ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Αναφορών 27.05.2014 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ Θέμα: Αναφορά 0436/2012 του Mark Walker, βρετανικής ιθαγένειας, σχετικά με την παροχή διασυνοριακού νομικού παραστάτη 1. Περίληψη της αναφοράς Ο αναφέρων είναι βρετανός νομικός σύμβουλος που εκπροσωπεί βρετανό πελάτη, ο οποίος διέμενε προσωρινά στη Σουηδία και ενεπλάκη σε ατύχημα. Ο πελάτης καλυπτόταν από σουηδική ασφάλεια νομικής προστασίας. Ωστόσο η ασφαλιστική εταιρεία επικαλείται περιοριστική ρήτρα στη σύμβαση που επιτρέπει τη νομική κάλυψη μόνο από δικηγόρους που ανήκουν στον σουηδικό δικηγορικό σύλλογο. Ο αναφέρων ισχυρίζεται ότι ο εν λόγω περιορισμός αντιβαίνει στην ελευθερία παροχής υπηρεσιών και δεν θα έπρεπε να είναι ανεκτός από τη ρυθμιστική αρχή ασφαλιστικών υπηρεσιών της Σουηδίας. Αποτελεί ενδεχομένως παράβαση της οδηγίας 87/344/EΟΚ του Συμβουλίου, της 22ας Ιουνίου 1987, για τον συντονισμό των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων σχετικά με την ασφάλιση νομικής προστασίας. 2. Παραδεκτό Χαρακτηρίσθηκε παραδεκτή στις 19 Ιουλίου 2012. Η Επιτροπή κλήθηκε να παράσχει πληροφορίες (άρθρο 202, παράγραφος 6, του Κανονισμού). 3. Απάντηση της Επιτροπής, που ελήφθη στις 27 Νοεμβρίου 2012 Ο αναφέρων είναι βρετανός νομικός σύμβουλος που εκπροσωπεί βρετανό πελάτη, ο οποίος διέμενε προσωρινά στη Σουηδία και ενεπλάκη σε ατύχημα. Ο πελάτης καλυπτόταν από σουηδική ασφάλεια νομικής προστασίας. Ωστόσο η σουηδική ασφαλιστική εταιρεία επικαλείται περιοριστική ρήτρα στη σύμβαση που επιτρέπει τη νομική κάλυψη μόνο από CM\1029824.doc PE500.692v02-00 Eνωμένη στην πολυμορφία
δικηγόρους που ανήκουν στον σουηδικό δικηγορικό σύλλογο. Ο αναφέρων ισχυρίζεται ότι ο εν λόγω περιορισμός αντιβαίνει στην ελευθερία παροχής υπηρεσιών και δεν θα έπρεπε να είναι ανεκτός από τη ρυθμιστική αρχή ασφαλιστικών υπηρεσιών της Σουηδίας. Αποτελεί ενδεχομένως παράβαση του άρθρου 4 παράγραφος 1 της οδηγίας 87/344/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 22ας Ιουνίου 1987 1, για τον συντονισμό των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων σχετικά με την ασφάλιση νομικής προστασίας (LEI), το γεγονός ότι η Σουηδία επιτρέπει να περιλαμβάνονται στα ασφαλιστήρια συμβόλαια νομικής προστασίας διατυπώσεις οι οποίες επιτρέπουν μόνο σε δικηγόρους που διαθέτουν άδεια άσκησης επαγγέλματος στη Σουηδία να εκπροσωπούν τον κάτοχο του συμβολαίου σε υποθέσεις που εκδικάζονται στα δικαστήρια άλλου κράτους μέλους (του Ηνωμένου Βασιλείου εν προκειμένω). Όσον αφορά την ασφαλιστική κάλυψη νομικής προστασίας και τα δικαιώματα του πελάτη, τα ζητήματα αυτά ρυθμίζονται από την εν λόγω οδηγία 87/344. Όπως ορίζεται στο άρθρο 1, η οδηγία αποσκοπεί στον συντονισμό των διατάξεων σχετικά με την ασφάλιση νομικής προστασίας, προκειμένου να διευκολυνθεί η άσκηση της ελευθερίας εγκατάστασης και να αποφευχθεί κάθε κίνδυνος σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ του ασφαλιστή και του ασφαλισμένου που οφείλεται στο γεγονός ότι ο ασφαλιστής παρέχει στον ίδιο ασφαλισμένο κάλυψη νομικής προστασίας και ασφαλιστική κάλυψη άλλου είδους. Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, η οδηγία 87/344 αποτελεί καθαρά νομικό μέσο συντονισμού, και όχι εναρμόνισης. Το γεγονός αυτό αναδεικνύεται ιδιαίτερα από τη διατύπωση του άρθρου 3. Το άρθρο 3 της οδηγίας 87/344/ΕΟΚ αφορά την αποφυγή των κινδύνων σύγκρουσης συμφερόντων. Οι ασφαλιστές διαθέτουν τρεις πιθανές επιλογές για την επίλυση τυχόν συγκρούσεων συμφερόντων: Στο άρθρο 3 παράγραφος 2 της οδηγίας προβλέπεται πρώτον ότι οι ασφαλιστές μπορούν να διαθέτουν ξεχωριστό προσωπικό στην εταιρεία τους για τη διαχείριση αξιώσεων (άρθρο 3 παράγραφος 2 στοιχείο α), δεύτερον ότι μπορούν να αναθέτουν με υπεργολαβία τη διαχείριση αξιώσεων σε νομικά ξεχωριστή επιχείρηση (άρθρο 3 παράγραφος 2 στοιχείο β), και τρίτον ότι μπορούν να αποφασίσουν να παράσχουν στον ασφαλισμένο το συμβατικό δικαίωμα να επιλέξει τον νομικό εκπρόσωπό του αμέσως μόλις υποβληθεί αξίωση σε σχέση με καλυπτόμενη ζημία (άρθρο 3 παράγραφος 2 στοιχείο γ). Οι ασφαλιστές υποχρεούνται να εφαρμόσουν μία από τις τρεις λύσεις που παρατίθενται παραπάνω. Και οι τρεις λύσεις θεωρείται ότι εξασφαλίζουν το συμφέρον των κατόχων ασφάλισης νομικής προστασίας με ισοδύναμο τρόπο. Εναπόκειται σε κάθε κράτος μέλος να εξασφαλίσει ότι οι ασφαλιστές που είναι εγκατεστημένοι στην επικράτειά του έχουν υιοθετήσει τουλάχιστον μία από αυτές τις εναλλακτικές λύσεις. Το κράτος μέλος μπορεί είτε να επιβάλει μία από τις λύσεις αυτές είτε να παράσχει στους ασφαλιστές την ελευθερία να επιλέξουν μεταξύ περισσότερων εναλλακτικών λύσεων. Οι απόψεις αυτές επιβεβαιώθηκαν στην υπόθεση Eschig (C-199/08) από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο αναφέρων επικαλείται υποτιθέμενη παράβαση του άρθρου 4 παράγραφος 1 της οδηγίας 87/344 το οποίο παρέχει στον ασφαλισμένο το δικαίωμα να επιλέξει ελεύθερα δικηγόρο σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο κατά την έναρξη μιας δικαστικής διαδικασίας. Το άρθρο 4 1 ΕΕ L 185, 4.7.1987, σ. 77 80. PE500.692v02-00 2/6 CM\1029824.doc
παράγραφος 1 διαφέρει τόσο ως προς την ουσία του όσο και ως προς τη μορφή του από το άρθρο 3 παράγραφος 2 στοιχείο γ, το οποίο έχει γενική εφαρμογή. Σύμφωνα με την πάγια νομολογία (υπόθεση Stark (C-293/10)), η ελευθερία επιλογής δικηγόρου δεν συνεπάγεται ότι τα κράτη μέλη υποχρεούνται να απαιτούν από τους ασφαλιστές να καλύπτουν πλήρως το κόστος που προκύπτει σε σχέση με την υπεράσπιση ασφαλισμένου ανεξάρτητα από τον τόπο εγκατάστασης του δικηγόρου (Stark, παράγραφος 33). Θα πρέπει επίσης να επισημανθεί ότι η παρούσα υπόθεση αφορά ρήτρες σε ιδιωτικές συμβάσεις. Οι οδηγίες δεν ισχύουν κατ αρχήν για μεμονωμένα άτομα. Κατά το παρόν στάδιο εξέλιξης του δικαίου της ΕΕ, τα κράτη μέλη διατηρούν την ελευθερία να ορίζουν τους κανόνες που ισχύουν για τις εν λόγω συμβάσεις. Ωστόσο, τα κράτη μέλη πρέπει να ασκούν τις εξουσίες τους στον τομέα αυτόν σε συμμόρφωση με το δίκαιο της Ένωσης και ιδίως με το άρθρο 4 της οδηγίας 87/344 (Eschig, παράγραφοι 59 και 67). Κατά συνέπεια, οι υπηρεσίες της Επιτροπής θεωρούν ότι σε αυτό το προκαταρκτικό στάδιο δεν έχει αποδειχθεί παράβαση της οδηγίας 87/344. Ωστόσο, απαιτείται περαιτέρω ανάλυση της κατάστασης. Θα πρέπει επίσης να αναλυθεί το ενδεχόμενο παραβίασης άλλης νομοθεσίας της Ένωσης. Όσον αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία των δικηγόρων, ο αναφέρων δεν επιθυμεί να παράσχει υπηρεσίες εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου όπου είναι εγκατεστημένος ως νομικός σύμβουλος. Φαίνεται ότι θα επιθυμούσε να εκπροσωπεί τον πελάτη ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων. Κατά συνέπεια, το κεκτημένο στον τομέα της ελεύθερης κυκλοφορίας των επαγγελματιών ενδέχεται να μην έχει εφαρμογή στην παρούσα υπόθεση. Ωστόσο, οι υπηρεσίες της Επιτροπής θα πρέπει να εξετάσουν κατά πόσο η σουηδική νομοθεσία παραβιάζει το δίκαιο της ΕΕ, εφόσον ορίζει ότι ο δικηγόρος θα πρέπει να ανήκει στον δικηγορικό σύλλογο της Σουηδίας, γεγονός που εμμέσως συνεπάγεται ότι η ασφάλεια θα καλύπτει μόνο υποθέσεις ενώπιον των σουηδικών δικαστηρίων. Οι υπηρεσίες της Επιτροπής έχουν επίσης αμφιβολίες ως προς τη συμμόρφωση της παραπάνω σουηδικής σύμβασης με την οδηγία για τις υπηρεσίες και τις αρχές της μη διακριτικής μεταχείρισης, της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων και της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών στο πλαίσιο της Συνθήκης. Κατόπιν ανάλυσης των δεδομένων, οι υπηρεσίες της Επιτροπής θεωρούν ότι απαιτείται περαιτέρω εξέταση της παρούσας υπόθεσης. Συμπέρασμα Βάσει των ανωτέρω σκέψεων, η Επιτροπή θεωρεί ότι σε αυτό το προκαταρκτικό στάδιο δεν έχει αποδειχθεί παράβαση της οδηγίας 87/344. Ωστόσο, απαιτείται περαιτέρω ανάλυση της κατάστασης. Οι υπηρεσίες της Επιτροπής έχουν επίσης αμφιβολίες ως προς τη συμμόρφωση της παραπάνω σουηδικής διάταξης με το δίκαιο της ΕΕ, ιδίως όσον αφορά την επιβολή αδικαιολόγητων περιορισμών στην ελεύθερη παροχή υπηρεσιών στο πλαίσιο των σχετικών άρθρων της Συνθήκης. Ειδικότερα, οι υπηρεσίες της Επιτροπής εξακολουθούν να έχουν αμφιβολίες ως προς την αναλογικότητα των εν λόγω μέτρων. CM\1029824.doc 3/6 PE500.692v02-00
Οι υπηρεσίες της Επιτροπής θα ζητήσουν από τη Σουηδία να σχολιάσει την παρούσα υπόθεση και θα ενημερώσουν εν ευθέτω χρόνω την Επιτροπή Αναφορών σχετικά με τα αποτελέσματα. 4. Απάντηση της Επιτροπής (αναθ.), που ελήφθη στις 27 Μαΐου 2014 Όσον αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία των δικηγόρων, ο αναφέρων δεν επιθυμεί να παράσχει υπηρεσίες εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου όπου είναι εγκατεστημένος ως νομικός σύμβουλος. Φαίνεται ότι θα επιθυμούσε να εκπροσωπεί τον πελάτη ενώπιον των δικαστηρίων του Ηνωμένου Βασιλείου. Κατά συνέπεια, το κεκτημένο στον τομέα της ελεύθερης κυκλοφορίας των επαγγελματιών δεν έχει εφαρμογή στην παρούσα υπόθεση. Πρέπει να εξεταστεί κατά πόσον οι όροι της ασφαλιστικής σύμβασης για τον καθορισμό της απαίτησης ο δικηγόρος να είναι μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου της Σουηδίας με αποτέλεσμα η ασφάλιση να καλύπτει μόνον τις υποθέσεις ενώπιον των σουηδικών δικαστηρίων, συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις της οδηγίας που επιτρέπει το δικαίωμα επιλογής δικηγόρου σύμφωνα με το άρθρο 4. Όσον αφορά την ασφαλιστική κάλυψη νομικής προστασίας και τα δικαιώματα του πελάτη, τα ζητήματα αυτά ρυθμίζονται από την εν λόγω οδηγία 87/344. Όπως ορίζεται στο άρθρο 1, η οδηγία αποσκοπεί στον συντονισμό των διατάξεων σχετικά με την ασφάλιση νομικής προστασίας, προκειμένου να διευκολυνθεί η άσκηση της ελευθερίας εγκατάστασης και να αποφευχθεί κάθε κίνδυνος σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ του ασφαλιστή και του ασφαλισμένου που οφείλεται στο γεγονός ότι ο ασφαλιστής παρέχει στον ίδιο ασφαλισμένο κάλυψη νομικής προστασίας και ασφαλιστική κάλυψη άλλου είδους. Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, η οδηγία 87/344 δεν αποτελεί εναρμόνιση, αλλά απλώς ένα νομικό μέσο συντονισμού που θέτει το νομικό πλαίσιο και τα ελάχιστα κοινά πρότυπα για την ασφάλιση νομικής προστασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το γεγονός αυτό αναδεικνύεται ιδιαίτερα από τη διατύπωση του άρθρου 3. Το άρθρο 3 της οδηγίας 87/344/ΕΟΚ αφορά την αποφυγή των κινδύνων σύγκρουσης συμφερόντων. Οι ασφαλιστές διαθέτουν τρεις πιθανές επιλογές προκειμένου να επιλυθούν οι συγκρούσεις συμφερόντων στην περίπτωση που ο ασφαλιστής καλύπτει τον ασφαλισμένο κατά κινδύνων νομικής προστασίας και άλλες κατηγορίες οργανωτικής και συμβατικής φύσης. Στο άρθρο 3 παράγραφος 2 της οδηγίας προβλέπεται πρώτον ότι οι ασφαλιστές μπορούν να διαθέτουν ξεχωριστό προσωπικό στην εταιρεία τους για τη διαχείριση αξιώσεων (άρθρο 3 παράγραφος 2 στοιχείο α), δεύτερον ότι μπορούν να αναθέτουν με υπεργολαβία τη διαχείριση αξιώσεων σε νομικά ξεχωριστή επιχείρηση (άρθρο 3 παράγραφος 2 στοιχείο β), και τρίτον ότι μπορούν να αποφασίσουν να παράσχουν στον ασφαλισμένο το συμβατικό δικαίωμα να επιλέξει τον νομικό εκπρόσωπό του αμέσως μόλις υποβληθεί αξίωση σε σχέση με καλυπτόμενη ζημία (άρθρο 3 παράγραφος 2 στοιχείο γ). Οι ασφαλιστές υποχρεούνται να εφαρμόσουν μία από τις τρεις λύσεις που παρατίθενται παραπάνω. Και οι τρεις λύσεις θεωρείται ότι εξασφαλίζουν το συμφέρον των κατόχων ασφάλισης νομικής προστασίας με ισοδύναμο τρόπο. Εναπόκειται σε κάθε κράτος μέλος να εξασφαλίσει ότι οι ασφαλιστές που είναι εγκατεστημένοι στην επικράτειά του έχουν υιοθετήσει τουλάχιστον μία από αυτές τις εναλλακτικές λύσεις. Το κράτος μέλος μπορεί είτε να επιβάλει μία από τις λύσεις αυτές είτε να παράσχει στους ασφαλιστές την ελευθερία να επιλέξουν μεταξύ περισσότερων εναλλακτικών λύσεων. Οι απόψεις αυτές επιβεβαιώθηκαν στην υπόθεση Eschig (C-199/08) από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο αναφέρων επικαλείται υποτιθέμενη παράβαση του άρθρου 4 παράγραφος 1 της οδηγίας PE500.692v02-00 4/6 CM\1029824.doc
87/344. Το άρθρο 4 παράγραφος 1 στοιχείο α) διαφέρει τόσο ως προς την ουσία του όσο και ως προς τη μορφή του από το άρθρο 3 παράγραφος 2 στοιχείο γ, το οποίο έχει γενική εφαρμογή. Σύμφωνα με την πάγια νομολογία (υπόθεση Stark (C-293/10)), η ελευθερία επιλογής δικηγόρου, σύμφωνα με τους όρους του άρθρου 4(1) της οδηγίας 87/344, δεν συνεπάγεται ότι τα κράτη μέλη υποχρεούνται να απαιτούν, σε κάθε περίπτωση, από τους ασφαλιστές να καλύπτουν πλήρως το κόστος που προκύπτει σε σχέση με την υπεράσπιση ασφαλισμένου ανεξάρτητα από τον τόπο εγκατάστασης του δικηγόρου (Stark, παράγραφος 33). Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο σημείωσε ότι η οδηγία 87/344 δεν επιδιώκει να εναρμονίσει πλήρως την ασφάλιση νομικής προστασίας των συμβάσεων των κρατών μελών, λόγω του ελάχιστου χαρακτήρα εναρμόνισης. Κατά το παρόν στάδιο εξέλιξης του δικαίου της ΕΕ, τα κράτη μέλη διατηρούν την ελευθερία να ορίζουν τους κανόνες που ισχύουν για τις εν λόγω συμβάσεις. Επιπλέον, θα πρέπει να σημειωθεί ότι εναπόκειται στο εθνικό δικαστήριο να ερμηνεύσει τις διατάξεις του εθνικού δικαίου, στο μέτρο του δυνατού, υπό το φως του κειμένου και του σκοπού της οδηγίας 87/344 (Eschig, παρ. 59 και 67). Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με την απόφαση που εκδόθηκε στην υπόθεση Stark, το άρθρο 4 (1) της οδηγίας 87/344 πρέπει να ερμηνευθεί ότι παρέχει τη δυνατότητα στα κράτη μέλη να ρυθμίζουν τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες είναι δυνατόν να συμφωνείται ότι ένα πρόσωπο που καλύπτεται από την ασφάλιση νομικής προστασίας μπορεί να επιλέγει μόνο πρόσωπα επαγγελματικά εξουσιοδοτημένα να εκπροσωπούν μέρη στον τόπο του αρμόδιου δικαστηρίου, με την προϋπόθεση ότι, προκειμένου να μην καταστεί κενή περιεχομένου η ελευθερία του ασφαλισμένου να επιλέξει το πρόσωπο στο οποίο έδωσε εντολή να τον εκπροσωπεί, ο περιορισμός αυτός αφορά μόνο το εύρος της κάλυψης από τον ασφαλιστή όσον αφορά τα έξοδα που συνδέονται με τη συμμετοχή ενός εκπροσώπου. Ένας τρόπος να γίνει αυτό είναι να περιοριστεί η ασφαλιστική κάλυψη μόνο στις περιπτώσεις που αφορούν ένα συγκεκριμένο κράτος μέλος, για παράδειγμα, τη Σουηδία. Με βάση αυτό, το Δικαστήριο έκρινε ότι τα κράτη μέλη δεν είναι υποχρεωμένα να υποχρεώσουν τις ασφαλιστικές εταιρείες, σε όλες τις περιπτώσεις, για πλήρη κάλυψη των δαπανών που πραγματοποιούνται σε σχέση με την υπεράσπιση του ασφαλισμένου, ανεξάρτητα από τον τόπο όπου είναι εγκατεστημένος ο δικηγόρος. Μετά την ανάλυση των γεγονότων, οι υπηρεσίες της Επιτροπής έχουν την άποψη ότι η υπόθεση αυτή μπορεί να περιληφθεί στις εξαιρέσεις από το δικαίωμα ελεύθερης επιλογής δικηγόρου, καθώς η επιλογή αφορά μόνο τους δικηγόρους που είναι καταχωρισμένοι στο δικηγορικό σύλλογο της Σουηδίας, αλλά αυτό δεν καθιστά αυτή την ελευθερία άνευ νοήματος εφ 'όσον ένας τέτοιος περιορισμός νοείται ότι αποσκοπεί στη μείωση των εξόδων της παρέμβασης ενός δικηγόρου στα έξοδα που θα δικαιούτο να ζητήσει ένας σουηδός δικηγόρος. Συμπέρασμα Βάσει των ανωτέρω σκέψεων, η Επιτροπή θεωρεί ότι δεν έχει αποδειχθεί παράβαση της οδηγίας. Οι σουηδικές αρχές επιβεβαιώνουν ότι η οδηγία έχει μεταφερθεί στο σουηδικό δίκαιο με τον νόμο Lag (1993:1303) om vissa avtalsvillkor för rättsskyddsförsäkring. 3. Ωστόσο, όπως αναπτύχθηκε ανωτέρω, η οδηγία δεν διέπει τους ειδικούς όρους και τις προϋποθέσεις της ασφαλιστικής σύμβασης. Ως εκ τούτου, ο αναφέρων είναι ελεύθερος να προσφύγει για αυτούς τους όρους και τις προϋποθέσεις σε σουηδικό δικαστήριο και να CM\1029824.doc 5/6 PE500.692v02-00
τεκμηριώσει αν οι απαιτήσεις τους παραβιάζουν τον Νόμο 1993:1303. PE500.692v02-00 6/6 CM\1029824.doc