THE ROUTE OF THE WESTERN BALKANS TOWARDS EUROPEAN UNION Professor Angelos Kotios Albania, November 2013 1
Αντικείμενο παρουσίασης Χαρακτηριστικά της περιοχής Λόγοι για την καθυστέρηση στην ενσωμάτωση τω ν χωρών της περιοχής στην ΕΕ Οι σχέσεις με την ΕΕ μέχρι το 1999: Η έμφαση στις διμερείς σχέσεις κα στην περιφερειακή συνεργασία Οι Ευρωβαλκανικές σχέσεις μετά το 1999: ΑπότοΣύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης στις Συμφωνίες Σύνδεσης και Σταθεροποίησης H Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας Από τις Συμφωνίες Σύνδεσης στην ενταξιακή διαδικασία Οι προοπτικές ένταξης 2
Βασικά χαρακτηριστικά της περιοχής Ο όρος Δυτική Βαλκανική είναι τεχνητός και προήλθε από την Ευρωπαϊκή Ένωση Αναφέρεται σε 7 χώρες Σημαντική γεωπολιτική θέση μεταξύ Δύσης και Ανατολής Έχουν το μισό περίπου πληθυσμό των Βαλκανίων (περ. 25 εκ. κάτοικοι) Θρησκευτικός και εθνοτικός πλουραλισμός Αποκλίσεις στα επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης Υψηλός βαθμός οικονομικής ολοκλήρωσης με την ΕΕ (εμπόριο, επενδύσεις, μετανάστευση), χαμηλός μεταξύ τους Διαφορετική πορεία προς την Ευρωπαϊκή Ένωση 3
Κύριοι λόγοι για την καθυστέρηση στην ενσωμάτωση των χωρών της περιοχής στην ΕΕ Δημιουργία νέων κρατών στην πρώην Γιουγκοσλαβία και πολιτικός και οικονομικός κατακερματισμός του χώρου Οι συγκρούσεις μεταξύ κρατών της πρώην Γιουγκοσλαβίας Οι εσωτερικές εθνοτικές συγκρούσεις Προβλήματα και καθυστερήσεις στην διαδικασία πολιτικού και οικονομικού μετασχηματισμού Καθυστερήσεις στην εκπλήρωση των πολιτικών και οικονομικών όρων που έθεσε για κάθε χώρα ξεχωριστά η ΕΕ Τα εσωτερικά προβλήματα της ΕΕ και η οικονομική κρίση 4
Οι σχέσεις των χωρών της περιοχής με την ΕΕ μέχρι το 1999: η έμφασηστιςδιμερείς σχέσεις και στην περιφερειακή συνεργασία Η διπλή στρατηγική της ΕΕ: Υπογραφή ειδικών συμφωνιών με κάθε χώρα ξεχωριστά Σφαιρική περιφερειακή προσέγγιση Τα βασικά βήματα και οι κύριες πρωτοβουλίες: ΗσυνθήκητουDayton (1995) και η διαδικασία του Royamont μετά τον πόλεμο στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη με συμμετοχή και άλλων χωρών της Βαλκανικής για την σταθεροποίηση της ευρύτερης περιοχής Η περιφερειακή προσέγγιση (1997) για τις τότε 5 χώρες της Δυτικής Βαλκανικής 5
Οι σχέσεις των χωρών της περιοχής με την ΕΕ μέχρι το 1999: η έμφασηστιςδιμερείς σχέσεις και στην περιφερειακή συνεργασία «Επιβολή» από την ΕΕ της περιφερειακής συνεργασίας στην περιοχή ως όρος για την εξέλιξη των ευρω-βαλκανικών σχέσεων Η Διαδικασία Συνεργασίας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (SEECP-South-East European Cooperation Process ) ως το μόνο «γηγενές» σχήμα συνεργασίας (1996) Προώθηση της συνεργασίας κυρίως μεταξύ ΕΕ και Σλοβενίας, Βουλγαρίας και Ρουμανίας Διαφορετικές Συμφωνίες συνεργασίας μεταξύ της ΕΕ και των χωρών της Βαλκανικής Εφαρμογή εργαλείων τεχνικής και οικονομικής βοήθειας 6
Οι σχέσεις μετά το 1999: απο το Σύμφωνο Σταθερότητας στις Συμφωνίες Σύνδεσης και Σταθερότητας Ο πόλεμος για το Κοσσυφοπέδιο προκάλεσε την ριζική αλλαγή της στρατηγικής της ΕΕ, αλλά και της διεθνούς κοινότητας έναντι των χωρών της περιοχής Το νέο δόγμα: «Η ΕΕ είτε θα εξάγει σταθερότητα στην περιοχή, είτε θα εισάγει αστάθεια» (Επίτροπος Patten) και Το νέο μίγμα πολιτικής: αφενός την ένταξη στις ευρωπαϊκές δομές και αφετέρου την ενίσχυση της συνεργασίας σε επίπεδο Νοτιοανατολικής Ευρώπης Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (1999) ως ολοκληρωμένη παρέμβαση της ΕΕ, άλλων χωρών και διεθνών οργανισμών στην περιοχή διεύρυνση των πεδίων παρέμβασης, αύξηση της οικονομικής και τεχνικής βοήθειας Πράσινο φως για την έναρξη προενταξιακών διαπραγματεύσεων με Βουλγαρία και Ρουμανία Αναγνώριση όλων των χωρών της περιοχής ως εν δυνάμει υποψήφιες χώρες (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Φέιρα του Ιουνίου 2000) Δυνατότητα υπογραφής συμφωνιών Σταθεροποίησης και Σύνδεσης, εφόσον οι χώρες της περιοχής πληρούν τους όρους που έθεσε η ΕΕ 7
Οι σχέσεις μετά το 1999: απο το Σύμφωνο Σταθερότητας στις Συμφωνίες Σύνδεσης και Σταθερότητας Αύξηση της οικονομικής βοήθειας μέσω του Προγράμματος CARDS ύψους 4,9 δις ΕΥΡΩ Προνομιακή πρόσβαση των εξαγωγών της περιοχής στην αγορά της ΕΕ Εναρμόνιση του δικαίου και των θεσμών των χωρών της περιοχής με όσα ισχύουν στην ΕΕ Μετά το 2001 ηδιαδικασίασταθεροποίησης& Σύνδεσης απέκτησε καθοδηγητικό χαρακτήρα και περιθωριοποίησε το Σύμφωνο Σταθερότητας Μέχρι σήμερα Συμφωνίες Σταθεροποίησης και Σύνδεσης υπέγραψαν όλες οι χώρες της περιοχής Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας, που υιοθετήθηκε το Μάρτιο 2003, υπήρξε η θεσμοθετημένη απάντηση της ΕΕ προς τις χώρες που θα γίνονταν τα νέα όρια της μετά τη διεύρυνση. Δεν επέφερε ουσιαστικές αλλαγές στις σχέσεις μεταξύ ΕΕ και χωρών της Δυτικής Βαλκανικής 8
Η Ενταξιακή Πορεία (1/3) Η σταθεροποίηση στην ευρύτερη περιοχή, η πρόοδος στην πορεία μετάβασης και στην εφαρμογή του οδικού χάρτη που συμφωνήθηκε με την ΕΕ, η πρόοδος στην περιφερειακή συνεργασία, η οικονομική μεγέθυνση, η ένταξη της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας κ.α. επέδρασαν θετικά στην πορεία προς την ένταξη Το 2003, επί Ελληνικής Προεδρίας, εγκρίθηκε το θεματολόγιο της Θεσσαλονίκης για την προετοιμασία της ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ και αποφασίστηκε η ένταξη της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας το 2007.Η Ελλάδα άνοιξε επίσης το δρόμο της Τουρκίας για ένταξη στην ΕΕ το 1999 στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι. Από το 2008, ο μηχανισμός περιφερειακής συνεργασίας αναβαθμίστηκε θεσμικά με την εγκαθίδρυση του Συμβουλίου Περιφερειακής Συνεργασίας (RCC Regional Cooperation Council, 46 μέλη), η οποία διαθέχθηκε το ΣΣ και λειτουργεί ως ένα κομβικό σημείο για τη συνεργασία στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. 9
Η Ενταξιακή Πορεία (2/3) Ένταξη των χωρών της περιοχής στη CEFTA (Central European Free Trade Area), Ενεργειακή Κοινότητα, Western Balkans Investment Fonds (WBIF), Regional Network for Accession-RENA, South East Europe Transport Observatory (SEETO), κ.α Νέο Προ-ενταξιακόΜέσογιαοικονομικήβοήθεια(IPA), 11.106,7 εκ. Ευρώ για 2007-2013, συμμετοχή σε ευρωπαϊκά προγράμματα, σχήματα διακρατικής, διασυνοριακής και διαπεριφερειακής συνεργασίας 10
Η Ενταξιακή Πορεία (3/3) Αλβανία: Αίτηση για ένταξη το 2009, σεαναμονήέκθεσητηςεπιτροπήςγια καθεστώς υποψήφιας χώρας το 2012 από το Συμβούλιο Βοσνία-Ερζεγοβίνη: Υπογραφή ΣΣΣ το 2008, επικύρωση το 2011, δεν τέθηκε σε εφαρμογή λόγω εθνοτικών διακρίσεων (υπόθεση Sejdic-Finci), ισχύει η ενδιάμεση συμφωνία του 2008 Κοσσυφοπέδιο: το 20134 ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις για υπογραφή ΣΣΣ, με καταληκτική ημερομηνία την άνοιξη του 2014 Κροατία: Αίτηση για ένταξη το 2003, μέλος της ΕΕ από 1.7.2013 Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (πγδμ): Αίτηση για ένταξη το 2004, καθεστώς υποψήφιας χώρας το 2005, δεν ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις, έναρξη υψηλού επιπέδου διαλόγου για την προσχώρηση το 2012 Μαυροβούνιο: Αίτηση για ένταξη το 2008, καθεστώς υποψήφιας χώρας το 2010, έναρξη διαπραγματεύσεων το 2012 Σερβία: Αίτηση για ένταξη το 2009, έναρξη διαπραγματεύσεων το 2013 11
Οι Προοπτικές Ένταξης (1/3) Όλες οι χώρες της περιοχής βρίσκονται πλέον σε τροχιά ένταξης Κάθε χώρα εμφανίζει διαφορετική δυναμική και διαφορετική πορεία Εκτίμηση της επιτροπής για εκπλήρωση κριτηρίων ένταξης (κριτήρια Κοπεγχάγης): Πολιτικά κριτήρια: αναγκαίες περαιτέρω θεσμικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις (π.χ. δικαστικά συστήματα, καταπολέμηση διαφθοράς και οργανωμένου εγκλήματος, δημοκρατική διακυβέρνηση, εφαρμογή του νόμου, ενισχυμένη διαφάνεια), πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα των μειονοτήτων και των άλλων ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, ελευθερία της έκφρασης, εφαρμογή του νόμου κ.α. Οικονομικά κριτήρια: Ενίσχυση μεσοπρόθεσμων οικονομικών προγραμμάτων, άρση διαρθρωτικών εμποδίων, ευθυγράμμιση με τη Στρατηγική Ευρώπη 2020, δημοσιονομική πειθαρχία, αντιμετώπιση συνεπειών της κρίσης κ.α. Θεσμικά: υιοθέτηση του Κοινοτικού κεκτημένου (33 κεφάλαια) Περιφερειακή συνεργασία: σημαντική πρόοδος 12
Οι Προοπτικές Ένταξης (2/3) UNIVERSITY OF PIRAEUS Οι προοπτικές της Αλβανίας: Η Αλβανία συνεχίζει να εφαρμόζει τη συμφωνία σταθεροποίησης και σύνδεσης χωρίς προβλήματα Σημαντική πρόοδος στην εκπλήρωση των πολιτικών κριτηρίων και στη διοικητική μεταρρύθμιση Σύμφωνα με την ΕΕ (Έκθεση 2013), η Αλβανία απαιτείται να κάνει περαιτέρω βήματα στα πεδία: εφαρμογή της διοικητικής μεταρρύθμισης, πόλεμος κατά της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος, προστασία δικαιωμάτων ειδικά των Ρομά, ΑΜΕΑ και παιδιών κ.α. Σημαντική πρόοδος στην επίτευξη των οικονομικών κριτηρίων αξιόλογη μακροοικονομική σταθερότητα, συστάσεις για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, δημοσιονομική πειθαρχία, μείωση του ελλείμματος του Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών, αντιμετώπιση της πρόκλησης της άτυπης οικονομίας Συμμετοχή σ όλα τα σχήματα περιφερειακής συνεργασίας Υιοθέτηση του Κοινοτικού κεκτημένου: σημαντική πρόοδος στα περισσότερα από τα 33 κεφάλαια, σύσταση για μεγαλύτερη προσπάθεια σε κεφάλαια όπως πνευματικά δικαιώματα, πολιτική για τον ανταγωνισμό, περιβάλλον, ενέργεια, απασχόληση και κοινωνική πολιτική, γεωργία και αγροτική ανάπτυξη, υγειονομικοί έλεγχοι, πολιτική μεταφορών κ.α. 13
Οι Προοπτικές Ένταξης (3/3) Θετικές για Μαυροβούνιο, Σερβία, Αλβανία Ανοίγονται θετικές προοπτικές για Κοσσυφοπέδιο Δυσκολίες για Βοσνία-Ερζεγοβίνη και πγδμ Προβλήματα λόγω της κρίσης Υψηλή προτεραιότητα της Ελληνικής προεδρίας και εν συνεχεία της Ιταλικής Το άδοξο τέλος της Ελληνικής Πρωτοβουλίας (;) για την Ατζέντα 2014 (Θεσσαλονίκη ΙΙ), με σκοπό την υιοθέτηση πολιτικής διακήρυξης η οποία θα θέτει ένα συγκεκριμένο, φιλόδοξο αλλά ρεαλιστικό στόχο για την ολοκλήρωση της διαδικασίας ένταξης των χωρών των Δ. Βαλκανίων. 14
Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας Dean, Prof. Angelos Kotios UNIVERSITY OF PIRAEUS School of Economic, Business & European Studies 15