ΟΔΗΓΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΕΟ ΛΥΚΕΙΟ

1 ΟΔΗΓΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΕΟ ΛΥΚΕΙΟ Σχολικό έτος: 2014-2015

2 ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΗΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Συνοπτικό διάγραμμα της ιστορικής εξέλιξης της νεοελληνικής λογοτεχνίας Δημοτική ποίηση (10 ος αι. -1453) Παραλογές, Ακριτικά τραγούδια, του Κάτω Κόσμου, Ιστορικά τραγούδια, Κλέφτικα τραγούδια Λόγια δημιουργία Το έπος του Διγενή Ακρίτα, Πτωχοπροδρομικά, Ιπποτικά, Θρήνοι) Προ και κατά τη διάρκεια της επανάστασης ποίηση (15ος -18ος αι.) 1453-1669 Ροδίτικα και Κυπριακά ερωτικά ποιήματα Κρητική Λογοτεχνία (περίοδος ακμής: 1570-1669) 1669-1830 Λαϊκές αφηγήσεις - Άνθη Ευλαβείας Εκκλησιαστική Ρητορική Νεοελληνικός Διαφωτισμός Πρόδρομοι Απομνημονεύματα Επτανησιακή ποίηση (19 ος αι.) Ευρωπαϊκός Ρομαντισμός Μετεπαναστατική ποίηση (1830-1880) Αθηναϊκός Ρομαντισμός- Παρνασσισμός Ποίηση στο μεταίχμιο δύο αιώνων-νέα Αθηναϊκή Σχολή (1880-1920) Συμβολισμός Μεσοπολεμική ποίηση (1920-1940) Μοντερνισμός Υπερρεαλισμός Μεταπολεμική ποίηση (1941-2000) Μετα-συμβολισμός, Μετα-υπερρεαλισμός

3 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ (10 ος αι.-1453) Λαϊκό δημιούργημα Ο δημιουργός της είναι άγνωστος, ανώνυμος. Προφορική παράδοση (από στόμα σε στόμα) Διακρίνεται στις παρακάτω κατηγορίες: 1. Παραλογές (πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια με παραμυθικό στοιχείο) 2. Ακριτικά τραγούδια, 3. Του Χάροντα -του Κάτω Κόσμου 4. Ιστορικά τραγούδια (πολεμικές συγκρούσεις, αλώσεις πόλεων, πολιορκίες) 5. Κλέφτικα τραγούδια 6. Μοιρολόγια Χαρακτηριστικά: 1. επαναλήψεις 2. ιαμβικό μέτρο (κάποιες εξαιρέσεις) & 15/σύλλαβος στίχος Ο στίχος χωρίζεται σε 2 ημιστίχια (στην 8η συλλαβή) Από μακριά τη χαιρετά // και από κοντά της λέγει 3. το 2ο ημιστίχιο αποτελεί αναδίπλωση (συχνά)/επανάληψη το 1ου Εδώ είσαι σκλάβα του πασά, σκλάβα των Αρβανίτων 4. Η ομοιοκαταληξία είναι σπάνια (μόνο στα λιανοτράγουδα). 5. Κάθε στίχος εκφράζει ολοκληρωμένο νόημα /νοηματική πληρότητα. Υφίσταται δηλαδή η αρχή της ισομετρίας και αποκλείονται οι διασκελισμοί (εκτός αν ο στίχος περιέχει κλητική προσφώνηση). Ο Χάρος έτρωγε ψωμί, κι η κόρη τον κερνούσε Ήλιε μου και τρισήλιε μου και κοσμογυριστή μου...

4 6. δημοτική γλώσσα (χρήση ρήματος και ουσιαστικού) / πυκνός και λιτός λόγος (ελάχιστα επίθετα, όχι μακρηγορίες) 7. άστοχα ερωτήματα Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι; 8. το θέμα του αδυνάτου. Όταν ασπρίσει ο κόρακας και γίνει περιστέρι θενά σε πάρω γι' άντρα μου, θενά σε κάνω ταίρι Αν τρέμουν τ άγρια βουνά, να τρέμει το γεφύρι Κι αν πέφτουν τα άγρια πουλιά, μα πέφτουν οι διαβάτες 9. ο παμψυχισμός (οι προσωποποιήσεις) / τα άψυχα συμπεριφέρονται ως οντότητες, μιλούν, δρουν. Ο Όλυμπος και ο Κίσσαβος τα δυο βουνά μαλώνουν

5 ΛΟΓΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της προ και κατά τη διάρκεια της επανάστασης ποίησης (15 ος -18 ος αι. μ.χ) Το έπος του Διγενή Ακρίτα πολύστιχο αφηγηματικό ποίημα ηρωικός χαρακτήρας έμμετρο μυθιστόρημα ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος Πτωχοπροδρομικά Δημώδη κείμενα Σατιρική διάθεση Ανώνυμος δημιουργός Ιπποτικά μυθιστορήματα Έμμετρα ερωτικά μυθιστορήματα Ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος Λαϊκή γλώσσα Λυρική και ρομαντική διάθεση Χρονικό Ιστορικότητα Γραπτή αφήγηση γεγονότων κατά χρονολογική σειρά Λόγια γλώσσα Θρήνοι Θρήνος της απώλειας από την άλωση πόλεων και χωρών Παραμυθικός χαρακτήρας (πάλι με χρόνους με καιρούς, πάλι δικά μας είναι ) Ιστορική μαρτυρία

6 1453-1669 Η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, που σήμαινε και τη διάλυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας, δεν άφησε ανεπηρέαστη τη λογοτεχνία. Τους δύο πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας δεν εμφανίζονται αξιόλογα έργα, ενώ οι λόγιοι καταφεύγουν στη Δύση και συνεχίζουν εκεί τη δράση τους. Ωστόσο, στα μέρη που ήταν υπό την κυριαρχία των Φράγκων, η λογοτεχνική παραγωγή είχε τη μεγαλύτερη άνθηση, γεγονός που οφείλεται ως ένα βαθμό στην αλληλεπίδραση μεταξύ της ελληνικής και δυτικής κουλτούρας. (Πηγή: e-logotexnia (Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας) ΡΟΔΟΣ: Κατά το δεύτερο μισό του 15ου και στις αρχές του 16ου αιώνα, γράφονται στη Ρόδο ιστορικά ποιήματα καθώς και συλλογές με ερωτικά τραγούδια. Αρχαιότερη και σημαντικότερη συλλογή ερωτικών ποιημάτων είναι τα «Ερωτοπαίγνια», στα οποία περιλαμβάνονται και τα «Εκατόλογα της αγάπης». ΚΥΠΡΙΑΚΑ ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ. Λίγο πριν την κατάληψη της Κύπρου από τους Τούρκους το 1571, γράφεται μια σειρά ερωτικών ποιημάτων, γνωστή με τον τίτλο «Κυπριακά ερωτικά ποιήματα». Ιδιαίτερα φανερή είναι στα ποιήματα αυτά η ιταλική επίδραση. Είναι γραμμένα στο τοπικό ιδίωμα του νησιού, σε στίχο ιταλικό ενδεκασύλλαβο και σε ποικίλες στιχουργικές μορφές, όπως σονέτα, οχτάβες κτλ.

7 Κρητική Λογοτεχνία (περίοδος ακμής: 1570-1669) Ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι η επίδραση της λογοτεχνίας της ιταλικής Αναγέννησης. Το κρητικό θέατρο γνωρίζει μεγάλη άνθιση και το κρητικό ιδίωμα καλλιεργείται ως λογοτεχνική γλώσσα. Τα περισσότερα έργα είναι θεατρικά και μπορούν να διακριθούν στα παρακάτω επιμέρους είδη: α. την τραγωδία: Η πρώτη σωζόμενη τραγωδία σε ελληνική γλώσσα είναι η Ερωφίλη του Γεώργιου Χορτάτση, που όπως φαίνεται γράφτηκε στα τέλη του 16ου αι και ακολουθούν ο Βασιλεύς ο Ροδολίνος, του Ιωάννη Ανδρέα Τρωίλου, που τυπώθηκε το 1647 και τέλος ο Ζήνων, αγνώστου συγγραφέα, που γράφτηκε μετά το 1648, έτος έκδοσης του ιταλικού προτύπου της. Ο Γ. Χορτάτσης υπήρξε ο εισηγητής του θεατρικού είδους στην Κρήτη. β. την κωμωδία: Τα έργα που σώζονται όμως είναι μόνο τρία: ο Κατσούρμπος του Χορτάτση, ο Στάθης, ανωνύμου, και ο Φορτουνάτος, του Μάρκου Αντώνιου Φόσκολου (1597-1662). Ο Κατσούρμπος είναι η παλαιότερη χρονολογικά (δεκαετία του 1580) και αποτέλεσε πρότυπο για τις άλλες δύο κωμωδίες. γ. το θρησκευτικό δράμα: Το μόνο θρησκευτικό δράμα που είναι γνωστό είναι η Θυσία του Αβραάμ, που αποδίδεται στον Κορνάρο. Το έργο αναφέρεται στο γνωστό επεισόδιο της Παλαιάς Διαθήκης και βασίζεται στο δράμα Lo Isach του Luigi Grotto, το οποίο όμως χειρίζεται ελεύθερα. Η Θυσία του Αβραάμ ξεχωρίζει από τα άλλα θεατρικά έργα γιατί δεν ακολουθεί την παραδοσιακή διαίρεση σε πράξεις και δεν έχει χορικά. Ήταν δημοφιλές λαϊκό ανάγνωσμα με πολλές επανεκδόσεις και μεταφράστηκε σε ξένες γλώσσες. δ. το ποιμενικό δράμα: Το άλλο ελληνικό έργο είναι η Πανώρια, του Γεώργιου Χορτάτση, που γράφτηκε όπως φαίνεται γύρω στο 1600. Δεν ακολουθεί συγκεκριμένο ιταλικό πρότυπο, αλλά βασίζεται στα τυπικά μοτίβα της ιταλικής ποιμενικής ποίησης (ερωτευμένοι βοσκοί, βοσκοπούλες που

8 αδιαφορούν, Σάτυροι και νύμφες), μεταφερμένα σε ελληνικό σκηνικό (διαδραματίζεται στην Ίδη) αλλά με λιγότερες μυθολογικές αναφορές και ταυτόχρονα διανθίζεται από την ειρωνεία του Χορτάτση, που «προσγειώνει» την ειδυλλιακή απεικόνιση της ποιμενικής ζωής παρουσιάζοντας ρεαλιστικά στοιχεία από την αγροτική ζωή της Κρήτης. Το ιταλικό έργο είναι η Amorosa Fede του Αντώνιου Πάντιμου, που γράφτηκε το 1620. Δεν αποτελούν θεατρικά έργα: 1). Ο Ερωτόκριτος του Β. Κορνάρου, έμμετρο μυθιστόρημα: Είναι ένα εκτενές έμμετρο αφήγημα που εξιστορεί τον περιπετειώδη έρωτα μεταξύ της Αρετούσας, κόρης του βασιλιά της Αθήνας και του Ερωτόκριτου, γιου ενός αυλικού. Βασίζεται στο γαλλικό κείμενο Paris et Vienne, μέσω μιας ιταλικής διασκευής, από το οποίο όμως έχει αρκετές διαφορές στην πλοκή, και αναπλάθει ένα ιπποτικό περιβάλλον με πολλά παραμυθιακά στοιχεία, τοποθετημένο στον ελληνικό κόσμο. Πρόκειται για ένα κείμενο στο οποίο συνενώνεται η ελληνική και η δυτική λογοτεχνική παράδοση της μυθιστορίας. 2). Βοσκοπούλα, ανώνυμου ποιητή, ποιμενικό ειδύλλιο: Η Βοσκοπούλα είναι έργο ανωνύμου συγγραφέα που τυπώθηκε για πρώτη φορά το 1627 στην Βενετία, με δαπάνες ενός κρητικού, του Νικολάου Δρυμητινού, όπως πληροφορούμαστε από έναν άτεχνο επίλογο που έχει προσθέσει ο ίδιος. Αποτελείται από 476 ενδεκασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους χωρισμένους σε 119 τετράστιχες στροφές. Το έργο αφηγείται την τυχαία συνάντηση και τον κεραυνοβόλο έρωτα ενός βοσκού και μιας πολύ όμορφης βοσκοπούλας. Το ζευγάρι έζησε λίγες ευτυχισμένες μέρες και αποχωρίστηκε όταν θα επέστρεφε ο πατέρας της κοπέλας. Ο βοσκός της υποσχέθηκε ότι θα επιστρέψει σε ένα μήνα, αρρώστησε όμως και δεν μπόρεσε να εκπληρώσει την υπόσχεσή του εγκαίρως. Όταν, μετά από καιρό, επέστρεψε,

9 βρήκε μόνο τον πατέρα της κοπέλας, ο οποίος του εξήγησε ότι η βοσκοπούλα αρρώστησε και πέθανε από την στενοχώρια, επειδή πίστεψε ότι ο αγαπημένος της την ξέχασε. Στο έργο απαντώνται όλα τα μοτίβα της «αρκαδικής ποίησης», όπως οι ειδυλλιακές περιγραφές που δεν αντιστοιχούν με το φυσικό τοπίο της Κρήτης. Η γλώσσα είναι η κρητική διάλεκτος όπως είχε διαμορφωθεί στην περίοδο της ακμής και όχι η μεσαιωνική γλώσσα των κειμένων της περιόδου της προετοιμασίας. Γι' αυτόν τον λόγο υποθέτουμε ότι το έργο είχε γραφτεί στα τέλη του 16ου αιώνα ή στις αρχές του 17 ου αι. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ Κοινά στοιχεία των θεατρικών έργων (με εξαίρεση το θρησκευτικό δράμα) είναι ότι εκτελούνται σε πέντε πράξεις, περιλαμβάνουν χορικά και ο στίχος είναι ιαμβικός ομοιοκατάληκτος δεκαπεντασύλλαβος (με εξαίρεση τα χορικά που γράφονται σε ενδεκασύλλαβο). ΠΡΩΙΜΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: Η βυζαντινή παράδοση επιβιώνει στη γλώσσα, στη στιχουργία και στα θέματα. Επίδραση της Αναγέννησης Θέματα: έρωτας, θάνατος και παροδικότητα ζωής, σάτιρα των σύγχρονων ηθών Εμφανές το κρητικό γλωσσικό ιδίωμα ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΑΚΜΗΣ: Τα έργα της περιόδου είναι θεατρικά (εκτός από τη Βοσκοπούλα και τον Ερωτόκριτο). Η γλώσσα είναι η κρητική διάλεκτος της εποχής. Οι ποιητές έγραφαν τα έργα βασισμένοι σε δυτικό κυρίως ιταλικό πρότυπο.

10 Χαρακτηριστικά γνωρίσματα Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού Προώθηση της πνευματικής και πολιτικής απελευθέρωσης του ανθρώπου Αισιοδοξία που στηρίζεται στην πίστη ότι η διάνοια έχει απεριόριστη ικανότητα να εξελιχθεί με σκοπό την ευτυχία του ανθρώπου Πίστη στη δύναμη του ορθού λόγου, στην εξελιξιμότητα του ανθρώπου, στην πρόοδο και στη δυνατότητα της ευτυχίας του Προαγωγή της ζωντανής γλώσσας του λαού και ιδιαίτερα των εθνικών ιδιωμάτων Καλλιέργεια της ελεύθερης κριτικής έρευνας, της γνώσης του φυσικού κόσμου, της υπεράσπισης της ανεξιθρησκείας Χαρακτηριστικά γνωρίσματα Νεοελληνικού Διαφωτισμού (Στόχος του η γενική προαγωγή του ελληνισμού και η προετοιμασία της ελληνικής επανάστασης) Πίστη στον άνθρωπο ως ελεύθερου και αυτόνομου όντος Πνεύμα ελευθεροφροσύνης Λόγια γλώσσα με λαϊκά στοιχεία (Αδ. Κοραής: μέση οδός) Τάση για μίμηση της κλασσικής αρχαιότητας

11 Απομνημονεύματα Η από μνήμης γραπτή έκθεση ή αφήγηση γεγονότων που ο συγγραφέας τα έζησε από πολύ κοντά Αυτοδικαιωτική πρόθεση Ιστορικά στοιχεία ύφος υποκειμενικό προσωπικός χαρακτήρας γραφής

12 Επτανησιακή ποίηση Ευρωπαϊκός Ρομαντισμός (τέλη 18 ου αι. αρχές 20 ου αι.) Α) Η Ρομαντική Σχολή των Αθηνών (η Παλαιά Αθηναϊκή Σχολή) Μετεπαναστατική ποίηση (1830-1880) Αθηναϊκός Ρομαντισμός - Παρνασσισμός Κυριότεροι εκπρόσωποι: Σολωμός, Τυπάλδος, Πολυλάς, Μαρκοράς, Βαλαωρίτης, Κάλβος, Π. Σούτσος, Αλ. Ραγκαβής, Ηλ. Τανταλίδης, Γ. Ζαλοκώστας κ.α. Ρομαντισμός: καλλιτεχνικό ρεύμα που εμφανίστηκε στην Ευρώπη στα τέλη τους 18 ου αι. και στις αρχές του 19 ου αι. Κυριάρχησε και στην ελληνική ποίηση για 50 χρόνια. Θέματα: φύση, θρησκεία, έρωτας, θάνατος. Κυριαρχία του συναισθήματος του απολύτου, του συγκινησιακού και του ιδανικού. Οδηγείται στο παράδοξο, στο μυστηριώδες, στο υπερφυσικό. Διάχυτη η μελαγχολική διάθεση, η απαισιοδοξία, η νοσταλγία, οι έντονες εικόνες, το υποβλητικό σκηνικό. Β) Η Νέα Αθηναϊκή Σχολή ( 1880-1920): Ποίηση στο μεταίχμιο δύο αιώνων Β.1) Η επιρροή από τον Παρνασσισμό (Γαλλία, 19 ος αι.) Χαρακτηριστικά γνωρίσματα: Σημασία στην ακρίβεια της έκφρασης και στη λεπτομέρεια. Ρυθμικοί και μετρικοί στιχουργικοί κανόνες. Απουσία συναισθήματος, πάθους ή έντασης

13 Θέματα: Από τη μυθολογία και τον αρχαίο πολιτισμό Κυριότεροι εκπρόσωποι: Κ. Παλαμάς, Γ. Δροσίνης, Ι. Πολέμης, Κ. Κρυστάλλης, Ι. Γρυπάρης κ.α. Β.2) Σταδιακή είσοδος στο συμβολισμό Κυριότεροι εκπρόσωποι: Λ. Πορφύρας, Μ. Μαλακάσης, Α. Μαβίλης, Κ. Χατζόπουλος Β.3) Συμβολισμός Κυριότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα: μουσικότητα, υποβλητικότητα, υπαινικτικότητα, τα πράγματα σύμβολα ψυχικών καταστάσεων, ελεύθερος στίχος Ιδιαίτερες ποιητικές φυσιογνωμίες: Κ. Καβάφης, Αγγ. Σικελιανός και Κ. Βάρναλης, Καρυωτάκης Χωρίς να είναι νεωτερικοί ποιητές υπονομεύουν όλα σχεδόν τα παραδοσιακά στοιχεία και αρχίζουν να αποδομούν τα βασικά μοτίβα της παραδοσιακής ποίησης και να «συνομιλούν» με τα πράγματα ως σύμβολα.

14 20 ος αι. Ανανεωμένη παράδοση και μεσοπολεμική λογοτεχνία (1920-1940) Α) Νεορομαντισμός, νεοσυμβολισμός Κυριώτεροι εκπρόσωποι: Κ. Παράσχος, Κ. Καρυωτάκης, Μ. Πολυδούρη, Τ. Άγρας, Ρ. Φιλύρας, Ν. Λαπαθιώτης, Κ. Ουράνης κ.α. Ο Γ. Σεφέρης με τη «Στροφή» 1931 καθιερώνεται ως εισηγητής της μοντερνιστικής ποίησης στην Ελλάδα. Α.1) Μοντερνισμός: Διάλυση της παραδοσιακής μορφής, κατάργηση ομοιοκαταληξίας, απρόσμενοι συνδυασμοί λέξεων, υπαινικτική και πολύσημη χρήση της γλώσσας. Α.2) Υπερρεαλισμός: Επιρροή από την ψυχανάλυση, καταφυγή στη φαντασία, το όνειρο και το ασυνείδητο, αυτόματη γραφή, απόλυτη ελευθερία στο λεξιλόγιο και τη στιχουργική, απρόσμενοι συνδυασμοί λέξεων και εντυπωσιακών εικόνων Κυριώτεροι εκπρόσωποι: Λ. Εμπειρίκος, Οδ. Ελύτης, Ν. Εγγονόπουλος, Ν. Γκάτσος κ.α.

15 Μεταπολεμική ποίηση (1941-2000) Μετα-συμβολισμός, Μετα-υπερρεαλισμός Β) Μεταπολεμικοί ποιητές ( 1945-σήμερα) Κυριότεροι εκπρόσωποι: Γ. Σεφέρης, Γ. Ρίτσος, Οδ. Ελύτης, Ν. Εγγονόπουλος, Α. Εμπειρίκος (συνεχίζουν να γράφουν) Β.1) Μετασυμβολισμός (Πρώτη μεταπολεμική γενιά) Κυριότεροι εκπρόσωποι: Μ. Αναγνωστάκης, Τ. Σινόπουλος, Τ. Πατρίκιος, Κ. Κύρου κ.α. (κοινωνική-πολιτική ποίηση) Χαρακτηριστικά γνωρίσματα κοινωνικοπολιτικής ποίησης: έκφραση οργής ή χαμηλόφωνης διαμαρτυρίας για τα τραυματικά πολεμικά ή μετεμφυλιακά βιώματα Β.2) Υπαρξιακή ποίηση ( Δεύτερη μεταπολεμική γενιά) Κυριότεροι εκπρόσωποι: Β. Λεοντάρης, Θ. Γκόρπας, Τ. Βαρβιτσιώτης, Α. Δικταίος, Α. Δημουλάς, Κ. Δημουλά κ.α. Β.3) Νεοϋπερρεαλιστές: Δ. Παπαδίτσας, Ν. Βαλαωρίτης, Ε. Βακαλό κ.α. (ερμητισμός) Β.4) Γενιά του 1970: Ν. Βαγενάς, Μ. Γκανάς, Τζένη Μαστοράκη κ.α. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα: τάση φυγής από την πραγματικότητα, Έρωτας, θάνατος ( συγκερασμός παλιών και νέων ρευμάτων).

16 ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ Σεβασμός στο μέτρο και την ομοιοκαταληξία Χωρισμός του ποιήματος σε στροφές με ίσο αριθμό στίχων και τον αριθμό των συλλαβών σε κάθε στίχο Αποφυγή διασκελισμών Προσεκτική επιλογή λέξεων (αποφεύγονται οι «αντιποιητικές») Επιμονή στα σχήματα λόγου και στα εκφραστικά μέσα προσπάθεια ώστε το ποίημα να απέχει πολύ από τον καθημερινό λόγο και φυσικά τον πεζό λόγο αλληλουχία νοημάτων: ο τρόπος που παρουσιάζουν τα νοήματα δεν αμφισβητεί τη λογική μας ή τον κόσμο γύρω μας και όσα γνωρίζουμε γι αυτόν στόχος του ποιήματος: η αισθητική απόλαυση μέσα από την τήρηση συμβάσεων ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΟΙΗΣΗ αμφισβητεί κάθε κανόνα ελεύθερος στίχος έλλειψη μέτρου και ομοιοκαταληξίας προσεγγίζει τον πεζό λόγο χρήση λέξεων και από τον καθημερινό λόγο (ακόμη και κακόηχη) κυριαρχία της εικόνας εκφραστική τόλμη: σχήματα λόγου που αμφισβητούν την κοινή λογική κατάργηση κάθε λογικής αλληλουχίας σε ό,τι αφορά το νόημα, που παραμένει κρυμμένο πολυσημία των λέξεων-ασάφεια συμπύκνωση, αφαίρεση, ελλειπτικότητα, ερμητικότητα ασύμβατες και άλογες συζεύξεις αστιξία

17 ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ Μεταφορά: Δήλωση μιας έννοιας με κάποια άλλη που κυριολεκτικά σημαίνει κάτι άλλο, αλλά έχει διευρυνθεί στη σημασία της ( στην καρδιά του καλοκαιριού) Μετωνυμία: Λέγεται η χρήση μιας λέξης αντί της κυριολεκτούμενης. Έτσι μπορεί να χρησιμοποιηθεί α) ο δημιουργός αντί για το έργο του (Όμηρος αντί Ιλιάδα), β) το περιέχον αντί του περιεχομένου ( το σχολείο πήγε εκδρομή), γ) το αφηρημένο αντί του συγκεκριμένου (Θέμις αντί δικαστήριο). Συνεκδοχή: χρησιμοποιείται το ένα αντί για τα πολλά (ο Έλληνας αντί οι Έλληνες), το μέρος αντί για το όλο (στέγη αντί σπίτι, η ύλη αντί για το παραγόμενο απ αυτήν (σίδηρο αντί σπαθί) Ομοιοτέλευτο: Ομοιοκαταληξία λέξεων ή φράσεων που μπαίνουν στο τέλος φράσεων ή προτάσεων ( Σε μιας λίμνης τα νερά τα πλανερά) Ασύνδετο σχήμα όρων ή προτάσεων: χρήση κόμματος για την απαρίθμηση όρων ή προτάσεων. ( Δυσκολοχώριστα, πουλιά, αγόρια, ανθοί, κοράσια, / τα λόγια στα φιλιά απαλά, τα στόματα κεράσια) Πολυσύνδετο: επαναλαμβανόμενη χρήση των «και, ούτε, μήτε» για λόγους έντασης του στίχου μέσα από τη συσσώρευση όρων (Κι η προσευχή κι ο πειρασμός κι η δύναμη κι η αστένια) Κλιμακωτό: Ενέργειες, πράξεις, ιδέες, λέξεις σε βαθμιαία κλίμακα έντασης ή χαλάρωσης ανάλογα για να προσδοθεί βαθμιαία δυνάμωση ή αποδυνάμωση στο λόγο. (Νέοι, μεσόκοποι και γέροι τρέξτε όλοι στη δουλειά)

18 Υπερβατό: Παρεμβολή μιας λέξης ή φράσης μεταξύ δυο στενά συνδεόμενων όρων από λογική άποψη. Δηλώνει έντονο συναίσθημα ή δίνει έμφαση σε μια έννοια (Δικός σου είναι ο πολύκαρπος της Ελευσίνας ο κάμπος). Πρωθύστερο: Θέση του λογικά ή χρονικά πρώτου ως δεύτερου και αντιστρόφως. Δηλώνει ψυχική διαταραχή ή έμφαση στην πρώτη έννοια (Ξεντύθη ο νιος, ξεζώσθηκε και στο πηγάδι μπήκε) Χιαστό: Υποδηλώνει αμοιβαιότητα καταστάσεων (Αφήνει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα) Παρήχηση: Παράθεση λέξεων ετυμολογικά συγγενών ή ομόηχων φθόγγων και αισθητοποιεί καταστάσεις ευάρεστες ή δυσάρεστες (Γελά η Ελλάς και λάμπει) Αλληγορία: Αλλα λέγονται και άλλα εννοούνται (Μηλιά που σε καμάρωνα ) Παρομοίωση: Παραλληλισμός μιας έννοιας με κάποια άλλη με την οποία έχει ομοιότητες (χρήση των σαν ή μοιάζει με, πως ή όπως)-αναφορικό και δεικτικό μέρος. (-Μια θάλασσα μέσα μου σα λίμνη γλυκόστρωτη / και σαν ωκεανός ανοιχτή και μεγάλη) Προσωποποίηση: Παρουσίαση αψύχων με ιδιότητες εμψύχων (Λαγοκοιμάται τ όνειρο με διάπλατα τα μάτια) Υπερβολή: Εξύψωση μιας έννοιας σε βαθμό που να ξεπερνά την αλήθεια (τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει) Οξύμωρο: Συντακτική σύνδεση εννοιών λογικά αντιφατικών (Σπεύδε βραδέως, Ελεύθεροι πολιορκημένοι) Εκ παραλλήλου: Μια έννοια διατυπώνεται και καταφατικά και αρνητικά ( Εγώ εργάζομαι, δεν κάθομαι)

19 Αντίθεση: Παράθεση αντίθετων εννοιών ( Αποβραδίς κοιμήθηκε δυστυχισμένη, σκλάβα, και την αυγούλα ξύπνησε αρχόντισσα, κυρά) Παραλληλισμός: Δύο έννοιες επαναλαμβάνονται με εκφράσεις ισοδύναμες ή παρατίθενται γεγονότα που παρουσιάζουν ομοιότητα, το ένα άψυχο, το άλλο έμψυχο ( Από της γης βγαίνει νερό, κι απ την ελιά το λάδι) Λογοπαίγνιο: Λεκτικός συσχετισμός άσχετων εννοιών ( Έφαες αρνί και αρνήθης με) Επανάληψη: της ίδιας λέξης ή φράσης (Εκεί καίγονται κόκαλα, κόκαλα ανδρειωμένων) Κύκλος: Όταν μία πρόταση ή μια περίοδος αρχίζει και τελειώνει με την ίδια λέξη (Σταθήτε αντρειά σαν Έλληνες και σαν Γραικοί σταθήτε) Κατά το νοούμενο: Όταν η σύνταξη ακολουθεί το νόημα και όχι το γραμματικό τύπο της λέξης (Ο κόσμος χτίζουν εκκλησιές, χτίζουν και μοναστήρια) Σύμφυρση: Όταν δύο συντάξεις αναμειγνύονται (Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε) Αποσιώπηση: Όταν ο αφηγητής διακόπτει την ομαλή ροή του λόγου με τη χρήση αποσιωπητικών ( ) (-Περνά από το δάσος το υγρό που τραγουδάει ο γκιόνης / και σαν εσέ πεντάμορφη ) Περίφραση: Όταν μία έννοια επαναλαμβάνεται με δύο ή περισσότερες λέξεις αντί μιας (το άστρο της ημέρας αντί: ήλιος).

20 Αναδίπλωση ή Επαναφορά: Όταν η τελευταία λέξη ή φράση μιας πρότασης επαναλαμβάνεται στην αρχή της επόμενης (αν πέσουνε στον ποταμό, ο ποταμός θα στύψει).

21 ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΤΑ ΚΥΡΙΩΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ: ΚΛΑΣΣΙΚΙΣΜΟΣ: Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη λατινική λογοτεχνία και φανερώνει τη μίμηση των κλασσικών έργων και την τάση επιστροφής στα αρχαία πρότυπα, ελληνικά και ρωμαϊκά, στη γλώσσα, στα θέματα, στην τεχνοτροπία. Ο κλασσικισμός ως κίνημα ήλθε σε αντίθεση με τον ρομαντισμό. ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ: Ο ρομαντισμός ως κίνημα στη λογοτεχνία και την τέχνη γεννήθηκε ως αντίδραση προς τον κλασσικισμό. Κύρια γνωρίσματά του είναι ο οραματισμός, η αναπόληση και η νοσταλγία, το πάθος, η μελαγχολία. Τα θέματά του είναι εμπνευσμένα από τη φύση, τον έρωτα, το θάνατο, τον ηρωισμό, τη μυθολογία. Ως προς τη μορφή, χαρακτηριστικό γνώρισμα του ρομαντισμού είναι ο χειμαρρώδης λόγος και ο πλούτος των εκφραστικών μέσων. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά συνιστούν την αντίδραση του κινήματος με την απελευθέρωση της φαντασίας και του συναισθήματος απέναντι στο πνεύμα του ορθολογισμού, που καλλιέργησε ο Διαφωτισμός. ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΜΟΣ: Είναι το ποιητικό ρεύμα που γεννήθηκε ως αντίδραση στο ρομαντισμό και το οποίο επανέφερε την κλασσική ισορροπία. Ο παρνασσισμός αναζητεί την έμπνευσή του στην κλασσική αρχαιότητα και επιδιώκει τον ηχηρό και ρωμαλέο στίχο. Οι παρνασσικοί ποιητές προσπαθούν να δώσουν στα ποιήματα μορφική τελειότητα, την ομορφιά ενός αγάλματος αποφεύγοντας το πάθος και τη λυρική έξαρση. ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ: Ο όρος ρεαλισμός προέρχεται από τη λατινική λέξη res (=πράγμα) και εκφράζει την τάση των συγγραφέων να

22 αντιγράφουν στα έργα τους την πραγματικότητα. Στόχος του ρεαλισμού είναι η αντικειμενική αφήγηση των γεγονότων και η αποστασιοποίηση του συγγραφέα από όσα αφηγείται. Πολύ συχνά ο όρος ρεαλισμός ταυτίζεται με το νατουραλισμό, τα δύο ρεύματα όμως διαφέρουν στο ότι ο νατουραλισμός στοχεύει στην ωμή αναπαράσταση της πραγματικότητας και της αληθινής συμπεριφοράς του ανθρώπου, ενώ ο ρεαλισμός παρουσιάζει την τάση προς την αντικειμενικότητα. Όταν ο συγγραφέας υιοθετεί κριτική στάση απέναντι στην αστική κοινωνία και τις αξίες της, έχουμε κοινωνικό ή κριτικό ρεαλισμό. ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ: Αποτελεί ένα λογοτεχνικό ρεύμα που ξεκίνησε από τη Γαλλία με τα έργα του Εμίλ Ζολά και αποτελεί την ακραία μορφή του ρεαλισμού. Προέρχεται από τη λατινική λέξη natura (=φύση) και επιδιώκει την πιστή, σχεδόν φωτογραφική, αναπαράσταση της φύσης. Ο νατουραλιστής συγγραφέας εμπνέεται τα θέματά του από την εξαθλιωμένη ανθρώπινη πραγματικότητα, τη διαφθορά και τη μοχθηρία. Ο άνθρωπος παρουσιάζεται δέσμιος των ενστίκτων και των παρορμήσεών του. ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ: Λογοτεχνική και καλλιτεχνική κίνηση που ξεκίνησε από τη Γαλλία στο τέλος του 19 ου αι. υπό την επίδραση της φιλοσοφίας του υποσυνείδητου. Στην ποίηση ο συμβολισμός χρησιμοποίησε σύμβολα για να εκφράσει ιδέες, συναισθήματα και ψυχικές καταστάσεις. Κυριότερα γνωρίσματά του είναι η μουσικότητα, η υποβλητικότητα του στίχου, που δημιουργούν ένα κλίμα ρευστότητα, ασάφειας και μελαγχολίας. Ως προς το εννοιολογικό περιεχόμενο του κειμένου περιορίζεται και η μορφή «χαλαρώνει» από τους αυστηρούς κανόνες της παραδοσιακής ποίησης: χαλαρή

23 ομοιοκαταληξία, ελεύθερος στίχος, νέο λεξιλόγιο. Ο συμβολισμός πέτυχε να απαλλάξει την ποίηση από το στόμφο του ρομαντισμού και τη ψυχρότητα του παρνασσισμού εκφράζοντας υπαινικτικά μύχιες καταστάσεις και λεπτά, ειλικρινή συναισθήματα. ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ: Πνευματικό κίνημα που γεννήθηκε στο τέλος του 19 ου αι. και ιδιαίτερα στις αρχές του 20 ου αι. και το οποίο ήλθε ως αντίδραση στις παραδοσιακές, συμβατικές αξίες του αστικού πολιτισμού. Στην ποίηση εκφράστηκε μέσα από τον ελεύθερο στίχο και τη διάλυση της παραδοσιακής μορφής. Οι στίχοι γίνονται ελλειπτικοί και διανθίζονται με πεζολογικά στοιχεία και αντιποιητικές λέξεις. Η γλώσσα εκφράζει μια πολυσημία και κυριαρχούν τα σύμβολα, οι εικόνες και οι μεταφορές. Στην πεζογραφία διασπάται η αφηγηματική συνοχή και η ρεαλιστική πλοκή. Η γύρω πραγματικότητα αντανακλάται ρευστά και υποκειμενικά. Ο εσωτερικός μονόλογος, η ενδοσκόπηση και οι συνειδησιακοί συνειρμοί αντικαθιστούν την αληθοφανή αφήγηση. Ο παντογνώστης αφηγητής παραχωρεί τη θέση του σε έναν ή περισσότερους ήρωες-αφηγητές με υποκειμενική οπτική γωνία. ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ 30-ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ: Ο υπερρεαλισμός (η λέξη αποτελεί μετάφραση της γαλλικής surrealisme) υπήρξε φιλολογική, ποιητική και καλλιτεχνική κίνηση που ως σκοπό είχε την υπέρβαση του πραγματικού κόσμου με την καταγραφή (στην ποίηση) ή την παράσταση (στην τέχνη) των υποσυνείδητων ενεργειών της ψυχής και των ονειρικών της εντυπώσεων χωρίς την επέμβαση της λογικής. Παράλληλα, ο υπερρεαλισμός:

24 1) απέβλεπε στην ανανέωση όλων των ηθικών αξιών, της φιλοσοφίας και της επιστήμης. 1) διεκήρυξε την παντοδυναμία του ονείρου, του ενστίκτου και της επανάστασης και 2) στράφηκε ενάντια σε κάθε μορφή λογικής, ηθικής ή κοινωνικής τάξης. Τα μέσα που χρησιμοποίησε ήταν κυρίως η αυτόματη γραφή και η καταγραφή των ονείρων Τελικά, ο υπερρεαλισμός θα καταφύγει σε δυο βασικούς παράγοντες, την τύχη και το υποσυνείδητο όταν δηλαδή ο υπερρεαλιστής ποιητής γράφει, αφήνει το μηχανισμό της τύχης να προσδιορίσει τη μορφή του έργου του. Το ποίημα δηλαδή γράφεται χωρίς προκαθορισμένο στόχο, κάτω από την επίδραση του υποσυνείδητου, που είναι από τη φύση του φευγαλέο και δημιουργεί ζωηρές λεκτικές εντυπώσεις. Για τον υπερρεαλιστή ποιητή οι λέξεις είναι αυτόνομες και ελεύθερες. Η δύναμη και η ορμή τους βρίσκονται κυρίως στην έκταση, κατά την οποία ξεφεύγουν από το επιβεβλημένο νόημά τους, συνδυαζόμενες μεταξύ τους χωρίς να υπακούουν σε ορθολογικούς νόμους.

25 Επιγραμματική διατύπωση γνωρισμάτων των λογοτεχνικών ρευμάτων στην ποίηση Ρομαντισμός Η πίστη στην απελευθερωτική και δημιουργική δύναμη της φαντασίας και του συναισθήματος Η αποθέωση της ελευθερίας Το πάθος και ο λυρισμός Η τάση προς τον οραματισμό, την αναπόληση και τη νοσταλγία Βαθιά εκτίμηση της ομορφιάς της φύσης και θέασή της ως πνευματικής δύναμης που παρακινεί σε υψηλές υπερβάσεις. Η προτίμηση ορισμένων «σκηνικών», όπως φεγγαρόλουστων τόπων και θαλασσινών τοπίων κ.ά. Ο χειμαρρώδης λόγος και ο πλούτος των εκφραστικών μέσων, ιδιαίτερα των εικόνων. Γνωρίσματα του Παρνασσισμού Η στροφή προς τον αρχαίο κόσμο Η χαλιναγώγηση του πάθους και του συναισθήματος Η έντεχνη επεξεργασία των στίχων, η προσεγμένη ομοιοκαταληξία και την ακρίβεια στην έκφραση (προσπάθεια ποιητών να δώσουν στα ποιήματά τους την ομορφιά ενός αρχαίου αγάλματος) Ο ηχηρός και ρωμαλέος στίχος Η προσπάθεια αποτύπωσης του εξωτερικού κόσμου Η συμπύκνωση των νοημάτων. Ο Ρομαντισμός και ο Παρνασσισμός στην παραδοσιακή ποίηση: Τα ποιήματα έχουν κοινά χαρακτηριστικά: Συγκεκριμένο θέμα και θεματικά μοτίβα, όπως πατρίδα, φύση, όραμα, έρωτας, θάνατος)

26 Νοηματική αλληλουχία Μέτρο, ομοιοκαταληξία, στροφές Προσεκτικό λεξιλόγιο Λυρισμό και μουσικότητα Γνωρίσματα του Συμβολισμού Διακριτική και υποβλητική έκφραση συναισθημάτων Ποιητικός ρεμβασμός, Θολές και ακαθόριστες εικόνες, Κλίμα μελαγχολίας και Μουσικότητα του στίχου. Γνωρίσματα του Μοντερνισμού Η επιθυμία για απελευθέρωση της ατομικότητας του ανθρώπου Η συνειρμική λειτουργία της μνήμης Η ερμητικότητα, η σκοτεινότητα, η αφαίρεση και το δραματικό στοιχείο της γραφής. Η ενσωμάτωση στο μοντέρνο ποιητικό λόγο ζωντανών στοιχείων της παράδοσης (ποιητικού ρυθμού, υιοθέτηση της γλώσσας της δημοτικής ποίησης κ.ά.) Η συμφιλίωση του θέματος με την απόλυτη καθαρότητα της εικόνας. Μια εγγενής μουσικότητα, που αναβρύζει απ ευθείας από τον ποιητικό λόγο. Η χρήση μυθικών υπαινιγμών και αναφορών στο αρχαίο παρελθόν. Η έμφαση στο τοπίο και στο φως Η αναπόληση του παρελθόντος με ένα αίσθημα μελαγχολίας, που οφείλεται στο βάθεμα της αυτογνωσίας και στην αναζήτηση μιας αυθεντικής ζωής. Η κυριαρχία της έννοιας του τραγικού, της τραγικής θεώρησης της ιστορίας. Η επιλογή μορφικών ελευθεριών.

27 Γνωρίσματα του Υπερρεαλισμού Συνειρμική σύνθεση σκηνών, όπως ακριβώς γίνεται στην κατάσταση του ονείρου. Απουσία αισθητικής επεξεργασίας του στίχου Απρόοπτο και ειρωνικό στοιχείο Γλωσσικές ανατροπές Καταγραφή μιας ψυχικής πραγματικότητας. Οι λέξεις αποκτούν μια δική τους ακριβολογία και αυτοδυναμία και παραπέμπουν στο μυστικό κόσμο του ασυνειδήτου. Εικονοπλαστική φαντασία Υποτυπώδης στίξη Αποθέωση των αισθήσεων Γνωρίσματα του Κλασικισμού Μίμηση των κλασσικών έργων Τάση επιστροφής στα αρχαία πρότυπα, ελληνικά και ρωμαϊκά, στη γλώσσα, στα θέματα, στην τεχνοτροπία. Γνωρίσματα του Ρεαλισμού Δείχνει μια τάση προς την αντικειμενικότητα Αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους Παρουσιάζει κοινές εμπειρίες Επιλέγει κοινά θέματα Τηρεί κριτική στάση απέναντι στην κοινωνία Γνωρίσματα του Νατουραλισμού Μιμητική απεικόνιση της πραγματικότητας Επιλογή κοινών θεμάτων από την καθημερινή ζωή Μελέτη της ηθικής συμπεριφοράς των προσώπων Πρόσωπα δέσμιοι των εξωτερικών δυνάμεων και των εσωτερικών τους παρορμήσεων

28 Συμπεριφορά του ανθρώπου ως αποτέλεσμα διαθέσεων της στιγμής ή κληρονομικών παρορμήσεων Εξονυχιστική περιγραφή Φωτογραφική λεπτομέρεια

29 Αφηγηματικές τεχνικές Ποιος αφηγείται Το είδος της αφήγησης (δηλαδή οι αφηγηματικοί τρόποι) Η οπτική γωνία Η εστίαση Ο χώρος και ο χρόνος της αφήγησης Ο ρυθμός της αφήγησης Αφηγηματικό περιεχόμενο/υλικό Το είδος της αφήγησης (Εστίαση και αφηγητής) Αφήγηση χωρίς εστίαση αντιστοιχεί στον παντογνώστη αφηγητή. Αφήγηση με εσωτερική εστίαση ο αφηγητής ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας και γι αυτό έχει περιορισμένο γνωστικό πεδίο. Αφήγηση με εξωτερική εστίαση όπου ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα της ιστορίας που δρουν μπροστά στα μάτια του αναγνώστη και αγνοεί τις προθέσεις και τα συναισθήματά τους. Είδη αφηγητών ως προς τη συμμετοχή τους στη ιστορία: 1.Ομοδιηγητικός αφηγητής: συμμετέχει στην ιστορία, την οποία αφηγείται είτε ως πρωταγωνιστής είτε ως παρατηρητής και αυτόπτης μάρτυρας. 2. Ετεροδιηγητικός αφηγητής: δεν έχει καμία συμμετοχή στην ιστορία που αφηγείται. 3.Παντογνώστης αφηγητής: Είναι ο αφηγητής που γνωρίζει τα πάντα, εποπτεύει τα πάντα αλλά δεν μετέχει στη δράση, δεν

30 είναι ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας (μηδενική εστίαση με αφηγητή πανταχού παρών). Σημειώσεις: α. Δεν πρέπει να συγχέουμε το συγγραφέα με τον αφηγητή. Ο πρώτος είναι ένα υπαρκτό, ιστορικό πρόσωπο, ενώ ο δεύτερος ένα φανταστικό πρόσωπο, μέρος του μυθοπλαστικού κόσμου. β. Δεν πρέπει επίσης να συγχέουμε τους αφηγηματικούς με τους εκφραστικούς τρόπους. Οι δεύτεροι αναφέρονται όχι στο τι λέγεται στο κείμενο, αλλά στο πώς λέγεται ( πχ σχήματα λόγου ). Ο αφηγητής με βάση το αφηγηματικό επίπεδο ονομάζεται: Εξωδιηγητικός: Αφηγείται την κύρια ιστορία είτε συμμετέχοντας είτε όχι. Ενδοδιηγητικός: Βρίσκεται μέσα στην ιστορία και αφηγείται μια δεύτερη ιστορία. Αφηγηματικοί τρόποι 1. Διήγηση -τριτοπρόσωπη αφήγηση 2. Μίμηση -πρωτοπρόσωπη αφήγηση -διάλογος -εσωτερικός μονόλογος 3. Μεικτός τρόπος ( συνδυασμός διήγησης και μίμησης ) 4. Περιγραφή 5. Ελεύθερος πλάγιος λόγος ( μεταξύ ευθέος και πλάγιου λόγου)

31 Α) Εξωκειμενικός χρόνος Αφηγηματικός χρόνος Ο χρόνος του πομπού: η εποχή του συγγραφέα, η χρονική στιγμή κατά την οποία στέλνει το μήνυμά του. Ο χρόνος του δέκτη: η εποχή του αναγνώστη, η χρονική στιγμή κατά τη οποία δέχεται το μήνυμα. Ο χρόνος των γεγονότων: η εποχή κατά τη οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα. Β) Εσωκειμενικός χρόνος Ο χρόνος της ιστορίας : ο χρόνος μέσα στο οποίο εκτυλίσσονται τα γεγονότα της αφήγησης. Ο χρόνος της αφήγησης: ο χρόνος των γεγονότων, όπως όμως αυτός παρουσιάζεται στην αφήγηση. Συνήθως στην αφήγηση τα γεγονότα παρουσιάζονται με διαφορετική χρονική σειρά, διάρκεια και συχνότητα απ ότι στην ιστορία. Ως προς τη σειρά παρουσίασης των γεγονότων ο χρόνος της αφήγησης είναι: Ευθύγραμμος : τα γεγονότα παρουσιάζονται με τη χρονολογική τους σειρά. Με αναχρονίες : προδρομικές ή αναδρομικές αφηγήσεις ( flash back ). Ως προς τη διάρκεια των γεγονότων ο αφηγηματικός χρόνος είναι: Μικρότερος από το χρόνο της ιστορίας, οπότε έχουμε επιτάχυνση. Μεγαλύτερος από το χρόνο της ιστορίας, οπότε έχουμε επιβράδυνση.

32 Ίσος με το χρόνο της ιστορίας, οπότε έχουμε σκηνή. Ως προς τη συχνότητα Συμβαίνει κάποτε ένα γεγονός που συνέβη μία φορά να παρουσιάζεται περισσότερες από μία φορές, αφηγημένο κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο. α) ο ίαμβος ( ^ -), β) ο τροχαίος (- ^), ΤΟ ΜΕΤΡΟ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ γ) ο ανάπαιστος (^ ^ -), δ) ο δάκτυλος (- ^ ^) και ε) ο μεσοτονικός ή αμφίβραχυς (^ ^). Έτσι, λοιπόν, ανάλογα με τον πόδα έχουμε αντιστοίχως ιαμβικό, τροχαϊκό, αναπαιστικό, δακτυλικό και μεσοτονικό ή αμφιβραχικό μέτρο. Ανάλογα με τον αριθμό των συλλαβών έχουμε πεντασύλλαβο, εξασύλλαβο, επτασύλλαβο, οκτασύλλαβο δεκαπεντασύλλαβο (παραπάνω από δεκαπεντασύλλαβο δεν έχουμε). 1) ιαμβικό μέτρο (^ -) Αχός βαρύς ακού γεται πολλά ντουφέ κια πέ φτουν συλλαβές: 15 δεκαπεντασύλλαβος (το -ια- στο «ντουφεκια» λογαριάζεται ως μια συλλαβή καθ ότι συμπροφέρεται σε μια συλλαβή. Αυτό λέγεται συνίζηση). Ειναι παροξύτονος (πέφτουν) και καταληκτικός (πέ φτουν). 2) τροχαικό μέτρο (- ^) Σε γνω ρίζω α πο την κόψη

33 συλλαβές: 8 οκτασύλλαβος (το -ω α- στο «γνωρίζω από» συμπροφέρεται σε μια συλλαβή). Είναι παροξύτονος και καταληκτικός. 3) αναπαιστικό μέτρο (^ ^ -) Στων Ψαρών την ολό μαυρη ρά χη συλλαβές: 10 δεκασύλλαβος παροξύτονος καταληκτικός. 4) δακτυλικό μέτρο (- ^ ^) Ξύπνα δρο σιά της αυ γής και φεγ γάρι συλλαβές: 11 ενδεκασύλλαβος ( το -ιά- στο «δροσιά» υπέστη συνίζηση) παροξύτονος και καταληκτικός. 5) μεσοτονικό ή αμφιβραχικό μέτρο ( ^ ^) Τα πρώτα μου χρόνια τα αξέχα στα συλλαβές: 13 δεκατρισύλλαβος (το -ια- στο «χρόνια» υπέστη συνίζηση) παροξύτονος καταληκτικός. ( Η τονισμένη συλλαβή του μέτρου δεν συμπίπτει πάντα με τον γραμματικό τόνο)