ΕΚΦΡΑΣΗ- ΕΚΘΕΣΗ Σημειώσεις κειμένου Αρχικά μελετάμε το κείμενο, βρίσκουμε το κεντρικό νόημα του και έπειτα καταγράφουμε σημειώσεις κατά παράγραφο ή νοηματική ενότητα. Σημειώσεις κατά παράγραφο Εντοπίζουμε τα συστατικά στοιχεία της παραγράφου (θεματική περίοδος, λεπτομέρειες/ σχόλια, κατακλείδα). Επισημαίνουμε την κύρια ιδέα και την καταγράφουμε με τη μορφή πλαγιότιτλου. Τέλος, συγκεντρώνουμε τους πλαγιότιτλους απ' όλες τις παραγράφους και τους χρησιμοποιούμε για να συντάξουμε τις σημειώσεις του κειμένου. Σημειώσεις κειμένου- έκθεσης Χωρίζουμε τα μέρη του κειμένου: πρόλογος- κύριο μέρος- επίλογος. Ομαδοποιούμε τις παραγράφους του κύριου μέρους και τις διακρίνουμε σε νοηματικές ενότητες. * Βρίσκουμε το θεματικό κέντρο κάθε νοηματικής ενότητας και το αποδίδουμε με τη μορφή πλαγιότιτλου. Συγκεντρώνουμε τους πλαγιότιτλους των μερών του κειμένου και τους χρησιμοποιούμε για να συντάξουμε τις σημειώσεις όλου του κειμένου. Δημιουργία σχεδιαγράμματος Σκοπός: οργάνωση του υλικού, ταξινόμηση των στοιχείων, έλεγχος επάρκειας των ιδεών, ενότητα, πληρότητα. Χωρίζουμε τα μέρη του κειμένου. Χρησιμοποιούμε πλαγιότιτλους των παραγράφων και των νοηματικών ενοτήτων για να αποτυπώσουμε με μια σειρά τις ιδέες του κειμένου. Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου ( ΠΟΔΑΑΑΣΣ) Παραδείγματα Ορισμός Διαίρεση Αναλογία Αίτιο- αποτέλεσμα Αιτιολογηση Σύγκριση- αντίθεση Συνδυασμός μεθόδων Νοηματική ενότητα: το σύνολο των παραγράφων ενός κειμένου που έχουν κοινό θέμα και στα οποία αναπτύσσονται συναφείς ιδέες π.χ. αιτίες, συνέπειες, λύσεις κ.λ.π. 1
Περίληψη Με την περίληψη: δείχνουμε ότι κατανοούμε το κείμενο αποδίδιουμε συνοπτικά τα κύρια νοήματά του πληροφορούμε τους άλλους σχετικά με το περιεχόμενο του κειμένου διακρίνουμε το σημαντικό από το επουσιώδες (τόσο στο περιεχόμενο όσο και στη μορφή του κειμένου) παράγουμε ένα καλοδομημένο και συνεκτικό νέο κείμενο Προετοιμασία περίληψης: μελετάμε προσεκτικά το κείμενο εντοπίζουμε το κεντρικό του θέμα εντοπίζουμε τις κύριες ιδέες κάθε παραγράφου, τις διακρίνουμε από τις δευτερεύουσες ιδέεςκαι τις αποδίδουμε επιγραμματικά με τη μορφή πλαγιότιτλων κατανοούμε τον τρόπο οργάνωσης του κειμένου και τις νοηματικές σχέσεις μεταξύ των ιδεών αναγνωρίζουμε το είδος του κειμένου αποφεύγουμε χαρακτηρισμούς για το κείμενο Δομή: ιεραρχούμε τις ιδέες της περίληψης κατ' αντιστοιχία με τη σειρά που αναπτύσσονται στο κείμενο αποφεύγουμε να χωρίσουμε την περίληψη σε παραγράφους (ή χωρίζουμε μόνο όταν το κείμενο διαρθρώνεται σε συγκεκριμένες νοηματικές ενότητες) οργανώνουμε τις ιδέες με σχέσεις λογικής ακολουθίας και συνδέουμε τα στενά τα νοήματά τους επιλέγουμε κατάλληλες μεταβατικές λέξεις αποφεύγουμε τη φορτική χρήση συνδετικών λέξεων και τυποποιημένων μεταβατικών φράσεων Γλώσσα: προσαρμόζουμε το ύφος γραφής στις επικοινωνιακές ανάγκες της δοσμένης περίστασης αποφεύγουμε την αυτούσια μεταφορά λέξεων ή φράσεων του κειμένου αποφεύγουμε τις περιφραστικές διατυπώσεις διατυπώνουμε τις ιδέες με ακριβή, απλό κι σαφή τρόπο Τέλος, εξετάζουμε το περιεχόμενο, τη μορφή και τη δομή της περίληψης. Καταμετράμε τις λέξεις. **Επομένως: Περίληψη-> σύντομη, περιεκτική, εμπεριέχει τα κύρια σημεία του κειμένου. 2
Θα πρέπει να μην αντιγράφει το ύφος του συγγραφέα και αν χρησιμοποιούνται φράσεις του κειμένου να μπαίνουν σε εισαγωγικά, να αποφεύγουμε την υπερβολική γενίκευση και αφαίρεση, να είμαστε αντικειμενικοί χωρίς να σχολιάζουμε ή να επιδοκιμάζουμε τις απόψεις του συγγραφέα. Η έκταση της περίληψης εξαρτάται από την έκταση του κειμένου, από το σκοπό για τον οποίο γράφεται και από την αφαιρετική μας ικανότητα. ****Τι προσέχουμε στην περίληψη*** Αποφεύγουμε Επιδιώκουμε 1. Την υπερβολική αφαίρεση Τη σωστή αναλογία των γενικών θέσεων 2. Τη γενίκευση Τη σωστή αναλογία των παραδειγμάτων 3. Τη μίμηση του ύφους του συγγραφέα Να προσδώσουμε το δικό μας ύφος 4. Να σχολιάζουμε τις ιδέες του συγγραφέα είτε επιδοκιμαστικά είτε αποδοκιμαστικά 5. Τη χρήση λέξεων /φράσεων του κειμένου. Όταν τις χρησιμοποιούμε μπαίνουν σε εισαγωγικά Να είμαστε αντικειμενικοί Ενότητα λόγου, αλληλουχία νοημάτων, συνοχή κειμένου τη χρήση της παθητικής σύνταξης για συντομία και αντικειμενικότητα Ρήματα που χρησιμοποιεί ο συντάκτης της περίληψης Ο συγγραφέας, αρθρογράφος κλπ.: 1. Αναφορική όψη: διατυπώνει τη γνώμη, προτείνει, δηλώνει, εισηγείται, ανακοινώνει αναφέρει, μνημονεύει, παραθέτει αυτολεξεί (ένα άλλο κείμενο) σχολιάζει, ερμηνεύει, συζητά (ένα άλλο κείμενο) παρατηρεί, διαπιστώνει ορίζει με ακρίβεια, προσδιορίζει, καθορίζει αποσαφηνίζει, διευκρινίζει, επεξηγεί εξηγεί, αιτιολογεί ονομάζει, αποκαλεί, χαρακτηρίζει συγκρίνει, αντιθέτει, αντιπαραθέτει, αντιπαραβάλλει επιχειρηματολογεί (υπέρ ή κατά), υπερασπίζεται, υποστηρίζει, υπεραμύνεται, συνηγορεί, συμφωνεί με, ταυτίζεται με, δικαιολογεί, ανακατασκευάζει, απορρίπτει, αντικρούει, αντιτείνει, αντιπροτείνει τεκμηριώνει, στηρίζει (την άποψή του) αποδεικνύει, δείχνει κρίνει, αξιολογεί, αποτιμά διαβεβαιώνει, βεβαιώνει, ισχυρίζεται, αποφαίνεται, υποστηρίζει, επιμένει (ότι), προβλέπει 3
λέει, σημειώνει, τονίζει, επισημαίνει, υπογραμμίζει πραγματεύεται, εξετάζει, συζητά, ασχολείται (με), αναφέρεται (σε) αναλύει, αναπτύσσει ορίζει διαιρεί, ταξινομεί περιγράφει απαριθμεί, συμπληρώνει, προσθέτει αφηγείται, διηγείται αναρωτιέται, απορεί ρωτά υποδεικνύει, προτείνει, αντιπροτείνει, συβουλεύει, συστήνει απολογείται εύχεται εξεργείρεται, αγανακτεί, εκφράζει την έκπληξή του 2. Ποσοτική όψη: προσπερνά βιαστικά, με συντομία αποσιωπά, παραλείπει, δεν αναφέρει/ αναφέρεται θίγει πλαγίως, έμμεσα, επιφανειακά εξετάζει διεξοδικά, αναλυτικά, προσεκτικά, συζητά διεξοδικά ανοίγει, κλείνει, τερματίζει τη συζήτηση εξαντλεί το θέμα, συμπεραίνει προσθέτει, υπογραμμίζει, επισημαίνει 3. Μεταγλωσσική όψη: επεξηγεί, συγκεκριμενοποιεί (για άλλο κείμενο) παραφράζει (για άλλο κείμενο) 4. Διορθωτική όψη: τροποποιεί, αλλάζει (τη διατύπωση) διορθώνει (τον εαυτό του/ τους συνομιλητές του) ανασκευάζει τα επιχειρήματα αναιρεί όσα είπε 5. Διαλογική όψη: απευθύνει το λόγο δίνει το λόγο ζητά τον λόγο παίρνει, υφαρπάζει τον λόγο διεκδικεί τον λόγο παρεμβαίνει διακόπτει απαντά δευτερολογεί απευθύνεται 4
6. Οργανωτική όψη: αρχίζει, προλογίζει συνεχίζει τελειώνει, καταλήγει, συμπεραίνει, ανακεφαλαιώνει μεταβαίνει (σε άλλο θέμα) παρεκβαίνει ( Το λεξιλόγιο είναι παρμένο από την ιστοσελίδα του ΚΟΜΒΟΥ) 5
Έκθεση Η έκθεση πρέπει να έχει επιμελημένη έκφραση, επίσημο ύφος με στοιχεία προσωπικού λόγου, επιδίωξη πειθούς, δήλωση του θέματος και της θέσης στον πρόλογο, τεκμηριωμένη ανάπτυξη ιδεών κλπ. Χωρίζονται με κόμμα: 1. οι ασύνδετοι όμοιοι όροι/ προτάσεις 2. η παράθεση και η επεξήγηση 3. η κλητική προσφώνηση 4. οι παρενθετικές προτάσεις 5. τα βεβαιωτικά και αρνητικά μόρια ή επιρρήματα, κυρίως όταν βρίσκονται στην αρχή μιάς περιόδου και τη συνδέουν με τις προηγούμενες (π.χ. Βέβαια, υπάρχει και η αντίθετη άποψη) 6. οι προτάσεις που συνδέονται με αντιθετικούς συνδέσμους 7. οι δευτερεύουσες χρονικές, αιτιολογικές, τελικές, συμπερασματικές, υποθετικές και εναντιωματικές προτάσεις 8. οι δευτερεύουσες ειδικές, βουλητικές, διστακτικές και πλάγιες ερωτηματικές, μόνο όταν χρησιμοποιούνται ως επεξήγηση 9. οι αναφορικές παραθετικές προτάσεις, δηλαδή αυτές που δεν αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμα στο νόημα και μπορούν να παραλειφθούν. Αντίθετα, οι αναφορικές προσδιοριστικές προτάσεις, δηλαδή αυτές που είναι νοηματικά απαραίτητες και δεν μπορούν να παραλειφθούν, δε χωρίζονται με κόμμα. *Δε χωρίζονται με κόμμα η ειδική, η πλάγια ερωτηματική και η διστακτική πρόταση. Το τελικό ν: Σε μερικές λέξεις άλλοτε φυλάγεται το τελικό τους ν και άλλοτε χάνεται. Οι λέξεις αυτές είναι το άρθρο τον, την, το αριθμητικό και αόριστο άρθρο έναν, η προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτήν, την, και τα άκλιτα δεν, μην. Κρατάν το τελικό ν όταν η ακόλουθη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή από σύμφωνο στιγμιαίο ( κ, π, τ, μπ, ντ, γκ, τσ, τζ) ή διπλό (ξ,ψ) Χάνουν το τελικό ν όταν η ακόλουθη λέξη αρχίζει από σύμφωνο εξακολουθητικό ( γ, β, δ, χ, φ, θ, μ, ν, λ, ρ, σ, ζ ) Το τελικό ν φυλάγεται πάντοτε στο άρθρο των, στην προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτόν, τον, καθώς και στο τροπικό επίρρημα σαν. 6
Νοηματικές σχέσεις: διαθρωτικές/ μεταβατικές λέξεις και φράσεις (τρόποι σύνδεσης) αντίθεση: αλλά, από την άλλη πλευρά, παρ' όλα αυτά, ωστόσο αποτέλεσμα: ώστε, συνεπώς, αναπόφευκτα, λοιπόν αιτιολόγηση: εξαιτίας, το γεγονός οφείλεται, διότι, επειδή, διότι, ένας ακόμη λόγος είναι γενίκευση: γενικά, τις περισσότερες φορές, συνήθως επιβεβαίωση: αναμφισβήτητα, βεβαίως, πράγματι έμφαση: είναι αξιοσημείωτο πως, αξίζει να σημειωθεί ότι, ιδιαίτερα σημαντικό είναι πως επεξήγηση: ειδικότερα, συγκεκριμένα, δηλαδή ομοιότητα: το ίδιο ισχύει, ανάλογα, παρουσιάζει κοινά στοιχεία δισταγμός: μη(ν), μήπως διαχωρισμός: ή, είτε- είτε διευκρίνηση: για παράδειγμα διαίρεση: αφενός- αφετέρου προϋπόθεση: εκτός αν, με την προϋπόθεση, σε περίπτωση που προσθήκη: εκτός από αυτό, επίσης σκοπός: για να, στόχος είναι σύγκριση: σε σχέση, συγκριτικά συμπέρασμα: ώστε, άρα, λοιπόν, συμπερασματικά, ανακεφαιλαιώνοντας χρονική σχέση: καθώς, όταν, κάθε φορά που, στη συνέχεια Κατά κοινή ομολογία... Είναι ευρύτερα εδραιωμένη η άποψη... Υποστηρίζεται από πολλους ότι... Είναι γενικά παραδεκτό ότι... Πολλοί θα συμφωνούσαν με την άποψη... Τις αιτίες αυτού πρέπει να τις αναζητήσουμε σε... Είναι απαραίτητο να επισημανθεί... Προχωρώντας διαπιστώνουμε ότι... Χαρακτηριστικό είναι... Δεν αρκεί αυτό χρειάζεται... Ας σημειωθεί ακόμα... Πιο συγκεκριμένα... Εδώ θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι... Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία... Θα πρέπει να λάθουμε υπόψη μας ότι... Οπωσδήποτε... Μία από τις βασικότερες επιπτώσεις... Ακόμη, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι... Το κυριότερο όμως είναι... Δεν πρέπει ωστόσο να αγνοήσουμε και αυτό... Γι' αυτό το λόγο... Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι... 7
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι... Επιτακτική προβάλλει η ανάγκη της άμεσης δραστηριοοίησης... Από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι... Γίνεται, επομένως, εύκολα αντιληπτό... Αμετάθετο χρέος έχουμε... Συνοψίζοντας Συγκεφαλαιώνοντας Όπως προκύπτει Καθίσταται φανερό Επιμέλεια: Ευθυμιάδου Ευφροσύνη Φιλόλογος 8