ΟΙ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ-ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ - ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΜΑΘΗΜΑ : ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΩΡΟ ΟΙ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ : Ι.ΠΟΛΥΖΟΣ, Σ.ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΑΚΗΣ, Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ ΙΟΥΝΙΟΣ 2009

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη.3 Abstract..3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο Ορισμοί 1.1 Ο δημόσιος αστικός χώρος.4 1.2 Ο ορισμός της πόλης.4 1.3 Η ποιότητα του δημόσιου χώρου...6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Παράκτιες περιοχές 2.1 Γενικά. 8 2.2 Η επίδραση της θέσης στο κλίμα και στη φυσιογνωμία των παράκτιων περιοχών 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο Περίπτωση μελέτης «Ο Δήμος Αρτέμιδος» 3.1 Ιστορική αναδρομή-σημερινή πολεοδομική κατάσταση 11 3.2 Παράκτιος χώρος χώρος μαρίνας...14 3.3 Κοινόχρηστοι χώροι και χώροι αναψυχής.16 3.4 Το παράδειγμα της διευθέτησης του παραλιακού μετώπου της Βαρκελώνης 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο Αειφορική διαχείριση του χώρου 4.1 Θέματα πολιτικής γης.21 4.2 Συμπεράσματα - Προτάσεις 22 4.3 Πρόταση πολεοδομικής επέμβασης.23 4.4 Η αειφορική διαχείριση του δημόσιου χώρου..25 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..30

Περίληψη Αντικείμενο της παρούσας εργασίας η οποία εκπονήθηκε στα πλαίσια του μαθήματος: «Όψεις του αστικού τοπίου στο δημόσιο χώρο» αποτελούν οι όψεις του αστικού τοπίου στις παράκτιες πόλεις και σαν μελέτη περίπτωσης έχει επιλεγεί ο Δήμος Αρτέμιδος Αττικής. Στην εργασία αυτή αφού γίνεται μια σύντομη ιστορική αναδρομή, παρουσιάζονται τα προβλήματα του Δήμου Αρτέμιδος και στη συνέχεια γίνεται μια προσέγγιση στην περίπτωση της Βαρκελώνης και ειδικότερα στα προβλήματα που είχε η πόλη πριν από την διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 1992, καθώς και στο πως αυτά αντιμετωπίστηκαν. Κατόπιν παρουσιάζονται κάποιες προτεινόμενες επεμβάσεις οι οποίες πρέπει να πραγματοποιηθούν στον Δήμο Αρτέμιδος προκειμένου να βελτιωθεί η εικόνα του, αλλά και η λειτουργικότητά του. Τέλος γίνεται μια παρουσίαση του τρόπου αειφορικής διαχείρισης ενός χώρου. Abstract Object of present work which was worked out in the frames of course: Aspects of urban landscape in the public space constitute the aspects of urban landscape in the coastal cities and as case have been selected the Municipality of Artemis (Attica). In this work becomes a short historical retrospection, is presented the problems of Municipality of Artemis and afterwards becomes an approach in the case of Barcelona and more specifically in the problems that had the city before the organization of Olympic Games 1992, as well as in that these were faced. Then are presented certain proposed interventions that should be realized in the Municipality of Artemis so that are improved its picture but also its functionalism. Finally becomes a presentation of way of sustainable management of space.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο Ορισμοί 1.1 Ο δημόσιος αστικός χώρος Ο χώρος αποτελεί έναν από της βασικότερους φυσικούς πόρους, αφού είναι αναγκαίος για την διεξαγωγή όλων σχεδόν των δραστηριοτήτων του ανθρώπου και η συνετή του διαχείριση είναι από τα μεγάλα ζητούμενα της αειφορίας. Στην οικονομική του θεώρηση, ο χώρος νοείται αφενός ως συντελεστής παραγωγής (έδαφος, γη), και αφετέρου ως προϊόν, αποτέλεσμα μιας παραγωγικής διαδικασίας (δομημένο περιβάλλον). Ο αστικός χώρος είναι δημιούργημα της ίδιας της κοινωνίας που τον διαμόρφωσε και τον χρησιμοποιεί, αντικατοπτρίζοντας ταυτόχρονα την ίδια, τις ανάγκες της, τις αντιλήψεις της, τα οράματα αλλά και τον πολιτισμό της. Οι δημόσιοι χώροι συγκροτούν τον αστικό ιστό, είναι ένα πλέγμα που δομεί την ίδια την πόλη, την ιεραρχεί δίνοντάς της μορφή, ζωή, διαφορετικότητα και νόημα. Το δημόσιο - αφορά όλους τους ανθρώπους σαν ολότητα-ένα, ανήκει στην κοινωνική συλλογικότητα. Ο δημόσιος χώρος λειτουργεί στις τρεις διαστάσεις και διαμορφώνεται τόσο από τα κτίρια που τον περιβάλλουν αλλά και τα τρισδιάστατα στοιχεία σε αυτόν (φωτιστικά, γλυπτά, δέντρα κ.λ.π.), όσο και από τους ίδιους τους ανθρώπους που τον χρησιμοποιούν και τον ζούνε καθημερινά. Ο χώρος ως δομημένο περιβάλλον της, και κυρίως η πόλη, ως τόπος συγκέντρωσης πολλαπλών δραστηριοτήτων, εμπλέκεται στην παραγωγική διαδικασία και ως χώρος κατανάλωσης, η μορφή ανάπτυξης του οποίου επηρεάζεται από (και επηρεάζει) τα καταναλωτικά και πολιτισμικά πρότυπα των κατοίκων (πολιτών) της. 1.2 Ο ορισμός της πόλης Η έννοια της λέξης «πόλη» πιθανώς να μας φαίνεται ξεκάθαρη, αλλά δεν μπορούμε να δώσουμε ένα μοναδικό και με ακρίβεια διατυπωμένο ορισμό της. Αυτό γιατί τα οικονομικά, θρησκευτικά, κοινωνικά, ιδεολογικά και πολιτισμικά κριτήρια της συνύπαρξης των ανθρώπων δεν είναι πάντα ίδια. Κατά τον Αριστοτέλη, η πόλη είναι η υπέρτατη μορφή κοινότητας, η ανώτατη μορφή μιας φυσικής εξελικτικής διαδικασίας (οἰκία κώμη

πόλις) που πηγάζει από την έμφυτη τάση του ανθρώπου, την κοινωνικότητα. Η πόλη αποτελεί την πολιτική κοινωνία που κλείνει μέσα της όλες τις άλλες και οι οποίες αποτελούν τα μόριά της. Η πόλη στοχεύει σ αυτό που αφορά «ἅπαντα τόν βίον», την ευδαιμονία των μελών της, την ηθικά, κοινωνικά, υλικά και πνευματικά ανώτερη ζωή. Το υπέρτατο αγαθό, η ευδαιμονία, που επιδιώκουν οι άνθρωποι με τις πράξεις τους σε ατομικό επίπεδο, ο φιλόσοφος θεωρεί ότι συμπίπτει απόλυτα με το υπέρτατο αγαθό για την πόλη και αντίστροφα. Με αυτόν τον τρόπο ο Αριστοτέλης καταφέρνει να συνδέσει τον πολίτη με την πόλη αφού επιδιώκοντας το κοινό συμφέρον ο πολίτης εξυπηρετεί και το ατομικό. Αναγνωρίζοντας ότι ο άνθρωπος είναι και έμβιο ον ενός οικοσυστήματος, η πόλη μπορεί να θεωρηθεί ο οικότοπος του ανθρώπου, στον οποίο συμμετέχουν και άλλα έμβια όντα (χλωρίδα και πανίδα). Δεν πρόκειται βέβαια για φυσικό οικότοπο παρόλο που καταλαμβάνει φυσικό χώρο, μιας και οι ανθρώπινες παρεμβάσεις τον διαμορφώνουν τεχνητά για να ικανοποιήσει καλύτερα τις εκάστοτε ανάγκες. Για τη λειτουργία του οικοσυστήματος απαιτούνται εισροές (ενέργεια, νερό, αγαθά, κεφάλαιο, άνθρωποι) και εκροές (απορρίμματα, προϊόντα, υπηρεσίες), καθώς και η ολοκληρωμένη «συνεργία» αυτών. Ακόμη, η ιστορική και πολιτισμική κληρονομιά μιας πόλης είναι σημαντικοί παράγοντες για τον τουρισμό και την ευζωία των κατοίκων της. Τα έργα τέχνης που κληροδότησε η ιστορία σε μια πόλη αποτελούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Όμως τα μνημεία αυτά απειλούνται από το χρόνο, από τη ρύπανση και από την άναρχη δόμηση. Μόνο οι πόλεις που είναι ικανές να προσφέρουν υψηλή ποιότητα υπηρεσιών και συγχρόνως έχουν καλές υποδομές μπορούν να επωφεληθούν προσελκύοντας δραστηριότητες οι οποίες είναι μακροχρόνια βιώσιμες και έχουν σημαντική προστιθέμενη αξία. Είναι δυνατόν να καταλήξουμε σε μια συμφωνία για ορισμένα από τα χαρακτηριστικά της πόλης: H πόλη είναι ένας μόνιμος οικισμός, αντίθετα από τους προσωρινούς οικισμούς, που δημιουργούνται για οικονομικούς και άλλους λόγους. Ένα δεύτερο στοιχείο της πόλης είναι η εξωτερική της όψη. Το αστικό τοπίο ορίζεται σε κάθε περιοχή από τις διαφορές του σε σχέση με το τοπίο της υπαίθρου. Μπορεί να είναι η πολεοδομική οργάνωση ή η ύπαρξη ενός ναού και οχυρώσεων. Ένα τρίτο και καθοριστικό στοιχείο είναι η συγκέντρωση πληθυσμού ανά μονάδα οικοδομημένης επιφάνειας. Τέταρτο στοιχείο είναι ο ορισμός της πόλης από τις εξειδικευμένες αστικές δραστηριότητες, εκείνες που θεωρούνται μη-γεωργικές. Εδώ χρειάζεται προσοχή,

γιατί η πόλη είναι άμεσα εξαρτώμενη από το ιδιοκτησιακό της καθεστώς σε σχέση με τις περιβάλλουσες εκτάσεις της υπαίθρου. Οι περισσότερες σημερινές πόλεις είναι διηρημένες σε διάφορους τομείς: σε εμπορικές συνοικίες και περιοχές κατοικιών, ιστορικά κέντρα και προάστια με κατοικίες και χωρίς καμία κοινωνική δραστηριότητα, ζώνες γραφείων που είναι έρημες την νύχτα, εμπορικά κέντρα, πανεπιστημιουπόλεις κλπ. Πολλά περιφερειακά προάστια αποτελούν χώρους πράξεων βανδαλισμού και εγκληματικότητας, λόγω αυτής της μονοσήμαντης αστικής ανάπτυξης που τους στερεί την δυνατότητα απασχόλησης, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής και τα οδηγεί στην απομόνωση. 1.3 Η ποιότητα του δημόσιου χώρου Με την πάροδο των ετών η πόλη επεκτείνεται και αναπτύσσεται σε όλο τον περιαστικό χώρο, αστικοποιώντας παραγωγικές αγροτικές εκτάσεις, περιαστικά δάση και δασικές περιοχές, ακτές και πολύτιμους βιότοπους. Από την άλλη πλευρά οι κακές συνθήκες διαβίωσης στις πόλεις (πυκνή δόμηση, κυκλοφοριακό, ατμοσφαιρική ρύπανση, άγχος) εντείνουν την ανάγκη δεύτερης κατοικίας που σε συνδυασμό με την τουριστική ανάπτυξη δημιουργεί πρόσθετες πιέσεις αστικοποίησης περιοχών εξαιρετικού φυσικού κάλλους. Λόγω της αύξησης της κινητικότητας των κατοίκων, εφόσον πλέον οι περισσότεροι διαθέτουν ιδιωτικής χρήσης αυτοκίνητο, η επέκταση των πόλεων και των λειτουργιών της εξαπλώνεται σε ακτίνα εκατοντάδων χιλιομέτρων. Μία πόλη πρέπει να παρέχει στους κατοίκους της ένα περιβάλλον υψηλής ποιότητας, στο οποίο θα μπορεί κανείς να ζει χωρίς να διατρέχει κίνδυνο η υγεία του. Για να τεθεί τέρμα στην ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων της πόλης (αέρας, νερό, έδαφος, ηχητικό περιβάλλον, ζωτικός χώρος κλπ.), η διαχείριση της αστικής ανάπτυξης οφείλει σήμερα να εντάσσει τις οικονομικές και οικολογικές απαιτήσεις στη λογική της αειφόρου ανάπτυξης. Η συντήρηση και η βελτίωση του περιβάλλοντος είναι ένας τομέας που παρέχει νέες μορφές απασχόλησης. Η αναβάθμιση του δημόσιου χώρου της πόλης αποτελεί προτεραιότητα, και η αρχιτεκτονική ποιότητα στο επίπεδο του αστικού σχεδιασμού (urban design) είναι καθοριστικός παράγοντας επιτυχίας της προγράμματος ανάπλασης. Στην Ελλάδα η έλλειψη παιδείας και παράδοσης στον τομέα είναι εμφανής της συχνά αμφιβόλου αισθητικής

παρεμβάσεις που οριοθετούν τα πεζοδρόμια με κιγκλιδώματα κατάλληλα για μπαλκόνια πολυκατοικιών έναντι μιας διακριτικότερης και μακροβιότερης επιλογής. Για την ανασυγκρότηση των περιοχών θα πρέπει να ληφθούν υπ όψη οι υφιστάμενες ιστορικές καταγραφές, συμπεριλαμβανομένου των επιζώντων ιστορικών μοτίβων, αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών, τοποσήμων και κτιριακών μορφών, τυπολογιών δρόμων, και των πυκνοτήτων. Επομένως, οι μελετητές πρέπει να λάβουν υπ όψη το χαρακτήρα και τα χαρακτηριστικά, τα οποία έχουν χαθεί, αναγνωρίζοντας και αναδεικνύοντας: Τις τοπικές πολεοδομικές πολιτικές και στρατηγικές. Τις χρήσεις γης. Την ιστορική εξέλιξη και τις κτιριακές μορφές. Τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και την κτιριακή τυπολογία. Tην ιεραρχία και την ανάλυση των τυπικών δρόμων. Η «νέα γενιά» αστικής ανασυγκρότησης πρέπει να βασίζεται σε έναν περιβαλλοντικά φιλικό σκελετό ή στρατηγική πολεοδομικού σχεδιασμού, αναζητώντας λύσεις που ελαχιστοποιούν τις περιβαλλοντικές επιδράσεις, που ευνοούν την περιβαλλοντική εκπαίδευση υιοθετώντας οικολογικά ζητήματα και διατηρώντας τους φυσικούς πόρους, που εξασφαλίζουν υπαίθριους χώρους στο δημόσιο χώρο, που ενθαρρύνουν τα οικοδομικά τετράγωνα και συγκροτήματα μικτών χρήσεων με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της ελάττωσης του κυκλοφοριακού συστήματος ενώ προωθούν την κίνηση των ανθρώπων με τα πόδια, το ποδήλατο και τη δημόσια συγκοινωνία, και ελαχιστοποιούν τη μόλυνση της περιοχής.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Παράκτιες περιοχές 2.1 Γενικά Χαρακτηριστικό παράδειγμα φυσικής ενότητας στην πόλη αποτελούν τα θαλάσσια μέτωπα και η αιγιαλίτιδα ζώνη που βρίσκονται σε επαφή με τον αστικό ιστό. Η εξ ορισμού ταύτισή τους με το όριο της πόλης και η απεραντοσύνη του φυσικού αυτού πόρου εντάσσουν τα θαλάσσια μέτωπα στις εκτάσεις του περιαστικού πρασίνου υπερτοπικής εμβέλειας που προσφέρουν πολλά πλεονεκτήματα στην πόλη, όπως ηπιότερο μικροκλίμα, γρήγορη ανανέωση του αέρα, άμεση γειτονία με εκτεταμένο φυσικό οικοσύστημα καθώς και παροχή αυξημένων δυνατοτήτων αναψυχής. Κατά συνέπεια, ο αστικός ιστός ο οποίος γειτνιάζει με το θαλάσσιο μέτωπο θεωρείται προνομιούχος και έχει αυξημένες τιμές στην κτηματαγορά. Θα μπορούσαμε να διαχωρίσουμε το παραθαλάσσιο αστικό τοπίο -ανάλογα με την μορφή του- στις παρακάτω μορφές όπως: - τη «φυσική» μορφή, όπως τις περισσότερες φορές έχει προκύψει μετά από την παρέμβαση του ανθρώπινου παράγοντα (διάφορα έργα, υποδομές, έργα καθαρισμού κ.λ.π.) - τη διαμορφωμένη ως επιμήκη περίπατο επίχωση, η οποία «ανοίγεται» στον ορίζοντα και φέρνει τον περιπατητή σε ένα επίπεδο ψηλότερο από το νερό. Ο περίπατος αυτός ξεδιπλώνεται μπροστά από το δομημένο αστικό περιβάλλον, με την συνηθέστερη περίπτωση να διαχωρίζεται από αυτό με την παρεμβολή μιας αστικής οδού. - την απομόνωση του παραλιακού ορίου από τον ιστό με παρεμβολή μιας περιοχής ειδικής δραστηριότητας όπως λιμενικές εγκαταστάσεις, εμπορευματικούς σταθμούς, κτίρια πολιτιστικών δραστηριοτήτων (όπερες, κλειστά γήπεδα, κ.λ.π.), ή με παρεμβολή ιστορικών συνόλων (φρούρια, τείχη, κ.λ.π.) - τις διάφορες εγκαταστάσεις υποδοχής και εξυπηρέτησης σκαφών αναψυχής (μαρίνες) με κατάλληλα διαμορφωμένους λιμενοβραχίονες. Στις μέρες μας παρατηρούμε το φαινόμενο οι παράλιοι αστικοί πυρήνες της Μεσογείου, μετά από συνενώσεις με γειτονικές ενότητες καθώς και με αδιάκοπες επεκτάσεις, να μετατρέπονται σε ευρείες παραθαλάσσιες μητροπολιτικές ζώνες.

2.2 Η επίδραση της θέσης στο κλίμα και στη φυσιογνωμία των παράκτιων περιοχών Η φυσιογνωμία των παράκτιων περιοχών καθορίζεται τόσο από τη θέση τους, όσο και από διάφορα γεγονότα τα οποία λαμβάνουν χώρα εξαιτίας της θέσης τους αυτής. Το ιστορικό και πολιτιστικό παρελθόν τους έχει άρρηκτα συνδεθεί με τη θέση τους και κατά συνέπεια τα μνημεία τα έθιμα και οι παραδόσεις των περιοχών αυτών προσδιορίζονται βάσει του παραθαλάσσιου χαρακτήρα τους, και αρκετές φορές και η απασχόληση είναι προσανατολισμένη στο παράκτιο χαρακτήρα τους. Η επιρροή της θέσης στον χαρακτήρα και στην φυσιογνωμία των περιοχών, αφορά στο σύνολο των δραστηριοτήτων όπως: - στη συσσώρευση του πληθυσμού. Στις παράκτιες περιοχές παρατηρείται αλματώδης αύξηση του πληθυσμού σε σχέση με τις μη παράκτιες περιοχές. (βλέπε εικόνα 1). - Εικόνα 1. Η εξέλιξη του πληθυσμού στις παράκτιες περιοχές (Πηγή Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.) - στη σύνθεση του πληθυσμού καθώς δεν παρατηρείται μόνο εισροή κατοίκων από την ενδοχώρα, αλλά και εισροή αλλοδαπών κατοίκων.

- στις μεταφορές καθώς οι περισσότερες από τις παράκτιες πόλεις έχουν λιμάνι, οπότε ασκείται σε μικρό ή μεγάλο βαθμό διαμετακομιστικό εμπόριο ή μεταφορά ανθρώπων. - στον τουρισμό καθώς οι παράκτιες περιοχές προσελκύουν τουρίστες ή για να επισκεφθούν την παράκτια περιοχή, ή γιατί λόγω του λιμανιού η περιοχή λειτουργεί σαν ένας συγκοινωνιακός κόμβος. - στην χωροταξική οργάνωση αφού οι δρόμοι και οι πλατείες έχουν σαφή προσανατολισμό προς το θαλάσσιο μέτωπο το οποίο και αποτελεί φυσικό όριο της πόλης. Ανάλογα επηρεάζεται και το κλίμα των παράκτιων περιοχών βελτιώνοντας την αλλαγή του μικροκλίματος που επιφέρει η έντονη αστικοποίηση και η επέκταση των πόλεων. Είναι γνωστό ότι η θάλασσα κατά τη διάρκεια της ημέρας θερμαίνεται με ρυθμούς βραδύτερους από την ξηρά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η ατμοσφαιρική πίεση στη θερμότερη χερσαία περιοχή να είναι μικρότερη της αντίστοιχης στην θαλάσσια περιοχή και να πνέει άνεμος με κατεύθυνση από τη θάλασσα προς την ξηρά (θαλάσσια αύρα). Η θαλάσσια αύρα μπορεί να διεισδύσει μέχρι και 50 χιλιόμετρα στην ξηρά ανάλογα και με το ανάγλυφο του εδάφους, ενώ το ύψος της μπορεί να φτάσει μέχρι τα 500 μέτρα. Όπως είναι φυσικό η θαλάσσια αύρα έχει ευεργετικά αποτελέσματα στις παράκτιες περιοχές. Αντίστροφα κατά τη διάρκεια της νύχτας η θάλασσα ψύχεται με βραδύτερους ρυθμούς σε σχέση με την ξηρά με αποτέλεσμα πάνω από την θάλασσα να έχουμε μικρότερες πιέσεις σε σχέση με την ξηρά. Ο άνεμος που δημιουργείται έχει κατεύθυνση από την ξηρά προς τη θάλασσα και ονομάζεται απόγειος αύρα. Είναι ασθενής άνεμος σε ένταση και ύψος που συντελεί στην αποβολή του θερμικού φορτίου του αστικού ιστού. Όπως είναι εύκολα κατανοητό, τα παραπάνω ακυρώνονται όταν μιλάμε για παραλιακές πόλεις με ψηλά κτίρια στην παραλία γιατί τα κτίρια δημιουργούν συμπαγές τείχος το οποίο εγκλωβίζει τόσο την θαλάσσια, όσο και την απόγειο αύρα (Θεσσαλονίκη, Φάληρο, Καλαμάκι).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο Περίπτωση μελέτης «Ο Δήμος Αρτέμιδος» 3.1 Ιστορική αναδρομή-σημερινή πολεοδομική κατάσταση Η περιοχή που έχει επιλεγεί σαν μελέτη περίπτωσης είναι ο Δήμος Αρτέμιδος Αττικής. Η Αρτέμιδα (Λούτσα) η οποία έχει συνολική επιφάνεια 19500 στρέμματα, αρχικά υπαγόταν διοικητικά στον Δήμο Σπάτων και κατόπιν αποσπάστηκε και αποτέλεσε μια ξεχωριστή κοινότητα, την Κοινότητα Αρτέμιδος (Π.Δ.773/1-11-1974, Φ.Ε.Κ.Α360/16-11-1974), ενώ το 1994 μετεξελίχθηκε σε Δήμο (Π.Δ.217/30-8-1994, Φ.Ε.Κ.Α133/1994) ο οποίος υπάγεται διοικητικά στην Περιφέρεια Αττικής (Νομαρχία Ανατολικής Αττικής). Η ονομασία «Λούτσα» προέρχεται από την Αρβανίτικη λέξη «λούτσα» που σημαίνει υγρός, βαλτώδης τόπος, ενώ η ονομασία «Αρτέμιδα» οφείλεται στον Ναό της Ταυροπόλου Αρτέμιδος που υπάρχει στην περιοχή και ήταν αφιερωμένος στην αρχαία Ελληνική θεότητα του κυνηγιού και της φύσης. Η περιοχή κατοικείται αδιάκοπα από την Πρωτοελλαδική εποχή κατά τη διάρκεια της οποίας ονομαζόταν «Αραφινήδες Αλές». Βρίσκεται σε απόσταση 35 χιλιομέτρων ανατολικά της Αθήνας (βλέπε εικόνα 2), εκτείνεται κατά μήκος του Νότιου Ευβοϊκού Κόλπου και ορίζεται βόρεια από τον Δήμο Ραφήνας, νότια από τον Δήμο Μαρκοπούλου Μεσογαίας, δυτικά από τον Δήμο Σπάτων και ανατολικά από τον Νότιο Ευβοϊκό Κόλπο. Όσον αφορά την μορφολογία της περιοχής της Αρτέμιδας, πρόκειται για επίπεδη γενικά περιοχή με λοφώδεις εξάρσεις το υψόμετρο των οποίων δεν ξεπερνά τα 200 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Το μήκος του παραλιακού μετώπου της πόλης είναι 12,5 χιλιόμετρα, από τα οποία τα 5,5 χιλιόμετρα είναι αμμώδης παραλία. Παλαιότερα στις αμμώδεις παραλίες υπήρχαν αμμόλοφοι ύψους 20-30 μέτρων που σήμερα δεν υπάρχουν.

Εικόνα 2. Η θέση του Δήμου Αρτέμιδος στον Νομό Αττικής Τα τελευταία 30 χρόνια με τον ραγδαίο ρυθμό ανάπτυξης της παραθεριστικής κατοικίας χωρίς τον απαιτούμενο χωροταξικό και πολεοδομικό προγραμματισμό παρατηρήθηκε στην περιοχή του Δήμου Αρτέμιδος μια άναρχη και ασύδοτη δόμηση η οποία ταλαιπωρεί την πόλη μέχρι σήμερα δεδομένου ότι δεν υπήρχε καμία πρόβλεψη οικιστικής ανάπτυξης και η Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης (Ε.Π.Α.) του τότε Υπουργείου Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος (Υ.Χ.Ο.Π.) στις αρχές της δεκαετίας του 1980 μη μπορώντας να κάνει διαφορετικά, στην ουσία διαιώνισε την πολεοδομική αναρχία με την έγκριση ρυμοτομικών σχεδίων και την ένταξη στο σχέδιο πόλεως περιοχών με δρόμους πλάτους 3 μέτρων και χωρίς να προϋπάρχουν οι απαιτούμενες υποδομές (δίκτυα Δ.Ε.Η., Ο.Τ.Ε., αποχέτευσης, κ.λ.π.). Κατά την διάρκεια ιδιαίτερα των δύο τελευταίων δεκαετιών και στα πλαίσια του φαινομένου διάχυσης του πολεοδομικού συγκροτήματος της Αθήνας και με την προοπτική κατασκευής και λειτουργίας του Νέου Αεροδρομίου της Αθήνας σε συνδυασμό με την μεγάλη προσφορά γης (12500 στρέμματα εντός σχεδίου) καθώς και με την συγκράτηση της αξίας της γης σε επίπεδα χαμηλότερα από τις αξίες της γης σε Δήμους όμορους και της ευρύτερης περιοχής, παρατηρήθηκε μια αλματώδης αύξηση του πληθυσμού της περιοχής και μετατράπηκε ο Δήμος Αρτέμιδας από περιοχή α κατοικίας σε περιοχή β κατοικίας (βλέπε πίνακα 1 & σχήμα 1).

Απογραφή 1961 Απογραφή 1971 Απογραφή 1981 Απογραφή 1991 Απογραφή 2001 165 κάτοικοι 564 κάτοικοι 4249 κάτοικοι 9485 κάτοικοι 17391 κάτοικοι Πίνακας 1. Πληθυσμιακή εξέλιξη του Πληθυσμού του Δήμου Αρτέμιδος (πηγή Ε.Σ.Υ.Ε.) 25.000 20.000 15.000 10.000 Σύνολο κατοικιών Κατοικούμενες κατοικίες Κενές κατοικίες 5.000 0 1981 1991 2001 Σχήμα 1. Η μεταβολή του αριθμού των κατοικιών στο Δήμο Αρτέμιδος. Η περιοχή του Δήμου Αρτέμιδος που ήταν εντός σχεδίου (περιοχή Κέντρου) με βάση διανομή του Υπουργείου Γεωργίας έχει επιφάνεια 115 στρεμμάτων και ήταν πολεοδομημένη και διανεμημένη σε οικόπεδα επιφάνειας 180 μ 2 το καθένα με ποσοστό κάλυψης 70% και συντελεστή δόμησης να κυμαίνεται μεταξύ 0,8 και 1,0, στα οποία έχουν κατασκευαστεί πολυώροφες πολυκατοικίες από την δεκαετία του 1960 χωρίς κάποιον ιδιαίτερο ρυθμό και χωρίς να έχουν προβλεφθεί χώροι στάθμευσης. Στην περιοχή αυτή η επιτρεπόμενη χρήση γης είναι αυτή της γενικής κατοικίας (Π.Δ/γμα 23-2-1987-ΦΕΚ 166Δ/6-3-1987). Στο υπόλοιπο εντός σχεδίου τμήμα επιφάνειας 12500 στρεμμάτων το οποίο έχει ενταχθεί στο σχέδιο πόλεως με βάση τις διατάξεις του Ν.1337/83 επιτρεπόμενη χρήση γης στην πλειοψηφία των οικοδομικών τετραγώνων είναι η χρήση της αμιγούς κατοικίας, και σε πολύ λίγα οικοδομικά τετράγωνα επιτρέπεται η χρήση της γενικής κατοικίας (Π.Δ/γμα 23-2-1987-ΦΕΚ 166Δ/6-3-1987). Ας σημειωθεί ότι στον Δήμο Αρτέμιδος δεν υπάρχει Γ.Π.Σ. ενώ το εντός σχεδίου τμήμα του υπάγεται στο θεσμικό καθεστώς που ορίζει η Ζ.Ο.Ε. Αττικής (ΦΕΚ284Δ/1983). Στις περιοχές που εντάχθηκαν

στο σχέδιο πόλης με βάση τις διατάξεις του Ν.1337/83 ισχύουν οι διατάξεις που διέπουν τις περιοχές β κατοικίας με μέγιστο συντελεστή δόμησης 0,4 και με ποσοστό κάλυψης 40% (βλέπε πίνακα 2). Όπως είναι φυσικό η έλλειψη κοινοχρήστων και κοινωφελών χώρων καθώς και η χρονίζουσα μη εφαρμογή των εγκεκριμένων ρυμοτομικών σχεδίων έχει άμεση αρνητική επίπτωση στην ποιότητα των όψεων του αστικού τοπίου. ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Φ.Ε.Κ. ΣΧΟΛΙΑ Π.Ε.1,2 Π.Ε.3,4,5 Π.Ε.6 Π.Ε.7,8,9 Π.Ε.10,11 Π.Ε.12 Π.Ε.13 Π.Ε.14 Π.Δγμα 7-11-1988/Φ.Ε.Κ.882Δ/9-12-1988 Π.Δ/γμα 19-6-1987/Φ.Ε.Κ.722Δ/31-7-1987 Π.Δ/γμα 14-6-1989/Φ.Ε.Κ.424Δ/16-6-1989 Π.Δ/γμα 13-4-1989/Φ.Ε.Κ.298Δ/17-5-1989 Π.Δ/γμα 15-9-1989/Φ.Ε.Κ.638Δ/9-10-1989 & Π.Δ/γμα 30-9- 1991/Φ.Ε.Κ.785Δ/6-11-1991 Π.Δ/γμα 12-6-1997/Φ.Ε.Κ.578Δ/7-7-1997 Π.Δ/γμα 15-2-1991/Φ.Ε.Κ.111Δ/12-3-1991 Π.Δ/γμα 5-10-1989/Φ.Ε.Κ.641Δ/9-10-1989 Μη κυρωμένες πράξεις εφαρμογής Κυρωμένες πράξεις εφαρμογής σε Π.Ε. 3 και Π.Ε.5 σύμφωνα με τις υπ αρ.14771/3765/17-10-1997 και 12796/1726/21-9-2006 αποφάσεις του Νομάρχη Ανατολικής Αττικής και μη κυρωμένη σε Π.Ε.4 Μη κυρωμένη πράξη εφαρμογής Μη κυρωμένες πράξεις εφαρμογής Μη κυρωμένες πράξεις εφαρμογής Μη κυρωμένη πράξη εφαρμογής Μη κυρωμένη πράξη εφαρμογής Μη κυρωμένη πράξη εφαρμογής Πίνακας 2. Το πολεοδομικό καθεστώς στο Δήμο Αρτέμιδος. 3.2 Παράκτιος χώρος-χώρος μαρίνας Τα παράκτια οικόπεδα έχουν δομηθεί με τέτοιον τρόπο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν ο ορισμός της ασύδοτης ιδιωτικής πρωτοβουλίας όταν εκμεταλλεύεται την έλλειψη σαφούς και αυστηρού νομικού πλαισίου προστασίας της αισθητικής του δημόσιου χώρου. Θα μπορούσαμε να πούμε προσεγγίζοντας από μια άλλη άποψη- ότι και ο τόπος έχει δικαιώματα τα οποία στερείται στον βωμό της κακώς εννοούμενης ανάπτυξης. Βασικό ρόλο στην κακή όψη του δημόσιου χώρου έπαιξε το γεγονός ότι στην περιοχή δεν υπήρχε καμία παραδοσιακή αρχιτεκτονική ούτε καμία κρατούσα αρχιτεκτονική αντίληψη δεδομένου ότι η περιοχή δεν ήταν κατοικημένη και η ανάπτυξή της ξεκίνησε από το μηδέν.

Κατά κανόνα στα ισόγεια των παράκτιων κτιρίων, όπως και στα ισόγεια των κτιρίων που «βλέπουν» σε κεντρικούς δρόμους, υπάρχουν καταστήματα που στη μεγάλη πλειοψηφία τους ιδιαίτερα τα παράκτια- λειτουργούν σαν καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος (ταβέρνες, μεζεδοπωλεία, καφέ, μπαράκια, κ.λ.π.) τα οποία πολλές φορές εκτός από το οπτικό επηρεάζουν το ακουστικό και το οσμητικό τοπίο της περιοχής (Εικόνα 3). Το θετικό τμήμα του παράκτιου μετώπου είναι ότι υπάρχει άμεση επαφή με το θαλάσσιο μέτωπο με όλες τις προοπτικές που προσδίνει στον τόπο κάτι τέτοιο. Σε γενικές γραμμές τα καταστήματα αυτά δεν προσφέρουν θετικά στην αισθητική του αστικού τοπίου ενώ σίγουρα έχουν κάποια συμβολή στην οικονομία της πόλης. Εικόνα 3. Όψεις του παραλιακού δρόμου της Αρτέμιδος. Στο παραλιακό μέτωπο του κέντρου του Δήμου Αρτέμιδος υπάρχει χώρος Μαρίνας για την εξυπηρέτηση μικρών αλιευτικών σκαφών, όπως επίσης και μικρών σκαφών αναψυχής (Εικόνα 4). Για την εύρυθμη λειτουργία της μαρίνας έχει συσταθεί νομικό πρόσωπο από τον Δήμο Αρτέμιδος η οποία διαχειρίζεται το «λιμάνι» διοικητικά και οικονομικά. Την τελευταία διετία πραγματοποιήθηκαν έργα εκβάθυνσης της λιμενολεκάνης με σκοπό να εξυπηρετηθούν μεγαλύτερα σκάφη, ενώ είναι σε εξέλιξη οι εργασίες κατασκευής αλιευτικού καταφύγιου. Το λιμάνι συμβάλει θετικά στην οικονομία της πόλης, ενώ δίνει και γραφικότητα στον οικισμό. Εικόνα 4. Όψεις του λιμένα της Αρτέμιδος.

3.3 Κοινόχρηστοι χώροι και χώροι αναψυχής Όταν προσπαθούμε να θυμηθούμε μια πόλη, τότε κατά κανόνα φέρνουμε στο νου μας τις πλατείες της οι οποίες αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της με ρόλο πολλαπλό και σύνθετο μέσα σε αυτή. Οι πλατείες συνιστούν χώρους ανοιχτούς προς τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος, και επιτρέπουν ως ένα βαθμό- την διείσδυση του φυσικού περιβάλλοντος στο δομημένο περιβάλλον, λειτουργώντας καταλυτικά στην μεταξύ τους ώσμωση. Κάθε πόλη περικλείει ένα δυναμικό σε πλατείες, που ενεργοποιείται και αυξάνει κατά καιρούς, οι οποίες συνιστούν και ένα δείκτη ποιότητας του περιβάλλοντος κάθε περιοχής. Λειτουργούν σαν κοινωνικοί χώροι που οι μικρής κλίμακας παρεμβάσεις, εύστοχες και προσωποποιημένες, αναβαθμίζουν τον ευρύτερο αστικό χώρο, αντικατοπτρίζοντας συγχρόνως και την ποιότητα της πόλης στην οποία ανήκει. Στην περίπτωση του Δήμου Αρτέμιδος υπάρχει μόνο μία πλατεία διαμορφωμένη η πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου- η οποία βρίσκεται στο κέντρο της πόλης (Εικόνα 5). Στην υπόλοιπη πόλη η οποία έχει ενταχθεί στο σχέδιο πόλεως με βάσει τις διατάξεις του Ν.1337/83 και επειδή χρονίζουν οι εκκρεμείς πράξεις εφαρμογής, δεν μπορούν να περιέλθουν οι κοινωφελείς χώροι στην ιδιοκτησία του Δήμου Αρτέμιδος προκειμένου αυτός να προχωρήσει στην διαμόρφωσή τους και στην συνέχεια να τις αποδώσει στο κοινό. Οι υπόλοιπες θεσμοθετημένες πλατείες του Δήμου Αρτέμιδος είναι οι πλατείες των Ιερών Ναών. Εικόνα 5. Η πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου στην Αρτέμιδα.

3.4 Το παράδειγμα της διευθέτησης του παραλιακού μετώπου της Βαρκελώνης Η περίπτωση της Βαρκελώνης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα προβληματικής παραλιακής πόλης που μετά από τις κατάλληλες παρεμβάσεις έγινε από τις πιο ελκυστικές πόλεις τις Ευρώπης. Η διευθέτηση του μετώπου της πόλης της Βαρκελώνης τράβηξε την διεθνή προσοχή λόγω των χαρακτηριστικών και των προβλημάτων της. Σήμερα μετά από 20 χρόνια από την έναρξη των πολιτικών διευθέτησης του μετώπου της πόλης και ενόψει προτάσεων για νέα μελλοντικά έργα, φαντάζει έντονος ένας απολογισμός των πεπραγμένων και η διερεύνηση των νέων προοπτικών. Σημαντική κατά την άποψή μου- είναι η μελέτη των ζωνών στις οποίες έγιναν οι πιο ριζικές παρεμβάσεις. Η περιοχή της αστικής μεταμόρφωσης του παραλιακού μετώπου της Βαρκελώνης, είναι μία ζώνη περίπου 6 χιλιομέτρων η οποία εκτείνεται μεταξύ της Βαρκελώνης και του ποταμού Besos. Στη ζώνη αυτή κατασκευάστηκαν τρία έργα μεγάλης σημασίας: η κατασκευή του Ολυμπιακού Χωριού, το έργο Diagonal Mar και το έργο εκβολής του Besos. Από τα παραπάνω έργα μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η κατασκευή του Ολυμπιακού Χωριού δεδομένου ότι αυτό κατασκευάστηκε στο ανατολικό παραλιακό μέτωπο της Βαρκελώνης (Εικόνα 6). Αυτή η ζώνη μέχρι και το 1985 φιλοξενούσε περιφερειακές καθώς και προβληματικές χρήσεις όπως: στρατόπεδο, εμπορευματικούς σταθμούς διαλογής, ψαραγορά, ημιεγκατελειμένες βιομηχανικές μονάδες, γυναικείες φυλακές, κ.λ.π. Υπήρχαν δύο σιδηροδρομικές διασταυρώσεις που χώριζαν την περιοχή τόσο από την πόλη, όσο και από το παραλιακό μέτωπο, ενώ οι παραλίες χρησιμοποιούνταν σαν χώρος απόρριψης μπαζών και απορριμμάτων. Εικόνα 6. Όψη του Ολυμπιακού χωριού στη Βαρκελώνη. Με την ανάληψη από την πόλη το 1986 της διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων του 1992 ξεκίνησε η επιχείρηση ανακαίνισης της ζώνης, καθώς και την επανένταξής της στον

οικιστικό ιστό της πόλης μέσα από μια σειρά παρεμβάσεων σε χώρους όπως: πλατείες, κήπους, πεζόδρομους, κ.λ.π. οι οποίοι τα προηγούμενα χρόνια είχαν υποβαθμιστεί. Οι παρεμβάσεις αυτές έγιναν με λίγα μέσα και έγιναν γνωστές όχι για το μέγεθός τους, όσο για την λεπτότητά τους. Η ανάληψη της διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων από την Βαρκελώνη λειτούργησε σαν καταλύτης για την αστική της ανάπλαση, και αποφασίστηκε από τους διοικούντες την πόλη ότι αυτοί οι Ολυμπιακοί Αγώνες θα έπρεπε να μετατραπούν σε αγώνες της πόλης για την πόλη. Στην παραλιακή ζώνη η οποία βρισκόταν πλησιέστερα στην Ciutadella, χωροθετήθηκε η κατασκευή του Ολυμπιακού Χωριού στο οποίο θα διέμεναν οι αθλητές. Για την κατασκευή του έπρεπε να λυθεί το πρόβλημα των εμποδίων που προκαλούσαν οι υποδομές. Έτσι σε ένα πρώτο στάδιο ανυψώθηκαν οι οδοί του παραλιακού μετώπου και έπαψε να υπάρχει εμπόδιο μεταξύ της πόλης και του επιπέδου της θάλασσας και η κυκλοφορία του σιδηροδρόμου παρακάμφθηκε με διασταύρωση προς το εσωτερικό της πόλης. Σε δεύτερο στάδιο υπογειοποιήθηκε η παραπάνω διασταύρωση με σκοπό να μην υπάρχει οπτικό εμπόδιο μεταξύ της πόλης και του μελλοντικού οικισμού. Στο τρίτο στάδιο πάρθηκε απόφαση υπογειοποίησης μέρους της καινούριας παράλληλης οδού της πόλης που θα περνά μεταξύ του νέου οικισμού και της θάλασσας προκειμένου να μην δημιουργηθεί νέο εμπόδιο μεταξύ του νέου οικισμού και του θαλάσσιου μετώπου της πόλης. Τέλος αποκαταστάθηκαν οι παραλίες, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν 18 εκτάρια παραλίας στην ανατολική Βαρκελώνη σε γραμμή περίπου 4 χιλιομέτρων, και την δημιουργία πάρκων επιφάνειας 50 εκταρίων περίπου. Εικόνα 7. Όψεις του αστικού δημόσιου χώρου της Βαρκελώνης.

Ο σχεδιασμός του Ολυμπιακού χωριού βασίστηκε σε δύο αρχές: στην απαίτηση να συνεχιστεί η χάραξη του Cerd ως μέσο που θα επέτρεπε την ομαλή ενσωμάτωση του νέου οικισμού στην πόλη και θα διευκόλυνε την πρόσβαση στο θαλάσσιο μέτωπο καθώς και στη δημιουργία ενός πολύπλοκου αστικού χώρου αποτελούμενου όχι μόνο από κατοικίες αλλά και από εμπορικά κέντρα και από κτίρια γραφείων καθώς και από χώρους αναψυχής. Με τις παραπάνω απαιτήσεις αποφεύχθηκε η δημιουργία ενός νέου αστικού γκέτο. Η Ολυμπιακή πόλη έκτασης σχεδόν 50 εκταρίων επιλέχθηκε να αποτελείται από πέντε τμήματα τα οποία εκτείνονται παράλληλα προς το παραλιακό μέτωπο και τα οποία συνδέονται μεταξύ τους από ένα δίκτυο πάρκων. Τα πέντε αυτά τμήματα είναι: Παραλίες και Ολυμπιακό λιμάνι. Οι παραλίες απέναντι από το Ολυμπιακό χωριό έχουν έκταση ενός χιλιομέτρου. Κάθε παραλία προστατεύεται από τα θαλάσσια ρεύματα με τη βοήθεια κυματοθραυστών οι οποίοι είναι παράλληλοι με το θαλάσσιο μέτωπο. Όσον αφορά στο λιμάνι, αυτό αποτελείται σε ποσοστό 75% από αθλητικές εγκαταστάσεις, χώρους αθλοπαιδιών καθώς και εμπορικούς χώρους. Ο παραλιακός περίπατος. Πρόκειται για χώρο πλάτους 30 μέτρων στον οποίο υπάρχουν κατά κανόνα- χώροι περιπάτου, καθιστικά, χώροι παρατήρησης, καφέ και εστιατόρια. Τα παραθαλάσσια κτίρια. Κατασκευάστηκαν δύο ουρανοξύστες ύψους μεγαλύτερου από 100 μέτρα (κτίριο γραφείων και ξενοδοχείο αντίστοιχα) και άλλα μικρότερα. Ο δρόμος που είναι παράλληλος με την ακτή και ο οποίος αποτελεί τμήμα του δακτυλίου της πόλης και έχει υπολογιστεί για μέσο ημερήσιο φόρτο 120000 οχήματα/ημέρα. Ο δρόμος αυτός βρίσκεται σε σήραγγα προκειμένου να μην αποτελεί όπως σε άλλες περιπτώσεις ένα νέο όριο μεταξύ της πόλης και της θάλασσας. Ο αστικός πυρήνας που αποτελεί την οικιστική ζώνη με κτίρια διαφόρων ειδών (διαμερίσματα και μονοκατοικίες) τα οποία είναι ομαδοποιημένα σε μπλόκ που ακολουθούν το παραδοσιακό σύστημα χάραξης του 19 ου αιώνα. Έτσι κατασκευάστηκαν περίπου 2000 μονάδες κατοικιών οι οποίες εξυπηρέτησαν 15000 αθλητές κατά την διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων και σήμερα ζουν στον ίδιο χώρο περίπου 6000 κάτοικοι. Μετά το πέρας των αγώνων το παλιό στρατόπεδο μετατράπηκε σε Πανεπιστημιούπολη. Για την διαχείριση της γης προκειμένου να δημιουργηθούν όλα τα παραπάνω συστάθηκε στα τέλη Δεκεμβρίου 1986 μια δημόσια εταιρεία η Villa Olympica Socit Anonyme (V.O.S.A.). Γενικά υπήρξε συνεργασία Δημόσιου και Ιδιωτικού τομέα. Η

υλοποίηση έγινε περισσότερο από ιδιωτικά κεφάλαια, ενώ ο σχεδιασμός και η διαχείριση του έργου έγινε από Δημόσιους φορείς και Οργανισμούς. Εικόνα 8. Αεροφωτογραφία της παραλίας της Βαρκελώνης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο Αειφορική διαχείριση του χώρου 4.1 Θέματα πολιτικής γης Ένα κεφαλαιώδους σημασίας θέμα για κάθε περιοχή είναι η πολιτική γης που ακολουθείται από την εκάστοτε εξουσία. Στην περιοχή με την οποία ασχολούμαστε μελέτη περίπτωσης- βασικό ρόλο για την οποιαδήποτε ανάπτυξη έπαιξε η παντελώς απούσα Πολιτεία από τα πρώτα βήματα της περιοχής δεκαετίες 1950 και 1960- μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1980 οπότε εμφανίστηκε η Πολιτεία στα πλαίσια της Ε.Π.Α. (Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης) του τότε Υπουργείου Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος (Υ.Χ.Ο.Π.), που στην ουσία η Ε.Π.Α. δεν ήταν παρά μια προσπάθεια να εντάξει στο σχέδιο πόλης οικισμούς οι οποίοι είχαν δημιουργηθεί και καθιερωθεί σαν σύνολα αυθαίρετων κατασκευών. Όσον αφορά τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης, μέχρι την έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος στις 23-2-1987 και του Φ.Ε.Κ.166Δ/6-3-1987 που καθόριζε -σε συνδυασμό με το Φ.Ε.Κ. ένταξης κάθε περιοχής στο σχέδιο πόλης- τις χρήσεις γης που επιτρέπονταν στην κάθε περιοχή, τα πράγματα ήταν πολύ «χαλαρά» όπου όλα επιτρέπονταν και όλα απαγορεύονταν. Σχετικά με το σύστημα δόμησης, αυτό που επιτρεπόταν στην περιοχή ήταν το συνεχές σύστημα το οποίο σε σχέση με το μικρό εμβαδόν των οικοπέδων δημιούργησε τείχη από πολυκατοικίες-κουτιά χωρίς κάποια ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, χωρίς τον απαιτούμενο προσανατολισμό ώστε να επιτυγχάνονται οι απαιτούμενες συνθήκες φωτισμού και αερισμού, χωρίς χώρους στάθμευσης οι οποίες σήμερα όπως είναι φυσικό- κατοικούνται από οικονομικούς μετανάστες σχεδόν αποκλειστικά. Ας σημειωθεί ότι στον Δήμο Αρτέμιδος δεν υπάρχει μέχρι σήμερα Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (Γ.Π.Σ.), η έλλειψη του οποίου σε συνδυασμό με την πολεοδομική αναρχία που επικρατεί στην περιοχή και με το γεγονός ότι εκκρεμεί για χρόνια η κύρωση των πράξεων εφαρμογής, δεν αφήνει πολλά περιθώρια για διορθωτικές παρεμβάσεις όπως κατασκευή δικτύου πεζοδρόμων, κατασκευή δικτύου ποδηλατοδρόμων, διαπλάτυνση υπαρχόντων δρόμων, δημιουργία κοινόχρηστων και κοινωφελών χώρων, πράγμα το οποίο κρατάει τις αξίες γης σε χαμηλότερα επίπεδα από τις γύρω περιοχές.

4.2 Συμπεράσματα-προτάσεις Με βάση όσα αναλύθηκαν παραπάνω, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η περιοχή που καταλαμβάνει ο Δήμος Αρτέμιδος είναι μια περιοχή ιδιαίτερα προικισμένη από τη φύση και σε απόσταση πολύ μικρή ιδιαίτερα με την κατασκευή της Αττικής Οδού- από το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας. Όμως η απουσία της Ελληνικής Πολιτείας προκάλεσε την ασυδοσία της ιδιωτικής πρωτοβουλίας που είχε σαν αποτέλεσμα την πολεοδομική καταστροφή της πόλης και ιδιαίτερα του κέντρου της. Εικόνα 9. Αεροφωτογραφία του κέντρου του Δήμου Αρτέμιδος Προκειμένου να ξεκινήσει η προσπάθεια ανατροπής της κατάστασης αυτής, θα πρέπει να επαναπροσδιοριστεί η σχέση των κατοίκων και των επισκεπτών της πόλης με την ίδια την πόλη και ιδιαίτερα το θαλάσσιο μέτωπό της. Για να επιτευχθεί αυτό και να μην αποτελέσει ένα ακόμα ευχολόγιο θα πρέπει να παρθούν πρωτοβουλίες χωρίς να υπολογιστεί κανένα πολιτικό κόστος. Μερικά από τα μέτρα που θα μπορούσαν να παρθούν χωρίς κανένας να υποστηρίζει ότι αυτά είναι τα μοναδικά μέτρα που μπορούν να παρθούν- είναι: Απαγόρευση της κυκλοφορίας των Ι.Χ. αυτοκινήτων στο κέντρο της πόλης

Κατασκευή σε όλη την έκταση του κέντρου, δικτύου πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων Υπογειοποίηση των δικτύων Δ.Ε.Η. και Ο.Τ.Ε. και κατασκευή ευρυζωνικού δικτύου Δημιουργία συγκοινωνιακού δικτύου μικρών λεωφορείων (mini-bus) και ικανού αριθμού στάσεων για την εξυπηρέτηση των πολιτών στο κέντρο της πόλης όπου βρίσκονται όλες οι Δημόσιες Υπηρεσίες, Τράπεζες, κ.λ.π. Ανάπλαση των υπαρχόντων κοινόχρηστων χώρων Αγορά από τον Δήμο κενών οικοπέδων με επιδίωξη αγοράς δύο τριών συνεχόμενων κενών οικοπέδων- για την δημιουργία πάρκων δεδομένου ότι στο κέντρο της πόλης υπάρχει μόνο μία πλατεία Τοποθέτηση φωτιστικών σωμάτων κατά μήκος των δρόμων καθώς και στους κοινόχρηστους χώρους ώστε να επιτευχθεί η χρήση τους με ασφάλεια από το κοινό για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα του 24ωρου Φύτευση κατά μήκος των δρόμων και στους κοινόχρηστους χώρους φυλλοβόλων δέντρων, ώστε να επιτυγχάνεται σκίαση και δροσισμός κατά τη διάρκεια του θέρους και ηλιασμός κατά τη διάρκεια του χειμώνα Αγορά και κατεδάφιση όπου αυτό είναι εφικτό- αριθμού παράκτιων κτιρίων, ώστε να «σπάσει» το παραλιακό τείχος που έχει δημιουργηθεί, προκειμένου να μπορεί να κυκλοφορεί ο αέρας από και προς τη θάλασσα με σκοπό να λειτουργεί το σύστημα θαλάσσιας απόγειας αύρας Στήριξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και παροχή κινήτρων με σκοπό να εγκατασταθούν στο κέντρο δραστηριότητες μη οχλούσες και φιλικές προς το περιβάλλον. 4.3 Πρόταση πολεοδομικής επέμβασης Ο αστικός χώρος αποτελεί ένα κοινωνικό προϊόν που παράγεται από το σύνολο της κοινωνικής δομής και άρα σχετίζεται με όλες τις συνιστώσες της κοινωνικής πραγματικότητας. Η οριοθέτηση του λειτουργικού κέντρου της πόλης, τα θέματα της κυκλοφορίας των οχημάτων και των χώρων στάθμευσης και η αναδιάρθρωση των ανοικτών αστικών χώρων διατυπώνονται από τους πολεοδόμους και τους συγκοινωνιολόγους με απώτερο σκοπό την «καλή λειτουργία» της πόλης για τον πολίτη. Το κυκλοφοριακό δίκτυο

της Αρτέμιδος δεν ακολούθησε κάποια συγκεκριμένη οργάνωση, ενώ απουσιάζει και η ανάλογη οργάνωση και διαμόρφωση κύριων πεζοδρόμων. Εικόνα 10. Πολεοδομική οργάνωση του Δ. Αρτέμιδος Τα κύρια σημεία της πολεοδομικής επέμβασης στην πόλη αφορούν: I. Την διευθέτηση του κυκλοφοριακού της πόλης με δύο κύριες μονοδρομήσεις. Η πρώτη αφορά στην οδό Αρτέμιδος και η δεύτερη στην οδό Αμφιτρίτης με αντίθετη φορά κατεύθυνσης. II. Την διαμόρφωση κύριων πεζοδρόμων στο πλαίσιο ενός πλέγματος πεζοδρόμων, που θα συμπεριλαμβάνει όλες τις οδούς από την οδό Αρτέμιδος και προς τη θάλασσα. Οι πεζόδρομοι μπορούν να οργανωθούν ως εξής: α) ένας κύριος εμπορικός πεζόδρομος στην οδό Κουντουριώτου, β) ένας κύριος πεζόδρομος αναψυχής και ίσως αθλητικών δραστηριοτήτων στην οδό Φράγκου στην παραλιακή ζώνη και γ) ένα σύμπλεγμα μικρών πεζοδρομήσεων στις υπόλοιπες οδούς όπου θα συνδέουν τους δύο κύριους πεζοδρόμους δίνοντας τη δυνατότητα στους πολίτες να συνδέονται αρμονικά με τα χωρικά δεδομένα της πόλης τους.

III. Την αναβάθμιση και αξιοποίηση αστικών υπαίθριων χώρων, αλλά και της κοίτης του ποταμού Ερασινού. Επιβάλλεται να γίνουν παρεμβάσεις ώστε να προκύψει ένας οικολογικός φυσικός διάδρομος μεταξύ του δρόμου και του ποταμού, αφού υπάρχει παραποτάμια βλάστηση. IV. Την προσπάθεια οργάνωσης χώρων στάθμευσης, κυρίως εξαιτίας των χώρων στάθμευσης που θα χαθούν από τις πεζοδρομήσεις στο εμπορικό κέντρο. 4.4 Η αειφορική διαχείριση του δημόσιου χώρου Βασική αρχή αειφορικής λειτουργίας των οικοσυστημάτων είναι η εξισορρόπηση εισροών και εκροών. Από αυτήν την άποψη η πόλις ως ανθρώπινο οικοσύστημα θα πρέπει να βελτιώσει τη σημερινή της σχέση με τον περιβάλλοντα χώρο θέτοντας τις εισροές και τις εκροές σε μια δίκαιη βάση. Ενδεικτικά, τα μέτρα που πρέπει να πάρει η πόλη είναι ο περιορισμός των εισροών, δηλαδή η κατανάλωση των πόρων, συγκεκριμένα: Πρέπει να μηδενιστεί η κατανάλωση περιαστικού πρασίνου για επεκτάσεις της πόλης, αποκέντρωσης των δραστηριοτήτων, εγκατάστασης του νέου πληθυσμού, επαναχρήσης αστικών περιοχών και καλύτερης οργάνωσης του χώρου. Είναι αναγκαίο να μειωθεί η κατανάλωση ενέργειας με προγράμματα εξοικονόμησης και χρήσης ανανεώσιμων πηγών, βιοκλιματικής κτιρίων, περιορισμού των μετακινήσεων. Πρέπει να βελτιωθεί το σύστημα ύδρευσης και διάθεσης των υγρών αποβλήτων της πόλης με εξοικονόμηση στη χρήση του νερού, ελαχιστοποίηση των απωλειών στο σύστημα ύδρευσης, επαναχρήσης μετά από πλήρη βιολογικό καθαρισμό των υγρών αποβλήτων. Στον τομέα των εκροών θα πρέπει να επιτευχθεί: η πιο ποιοτική οργάνωση των παρεχόμενων υπηρεσιών που δεν είναι δυνατόν να αναπτυχθούν σε τοπικό επίπεδο(πανεπιστήμια, νοσοκομεία, δημόσιες υπηρεσίες κά.) Η ανάπτυξη υποδομών και υπηρεσιών στην περιφέρεια ώστε να ελαχιστοποιηθεί η μετακίνηση του πληθυσμού προς τα αστικά κέντρα Ο δραστικός περιορισμός της ρύπανσης στην πηγή, τον καθαρισμό και την ανακύκλωση των αποβλήτων, την αποφυγή της εξαγωγής τοξικών και ραδιενεργών ουσιών.

Με αυτόν τον τρόπο η πόλη θα μπορέσει να προσαρμοστεί σε ένα κυκλικό οικοσύστημα που εισάγει περιορισμένους πόρους και ελαχιστοποιεί τις αρνητικές εκροές. Υπάρχει η ανάγκη για μια εναλλακτική προσέγγιση στον πολεοδομικό και αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, η οποία μπορεί να βασίζεται πάνω σε μια ευρύτερη οικολογική αντίληψη. Ειδικά ένας αειφορικός πολεοδομικός σχεδιασμός θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του: τη διατήρηση των μη ανανεώσιμων πόρων την εξοικονόμηση ενέργειας και τη χρήση αντιρρυπαντικής τεχνολογίας τη μείωση της ρύπανσης τη μείωση της παραγωγής της ποσότητας των απορριμμάτων και την ανακύκλωση τους τη λήψη αποφάσεων σε τοπικό επίπεδο την καλλιέργεια της γης ως οικονομικού πόρου (Χάρτα των Αθηνών 1998).

Οι παραπάνω στόχοι για την μελλοντική πόλη χωρίς να έχουν μόνο περιβαλλοντικό χαρακτήρα, εντάσσονται στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού των δομών της, την αύξησης της απασχόλησης και της αστικής αποκέντρωσης συμβάλλοντας παράλληλα στην καλύτερη διαχείριση των πόρων στα πλαίσια της αειφορίας. Στην περίπτωση του Δήμου Αρτέμιδος θα μπορούσαμε να πούμε ότι εφικτό στόχο αποτελεί λόγω της μορφής και της έκτασης της πόλης- το μοντέλο της γραμμικής πόλης. Οι αρχές της αειφόρου διαχείρισης των αστικών κέντρων μπορούν να συνοψιστούν σε πέντε κύρια σημεία: 1. Περιβαλλοντικά όρια: Οι αρχές να εφαρμόζουν την αρχή της πρόληψης ώστε να μη γίνεται υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας του αστικού οικοσυστήματος. (π.χ. προληπτικός έλεγχος για την μη εγκατάσταση νέου πληθυσμού σε ένα κομμάτι της πόλης που ήδη έχει πυκνή δόμηση και πληθυσμό). 2. Διαχείριση της ζήτησης: Θα πρέπει να κυριαρχήσει η τάση της ορθολογικότερης διαχείρισης της ζήτησης αντί της άμεσης ανταπόκρισης σε αυτήν (αύξηση της

ζήτησης σε ηλεκτρική ενέργεια να συνεπάγεται αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών και μείωση της κατανάλωσης). 3. Περιβαλλοντική αποτελεσματικότητα: Περιορισμός της χρήσης των φυσικών πόρων. 4. Κοινωνική αποτελεσματικότητα: Η κάθε μονάδα οικονομικής δραστηριότητας θα πρέπει να ικανοποιεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. 5. Κοινωνική δικαιοσύνη: Η επίτευξη της μεγαλύτερης κατά το δυνατόν κοινωνικής συνοχής και ισοκατανομής του πλούτου. (Πηγή European Sustainable Cities 1996) Η πρόθεση του καλού αστικού σχεδιασμού, με στόχο την εκτίμηση του χαρακτήρα της περιοχής, είναι να δημιουργήσει μια περιεκτική αστική δομή, να δημιουργήσει συνδέσεις και να οργανώσει με οικολογική ευαισθησία την περιοχή. Παράλληλα, οι αρχές του αειφόρου πολεοδομικού σχεδιασμού μπορούν να τοποθετηθούν ως ακολούθως: Tαυτότητα και χαρακτήρας της περιοχής Περιβαλλοντικά φιλικός για την υπόλοιπη πόλη και νέες συνδέσεις με τη γειτονιά Εύκολο σύστημα μεταφορών: δημόσιες συγκοινωνίες, οχήματα, πεζοί και ποδήλατα Ιεράρχηση των δρόμο και καλή προσβασιμότητα Ξεκάθαροι και διακριτοί δημόσιοι και ιδιωτικοί χώροι Ελκυστικοί δημόσιοι χώροι Ανάπτυξη μικτών χρήσεων Διακριτή περιοχή πυρήνας Καλή αναγνωσιμότητα του αστικού ιστού: τοπόσημα, θέες, κεντρικά σημεία, οικόπεδα και οικοδομικά τετράγωνα Ευέλικτο και βιώσιμο δομημένο περιβάλλον Προσαρμόσιμα κτίρια σε αντιστοιχία με τους δρόμους και τα ανοίγματα των πλατειών και των πάρκων Αειφορία και ισορροπία των φυσικών χαρακτηριστικών Χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας

Τέλος, η αστική ανασυγκρότηση που πηγάζει από τον αειφόρο σχεδιασμό και εστιάζει πάνω σε βιοκλιματικά ζητήματα του σχεδιασμού μπορεί να αποφέρει ποιότητα στις αστικές γειτονιές. Η εισαγωγή οικολογικών ζητημάτων στη διαδικασία του πολεοδομικού σχεδιασμού αποτελεί μία σημαντική συμβολή στην ανασυγκρότηση μιας περιοχής και γίνεται αντιληπτή ως κάτι περισσότερο από την ενθάρρυνση μιας όψης της ανάπτυξης που στερείται προηγούμενης εμπειρίας. Επιπλέον, ο ρόλος των βιοκλιματικών αρχών είναι ουσιώδης τόσο για την ανασυγκρότηση μιας περιοχής όσο και για νέες αστικές αναπτύξεις επεκτάσεις.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Στεφάνου Ι. & Ι. (1999), «Περιγραφή της εικόνας της πόλης», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π. Βούζα Α. (2004), «Η Ελληνικότητα των τόπων και η έννοια της μορφής χρήσης», Έκδοση Πνευματικού Κέντρου Δήμου Ασπροπύργου Ρωμαλιάδης Α, «Ερωτήσεις Απαντήσεις σε θέματα Αυθαιρέτων, Αιγιαλού, Παραλίας» Χριστοφιλόπουλος Δ., «Χωροταξία Πολεοδομία, Τόμος Β Θεσμοί» Εκδόσεις Αφοι Σάκκουλα, Αθήνα Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας, «Οριστική Πρόταση Χωροταξικής Οργάνωσης της περιοχής Αμέσου Επιρροής Αεροδρομίου» Στεφάνου Ι. (2001), «Η φυσιογνωμία ενός τόπου. Ο χαρακτήρας της Ελληνικής πόλης τον 21 ο αιώνα», Έκδοση Ε.Μ.Π. & Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. Hall P. (1991), Planning in the 1990s: An International Agenda, European Planning Studies, Vol. 1, No 1, 3-12 Αραβαντινός Α. (1998), «Πολεοδομικός Σχεδιασμός για μια βιώσιμη ανάπτυξη του αστικού χώρου», Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα Σιδηρόπουλος Κ. (1996), «Μελέτη Αναπτυξιακού Προγράμματος Δήμου Αρτέμιδος», Αθήνα Μαντουβάλου Μ., Μαυρίδου Μ. (2007), «Αυθαίρετη Δόμηση:Μονόδρομος σε Αδιέξοδο; Αναλυτική προσέγγιση του αστικού χώρου», Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα Χριστοφιλόπουλος Δ. (1996), «Το δίκαιο της δόμησης Αυθαίρετη δόμηση, Τόμος Β», Εκδόσεις Π.Ν.Σάκκουλας, Αθήνα Αντωνοπούλου Σ. (1994), «Ο μεταπολεμικός μετασχηματισμός της Ελληνικής Κοινωνίας και το οικιστικό φαινόμενο (1950-1980)», Εκδόσεις Παπαζήση Κουσιδώνης Χ. (2002), «Κοινόχρηστοι Χώροι του οικισμού: Η Όσμωση των Χρήσεων και η Ευελιξία στο Σχεδιασμό», Τεχνικά Χρονικά Επιστ. Έκδ. Τ.Ε.Ε.,ΙΙ, τεύχ.1-2, 2002 Χριστοφιλόπουλος Δ. (1993), «Εφαρμογή πολεοδομικών σχεδίων», Εκδόσεις Αφοι Σάκκουλα, Αθήνα

Ρωμαλιάδης Α. (1987), «Η εφαρμογή των σχεδίων πόλεων», Αθήνα Β. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ http//:el.wikipedia.org http//:www.cres.gr http//:www.statistics.gr http//:www.minenv.gr http//:www.atticaeast.gr http//:www.et.gr http//:www.aia.gr http//:www.uecna.eu http//:www.wwf.gr http//:www.artemida.gr http//:www.libver.gr:4530 http//:www.ecogreens.gr http//:www.oikologio.gr http//:www.korinthia.net http//:eyploia.aigaio-net.gr http//:www.ste.gr http//:www.artemida.gov.gr http//:el.tixik.com http//:e-rooster.gr http//:www.aivp.org http//:www.kosmograph.com/urbanism/html/barcellona/ http://www.ornithologiki.gr Γ. ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ Δήμος Αρτέμιδος Τεχνική Υπηρεσία- Πληροφορίες