Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΤΑ «ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ» 23

Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΤΑ «ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ» 23 Μεροσ πρωτο Γενεση του ζητηματος: απο τη Γαλλικη Επανασταση ως την Τριτη Γαλλικη Δημοκρατια Εισαγωγικά Από τα τέλη του 18 ου αιώνα, κατά την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης, τέθηκε υπό αμφισβήτηση η χρήση του αρσενικού ως «καθολικού» γένους και διατυπώθηκε το αίτημα για διακριτή αναφορά των δύο φύλων στο δημόσιο λόγο. Το θέμα αναδύθηκε μέσα από τον προβληματισμό σχετικά με την πολιτική και φιλοσοφική έννοια της αντιπροσώπευσης και της ιδιότητας του «ενεργού πολίτη». Σύμφωνα με τους πρωτεργάτες της Επανάστασης, η ιδιότητα αυτή, έννοια αφηρημένη και γενική, εμπεριέχει την αυτονομία και, κατά συνέπεια, δεν είναι δυνατόν να αφορά τις γυναίκες, οι οποίες βρίσκονται σε σχέση εξάρτησης από το ανδρικό φύλο. Υπό αυτό το πρίσμα, δεν θα ήταν δυνατόν να έχουν οι γυναίκες πολιτικά δικαιώματα 7. 7. Ο όρος πολίτης/πολίτιδα (citoyen/citoyenne) χρησιμοποιήθηκε αυθόρμητα ήδη από το 1789. Όταν όμως τέθηκε το ζήτημα της συμμετοχής στην πολιτική ζωή με τη διάκριση «ενεργών» και «παθητικών» πολιτών (citoyens actifs, citoyens passifs), ο διαχωρισμός αυτός ίσχυσε αποκλειστικά για τους άρρενες, ενώ οι γυ-

24 ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ Στην ενότητα αυτή, το ενδιαφέρον επικεντρώνεται καταρχάς στις στρατηγικές που ακολουθήθηκαν κατά την περίοδο της Επανάστασης του 1789 για να αποσαφηνιστούν οι γλωσσικοί όροι και να αναθεωρηθούν ταυτόχρονα οι έννοιες του «ενεργού πολίτη» και της «αντιπροσώπευσης», όπως αυτές καθορίζονταν μέσα από την κρατούσα πολιτική φιλοσοφία των επαναστατών. Στο διάστημα αυτό, ορισμένες γυναίκες, με προεξάρχουσα την Ολέμπ ντε Γκουζ, εισήγαγαν, με την κριτική τους, τη Γαλλία σε ένα πρώιμο στάδιο φεμινιστικής σκέψης, η οποία άπτεται και της γλωσσικής έκφρασης. Στη συνέχεια, γίνεται αναφορά στη θέση που κατέχει το ζήτημα σε κοινωνικές θεωρίες των αρχών του 19 ου αιώνα και στη δυναμική που του προσέδωσε το σαινσιμονικό κίνημα κατά την εικοσαετία που ακολούθησε την Ιουλιανή επανάσταση του 1830: ο Σαρλ Φουριέ, η Φλορά Τριστάν και οι Σαινσιμονίστριες δημιούργησαν ένα θεωρητικό οπλοστάσιο και τροφοδότησαν μακροπρόθεσμα με τις ιδέες τους τους σχετικούς προβληματισμούς. Τέλος, με το σταδιακό άνοιγμα του δημόσιου χώρου στις γυναίκες και την ανάπτυξη του φεμινιστικού κινήματος, προς τα τέλη του 19 ου αιώνα, τίθεται μεταξύ άλλων και το ζήτημα της γλωσσικής προσαρμογής στις επαγγελματικές κατακτήσεις των γυναικών. Καταγράφονται απόψεις που εκφράστηκαν ήδη από τις αρχές της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας μέσα από τον δημόσιο διάλογο ανάμεσα στις φεμινίστριες και στους εκπροσώπους της «γλωσσικής νομιμότητας». ναίκες αγνοήθηκαν στο σύνολό τους. Βλ. Abbé Sieyès, «Droits de l homme», στο Christine Fauré (επιμ.) Des Manuscrits de Sieyès 1773-1799, Honoré Champion, Παρίσι 1999, σ. 497 επ.

Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΤΑ «ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ» 25 Κεφάλαιο Πρώτο Η Γαλλική Επανάσταση και τα «Δικαιώματα της Γυναίκας» 1. «Το έθνος δεν είναι παρά η ένωση της Γυναίκας και του Άνδρα» 8 Με την έναρξη της Γαλλικής Επανάστασης, παράλληλα με τη σύγκρουση ανάμεσα στους «προνομιούχους» και την «Τρίτη Τάξη», εγκαινιάστηκε και η «πάλη των φύλων», η οποία θα αναζωπυρώνεται σε κάθε περίοδο κρίσης που θα γνωρίσει η Γαλλία κατά τον 19 ο αιώνα. Στα Τετράδια παραπόνων, σε μπροσούρες, καθώς και σε άρθρα περιοδικών που εκδόθηκαν από γυναίκες εκείνη την εποχή, ανιχνεύουμε κείμενα τα οποία ενίοτε προοιωνίζονται τις πιο ριζοσπαστικές θέσεις του σύγχρονου γυναικείου κινήματος κείμενα καταγγελτικά και διεκδικητικά ταυτόχρονα. Οι συντάκτριές τους, πεπεισμένες ότι «η νοημοσύνη δεν έχει φύλο» 9, αιτιώνται την ελ- 8. Olympe de Gouges, «Déclaration des droits de la Femme et de la Citoyenne», στο Olivier Blanc (επιμ.), Olympe de Gouges, Écrits politiques 1788-1791, Côté femmes, Παρίσι 1993, σ. 207. 9. «Vues législatives pour les femmes», adressées à l Assemblée Nationale, par Mlle Jodin, fille d un citoyen de Genève, 1790, στο Paule-Marie Duhet (επιμ.),

26 ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ λιπή παιδεία, τις προκαταλήψεις που κρατούν τις γυναίκες σε υποδεέστερη μοίρα, τις καλούν δε να συσπειρωθούν για να απαιτήσουν τα δικαιώματά τους. Και ποια είναι αυτά; Αντίστοιχα με εκείνα που ζητούσε η αστική τάξη έναντι της αριστοκρατίας: ισότητα ενώπιον του νόμου, πρόσβαση στην παιδεία, και το τολμηρότερο όλων, πολιτική ισότητα, ήτοι συμμετοχή των γυναικών στη Συνέλευση των Τάξεων 10. Σε αυτά τα κείμενα γίνεται σαφώς λόγος για «γυναίκα αντιπρόσωπο στη Συνέλευση» («représentante à l Assemblée») ακόμα και για «Υπουργό» και για «αξιωματούχο του κλήρου» 11. Εκείνη η οποία ανέδειξε συστηματικά και με σαφήνεια την ύπαρξη συνάφειας ανάμεσα στο πολιτικό και στο γλωσσικό πεδίο είναι η Ολέμπ ντε Γκουζ. Αξιοποιώντας προς όφελος του φύλου της την επαναστατική ρητορική, επιχειρεί σε φιλοσοφικό επίπεδο να βρει τρόπους, οι οποίοι θα απαλλάξουν τις γυναίκες από την κατάσταση εξάρτησης. Κύριο μέλημά της είναι να καταρρίψει το επιχείρημα της μειονεκτικότητας του γυναικείου φύλου ως κριτηρίου αποκλεισμού του από το χώρο της πολιτικής, και να αναιρέσει τη σύνδεση της έννοιας του ενεργού πολίτη με το ανδρικό φύλο. Η πρωτομάρτυρας αυτή του γυναικείου απελευθερωτικού αγώνα 12 είχε την έμπνευση να επαναδιατυπώσει τη Διακήρυξη των δι- 1789, Cahiers de doléances des femmes et autres textes, Des femmes, Παρίσι 1981, σ. 187. 10. Βλ. «Cahier des Doléances et réclamations des femmes par Madame B*** Β***», στο ίδιο, σ. 49, 51, 52. 11. «Étrennes nationales des dames, Lettre de Madame la M. de M.», στο ίδιο, σ. 103. 12. Η Ολέμπ ντε Γκουζ (1748-1793) ξεκίνησε την καριέρα της στα γαλλικά γράμματα με τη συγγραφή κυρίως θεατρικών έργων. Το ζήτημα της ανισότητας των φύλων την είχε απασχολήσει ήδη πριν από τη Γαλλική Επανάσταση. Μετά το 1789,

Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΤΑ «ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ» 27 καιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, έτσι ώστε να καταφανεί ότι η διατύπωση του κειμένου αυτού, το οποίο θα τεθεί ως προμετωπίδα στο πρώτο Σύνταγμα της Γαλλίας (Σεπτέμβριος 1791), νομιμοποιούσε τον αποκλεισμό των γυναικών από την πολιτική ζωή. Την επομένη της ψήφισης του Συντάγματος αυτού, που αναγνώριζε πολιτικά δικαιώματα μόνο στο ανδρικό φύλο, η Ολέμπ ντε Γκουζ διανοήθηκε να αντιστρέψει τους γλωσσικούς και ταυτόχρονα πολιτικούς όρους με το κείμενό της, Διακήρυξη των δικαιωμάτων της Γυναίκας και της Πολίτιδας. Εάν επέλεξε αυτόν τον προκλητικό τίτλο, δεν είναι βέβαια γιατί θεωρούσε ότι τα δικαιώματα ανήκαν αποκλειστικά στις γυναίκες. Απλώς ήθελε παραθέτοντας τη λέξη femme (γυναίκα) δίπλα στη λέξη homme (άνδρας) να καταγγείλει την υποκρισία των επαναστατών, οι οποίοι με τον γενικό όρο homme (άνθρωπος) εννοούσαν, απ ό,τι αποδείχθηκε στη συνέχεια, τον άνδρα. Στα δεκαεπτά άρθρα του δικού της κειμένου, επαναλαμβάνει σχεδόν κατά λέξη τα ανθρώπινα δικαιώματα της επίσημης Διακήρυξης διευκρινίζοντας όμως κάθε φορά ότι αυτά ανήκουν και «στον Άνδρα και στη Γυναίκα». Με αυτήν της την ενέργεια θέλησε να δείξει ότι ο άνδρας μόνος του δεν μπορεί να εκθα αναπτύξει έντονη πολιτική δραστηριότητα για την κατάργηση των ρατσιστικών αλλά και των σεξιστικών διακρίσεων. Η αυτόνομη παρουσία της στην πολιτική σκηνή θα της στοιχίσει την ίδια της τη ζωή: θα καρατομηθεί στις 13 Μπρυμαίρ του Δεύτερου έτους της Δημοκρατίας (3 Νοεμβρίου 1793), όπως το είχε η ίδια προφητεύσει («Η γυναίκα έχει δικαίωμα να ανέβει στη λαιμητόμο, θα πρέπει να έχει και το δικαίωμα να ανέβει στο Βήμα», Olympe de Gouges, «Déclaration des droits de la Femme et de la Citoyenne, ό.π., σ. 211). Και τούτο διότι «θέλησε να αρθρώσει ένα προσωπικό και καθαρά γυναικείο πολιτικό λόγο, να μιλήσει εν ονόματι του φύλου της και υπέρ αυτού». Βλ. Maria Ménégaki, «L émergence du discours politique féminin en France et en Grèce», Επιστημονική Επετηρίς της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. ΛΖʹ (2005-2006), Αθήνα 2006, σ. 337. Βλ. γενικότερα Olivier Blanc, Olympe de Gouges, Syros, Παρίσι 1981. Του ιδίου, Marie-Olympe de Gouges, une humaniste à la fin du XVIII e siècle, Éd. René Viénet, Παρίσι 2003.

28 ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ προσωπεί και τα δύο φύλα, επομένως, όπου η γυναίκα δεν αναφέρεται ρητά δεν αποτελεί μέρος του συνόλου. Με άλλα λόγια, το αρσενικό δεν μπορεί να εκπροσωπεί και τα δύο φύλα 13. Σε αυτά τα πλαίσια, η Επανάσταση, σύμφωνα με την Ολέμπ ντε Γκουζ, δεν κατόρθωσε να εξαλείψει τον δεσποτισμό, την τυραννία. Οι άνδρες, όχι μόνο απέκλεισαν τις γυναίκες από την πολιτική σκηνή, αλλά φρόντισαν να τις εξαφανίσουν και από τη γλώσσα. Ιδού ο ορισμός της ελευθερίας που προτείνει: «Ελευθερία και δικαιοσύνη είναι να αποδίδεις ό,τι ανήκει στον άλλο έτσι η άσκηση των φυσικών δικαιωμάτων της γυναίκας δεν έχει άλλα όρια από εκείνα της αιώνιας τυραννίας που της επιβάλλει ο άνδρας αυτά τα όρια πρέπει να μεταβληθούν από τους νόμους της φύσης και της λογικής» 14. Η παράθεση και μόνο του σημαίνοντος «γυναίκα» δίπλα σε αυτό του «άνδρα» είναι για την Ολέμπ ντε Γκουζ μια μορφή πολιτικού αγώνα, αφού θέτει ερωτηματικά για την οικουμενικότητα και την εμβέλεια της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων. Μέσα από αυτό το ανατρεπτικό κείμενο του 1791, γίνονται επομένως φανερές οι παγίδες μιας υποτιθέμενης καθολικότητας του αρσενικού γένους, με την επίκληση της οποίας, ακόμα και μέχρι τις μέρες μας, εξαφανίζεται από τη γλώσσα το γυναικείο φύλο. 13. Πρόκειται για τον ίδιο συλλογισμό που είχε διατυπωθεί στα Τετράδια παραπόνων σχετικά με την αντιπροσώπευση στα κέντρα εξουσίας. Χρησιμοποιώντας τα ιδεολογικά όπλα των αντιπάλων, δηλαδή των ανδρών, η κα Β.Β. διαπίστωνε ότι, όπως ένας ευγενής δεν θα μπορούσε να εκπροσωπεί έναν κοινό θνητό και αντιστρόφως, κατά τον ίδιο τρόπο ένας άνδρας δεν θα μπορούσε να εκπροσωπεί ταυτόχρονα και μια γυναίκα. Δεδομένου ότι οι αντιπρόσωποι θα έπρεπε να έχουν ακριβώς τα ίδια συμφέροντα με τους εκπροσωπούμενους, οι γυναίκες θα έπρεπε να εκπροσωπούνται από τις ομόφυλές τους. «Cahier des Doléances et réclamations des femmes par Madame B*** Β***», στο Paule-Marie Duhet (επιμ.), ό.π., σ. 50. 14. Olympe de Gouges, «Déclaration des droits de la Femme et de la Citoyenne», άρθρο 4, ό.π., σ. 207.

Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΤΑ «ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ» 29 2. Γλώσσα και νεωτερικότητα στη θεωρία του Σαρλ Φουριέ Εάν αφετηρία της Ολέμπ ντε Γκουζ είναι η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων και στόχος της η συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική ζωή, ο Σαρλ Φουριέ 15, ασκώντας κριτική στην κοινωνία που προήλθε από τις διεργασίες της επαναστατικής περιόδου, είναι ο πρώτος που θέτει ουσιαστικά και ολοκληρωμένα το θέμα της ισότητας ανδρών και γυναικών σε όλες τις εκφάνσεις του δημόσιου και ιδιωτικού βίου. Το συνδέει δε ευθύς εξαρχής με την παρουσία και των δύο φύλων στη γλώσσα. Πιο συγκεκριμένα, ο Γάλλος φιλόσοφος δηλώνει απερίφραστα πως όλες και όλοι μπορούν να έχουν πρόσβαση σε επαγγέλματα, αξιώματα, και γενικά στις λειτουργίες της κοινωνίας, αρκεί οι φυσικές κλίσεις τους να μην παρεμποδίζονται από τη στιγμή που έρχονται στον κόσμο 16. Ο νέος κόσμος, τον οποίο οραματίζεται ο Φουριέ, απαιτεί, για να εκφραστεί, μια νέα γλώσσα. Μεταξύ άλλων, στην κοινωνία της 15. Ο Σαρλ Φουριέ (1772-1837) θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους κοινωνικούς οραματιστές του γαλλικού 19 ου αιώνα. Θέλησε να δημιουργήσει ένα νέο σύστημα στα μέτρα των σύγχρονων ανθρώπινων αναγκών. Είναι ο πιο χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του γαλλικού ουτοπικού σοσιαλισμού. Βλ. Μ. Ménégaki, Histoire de la civilisation française ΧΙΧ e siècle, τ. 3: 1814-1871. Le mouvement des idées, Παρουσία, Αθήνα 1997, σ. 65 επ. Η μνήμη του αναβίωσε κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, χάρη στον Αντρέ Μπρετόν, και, κατά τη δεκαετία του 1960, οπότε και δημοσιεύτηκαν τα άπαντά του. Βλ. Charles Fourier, Œuvres complètes, 12 τ., Anthropos, Παρίσι 1966-1968. 16. Κατά τον Φουριέ, μια τέτοια ενέργεια, η οποία καταπνίγει τα ένστικτα των παιδιών, ισοδυναμεί με τον αποκλεισμό του γυναικείου φύλου από επαγγέλματα κύρους, όπως η ιατρική κ.λπ. Βλ. Ch. Fourier, «Éducation harmonienne», Le nouveau monde industriel et sociétaire, Οu invention du procédé d industrie attrayante et naturelle distribuée en séries passionnées, Œuvres complètes, τ. VI, Anthropos, Παρίσι 1966, σ. 200-201 «De l éducation unitaire ou intégrale composée», τ. V, σ. 188-189.

30 ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ Αρμονίας οι άνθρωποι εθίζονται από μικρή ηλικία στην άμιλλα και στην κατανομή των ρόλων ανεξαρτήτως φύλου. Επινοούνται δε πολλές νέες ιδιότητες, οι οποίες αποτυπώνονται απαρεγκλίτως και στο θηλυκό και στο αρσενικό γένος: bonnins - bonnines, poupons - pouponnes, lutins - lutines, mentorins - mentorines, chérubins - chérubines, jouvenceaux - jouvencelles, gymnasiens - gymnasiennes, lycéens - lycéennes, séraphins - séraphines 17. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η χρήση του θηλυκού για ορισμένα σημαντικά επαγγέλματα και υψηλά αξιώματα. Είναι γνωστό ότι η γαλλική γλώσσα επέτρεπε τη χρήση θηλυκού για ορισμένους τίτλους, όταν αυτοί αναφέρονταν στη σύζυγο του αξιωματούχου, αφού, την εποχή εκείνη, οι γυναίκες με το γάμο τους, εκτός από το όνομα, έπαιρναν και τον τίτλο του συζύγου τους 18. Ο Γάλλος στοχαστής θεωρεί απαραίτητο να διευκρινίσει ότι με αυτή τους τη χρήση οι λέξεις είναι κενές περιεχομένου. Αντίθετα, οι γυναίκες της Αρμονίας ασκούν όντως τις λειτουργίες που υποδηλώνει ο τίτλος τους και συγκεκριμένα: «μια πρόεδρος προεδρεύει στο τάδε συμβούλιο, στο τάδε δικαστήριο μια στρατάρχισσα διοικεί την τάδε στρατιά [...]» 19. Με λεπτή ειρωνεία μάλιστα, σημειώνει ότι 100.000 γυναίκες δεν θα είχαν κανένα λόγο να επιθυμούν να διοικούνται από άνδρες θα είχαν δικές τους 17. Βλ. Ch. Fourier, «De l éducation unitaire ou intégrale composée», Œuvres complètes, ό.π., τ. V, σ. 26, 27, κ.α. «Éducation harmonienne», Le nouveau monde industriel et sociétaire..., ό.π., τ. VI, σ. 180, κ.α. «Éducation de la basse enfance», τ. X, 1967, σ. 106, 107, κ.α. Πρβλ. Μ. Μενεγάκη, «Charles Fourier: ένας πρόδρομος του γυναικείου κινήματος στη Γαλλία», Νέα Εστία, τ. 120 ος, τεύχ. 1.420, Σεπτέμβριος 1986, σ. 1.167 επ. 18. Εξάλλου ο ναπολεόντειος Κώδικας που ψηφίστηκε το 1804 και, στις γενικές του γραμμές, παρέμεινε σε ισχύ μέχρι το 1967, καθιέρωνε την πλήρη εξαφάνιση της γυναίκας πίσω από τον άνδρα (πατέρα ή σύζυγο). 19. Ch. Fourier, Le nouveau monde industriel..., ό.π., τ. VI, σ. 230-231.

Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΤΑ «ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ» 31 διοικήτριες όλων των βαθμίδων 20. Ο μεγάλος αυτός οραματιστής κατασκευάζει τον νεολογισμό Πλανητάρχισσα, προφητεύοντας έτσι μέχρι και την πρόσβαση των γυναικών στο ύπατο αξίωμα της διακυβέρνησης του κόσμου 21. Επομένως, κατά τη θεωρία του Φουριέ, τα έμφυλα κοινωνικά στερεότυπα θα εξαφανίζονταν, εάν τα παιδιά εθίζονταν από τη νηπιακή ηλικία στη συστηματική χρήση του αρσενικού και του θηλυκού. 20. Αυτόθι. 21. Omniarque du globe. Αυτόθι. Την ίδια εποχή, ο Ανρί ντε Σαιν-Σιμόν θεωρούσε επίσης ότι οι γυναίκες θα μπορούσαν να ψηφίζουν και να εκλέγονται στο «Ανώτατο Συμβούλιο», προορισμένο να διοικήσει ολόκληρο τον πλανήτη δεν προχωρεί ωστόσο σε γλωσσοπλαστικές διαδικασίες. Βλ. Μαρία Μενεγάκη, «Ο Henri de Saint-Simon και η συμβολή του στην κίνηση των ιδεών στην Ευρώπη», Επιστημονική Επετηρίς της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. ΛΓʹ (2000-2001), Αθήνα 2001, σ. 222.

32 ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ Κεφάλαιο Δεύτερο Αφύπνιση της συλλογικής γυναικείας συνείδησης: 1830-1848 Από το 1830 και μετά, αναζωπυρώνεται το αίτημα για ισότητα των δύο φύλων. Κατά την περίοδο αυτή, οι Γαλλίδες, για πρώτη φορά, στρατεύονται συλλογικά, έτσι ώστε να μπορεί να γίνεται λόγος για απαρχή ενός γυναικείου κινήματος, το οποίο θα κορυφωθεί το 1848 με την ανακήρυξη της Δεύτερης Γαλλικής Δημοκρατίας. Η κίνηση θα βρει πρόσφορο έδαφος κυρίως στους κόλπους του σαινσιμονισμού. Στα πλαίσια αυτά, θα προβληθούν η Φλορά Τριστάν και ορισμένες άλλες γυναικείες φυσιογνωμίες, οι Σαινσιμονίστριες. Ως προς το θέμα της γλώσσας, θα βαδίσουν και αυτές στα ίχνη της Ολέμπ ντε Γκουζ και του Σαρλ Φουριέ. 1. Φλορά Τριστάν: «Το γιατί αναφέρω τις Γυναίκες» Η πνευματική πορεία της Φλορά Τριστάν 22 δεν μπορεί να απο- 22. Η Φλορά Τριστάν γεννήθηκε το 1803 στο Παρίσι και πέθανε το 1844 στην πόλη του Μπορντώ. Τα προσωπικά της βιώματα την οδήγησαν στην κοινωνική στράτευση. Έχει γράψει μελέτες που αφορούν στη χειραφέτηση των δύο «πιο καταπιεσμένων κοινωνικών κατηγοριών»: της εργατικής τάξης και του γυναικείου