The new multicomponent vaccine against meningococcal serogroup B, 4CMenB: immunological, functional and structural characterization of the antigens Το νέο, πολλαπλών συστατικών, εµβόλιο έναντι της οροοµάδας Β του µηνιγγιτιδοκόκκου, 4CMenB: ανοσολογικός, λειτουργικός και δοµικός χαρακτηρισµός των αντιγόνων Serruto D, Bottomley MJ, Ram S, Giuliani MM, Rapuoli R Novartis Vaccines, Siena Italy University of Massachusetts, Worcester, MA, USA Vaccine 2012, 30S: B87-B97 1 Μηνιγγιτιδόκοκκος (Neisseria meningitidis) Gram (-) βακτήριο, αποικίζει το ρινοφάρυγγα Σήψη, µηνιγγίτιδα ταχύτατη εξέλιξη Νοσηρότητα, θνητότητα Αντιβιοτικά: δραστικά in vitro αλλά συχνά δεν ελέγχουν τη νόσο Ευάλωτοι: βρέφη-νήπια, έφηβοι-νέοι ενήλικες 2 1
Μηνιγγιτιδόκοκκος (Neisseria meningitidis) Πολυσακχαριδική κάψα: σηµαντική στην παθογένεση Ανάλογα µε τη σύσταση της κάψας: 13 οροοµάδες >95% διεισδυτικής νόσου στον άνθρωπο: οροοµάδες Α, Β, C, Y, W135 Γεωγραφική κατανοµή: C-παγκόσµια, Α-υποσαχάρια Αφρική, Β-ανεπτυγµένες χώρες, Υ-τελευταία σε Βόρεια Αµερική, Ευρώπη 3 εκαετία 60: εµβόλια έναντι οροοµάδων A, C, Y, W135 (αντιγόνα πολυσακχαριδικής κάψας) εκαετία 90: συζευγµένα εµβόλια έναντι οροοµάδας C µεγάλη επιτυχία στην ελάττωση των αντίστοιχων λοιµώξεων σε πολλές χώρες (Ευρώπη, Αµερική, Αυστραλία) Πρόσφατα: τετραδύναµα συζευγµένα εµβόλια έναντι των A, C, Y, W135 4 2
οροοµάδας Β προβλήµατα: Κύριο συστατικό πολυσακχαριδικής κάψας του Β: πολυσιαλικό οξύ παρόµοιας δοµής µε συστατικό ανθρώπινων ιστών και άρα χαµηλής ανοσογονικότητας... Άλλα υποψήφια αντιγόνα: µεγάλη ποικιλότητα µεταξύ διαφόρων στελεχών MenB πρόβληµα στην παρασκευή καθολικά αποτελεσµατικού εµβολίου! 5 οροοµάδας Β βασισµένα σε OMVs : O µηνιγγιτιδόκοκκος παράγει και απελευθερώνει κυστίδια που αποτελούνται από πρωτεΐνες της εξωτερικής µεµβράνης, λιπίδια και περιπλασµικά συστατικά Τα κυστίδια της εξωτερικής µεµβράνης λέγονται: Outer Membrane Vesicles (OMVs) Εµβόλια βασισµένα σε OMVs του MenB είναι ανοσογόνα αλλά πολύ ειδικά, δηλαδή προστατεύουν µόνο έναντι του συγκεκριµένου στελέχους από το οποίο προήλθαν τα OMVs που παρασκευάστηκαν. Έτσι µπορούν να χρησιµοποιηθούν για προστασία σε περίπτωση επιδηµίας από συγκεκριµένα στελέχη αλλά όχι για ευρεία κάλυψη 6 3
Reverse vaccinology : νεότερη, επαναστατική µέθοδος ανάπτυξης εµβολίων Η δυνατότητα ανάλυσης του γονιδιώµατος του µικροβίου δίνει σήµερα τη δυνατότητα εξακρίβωσης πρωτεϊνών της επιφάνειας κατά αντίστροφο τρόπο, αρχίζοντας δηλαδή από το γονιδίωµα του µικροβίου και όχι από τις καλλιέργειες Η διαδικασία γίνεται σε διαδοχικά στάδια 7 Ανάλυση του γονιδιώµατος του MenB ανέδειξε >2000 παραγόµενες πρωτεΐνες Με βάση αλγόριθµους βιοπληροφορικής εντοπίσθηκαν οι πρωτεΐνες που πιθανότατα είναι στην επιφάνεια του µικροβίου ή εκκρίνονται Με γενετικό συνδυασµό στο E. coli οι πρωτεΐνες αυτές παράχθηκαν σε κεκαθαρµένη µορφή και ελέγχθηκαν για την ικανότητά τους να επάγουν την παραγωγή βακτηριοκτόνων αντισωµάτων 8 4
Η εντόπιση των υποψήφιων πρωτεϊνών στην επιφάνεια του µικροβίου επιβεβαιώθηκε µε ELISA και κυτταροµετρία ροής Η προστατευτική ικανότητα των παραγόµενων αντισωµάτων µελετήθηκε µε τη µέθοδο βακτηριοκτόνου ικανότητας του ορού µε προσθήκη συµπληρώµατος Τελικά 28 πρωτεΐνες πληρούσαν την προϋπόθεση για παραγωγή αντισωµάτων µε βακτηριοκτόνο δράση 9 Από τις 28 υποψήφιες πρωτεΐνες επελέχθηκαν τελικά 3 αντιγόνα, µε κριτήριο την ευρεία κάλυψη έναντι µεγάλης συλλογής στελεχών του MenB: NHBA (Neisserial Heparin Binding Antigen) fhbp (factor H binding protein) NadA (Neisseria adhesin A) 10 5
11 To εµβόλιο 4CMenB (= 4 Components against MenB) Συνδυασµός 50 µg από καθεµία ανασυνδυασµένη πρωτεΐνη NHBA, fhbp και NadA καθώς και 25 µg από το βασισµένο σε OMV εµβόλιο MeNZB (στέλεχος NZ98/254) για ευρύτερη κάλυψη Η ανοσογονικότητα και ασφάλεια του εµβολίου αποδείχθηκε σε υγιείς ενήλικες, εφήβους 11-17 ετών (σχήµα 2 δόσεων) και βρέφη (σχήµατα 3 δόσεων) Επιπλέον για τα βρέφη δείχθηκε ότι δεν υπάρχει σηµαντική ανοσολογική παρεµβολή µεταξύ του 4CMenB και των άλλων εµβολίων ρουτίνας όταν χορηγούνται ταυτόχρονα 12 6
Συµπερασµατικά Η ποικιλότητα των αντιγόνων που αποµονώνονται από τον Μηνιγγιτιδόκοκκο οροοµάδας Β µε παραδοσιακές µεθόδους καθιστούσε µέχρι πρόσφατα αδύνατη την ανάπτυξη εµβολίων για ευρεία κάλυψη έναντι του MenB H δυνατότητα ανάλυσης του γονιδιώµατος του βακτηρίου και η πρωτοποριακή µεθολογία reverse vaccinology επέτρεψε την ταυτοποίηση προηγουµένως «άγνωστων» αντιγόνων της επιφάνειας που µπορούν να επάγουν προστατευτική ανοσολογική απάντηση και ευρεία κάλυψη έναντι στελεχών του MenB 13 7