشکی مانند آلزایمر و زوال عقلی حداقل توان خواندن و نوشتن. به منظور جمع آوری داده ها به مراکز سالمندان دارای مجوز بهزیستی شهر شیراز مراجعه و از سالمندان به صورت عمومی و اختصاصی دعوت شد و درمورد پژوهش و نحوه ی تکمیل پرسشنامه ها توضیحات الزم داده شد و کسانی که تمایل به پاسخگویی داشتند انتخاب شدند و پژوهشگران سواالت پرسشنامه ها را به صورت گروهی و انفرادی می خوانند و شرکت کنندگان پاسخ می دادند. ابزار پژوهش مقیاس اضطراب وجودی Anxiety( Existential :)Questionnaire) (EAQ این پرسشنامه توسط ویمز کاستا دیهون و برمن در سال 2004 جهت سنجش اضطراب وجودی مبتنی بر مفهومسازی تیلیش ساخته شد )4(. این مقیاس دارای 3 گویه است. ویمز و همکارانش سه عامل را برای این مقیاس مشخص کردند که با سه حوزه نظریه تیلیش همخوانی داشت. این سه عامل عبارتند از:. مرگ )Death( و سرنوشت )Fate( 2. بی معنایی Meaninglessness( ) و پوچی )Emptiness(.3 احساس گناه )Guilt( و محکومیت.)Condemnation( روایی و اعتبار این مقیاس در فرهنگ آمریکایی توسط سازنده به روش های سازه ای و اعتبار نیز به روش بازآزمایی و همسانی درونی احراز شد )4(. نتایج روایی همگرا نیز از طریق همبستگی با سایر ابزارهای معتبر محاسبه شد. ویمز و همکاران دو مطالعه ی تجربی را که برای تعیین اعتبار تجربی مدل اضطراب وجودی تیلیش طراحی کردند )4(. مطالعه نخست با مشارکت 225 نفر بزرگسال بین محدوده سنی 44-8 سال انجام شد. 64 درصد از نمونهها زن بودند. 88 نفر از مشارکتکنندگان بعد از دو هفته را تکمیل کردند. فرم اولیه مقیاس شامل 2 گویه بود. مشارکتکنندگان همچنین مقیاس عالئم روانی )R-90-Revised) (SCL 90 Symptom Checklist( و پرسشنامهای مبنی بر عالقه به یکی از حیطههای فلسفه )مثال
... اضطراب مقیاس روانسنجی ویژگیهای همکاران و اعتماد جلیل امر به عالقه یا اخالق واقعیت طبیعت به عالقه یا متافیزیک عالقه یا هستیشناسی دانش به عالقه یا معرفتشناسی اخالقی کردند. تکمیل زیباست( آنچه به عالقه یا زیباییشناسی و وجود به هستند ضعیف گویهها کلی همبستگی در گویه 8 که داد نشان نتایج گویه 2 مفهوم هر برای ماند باقی گویه 3 نهایتا شدند. حذف و مناسب کرونباخ آلفای اعتبار گویه(. سه سرنوشت مفهوم برای )فقط عامل تحلیل آمد. دست به 0/72 بازآزمایی اعتبار و )0/7=α( بود تکفاکتوری مدل به نسبت سهفاکتوری مدل که داد نشان تاییدی میشود. داده ترجیح نظری لحاظ به نیز و دارد دادهها با بهتری برازش عبارت فاکتوری سه مدل برای شده گزارش برازش شاخصهای رابطه GFI=0/92 و CFI=0/84 RMSEA=0/64 از: بود EAQ ابعاد با SCL-90 افسردگی و اضطراب زیرمقیاسهای رابطه اما بود معنادار رگرسیونی مدل در نیز و همبستگی رابطه در سن همچون دموگرافیک متغیرهای و EAQ ابعاد میان معناداری دست به فلسفه حوزههای از یکی به عالقه و نژاد و درآمد جنسیت 59 تا 8 سنی بازه بین کننده شرکت 326 شامل دوم مطالعه نیامد. داد نشان نتایج بودند. زن کنندگان مشارکت از درصد 83 و بود سال معناداری و مثبت رابطه SCL-90 افسردگی و اضطراب با EAQ معنایی- بی با مرگ-سرنوشت مؤلفهی رابطهی 0/6(. )0/54 بود رابطه و آمد دست به 0/57 و 0/63 ترتیب به محکومیت گناه و پوچی معنادار و مثبت صورت به نیز معنایی-پوچی بی با گناه-محکومیت رگرسیون تحلیل در معنایی بی و پوچی مقیاس خرده )0/62(. بود حالی در داشتند باالتری استاندارد ضریب افسردگی بینی پیش برای برای باالتری استاندارد ضریب سرنوشت و مرگ مقیاس خرده که هدف مقیاس با EAQ همگرای روایی داشتند. اضطراب بینی پیش پریشانی مقیاس و )Purpose In Life Test) (PIL( زندگی در ترتیب به )Identifying Distress Scale) (IDS( هویتی )4(. آمد دست به 0/4 و 0/44- سولومون آرونسون توسط پرسشنامه این معنویت: پرسشنامه و شده ساخته 2002 سال در همکاران و جورج اکلیرایت بالبین که باشد می معنویت سنجش و دینداری سنجش بخش دو دارای گویه 4 معنویت یعنی دوم بخش برای و گویه 9 اول بخش برای با )8( همکاران و خشاب سلیمانی ایران در )7(. است شده لحاظ مقیاس پایین عاملی بار و فرهنگی انطباق عدم دارای موارد حذف مطالعه در معنویت بخش اعتبار کردند. تهیه را آن گویهای 9 معنویت و خشاب سلیمانی پژوهش در و )7( 0/93 همکاران و آرونسون به همکاران و خشاب سلیمانی )8(. آمد دست به 0/92 همکاران نمره با گویهها رابطه بررسی از معنویت مقیاس روایی بررسی منظور 0/0 سطح در و 0/88 تا 0/52 بین که کردند استفاده مقیاس کل آلفای روش به ابزار این اعتبار حاضر پژوهش در )8(. بود معنادار همبستگی باشد. می مطلوبی اعتبار که آمد دست به 0/77 کرونباخ معنادار 0/0 سطح در و 0/72 تا 0/27 بین نیز کل نمره با گویه هر بخش بود معنویت سنجش بر بنا پژوهش این در که آنجا از شد. نگرفت. قرار استفاده مورد دینداری سنجش 32 مقیاس این گود: و گود وجودی اضطراب پرسشنامه هالت )9(. است شده ساخته 974 سال در گود و گود توسط مادهای ابزارهای با آن همبستگی آزمون راه از را پرسشنامه این روایی )9( محاسبه افسردگی و معرفتی اهداف پیگیری زندگی در هدفمندی مزبور ابزار سه ترکیب با وجودی اضطراب پرسشنامه همبستگی و کرد Confirmatory( کرونباخ آلفای ایران در آمد. دست به 0/66 همسانی و آمد دست به 0/80 با برابر آن )factor analysis است عبارت که آمد دست به نیز کردن دونیمه روش به آن درونی این در )20(. 0/86 برابر دوم وبخش 0/72 مساوی اول بخش از: و 0/78 آزمون نیمهسازی دو شیوهی به همبستگی نیز پژوهش آمد. دست به 0/85 آزمون کل برای کرونباخ آلفای بررسی برای و درونی همسانی روش از اعتبار بررسی منظور به و پیرسون همبستگی ضریب از واگرایی و همگرایی سازه روایی اموس و SPSS-22 افزارهای نرم وسیلهی به تأییدی عامل تحلیل تأییدی عامل تحلیل روش از استفاده علت شد. استفاده )AMOS( در تیلیش نظریهی مبنای بر سنجشی مدل آزمون امکان که بود این ML برآورد روش میسازد. امکانپذیر را ایرانی سالمندان جمعیت و )MI( اصالح شاخصهای اعمال با مرحلهی دو صورت به و بود ضرایب و )model fit( مختلف برازش شاخصهای بررسی متعاقبا گرفت. قرار پذیرش مورد مدل واریانس-کوواریانس کنندگان شرکت برای پژوهش توضیح با اخالقی مالحضات کسب و اطالعات بودن محرمانه آنان همکاری افزایش منظور به گردید. رعایت پژوهش در شرکت جهت اولیه رضایت ها یافته با بودند مرد 27 و 38 زن که سالمند 6 مطالعه این در کردند. شرکت سال 65/07 سنی میانگین 395 زمستان 3 شماره دوره 5
... اضطراب مقیاس روانسنجی ویژگیهای همکاران و اعتماد جلیل )6=n( سالمندان دموگرافیک خصوصیات : جدول شاخص جنسیت مرد زن کل فراوانی فراوانی درصد 6/4 83/6 00 27 38 6 میانگین 65/07 سن معیار انحراف 7/7 سنخشناسی آيا "- پژوهش اول پرسش به پاسخ برای ايراني سالمندان نمونه در تیلیش عاملی سه وجودی اضطراب پیشنهادی عاملی ساختار راستا این در باشد می سازه روایی دارای روش از دارد " کننده تایید شواهد ایرانی فرهنگ در ابزار سازنده سازهی مؤلفههای همبستگی ضریب بررسی و تأییدی عامل تحلیل همسنخ غیر متغیر یک و همسنخ متغیر یک با وجودی اضطراب روایی بررسی منظور به ناهمسنخ و همسنخ متغیر یک از شد. استفاده شد. استفاده همگرا-واگرا مقیاس روایی تجربی سازهی تطابق آزمون برای تأییدی: عامل تحلیل تاییدی عامل تحلیل روش آمده دست به دادههای با EAQ اول مرحله در شد. گرفته بکار AMOS افزار نرم ی وسیله به برازندگی های )شاخص بود متوسط تقریبا برازاش شاخصهای واریانس برآورد دوم ی ریشه شاخص و 2/3 با برابر کای مجذور شاخصهای اعمال با دوم مرحله در 0/084( با برابر تقریب خطای مطلوب حد به و یافت ارتقا برازش شاخصهای پیشنهادی اصالح ها داده با پیشنهادی مدل برازندگی کفایت تعیین برای رسید. ریشه شاخص )x2( کای مجذور برازندگی های شاخص از ترکیبی Root Mean Square( تقریب خطای واریانس برآورد دوم بنتلر- شاخص )Error of Approximation) (RMSEA تاکر-لویز شاخص )NFI( برازندگی شدگی نرم شاخص یا بونت تطبیقی برازش شاخص )NNFI( برازندگی نشده نرم شاخص یا برازش شاخص )Confirmatory Factor Index) (CFI( قرار تأیید و بررسی مورد را )GFI( برازندگی شاخص و )IFI( فزاینده با پیشنهادی الگوی دهد می نشان 2( )جدول که گونه همان شد. داده است. قبول قابل برازش دارای برازندگی های شاخص به توجه مدل برازش های شاخص 2: جدول برازش شاخص شده برآورده مقادیر استاندارد مقادیر Macro >2 <0/05 >0/08 <0/9 <0/9 <0/9 <0/9 /67 0/002 0/06 0/82 0/9 0/9 0/92 P.value RMSEA NFI IFI CFI GFI - آزادی درجه برآورد خطای مربعات میانگین ریشه شده هنجار برازش شاخص فزاینده برازش شاخص تطبیقی برازش شاخص برازش نیکویی و خطاها با خطاها )کوواریانس اصالح شاخصهای اساس بر مدل در شده اعمال کوواریانسهای عاملها( برخی با خطاها کوواریانس e4 محکومیت- و گناه معنایی- e7 بی و پوچی e7 معنایی بی و پوچی E7-e6 E5-e6 E3-e0 E3- e4 E-e5 E2-e7 E7-e8 E4-e0 E4-e E-e2 395 زمستان 3 شماره دوره 6
شکل : مدل اندازهگیری سازهی اضطراب وجودی پاول تیلیخ در جدول زیر شواهد دیگری مبنی بر روایی )همگرایی و واگرایی( پرسشنامه اضطراب وجودی )EAQ( نشان داده شده است. جدول 3 : محاسبه ضرایب همبستگی بین خرده مقیاس های پرسشنامه اضطراب وجودی )EAQ( با یکدیگر و با دیگر پرسشنامه ها در سالمندان 5 4 3 2-0/2 ** 0/34 ** -0/44 ** 0/48 ** 0/53 ** -0/22 ** 0/33 ** 0/43 ** 0/23 ** -0/ احساس گناه-محکومیت بی معنایی-پوچی مرگ-سرنوشت اضطراب وجودی گود و گود معنویت 2 3 4 5 p<0/05* p<0/0** نتایج نشان می دهد که نمرات تمام خرده مقیاس ها با نمره کل در سطح 0/0<p معنادار است. در این میان عامل مرگ- سرنوشت بیشترین همبستگی و عامل احساس گناه-محکومیت دارای کمترین همبستگی می باشد. برای پاسخ به پرسش دوم پژوهش "2- آیا مقیاس اضطراب وجودی تیلیش براي سنجش اضطراب وجودی سالمندان ايراني از پایایی الزم برخورداراست از روش آلفای کرونباخ که مبتنی بر همسانی درونی است استفاده شد. پایایی مقیاس روش همسانی درونی: برای سنجش پایایی مقیاس اضطراب وجودی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. ضرایب آلفای کرونباخ برای هر یک از خرده مقیاس ها و عوامل مرگ-سرنوشت بی معنایی-پوچی و احساس گناه-محکومیت نیز به ترتیب 0/5 0/4 و 0/5 بدست آمد. بحث هدف این تحقیق بررسی کفایت روانسنجی ابزار EAQ برای سنجش اضطراب وجودی و در عین حال فراهم کردن آزمونی 7 دوره شماره 3 زمستان 395
8 دوره شماره 3 زمستان 395 برای بررسی مدل مفهومی تیلیخ برای اضطراب وجودی بود. ضرورت این پژوهش با توجه به اهمی ت نقش اضطراب وجودی در سالمندی و متعاقبا فقدان ابزاری که پیچیدگیهای نظری این تجربه را منعکس کند بیان شد. با این مقدمه پرسش اول این پژوهش عبارت بود از" - آيا سنخشناسی اضطراب وجودی سه عاملی تیلیش در نمونه سالمندان ايراني دارای روایی سازه می باشد در این راستا ساختار عاملی پیشنهادی سازنده ابزار در فرهنگ ایرانی شواهد تایید کننده دارد "نتایج تحلیل عامل تاییدی نشان دهندهی برازش مدل مفهومی با دادههای تجربی به دست آمده در جامعه سالمند ایرانی بود و همچنین نتایج آزمون همبستگی نشاندهندهی روایی همگرا- واگرای مطلوب بود. پرسش دوم این پژوهش نیز از این قرار بود که " آیا مقیاس اضطراب وجودی تیلیش براي سنجش اضطراب وجودی سالمندان ايراني از پایایی الزم برخورداراست " نتایج آلفای کرونباخ برای ابزار مورد نظر بیانگر همسانی درونی و پایای ابزار بود. مقایسه بازه ی ضرایب به دست آمده برای رابطه مؤلفه های EAQ با یکدیگر و با نمره کل مقیاس نشان می دهد که مفهوم پردازی سه عاملی اضطراب وجودی قابلیت تفکیک از یکدیگر را دارا هستند و از این قاعده که مؤلفه ها بایستی با یکدیگر رابطه باالیی نداشته و در مقابل هر کدام با نمره کل رابطه باالیی داشته باشند پیروی می کند. روایی همگرا و واگرای ابزار نیز با رابطه معنادار با مقیاس اضطرابوجودیگودوگودومقیاسمعنویتتأییدشد.رابطهمؤلفههای EAQ با مقیا س گود و گود و مقیاس معنویت در این راستاست. با توجه به نتایج داده ها بر اساس پرسشهای پژوهش می توان بیان کرد که پرسشنامه اضطراب وجودی )EAQ( دارای روایی و پایایی می باشدو بر این اساس سه مؤلفهی "مرگ-سرنوشت" "پوچی- بی معنایی" و "احساس گناه-محکومیت" در هنجار میانساالن و سالمندان ایرانی مورد تایید قرار میگیرد. این یافته با پژوهش های توسیو-مینگ چی-هو چان )7( اسکات و ویمز )8( برمن ویمز و استیکل )9( و ویمز و همکاران )4( همخوان میباشد. نسخه چینی پرسشنامه اضطراب وجودی the( Chinese version of )Existential Anxiety Questionnaire) (C-EAQ بر روی 584 نوجوان چینی اجرا شد و تحلیل عامل تأییدی وجود سه عامل اضطراب در مرگ-سرنوشت پوچی-بی معنایی و احساس گناه-محکومیت را تأیید کرده است )2(. اعتبار سازه رابطه معنادار C-EAQ را با پرسشنامه های ترس از مرگ منبع کنترل درونی حضور معنا رضایت از زندگی و عزت نفس نشان داد )22(. برمن و همکاران )23( ویژگیهای روانسنجی پرسشنامه اضطراب وجودی را بر روی 39 نوجوان سن 5 تا 8 سال از نژادهای اروپا-آمریکایی )78 درصد( آفریقا-آمریکایی )5 درصد( اسپانیایی )4 درصد( آسیایی ) درصد( مخلوط یا نژادهای دیگر )3 درصد( بررسی کردند و وجود سه عامل فوق را تأیید کردند. ویمز و همکاران )4( نیز وجود سه عامل را در پرسشنامه اضطراب وجودی بر روی دو نمونه از بزرگساالن )مطالعه اول 225 و مطالعه دوم 33 نفر( تأیید کردند. همچنین اسکات و ویمز )24( شواهد تجربی حمایت کننده از EAQ برای بزرگساالن به دست دادند. نتایج فوق نشان میدهدکه سنخشناسی مبتنی بر نظریهی تیلیش درباره اضطراب وجودی قابلیت تعمیم با احتیاط و مشروط به فرهنگ ایرانی و هنجار سالمندان میباشد. بدین معنا که تجربهی اضطراب وجودی سالمندان ایرانی کمابیش دارای مؤلفههای سهگانهی پیشنهادی توسط تیلیش میباشد. در واقع افرادی که حدی از اضطراب وجودی را تجربه میکنند در پی کاهش اضطراب و به عنوان یک پاسخ احتماال به جستجوی کشف یا جعل معنا و تجربههای معنوی میروند. چرا که اساسا تجربههای معنوی و معنویت اصیل پاسخی است به اضطراب بنیادین در مواجهه با نیستی و مرگ. همچنین پاسخی است به اضطراب ناشی از تنهایی و مسئولیت در دنیایی که به خودی خود معنایی در دسترس قرار نمیدهد. باید معنا را کشف و یا باید معنایی برایش آفرید. قائلین به فطرت یا خویشتن راستین معتقدند آدمی واجد نوعی ماهی ت از پیش تعیین شده است که اساس خویشتن راستین او را تشکیل می دهد. این باور را غالبا از مهمترین پیش فرض های انسان شناسی دینی تلقی می کنند )25( همانطور که بیان شد این یافتهها با نتایج تحقیقات فری ) 26 ( و نیز با نتایج اسکات و ویمز )24( و ویمز و همکاران )4( در نمونه آمریکایی همسو میباشد. در یک سطح کالنتر و فلسفی این یافته ها به نظرات فیلسوفان و نویسندگان در سن ت هستیگرا مانند هایدگر داستایوفسکی کیرکه گارد سارتر و کامو حمایت تجربی افزودند این نویسندگان و فیلسوفان نگرانی های هستیگرایانه را مورد تأکید قرار دادند )27(. بر این اساس اضطراب وجودی هیجانی است که مطابق با مدل تیلیش دارای مؤلفههای نابسته به فرهنگ است و میتواند برای فهم تجربهی اضطراب وجودی در میان سالمندان ایرانی نیز مورد توجه باشد. با این حال اگر چه مؤلفهها چنان که تحقیق حاضر نشان میدهد به صورت نوعی جزئی از ساختار تجربهی اضطراب وجودی هستند اما محتوای این مؤلفهها در هر فرد میتواند محتوایی منحصر به فرد باشد. به عبارت دیگر با فرض یکسان بودن ساختار کلی تجربهی اضطراب وجودی محتوای تجربهی هر فرد نسبت به محتوای تجربهی دیگری در این زمینه میتواند متفاوت باشد. از جمله محدودیت های این پژوهش عبارت بود از اینکه
آزمودنی ها فقط از دو مرکز روزانه سالمندان موجود در شهر شیراز مرکز سروش و کانون جهان دیدگان انتخاب شدند و اکثریت نمونه پژوهش را زنان تشکیل می دهند. از آنجا که جنسیت عامل مهمی در اضطراب محسوب می شود تعمیم نتایج باید با احتیاط به جامعه سالمندان زن ایرانی صورت بگیرد. از سوی دیگر این مطالعه به لحاظ ماهیت تحقیق از نوع مقطعی محدود است و از این رو برای روشن سازی پدیدار اضطراب وجودی و ارتباط آن با عملکرد هیجانی به تحقیقات طولی نیاز است. همچنین به منظور بررسی روایی سازه به دلیل سالمند بودن اعضا و توجه پایین و خستگی پذیری فقط از دو پرسشنامه استفاده شد. نتیجه گیری نهایی نتایج این پژوهش برای سنجش اضطراب وجودی در سالمندان ایرانی آن گونه که در مدل تیلیش مفهوم سازی شده بود یک حمایت تجربی مقدماتی را فراهم کرد. این پژوهش می تواند گامی برای انجام تحقیقات دیگر در این زمینه و گسترش استفاده از ابزار اضطراب وجودی در پژوهش های بنیادی و کابردی از جمله مطالعات درمانی باشد. تشکر و قدردانی از سازمان بهزیستی استان فارس و اداره بهزیستی شهر شیراز و نیز سرپرستان محترم مرکز روزانهی سالمندان سروش سرکار خانم سکوت و کانون جهان دیدگان جناب آقای شفیعی و تمام سالمندانی که با صبر و حوصله شان ما را در این پژوهش یاری نمودند کمال قدردانی را داریم. References. Aiken RL. Human Development in Adulthood. New York: Kluwer Academic Publishers, 2002. 2. Sigelman CK, Rider AE. Life Span Human Development. USA: Wadsworth, 200. 3. Davis M, Stoep A. The Transition to Adulthood among Who have Serious Emotional Disturbance. National Resource Center on Homelessness and Mental Illness,996. 4. Weems CF, Costa NM, DehonCh, Berman SL. Paul Tillich's theory of existential anxiety: A preliminary conceptual and empirical examination. Anxiety, Stress & Coping: An International Journal. 2004; 4: 383-399. 5. Van Deurzen E. Existential counseling and psychotherapy in practice. londan: SAGE publication, 2002. 6. Spinelli E. Practicing existential psychotherapy, the relational world. losangeless: SAGE publication, 2007. 7. Yalom ID. Existential psychotherapy. New York: Basic Books, 980. 8. Depaola JS, Griffin M,Young JR, Neimeyer RA. Death anxiety and attitude toward the elderly among older adults: Role of gender and ethnicity. Death Studies.2003; 27:335-354. 9. Good LR, Good KC. A preliminary measure of existential anxiety. Psychological Reports.974; 34:72-74. 0. Bruggen VV, Vos J, Westerhof G, Bohlmeijer E, Glas G. Systematic Review of Existential Anxiety Instruments. Journal of Humanistic Psychology. 205; 55(2): 73-20.. Tillich P. The Courage to Be. New Haven,CT: Yale University Press, 952. 2. Glas, G. Anxiety: Animal reactions and the embodiment of meaning. In B. Fulford, K. Morris, J. Z. Sadler, & G. Stanghellini (Eds.), Nature and narrative An introduction to the new philosophy of psychiatry (pp. 23-249). Oxford, England: Oxford University Press, 2003. 3. Glas G. Anxiety and phobias: Phenomenologies, concepts, explanations. In M. Davies, G. Graham, J. Z. Sadler, K. W. M. Fulford, G. Stanghellini, T. Thornton, & R. G. T. Gipps (Eds.), The Oxford handbook of philosophy and psychiatry (pp. 55-573). Oxford, England: Oxford 9 دوره شماره 3 زمستان 395
University Press, 203. 4. Koole SL, Greenberg J, & Pyszczynski T. Introducing science to the psychology of the soul: Experimental existential psychology. Current Directions in Psychological Science 2006; 5: 22-26. 5. Safari Shali R, Habbibpour Gatabi K. A comprehensive guide to use SPSS in survey research (quantitative data analysis). Tehran: Lavieh Publication; 202. 6. Sarmad Z, Bazargan A, Hejazi E. Research methodologies in behavioral sciences. Tehran: Agah publications; 20. 7. Ironson G, Solomon GF, Balbin EG, O Cleirigh C, George A, Kumar M. The Ironson Woods spirituality/religiousness index is associated with long survival, health behaviors, less distress and low cortisol in people with HIV/AIDS. Annals of Behavioral Medicine. 2002; 24: 34 38. 8. Soleymani Khashab AA, Latifian M, Moradi M, Dehghanizadeh M. Investigation The meditational role of spirituality and religiousness between five factor personality and resiliency. Quarterly Journal Of Personality & Individual Differences. 203; (2): 94-5. 9. Hullett MA. A validation study of the existential anxiety scale. Paper presented at Middle Tennessee Psychological Association Nashville Tennessee, 994. 20. Mohammadzadeh A, Jomehri-Kohneshahri R. The comparison of personality traits, trait state anxiety and existential anxiety among patients with generalized anxiety disorder and normal people. Journal of Clinical psychology. 206; 8 (): 83-92. 2. ToSiu-ming, Chi-ho Chan W. Psychometric evaluation of the Chinese Version of the Existential Anxiety Questionnaire in a sample of Chinese adolescents living in Hong Kong Child Youth Care Forum. 206; 45 (4): 487-503. 22. Scott GB, Weems FC. Natural disasters and existential concerns: Atest of Tillich s theory of existential anxiety. Journal of Humanistic psychology. 203; 53 ():-24. 23. Berman SL, Weems CF, Stickle TR. Existential anxiety in adolescents: Prevalence, structure, association with psychological symptoms and identity development. Journal of Youth and Adolescence. 2006; 35(3): 303 30. 24. Scott B, & Weems C. Natural disasters and existential concerns. Journal of Humanistic Psychology. 203; 53: 4-28. 25. Sartre JP. Existentialism and humanism (translated by Rahimi M.). Tehran: Morvarid; 982. 26. Fry SP. Religious involvement, spirituality and personal meaning for life: Existential predictor of psychological wellbeing in community-residing and institutional care elders. Aging and Mental Health. 2000, 4 (4): 375-387. 27. Popovic N. Existential anxiety and existential joy. Practical Philosophy. 2002; 32-39. 0 دوره شماره 3 زمستان 395