Σχολή Επιστημών Αγωγής. Τμήμα Επιστήμων της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία. Πτυχιακή Εργασία

Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Σχολή Επιστημών Αγωγής Τμήμα Επιστήμων της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία Πτυχιακή Εργασία Ο εκπαιδευτικός και κοινωνικός ρόλος του σύγχρονου παιδικού μουσείου Κοσμίδου Δήμητρα Α.Ε.Μ: 3722 Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Φιλιππουπολιτη Αναστασία, Λέκτορας Εξεταστική Επιτροπή: Φιλιππουπολιτη Αναστασία, Λέκτορας Θεοδωρίδης Αλέξανδρος, Επίκουρος Καθηγητής Αλεξανδρούπολη, Σεπτέμβριος 2014 1

Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Σχολή Επιστημών Αγωγής Τμήμα Επιστήμων της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία Πτυχιακή Εργασία Ο εκπαιδευτικός και κοινωνικός ρόλος του σύγχρονου παιδικού μουσείου Κοσμίδου Δήμητρα Α.Ε.Μ: 3722 Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Φιλιππουπολιτη Αναστασία, Λέκτορας Εξεταστική Επιτροπή: Φιλιππουπολιτη Αναστασία, Λέκτορας Θεοδωρίδης Αλέξανδρος, Επίκουρος Καθηγητής Αλεξανδρούπολη, Σεπτέμβριος 2014 2

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Με την ολοκλήρωση της παρούσας πτυχιακής εργασίας και των σπουδών μου θα ήθελα να ευχαριστήσω τους ανθρώπους που με βοήθησαν και ήταν δίπλα μου μέχρι το τέλος, ο καθένας με το δικό του ξεχωριστό τρόπο. Αρχικά, θα ήθελα να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα καθηγήτρια μου κα. Αναστασία Φιλιππουπολίτη για τη συνεργασία και την ολοκλήρωση της πτυχιακής μου εργασίας. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου και τους ανθρώπους που με στήριξαν και με βοήθησαν ο καθένας με τον τρόπο του και τις γνώσεις του στην ολοκλήρωση των σπουδών μου. 3

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ..6 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ..... 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο «Η ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ» 1.1Ιστορική εξέλιξη του Μουσείου.. 11 1.2 Το σύγχρονο Μουσείο.. 16 1.3 Ο κοινωνικός ρόλος του μουσείου.. 19 1.4 Ο εκπαιδευτικός ρόλος του μουσείου. 24 1.5 Εμψυχωτές Μουσειοπαιδαγωγοί. 28 1.6 Ο θεσμός του εμψυχωτή στην Ελλάδα.. 30 1.7 Σχέση μουσείου και σχολείου.. 32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο «ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ» Μεθοδολογία 37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο «ΜΟΥΣΕΙΑ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ» 3.1 Παιδικά Μουσεία 44 3.2 Θεωρίες μάθησης στο μουσείο.. 47 3.3 Η ιστορία του Παιδικού Μουσείου.. 50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο «ΠΑΙΔΙΚΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ» 4.1 Ελληνικό Παιδικό Μουσείο... 54 4.2 Τι Συλλέγει το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο. 55 4.3 Μουσείο Συναισθημάτων Παιδικής Ηλικίας.. 57 4.4 Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης. 59 4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο «ΤΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ» 5.1 Ιστορικό Παιδικού Μουσείου Θεσσαλονίκης. 62 5.2 Η λειτουργία του Παιδικού Μουσείου Θεσσαλονίκης.. 64 5.3 Οι στόχοι του Παιδικού Μουσείου Θεσσαλονίκης 65 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο «ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ» 6.1 Συμπεράσματα 67 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 73 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΙΚΟΝΩΝ... 78 5

Περίληψη Στόχος της παρούσας εργασίας, είναι να μελετήσει τον εκπαιδευτικό και κοινωνικό ρόλο των παιδικών μουσείων και να διερευνήσει τους τρόπους, με τους οποίους εντάσσονται τα εκπαιδευτικά προγράμματα στις εκθέσεις και τις δραστηριότητες των μουσείων. Επιπλέον στην εργασία παρουσιάζεται η δυνατότητα από πλευράς των μουσείων, να προσαρμόζουν τα εκπαιδευτικά προγράμματα με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν, να τα παρακολουθήσουν τα παιδιά. Το μουσείο μελετάται ως χώρος άτυπης μάθησης και διερευνούνται οι τρόποι με τους οποίους υποστηρίζονται και αναδεικνύονται οι εκπαιδευτικές δράσεις τους και ο κοινωνικός τους ρόλος. Εφαλτήριο της έρευνας αποτέλεσε το παιδικό μουσείο της Θεσσαλονίκης. Η επίσκεψη σε αυτό και οι πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν με την ημιδομημένη συνέντευξη, που έλαβε χώρα εκεί, πυροδότησαν την επιθυμία για έρευνα, αναζήτηση και μελέτη. Κατά τη διάρκεια της έρευνας, διατυπώνονται συμπεράσματα και ορισμένες σκέψεις, που ενδεχομένως θα βοηθήσουν στην αποτελεσματικότερη διεξαγωγή των εκπαιδευτικών προγραμμάτων των μουσείων, που απευθύνονται στα παιδιά. Λέξεις-Κλειδιά: Μουσείο, Παιδικό Μουσείο, Κοινωνικός ρόλος, Εκπαιδευτικός ρόλος. 6

SUMMARY The aim of the present dissertation is to examine the educational and social role of the children s museums and to investigate the ways that they integrate educational programs into their exhibitions and activities. Moreover, this study examines whether museums are able to adjust educational programs in such a way that they can also be attended by students. The museum is considered as place of informal learning. Furthermore, the study explores the ways in which the educational and the social role are supported and featured. The springboard of this study was the children s museum of Thessaloniki. The visit at the museum and the information that where collected from the interview, which took place there, triggered the will for study and research. During this research, the conclusions are presented and some suggestions that might enhance the effectiveness of educational programs are provided. Key-words: museum, children's museum, social role, educational role. 7

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Το μουσείο, σύμφωνα με τον Κόκκινο, από τη φύση του και τον ιστορικό ρόλο που καλείται να διαδραματίσει, αποτελεί μηχανισμό συγκρότησης της εθνικοπολιτισμικής ταυτότητας, θεσμό που υπηρετεί τη σύνθετη διαδικασία της εθνικής ταυτοποίησης, της ταξικής ηγεμονίας και της πολιτισμικής αναπαραγωγής. 1 Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να μελετήσει την πολιτιστική του κληρονομιά και παράλληλα να εμπλουτίσει τις γνώσεις του, να ψυχαγωγηθεί αλλά και να προβληματιστεί. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την δημιουργία εκθέσεων οι οποίες αποτελούν και τα βασικότερα επικοινωνιακά μέσα μεταξύ του μουσείου και του επισκέπτη. Κατά την πάροδο του χρόνου έχουν διατυπωθεί διάφοροι ορισμοί σχετικά με το τί είναι μουσείο: 1. Ένας οργανωμένος και μη κερδοσκοπικός οργανισμός με στόχο κατ ουσία εκπαιδευτικό ή αισθητικό, με επαγγελματικό προσωπικό, που κατέχει και χρησιμοποιεί απτά αντικείμενα, τα οποία επιμελείται, και εκθέτει στο κοινό με κάποιο τακτό πρόγραμμα. Αμερικανική Ένωση Μουσείων, 1973 2. Οργανισμός μόνιμος, χωρίς κερδοσκοπικό χαρακτήρα, υποταγμένος στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξης της και ανοιχτός στο κοινό, ο οποίος αποκτά, συντηρεί, μελετά, κοινοποιεί, και εκθέτει υλικές μαρτυρίες του ανθρώπου και του περιβάλλοντος του με σκοπό τη μελέτη, την εκπαίδευση, και την ψυχαγωγία. Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων, 1974 1 ΚΟΚΚΙΝΟΣ, Γ. & ΑΛΕΞΑΚΗ, Ε (2002). (επιμ.) (2002). Διεπιστημονικές προσεγγίσεις στη Μουσειακή Αγωγή. Αθήνα. Εκδόσεις: Μεταίχμιο σ. 17 8

3. Το μουσείο είναι ένας οργανισμός που συλλέγει, τεκμηριώνει, διαφυλάσσει, εκθέτει και ερμηνεύει υλικές μαρτυρίες και σχετικές πληροφορίες για το δημόσιο όφελος. Ένωση Μουσείων Μεγ. Βρετανία, 1984 4. Τα μουσεία δίνουν στους ανθρώπους τη δυνατότητα να εξερευνούν συλλογές και να αντλούν έμπνευση, γνώση και ψυχαγωγία. Κάνουν προσιτά αντικείμενα και δείγματα του φυσικού κόσμου, τα οποία διαφυλάσσουν προς όφελος της κοινωνίας. Ένωση Μουσείων Μεγ. Βρετανία, 1998 Και οι τέσσερις ορισμοί υποστηρίζουν ότι το μουσείο είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που έχει ως στόχο τη συλλογή, καταγραφή και συντήρηση αντικειμένων του παρελθόντος με σκοπό την ενημέρωση και την ψυχαγωγία του κοινού. Ο επίσημος ορισμός για το μουσείο είναι αυτός του ICOM 2, όπου με τον όρο Μουσείο εννοείται: «ένα μόνιμο ίδρυμα, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής και εξέλιξής της, ανοικτό στο κοινό, που έχει ως έργο του τη συλλογή, τη μελέτη, τη διατήρηση, τη γνωστοποίηση και την έκθεση τεκμηρίων του ανθρώπινου πολιτισμού και περιβάλλοντος, με στόχο τη μελέτη, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία». Άλλοι ορισμοί για το μουσείο, εκφράζουν την ιδεολογία και τη θεωρία που έχει ενστερνιστεί ο επιστήμονας, όπως κατά την Ε. Σκουτέρη 3 το μουσείο είναι «Θεσμός αφιερωμένος στη συλλογή, τη διατήρηση, την έκθεση, τη μελέτη και την ερμηνεία των υλικών αντικειμένων του παρελθόντος. Αρχείο «υλικού πολιτισμού», όπου εξωτερικεύεται η συλλογική μνήμη και τρέφεται η συλλογική συνοχή της ομάδας, [ ] κατασκευαστής μνήμης και ιστορίας και συνεπώς (κοινωνικών) σχέσεων». 2 ICOM: International Council of Museums 1974) 3 ΣΚΟΥΤΕΡΗ, Ε. (1994) "Λαογραφικά Μουσεία, πολιτισμική ταυτότητα και ιστορική μνήμη: όροι και επισημάνσεις" στο Ο ρόλος των Λαογραφικών Μουσείων στα πλαίσια της ενωμένης Ευρώπης. Πρακτικά της Α Συνάντησης Λαογραφικών Μουσείων των χωρών της Ενωμένης Ευρώπης. Αθήνα, Ελληνική Εταιρεία Λαογραφικής Μουσειολογίας, σ. 49-70 9

Ο Κωτσάκης 4 θεωρεί το μουσείο υλικής πραγματικότητας, του παρελθόντος, αλλά και συγκροτημένος λόγος που μεταφέρει στο παρόν όψεις, αξίες και γεγονότα του παρελθόντος. Η Αλ. Μπούνια 5 πάλι δίνει τον εξής ορισμό: «Τμήμα της δημιουργίας της ιστορίας και της φιλοσοφίας της γνώσης, καθώς και των τρόπων με τους οποίους η κοινωνία στο σύνολό της αναμειγνύεται σε αυτή τη διεργασία». Εργαλείο κρατικής ιδεολογίας, κατά τον Άλτουσέρ 6, το μουσείο είναι ένας από τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους. Κατά την Αν. Γκαζή 7 το μουσείο ανήκει στα ιδρύματα (όπως τα σχολεία, η εκκλησία, τα δίκτυα πληροφοριών και επικοινωνιών) που εκπροσωπούν και προωθούν την κυρίαρχη ιδεολογία. Τα μουσεία επιτρέπουν στους ανθρώπους να ανακαλύπτουν συλλογές και να αντλούν έμπνευση, γνώση και ευχαρίστηση. Πρόκειται για ιδρύματα που συλλέγουν, προστατεύουν και κάνουν προσιτά αντικείμενα και δείγματα του φυσικού κόσμου, τα οποία φυλάσσουν προς όφελος της κοινωνίας. 8 Ο ρόλος δημιουργίας του μουσείου δεν είναι αποκλειστικά η αποθήκευση κάποιων σημαντικών έργων - αντικειμένων, αλλά η πρώτη επαφή με τον πολιτισμό μας. Ακόμη, δημιουργεί καινούργιες εντυπώσεις στον επισκέπτη λόγω του πλούτου και της αισθητικής των εκθεμάτων που συνδυάζεται με το γεγονός ότι για αυτόν είναι κάτι πρωτόγνωρο. 4 Η Μουσειολογία στον 21 ο Αιώνα. Διεθνές Συμπόσιο Θεσσαλονίκη, 21-24 Νοεμβρίου 1997 5 ΜΠΟΥΝΙΑ, Α. (2009), ό.π. σ.12 6 ΑΛΤΟΥΣΕΡ, Λ. (1994) ό.π. σ. 36 7 ΓΚΑΖΗ, Α.(2004) «Μουσεία για τον 21 ο αιώνα» Τετράδια Μουσειολογίας 1, 3-12 8 Museums Association (Βρετανικός Σύνδεσμος Μουσείων) 10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο «Η ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ» 1.1 Ιστορική εξέλιξη του μουσείου Η ανάπτυξη της συλλεκτικής δραστηριότητας εμφανίζεται ήδη από την αρχαιότητα σε διάφορες περιοχές, όπως η Μεσοποταμία, η Αρχαία Ελλάδα, η Ρώμη, η Ινδία και η Κίνα 9. Πρόκειται για συλλογές με θρησκευτικό και τελετουργικό κυρίως περιεχόμενο. Ορόσημο για την ανάπτυξη των μουσείων αποτέλεσε το «Μουσείο» που ίδρυσε ο Πτολεμαίος ο Α το 290 π.χ. Το μουσείο περιελάμβανε συλλογές από διάφορα πεδία. Στην αρχαιότητα το μουσείο περιγράφεται ως τέμενος αφιερωμένο στη λατρεία των Μουσών. Τούτο σημαίνει πως στο συγκεκριμένο χώρο καλλιεργούνταν οι τέχνες, τα γράμματα, η μουσική, η ποίηση, η φιλοσοφία και ο χορός. Στην περίοδο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ο όρος χρησιμοποιείται κυρίως για χώρους στους οποίους διεξάγονταν φιλοσοφικές συζητήσεις. Στη Ρώμη η δημιουργία συλλογών αναπτύσσεται με τη μεταφορά έργων τέχνης από κατακτημένες περιοχές και την έκθεσή τους στο Forum, σε δημόσιους κήπους και ναούς. 10 Κατά τον Μεσαίωνα συλλογές με θρησκευτικό και λατρευτικό χαρακτήρα συγκροτούνται σε μοναστήρια και εκκλησίες. Υπήρχαν επίσης τα πριγκιπικά θησαυροφυλάκια και οι ακαδημαϊκές συλλογές «αξιοπερίεργων αντικειμένων» κατά τον 15 ο, 16 ο και 17 ο αιώνα. Στην Ιταλία από τα μέσα του 15 ου αιώνα η διαμόρφωση της αστικής τάξης οδηγεί στη δημιουργία ιδιωτικών συλλογών σε βασιλικές αυλές αλλά και στις πόλεις. Αυτή την εποχή εμφανίζεται ξανά ο όρος μουσείο για να περιγράψει τη συλλογή του Λαυρεντίου του Μεγαλοπρεπούς των Μεδίκων στη Φλωρεντία. Οι συλλογές αυτές βέβαια 9 ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010) ό.π. σ.54 10 ΓΚΑΖΗ, Α, "Από τις Μούσες στο μουσείο: η ιστορία ενός θεσμού δια μέσου των αιώνων", Αρχαιολογία και Τέχνες, 70 (Μάρτιος 1999)α 11

αφορούσαν τους ίδιους τους συλλέκτες και έναν κλειστό κύκλο ευγενών και διανοούμενων. Κατά την περίοδο της Αναγέννησης ο όρος παραπέμπει στις ιδιωτικές συλλογές της ευρωπαϊκής αριστοκρατίας, ενώ στον 17 ο αιώνα σχετίζεται με την πληρότητα των εγκυκλοπαιδικών γνώσεων και την «ευρεία κάλυψη ενός γνωστικού αντικειμένου». Στα μέσα του 16 ου αλλά κυρίως κατά τον 17 ο και 18 ο αιώνα στην Ευρώπη χρησιμοποιείται ο λατινικός όρος musaeum για τον προσδιορισμό συλλογών με περίεργο αντικείμενα (cabinets des curiositésarts). Πρόκειται για ιδιωτικές συλλογές που περιλαμβάνουν διάφορα αξιοπερίεργα αντικείμενα, έργα τέχνης και είδη του φυσικού και ζωικού βασιλείου 11. Την εποχή του Διαφωτισμού και των Γάλλων εγκυκλοπαιδιστών οι συλλογές εξαπλώνονται σε όλη την Ευρώπη (Φλωρεντία, Βερολίνο, Δρέσδη, Πράγα, Βιέννη κλπ). Ανήκαν σε Ευρωπαίους ηγεμόνες και πλούσιους ιδιώτες και ήταν ένδειξη της οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής τους δύναμης. Στις συλλογές είχαν πρόσβαση μόνο φιλοξενούμενοι ή ερευνητές. Παράδειγμα τέτοιων συλλογών είναι η συλλογή του Erzherzog Ferdinant II στο Ινσμπουρκ (1567) Η συλλογή περιλαμβάνει αντικείμενα χειροτεχνίας, δείγματα από τη φύση, πορτρέτα και οπλισμό. Την ίδια εποχή έχουμε και τη συλλογή του Herzog Albrecht V στο Μόναχο 12. Στα τέλη του 17 ου, αρχές του 18 ου, αιώνα καθιερώθηκε ο όρος για συγκεκριμένα κτήρια που στέγαζαν συλλογές αντικειμένων και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην περιγραφή της έκθεσης αντικειμένων του Ηλάιας Άσμολ (Elias Ashmol) στην Οξφόρδη. Η δημιουργία της βιομηχανικής κοινωνίας, η συγκρότηση εθνικών ταυτοτήτων και κρατών, αλλά και η μαζοποίηση και ο εκδημοκρατισμός της κουλτούρας κάνουν το θεσμό του μουσείου να συνδεθεί άμεσα με τη νεωτερικότητα. Με την καθοριστική επίδραση της Γαλλικής Επανάστασης και των μεγάλων πολιτισμικών και ιδεολογικών διεργασιών που προέκυψαν, από τη δυναμική του εθνικισμού και την επικράτηση της αστικής τάξης και του αστικού πολιτισμού, το Μουσείο αλλάζει πρόσωπο και κατά τη διάρκεια του 19 ου 11 Νικονάνου, Ν. (2010) ό.π. σ.58 12 ΓΚΑΖΗ, Α.(2004) Ό.π. σ. 3-12 12

αιώνα μετασχηματίζεται σε θεσμό που προβαίνει σε ταξινομική οργάνωση, σε έρευνα και έκθεση των συλλογών του. Σκοπός των μουσειακών Εκθέσεων είναι το να υπηρετήσουν την πρόοδο της επιστήμης, τον εκδημοκρατισμό της γνώσης αλλά πρωτίστως τη συγκρότηση εθνικής ταυτότητας, στα πλαίσια της δημιουργίας εθνικών κρατών. 13 Από τα τέλη του 18 ου αιώνα και κυρίως κατά τη διάρκεια του 19 ου αιώνα τα μουσεία είναι «παραδοσιακά» και συνδέονται άμεσα με την ιδεολογία του έθνους. Κατά τον 18 ο αιώνα έχουμε την εμφάνιση του μοντέρνου μουσείου ως προς δύο βασικές παραμέτρους: τη σχέση του με το κοινό και την ανάπτυξη ενός θεωρητικού πλαισίου για τη λειτουργία του. Από τη μια η επίδραση των ιδεών του Διαφωτισμού και από την άλλη οι θέσεις της Γαλλικής Επανάστασης δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για το άνοιγμα των μουσείων στο κοινό. Το 1759 το Βρετανικό Μουσείο ανοίγει τις πύλες του στο κοινό. Από το 1793 οι συλλογές της αριστοκρατίας εκτίθενται στο Λούβρο και μάλιστα καθιερώνεται και η δωρεάν είσοδος στο μουσείο. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού στις ΗΠΑ ιδρύεται το 1786 το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στη Φιλαδέλφεια όπου εκτίθεται η προσωπική συλλογή του Charles Willson Peale. Ο θετικισμός αλλά και η ανάπτυξη των επιστημονικών μεθοδολογιών των επιστημών παρέχουν τα «εργαλεία» για την αναδιάρθρωση των συλλογών και το διαχωρισμό των μουσείων με βάση τους επιστημονικούς κλάδους. 14 Τα αντικείμενα του μουσείου είναι εθνική κληρονομιά και ο τρόπος που εκτίθενται παρουσιάζει και αναπαράγει την εθνική ιστορία. Τα μουσεία, δηλαδή, βοηθούν στη διατήρηση και παραγωγή εθνικής ταυτότητας που βέβαια είναι μοναδική και «αυθεντική». 15 Η έκθεση των αντικειμένων γίνεται σε κλειστές εκθεσιακές ενότητες και οδηγεί σε έναν κλειστό τύπο γνώσης, αποκαλύπτοντας και δημιουργώντας ένα «αντικειμενικό» παρελθόν. Το ενδιαφέρον των μουσείων επικεντρώνεται στις συλλογές και αδιαφορούν για το κοινό τους. 13 Αβδελά, Ε. & Ψαρρά Α.(1997). Σιωπηρές ιστορίες. Γυναίκες και φύλο στην ιστορική αφήγηση. Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια 14 ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010) ό.π. σ.76 15 Άλκηστης. (1995). Μουσεία και Σχολεία, Δεινόσαυροι κι Αγγεία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα 13

Ο 19 ος αιώνας είναι ακόμα η εποχή που εμφανίζονται τα μεγάλα μουσειακά κτήρια. Η εξέλιξη των μουσείων επηρεάζεται και από την οργάνωση των πρώτων Διεθνών Εκθέσεων που σκοπό είχαν την παρουσίαση στο ευρύ κοινό των εξελίξεων στην οικονομία, την τεχνολογία και την επιστήμη. Στα τέλη του 19 ου αιώνα τα μουσεία είναι πλέον ανοιχτά στο κοινό και έχουν αποκτήσει και έναν παιδαγωγικό χαρακτήρα, που έχει σαν σκοπό τον εκπολιτισμό, τη διαμόρφωση αισθητικού κριτηρίου, αλλά και εθνικών συνειδήσεων. Σύμφωνα με τον Πασχαλίδη 16 «το μουσείο καθιερώνεται ως μια κατεξοχήν διδακτική μηχανή στο πλαίσιο της οποίας κατοχυρώθηκαν και νομιμοποιήθηκαν: α. η εποπτικότητα όχι ως απλή αναπαράσταση, αλλά ως Εποπτεία, β. η παρουσίαση όχι ως υπόδειξη, αλλά ως Απόδειξη, γ. η έκθεση όχι ως μια ιδιαίτερη παράθεση ή σύνθεση, αλλά ως Μάθηση και δ. η ίδια η τάξη του όχι ως συγκεκριμένη ή κατασκευασμένη διάταξη, αλλά ως ανασύσταση του πραγματικού ως η ίδια η Αλήθεια». 17 Ο 20 ος αιώνας αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στην ιστορία του θεσμού των μουσείων. Η συνεχής ανάπτυξη νέων τύπων μουσείων, αλλά και η αλλαγή της φιλοσοφίας τους που δίνει προτεραιότητα στην κοινωνική και εκπαιδευτική αποστολή τους, όπως και η νέα ανθρωποκεντρική αντίληψη, με επίκεντρο τον επισκέπτη αποδέκτη, διευρύνει την έννοια του σύγχρονου μουσείου και αναδεικνύει την επικοινωνία σε θεμελιώδη λειτουργία που επηρεάζει όλες τις μουσειακές λειτουργίες, τη διαχείριση και τη διοίκησή του. 18 Τα μουσεία, ακολουθώντας τις εξελίξεις της εποχής, υιοθετούν μια μοντέρνα προσέγγιση, όπου τα αντικείμενα παρουσιάζονται σε σχέση με το κοινωνικό τους πλαίσιο και παρέχουν πολλών ειδών πληροφορίες και ενδείξεις, ώστε να διευκολύνουν την προσέγγιση και κατανόηση από το κοινό τους μέσω βιωματικού τρόπου. Τα αντικείμενα εκθέτονται βάσει θεματικού περιεχομένου, ώστε να βοηθήσουν στη δόμηση γνώσεων. 16 ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ, Γ.( 2001), «Από τα μουσεία του πολιτισμού στον πολιτισμό των μουσείων» στο ΣΚΑΛΤΣΑ, Μ. (επιμ.) Η μουσειολογία στον 21 ο αιώνα. Θεωρία και πράξη, Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου, ΥΠ.ΠΟ.,Ελληνικό τμήμα ICOM, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 21-24/11/1997 17 Δάλκος, Γ. (2000) Σχολείο και Μουσείο. Αθήνα Εκδόσεις: Καστανιώτη 18 ΓΚΑΖΗ, Α. "Από τις Μούσες στο μουσείο: η ιστορία ενός θεσμού δια μέσου των αιώνων", Αρχαιολογία και Τέχνες, 70 (Μάρτιος 1999)α, 39-46 14

Η μεταμοντέρνα προσέγγιση του μουσείου και οι μεταμοντέρνες ερμηνευτικές προσεγγίσεις, κατά τη σύγχρονη εποχή της μετανεωτερικότητας, αλλάζουν τα δεδομένα. Το κέντρο βάρους μετατοπίζεται, σύμφωνα με τον Γ. Κόκκινο 19, από την «αφήγηση» στη «ανάγνωση» και προϋποθέτει διαρκή εμπλοκή του επισκέπτη δέκτη με τα μεταβαλλόμενα ερμηνευτικά εργαλεία και ιστορικά περιβάλλοντα. Τα μουσεία λειτουργούν ως χώροι εξυπηρέτησης του κοινού, που αντιμετωπίζεται ως καταναλωτής των παροχών του. Τα αντικείμενα παρουσιάζονται με τρόπους που ενθαρρύνουν εναλλακτικές ερμηνείες. Οι επισκέπτες δεν αντιμετωπίζονται ως ένα ομοιόμορφο κοινό, αλλά ως διάφορες και διαφορετικές ομάδες με διαφορετικό πολιτιστικό και ιδεολογικό υπόβαθρο. 20 19 Στο ΚΟΚΚΙΝΟΣ, Γ. & ΑΛΕΞΑΚΗ, ο.π., σ. 15 20 Hobsbaum, E. (1998). Για την Ιστορία. Αθήνα: Εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ 15

1.2 Το σύγχρονο Μουσείο «Στο πέρασμα του χρόνου προέκυψε, η ανάγκη για μια μεταλλαγή. Για ένα μουσείο λειτουργικό, ευχάριστο, δελεαστικό που θα δίνει κίνητρα για προβληματισμό και δράση, που θα προσελκύει το παιδί ή τον μεγάλο να αντλεί πληροφορίες, συγκεκριμένα στοιχεία, να μελετάει συμβάσεις, τάσεις, εξελίξεις, δομές, εφαρμογές. Αυτά, ο επισκέπτης πρέπει να έχει την δυνατότητα να τα αναλύσει, να τα συνθέσει και να τα αξιολογήσει. Ακόμη, στην καλύτερη περίπτωση ο ίδιος ο επισκέπτης να επιδράσει με την παρουσία του και να αφήσει την προσωπική του σφραγίδα στο χώρο του μουσείου, ειδικά διαμορφωμένο για τις λειτουργίες του». 21 Τα τελευταία χρόνια ο επισκέπτης εκτός από μια απλή επίσκεψη στο μουσείο έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει, αλλά και να συμμετέχει σε εκπαιδευτικά προγράμματα. Σύμφωνα με την Ζαμπέλ Μουράτιαν, εκπαιδευτικό πρόγραμμα είναι η διαδικασία, η οποία επιδιώκει την εξοικείωση με το μουσείο, την ανάπτυξη των ικανοτήτων του κοινού και τον εφοδιασμό του με τρόπους για ανεξάρτητη μάθηση. Στα εκπαιδευτικά προγράμματα των μουσείων υιοθετείται μια κονστρουκτιβιστική προσέγγιση, που αντιτίθεται στον θετικισμό που θεωρεί τη γνώση μια εξωτερική πραγματικότητα που μπορεί να μετρηθεί και να συγκεκριμενοποιηθεί, αλλά και στις μπιχεβιοριστικές θεωρίες, σύμφωνα με τις οποίες η γνώση είναι συλλογή γεγονότων και πληροφοριών με αθροιστικό τρόπο. Βασίζεται στις θεωρίες του Dewey,του Piaget, του Vigotsky, του Dithley και του Gardner. 22 Τα «κατάλοιπα» του παρελθόντος δεν είναι καθαυτά η ιστορία ή το ίδιο το παρελθόν, αλλά αποτελούν μια βάση για τη συγκρότηση της ιστορικής γνώσης. Τα ερωτήματα που θέτουμε στα κατάλοιπα που υπάρχουν και ο ενεργός διάλογος που αναπτύσσεται ανάμεσα σε μας και στα τεκμήρια που άφησε πίσω του το παρελθόν καλλιεργούν την ιστορική κατανόηση. Οι μαθητές μπορούν να έρθουν σε επαφή με τα «κατάλοιπα» του παρελθόντος στο χώρο όπου συλλέγονται, διατηρούνται, εκθέτονται, 21 Άλκηστης, 1995 σελ 15 22 ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010) ό.π. σ. 82 16

μελετώνται και ερμηνεύονται τα υλικά αντικείμενα του παρελθόντος, δηλαδή στο μουσείο. 23 Ο 20 ος αιώνας αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στην ιστορία του θεσμού των μουσείων. Η συνεχής ανάπτυξη νέων τύπων μουσείων, αλλά και η αλλαγή της φιλοσοφίας τους, που δίνει προτεραιότητα στην κοινωνική και εκπαιδευτική αποστολή τους, όπως και η νέα ανθρωποκεντρική αντίληψη, με επίκεντρο τον επισκέπτη αποδέκτη, διευρύνει την έννοια του σύγχρονου μουσείου και αναδεικνύει την επικοινωνία σε θεμελιώδη λειτουργία που επηρεάζει όλες τις μουσειακές λειτουργίες, τη διαχείριση και τη διοίκησή του. 24 Η χρησιμοποίηση ιστορικών τεκμηρίων (οπτικών, γραπτών, προφορικών, υλικών και όλων των άλλων) από μαθητές, έχει γίνει αντικείμενο διδασκαλίας στους χώρους του μουσείου τα τελευταία χρόνια. Ο Piaget 25 υποστήριξε ότι κατά το τρίτο στάδιο της νοητικής ανάπτυξης των παιδιών, των «συγκεκριμένων νοητικών πράξεων», εμφανίζονται στοιχεία λογικής και αφαιρετικού συλλογισμού, ενώ στο τέταρτο στάδιο ανάπτυξης οι μαθητές αναπτύσσουν την «τυπική λειτουργική σκέψη». Αυτό οδήγησε τους ψυχολόγους στο συμπέρασμα ότι οι μαθητές της εφηβικής και προεφηβικής ηλικίας έχουν μια περιορισμένη μόνο ικανότητα να εξάγουν συμπεράσματα από τεκμήρια, να εξετάζουν υποθέσεις βασισμένες σε τεκμήρια και να σκέφτονται με αφηρημένο τρόπο για προηγούμενες εμπειρίες. 26 Πολλές σύγχρονες έρευνες, ωστόσο, αποκάλυψαν ότι οι μαθητές μπορούν να χρησιμοποιήσουν ιστορικά τεκμήρια για να διατυπώσουν και να εξετάσουν υποθέσεις που αφορούν το παρελθόν, αρκεί να τους παρουσιαστούν τα τεκμήρια με κατάλληλο τρόπο. Αυτό υποστήριζε και ο Brouner λέγοντας ότι οποιοδήποτε επιστημονικό θέμα, μεταξύ αυτών και η Ιστορία, μπορεί να διδαχθεί σε κάθε ηλικία, αν ο τρόπος διδασκαλίας προσαρμόζει τις επιστημονικές απαιτήσεις του θέματος στις απαιτήσεις της μαθησιακής διαδικασίας. 27 Στο μουσείο ερχόμαστε σε επαφή με το παρελθόν μέσω των υλικών του καταλοίπων. Η χρήση τεκμηρίων για τη διδασκαλία της ιστορίας είναι ένα 23 Νάκου, Ε. (2000) «Τα παιδιά και η Ιστορία». Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο 24 ΓΚΑΖΗ, Α. ό.π. σ. 39-46 25 Στο ΝΑΚΟΥ. Ν, (2009) ό.π. σ. 82 26 Στο HUSBANDS, C. (2004). Τι σημαίνει διδασκαλία της Ιστορίας. Αθήνα: Μεταίχμιο, σ. 78 27 ΝΑΚΟΥ, Ε. (2000) Τα παιδιά και η Ιστορία. Αθήνα: Μεταίχμιο, σ. 102 17

σημαντικότατο εργαλείο για την καλλιέργεια της ικανότητας του μαθητή να κατανοεί το παρελθόν. Οι μαθητές, όπως και οι ιστορικοί αποκτούν πρόσβαση στο παρελθόν μέσω των καταλοίπων του. Οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ αφηρημένων ιδεών, συμβάντων, υλικών καταλοίπων και τεκμηρίων εμφανίζονται ως επί το πλείστον στο χώρο ενός μουσείου. 28 Η κατανόηση του παρελθόντος δεν έρχεται με την απλή συνάντηση των παιδιών με τα υλικά του κατάλοιπα. Οι ερμηνείες γύρω από το παρελθόν εξαρτώνται από τις ιδέες που φέρνουν τα παιδιά στο μουσείο, από τη σύνδεση του εκθέματος με το παρελθόν, από την κατανόηση του παρελθόντος. Στόχος της μουσειακής εκπαίδευσης είναι η απόκτηση γνώσεων μέσω των συλλογών ενός μουσείου, η προώθηση του προβληματισμού και η απόκτηση δεξιοτήτων, η προσέγγιση της γνώσης μέσω ανακαλυπτικών - ευρετικών μεθόδων, η κριτική παρατήρηση και κατανόηση των εκθεμάτων. 29 28 Μπούνια, Α. (2009). «Στα παρασκήνια του μουσείου» Αθήνα Εκδόσεις: Πατάκη 29 ΔΑΛΚΟΣ, Γ. (2000) ό.π. σ.19 18

1.3 Ο κοινωνικός ρόλος του μουσείου Η συμμετοχή στην εκπαίδευση είναι δικαίωμα όλων των παιδιών, ανεξάρτητα από τα ατομικά τους χαρακτηριστικά και οι περιορισμοί στην πρόσβαση, στην εκπαίδευση είναι αποτέλεσμα των δομικών χαρακτηριστικών των εκπαιδευτικών συστημάτων και όχι των ατομικών ή των κοινωνικών χαρακτηριστικών που φέρνουν τα παιδιά στο σχολείο. 30 «Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται συνεχής και αυξανόμενος προβληματισμός σχετικά με τις ευκαιρίες που παρέχονται στα άτομα με ειδικές ανάγκες για ισότιμη πρόσβαση και συμμετοχή στα πολιτισμικά αγαθά μιας κοινωνίας. Η αναγνώριση του δικαιώματος για ισότιμη κοινωνική και εκπαιδευτική ένταξη θέτει ερωτήματα ως προς τον παραδοσιακό τρόπο λειτουργίας τόσο της τυπικής εκπαίδευσης όσο και των πολιτισμικών θεσμών και φορέων στους οποίους συμπεριλαμβάνονται και τα μουσεία. Τα μουσεία έχουν την εξής βασική υποχρέωση απέναντι στο κοινό τους: οφείλουν να προωθούν την εύκολη πρόσβαση όλων και να παρουσιάζουν τα εκθέματα τους με τέτοιο τρόπο, ώστε η ερμηνεία τους να γίνεται άμεσα αντιληπτή και κατανοητή». 31 Ενώ οι συλλογές των μουσείων είναι τυπικά «ανοικτές» σε όλους, στην πράξη ένα μεγάλο μέρος από το κοινό του μουσείου, δεν έχει πρόσβαση σε αυτές. Για κάποιους επισκέπτες των μουσείων, όπως είναι τα άτομα με ειδικές ανάγκες, η πρόσβαση στον ίδιο χώρο του μουσείου δεν είναι πολλές φορές δυνατή. Αλλά και ακόμη αν ήταν εφικτή η είσοδος δεν είχαν πάντοτε άμεση πρόσβαση στα εκθέματα. Πολύ συχνά στα μουσεία οι λεζάντες είναι δυσανάγνωστες, επειδή είναι τοποθετημένες σε δυσπρόσιτο σημείο, ο φωτισμός των προθηκών είναι ανεπαρκής και δυσκολεύει στην ανάγνωση τα άτομα με προβλήματα όρασης, ενώ ακόμη συχνότερα οι επισκέπτες αντιμετωπίσουν προβλήματα προσανατολισμού στον εκθεσιακό χώρο. Συχνές είναι και οι διαμαρτυρίες επισκεπτών για ρατσιστικές συμπεριφορές, δείγματα αγένειας και έλλειψη ενημέρωσης. Επίσης, πολλοί είναι οι άνθρωποι 30 Τρούλη, Σ. «Η περίπτωση των πανεπιστημιακών μουσείων στην Ελλάδα από την ίδρυσή τους,το 1837 έως το 1974» 31 Ελληνικό Παιδικό Μουσείο.& Κάλεσοπόύλου, Δ (Επιμ.),2011 σελ113 19

οι όποιοι διστάζουν να συμμετέχουν στις εκδηλώσεις των μουσείων, καθώς πιστεύουν ότι είναι χώροι που απευθύνονται στους λίγους και στους εκλεκτούς. 32 «Πολλά μουσεία ανά τον κόσμο αναθεωρούν και εμπλουτίζουν τον κοινωνικό και παιδευτικό ρόλο τους με την άσκηση γόνιμης πολιτιστικής και παιδευτικής πολιτικής, που αποσκοπεί στην ανανέωση τόσο των τρόπων παρουσίασης των μουσειακών αντικειμένων και συλλογών τους όσο και στο σχεδιασμό και την εφαρμογή γόνιμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων για σχολικές ομάδες αλλά και ευρύτερα για το σύνολο της κοινωνίας». Ο όρος «κοινωνικός αποκλεισμός» περιγράφει ένα σύνθετο φαινόμενο αποκλεισμού ατόμων ή κοινωνικών ομάδων από οικονομικά, εκπαιδευτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά συστήματα και αγαθά. Τα σύγχρονα μουσεία καλούνται να συμβάλουν στην «μείωση» ή και στην εξάλειψη του κοινωνικού αποκλεισμού μέσα από δραστηριότητες και προγράμματα που προωθούν την κοινωνική ένταξη. 33 Σήμερα γίνεται μια προσπάθεια αξιοποίησης του παιδευτικού ρόλου των μουσείων πολύπλευρα και αξιοποιούνται τα πορίσματα και άλλων επιστημών, όπως της κοινωνιολογίας, της ψυχολογίας, της επιστημολογίας, της θεωρίας της ερμηνείας και της επικοινωνίας, της αισθητικής, της ιστορίας της τέχνης, της αρχαιολογίας, της ιστορίας, των φυσικών επιστημών, και πρώτιστα της παιδαγωγικής, της μουσειολογίας και της θεωρίας του υλικού πολιτισμού. Η σύγχρονη μουσειοπαιδαγωγική αντλεί τις αρχές της από τις σύγχρονες φιλοσοφικές, επιστημολογικές και παιδαγωγικές αντιλήψεις που υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος καθορίζεται από τους άλλους και από το περιβάλλον του (ιστορικό, κοινωνικό, πολιτισμικό, φυσικό). Μέσα σε αυτό το περιβάλλον ο ενεργός και σκεπτόμενος άνθρωπος δομεί τη γνώση. 34 Τα μουσεία έχουν την υποχρέωση να επιτελούν κοινωνικό ρόλο και οι παραδοσιακές διαδικασίες συγκέντρωσης, διατήρησης και έκθεσης συλλογών είναι τα μέσα για να επιτευχθούν μια σειρά από στόχοι. Αυτοί οι στόχοι συνδέονται άμεσα με την κοινωνική ένταξη. Τα μουσεία απευθύνονται σε όλους και το δικαίωμα πρόσβασης σε αυτά είναι το ανθρώπινο δικαίωμα, 32 Ελληνικό Παιδικό Μουσείο.& Κάλεσοπόύλου, Δ (Επιμ.),2011 σελ. 108 33 ΝΑΚΟΥ, Ε. (2001). Μουσεία: Εμείς τα πράγματα και ο πολιτισμός. Αθήνα: Νήσος σ.177 34 Φραγκουδάκη, Α. & Δραγώνα, Θ. (1997) (επιμ.) «Τι ειν η πατρίδα μας;».εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση. Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια 20

καθώς το δικαίωμα στο πολιτισμό είναι αναγνωρισμένο παγκοσμίως. Το δικαίωμα αυτό εξασφαλίζει την ισότητα όλων, το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της διαφορετικότητας και τη συμμετοχή όλων στην πολιτιστική ζωή. Έτσι, τα μουσεία οφείλουν να δέχονται όλους τους επισκέπτες, ανεξάρτητα από την ηλικία, την ιδιότητα, την φυλή, το φύλο, το οικονομικό επίπεδο του κάθε επισκέπτη. Ο κοινωνικός αποκλεισμός κάποιου επισκέπτη προσβάλλει τα ανθρώπινα δικαιώματα του. 35 Η θεωρία, έρευνα και εκπαιδευτική πρακτική της σύγχρονης μουσειοπαιδαγωγικής βασίζεται σε παιδαγωγικές και γνωστικές θεωρίες που υποστηρίζουν τις βιωματικές διαστάσεις της μάθησης. Χρησιμοποιούνται ολιστικές ή διεπιστημονικές μέθοδοι και μέσω των βιωματικών παραστάσεων συμβάλλει στη νοητική ανάπτυξη των παιδιών. Μπορεί ακόμα να έχει πολύπλευρα αποτελέσματα που αφορούν την καλλιέργεια παιδείας, γνώσεων και δεξιοτήτων για ουσιαστική και γόνιμη προσέγγιση και αξιοποίηση των μουσείων. 36 Βασικός επίσης παράγοντας για την επιτυχή έκβαση μουσειοπαιδαγωγικών προγραμμάτων είναι να διασφαλίζεται η ατομική και ομαδική, σωματική, διανοητική και ψυχική, αλλά και κοινωνική προσέγγιση και επεξεργασία του χώρου του μουσείου και η παραγωγή λόγου και δημιουργικού έργου από τα παιδιά, μέσα στα πλαίσια κοινωνικού διαλόγου, επικοινωνίας και ψυχαγωγίας. Τα προγράμματα που αφορούν την ένταξη πρέπει να έχουν δύο αλληλένδετους στόχους: αφενός να προσφέρουν ουσιαστικές εμπειρίες σε όλα τα παιδιά που συμμετέχουν και αφετέρου να συμβάλουν στην μείωση και εντέλει στην εξάλειψη των στοιχείων εκείνων που εμποδίζουν στην επίτευξη του πρώτου στόχου. Ο πρώτος στόχος απαιτεί τη λήψη άμεσων αποφάσεων και πρακτικών λύσεων για να δοθούν ισότιμες ευκαιρίες συμμετοχής σε όλα τα παιδιά, ενώ ο δεύτερος στόχος απαιτεί την αλλαγή αντιλήψεων και προσδοκιών και την εξεύρεση λύσεων σε βάθος χρόνου. 37 Ένα μουσείο που απευθύνεται σε παιδιά ή εφαρμόζει εκπαιδευτικά προγράμματα γι αυτά και το οποίο επιδιώκει να εντάξει και παιδιά με αναπηρίες καθώς και άλλες ομάδες που αποκλείονται συνήθως από την 35 Χρυσαφίδης, Κ.(2000) Βιωματική Επικοινωνιακή Διδασκαλία. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg 36 ΝΑΚΟΥ, Ε. (2001) Ό.π. σ. 179 37 Ελληνικό Παιδικό Μουσείο.& Κάλεσοπόύλου, Δ (Επιμ.),2011 σ. 59 21

χρήση των μουσείων, οφείλει να ελέγξει μια σειρά από παραμέτρους. Είναι υποχρεωμένα να λαμβάνουν μέτρα για την διευκόλυνση της πρόσβασης τους σε αυτά. Έτσι οφείλουν να προνοούν για τη θέσπιση προληπτικών μέτρων, όπως να μεριμνούν για την κινητική δυσκολία των αναπήρων, τη δυσκολία στην ανάγνωση των ανθρώπων με μειωμένη όραση, τη δυσκολία στην διάκριση συγκεκριμένων χρωμάτων των ατόμων με δαλτονισμό, την αδυναμία των κωφών να ακούσουν και να προειδοποιηθούν (π.χ από συναγερμό πυρκαγιάς), το χαμηλό ύψος των μικρών παιδιών και πολλά άλλα. Η αμέλεια λήψης μέτρων σε μια έκθεση για τις ομάδες των επισκεπτών με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά συνεπάγετε τον κοινωνικό αποκλεισμό ορισμένων και επομένως και την καταπάτηση του δικαιώματος στον αποκλεισμό. Η προώθηση του κοινωνικού ρόλου ενός μουσείου από την άποψη της ένταξης είναι μια διαδικασία που αφορά κάθε επίπεδο της οργάνωσης και λειτουργίας του και δεν περιορίζεται σε κάποιες «διορθωτικές» ή «συμπληρωματικές» κινήσεις. 38 «Τα εκπαιδευτικά προγράμματα που προσφέρουν τα μουσεία ως μη παραδοσιακά εκπαιδευτικά πλαίσια διαφοροποιούνται από την τυπική εκπαίδευση στα σχολεία. Οι στόχοι δεν καθορίζονται από την εκμάθηση συγκεκριμένης γνώσης, καθώς ο ιδιαίτερος τρόπος που το κάθε παιδί προσεγγίζει τα εκθέματα και αλληλεπιδρά με αυτά θεωρείται πιο σημαντικός από την καθαυτή γνώση. Η παιδοκεντρική αυτή προσέγγιση επιτρέπει στην ατομική εμπειρία να εκφραστεί ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς και να πάρει διαστάσεις δημιουργίας που σε κάποιες περιπτώσεις ανάγεται σε πολιτισμικό αγαθό». 39 Η μουσειακή αγωγή θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένας τομέας της σύγχρονης εκπαίδευσης και να εμπλουτίσει τη σχολική εκπαίδευση με το άνοιγμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας και εκτός του στενού σχολικού χώρου. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα σχεδιάζονται σύμφωνα με τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του κοινού, τις δυνατότητες και τους περιορισμούς του χώρου και το Διαθεματικό Ενιαίο Πρόγραμμα Σπουδών. Είναι αποτέλεσμα 38 Φίλια, Β. (1978). Εισαγωγή στη μεθοδολογία και τις τεχνικές των κοινωνικών ερευνών, Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg 39 Ελληνικό Παιδικό Μουσείο.& Κάλεσοπόύλου, Δ (Επιμ.),2011 σελ. 120 22

διεπιστημονικής συνεργασίας και διαθεματικής προσέγγισης. Υλοποιούνται από ερμηνευτές εκπαιδευτικούς του Μουσείου. Μέσα στα μουσεία επιτελείται μια μορφή άτυπης εκπαίδευσης, μέσω έμμεσης μάθησης και σχηματίζοντας μόνιμες τάσεις, έλξεις και απωθήσεις που είναι εν κατακλείδι πιο σημαντική από τη μάθηση που παράγεται από την παραδοσιακή εκπαίδευση γιατί μπορεί να σχηματίσει την τάση επιθυμίας για μάθηση στα παιδιά. 40 40 Τζήκας, Χ.(Επιμέλεια) (2006). Ζητήματα Ιστορίας και Ιστοριογραφίας της Εκπαίδευσης. Πρακτικά Επιστημονικής Διημερίδας. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ 23

1.4 Ο εκπαιδευτικός ρόλος του μουσείου Τα μουσεία δημιουργούν, μελετούν και ερμηνεύουν συλλογές υλικών ή και άϋλων 41 πολιτισμικών αγαθών, που αποτελούν τη βάση για τη συγκρότηση εκτεταμένων αρχείων, αξιών και πρακτικών. Στην εποχή μας ο εκπαιδευτικός ρόλος των μουσείων είναι δεδομένος και συνάμα υπάρχει η πεποίθηση ότι τα εκθέματα και όλος ο μουσειακός χώρος δεν υπάρχουν απλά για να προβάλλονται, αλλά για να βιώνονται από τον επισκέπτη. 42 Στα πλαίσια λοιπόν των δράσεών τους, τα Τμήματα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων των Μουσείων σχεδιάζουν και πραγματοποιούν εκπαιδευτικά προγράμματα μέσω των οποίων προσπαθούν να μετατρέψουν την επίσκεψη στο μουσείο από απλή εκπαιδευτική «απόδραση» σε γόνιμη και ευχάριστη εκπαιδευτική περιπέτεια. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα στοχεύουν στο να εξοικειώσουν τα παιδιά με το μουσειακό χώρο, να κινήσουν το ενδιαφέρον για τα εκθέματα, αλλά και να αναπτύξουν τις δυνατότητες και δεξιότητες των παιδιών. Η φιλοσοφία τους είναι να ευαισθητοποιήσουν τα παιδιά σε θέματα γύρω από την πολιτισμική τους κληρονομιά, την ερμηνεία της, την κατανόηση και την προστασία της. Η παρουσίαση των εκθεμάτων του μουσείου είναι παιδοκεντρική και η προσέγγιση βιωματική. Αξιοποιείται η προηγούμενη γνώση και η νέα γνώση που αποκτάται συνδέεται με τη σχολική ύλη και την καθημερινή ζωή. Μέσα στο χώρο του μουσείου με την εμπλοκή των παιδιών στις δραστηριότητες των εκπαιδευτικών προγραμμάτων αναπτύσσεται η δημιουργικότητα, η κριτική σκέψη, η πρωτοβουλία, η αυτονομία η κοινωνικότητα τους. 41 Ως άϋλη πολιτιστική κληρονομιά είναι, σύμφωνα με το άρθρο 2.1 της Σύμβασης της UNESCO (www.portal.unesco.org), οι πρακτικές, οι αναπαραστάσεις, οι εκφράσεις, οι γνώσεις και δεξιότητες, τις οποίες κοινότητες, ομάδες ή και μεμονωμένα άτομα αναγνωρίζουν ως μέρη της πολιτισμικής τους κληρονομιάς. Αυτές μπορεί να είναι παραδόσεις και εκφράσεις, όπως πχ γλώσσα, παραστατικές τέχνες, κοινωνικές πρακτικές, τελετουργίες, γνώσεις και πρακτικές που αφορούν τη φύση και εν γένει τον κόσμο. 42 Σπαθάρη-Μπελγίτη, Ε. (1994) «Λαογραφικά Μουσεία και Παιδαγωγική», Αθήνα Εκδόσεις: Απόψεις 24

Τα εκπαιδευτικά προγράμματα δεν επιβάλλουν τη γνώση, αλλά οδηγούν το παιδί στην ανακάλυψή της. Ενεργοποιώντας όλες τις αισθήσεις τους, την αντίληψη και τη φαντασία τα παιδιά ανακαλύπτουν την πληροφορία αλλά και τη μαγεία που κρύβει το κάθε έκθεμα. Το μουσείο «ζωντανεύει», γίνεται ενδιαφέρον, προβάλλει ερωτήματα και προβληματισμούς. 43 Το μουσείο λειτουργεί ως συμπληρωματικό μέσο διδασκαλίας της Ιστορίας; Η αλήθεια είναι πως το μουσείο με τα εκπαιδευτικά προγράμματα που οργανώνει δεν επιδιώκει να υποκαταστήσει τη σχολική εκπαιδευτική διαδικασία και τον εκπαιδευτικό. Δίνει όμως τη δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να εκμεταλλεύεται και να αξιοποιεί τα μουσειακά εκθέματα για τους σκοπούς της μάθησης. «Σε γενικές γραμμές, από το μουσείο απουσιάζει το ζωντανό και έμψυχο ανθρώπινο δυναμικό, όπως μετουσιώνεται στο πρόσωπο του εκπαιδευτικού, ενώ από το σχολείο λείπει η πλούσια οπτικοακουστική υποδομή και πολυμεσική υποστήριξη που έχει τη δυνατότητα να εποικοδομήσει παραστάσεις και να παρέχει βιωματική και εμπειρική γνώση ζωντανεύοντας και αναπαριστώντας το παρελθόν και συνδέοντάς το με το παρόν και το μέλλον. Το μουσείο περιέχει επιστημονική και τεκμηριωμένη γνώση, αλλά διαθέτει και τη δυνατότητα αυθεντικής βιωματικής γνώσης». 44 Ο John Locke εκφραστής του Διαφωτισμού, στο έργο του Σκέψεις για την Αγωγή μίλησε για την αρχή της εποπτείας και τη συμμετοχή των αισθήσεων και την άμεση επαφή του μαθητή με τον πραγματικό κόσμο. Ο Rousseau υποστήριζε την αγωγή μέσω της αυτενέργειας. 45 Το «άνοιγμα» του μουσείου στο ευρύτερο κοινό αρχίζει στον 18 ο αιώνα κάτω από την επίδραση των ιδεών του Διαφωτισμού, αλλά αποτελεί και μια από τις θέσεις της Γαλλικής Επανάστασης η διάθεση των πολιτιστικών αγαθών στην υπηρεσία του κοινού. Τότε είναι που ξεκινά και η τάση αξιοποίησης των μουσειακών συλλογών για διδακτικούς σκοπούς. Ο θετικισμός κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 18 ου αιώνα και ιδιαίτερα στον 19 ο αιώνα με την ανάπτυξη επιστημονικών μεθοδολογιών και 43 Πασχαλίδης, Γ.( 2001), «Από τα μουσεία του πολιτισμού στον πολιτισμό των μουσείων» στο Σκαλτσά, Μ. (επιμ.) Η μουσειολογία στον 21 ο αιώνα. Θεωρία και πράξη, Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου, ΥΠ.ΠΟ.,Ελληνικό τμήμα ICOM, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 21-24/11/1997 44 ΦΛΟΥΡΗΣ στο: ΖΑΦΕΙΡΑΚΟΥ, Α. (2000) Μουσεία και Σχολεία. Αθήνα: Τυπωθήτω, σ.54 45 ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010) ό.π. σ.30 25

επιμέρους επιστημών δίνει τα «εργαλεία» για την αναδιάρθρωση των συλλογών και τον θεματικό διαχωρισμό των μουσείων. Τότε αλλάζει και η σχέση του μουσείου με το κοινό του και το μουσείο αρχίζει να παίζει ένα βασικό ρόλο στη μόρφωση και καλλιέργεια του κοινού. Στα τέλη του 19 ου αιώνα είναι πλέον ανοιχτά στο κοινό και παίζουν έναν εκπολιτιστικό ρόλο, συμβάλουν στη διαμόρφωση αισθητικού κριτηρίου και διαμόρφωσης εθνικών συνειδήσεων ως θεματοφύλακες του παρελθόντος και της επιστημονικής αλήθειας. «Το μουσείο του 19 ου αιώνα καθιερώνεται ως μια κατεξοχήν διδακτική μηχανή». 46 Κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα η αναζήτηση εμπλουτισμού του σχολικού μαθήματος με εμπειρίες της πραγματικότητας, οδηγούν στη δημιουργία συλλογών σε άμεση σχέση με τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Σύμφωνα με τον Kerschensteiner «η μόρφωση είναι μια αξία που το μουσείο καλείται να υπηρετήσει όχι μόνο για όσους την κατέχουν ήδη, πρέπει να την κάνει προσβάσιμη για όσο το δυνατό περισσότερους ανθρώπους». 47 Σε αυτή την κατεύθυνση οδηγούσαν και οι αρχές του σχολείου εργασίας και οι θέσεις του Pestalozzi. Η εξέλιξη της μουσειοπαιδαγωγικής επηρεάστηκε καθοριστικά από το έργο του John Dewey, που υποστήριζε την έννοια της εμπειρίας (learning by doing) και το καθοριστικό ρόλο της εμπειρίας ως αφετηρία της μάθησης. Από τα μέσα του 20 ου αιώνα η μουσειοπαιδαγωγική αναπτύσσεται και διευρύνει τους ορίζοντές της καθώς τα ευρωπαϊκά μουσεία δίνουν μεγάλη σημασία στον εκπαιδευτικό τους ρόλο. Το 1946 ιδρύεται στο Παρίσι υπό την αιγίδα της UNESCO το ICOM (International Council of Museums). Η μουσειοπαιδαγωγική αναπτύσσεται και αναγνωρίζεται κάτω από τις επιρροές που άσκησε στην εκπαιδευτική πραγματικότητα το κίνημα της αντιαυταρχικής αγωγής και εντάσσεται στη γενικότερη φιλοσοφία της «μη τυπικής εκπαίδευσης». 48 Το εκπαιδευτικό έργο του μουσείου απευθύνεται στις ομάδες μαθητών και δημιουργούνται εκπαιδευτικές δραστηριότητες για μαθητές, επιμορφωτικές 46 ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ, Γ.( 2001), «Από τα μουσεία του πολιτισμού στον πολιτισμό των μουσείων» στο Σκαλτσά, Μ. (επιμ.) Η μουσειολογία στον 21 ο αιώνα. Θεωρία και πράξη, Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου, ΥΠ.ΠΟ.,Ελληνικό τμήμα ICOM, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 21-24/11/1997 47 ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010) ό.π. σ.41 48 Κόκκινος, Γ. (1998). Διδακτικές προσεγγίσεις στο μάθημα της Ιστορίας. Για μια νέα διδακτική μεθοδολογία στην υπηρεσία της κριτικής ιστορικής σκέψης. Αθήνα. Εκδόσεις: Μεταίχμιο 26

δραστηριότητες για εκπαιδευτικούς και εκπαιδευτικό υλικό, στο οποίο γίνεται προσπάθεια σύνδεσης των εκθεμάτων του μουσείου και του αναλυτικού προγράμματος του σχολείου. Οι δυνατότητες μάθησης με την συμμετοχή των αισθήσεων σε επαφή με τον υλικό πολιτισμό και με τη προσωπική δημιουργική δραστηριότητα καθιερώνουν το μουσείο ως χώρο μάθησης. Στην ελληνική πραγματικότητα τα πρώτα εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές οργανώνονται από το Μουσείο Μπενάκη το 1978-79. Το 1983 η ίδρυση του ελληνικού τμήματος του ICOM παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της μουσειοπαιδαγωγικής. Το 1985 ξεκινά και η συμμετοχή του Υπουργείου Πολιτισμού ως κεντρικού φορέα στο συντονισμό και σχεδιασμό εκπαιδευτικών δράσεων για αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Την ίδια χρονιά διοργανώνεται η εκπαιδευτική έκθεση «Η γέννηση της γραφής», στα πλαίσια του εορτασμού της Αθήνας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, οδήγησε στην ίδρυση του Κέντρου Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων. 49 Εκπαιδευτικά προγράμματα εκπονούν πλέον και τα Μουσεία Κυκλαδικής Τέχνης, η Εθνική Πινακοθήκη, η Εφορεία της Ακρόπολης. Ακολουθούν πολλά μουσεία όπως το Νομισματικό, το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης κα. ενώ δημιουργούνται και οι πρώτες μουσειοσκευές. Οργανώνονται σεμινάρια για εκπαιδευτικούς από το ελληνικό τμήμα του ICOM σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού, το Υπουργείο Παιδείας και τις κατά τόπο Διευθύνσεις Εκπαίδευσης και φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με θέμα Μουσείο-Σχολείο. Κι άλλοι φορείς ξεκινούν εκπαιδευτικά προγράμματα και δραστηριότητες. Όμως ενώ τα εκπαιδευτικά προγράμματα των μουσείων μέχρι πρόσφατα αποτελούσαν συμπληρωματικές δράσεις στον ήδη διαμορφωμένο εκθεσιακό χώρο, τώρα αναπτύσσουν διαφορετικές μορφές επικοινωνίας, που επικεντρώνουν τις δραστηριότητές τους σε συγκεκριμένες ομάδες κοινού. 50 49 Καραγιαννόπουλος, Ι. χ.χ. Εισαγωγή στις Επιστήμες της Ιστορίας. Εταιρεία Βυζαντινών Ερευνών 50 Hobsbaum&Rahger,(2004) «Επινόηση της Παράδοσης», Αθήνα Εκδ. Θεμέλιο σ.14 27

1.5 Εμψυχωτές - Μουσειοπαιδαγωγοί Όταν ο ρόλος και ο σκοπός του Παιδικού Μουσείου είναι η επαφή του κοινού και ειδικότερα του παιδικού κοινού με το έργο τέχνης και είναι αναγκαία η παρουσία κάποιων ειδικών, κάποιων που θα βρίσκονται ανάμεσα στη σχέση παιδί-έργο τέχνης, που θα δώσουν την ψυχή στη ζωγραφική, έννοια στην γλυπτική και θα βοηθήσουν το παιδί, ώστε η επίσκεψη του στο μουσείο να είναι μια γόνιμη απασχόληση και όχι μια απασχόληση για να περάσει η ώρα. Σκοπός του εμψυχωτή είναι να βοηθήσει στο να γίνουν προσιτά στον καθένα τα πολιτιστικά πλούτη του παρελθόντος και της σύγχρονης δημιουργίας. Είναι να βοηθήσει κάθε φορά, ανάλογα με το επίπεδο του αναγνωστικού κοινού του, να γίνει το μουσείο ένας χώρος όχι πια ιερός και μυστηριώδης αλλά ένας χώρος δράσης, έμπνευσης και δημιουργίας. 51 Η μόρφωση του μουσειοπαιδαγωγού δεν είναι αυστηρή, είναι ανοιχτή σε κάθε νεοτεριστική άποψη, σε κάθε καινούργια αντίληψη και καινούργια μέθοδος πλησιάσματος του παιδιού στην τέχνη. Μέσα στα μουσεία ο εμψυχωτής απευθύνεται κυρίως στα παιδιά. Δεδομένου ότι το παιδί είναι ο πιο ανοιχτός χώρος για δουλεία και επίδραση και γνωρίζοντας ότι η υποκίνηση της περιέργειας του, αποτελεί αφετηρία για μια περαιτέρω μάθηση και γνώση. Ο εμψυχωτής μέσα στο μουσείο έρχεται να βοηθήσει το παιδί να καταλάβει την τέχνη, να το βοηθήσει να γευτεί την χαρά του απλού θεατή αλλά και να το ωθήσει να νιώσει το συναίσθημα της προσωπικής δημιουργίας. Ακόμη, να ευαισθητοποιήσει τα παιδιά απέναντι στο έργο τέχνης και να δώσει περιεχόμενο στις σχολικές επισκέψεις στο μουσείο. Να πάψει το μουσείο να είναι χώρος κλειστός και απόμακρος για το παιδί αλλά να γίνει χώρος μάθησης, τόσο για τα έργα του παρελθόντος όσο και για τα προβλήματα της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας. Γιατί αν ο ενήλικας μάθει τον δρόμο του μουσείου από την παιδική του ηλικία θα επανέρχεται σ αυτό όλη του τη ζωή. 52 51 Βάμβουκα, Μ. (1988) Εισαγωγή στην Ψυχοπαιδαγωγική Έρευνα και Μεθοδολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη 52 Husbands, C. (2004) Τι σημαίνει διδασκαλία της Ιστορίας: Αθήνα Εκδόσεις Μεταίχμιο 28

Ο ρόλος του εμψυχωτή δεν περιορίζεται στο να δημιουργήσει τα κίνητρα για μια τυχαία επίσκεψη σε κάποιο μουσείο, αλλά κυρίως στοχεύει στο να δημιουργήσει μια κατάλληλη συνεχόμενη υποδομή. Απελευθερωμένη και κανονική για την καλλιτεχνική ικανότητα. Ο μουσειοπαιδαγωγός αποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ του δασκάλου και του μουσείου. Δεν καθιστά το δάσκαλο, δεν θα μπορούσε άλλωστε να τον αντικαταστήσει. Ο δάσκαλος αποτελεί για το παιδί το πρότυπο του, το άτομο με το οποίο έχει συνδεθεί μαζί του συναισθηματικά και συγκινησιακά. Θα ήταν παράλογο η ευκαιριακή επίσκεψη στο μουσείο, έστω ακόμη και η τακτά διαστήματα (2-3 φορές το χρόνο) επίσκεψη και επαφή με το πρόσωπο του μουσειοπαιδαγωγού να έχει τη δύναμη να διαλύσει και να αντικαταστήσει τη μοναδική σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο παιδί, το δάσκαλο, τη τάξη του και τους συμμαθητές του. 53 Την άβυσσο όμως που μέχρι τώρα χώριζε το μουσείο από την εκπαίδευση καλείται τώρα να καταργήσει ο εμψυχωτής. Να πάψει το έργο τέχνης να παρουσιάζεται ως μια μοναδική πληροφορία για την εποχή, την προέλευση του καλλιτέχνη και τον τίτλο του εκθέματος, αλλά με την μεσολάβηση του εμψυχωτή θα τοποθετηθείτε μέσα στο κοινωνικό-ιστορικό του πλαίσιο και με τη συνεργασία του δασκάλου θα συνδέεται με τα ήδη γνωστικά αντικείμενα του μαθητή. 54 53 Mattozzi, I.(2005). Εκπαιδεύοντας Αναγνώστες Ιστορίας. Αθήνα: Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 54 Νάκου, Ε. Διημερίδα: «Διεπιστημονικές Προσεγγίσεις στη Μουσειακή Αγωγή» Νοέμβριος 29

1.6 Ο θεσμός του εμψυχωτή στην Ελλάδα Η λέξη εμψυχωτής είναι μια λέξη που πολύ πρόσφατα άρχισε να χρησιμοποιείται στην χώρα μας. Σαν λέξη δεν είναι τίποτε άλλο παρά η μετάφραση της λέξης «animateur» ή σύμφωνα με τον πιο πρόσφατο και προσφιλή τίτλο «μουσειοπαιδαγωγός». 55 Στα ελληνικά μουσεία ακόμη και στα Παιδικά Μουσεία, η σημερινή κατάσταση διαμορφώνεται συνοπτικά ως εξής: διάφορα μουσεία, δυστυχώς πολύ λίγα για το σύνολο των μουσείων μας και τον πλούτο που αυτά παρέχουν, έχουν κάποια εκπαιδευτικά προγράμματα περισσότερο ή λιγότερα αναπτυγμένα. Συνήθως οι συμμετέχοντες και αυτοί που έχουν την ευθύνη της οργάνωσης των προγραμμάτων στα μουσεία είναι ιστορικοί τέχνης, αρχαιολόγοι σε ελάχιστες περιπτώσεις καλλιτέχνες και πολύ σπανία παιδαγωγοί. 56 Το να πραγματοποιούνται όπως συχνά γίνεται, πρόγραμμα εκπαιδευτικά στα μουσεία από κάποιον ιστορικό τέχνης ή αρχαιολόγο χωρίς τις ειδικές γνώσεις που διευκολύνουν στο πλησίασμα, την προσέγγιση και την δημιουργία ζεστής ατμόσφαιρας για το παιδί, συχνά καταλήγουν σε αποτυχία ή παραμένουν χωρίς ουσιαστικά θετικά αποτελέσματα. Το ίδιο γίνεται και όταν την ευθύνη την έχει ο παιδαγωγός, ο δάσκαλος, ο φιλόλογος ή οποιοσδήποτε άλλος σχετικός με τις «επιστήμες που αφορούν το παιδί». Ξέρει να πλησιάζει το παιδί αλλά όχι τα έκθεμα του μουσείου. Δεν έχει πια απαραίτητες γνώσεις για να δώσει όλες τις αναγκαίες πληροφορίες στο παιδί και να καλύψει όλες τις απορίες του. Και στην μια και στην άλλη περίπτωση τα προγράμματα είναι ελλιπή και δεν έχουν την δυνατότητα να αξιοποιήσουν σε μεγάλο βαθμό τον πλούτο ενός μουσείου και τον πλούτο των γνώσεων, εμπειριών και συναισθημάτων που προσφέρει στα παιδιά. 57 Η οργάνωση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων στα μουσεία απαιτεί τη συνεργασία του ειδικού για τις συλλογές του μουσείου και για την γενικότερη ιστορία της τέχνης με τον ειδικό παιδαγωγό που θα επιλέγει σε σχέση με την ηλικία, τις σχολικές γνώσεις, την ψυχολογική ανάπτυξη και ειδικά τα 55 ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010) ό.π. σ.30 56 ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010) ό.π. σ.63 57 ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010) ό.π. σ.41 30

χαρακτηριστικά κάθε ομάδας. Από εκεί και πέρα ο ειδικός στα θέματα των συλλογών του μουσείου και της ιστορίας της τέχνης θα υλοποιήσει το εκπαιδευτικό πρόγραμμα. 58 Ολοκληρώνοντας, όπως σε κάθε τομέα, έτσι και σε αυτόν τα εκπαιδευτικά προγράμματα των μουσείων ο συνδυασμός, η συζήτηση και η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ όλων αυτών που παρεμβαίνουν στην σχέση μουσείουπαιδιού θα είναι αποδοτική. Θα επιτρέψει να ξεπεραστούν οι ατομικές δυσκολίες που καθένας από τους παρεμβαίνοντες σε αυτήν την σχέση παιδίμουσείο συναντά, να αναπτυχθούν στο έπακρο οι δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει το μουσείο, αν υπάρξει ο αναγκαίος συνδυασμός του ειδικού στην τέχνη και του ειδικού στο παιδί. 59 58 ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010) ό.π. σ.34 59 ΝΙΚΟΝΑΝΟΥ, Ν. (2010) ό.π. σ.38 31

1.7 Σχέση μουσείου και σχολείου Οι μουσειακές εκπαιδευτικές δράσεις στην χωρά μας ξεκινούν την διαδρομή τους κατά την περίοδο της Μεταπολίτευσης, όταν υπό την επίδραση θεωρητικών συζητήσεων και αντίστοιχων πρακτικών του εξωτερικού γεννιέται η ανάγκη να υποστηριχθεί ο κοινωνικός χαρακτήρας του μουσείου, η ανάγκη να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στον πολίτη και την πολιτισμική κληρονομία, να φωτιστούν πτυχές του υλικού και άυλου πολιτισμού με τρόπο άμεσο και ζωντανό. 60 Οι πρωτεργάτες των οργανωμένων θεματικών δράσεων έπρεπε να υπερβούν μια σειρά δυσκολιών που έθετε η ελληνική μουσειακή πραγματικότητα. Να αντιπαρατεθούν με βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις το μουσείο ως θησαυροφυλάκιο έργων υψηλής πολιτισμικής και αισθητικής αξίας. Να πείσουν την ακαδημαϊκή κοινότητα για την ανάγκη εκλαΐκευσης του επιστημονικού λόγου. Να αντιμετωπίσουν εκθεσιακές προτάσεις που ακυρώνουν την αφηγηματική δυνατότητα των αντικειμένων να πειραματιστούν με νέα ερμηνευτικά και παιδαγωγικά εργαλεία. Να παλέψουν με την απουσία ενός θεσμικού πλαισίου που αν υπήρχε θα οριοθετούσε θα κατοχύρωνε και θα υποστήριζε τον ρόλο των «μουσειοπαιδαγωγών». 61 Στο πέρασμα του χρόνου αρχαιολόγοι, ιστορικοί, λαογράφοι, κοινωνικοί ανθρωπολόγοι, ιστορικοί τέχνης, φιλόλογοι, γεωλόγοι και άλλες ειδικότητες ανέλαβαν με ζήλο να παρουσιάσουν πτυχές της πολιτισμικής κληρονομιάς, αλλά και του περιβάλλοντος, με τρόπο ευέλικτο και ελκυστικό. Το άνοιγμα του ελληνικού μουσείου στην κοινωνία με την μορφή οργανωμένων εκπαιδευτικών παρεμβάσεων αρχικά συντελέστηκε με την υποδοχή σχολικών ομάδων. Ένας πολύ μεγάλος αριθμός δραστηριοτήτων σχεδιάστηκαν με γνώμονα τις σχετικές ομοιογενείς ανάγκες αυτής της κατηγορίας κοινού και προσαρμόστηκαν στα ηλικιακά χαρακτηριστικά και στο 60 Χατζηνικολάου, 2002,Χατζηνικολάου, 2007, Ευγενίδου, 2007 61 Νικονάνου, Ν. (2010) Μουσειοπαιδαγωγική. Εκδόσεις Πατάκη 32