Μικροοικονομική Ενότητα 2: Ζήτηση Σόρμας Αστέριος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων (Κοζάνη)
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Να κατανοήσει ο φοιτητής τις εισαγωγικές έννοιες της ζήτησης στην μικροοικονομική. 4
Περιεχόμενα ενότητας Ζήτηση. Μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας. Προσδιοριστικοί παράγοντες της ζήτησης. Συνάρτηση της ζήτησης. Ελαστικότητα και ανελαστικότητα της ζήτησης. 5
Ζήτηση (1) Το υπόδειγμα προσφοράς και ζήτησης είναι ένα υπόδειγμα, του πως λειτουργεί μια ανταγωνιστική αγορά. Τα βασικά σημεία του υποδείγματος είναι: Η καμπύλη ζήτησης. Η καμπύλη προσφοράς. Η δέσμη παραγόντων που προκαλεί τη μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης καθώς και εκείνων που προκαλούν τη μετατόπιση της καμπύλης προσφοράς. Η ισορροπία της αγοράς που περιλαμβάνει την τιμή και την ποσότητα ισορροπίας. Ο τρόπος που μεταβάλλεται η ισορροπία της αγοράς όταν μετατοπίζεται η καμπύλη προσφοράς ή ζήτησης. 6
Τι είναι Ζήτηση; Ζήτηση: ορισμός Η προθυμία και η ικανότητα των καταναλωτών να αγοράζουν διαφορετικές ποσότητες αγαθών σε διαφορετικές τιμές κατά τη διάρκεια μίας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου. 7
Ο νόμος της ζήτησης Καθώς αυξάνεται η τιμή ενός αγαθού, η ζητούμενη ποσότητα του αγαθού μειώνεται και καθώς μειώνεται η τιμή ενός αγαθού, η ζητούμενη ποσότητα αυξάνεται, ceteris paribus (όσο οι άλλοι παράγοντες παραμένουν αμετάβλητοι). 8
Ζήτηση (2) Πίνακας 1. Πίνακας παραδείγματος Δεδομένων Ζήτησης 9
Ζήτηση (3) Διάγραμμα 1. Καμπύλη Παραδείγματος Ζήτησης 10
Ζήτηση (4) Η καμπύλη ζήτησης είναι αρνητική λόγω: Του περιορισμένου και σταθερού εισοδήματος των καταναλωτών όπου με τα ίδια χρήματα αγοράζονται μικρότερες ποσότητες όταν αυξάνεται η τιμή. Της επίδρασης της υποκατάστασης που όταν αυξάνεται η τιμή ο καταναλωτής στρέφεται σε υποκατάστατα αγαθά, τα οποία είναι και φθηνότερα. Του αριθμού των καταναλωτών που όταν η τιμή μειώνεται εισέρχονται στην αγορά του αγαθού νέοι καταναλωτές και όταν αυξάνεται, αποχωρούν οι ήδη υπάρχοντες. 11
Ζήτηση (5) Ο πίνακας ζήτησης δείχνει την ποσότητα ενός αγαθού ή μιας υπηρεσίας που θέλουν να αγοράσουν οι καταναλωτές σε διαφορετικές τιμές. Η καμπύλη ζήτησης είναι μια γραφική παράσταση του πίνακα ζήτησης. Η ζητούμενη ποσότητα είναι η πραγματική ποσότητα που είναι πρόθυμοι οι καταναλωτές να αγοράσουν σε κάποια συγκεκριμένη τιμή. 12
Μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας (1) Μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας είναι μια μετακίνηση από ένα σημείο της καμπύλης ζήτησης, σε ένα άλλο της ίδιας καμπύλης, η οποία προκαλείται από μια μεταβολή της τιμής του αγαθού. 13
Μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας (2) Διάγραμμα 2. Παράδειγμα Μεταβολής Ζητούμενης Ποσότητας 14
Μεταβολή της ζήτησης (1) Αναφέρεται στη μετατόπιση ολόκληρης της καμπύλης ζήτησης και αυτό συμβαίνει όταν η τιμή παραμένει σταθερή και μεταβάλλεται ένας από τους άλλους προσδιοριστικούς παράγοντες της ζήτησης. 15
Προσδιοριστικοί παράγοντες της ζήτησης 1. Οι προτιμήσεις των καταναλωτών. 2. Το εισόδημά τους. Κανονικά αγαθά Κατώτερα αγαθά 3. Οι τιμές των άλλων αγαθών. Υποκατάστατα αγαθά Συμπληρωματικά αγαθά 4. Οι προσδοκίες και οι προβλέψεις των καταναλωτών. 5. Ο αριθμός των καταναλωτών (αφορά μόνον την αγοραία καμπύλη ζήτησης). 16
Μεταβολή της ζήτησης (2) Διάγραμμα 3. Μεταβολή της ζήτησης (2) 17
Ζήτηση και υποκατάστατα αγαθά (1) Στα υποκατάστατα αγαθά, η μεταβολή της τιμής του ενός αγαθού (του βουτύρου) μεταβάλλει τη ζήτηση του άλλου αγαθού (της μαργαρίνης) προς την ίδια κατεύθυνση, δηλαδή, όταν αυξάνεται η τιμή του βουτύρου (από 8 σε 9) αυξάνεται και η ζήτηση της μαργαρίνης (από D 1 σε D 2 ) και αντίστροφα. 18
Ζήτηση και υποκατάστατα αγαθά (2) Διάγραμμα 4. Ζήτηση και Υποκατάστατα αγαθά 19
Ζήτηση και συμπληρωματικά αγαθά (1) Στα συμπληρωματικά αγαθά, η μεταβολή της τιμής του ενός αγαθού (του καφέ) μεταβάλλει τη ζήτηση του άλλου αγαθού (της ζάχαρης) προς την αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή, όταν αυξάνεται η τιμή του καφέ (από 9 σε 10) μειώνεται η ζήτηση της ζάχαρης (από D B σε D B ) και αντίστροφα. 20
Ζήτηση και συμπληρωματικά αγαθά (2) Διάγραμμα 5. Ζήτηση και Συμπληρωματικά αγαθά (2) 21
Ζήτηση και συμπληρωματικά αγαθά (3) Διάγραμμα 6. Ζήτηση και Συμπληρωματικά αγαθά (3) 22
Συνάρτηση της ζήτησης Δείχνει την αρνητική σχέση που υπάρχει μεταξύ της ζητούμενης ποσότητας και της τιμής ενός αγαθού. D = f(p) (μονομεταβλητή συνάρτηση ζήτησης) Q D = a - bp (συνάρτηση ζήτησης γραμμικής μορφής) Q D = Α/Ρ (συνάρτηση ζήτησης ισοσκελούς υπερβολής) Q D = f(p, Y, P σ, P υ, Μ, Π, Δ, ) (πολυμεταβλητή συνάρτηση ζήτησης) Όπου: Μ: η μόδα, Π: οι γενικές προτιμήσεις, Δ: η διαφημιστική καμπάνια του αγαθού. 23
Ελαστικότητα της ζήτησης (1) Ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή ορίζεται ως ο λόγος, δηλαδή η ποσοστιαία μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας, προς την ποσοστιαία μεταβολή της τιμής. Εκφράζει το βαθμό ανταπόκρισης των καταναλωτών στις μεταβολές της τιμής ceteris paribus. E D = ΔQ%/ΔP% ή E D = -20%/10% ή E D = -2 που σημαίνει ότι η ποσοστιαία μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας είναι διπλάσια της ποσοστιαίας μεταβολής της τιμής. 24
Ελαστικότητα σημείου E D A B = ΔQ/ Q A=ΔP/P A E D A B = ΔQ/ ΔP=P A /Q A 25
Ελαστικότητα τόξου E D A B = ΔQ/ ΔP [(P A /+ P B )/2] / [Q A /+Q B ) /2] E D A B = ΔQ/ ΔP [(P A /+ P B )] / [Q A /+Q B )] 26
Σταυροειδής ελαστικότητα Μετράει την ευαισθησία της ζητούμενης ποσότητας ενός αγαθού στις αλλαγές της τιμής ενός άλλου αγαθού. Παράδειγμα: Καθώς η τιμή της μαργαρίνης αυξάνει κατά 20%, ένας ζαχαροπλάστης αυξάνει τη ζητούμενη ποσότητα του βουτύρου κατά 5%. Η σταυροειδής ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιμή είναι θετική άρα τα προϊόντα είναι υποκατάστατα. E D A B = ΔQ/ ΔP [(P A /+ P B )/2] / [Q A /+Q B ) /2] E D A B = ΔQ/ ΔP [(P A /+ P B )] / [Q A /+Q B )] 27
Εισοδηματική ελαστικότητα Υπολογίζεται με το λόγο της ποσοστιαίας μεταβολής της ζητούμενης ποσότητας προς την ποσοστιαία μεταβολή του εισοδήματος, ceteris paribus. Αν ΕΥ > 0 κανονικά αγαθά Αν ΕΥ < 0 κατώτερα αγαθά E Y A B = (Y 1/Q A ) [(Q A -Q B ) / Y 2 Y 1 ] 28
Πόσο ελαστική είναι η ελαστικότητα; (1) Ελαστική ζήτηση έχουν τα προϊόντα, στα οποία η μεταβολή της τιμής (σε απόλυτες τιμές) έχει ως αποτέλεσμα τη μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας (σε απόλυτες τιμές) κατά ένα μεγαλύτερο ποσοστό. ΔQ% > ΔP% επομένως Ε D >1 29
Πόσο ελαστική είναι η ελαστικότητα; (2) Ανελαστική ζήτηση έχουν τα προϊόντα στα οποία η μεταβολή της τιμής (σε απόλυτες τιμές) έχει ως αποτέλεσμα τη μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας (σε απόλυτες τιμές) κατά ένα μικρότερο ποσοστό. ΔQ% < ΔP% επομένως Ε D <1 30
Ελαστικότητα της ζήτησης (2) Διάγραμμα 7. Ελαστικότητα της Ζήτησης 31
Ελαστικότητα της ζήτησης (3) Διάγραμμα 8. Συνολική δαπάνη καταναλωτών 32
Ελαστικότητα της ζήτησης (4) Η τιμή της ελαστικότητας ζήτησης ως προς την τιμή είναι πάντα αρνητική. Οφείλεται στην αρνητική σχέση μεταξύ της τιμής και της ζητούμενης ποσότητας (νόμος της ζήτησης). Η τιμή της ελαστικότητας ζήτησης ως προς την τιμή για ένα αγαθό δεν παραμένει σταθερή σε όλο το μήκος της καμπύλης (εκτός της ισοσκελούς υπερβολής). 33
Ελαστικότητα της ζήτησης (5) Παράγοντες που καθορίζουν την ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή. 1. Αν υπάρχουν διαθέσιμα στενά υποκατάστατα αγαθά. 2. Αν το προϊόν είναι πρώτης ανάγκης ή πολυτελείας. 3. Τι μερίδιο του εισοδήματος δαπανάται για το προϊόν. 4. Ο χρόνος (η προσαρμογή). 34
Συνολική δαπάνη καταναλωτών Διάγραμμα 9. Συνολική δαπάνη καταναλωτών 35
Συνολική δαπάνη (Σ.Δ.) Η μεταβολή της Σ.Δ. έχει πάντα την ίδια κατεύθυνση με αυτή της μεγαλύτερης ποσοστιαίας μεταβολής (σε απόλυτη τιμή). Ελαστική ζήτηση: ΔQ%>ΔΡ% Αν η Ρ τότε Q, άρα η Σ.Δ. Αν η Ρ τότε η Q, άρα η Σ.Δ. Ανελαστική ζήτηση: ΔQ%<ΔΡ% Αν η Ρ τότε Q, άρα η Σ.Δ. Αν η Ρ τότε η Q, άρα η Σ.Δ. 36
Βιβλιογραφία μαθήματος (1) Arnold, R. A. (2013). Μικροοικονομική. Εκδόσεις Broken Hill Publishers Ltd., Αθήνα. Krugman, P. & Wells, R. (2009). Μικροοικονομική. Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη. Leibenstein, H. (1966). Allocative efficiency vs. X- Efficiency. The American Economic Review, 56 (3), 392-415 Mankiw, N. G. & Taylor, P. M. (2011). Αρχές οικονομικής θεωρίας. Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα. 37
Βιβλιογραφία μαθήματος (2) Nicholson, W. (2008). Μικροοικονομική θεωρία: Βασικές αρχές και προεκτάσεις, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα. Sweezy, M. P. (1939). Demand under conditions of oligopoly. The Journal of Political Economy, 47 (4), 568-573. Ζαχαριάδης - Σούρας, Δ. (2003). Μικροοικονομική: Μία εισαγωγή στις αγορές και στις τιμές (2η έκδοση), Εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα. 38