ΤΕΥΧOΣ 53 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2010

AIΣΘHTIKH ΔEPMATOΛOΓIA ΤΕΥΧOΣ 53 ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2010 > Αντιμετώπιση της κοινής ακμής, της ροδόχρου ακμής και της περιστοματικής δερματίτιδας > Αντιοξειδωτικά και γήρανση του δέρματος: Ανασκόπηση > Κατανόηση και θεραπεία των εύθραυστων νυχιών > Κλινική ασφάλεια και αποτελεσματικότητα στο φωτογερασμένο δέρμα με εκχύλισμα καρπού καφέας (CoffeeBerry), ένα φυσικό αντιοξειδωτικό > Μη χειρουργική ρινοπλαστική με ενέσεις υδροξυλαπατίτη ασβεστίου σε γέλη-φορέα (Radiesse): 4ετής, αναδρομική, κλινική ανασκόπηση ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ Ταχ. Γραφείο KEMΠA Αριθμός Άδειας 385/1989 (X+7) EKΔOTΩN EΦHMEPIΔEΣ ΠEPIOΔIKA EKΔOTHΣ: M. ΠITΣIΛIΔHΣ Α.Ε. ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ 102, ΓΛΥΦΑΔΑ 166 74 AΔ. ΣYΣK. 400/1991 KΔA Αγ. Νικολάου 102 166 74 Γλυφάδα e-mail: pitsilid@otenet.gr

TEYXOS 53 4/15/10 11:17 AM Page 3 1 0,03% - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Astellas Pharmaceuticals A.E.B.E.

TEYXOS 53 4/15/10 11:17 AM Page 4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ [ΕΤΟΣ 12ο, ΤΕΥΧΟΣ 53, ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2010] AI HTIKH EPMATO O IA ΙΔΙOΚΤΗΣΙΑ: Μ. ΠΙΤΣΙΛΙΔΗΣ Α.Ε., Αγ. Νικολάου 102, 166 74 Γλυφάδα, Τηλ.: 210-8947.002 - Fax: 210-8941.551 www.pitsilidis.gr, e-mail: info@pitsilidis.gr 6 34 ΚΩΔΙΚΟΣ: 5494 ΕΚΔOΤΗΣ: Mιχάλης Πιτσιλίδης Λάμπρου Πορφύρα 11, 166 73 Βούλα > Αντιμετώπιση της κοινής ακμής, της ροδόχρου ακμής και της περιστοματικής δερματίτιδας...6 ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: Νινέττα Βατικιώτη OΙΚONOMΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: Γιώργος Παναγόπουλος ART DIRECTOR: Βιργινία Κάππα ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ: Βεατρίκη Σαμπατάκου ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ: Σπύρος Τζωρτζίνης ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ: Σοφία Κολοβού ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: Κοσσυβάκη Όλγα ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ: Σταμάτης Κωνσταντάτος ΔΙΕΚΠΕΡΑΙΩΣΗ: Μιχάλης Αιγινίτης Aπαγορεύεται κάθε αναδημοσίευση ύλης του παρόντος περιοδικού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη. > Αντιοξειδωτικά και γήρανση του δέρματος: Ανασκόπηση...10 > Το οξειδωτικό στρες, η θεωρία της συσσώρευσης των βλαβών για τη γήρανση του δέρματος και ο ρόλος των αντιοξειδωτικών στο μέλλον της τοπικής προστασίας του δέρματος...23 > Κατανόηση και θεραπεία των εύθραυστων νυχιών...33 > Συστήματα απεικόνισης Visia & Vectra: Νέα «όπλα» στα χέρια των ειδικών...36 > Κλινική ασφάλεια και αποτελεσματικότητα στο φωτογερασμένο δέρμα με εκχύλισμα καρπού καφέας (CoffeeBerry), ένα φυσικό αντιοξειδωτικό...40 > Μη χειρουργική ρινοπλαστική με ενέσεις υδροξυλαπατίτη ασβεστίου σε γέλη-φορέα (Radiesse): 4ετής, αναδρομική, κλινική ανασκόπηση...50 4 ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

TEYXOS 53 4/15/10 11:17 AM Page 5

TEYXOS 53 4/15/10 11:17 AM Page 6 Αντιμετώπιση της κοινής ακμής, της ροδόχρου ακμής και της περιστοματικής δερματίτιδας James Q. Del Rosso, DO, Διευθυντής Τμημάτων Ειδίκευσης στη Δερματολογία, Valley Hospital Medical Center, Λας Βέγκας, Νεβάδα, Susan Bellew, DO, Ειδικευόμενη στη Δερματολογία, στο 3ο έτος μεταπτυχιακών σπουδών, Valley Hospital Medical Center, Λας Βέγκας, Νεβάδα Η κοινή ακμή και η ροδόχρους ακμή είναι δυο από τις συνηθέστερες διαταραχές που οδηγούν τους ασθενείς στα ιατρεία των δερματολόγων (1). Παρότι οι δερματικές αυτές διαταραχές είναι τόσο κοινές, υπάρχουν θεραπευτικά προβλήματα όταν πρέπει να αντιμετωπιστούν και οι δυο μαζί. Ένα από τα προβλήματα είναι η δυσκολία επίτευξης αρχικής απόκρισης στη θεραπεία αρκετά γρήγορα κατά την αντίληψη του ασθενούς, η αδυναμία επίτευξης και διατήρησης της πλήρους κάθαρσης της νόσου, η χρήση προϊόντων διατιθέμενων χωρίς ιατρική συνταγή (OTC) ή προϊόντων που αγοράζονται μέσω του Διαδικτύου και είναι δυνατό να προκαλέσουν δερματικό ερεθισμό, η ανεπαρκής ενημέρωση σχετικά με τη σωστή επικουρική φροντίδα του δέρματος και η πτωχή τήρηση της συνταγογραφούμενης φαρμακευτικής αγωγής. Παρότι οι κλινικές μελέτες μάς βοηθούν να αξιολογήσουμε την πιθανή αξία ποικίλων θεραπειών, τα αποτελέσματα που επιτυγχάνονται και οι προκλήσεις που προκύπτουν στην κλινική πρακτική του πραγματικού κόσμου απαιτούν να εφαρμόζουν οι κλινικοί γιατροί αρχές σχετιζόμενες τόσο με την τέχνη όσο και με την επιστήμη της ιατρικής. Στο παρόν άρθρο, συζητάμε μερικές πρακτικές συμβουλές που έχουν χρησιμοποιηθεί με επιτυχία στην αντιμετώπιση της κοινής ακμής και της ροδόχρου ακμής από τους συγγραφείς με βάση στοιχεία αναφερόμενα στη βιβλιογραφία, προερχόμενα από ευρέως διαδεδομένη κλινική εμπειρία ή και τα δυο. Συμβουλή υπ αριθμόν 1: Δερματοπάθειες και ευαίσθητο δέρμα: Προετοιμάζετε το πρόσωπο πρώτα Ροδόχρους ακμή Το ευαίσθητο δέρμα είναι συνηθισμένο στους ασθενείς τόσο με βλατιδοφλυκταινώδη όσο και με ερυθηματώδη-τελεαγγειεκτατική ροδόχρου ακμή (2-4). Έχει παρατηρηθεί αυξημένη διαδερματική απώλεια ύδατος (transepidermal water loss,twl) στο κεντρικό τμήμα του προσώπου των πασχόντων τόσο από βλατιδοφλυκταινώδη όσο και από ερυθηματώδη-τελεαγγειεκτατική ροδόχρου ακμή, η οποία είναι εντονότερη στη δεύτερη ομάδα (5). Σημεία και συμπτώματα ευαίσθητου δέρματος, όπως η ξηρότητα, η απολέπιση, οι νυγμοί και ο κνησμός έχουν αναφερθεί περίπου από το ένα τρίτο έως το 50% των ασθενών με βλατιδοφλυκταινώδη ροδόχρου ακμή πριν από την έναρξη της θεραπείας (2, 4, 6). Επειδή τα χαρακτηριστικά αυτά αναφέρθηκαν στην αρχική επίσκεψη, αντικατοπτρίζουν σημεία και συμπτώματα εγγενή σε αυτή καθαυτή την κατάσταση της νόσου. Μελέτες έχουν δείξει ότι η χρήση της κατάλληλης επικουρικής δερματικής φροντίδας μειώνει τα σημεία και τα συμπτώματα της ροδόχρου ακμής, όπως το ερύθημα, την απολέπιση, τους νυγμούς, τον καύσο και τον κνησμό (2, 6-8). Η χρησιμοποίηση ενός ήπιου προϊόντος καθαρισμού και ενυδάτωσης αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του πλάνου αντιμετώπισης τόσο της βλατιδοφλυκταινώδους όσο και της ερυθηματώδουςτελεαγγειεκτατικής ροδόχρου ακμής (2, 6-9). Η ενσωμάτωση της επικουρικής δερματικής φροντίδας στην αγωγή μπορεί να παραλληλιστεί με το λακάρισμα της εξωτερικής επιφάνειας ενός ξύλινου σπιτιού. Η χρησιμοποιούμενη φροντίδα του δερματος μπορεί να παρομοιαστεί με την προετοιμασία του ξύλου και η εφαρμογή του φαρμάκου με την εφαρμογή της λάκας στη συνέχεια. Όπως παρατηρείται σε πολλούς ασθενείς που προσέρχονται στο δερματολόγο με ροδόχρου ακμή, ακόμα και σε εκείνους στους οποίους μπορεί να έχουν συνταγογραφηθεί οι κατάλληλες 6 ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

TEYXOS 53 4/15/10 11:17 AM Page 7 θεραπείες, η μη ορθή φροντίδα του δέρματος αποτελεί συνηθισμένη αιτία δερματικών ερεθισμών. Οι συγγραφείς συχνά συνιστούν να διακόπτουν οι ασθενείς τα προϊόντα περιποίησης του δέρματος που χρησιμοποιούσαν ως τώρα και να χρησιμοποιούν μόνο ένα καθορισμένο ήπιο προϊόν καθαρισμού και ενυδάτωσης στο πρόσωπό τους για τις πρώτες 5 έως 7 ημέρες. Έτσι εξασφαλίζεται χρόνος για την επανόρθωση του δερματικού φραγμού και την ενυδάτωση του δέρματος (9, 10). Μετά από 5 έως 7 ημέρες, μπορεί να ξεκινά η τοπική θεραπεία, με το πρόσθετο όφελος των μειωμένων πιθανοτήτων δερματικού ερεθισμού συνδεόμενου με τα τοπικά φάρμακα (2, 6, 7). Πρόκειται για μια εύλογη προσέγγιση της ροδόχρου ακμής, επειδή προετοιμάζει το ευαίσθητο δέρμα υποβοηθώντας την επανόρθωση του δερματικού φραγμού και τη μείωση της TEWL, γεγονός που υπογραμμίζει τη σπουδαιότητα της σωστής φροντίδας του δέρματος και όχι μόνο της φαρμακοθεραπείας, ως απαραίτητου μέρους της αντιμετώπισης της ροδόχρου ακμής. Κοινή ακμή Πολλοί ασθενείς με κοινή ακμή επίσης αρχικά παρουσιάζουν σημεία και συμπτώματα δερματικού ερεθισμού λόγω της χρήσης ακατάλληλων προϊόντων φροντίδας του δέρματος ή ακατάλληλων OTC προϊόντων ή δερματικού ερεθισμού που συνδέεται με προϊόντα όπως το υπεροξείδιο του βενζοϋλίου (benzoyl peroxide, BP) ή τα τοπικά ρετινοειδή (Εικόνα). Η σταθερή χρησιμοποίηση ενός ήπιου προϊόντος καθαρισμού και ενυδάτωσης στο πλαίσιο της τοπικής θεραπευτικής αγωγής μειώνει τα σημεία και τα συμπτώματα του δερματικού ερεθισμού που παρατηρούνται στους υποβαλλόμενους σε θεραπεία της ακμής ασθενείς (7, 11). Περιστοματική δερματίτιδα Στην περιστοματική δερματίτιδα, μια διαταραχή που παρατηρείται συνηθέστερα σε νεαρές γυναίκες, είναι χαρακτηριστικά εύκολο να προκληθεί ερεθισμός από ποικίλα προϊόντα καθαρισμού του προσώπου, καλλυντικά και τοπικά φάρμακα. Στις πάσχουσες συχνά παρατηρούνται νυγμοί και καύσος. Η TEWL έχει αποδειχθεί ότι είναι μεγαλύτερη στην περιστοματική δερματίτιδα από ό,τι στη βλατιδοφλυκταινώδη και στην ερυθηματώδη-τελεαγγειεκτατική ροδόχρου ακμή (5). Μια αγωγή που συνιστούν οι συγγραφείς, καθώς έχουν παρατηρήσει ότι βοηθά στην αντιμετώπιση της περιστοματικής δερματίτιδας περιλαμβάνει την αποφυγή των τοπικών φαρμάκων, τη χρήση ήπιου προϊόντος καθαρισμού και ενυδάτωσης και τη θεραπεία με αντιφλεγμονώδη δόση δοξυκυκλίνης 40 mg ημερησίως (κάψουλες 30 mg άμεσης απελευθέρωσης και 10 mg Ασθενής με δερματίτιδα οφειλόμενη στα ρετινοειδή χαρακτηριζόμενη από ροδόχρουν ερύθημα και ελαφρά απολέπιση που παρατηρήθηκε μέσα στις πρώτες 1-2 εβδομάδες από την έναρξη της τοπικής θεραπείας. παρατεταμένης απελευθέρωσης μια φορά την ημέρα). Η δοξυκυκλίνη σε αντιφλεγμονώδη δόση είναι εγκεκριμένη από την FDA (Food and Drug Administration [Διεύθυνση Τροφίμων και Φαρμάκων]) για τη θεραπεία της βλατιδοφλυκταινώδους ροδόχρου ακμής, αλλά έχει αποδειχθεί επίσης ανέκδοτα ότι είναι αποτελεσματική και για την περιστοματική δερματίτιδα (12, 13). Ένα πλεονέκτημα της δοξυκυκλίνης σε αντιφλεγμονώδη δόση είναι η έλλειψη αντιβιοτικής επίδρασης, που έχει ως αποτέλεσμα να μη σημειώνονται υπερπολλαπλασιασμός ζυμομυκήτων στον κόλπο και δευτεροπαθής κολπική καντιντίαση (12). Συμβουλή υπ αριθμόν 2: Ξεκινήστε τοπική αγωγή συνδυασμού από την αρχή στη θεραπεία της ακμής Στην αντιμετώπιση της κοινής ακμής, χρησιμοποιείται συχνά τοπική θεραπεία συνδυασμού (14-16). Τις περισσότερες φορές, η θεραπεία αυτή περιλαμβάνει τη χρήση ενός τοπικού αντιμικροβιακού φαρμάκου, όπως το ΒΡ και η κλινδαμυκίνη, και ενός τοπικού ρετινοειδούς, όπως η τρετινοΐνη, η αδαπαλένη ή η ταζαροτένη. Όταν ξεκινά η χορήγηση τοπικών φαρμάκων για την κοινή ακμή, ιδιαίτερα σε συνδυασμό, η κυριότερη πηγή ανησυχίας είναι η ανοχή του δέρματος. Τα σημεία και συμπτώματα του δερματικού ερεθισμού που συνδέονται με φάρμακα όπως το ΒΡ και τα τοπικά ρετινοειδή (δερματίτιδα οφειλόμενη στα ρετινοειδή) συνήθως εμφανίζονται μέσα στις πρώτες 2 έως 4 εβδομάδες από την έναρξη της θεραπείας. Χάρη στα βήματα προόδου που έχουν σημειωθεί στη φαρμακοτεχνική σύνθεση των εκδόχων και, σε Τεύχος 53 7

TEYXOS 53 4/15/10 11:17 AM Page 8 μερικές περιπτώσεις, χάρη στη σχέση με τις εγγενείς ιδιότητες μιας δεδομένης χημικής ένωσης (π.χ. της αδαπαλένης), οι αντιδράσεις δερματικού ερεθισμού είναι λιγότερο συνηθισμένες πλέον και, όταν προκύπτουν, συχνά είναι ήπιες και εύκολα αντιμετωπίσιμες (17-21). Για παράδειγμα, η τεχνολογία των μικροσφαιριδίων (microsphere technology) έχει βελτιώσει τη δερματική ανοχή τόσο της τρετινοΐνης όσο και του ΒΡ (19, 20). Η ανάπτυξη ζελ με υδατική βάση έχει βελτιώσει την ανοχή αρκετών τοπικών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία τόσο της κοινής ακμής όσο και της ροδόχρου ακμής. Τα έκδοχα που χρησιμοποιούνται ως συστατικά είναι δυνατό να περιλαμβάνουν υγραντικές ουσίες και μαλακτικά που δημιουργούν ένα στεγανό στρώμα στο δέρμα, τα οποία μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση των δερματικών ερεθισμών (21). Άλλες εξελίξεις που φαίνεται ότι βελτιώνουν τη δερματική ανοχή των τοπικών φαρμάκων είναι η ενσωμάτωση κρυσταλλικής τρετινοΐνης σε ελεγχόμενη ποικιλία μεγέθους σωματιδίων σε φαρμακοτεχνική μορφή υδατικής γέλης κλινδαμυκίνης και τρετινοΐνης και η διαλυτοποίηση της δαψόνης σε φαρμακοτεχνική μορφή υδατικής γέλης με τη χρησιμοποίηση diethylene glycol monoethyl ether (22-24). Τα διαθέσιμα στοιχεία με τα τοπικά αντιμικροβιακά φάρμακα, και ιδιαίτερα με το ΒΡ και την κλινδαμυκίνη χρησιμοποιούμενα σε συνδυασμό με ένα τοπικό ρετινοειδές, υποστηρίζουν την ταυτόχρονη χρήση αυτών των φαρμάκων από την αρχή της θεραπείας (25-27). Η χρησιμοποίηση ΒΡ 5% και κλινδαμυκίνης 1% το πρωί, παράλληλα με ένα τοπικό ρετινοειδές κατά τη βραδινή κατάκλιση, από την αρχή της θεραπείας, επιφέρει μεγαλύτερη μείωση των βλαβών της ακμής στις εβδομάδες 4, 8 και 12 σε σύγκριση με τη χρησιμοποίηση ενός τοπικού ρετινοειδούς μόνο ή την καθυστερημένη χρήση ενός τοπικού ρετινοειδούς (25-27). Με τη διαθεσιμότητα περισσότερο ανεκτών φαρμακοτεχνικών μορφών φαρμάκων κατά της ακμής, οι κλινικά σημαντικές αντιδράσεις δερματικής ανοχής αποδείχθηκε ότι ήταν σπάνιες με τη χρησιμοποίηση αυτής της μεθόδου. Συμβουλή υπ αριθμόν 3: Τοπική θεραπεία συνδυασμού για την κοινή ακμή του κορμού Έχει αναφερθεί ότι το 50% των ασθενών που προσέρχονται στο δερματολόγο με ακμή του προσώπου έχουν επίσης κοινή ακμή στον κορμό, ενώ είναι μικρότερο το ποσοστό των ασθενών που εμφανίζουν εμπλοκή μόνο του κορμού (28). Στις περισσότερες περιπτώσεις, η βαρύτητα της εμπλοκής του κορμού είναι ήπια έως μέτρια και ανεξάρτητη από τη βαρύτητα της εμπλοκής του προσώπου (28). Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι η χρήση μια φορά την ημέρα τοπικής αγωγής συνδυασμού που περιλαμβάνει ένα κρεμώδες προϊόν για πλύσεις (creamy wash) με ΒΡ 8% και αφρό κλινδαμυκίνης 1% είναι αποτελεσματική σε πολλές περιπτώσεις κοινής ακμής του κορμού ήπιας έως μέτριας βαρύτητας χωρίς τη χρήση αντιβιοτικού λαμβανόμενου από το στόμα (29). Παρότι αποδείχθηκε ότι το μέγεθος της μείωσης των βλαβών της ακμής είναι περίπου 10% μεγαλύτερο σε διάστημα 12 έως 16 εβδομάδων όταν χρησιμοποιείται δοξυκυκλίνη λαμβανόμενη από το στόμα σε δόση 100 mg ημερησίως μαζί με την τοπική αγωγή, ορισμένοι ασθενείς μπορεί να προτιμούν να χρησιμοποιούν τοπική θεραπεία μόνο, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις στις οποίες θεωρείται περιττό ένα λαμβανόμενο από το στόμα αντιβιοτικό για τη θεραπεία τη συνυπάρχουσας ακμής του προσώπου. Ο αφρός με sodium sulfacetamide 10% και θείο 5% και το κρεμώδες προϊόν για πλύσεις με ΒΡ 8% αποδείχθηκε επίσης ότι είχαν θεραπευτικό όφελος και ήταν καλά ανεκτά σε έναν ασθενή με κοινή ακμή του κορμού (30). Για το λόγο αυτό, σε περιπτώσεις κοινής ακμής του κορμού μέτριας ή ήπιας βαρύτητας, η χρησιμοποίηση μιας τοπικής θεραπευτικής αγωγής χωρίς λαμβανόμενο από το στόμα αντιβιοτικό ίσως αποτελεί μια εύλογη λύση, για ορισμένους ασθενείς τουλάχιστον. Συμπέρασμα Η αντιμετώπιση της ακμής και της ροδόχρου ακμής απαιτεί το συνδυασμό πρακτικών μέτρων επιλεγόμενων με βάση την κλινική εμπειρία και δεν στηρίζεται υποχρεωτικά στις κλινικές μελέτες, ή τουλάχιστον σε όλες τις κλινικές μελέτες. Δεν υπάρχει πάντα κλινική μελέτη που να υποστηρίζει κάθε κλινικό σενάριο ή κάθε περίπτωση ασθενούς. Οι θετικές θεραπευτικές εκβάσεις συχνά βασίζονται σε συστάσεις που υποστηρίζονται από τις κλινικές απόψεις οι οποίες παρατηρούνται σε βάθος χρόνου. Οι κλινικές μελέτες παρέχουν σημαντικές πληροφορίες. Περιορίζονται, ωστόσο, από τα κριτήρια συμπερίληψης και αποκλεισμού και την τεχνητή φύση των ασθενών που εγγράφονται σε μια τέτοια καθορισμένη διαδικασία. Τα αποτελέσματα που προκύπτουν από καλά διενεργούμενες κλινικές μελέτες είναι πολύ σημαντικά για τους κλινικούς γιατρούς, αλλά παρ όλ αυτά δεν δίνουν λύσεις σε όλες τις κλινικές καταστάσεις και μερικές φορές τα αποτελέσματα δεν επιβεβαιώνονται από την κλινική εμπειρία του πραγματικού κόσμου. Το άρθρο αυτό πραγματεύεται το συνδυασμό μερικών πρακτικών συμβουλών 8 ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

TEYXOS 53 4/15/10 11:17 AM Page 9 αντιμετώπισης που υποστηρίζονται από αποτελέσματα προερχόμενα από την κλινική εμπειρία και βασίζονται στις πληροφορίες της βιβλιογραφίας που προκύπτουν από καθορισμένο αριθμό κλινικών μελετών. Ο Δρ. Del Rosso είναι σύμβουλος, ερευνητής και ομιλητής των εταιριών Allergan, Inc, Coria Laboratories, LtD, Galderma Laboratories, LP, Graceway Pharmaceuticals, LLC, Intendis, Inc, Medicis Pharmaceutical Corporation, Onset Therapeutics, OrthoNeutrogena, Quinnova Pharmaceuticals, Inc, Ranbaxy Laboratories LtD, SkinMedica, Inc, Stiefel Laboratories, Inc, Triax Pharmaceuticals, LLC, Unilever και Warner Chilcott. Βιβλιογραφία Τεύχος 53 9

TEYXOS 53 4/15/10 11:17 AM Page 10 Αντιοξειδωτικά και γήρανση του δέρματος: Ανασκόπηση Christian Oresajo, PhD, Αναπληρωτής Αντιπρόεδρος Research and Development, L Oréal, USA, Clark, Νιού Τζέρσεϊ, Sreekumar Pillai, PhD, Associate Principal Scientist Research and Development, L Oréal, USA, Clark, Νιού Τζέρσεϊ, Margarita Yatskayer, MS, Διευθύντρια Research and Development, L Oréal, USA, Clark, Νιού Τζέρσεϊ, Germain Puccetti, PhD, Senior Scientist II, Research and Development, L Oréal, USA, Clark, Νιού Τζέρσεϊ, David H. McDaniel, MD, Διευθυντής Institute of Anti-Aging Research, Virginia Beach, Εντεταλμένος Καθηγητής School of Science και Συνδιευθυντής Hampton University Skin of Color Research Institute, Βιρτζίνια, Επίκουρος Καθηγητής Κλινικής Δερματολογίας και Πλαστικής Χειρουργικής, Ιατρική Σχολή Eastern Virginia, Norfolk, και Εντεταλμένος Καθηγητής Σχολής Βιολογικών Επιστημών, Old Dominion University, Norfolk Η γήρανση του δέρματος είναι μια πολύπλοκη, προϊούσα και εξαρτώμενη από το χρόνο επιδείνωση που προκαλείται από παράγοντες ενδογενείς (γενετικά προγραμματισμένους μηχανισμούς) και εξωγενείς ή περιβαλλοντικούς παράγοντες. Οι δυο αυτές διεργασίες είναι βιολογικά διαφορετικές, αλλά συνδυαζόμενες οδηγούν σε όλες τις δερματικές αλλαγές που συνδέονται με το γερασμένο δέρμα. Το δέρμα είναι εξοπλισμένο με ένα πολύπλοκο αντιοξειδωτικό σύστημα το οποίο το προστατεύει από τις οξειδωτικές βλάβες που οφείλονται στους ενδογενείς και τους εξωγενείς παράγοντες. Ωστόσο, η δεξαμενή των φυσικών αντιοξειδωτικών μπορεί να διακυβευθεί ή να εξουδετερωθεί. Τα τοπικά αντιοξειδωτικά έχει αποδειχθεί ότι προστατεύουν το δέρμα από τις βλαβερές ελεύθερες ρίζες που παράγονται ενδογενώς μέσω του φυσιολογικού κυτταρικού μεταβολισμού ή μέσω της έκθεσης στο υπεριώδες (ultraviolet, UV) φως. Στο άρθρο αυτό, θα συζητήσουμε τις διαφορετικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται για την πρόληψη της οφειλόμενης στο οξειδωτικό στρες γήρανσης του δέρματος μέσω της προστασίας με τοπικά, καθώς επίσης και με διατροφικά, αντιοξειδωτικά. Συζητούνται επίσης μέθοδοι ελέγχου των διαφορετικών κατηγοριών των φυσικής προέλευσης αντιοξειδωτικών και οι δυνατότητες μελλοντικών ερευνών. Τ ο δέρμα, το μεγαλύτερο όργανο του ανθρώπινου σώματος, παρέχει μια μείζονα επιφάνεια διασύνδεσης (interface) μεταξύ του περιβάλλοντος και του σώματος. Ως το πλέον εξωτερικό όργανο, το δέρμα είναι εκτεθειμένο σε μια σειρά χημικών και φυσικών περιβαλλοντικών ρυπαντών και είναι εξοπλισμένο με ένα πολύπλοκο σύστημα αντιοξειδωτικών ουσιών και ενζύμων, περιλαμβανομένου ενός δικτύου οξειδοαναγωγικών (redox-active) αντιοξειδωτικών. Ωστόσο, η φυσική διεργασία της γήρανσης, καθώς επίσης και το περιβαλλοντικό στρες, μπορεί να αποστερήσει την επιδερμίδα από τα προστατευτικά αυτά αντιοξειδωτικά. Ένα σημαντικό συστατικό του περιβαλλοντικού στρες, η UV ακτινοβολία, αποτελεί ισχυρό παράγοντα δημιουργίας οξειδωτικού στρες στο δέρμα. Η χρόνια έκθεση του ανθρώπινου δέρματος στη UV ακτινοβολία αυξάνει τα κυτταρικά επίπεδα των δραστικών μορίων οξυγόνου (reactive oxygen species, ROS), τα οποία καταστρέφουν τα λιπίδια, τις πρωτεΐνες και τα νουκλεϊκά οξέα στα κύτταρα τόσο της επιδερμίδας όσο και του χορίου και συμβάλλουν στην πρόωρη γήρανση του δέρματος και στη φωτογήρανση. 10 ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

TEYXOS 53 4/15/10 11:17 AM Page 11

TEYXOS 53 4/15/10 11:15 AM Page 12 Τα αντιοξειδωτικά αποτελούν μια σημαντική ομάδα φαρμακολογικά δραστικών ουσιών ικανών να εμποδίσουν την εμφάνιση και να μειώσουν τη βαρύτητα των οφειλόμενων στο UV φως βλαβών και της γήρανσης του δέρματος. Το παρόν άρθρο επικεντρώνεται στη συμβολή των οξειδωτικών βλαβών τόσο στην ενδογενή όσο και στην εξωγενή γήρανση. Συζητούνται επίσης οι επιδράσεις τόσο των ενδογενώς όσο και των εξωγενώς παρεχόμενων αντιοξειδωτικών στην πρόληψη της γήρανσης του δέρματος και ο in vivo έλεγχος των μεθοδολογιών που χρησιμοποιούνται για την ποσοτικοποίηση των ωφελειών των αντιοξειδωτικών στη γήρανση του δέρματος. ΓΗΡΑΝΣΗ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ: ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Η γήρανση του δέρματος είναι μια πολύπλοκη βιολογική διεργασία η οποία αποτελεί συνέπεια τόσο της ενδογενούς ή γενετικά προγραμματισμένης γήρανσης που επέρχεται με την πάροδο του χρόνου όσο και της εξωγενούς γήρανσης που προκαλείται από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Ενδογενής γήρανση έναντι εξωγενούς γήρανσης Οι δερματικές αλλαγές που συνοδεύουν τη φυσιολογική διεργασία της γήρανσης ονομάζονται ενδογενής ή χρονολογική γήρανση. Μπορούμε επίσης να τις δούμε ως βιολογική (ενδογενή) γήρανση έναντι της περιβαλλοντικής (εξωγενούς γήρανσης). Οι αλλαγές της γονιδιακής έκφρασης που συνδέονται με αυτούς τους 2 τύπους γήρανσης διαφέρουν (1). Αντίθετα, οι δερματικές αλλαγές που προκύπτουν από εξωτερικές περιβαλλοντικές αιτίες ονομάζονται εξωγενής γήρανση (2). Μια σημαντική αιτία αυτής της εξωτερικής γήρανσης είναι οι βλάβες που προκαλούνται από τη UV ακτινοβολία του ήλιου (φωτογήρανση). Ενδογενής (βιολογική) γήρανση Η ενδογενής (βιολογική) γήρανση προκύπτει από ένα συνδυασμό συμβάντων που περιλαμβάνουν τη μειωμένη πολλαπλασιαστική ικανότητα των δερματικής προέλευσης κυττάρων, τη μειωμένη σύνθεση εξωκυττάριας ουσίας στο χόριο και την αυξημένη έκφραση των ενζύμων τα οποία αποδομούν την εξωκυττάρια ουσία του χορίου που περιέχει κολλαγόνο. Την έναρξη της ενδογενούς γήρανσης σηματοδοτεί μια ακολουθία συμβάντων που περιλαμβάνει: λέπτυνση και απώλεια μεγάλου μέρους της ελαστικότητας του δέρματος, επιπεδοποίηση του ορίου μεταξύ της επιδερμίδας και του χορίου, απώλεια μεγάλου μέρους των συστατικών της κυτταρικής και εξωκυττάριας ουσίας του χορίου και λέπτυνση λόγω ατροφίας του διαμερίσματος του χορίου και μείωση του αριθμού των αιμοφόρων αγγείων στο χόριο και κατάρρευση των τριχοειδών αγγείων. Επιπλέον, μειώνονται τόσο ο αριθμός όσο και η λειτουργία των τριχικών θυλάκων και των ιδρωτοποιών αδένων. Τα συστατικά της δομικής πρωτεΐνης όπως το κολλαγόνο, η ελαστίνη και η γλυκοζαμινογλυκάνη, η κυριότερη θεμελιώδης ουσία του χορίου, και τα οργανίδια όπως τα μιτοχόνδρια μειώνονται επίσης. Οι λειτουργίες τους και η επιδιόρθωση του DNA και η διατήρηση της δομής των τελομερών σημειώνουν πτώση. Με τη χρονολογική γήρανση επέρχονται επίσης ορμονικές αλλαγές και αλλαγές της ισορροπίας (2). Εξωγενής (περιβαλλοντική) γήρανση Η εξωγενής (περιβαλλοντική) γήρανση του δέρματος είναι μια διεργασία που προκαλείται από εξωτερικούς παράγοντες, όπως η UV ακτινοβολία, το κάπνισμα, η ατμοσφαιρική μόλυνση και η έκθεση του δέρματος σε άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως το ψύχος, η θερμότητα, η σκόνη και το νέφος. Επιλογές του τρόπου ζωής, όπως η διατροφή, η άσκηση και οι συνήθειες ύπνου, καθώς και το στρες και οι ασθένειες, επηρεάζουν επίσης τη γήρανση. Στις επιδράσεις του μη ελεγχόμενου οξειδωτικού στρες περιλαμβάνονται η δυσλειτουργία των κυττάρων, των μιτοχονδρίων, της μεταφοράς ηλεκτρονίων, των ριβοσωμάτων, του DNA, της επιδιόρθωσης των τελομερών, φλεγμονή, βλάβες της κυτταρικής μεμβράνης, δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού και καρκίνος. Από όλες τις εξωγενείς αιτίες, η UV ακτινοβολία του ηλιακού φωτός έχει τις πλέον αρνητικές επιδράσεις στο δέρμα, αν και είναι μικρότερες στα έγχρωμα δέρματα. Για το λόγο αυτό, η εξωγενής γήρανση συχνά ονομάζεται φωτογήρανση (photoaging) (3). Η φωτογήρανση είναι μια αργή διεργασία που προκύπτει από τη χρόνια έκθεση στην ηλιακή UV ακτινοβολία. Ο βαθμός της φωτογήρανσης καθορίζεται από τον τύπο του δέρματος και τη συνολική έκθεση στον ήλιο σε όλη τη διάρκεια της ζωής.η επεισοδιακή φωτογήρανση τελικά κορυφώνεται σε μόνιμη (4). Στο φωτογερασμένο δέρμα, η επιδερμίδα γίνεται λιγότερο ελαστική και πιο εύθραυστη. Ο αριθμός των μικρών τριχοειδών αγγείων στο χόριο μειώνεται και τα αιμοφόρα αγγεία που απομένουν γίνονται ελικοειδή και διεσταλμένα. Οι ελαστικές ίνες εκφυλίζονται, σχηματίζοντας μια παχιά μάζα που αντικαθιστά το κολλαγόνο (εκφύλιση ελαστικού ιστού [elastosis]).το σοβαρά φωτογερασμένο δέρμα καταλήγει να εμφανίζει θηλωματοειδή ή υπερκερατωτικά στίγματα, τις λεγόμενες ακτινικές κερατώσεις (actinic keratoses), οι οποίες μπορούν τελικά να εξελιχθούν σε καρκίνο του δέρματος (5). 12 ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

TEYXOS 53 4/15/10 11:15 AM Page 13

TEYXOS 53 4/15/10 11:15 AM Page 14 Η καθημερινή έκθεση στον ήλιο σε βάση ρουτίνας, ακόμα και σε μικρές δόσεις, μπορεί να οδηγήσει σε μακροπρόθεσμες επιδράσεις που αθροίζονται με την πάροδο του χρόνου. Επιβλαβέστερη για το ανθρώπινο δέρμα είναι η UVB ακτινοβολία του ηλιακού φάσματος (290-320 nm). Παρ όλ αυτά, κάποιος βαθμός έκθεσης στο UVB φως (π.χ. 15 λεπτά αργά το απόγευμα) είναι αναγκαίος για την παραγωγή επαρκούς βιταμίνης D στο δέρμα. Αν και λιγότερο επιβλαβής από τη UVB, η UVA ακτινοβολία (320-400 nm) μετριέται με βάση τα ηλιακά εγκαύματα (ερύθημα) ή τις βλάβες του DNA των κυττάρων και διεισδύει βαθύτερα στο δέρμα, προκαλώντας βλάβες στο χόριο. Η UVA1 (340-400 nm) μπορεί να είναι ιδιαίτερα βλαβερή. Η UVAB και η UVA1 επιφέρουν διαφορετικές αλλαγές στη γονιδιακή έκφραση και στην κλινική εμφάνιση της φωτογήρανσης. Επιπλέον, η UVA ακτινοβολία που φτάνει στη γη το μεσημέρι μιας καλοκαιριάτικης ημέρας είναι 20πλάσια από τη UVB. Επιπλέον, η UVA συμβάλλει σημαντικά στη συνολική έκθεση και, επειδή διεισδύει βαθύτερα στο δέρμα,οδηγεί σε βαθύτερες βλάβες από ό,τι η UVB (6). ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΗΡΑΝΣΗ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Οι οξειδωτικές βλάβες που ξεκινούν από τα ROS συμβάλλουν σημαντικά στη γήρανση του δέρματος. Οι ελεύθερες ρίζες που σχηματίζονται εσωτερικά εντός του δερματικού κυττάρου κατά τη διάρκεια του φυσιολογικού οξειδωτικού μεταβολισμού ή από εξωτερικές πηγές όπως η UV ακτινοβολία συμβάλλουν σημαντικά στη γήρανση του δέρματος. Η έκθεση του δέρματος στην ιοντίζουσα και UV ακτινοβολία δημιουργεί ROS σε υπέρμετρες ποσότητες που μπορούν να εξαντλήσουν τα ιστικά αντιοξειδωτικά και άλλες οδούς αποδόμησης των οξειδωτικών. Η ανεξέλεγκτη απελευθέρωση ROS εμπλέκεται στην παθογένεση αρκετών διαταραχών του ανθρώπινου δέρματος,περιλαμβανομένης της πρόωρης γήρανσης του δέρματος (7).Πέρα από τη UV ακτινοβολία,οι ενδιάμεσοι παράγοντες της οδού της αίμης (heme pathway intermediates) είναι δυνατό να ευνοούν την οξείδωση, ενώ η οξυγονάση της αίμης, ένα ένζυμο που αποδομεί την αίμη, μπορεί να λειτουργήσει τόσο ως αντιοξειδωτικό όσο και ως παράγοντας που ευνοεί την οξείδωση (pro-oxidant) (8).Η έκθεση του δέρματος στη UVA ακτινοβολία απελευθερώνει ασταθή σίδηρο (labile iron), οδηγώντας σε οξειδωτικό στρες στο δέρμα. ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΗΡΑΝΣΗ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Το ανθρώπινο δέρμα είναι εξοπλισμένο με μια σειρά αντιοξειδωτικών ενζύμων που το προστατεύουν από τις βλαβερές επιδράσεις των ελεύθερων ριζών. Τα ένζυμα όπως η υπεροξειδική δισμουτάση (superoxide dismutase, SOD), η καταλάση και τα ένζυμα βιοσύνθεσης της γλουταθειόνης (glutathione, GSH) προστατεύουν τους ιστούς από τις ελεύθερες ρίζες. Επιπλέον, τα αντιοξειδωτικά μόρια όπως οι βιταμίνες Α, C και Ε επιβραδύνουν τη διεργασία της γήρανσης είτε εμποδίζοντας τις ελεύθερες ρίζες να οξειδώνουν ευαίσθητα βιολογικά μόρια είτε μειώνοντας το σχηματισμό ελεύθερων ριζών και προκαλώντας σβέση (quenching) των ήδη σχηματισμένων ROS. Τα επίπεδα των αντιοξειδωτικών αυτών, καθώς επίσης και των αντιοξειδωτικών ενζύμων, μειώνονται λόγω της ηλικίας και ποικίλων περιβαλλοντικών στρεσογόνων παραγόντων, όπως η έκθεση στη UV ακτινοβολία. Η αναπλήρωση των αντιοξειδωτικών αυτών είτε με τοπική εφαρμογή είτε μέσω διατροφικής πρόσληψης μπορεί να προστατεύσει το δέρμα από τη γήρανση. Το επίπεδο των διατροφικών ή τοπικών αντιοξειδωτικών που επιτυγχάνεται στο δέρμα ποικίλλει ανάλογα με το κάθε μεμονωμένο αντιοξειδωτικό, όπως επίσης και ανάλογα με την απορρόφηση και άλλους παράγοντες. Παρακάτω, περιγράφουμε διάφορα συστήματα αντιοξειδωτικών σημαντικών για τη βιολογία του δέρματος και τα αντιγηραντικά τους οφέλη. ΕΝΔΟΓΕΝΗ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ ΣΤΟ ΔΕΡΜΑ Έχει περιγραφεί μια περίπλοκη ρύθμιση του συστήματος άμυνας των αντιοξειδωτικών κατά τη διάρκεια των διεργασιών της ενδογενούς γήρανσης και της φωτογήρανσης (9). Οι δράσεις της καταλάσης και της αναγωγάσης της GSH (GSH reductase) ήταν αυξημένες στην επιδερμίδα φωτογερασμένου και φυσιολογικά γερασμένου δέρματος. Οι συγκεντρώσεις της α- τοκοφερόλης, του ασκορβικού οξέος και της GSH ήταν γενικά χαμηλότερες στην επιδερμίδα του φωτογερασμένου και του γερασμένου δέρματος. Το ουρικό οξύ δεν εμφάνιζε αξιόλογες αλλαγές. Γενικά, έχει αποδειχθεί μια βαθμίδωση των αντιοξειδωτικών με υψηλά επίπεδα στις βασικές στιβάδες και χαμηλά επίπεδα στις ανώτερες στιβάδες της επιδερμίδας (10). Κατά συνέπεια, η φυσιολογική διεργασία της γήρανσης, καθώς επίσης και το οφειλόμενο στη UV ακτινοβολία στρες, μπορούν να εξαντλήσουν το σύστημα αντιοξειδωτικών του δέρματος, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ROS και την πρόκληση οξειδωτικών βλαβών στις πρωτεΐνες, τα λιπίδια και τα νουκλεϊκά οξέα στο δέρμα. Είναι σημαντικό λοιπόν να εφοδιάζουμε συμπληρωματικά το δέρμα με φυσικά αντιοξειδωτικά, όπως επίσης και με αντιοξειδωτικά φυτικής προέλευσης, για να του εξασφαλίζουμε προστασία. 14 ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

TEYXOS 53 4/15/10 11:15 AM Page 15 Τα αντιοξειδωτικά μόρια στο δέρμα αλληλεπιδρούν με τα ROS ή τα παραπροϊόντα τους είτε εξαλείφοντάς τα είτε ελαχιστοποιώντας τις επιβλαβείς επιδράσεις τους (11). Στα αντιοξειδωτικά αυτά μόρια, περιλαμβάνονται η GSH, η α-τοκοφερόλη ή βιταμίνη Ε, το ασκορβικό οξύ ή βιταμίνη C, οι υπεροξειδάσες της GSH, η αναγωγάση της GSH, οι S-τρανσφεράσες της GSH, οι SOD, η καταλάση και η αναγωγάση της κινόνης. Το ασκορβικό οξύ και η GSH είναι διαλυτά αντιοξειδωτικά, ενώ η βιταμίνη Ε δεσμεύεται στη μεμβράνη και είναι ικανή να εμποδίζει τις προκαλούμενες από τις ελεύθερες ρίζες αλυσιδωτές αντιδράσεις (7).Η χορήγηση ουσιών οι οποίες αυξάνουν τα επίπεδα της GSH στους ιστούς, όπως είναι η Ν-ακετυλοκυστεΐνη, παρέχει προστασία κατά των τοξικών επιδράσεων των παραγόντων που δημιουργούν ROS (12). Στο γερασμένο ανθρώπινο δέρμα, οι SOD, η SOD χαλκού και ψευδαργύρου και η SOD μαγγανίου, είναι μειωμένες (13). Η ενίσχυση των δράσεων αυτών των συστημάτων αντιοξειδωτικών ενζύμων μέσω της χορήγησης των μετάλλων-συμπαραγόντων τους, όπως είναι ο χαλκός, το μαγγάνιο, ο ψευδάργυρος και το σελήνιο, μπορεί να εξασφαλίσει καλύτερη αντιοξειδωτική προστασία για το δέρμα. ΚΟΙΝΑ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ ΜΕ ΑΝΤΙΓΗΡΑΝΤΙΚΑ ΟΦΕΛΗ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΔΕΡΜΑ Ασκορβικό οξύ Το ασκορβικό οξύ (βιταμίνη C) είναι ένα από τα σημαντικότερα αντιοξειδωτικά που προστατεύουν το δέρμα και εμποδίζουν τη γήρανση και τη φωτογήρανσή του (5). Στα κύτταρα, διατηρείται στην ανηγμένη του μορφή μέσω αντίδρασης με την GSH. Πέρα από τις άμεσες αντιοξειδωτικές του επιδράσεις, το ασκορβικό οξύ είναι επίσης συμπαράγοντας που εμπλέκεται στη σύνθεση του κολλαγόνου στους ανθρώπους. Για το λόγο αυτό, η έλλειψή του έχει ως αποτέλεσμα παθήσεις του δέρματος, των ούλων και άλλων ιστών με υψηλή περιεκτικότητα κολλαγόνου. Τα φρούτα και τα λαχανικά αποτελούν τις πλουσιότερες φυσικές πηγές βιταμίνης C. Από τα φρούτα, την υψηλότερη συγκέντρωση της βιταμίνης περιέχουν τα εσπεριδοειδή και τα φρούτα με μικρές ρόγες όπως τα μούρα. Η βιταμίνη C υπάρχει επίσης και σε ορισμένα κρέατα από συγκεκριμένα μέρη του ζώου, και ιδιαίτερα το συκώτι. Είναι η ευρύτερα λαμβανόμενη ως συμπλήρωμα διατροφής βιταμίνη και διατίθεται σε ποικίλες μορφές, όπως δισκία, προϊόντα για ανάμειξη με υγρά (drink mixes), κρυστάλλους και κρυστάλλους σε κάψουλες. Η συνηθέστερη τοπική και διατροφική πηγή βιταμίνης C είναι μια συνθετική μορφή που παρασκευάζεται από γλυκόζη, κυρίως με τη χρησιμοποίηση μιας διεργασίας ζύμωσης. Τοκοφερόλες και τοκοτριενόλες (Βιταμίνη Ε) Βιταμίνη Ε είναι η συλλογική ονομασία για ένα σύνολο 8 σχετιζόμενων τοκοφερολών και τοκοτριενολών, οι οποίες είναι λιποδιαλυτές βιταμίνες με αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Από αυτές, η α-τοκοφερόλη έχει μελετηθεί περισσότερο, επειδή έχει την υψηλότερη βιοδιαθεσιμότητα, καθώς το σώμα απορροφά και μεταβολίζει εκλεκτικά αυτή τη μορφή (14). Το σημαντικότερο λιποδιαλυτό αντιοξειδωτικό είναι η α-τοκοφερόλη, η οποία προστατεύει τις μεμβράνες από την οξείδωση αντιδρώντας με τις λιπιδικές ρίζες που παράγονται στην αλυσιδωτή αντίδραση της υπεροξείδωσης των λιπιδίων. Υψηλά επίπεδα βιταμίνης C υπάρχουν σε πολλές τροφές, όπως τα σπαράγγια, το αβοκάντο, οι ξηροί καρποί (π.χ. τα αμύγδαλα και τα φουντούκια), τα έλαια (π.χ. το κόκκινο φοινικέλαιο, το έλαιο από ελαιοκράμβη [canola], το ηλιέλαιο και το ελαιόλαδο), τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά όπως το σπανάκι, το φύτρο του σταριού και τα δημητριακά ολικής άλεσης. Ζωικές πηγές είναι τα αβγά και το γάλα. Η βιταμίνη Ε που χρησιμοποιείται στα συμπληρώματα διατροφής και για τοπική χρήση ως επί το πλείστον είναι συνθετικής προέλευσης α-τοκοφερόλη. Λιποϊκό οξύ Το λιποϊκό οξύ είναι μια οργανοθειική (organo-sulfur) χημική ένωση που αποτελεί απαραίτητο συμπαράγοντα για πολλά ενζυμικά σύμπλοκα. Ένας από τους εμφανέστερους ρόλους του λιποϊκού οξέος είναι ως συμπαράγοντα στον αερόβιο μεταβολισμό, ιδίως στο σύμπλοκο της πυροσταφυλικής δεϋδρογονάσης. Το διυδρολιποϊκό οξύ, η ανηγμένη μορφή του λιποϊκού οξέος, είναι ισχυρό αντιοξειδωτικό. Είναι ικανό να αναδημιουργεί (να ανάγει) τα αντιοξειδωτικά όπως η GSH, η βιταμίνη C και η βιταμίνη Ε (15). Το λιποϊκό οξύ δεν υπάρχει σε φυσικές τροφές όπως τα φρούτα ή τα λαχανικά. Η σύνθεσή του κανονικά γίνεται στο σώμα των ζώων. Καλές πηγές λιποϊκού οξέος είναι το συκώτι των ζώων και οι ζυμομύκητες. Το λιποϊκό οξύ συντίθεται από τροφές πλούσιες σε αμινοξέα που περιέχουν θείο, όπως η κυστεΐνη και η μεθειονίνη. Τα περισσότερα συμπληρώματα λιποϊκού οξέος που χρησιμοποιούνται σε διατροφικά ή τοπικά προϊόντα, αν όχι όλα, παράγονται συνθετικά. Ουβικινόνη (Συνένζυμο Q10) Η ελαιοδιαλυτή αυτή ουσία τύπου βιταμίνης υπάρχει στα περισσότερα ευκαρυωτικά κύτταρα, κυρίως Τεύχος 53 15