ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΟ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΛΙΜΑΚΙΟ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΔΑΠΑΝΩΝ ΣΤΟ VIΙ ΤΜΗΜΑ ΠΡΑΞΗ 33/2018 Αποτελούμενο από την Πρόεδρό του Ελένη Λυκεσά, Σύμβουλο, και τους Θεόδωρο Μαυροβουνιώτη, Πάρεδρο και Ανδρέα Σώκο, Εισηγητή (εισηγητή). Γραμματέας: Ιωάννης Αθανασόπουλος, υπάλληλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Συνήλθε στο Κατάστημά του, στις 20 Φεβρουαρίου 2018, για να αποφανθεί αν πρέπει να θεωρηθούν τα 36Β, και 37Β οικονομικού έτους 2017, χρηματικά εντάλματα πληρωμής του Δήμου Σκέφθηκε κατά το νόμο 1. Η Επίτροπος του Ελεγκτικού Συνεδρίου στο Νομό αρνήθηκε, με την / 2017 πράξη της, να θεωρήσει τα ανωτέρω χρηματικά εντάλματα, ποσού 7.260,00 και 7.050,00 ευρώ αντίστοιχα, που αφορούν στην εξόφληση των έργων «Εσωτερική οδοποιία Τ.Κ.» και «Βελτίωση βατότητας εσωτερικής οδοποιίας Τ.Κ.». Ως αιτιολογία πρόβαλε ότι α) το Δημοτικό Συμβούλιο, κατά το χρόνο λήψης της απόφασης ένταξης των έργων στο Τεχνικό Πρόγραμμα εκτελεστέων έργων του Δήμου για το έτος 2017, δεν είχε νόμιμη σύνθεση, διότι η απόφασή του περί εκλογής του Προεδρείου του ακυρώθηκε από το Γενικό Γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης, β) λόγω της ακύρωσης της απόφασης αυτής, οι αποφάσεις της Οικονομικής Επιτροπής του Δήμου περί απευθείας ανάθεσης των έργων ήταν και αυτές ακυρωτέες και οι συναφθείσες συμβάσεις μη νόμιμες, γ) ο Δήμος, κατά παράβαση του άρθρου 17 παρ.4 του ν.2539/1997, προέβη σε ανεπίτρεπτη κατάτμηση του έργου «Βελτίωση βατότητας εσωτερικής οδοποιίας Τ.Κ.», το οποίο προβλέφθηκε στο Τεχνικό Πρόγραμμα και προϋπολογίσθηκε ως ενιαίο και δ) η ανάθεση και παραλαβή των επίμαχων εργασιών δεν είναι νόμιμη, διότι έγιναν βάσει του άρθρου 15 του π.δ. 171/1987 περί μικρών δημοτικών έργων, οι οποίες θεωρούνται καταργημένες από τις αντίθετες και εφαρμοστέες εν προκειμένω διατάξεις των άρθρων 118 (ανάθεση), 168, 170 και 172 (παραλαβή) του ν.4412/2016. Στην άνω άρνησή της ενέμεινε η Επίτροπος και μετά την επανυποβολή των επίμαχων ενταλμάτων από το Δήμο, με συνέπεια να ανακύψει διαφωνία, για την άρση της οποίας νομίμως απευθύνεται, με την από 28.12.2017 έκθεσή της, στο Κλιμάκιο. 2. Στο άρθρο 17 παρ. 4 εδ. β, του ν. 2539/1997 «Συγκρότηση Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης» (Α 244) ορίζεται ότι «( ) Επίσης, δεν επιτρέπεται η κατάτμηση έργου που προβλέφθηκε στο Τεχνικό Πρόγραμμα και προϋπολογίσθηκε ως ενιαίο, εκτός εάν με ειδική απόφαση του δημοτικού ( ) συμβουλίου διαπιστωθεί οικονομική αδυναμία περάτωσής του και προσδιορισθεί επακριβώς το τμήμα του το οποίο δύναται να εκτελεσθεί και χρησιμοποιηθεί ως αυτοτελές έργο, έπειτα από αιτιολογημένη εισήγηση της αρμόδιας τεχνικής υπηρεσίας, μετά την εκπόνηση της μελέτης του ολοκληρωμένου έργου. Στην περίπτωση αυτή, συντάσσεται για το τμήμα
αυτό ειδικός προϋπολογισμός ο οποίος θεωρείται ( ) από τα αρμόδια όργανα και το τμηματικό αυτό έργο δημοπρατείται, υποχρεωτικά, ανεξάρτητα από το ύψος της δαπάνης του ( )». 3. Ο ν. 4412/2016 «Δημόσιες Συμβάσεις Έργων, Προμηθειών και Υπηρεσιών (προσαρμογή στις οδηγίες 2014/24/ΕΕ και 2014/25/ΕΕ)» (Α 147) ορίζει στο άρθρο 3 ότι «1. Το παρόν Βιβλίο (άρθρα 3 έως 221) θεσπίζει κανόνες για τις διαδικασίες προγραμματισμού και σύναψης συμβάσεων ( ) που πραγματοποιούνται από αναθέτουσες αρχές, ανεξαρτήτως εκτιμώμενης αξίας αυτών ( )», στο άρθρο 6 ότι «1. Ο υπολογισμός της εκτιμώμενης αξίας μιας σύμβασης βασίζεται στο συνολικό πληρωτέο ποσό, χωρίς ΦΠΑ, όπως εκτιμάται από την αναθέτουσα αρχή ( )» και στο άρθρο 118 ότι «1. Προσφυγή στη διαδικασία της απευθείας ανάθεσης επιτρέπεται όταν η εκτιμώμενη αξία της σύμβασης, χωρίς ΦΠΑ, είναι ίση ή κατώτερη από το ποσό των είκοσι χιλιάδων (20.000) ευρώ ( ) 5. Για τις δημόσιες συμβάσεις έργων, μελετών και παροχής τεχνικών και λοιπών συναφών επιστημονικών υπηρεσιών, η κάθε αναθέτουσα αρχή προκειμένου να προβεί στη διαδικασία της απευθείας ανάθεσης της παραγράφου 1 δημοσιεύει, μία φορά κατ έτος και για διάστημα είκοσι ημερών, πρόσκληση για την κατάρτιση καταλόγων ενδιαφερομένων ανά κατηγορίες έργων /μελετών ( ) Για την επιλογή του αναδόχου διενεργείται δημόσια ηλεκτρονική κλήρωση από επιτροπή που ορίζεται από την αναθέτουσα αρχή, μεταξύ αυτών που περιλαμβάνονται στον ανωτέρω κατάλογο. Η σύμβαση υπογράφεται με τον ανάδοχο που αναδεικνύεται με τη διαδικασία της ηλεκτρονικής κλήρωσης. Για την υπογραφή της σύμβασης απαιτείται σχετική αναγγελία του αποτελέσματος της ηλεκτρονικής κλήρωσης και των στοιχείων της σύμβασης (ποσά σύμβασης, ανάδοχος κ.λπ,), η οποία αποστέλλεται προς δημοσίευση στην ιστοσελίδα του Τ.Ε.Ε. δέκα (10) τουλάχιστον ημέρες πριν από την υπογραφή ( ) Μετά την υπογραφή της σύμβασης, ο ανάδοχος διαγράφεται υποχρεωτικά από τον κατάλογο της ηλεκτρονικής κλήρωσης και δεν συμμετέχει στις επόμενες κληρώσεις του έτους. Με βάση την παρούσα διάταξη μπορούν να ανατεθούν από κάθε αναθέτουσα αρχή κατ έτος, μία ή περισσότερες συμβάσεις, συνολικού προϋπολογισμού μέχρι ποσοστού δέκα τοις εκατό (10%) των πιστώσεων της αναθέτουσας αρχής κατ έτος, για ανάθεση συμβάσεων έργων, μελετών και παροχής τεχνικών και λοιπών επιστημονικών υπηρεσιών, αντίστοιχα. Συμβάσεις που συνάπτονται κατά παράβαση των διατάξεων της περίπτωσης αυτής είναι άκυρες και δεν παράγουν έννομα αποτελέσματα. 6. Αναπτύσσεται στη Γενική Γραμματεία Υποδομών του Υπουργείου Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων, Κεντρικό Ηλεκτρονικό Σύστημα Κληρώσεων, μέσω του οποίου διενεργούνται υποχρεωτικά οι ηλεκτρονικές κληρώσεις της παραγράφου 5. Με κοινή απόφαση του Υπουργού Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων και των κατά περίπτωση, καθ ύλην, αρμοδίων Υπουργών, ρυθμίζονται τα ειδικότερα ζητήματα που αφορούν στη λειτουργία και διαχείριση του ως άνω ηλεκτρονικού συστήματος, στις τεχνικές προδιαγραφές της εφαρμογής του, στους όρους και στις τεχνικές λεπτομέρειες διασύνδεσής του με άλλες εφαρμογές (ΚΗΜΔΗΣ κ.α.), στους όρους και προϋποθέσεις πρόσβασης και χρήσης, καθώς και κάθε άλλο σχετικό θέμα». Βάσει της τελευταίας εξουσιοδοτικής διάταξης εκδόθηκε η ΔΝΣγ/οικ 15299/ΦΝ 466/2.3.2017 απόφαση του Υπουργού Υποδομών και Μεταφορών (Β 900/17.3.2017), με ισχύ από την ημερομηνία δημοσίευσής της, με την οποία δημιουργήθηκε το προαναφερθέν Κεντρικό Ηλεκτρονικό Σύστημα Κληρώσεων για Δημόσιες Συμβάσεις και ρυθμίστηκαν οι επιμέρους λεπτομέρειες για τη λειτουργία του. 4. Στο άρθρο 15 του π.δ. 171/1987 (Α 84) όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 1 του π.δ. 229/1999 (Α 194), ορίζεται ότι «1. Για μικρά έργα ή εργασίες συντήρησης που η δαπάνη του καθενός από αυτά δεν υπερβαίνει τα δύο εκατομμύρια (2.000.000) δραχμές, η με αυτεπιστασία εκτέλεση και η ανάθεση με διαγωνισμό ή χωρίς διαγωνισμό γίνεται με βάση την προϋπολογιζόμενη δαπάνη, την περιγραφή του έργου και τα τυχόν λοιπά στοιχεία που περιέχονται στη σχετική απόφαση ( ) της δημαρχιακής επιτροπής ( ) Στις ανωτέρω περιπτώσεις η
δημαρχιακή επιτροπή ( ) αποφασίζει για τον τρόπο εκτέλεσης του έργου και εάν μεν πρόκειται για εκτέλεση με διαγωνισμό για τους όρους αυτού, εάν δε πρόκειται για εκτέλεση με απευθείας ανάθεση, για τον συγκεκριμένο ανάδοχο και τους όρους ανάθεσης ( ) 2. Η παρακολούθηση, η διοίκηση και ο έλεγχος των έργων της προηγουμένης παραγράφου γίνεται από το Δήμαρχο ( ) Η Δημαρχιακή Επιτροπή ( ) μπορεί να ορίσουν για την παρακολούθηση, τη διοίκηση και τον έλεγχο της εκτέλεσης ένα δημοτικό ( ) σύμβουλο. Τα έργα αυτά παραλαμβάνονται από δύο δημοτικούς ( ) συμβούλους, που ορίζονται από το Δημοτικό ( ) Συμβούλιο, οι οποίοι συντάσσουν βεβαίωση για την καλή εκτέλεση και το εύλογο της δαπάνης του έργου. Οι σύμβουλοι μπορεί να ορίζονται για την παραλαβή όλων των έργων που εκτελούνται μέσα στο ίδιο ημερολογιακό έτος ( ) 4. Η πληρωμή ( ) γίνεται: α) Με βεβαίωση του παρακολουθούντος ότι ο ανάδοχος ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του, β) Με την ( ) βεβαίωση για την καλή εκτέλεση του έργου». 5. Σύμφωνα με τα ανωτέρω, με το άρθρο 118 του ν.4412/2016 εισάγεται νέα διαδικασία επιλογής αναδόχου για τις απευθείας αναθέσεις δημοσίων συμβάσεων έργων, μελετών και παροχής τεχνικών και λοιπών συναφών επιστημονικών υπηρεσιών από όλες τις αναθέτουσες αρχές και συνακόλουθα και από τους δήμους, όταν η εκτιμώμενη αξία τους δεν υπερβαίνει το ποσό των είκοσι χιλιάδων (20.000) ευρώ χωρίς ΦΠΑ. Αντίστοιχα, το άρθρο 15 του π.δ. 171/1987, που αφορά αποκλειστικά στους δήμους, ρυθμίζει το διάφορο ζήτημα των οργάνων που είναι αρμόδια για τις αναθέσεις και τη διαδικασία παρακολούθησης, διοίκησης, ελέγχου και παραλαβής των μικρών δημοτικών έργων και των εργασιών συντήρησης, δηλαδή εκείνων που η προϋπολογιζόμενη δαπάνη τους δεν υπερβαίνει το όριο των 5.8679,40 ευρώ (2.000.000 δραχμών) χωρίς ΦΠΑ. Ενόψει λοιπόν του διαφορετικού ρυθμιστικού πεδίου των ως άνω διατάξεων και δεδομένου ότι η νέα ρύθμιση δεν διακρίνει, οι δήμοι υποχρεούνται στην τήρηση της διαδικασίας επιλογής αναδόχου που περιγράφεται στις παρ. 5 και 6 του άρθρου 118 του ν. 4412/2016 για το σύνολο των έργων που αναθέτουν απευθείας και η προϋπολογιζόμενη δαπάνη τους δεν υπερβαίνει το ποσό των 20.000 ευρώ χωρίς ΦΠΑ, ανεξαρτήτως του αν αυτά εμπίπτουν στην υποκατηγορία των μικρών δημοτικών έργων - εργασιών συντήρησης του άρθρου 15 του π.δ. 171/1987. Περαιτέρω, το εν λόγω άρθρο 15 του π.δ. 171/1987 δεν καταργήθηκε ρητώς με το άρθρο 377 παρ. 1 περ. 67 του ν. 4412/2016, όπως τα άρθρα 9, 10, 14, 16, και 17 του ίδιου π.δ/τος, και δεν μπορεί επίσης να θεωρηθεί ότι καταλαμβάνεται από την παρ. 4 του ίδιου άρθρου 377, δυνάμει της οποίας καταργείται κάθε γενική ή ειδική διάταξη που είναι αντίθετη με τις διατάξεις του νόμου αυτού. Τούτο διότι το άρθρο αυτό, στο μέτρο που καθορίζει την αρμοδιότητα των οργάνων και τη διαδικασία παρακολούθησης, διοίκησης, ελέγχου και παραλαβής της υποκατηγορίας των μικρών δημοτικών έργων, περιέχει εξαιρετική ρύθμιση, με συνέπεια για την κατάργησή του να απαιτείται ρητή διάταξη, τις προϋποθέσεις της οποίας δεν πληροί η ως άνω γενική καταργητική διάταξη (πρβλ. Ε.Σ. Κ.Π.Ε.Δ. VII Τμ. 231/2017), ενώ ταυτόχρονα η μη ρητή κατάργησή του δηλώνει τη βούληση του νομοθέτη να διατηρήσει το απλοποιημένο καθεστώς του ως προς τις διαδικασίες εκτέλεσης και παραλαβής της εν λόγω κατηγορίας εργασιών, χάριν της ανάγκης ταχείας διεκπεραίωσής τους. Επομένως, τα άρθρα 168, 170, και 172 του ν. 4412/2016, που ρυθμίζουν τη διαδικασία και τα όργανα παραλαβής δημοσίων έργων εν γένει (έκδοση βεβαίωσης περάτωσης εργασιών, προσωρινή και οριστική παραλαβή του έργου), δεν εφαρμόζονται στην κατηγορία των μικρών δημοτικών έργων και των εργασιών συντήρησης, για την οποία εξακολουθούν να ισχύουν οι ρυθμίσεις του άρθρου 15 π.δ. 171/1987.
6. Στην προκείμενη υπόθεση προκύπτει ότι με την.../...2017 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου εξελέγη το Προεδρείο του, η απόφαση αυτή όμως στη συνέχεια ακυρώθηκε με την / 2017 απόφαση του Γ.Γ.Α.Δ. και το Προεδρείο εξελέγη εκ νέου με την / 2017 απόφαση του ίδιου ως άνω Δ.Σ.. Εξάλλου, με την /...2017 απόφαση του Δ.Σ. αναμορφώθηκε ο προϋπολογισμός και τροποποιήθηκε το Τεχνικό Πρόγραμμα του Δήμου έτους 2017 και αφενός αφαιρέθηκε πίστωση ποσού 14.555,00 ευρώ από το έργο «Βελτίωση βατότητας εσωτερικής οδοποιίας Τ.Κ.» (Κ.Α.Ε....) με μεταφορά της στο έργο «Βελτίωση βατότητας οδών Τ.Κ.» (Κ.Α.Ε....), αφετέρου μεταφέρθηκε πίστωση ποσού 4.416,24 ευρώ από το έργο «Ανακαίνιση εσωτερικού χώρου Δημοτικού κτιρίου» (Κ.Α.Ε....) στο έργο «Εσωτερική οδοποιία Τ.Κ.» (Κ.Α.Ε....). Μετά την ανάκληση της απόφασης αυτής με την /...2017 απόφαση του Δ.Σ., ελήφθη νέα απόφαση αναμόρφωσης του προϋπολογισμού και τροποποίησης του Τεχνικού Προγράμματος ( / 2017 απόφαση του Δ.Σ.), ίδιου περιεχομένου με αυτό της ανακληθείσας. Περαιτέρω, με τις / 2017 και / 2017 αποφάσεις της Οικονομικής Επιτροπής του Δήμου, εγκρίθηκαν οι απευθείας αναθέσεις των έργων «Εσωτερική οδοποιία Τ.Κ.» και «Βελτίωση βατότητας εσωτερικής οδοποιίας Τ.Κ.», με προϋπολογισμούς 7.260,00 και 7.050,00 ευρώ με ΦΠΑ αντίστοιχα, στην τεχνική εταιρεία και συνάφθηκαν οι / 2017 και / 2017 ισόποσες συμβάσεις. Μετά την έκδοση των από...2017 βεβαιώσεων καλής εκτέλεσης των ως άνω έργων της Επιτροπής παραλαβής και των /...2017 και /...2017 τιμολογίων της αναδόχου εκδόθηκαν τα ελεγχόμενα Β36/2017 και Β37/2017 χρηματικά εντάλματα πληρωμής. 7. Με αυτά τα δεδομένα, ο πρώτος λόγος διαφωνίας πρέπει να απορριφθεί, διότι η ακύρωση της εκλογής του Προεδρείου του Δημοτικού Συμβουλίου, το οποίο σημειωτέον επανεξελέγη μεταγενέστερα με την ίδια σύνθεση ( /...2017 απόφαση του Δ.Σ.), δεν έχει σχέση με τη νομιμότητα των δαπανών, οι οποίες σε κάθε περίπτωση εντάχθηκαν στο Τεχνικό Πρόγραμμα εκτελεστέων έργων του Δήμου για το έτος 2017, με την /...2017 απόφαση του Δ.Σ.. Ομοίως απορριπτέος είναι και ο δεύτερος λόγος διαφωνίας, καθώς στηρίζεται στην εσφαλμένη προϋπόθεση ότι η νομιμότητα της σύνθεσης του Δημοτικού Συμβουλίου επηρεάζει τη νομιμότητα των αποφάσεων του διάφορου οργάνου της Οικονομικής Επιτροπής. Ο τρίτος λόγος διαφωνίας πρέπει επίσης να απορριφθεί, δοθέντος ότι ο Δήμος στην προκείμενη περίπτωση δεν προέβη σε κατάτμηση του έργου που προβλέφθηκε στο Τεχνικό Πρόγραμμά του και προϋπολογίσθηκε ως ενιαίο, ώστε να στοιχειοθετείται παράβαση της παρ. 4 του άρθρου 17 ν. 2539/1997, αλλά τροποποιώντας το Τεχνικό Πρόγραμμα και τον προϋπολογισμό του, απλώς μετέφερε ποσό από το έργο «Βελτίωση βατότητας εσωτερικής οδοποιίας Τ.Κ.» στο έργο με διαφορετικό Κ.Α.Ε. «Βελτίωση βατότητας οδών Τ.Κ.». Τέλος, και ο τέταρτος λόγος διαφωνίας πρέπει να απορριφθεί. Συγκεκριμένα, αν και κατά το χρόνο λήψης των αποφάσεων απευθείας ανάθεσης των επίμαχων εργασιών (31.3.2017) είχε ενεργοποιηθεί, με τη δημοσίευση στις 17.3.2017 της ΔΝΣγ/οικ15299/ΦΝ466/2.3.2017 απόφασης του Υπουργού Υποδομών και Μεταφορών, η νέα διαδικασία για τις απευθείας αναθέσεις έργων κατά τις παρ. 5 και 6 του ν. 4412/2016, εφαρμοστέα και στα μικρά δημοτικά έργα όπως τα προκείμενα, εντούτοις για την ανάθεση ήταν εκ των πραγμάτων αδύνατη η τήρηση της διαδικασίας αυτής. Τούτο διότι από την ενεργοποίηση του Κεντρικού Ηλεκτρονικού Συστήματος Κληρώσεων για Δημόσιες Συμβάσεις μέχρι τη λήψη των ως άνω αποφάσεων απευθείας ανάθεσης δεν είχε ακόμα παρέλθει το εικοσαήμερο που πρέπει να παραμείνει δημοσιευμένη η πρόσκληση από το Δήμο προς τους ενδιαφερομένους, προκειμένου να καταρτίσει στη συνέχεια τους σχετικούς καταλόγους υποψηφίων αναδόχων ανά κατηγορίες έργων/μελετών (παρ. 5 άρθρου 118 ν.4412/2016). Τέλος, η παραλαβή των επίμαχων
εργασιών νομίμως έλαβε χώρα από την οριζόμενη στο άρθρο 15 παρ.2 του π.δ. 171/1987 Επιτροπή Παραλαβής, μη εφαρμοζόμενων εν προκειμένω των άρθρων 168, 170 και 172 του ν.4412/2016. 8. Κατ ακολουθία, οι κρινόμενες δαπάνες είναι νόμιμες και τα ελεγχόμενα χρηματικά εντάλματα θα μπορούσαν να θεωρηθούν αν δεν είχε λήξει το οικονομικό έτος τις πιστώσεις του οποίου βαρύνουν. Για τους λόγους αυτούς Αποφαίνεται ότι τα 36Β, και 37Β οικονομικού έτους 2017, χρηματικά εντάλματα πληρωμής του Δήμου, ποσών 7.260,00 ευρώ και 7.050,00 ευρώ αντίστοιχα, δεν πρέπει να θεωρηθούν. Η ΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ Ο ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ