Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και η επίδραση τους στην παιδική ηλικία

Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και η επίδραση τους στην παιδική ηλικία Εισαγωγή Νικόλαος K. Χολέβας, Σχολικός Σύμβουλος Πρωτ/θμιας Εκπ/σης Παναγιώτης Αναγνώστου, Φυσικός καθ. Πληροφορικής Δευτ/θμιας Εκπ/σης Στην παρούσα βιβλιογραφική επισκόπηση θα πρέπει να επισημάνουμε ότι με τον όρο "παιδική ηλικία" αναφερόμαστε κυρίως στην μέση παιδική ηλικία, η οποία προσδιορίζεται χρονικά από τα 6 μέχρι τα 12 χρόνια της ζωής του παιδιού, καθώς και στην πρώιμη εφηβεία από 12 έως 14 ετών. Επίσης, με τον όρο "ηλεκτρονικοί υπολογιστές", αναφερόμαστε όχι μόνο στους σταθερούς και φορητούς υπολογιστές αλλά γενικότερα στο διαδίκτυο και σε ό, τι σχετίζεται με τη λειτουργία του, όπως η τηλεκπαίδευση, η κοινωνική δικτύωση και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Η Πληροφορική από απλό βοηθητικό εργαλείο απλώθηκε σιγά-σιγά και εξελίχθηκε σε ένα ολοκληρωμένο περιβάλλον εργασίας, ενημέρωσης, επικοινωνίας, εκπαίδευσης και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Οι υπολογιστές πλέον αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ζωής των ενηλίκων και από εκεί η επίδρασή τους έχει εξαπλωθεί στα παιδιά. Η τηλεόραση, το ίντερνετ και τα διάφορα άλλα ηλεκτρονικά μέσα, βρίσκονται ήδη στην καθημερινότητα των παιδιών (Αναγνώστου, 2003). Τις δυνατότητες του η/υ για την προσέγγιση της γνώσης και της χρήσης του ως μαθησιακού εργαλείου επισημαίνουν αρκετοί ερευνητές (Παναγιωτόπουλος, 1999 Dillemans et al, 1998 Ράπτης & Ράπτη, 2002 Σολωμονίδου, 2001). Σε πολλές χώρες χρησιμοποιούνται οι υπολογιστές και στα νηπιαγωγεία. Πολλοί γονείς και εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι τα παιδιά πρέπει να έρθουν νωρίς σε επαφή με τους υπολογιστές, γιατί έτσι κατανοούν καλύτερα την τεχνολογία. Κάτι που αναφέρεται συχνά ως τεχνολογικός αλφαβητισμός (Ντάβου & Καράκιζα, 2000). Η ανάπτυξη των πολυμέσων, των τρισδιάστατων γραφικών παιχνιδιών και του Διαδικτύου ώθησε εκατομμύρια παιδιών σε όλο τον κόσμο στην αξιοποίηση των υπολογιστών για οικιακή ή σχολική χρήση για ψυχαγωγία, επικοινωνία, ενημέρωση και εκπαίδευση. Όπως συμβαίνει με κάθε επίτευγμα της τεχνολογίας, έτσι και οι υπολογιστές πέρα από τα οφέλη που προσφέρει η σωστή χρήση τους, εγκυμονούν κινδύνους που σχετίζονται με τις αρνητικές σωματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις τους από την κακή χρήση τους (Ντάβου, 2005 Στυλιάδης, Ντίντουρα, 2008 Ράπτης & Ράπτη, 2000). 327

Εκπαίδευση και Νέες Τεχνολογίες - Θετικές και αρνητικές απόψεις για τη χρήση των υπολογιστών Ο αλφαβητισμός παλιότερα αναφερόταν στην ικανότητα του ανθρώπου να διαβάζει και να γράφει. Αυτός ο βασικός αλφαβητισμός σήμερα έχει αντικατασταθεί από την ικανότητα του ανθρώπου να χρησιμοποιεί την ψηφιακή τεχνολογία, τα εργαλεία επικοινωνιών και/ή δίκτυα για να προσεγγίζει, διαχειρίζεται, ολοκληρώνει, αξιολογεί και δημιουργεί πληροφορίες, ώστε να λειτουργεί στην κοινωνία της γνώσης. (Φακιολάς, 2006, 169:194). Ο βασικός δηλαδή αλφαβητισμός αντικαταστάθηκε με τον τεχνολογικό ή ψηφιακό αλφαβητισμό. Η εκπαιδευτική πολιτική έχει θέση την εκπαίδευση των μικρών παιδιών σε υψηλή προτεραιότητα με βασική προϋπόθεση την εκπλήρωση των στόχων στα πλαίσια της Κοινωνίας της Πληροφορίας. Σύμφωνα με το νέο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών για το Νηπιαγωγείο του 2001, η πληροφορική και οι νέες τεχνολογίες κατέχουν σημαντική θέση (Δ.Ε.Π.Π.Σ. : 1653-1656). Επίσης, βασικός σκοπός της εισαγωγής των Νέων Τεχνολογιών στην Εκπαίδευση (όπως διατυπώθηκε στο Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Πληροφορικής του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου) είναι: "οι μαθητές να χρησιμοποιούν με (ή χωρίς) τη βοήθεια του εκπαιδευτικού τον υπολογιστή ως γνωστικόδιερευνητικό εργαλείο", αναζητώντας πληροφορίες, επικοινωνώντας και προσεγγίζοντας βασικές αρχές που διέπουν τη χρήση της υπολογιστικής τεχνολογίας (http://www.pi-schools.gr/ programs/depps). Βέβαια, η εισαγωγή των Τ.Π.Ε. στην εκπαίδευση δεν έγινε άκριτα, μιας και εκφράστηκαν αρκετές επικριτικές αλλά και υποστηρικτικές απόψεις. Οι επικριτές της εισαγωγής του υπολογιστή στο σχολείο στηρίζονται στα ευρήματα ερευνών, όπως των Barnes & Hill, που αποδεικνύουν την κοινωνική απομόνωση των μικρών παιδιών και τις επιπτώσεις στην ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη (Barnes & Hill, 1983:11-14). Από την άλλη πλευρά οι υποστηρικτές ισχυρίζονται μεταξύ άλλων ότι, οι μαθητές που εργάζονται με τη βοήθεια του υπολογιστή για τη λύση προβλημάτων είναι πιο συνεργατικοί με τα άλλα παιδιά για να λύσουν το πρόβλημα που τους τίθεται (Nastasi & Clemens, 1993:15-43). Πλεονεκτήματα του ηλεκτρονικού υπολογιστή Το πλεονέκτημα της χρήσης των υπολογιστών από μικρή ηλικία είναι η εξοικείωση με το "εργαλείο υπολογιστής", το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο μάθησης, αναζήτησης και επεξεργασίας πληροφοριών. Σήμερα, από το νηπιαγωγείο ακόμη αξιοποιούνται οι Νέες Τεχνολογίες και ο υπολογιστής, μέσα από τα διδακτικά σενάρια που υλοποιούνται. Έτσι σε εκπαιδευτικό σενάριο για το παιχνίδι οι νηπιαγωγοί 328

εκτός από τα παραδοσιακά υλικά που χρησιμοποίησαν βασίστηκαν και σε υλικό από το διαδίκτυο, σε βιντεοταινίες και σε λογισμικά για την κατανόηση της σημασίας παιχνιδιού και της σύνδεσής του με την τέχνη (Βοϊνέσκου, 2012:867-875). Στην εκπαιδευτική πράξη χρησιμοποιείται ένας μεγάλος αριθμός λογισμικών και υπολογιστικών περιβαλλόντων από τους εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον ιστορικό άτλαντα Ce- ntenia για το μάθημα της ιστορίας, το Revelation Natural Art για την ανάπτυξη δημιουργικότητας, την επικοινωνία και την έκφραση στην προσχολική και την πρώτη σχολική ηλικία, τα εκπαιδευτικά λογισμικά του Υπουργείου Παιδείας και του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου καθώς ψηφιακές εγκυκλοπαίδειες, λεξικά και σώματα κειμένων, blogs και ιστοσελίδες (Κόμης κ.ά., 2008:22-24). Δεδομένη στις μέρες μας είναι και η δημοτικότητα των διαδικτυακών παιχνιδιών. Μάλιστα στις Η.Π.Α. τα παιχνίδια αυτού του είδους κατέλαβαν τη δεύτερη θέση ανάμεσα σε όλες τις διαδικτυακές δραστηριότητες (σε όλες τις ηλικίες αμέσως μετά την κοινωνική δικτύωση) (Τζαβέλλα, 2011:21). Στην εκπαιδευτική πράξη η χρήση της τεχνολογίας μπορεί να βοηθήσει στην υποστήριξη της επιχειρηματολογίας, μέσα από την αλληλεπίδραση των μαθητών σε ομάδες. Σε αυτό βοηθούν ειδικά σχεδιασμένα εργαλεία που βοηθούν τους μαθητές να συνδέσουν τεκμήρια με τα επιχειρήματά τους, όπως είναι το SenseMaker (Bell & Linn, 2000) και το Collaboratory Notebook (Linn, Eylon & Davis, 2004), καθώς και εργαλεία διαδικτυακής συζήτησης, όπως Knowledge Forum/CSILE (Scardamalia, 2003:23-28) και το ExplanationConstructor (Reiser, 2002). Αξιόλογα ήταν τα αποτελέσματα της εφαρμογής εργαλείων που στηρίζονται στην αξιοποίηση της επιχειρηματολογίας των μαθητών, σε μαθητές ηλικίας 10-12 ετών στο μάθημα των Φυσικών Επιστημών, όπως το πρόγραμμα Τεχνοσκέψη, όπου και σχεδιάστηκε ενότητα οχτώ μαθημάτων, διάρκειας ογδόντα λεπτών, με σημαντικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη της επιχειρηματολογίας των μαθητών (Ευαγόρου, 2010). Αυτά τα εργαλεία έχουν ως βασική αρχή ότι η γνώση δημιουργείται μέσα από την κοινωνική επαφή και τη δυνατότητα που αυτή δίνει να συζητηθούν επιχειρήματα και ιδέες, όπως οι χώροι σύγχρονης και ασύγχρονης συζήτησης μέσα από τη δημιουργία ηλεκτρονικής ή εικονικής τάξης με τη δυνατότητα «πρόσωπο με πρόσωπο» διδασκαλίας από απόσταση (Κόκκινος, 2006 : 24-25). 329

Θέματα ορισμού της υπερβολικής χρήσης του ηλεκτρονικού υπολογιστή και του διαδικτύου. Μειονεκτήματα του ηλεκτρονικού υπολογιστή - Επιπτώσεις στην ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα των παιδιών. Με τις αρνητικές επιπτώσεις του υπολογιστή και της χρήσης του διαδικτύου συνδέονται μια σειρά από ορισμούς, όπως: "Προβληματική χρήση διαδικτύου" (Shapira et all, 2003: 207-216), "Εξάρτηση από το Διαδίκτυο" (Chou et all, 2005:363-388). Με τον κορεσμό της ψηφιακής πληροφορίας στο Διαδίκτυο, το οικοσύστημα της γνώσης έχει αλλάξει δραματικά τα τελευταία χρόνια. Τα ψηφιακά μέσα δεν χρησιμεύουν μόνο ως η κύρια πηγή ψυχαγωγίας για τα παιδιά, αλλά όλο και περισσότερο αποτελούν ένα εκπαιδευτικό και κοινωνικό εργαλείο επίσης. Παρά τις δυνατότητές τους ωστόσο, τα ψηφιακά μέσα εμποδίζονται από το ίδιο το μέγεθος του περιεχομένου τους καθώς και από πρακτικά ζητήματα, όπως το φιλτράρισμα ακατάλληλου περιεχομένου. Όλες μαζί αυτές οι προκλήσεις αφήνουν τα παιδιά εκτεθειμένα σε μη ασφαλείς ψηφιακούς ρύπους, όπως το άσεμνο και βίαιο περιεχόμενο, εκφοβισμό στον κυβερνοχώρο, και τον εθισμό της τεχνολογίας. Σύμφωνα με την Καούρη (2011), «Το διαδίκτυο είναι πλέον ο βασικός πόλος διακίνησης του υλικού παιδικής πορνογραφίας. Πλήθος πλεονεκτημάτων, όπως η ανωνυμία και η μυστικότητα, η ταχύτητα, το χαμηλό κόστος, η πρόσβαση από οπουδήποτε και ανά πάσα στιγμή, χωρίς μάλιστα να αναιρείται η δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας, διαμορφώνουν έναν "παράδεισο" τόσο για τους παράγοντες της βιομηχανίας της παιδικής πορνογραφίας, όσο και για τους παιδόφιλους» (Ηλιόπουλος, 2011: 10). Οι ψηφιακοί αυτοί ρύποι ορίζονται ως "πληροφορύπανση" (από το αγγλικό "infollution") (Unesco, 2011). Η λέξη "πληροφορύπανση" είναι μια νέα λέξη που συνδυάζει τις λέξεις «πληροφορίες» και «ρύπανση» για να σημάνει τα αρνητικά, τις ρυπογόνες παρενέργειες της πληροφορικής επανάστασης. Όπως και η ρύπανση στο φυσικό μας κόσμο, έτσι και η "πληροφορύπανση" στον ψηφιακό κόσμο μας είναι ένα ακούσιο υποπροϊόν της υπερβολικής και ανεξέλεγκτης χρήσης των πηγών. Επιπλέον, μπορεί να είναι ιογενής, εξαπλώνεται αμέσως και ανεξέλεγκτα. Γιατί; Επειδή είμαστε εκπληκτικά συνδεδεμένοι στον ψηφιακό κόσμο. Επηρεάζει τα μυαλά και τις σκέψεις των παιδιών μας πολύ έντονα (Unesco, 2011). Σχετικός όρος με την "πληροφορύπανση", ως προς την αρνητική χρήση της εξάπλωσης του υπολογιστή, αναφέρεται και ο όρος "Ιντερνετισμός". Η Σιγάλα (2011), αναφέρει ότι «ο ιντερνετισμός είναι η νέα πάθηση των παιδιών που απασχολεί την παιδιατρική κοινότητα. Δεκάδες παιδιά, που πάσχουν από τη νέα "νόσο" ζουν σε μια εικονική πραγματικότητα και χάνουν την επαφή με την πραγματική ζωή εάν κοιτάξει κάποιος γύρω του θα διαπιστώσει την μεγάλη εξάρτηση που υπάρχει στα παιδιά από το ίντερνετ, το κινητό, 330

τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Ακόμη και στα παιδικά πάρτι τα παιδιά δεν παίζουν κάποιο δημιουργικό παιχνίδι αλλά όλα είναι μαζεμένα γύρω από μια οθόνη έχουμε πάψει πλέον να βλέπουμε παιδιά λερωμένα με χώμα. Τα παιδιά έχουν πάψει να ζουν φυσιολογικά και να απολαμβάνουν αυτά που τους προσφέρει το ομαδικό και δημιουργικό παιχνίδι. Βλέπεις σε καφετέριες οι γονείς να πίνουν καφέ και δίπλα τους το παιδί κολλημένο στην οθόνη ενός κινητού ή ενός ηλεκτρονικού παιχνιδιού» (Ριζογιάννη, 2011:11). Ως εκ τούτου, θεωρούμε επιτακτική την ανάγκη ενημέρωσης των γονιών. Το Ομοσπονδιακό Κέντρο για την Ενημέρωση της Υγείας της Γερμανίας BZGA στην Κολονία συνιστά τους εξής χρονικούς περιορισμούς για την παρακολούθηση προγραμμάτων στην τηλεόραση και τον υπολογιστή, ανά ημέρα παιδιά 3-5 ετών: μισή ώρα, παιδιά 6 10 ετών: μία ώρα, παιδιά 10 13 ετών: μιάμιση ώρα. Αν και το άρθρο της BZGA δεν αποσαφηνίζει τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία τίθενται αυτοί οι χρονικοί περιορισμοί, η πλειοψηφία των μελετών αναδεικνύει τη σημασία του ελέγχου από τη πλευρά των γονέων, όχι μόνο του χρόνου έκθεσης αλλά και της ποιότητας του υλικού, έτσι ώστε να αξιοποιείται ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας αυτών των μέσων (Στυλιανάκη, 2008). Στόχος είναι μέσω των νέων μέσων (τηλεόραση και υπολογιστής) να προωθείται η περιέργεια και η ανάγκη για μάθηση, αλλά και οι γονείς να λειτουργήσουν ως "φίλτρο" των πληροφοριών, συζητώντας με τα παιδιά τους και απαντώντας σε οποιαδήποτε απορία τους για ό,τι βλέπουν. Ένα σημαντικό αρνητικό στοιχείο είναι το ότι πολλές φορές χρησιμοποιούνται τα μέσα αυτά από τους γονείς ως "ηλεκτρονική baby-sitter" και όχι ως μια ακόμα ευκαιρία συνάθροισης και συναλλαγής της οικογένειας (Στυλιανάκη, 2008). Οι γονείς τα χρησιμοποιούν αρκετά για την απασχόληση του παιδιού τους, ή και έτσι, ώστε τα παιδιά τους να αποκτήσουν ευχέρεια στην χρήση του Η/Υ, ακόμα και όταν αυτά είναι κάτω των τριών ετών. Όμως στην ευαίσθητη αυτή ηλικία, όπου ακόμα η λεπτή και αδρή κινητικότητα εξελίσσεται και η κοινωνικοποίηση του παιδιού βρίσκεται στην πρώτη θέση όσον αφορά τους επιθυμητούς στόχους των διεθνώς αναγνωρισμένων παιδαγωγικών μεθόδων, η χρήση του Η/Υ ή της τηλεόρασης μπορεί να "κλέβει" χρόνο από άλλες πολύ σημαντικές δραστηριότητες οι οποίες ενδεχομένως και να μην αποτελούν μια τόσο εύκολη λύση όσο ένα παιχνίδι στον υπολογιστή (Στυλιανάκη, 2008). Έρευνα σε σχολείο του Freiburg έδειξε ότι παιδιά 11-15 ετών που ασχολούνται πολλές ώρες με τον υπολογιστή, έχουν δυσκολίες στην συγκέντρωση: ο εγκέφαλος συνηθίζει στις πολύ γρήγορες εναλλαγές εικόνων και ήχων και δυσκολεύεται να παρακολουθήσει την ομιλία του καθηγητή ή ακόμα και συνομιλίες με άλλους μαθητές (Στυλιανάκη, 2008). Αν λάβουμε μάλιστα υπόψη μας τα στοιχεία της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) της Β' Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών ότι αυτή τη στιγμή 68 παιδιά προεφηβικής ηλικίας 331

βρίσκονται στο στάδιο της απεξάρτησης από τον "Ιντερνετισμό" (Ριζογιάννη, 2011), βλέπουμε ότι το πρόβλημα υπάρχει και στη χώρα μας και μάλιστα σε σημαντικό βαθμό. Δύο ξεχωριστές έρευνες, η μία από το Stanford University στις Η.Π.Α. και η άλλη από το Tohoku University στην Σιγκαπούρη είχαν το ίδιο αποτέλεσμα: απέδειξαν ότι η ενασχόληση με απλά και χαρούμενα παιχνίδια στον Η/Υ σε μικρές ηλικίες συνηθίζει τα παιδιά στις γρήγορες εναλλαγές/κινήσεις και πολύχρωμα γραφικά - με αποτέλεσμα να εθιστούν πολύ πιο εύκολα και σε αντίστοιχα παιχνίδια όταν μεγαλώσουν (που σε μεγαλύτερες ηλικίες είναι και παιχνίδια τα οποία περιλαμβάνουν σκηνές έντονης δράσης και βίας) (http://www.parents.gr/psych/a239). Άλλη έρευνα, πάλι στο Tohoku University που είχε αρχικά στόχο να δείξει την δραστηριότητα του εγκεφάλου σε έφηβους την ώρα που παίζουν Nintendo, απέδειξε ότι η ενασχόληση με ηλεκτρονικά παιχνίδια εξασκεί και αλλάζει το μέγεθος του μέρους του εγκεφάλου το οποίο ευθύνεται για την όραση και την κίνηση το ίδιο μέρος που απαιτείται να λειτουργήσει για την κατακράτηση βίαιων ή λανθασμένων κοινωνικά προθέσεων (http://www.parents.gr/psych/a239). Η έρευνα αυτή έδειξε ότι δεν είναι μόνο οι εικόνες βίας του παιχνιδιού που θα προκαλέσουν μια πιο βίαιη γενιά στο μέλλον, αλλά ο ριζικός τρόπος με τον οποίο επιδρά αυτή η δραστηριότητα στον εγκέφαλο. Η χρήση βίαιων παιχνιδιών αυξάνει τις επιθετικές συμπεριφορές, τις επιθετικές σκέψεις, τα επιθετικά συναισθήματα και μειώνει τις θετικές κοινωνικές συμπεριφορές (Τζαβέλλα, 2011: 34). Μάλιστα το φαινόμενο φαίνεται να συνδέεται και με τις νέες κοινωνικές δομές. Σύμφωνα με την Μονάδα Εφηβικής Υγείας (2009), «Το φαινόμενο είναι συχνότερο στα αγόρια σε μονογονεϊκές ή δυσλειτουργικές οικογένειες, σε παιδιά με καταθλιπτικό συναίσθημα ή υπερκινητικότητα. Η αύξηση της επίπτωσης του διαζυγίου, οι μικρές οικογένειες σε μεγάλες κοινωνίες, η μοναξιά, η απουσία επίβλεψης από τους γονείς λόγω εργασίας έξω από το σπίτι φαίνεται να συμβάλλουν στην ανάπτυξη του φαινομένου» (Μ.Ε.Υ, 2009, σ. 33/3). Σοβαρές ενστάσεις που υποστηρίζονται από μία σειρά επιστημονικών δεδομένων εκφράζονται παγκοσμίως για τη χρήση των υπολογιστών στην παιδική ηλικία. Σύμφωνα με αυτές, η σωματική υγεία, η σωστή ανάπτυξη, η κοινωνικοποίηση του παιδιού υπονομεύονται από τη χρήση υπολογιστών από μικρή ηλικία, όταν μάλιστα μιλάμε για υπερβολική χρήση του διαδικτύου. Η πρώτη ολοκληρωμένη επιστημονική μελέτη για τις κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις της χρήσης του Internet στο σπίτι, αποδεικνύει ότι όσα παιδιά περνούν έστω και λίγες ώρες «σερφάροντας», βιώνουν τη κατάθλιψη και τη μοναξιά πιο έντονα από ό,τι αν χρησιμοποιούσαν λιγότερο συχνά τον υπολογιστή τους. (Τσικουδή, χ.χ) Η κατάθλιψη του κυβερνοχώρου οφείλεται στο ότι το μηχάνημα αυτό μπορεί να επιτρέπει την επικοινωνία, όχι όμως και την έκφραση 332

συναισθημάτων, αφού τα αληθινά συναισθήματα συνήθως καταπιέζονται. Αν λάβουμε υπόψη μας πόσο σημαντικές είναι οι σχέσεις για τη ζωή μας και πόσο δύσκολη έχει γίνει η οικοδόμηση και διατήρησή της στις μέρες μας, εύκολα γίνεται αντιληπτό γιατί τo διαδίκτυο αρχικά είναι ελκυστικό, μιας και λόγω της ανωνυμίας που προσφέρει κάποιος μπορεί να έρθει σε επαφή με τους άλλους ανώνυμα, κάθε στιγμή και για όσο θέλει χωρίς να κινδυνεύει να απορριφθεί.. Αυτή η κοινωνικοποιητική δυνατότητα του ιστού, είναι αυτή που το καθιστά ακαταμάχητα ελκυστικό σε χρήστες με κοινωνικές δυσκολίες (Σταυρόπουλος & Χρόνη, 2009:10-13). Στην πραγματικότητα όμως ενώ οι εξαρτημένοι χρήστες ξεκινούν να είναι λιγότεροι μόνοι καταλήγουν περισσότερο αποξενωμένοι, αφού οι περιστάσεις πραγματικής επικοινωνίας γίνονται δυσκολότερες. Ο υπολογιστής δεν μπορεί να εντάξει το άτομο στον κόσμο, εφόσον δεν προσφέρει τις κατάλληλες "αρχές" συνύπαρξης με τους υπολοίπους (Τσικουδή, χ.χ). Πιθανόν η κατάθλιψη να συνδέεται με την απομόνωση που καλλιεργείται στα παιδιά, που χρησιμοποιούν τους υπολογιστές στο σπίτι για παιχνίδια και δικτύωση, και μάλιστα πολύ περισσότερο στα κορίτσια από ότι στα αγόρια (Orleans & Laney, 2000). Τα παραδοσιακά παιχνίδια, ως μια πολυδιάστατη κοινωνική και ψυχική δραστηριότητα, αποτελούν μια φανταστική κατάσταση που δίνει διέξοδο στην ένταση των συναισθηματικών αναγκών του παιδιού (Vygotski, 1978), και δίνουν ικανοποίηση μεταβάλλοντας την πραγματικότητα, αναπτύσσοντας έτσι την αίσθηση ελέγχου του εαυτού και του περιβάλλοντος του παιδιού (Piaget, 1972). Σε αντίθεση με τα παραδοσιακά παιχνίδια, τα ηλεκτρονικά ασκούν τους παίχτες στους γρήγορους ρυθμούς επεξεργασίας των πληροφοριών, που σχετίζονται με ένα επιφανειακό επίπεδο επεξεργασίας (γνωστική διάσταση) (Ντάβου, 2005:239). Ενώ στα παραδοσιακά παιχνίδια η συναισθηματική ατμόσφαιρα είναι συνήθως χαλαρή και παιχνιώδης, στα ηλεκτρονικά το μόνο που μπορεί να κάνει ο παίχτης είναι να συντονιστεί με τις διάφορες διαβαθμίσεις της, με ένα επιπλέον κάθε φορά επίπεδο δυσκολίας, διέγερσης και παρατεταμένης κορύφωσης (συγκινησιακή διάσταση) (Ντάβου, 2005:231). Επίσης, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια αποδυναμώνουν την ανάπτυξη της συλλογικότητας και της άμεσης διαπροσωπικής επικοινωνίας. Είτε ο παίχτης χάσει είτε κερδίσει, κάθε νίκη ορίζεται από την υπέρβαση του ίδιου του εαυτού και της επίδοσής του στο προηγούμενο στάδιο δυσκολίας. Ο παίχτης ακόμη και όταν κερδίζει, κερδίζει τον εαυτό του, αλλά χάνει από το λογισμικό του παιχνιδιού (κοινωνική διάσταση) (Ντάβου, 2005:240). Σημαντική είναι και η αναφορά της Ντάβου στη διάκριση μεταξύ της πληροφόρησης και της γνώσης. Η πληροφόρηση δεν προϋποθέτει γνώση. Το άτομο που προσλαμβάνει μια πληροφορία, όταν δεν έχει την προαπαιτούμενη γνώση, είτε την συγκρατεί απλώς ως μια εντυπωσιακή πληροφορία είτε δεν την προσέχει και συνεπώς δεν την επεξεργάζεται 333

γνωστικά περισσότερο και δεν την εγγράφει σε μόνιμη μορφή γιατί δεν έχει τη γνωσιακή βάση (δηλαδή, το απαιτούμενο γνωστικό σχήμα), ώστε να την εντάξει. (Ντάβου, 2005:264). Εκτός όμως από τις επιπτώσεις που επηρεάζουν τον ψυχολογικό τομέα, υπάρχει κίνδυνος ως προς τη σωματική ανάπτυξη. Η σωματική υγεία των χρηστών, πόσο μάλλον όταν αυτοί ανήκουν στην παιδική ηλικία τους, επηρεάζεται άμεσα από τον σχεδιασμό της θέσης εργασίας, το περιβάλλον εργασίας (φωτισμός, θόρυβος, θερμοκρασία κτλ.), την σχετική θέση του Η/Υ ως προς το παιδί, τα οποία αν δεν είναι κατάλληλα διαμορφωμένα, μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές βλάβες στο μυοσκελετικό σύστημα ή προβλήματα στην όραση. Από την ιατρική κοινότητα πάλι έρχονται διάφορες διαπιστώσεις και για άλλες επιδράσεις στην υγεία, όπως πόνους στο λαιμό και στον αυχένα, πονοκεφάλους και αδυναμία συγκέντρωσης της προσοχής. (http://www.allaboutvision.compa rents/children-computer-vision-syndro me.htm). Επίσης οι επιδόσεις των μαθητών επηρεάζονται αρνητικά από την παρατεταμένη χρήση και ενασχόληση αυτών με τους υπολογιστές. Συγκεκριμένα οι επιδόσεις μειώθηκαν αφού απέκτησαν υπολογιστή στο σπίτι κι αυτό γιατί, όπως σημείωναν οι ερευνητές, τα παιδιά ξόδευαν περισσότερο χρόνο παίζοντας παιχνίδια και λιγότερο για εξάσκηση σε προβλήματα μαθηματικών. Συγκρίνοντας τις επιδόσεις πριν και μετά την απόκτηση υπολογιστή σε παιδιά ηλικίας 10-14 ετών ερευνητές παρατήρησαν πτώση. Διαπιστώνουν δε ότι οι πολλές ώρες περιήγησης στο ίντερνετ επηρεάζουν αρνητικά τις σχολικές επιδόσεις, και ενδέχεται να προκαλέσουν προβλήματα μάθησης και αντίληψης. Σύμφωνα με τους ίδιους, «μπορεί ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής να αποτελεί σημαντικό εργαλείο για την εργασία ενός ενηλίκου, όμως δεν συμβαίνει το ίδιο και για ένα παιδί 10-14 ετών (http://www.edupame.gr/node/1331). Σωστή χρήση του υπολογιστή και όρια Τι πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς Από τη μικρή ηλικία θα πρέπει να τίθενται όρια και να τηρούνται μέσα στην οικογένεια. Τα όρια (όταν δεν είναι υπερβολικά ή ιδιαίτερα αυστηρά) δεν καταπιέζουν τα παιδιά, αλλά τα κατευθύνουν και σημαίνουν ενδιαφέρον και είναι σημαντικά για θέματα ασφάλειας. Οι σημαντικότερες οδηγίες για τους γονείς, που έχουν καταγραφεί βιβλιογραφικά σύμφωνα με την προαναφερθείσα διαδικτυακή βιβλιογραφία, είναι: Όταν βλέπουν τα παιδιά τηλεόραση, διαλέξτε τις εκπομπές και δείτε τις εκπομπές όσο γίνεται μαζί τους. Ενημερωθείτε περισσότερο και οι ίδιοι για τα ηλεκτρονικά παιχνίδια έτσι ώστε να έχετε έγκυρη γνώμη και σωστή επίβλεψη στην επιλογή του είδους των παιχνιδιών από τα παιδιά σας. Μοιραστείτε το ενδιαφέρον και τον ενθουσιασμό των παιδιών σας για τα 334

ηλεκτρονικά παιχνίδια που με προσοχή έχετε επιλέξει, δημιουργήστε μια ευκαιρία να περάσετε χρόνο μαζί τους, με χαλαρό τρόπο, αλλά και να λειτουργήσετε ως φίλτρο συζητώντας μαζί τους για το περιεχόμενο. Συζητήστε μαζί τους για το τι τους έκανε εντύπωση και εντάξτε αυτές τις καταστάσεις σε συμβολικά παιχνίδια και παραμύθια (για παιδιά προσχολικής ηλικίας). Διερευνήστε αν η υπερβολική ενασχόληση του παιδιού σας με τον Η/Υ ή την τηλεόραση υποδηλώνει κάποια συναισθηματική δυσκολία. Μην απαγορεύετε στα παιδιά να έχουν συναισθηματικές αντιδράσεις σε αυτά που βλέπουν. Μην τα τιμωρείτε ή τα χλευάζετε που ενθουσιάζονται με τα νέα μέσα. Συμπεράσματα Η εισαγωγή του υπολογιστή στη ζωή μας αποτελεί μια αναγκαιότητα, έτσι όπως καταδεικνύεται από αρκετές θεωρητικές και ερευνητικές διαπιστώσεις που έχουν γίνει, λόγω των αδιαμφισβήτητων δυνατοτήτων του στην επικοινωνία, την πληροφόρηση και την εκπαίδευση. Ο βασικός αλφαβητισμός των παλιότερων εποχών αντικαταστάθηκε από τον τεχνολογικό αλφαβητισμό, γι αυτό και η εκπαιδευτική πολιτική δίνει προτεραιότητα, σύμφωνα με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών στις νέες τεχνολογίες. Ήδη στα σχολεία αρκετά εκπαιδευτικά λογισμικά, όχι μόνο κλειστού αλλά κυρίως ανοιχτού τύπου με τις δυνατότητες εποικοδομητικής μάθησης, αξιοποιούνται από τους εκπαιδευτικούς. Βέβαια η εισαγωγή των ΤΠΕ στην εκπαίδευση δεν έγινε άκριτα μιας και εκτός από τους υποστηρικτές υπήρξαν και οι επικριτές που στηριζόμενοι σε έρευνες απέδειξαν ότι μπορεί να υπάρξει κοινωνική απομόνωση των μικρών παιδιών με ό,τι επιπτώσεις αυτό συνεπάγεται στον ψυχοσυναισθηματικό τους κόσμο. Παράλληλα όμως με το σχολείο, ο υπολογιστής χρησιμοποιείται και στο σπίτι. Επιστημονικά δεδομένα αναφέρονται στις επιπτώσεις της κακής χρήσης του υπολογιστή στη σωματική υγεία, τη σωστή ανάπτυξη, την κοινωνικοποίηση του παιδιού. Εκ των πραγμάτων τίθενται θέματα ασφάλειας και προστασίας των μαθητών από την έκθεσή τους στη διαδικτυακή επικοινωνία λόγω της "πληροφορύπανσης" ή του "ιντερνετισμού". Ο ρόλος της οικογένειας και του σχολείου είναι σημαντικός και αναγκαία η ενημέρωσή τους από τα εξειδικευμένα κέντρα που μπορούν να προσφέρουν πληροφορίες και στήριξη με στόχο την πρόληψη από την εξάρτηση και την αποφυγή των αρνητικών επιπτώσεων του διαδικτύου. 335

Βιβλιογραφία Bell, P. & Linn, M. (2000). Scientific arguments at learning artigacts:designing for learning from the Web with KIE. International Journal of Science Education, 22 (8), 797-817 Bernes, B. & Hill,S. (1983). Should young children work with microcomputers-logo before Lego?. The Computing Teacher, 10 (9), 11-14 Chou,C., Condron,L.,Belland,J. (2005). A review of the research on internet addiction. Education Psychological Review, 17, 363-388 Dillemans, R., Lowyck, J., Van der Perse, G., Elen, J. (1998). New Technologiew for Learning: contribution of ICT to innovation in education. Lewven University Press http://www.allaboutvision.com. «Parents/children-computer-visionsyndrome.htm. Kids, Computers and Computer Vision». Ανακλήθηκε 25 Νοεμβρίου 2012. http://www.edupame.gr/node/1331. «Καμπανάκι από επιστήμονες για τη χρήση των υπολογιστών από παιδιά». Ανακλήθηκε 25 Νοεμβρίου 2012. http://www.pi-schools.gr/programs/depps/ «ΔΕΠΠΠΣ ΑΠΣ Πληροφορικής». Ανα- κλήθηκε 25 Νοεμβρίου 2012 Linn, M., Davis, E, & Eylon, B. (2004). The Scaffolded Knowledge Integration Framework for Instruction. In M. Linn, Davis, E. & Bell, P. (Ed), Internet Environments for Science Education (pp. 47-72). New Jersey, Lawrence Erlbaun Associates. Nastasi,B. & Klements,D. (1994). Motivational and social outcomes of cooperative computer education environments. Journal of Computing in Childhood Education, 4, 15-43. Orleans,M. & Laney, M. (2000). Children s Computer use in the home: Isolation or Sociation. Social Science Computer Review (18) 56-72 Piaget, J. (1972). The Child and Reality, London, Muller Reiser, B. (2002). Why Scaffolding should sometimes make tasks more difficult for learners. Paper presented at the CLCS. Shapira,N., Lessing, M., Coldsmith, T., Szabo, S., Lazoritz, M., Gold, M. (2003). Problematic internet use: proposed classification and diagnostic criteria. Depress Anxiety, 17:207-216 Scardamalia, M. (2003). Knowledge Forum (Advances beyond CSILE). Journal of Distance Education, 17, 23-28 Unesco. Org (2011). Η πληροφορύπανση και η επίδρασή της στις παιδικές σκέψεις. Ανάκληση 20 Οκτωβρίου 2012, από http://blogs.sch.gr/internet-safety/archives/654 Vygotski, L. (1978). Mind in Society, Cambridge, MA, Harvard University Press 336

Αναγνώστου, Π. (2003). "Η Επιστήμη της Πληροφορικής". Αθήνα: Ίων Βοϊνέσκου, Ζ. (2012). Παίζω, παίζεις παίζουμε; Στο Πανελλήνιο Συνέδριο «Η ποιότητα στην Εκπαίδευση: Τάσεις και Προοπτικές (σελ. 867-875). Αθήνα, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης. Δ.Ε.Π.Π.Σ. (2001). Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών, ΦΕΚ 1376, τ. Β 18/10/2001 Ευαγόρου, Μ. (2010). Χρήση Νέων Τεχνολογιών για την υποστήριξη της επιχειρηματολογίας των μαθητών Δημοτικού στις Φυσικές Επιστήμες. Επιστήμες της Αγωγής, 4, 161-174 Ηλιόπουλος, Γ. (2011). Εγκλήματα από την οθόνη, με στόχο. Πελοπόννησος (29/05/2011) Κόκκινος, Διονύσιος (2006). Επισκόπηση Διαδικτυακού Εκπαιδευτικού Λογισμικού για την τριτοβάθμια Εκπαίδευση με εξειδίκευση στην πλατφόρμα E-Class, Σπουδές στην Εκπαίδευση, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, Αθήνα. 24, 25 Κόμης, Β., Αργύρης, Μ., Γιαννούτσου, Ν., Γουμενάκης Γ., Δαπόντες, Ν., Θεοδωρακάκου, Μ., Παπαδημητρίου, Ι., Τζαβάρα, Α., Φραγκάκη, Μ., Φράγκου, Σ. (2008). Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης Επιμόρφωσης. Αθήνα: ΙΤΥ ΕΑΙΤΥ Μ.Ε.Υ. (2009). Έφηβοι εξαρτημένοι από το Διαδίκτυο. Πελοπόννησος (19/05/2009). Ντάβου, Μ. (2005). Η παιδική ηλικία και τα μαζικά μέσα επικοινωνίας. Αθήνα: Παπαζήσης Ντάβου, Μ., Καράκιζα, Τ., (2000). Ο πληροφορικός αναλφαβητισμός και η αναδιάταξη της σχέσης Καθηγητή Μαθητή. Στο: Μεϊμαρίδου Βουλγαρίδου (Επιμ.). Πρακτικά Πανελλήνιου Συνεδρίου «Πληροφορική και Εκπαίδευση». Σύλλογος Εκπαιδευτικών Πληροφορικής Θεσσαλονίκης, 2000. Παναγιωτόπουλος, Χ. (1999). Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Ανοιχτή & Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, το Εκπαιδευτικό υλικό και οι Νέες Τεχνολογίες. Τόμος Γ. Πάτρα Ράπτης, Α. & Ράπτη, Α. (2000). Πληροφορική και Εκπαίδευση. Συνολική Προσέγγιση. Αθήνα: Αυτοέκδοση Ράπτης, Α. & Ράπτη, Α. (2002). Μάθηση και διδασκαλία στην εποχή της πληροφορίας. Ολική Προσέγγιση. Τόμος Α. Αθήνα: Α. Ράπτης Ριζογιάννη, Μ. (2011). Νέα επικίνδυνη νόσος απειλεί τα παιδιά. Πελοπόννησος (11/11/2011). Σολομωνίδου, Χ. (2001). Σύγχρονη Εκπαιδευτική Τεχνολογία. Υπολογιστές και μάθηση στην εποχή της γνώσης. Θεσσαλονίκη: Κώδικας 337

Σταυρόπουλος, Β. & Χρόνη, Δ. (2009). Εξαρτημένοι από το διαδίκτυο. Πρόσωπο, 63, 10-13 Στυλιάδης, Κ., Ντίτουρα, Β. (2008). Δίκαιο και Internet. Οι τελευταίες εξελίξεις. Παρακτικά 1ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Ημαθίας «Ψηφιακό υλικό για την υποστήριξη του εκπαιδευτικού έργου των εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, σελ. 402-409 Στυλιανάκη, Μ. (2008). «Παιδί, Τηλεόραση και Υπολογιστές». Ανακλήθηκε 25 Νοεμβρίου 2012, από http://www.parents.gr/psych/a239 Τζαβέλλα, Ε. (2011). Διαδικτυακά παιχνίδια: Ο ρόλος τους στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Στο Συμπεριφορές εξάρτησης στο Διαδίκτυο, 21-38. Αθήνα: Πράξη Αριάδνη Τσικουδή, Μ. (χ.χ). «Η επίδραση του ηλεκτρονικού υπολογιστή στο παιδί». Ανακλήθηκε 20 Δεκεμβρίου 2012, από http://www.alithia.gr/newspaper/2007 Φακιολάς, Ν. (2006). Αίτια και πολιτικές αντιμετώπισης του αναλφαβητισμού. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 120, 169:194 Περίληψη Σήμερα αρκετοί γονείς και εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι τα παιδιά πρέπει να έρθουν νωρίς σε επαφή με τους υπολογιστές, κάτι που αναφέρεται συχνά ως τεχνολογικός αλφαβητισμός. Όπως συμβαίνει όμως με κάθε επίτευγμα της τεχνολογίας, έτσι και οι υπολογιστές πέρα από τα οφέλη που προσφέρει η σωστή χρήση τους, εγκυμονούν κινδύνους που σχετίζονται με τις αρνητικές σωματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις τους από την κακή χρήση τους. Η σωστή τους χρήση στο σχολείο, σύμφωνα με την εποικοδομηστική προσέγγιση, και η ενημέρωση των γονέων από τους αρμόδιους φορείς για τη σωστή χρήση των νέων τεχνολογιών αποτελούν τον καλύτερο συνδυασμό για την αξιοποίηση των θετικών σημείων από τη χρήση τους. Abstract Today many parents and teachers believe that children should come into early contact with computers, which is often referred to as technological literacy. As happens with every achievement in technology, so do the computers beyond the benefits of proper use, pose risks associated with negative physical and psychological effects of their misuse. Their proper use at school, in accordance with the constructivist approach, and the provision to parents, by the competent bodies, of information concerning the proper use of new technologies constitute the best combination for the exploitation of the positive elements resulting from their use. 338