Παρελθόν, παρόν και μέλλον του ελληνικού ελαιολάδου Βασίλης Ζαμπούνης ΑΞΙΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ. Ενότητα Ι : Διαπιστώσεις

Παρελθόν, παρόν και μέλλον του ελληνικού ελαιολάδου Βασίλης Ζαμπούνης ΑΞΙΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ Ενότητα Ι : Διαπιστώσεις Διαπίστωση 1 η : Το ελαιόλαδο αποτελεί ένα τεράστιο εθνικό πλούτο Γιατί: α) Από οικονομική άποψη, είναι το 1 ο αγροτικό προϊόν σε ακαθάριστη αξία (που κυμαίνεται περί το ένα δις ), και σε αξία εξαγωγών (περί τα 350 εκατομ. ), ευρισκόμενο σταθερά στην πρώτη πεντάδα των ελληνικών εξαγωγικών προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων των βιομηχανικών. β) Από κοινωνική άποψη και λόγω της ιδιομορφίας της μεγάλης αναλογίας ετεροεπαγγελματιών παρά τα αρνητικά που συνεπάγεται ωστόσο στηρίζει τον κοινωνικό ιστό στις περισσότερες περιφέρειας της Ελλάδας, προσφέροντας εισόδημα και απασχόληση σε 350 περίπου χιλιάδες οικογένειες ελαιοπαραγωγών, σε ολοένα αυξανόμενο αριθμό οικονομικών μεταναστών, σε δυο χιλιάδες μονάδες ελαιουργείων, εκατοντάδες τυποποιητηρίων και σε πολλούς κλάδους που παρέχουν μια μεγάλη γκάμα εξοπλισμού και υπηρεσιών. γ) Αποτελεί το θεμέλιο της Μεσογειακής Διατροφής. δ) Αποτελεί ένα σημαντικό τμήμα της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, που είναι ζωντανή και παρούσα στην καθημερινή μας ζωή. ε) Τέλος, αποτελεί βασικό παράγοντα της περιβαλλοντικής ισορροπίας με τα ελαιόδενδρα να έχουν εξαπλωθεί συνθέτοντας ένα οικονομικά πολύτιμο δάσος στο εύθραυστο Μεσογειακό περιβάλλον. Διαπίστωση 2 η : Διαθέτουμε τρία μεγάλα πλεονεκτήματα α) Το χάρισμα της Φύσης (εδαφοκλιματικές συνθήκες άριστες και εκλεκτές ποικιλίες) που σε συνδυασμό με ένα έμπειρο και φιλόπονο ανθρώπινο δυναμικό αποδίδουν εξαιρετική ποιότητα ελαιολάδου. β) Ικανοποιητικές ποσότητες. Όχι προφανώς αυτές που δηλώναμε (και συνεχίζουμε) επισήμως λόγω των αναγκών της επιδότησης, όμως αρκετές για να μας φέρνουν στη 2η/3η παγκοσμίως μαζί με την Ιταλία, μετά την Ισπανία. γ) Τον πακτωλό των Κοινοτικών χρηματοδοτήσεων και μάλιστα από το 1981, δηλ. τις εποχές των «παχέων αγελάδων» και 5 χρόνια πριν από την ένταξη της Ισπανίας. Αξίζει να θυμηθούμε ότι το ελαιόλαδο απολάμβανε (από το 1966 για χάρη της Ιταλίας) μια από τις συνεκτικότερες και πιο πλουσιοπάροχες ΚΟΑ, που περιελάμβανε: Την Παρέμβαση (δημόσια αποθεματοποίηση), τις Επιστροφές (επιδοτήσεις) εξαγωγών, την Ενίσχυση στην Κατανάλωση (για τους τυποποιητές), την Ενίσχυση στην Παραγωγή (για τους ελαιοπαραγωγούς) καθώς και τις ειδικές αγρονομισματικές ισοτιμίες (πράσινη ECU). Από τις παραπάνω ενισχύσεις η Ελλάδα έχει εισπράξει από το 1981 το ιλιγγιώδες ποσό των 6,3 τρις δραχμών ή 18,5 δις ευρώ σε αποπληθωρισμένη σημερινή αξία. Διαπίστωση 3 η : Τις τελευταίες τρεις περίπου δεκαετίας ένταξης στην Ε.Ε. πραγματοποιήθηκαν σημαντικά βήματα προόδου: - Έγιναν νέες φυτεύσεις και βελτιώθηκαν οι παλιές καθώς οι ελαιοπαραγωγοί απέκτησαν σύγχρονο εξοπλισμό και εφόδια και βελτίωσαν τις καλλιεργητικές τεχνικές, ιδίως σε ό,τι αφορά στη συγκομιδή του καρπού, στις μεθόδους λίπανσης και φυτοπροστασίας, στην επέκταση των αρδευόμενων κλπ. - Τα ελαιοτριβεία εκσυγχρονίστηκαν σταδιακά σχεδόν όλα - Ανοξείδωτες δεξαμενές αντικατέστησαν σε μεγάλο βαθμό τα παραδοσιακά βαρέλια και τις τσιμεντένιες ή σιδερένιες δεξαμενές - Ιδρύθηκε ένας πολύ μεγάλος αριθμός νέων τυποποιητηρίων και εκσυγχρονίσθηκαν τα παλαιά - Πολλές μονάδες, ιδιωτικές και συνεταιριστικές εφαρμόζουν συστήματα ποιότητας - Διαδόθηκαν η βιολογική ελαιοκαλλιέργεια καθώς και τα ΠΟΠ/ΠΓΕ ελαιόλαδα και επιτραπέζιες ελιές Συμπερασματικά, αυξήθηκαν οι παραγόμενες ποσότητες και βελτιώθηκε η ποιότητά τους. Διαπίστωση 4 η : Ο τεράστιος αυτός εθνικός πλούτος δεν έχει αξιοποιηθεί Παρά τα τρία πλεονεκτήματα που διαθέτουμε (βλ. Διαπίστωση 2 η ) και παρά τα βήματα προόδου (βλ. Διαπίστωση 3 η ), ωστόσο αυτό που πάνω απ όλα σαν τίτλος ταιριάζει είναι ότι το ελαιόλαδο αποτελεί ένα τεράστιο αναξιοποίητο εθνικό πλούτο, και μάλιστα, με τις εξελίξεις που αφορούν πια όχι στο μέλλον αλλά στο παρόν η ποιοτική μας υπεροχή (θα) αμφισβητείται ολοένα και πιο έντονα, ενώ (θα) είναι ολοένα και πιο 1

δύσκολο να αντεπεξέλθουμε στον ανταγωνισμό, ώστε να μετατρέψουμε αυτή την ποιοτική υπεροχή σε οικονομικά ωφέλιμο αποτέλεσμα. Οι παρακάτω πίνακες στατιστικών στοιχείων αφορούν στις τιμές παραγωγού και στις εξαγωγές και αρκούν για να αποδείξουν την παραπάνω διαπίστωση. Διάγραμμα 1. Εξέλιξη (αποπληθωρισμένων) τιμών του έλληνα παραγωγού για το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο σε /kg Πηγή: Επεξεργασία συγγραφέα των πρωτογενών στοιχείων από τις ανακοινώσεις μηνιαίων τιμών του ελληνικού Υπουργείου προς την Ε.Ε. Σχόλιο:Οι τιμές παραγωγού είναι συνεχώς και έντονα καθοδικές. Σε συνδυασμό με την αντίστροφη συνεχώς ανοδική πορεία του κόστους (εργατικά, λιπάσματα, φυτοφάρμακα, πετρέλαιο κλπ), η καθαρή πρόσοδος συνεχώς συμπιέζεται καθιστώντας προβληματική τα επόμενα χρόνια τη συνέχιση της ελληνικής ελαιοκαλλιέργειας, με τους σημερινούς τουλάχιστον όρους. Πίνακας 2. Σύγκριση των τιμών παραγωγού έξτρα παρθένου ελαιολάδου μεταξύ Ελλάδας, Ιταλίας και Ισπανίας. 1998/99 έως 2006/07 (σε /kg). Περίοδος Ελλάδα Ισπανία Ιταλία 1998/99 222,12 232,52 259,11 1999/00 184,14 191,98 226,88 2000/01 175,22 171,29 225,00 2001/02 212,21 184,55 243,73 2002/03 205,44 213,52 270,26 2003/04 252,01 242,40 260,26 2004/05 261,49 289,14 300,80 2005/06 346,18 373,64 373,16 2006/07 260,76 270,64 293,53 μ.ο. 235,51=100 241,08=102,4 272,53=115,7 Οι ελληνικές τιμές είναι κατά μ.ο. 15,7 χαμηλότερες των Ιταλικών και 2,4 % των Ισπανικών Πηγή: (ίδια με Διάγραμμα 1) και ομιλία κ. Π. Μπαρζούκα στο 2 ο Φεστιβάλ Ελιάς και Ελαιολάδου (βλ. Ελιά και Ελαιόλαδο τεύχος 60 ο ) Σχόλιο:Οι ισπανικές τιμές είναι κατά 2,4% υψηλότερος των Ελληνικών, παρά τα ποιοτικά προβλήματα των ισπανικών ελαιολάδων. Καθοριστικός ο ρόλος των συνεταιρισμών στη διαμόρφωση των τιμών. Οι ιταλικές τιμές είναι κατά 15,7% υψηλότερες των ελληνικών, γιατί η Ιταλία είναι μια ελλειμματική αγορά. Οι ελληνικές τιμές δεν ανταποκρίνονται στις πραγματικές εμπορικές πράξεις, οι οποίες όμως πραγματοποιούνται κυρίως για την ποιότητα μέχρι 0,3 ο (εξτρίσσιμα). 2

Πίνακας 3. Προορισμοί των ελληνικών εξαγωγών ανά ποιοτική κατηγορία. (Μέσος όρος 2002-2007). Ποσότητες σε τόνους και μερίδια σε ποσοστά % Πηγή: Σχόλιο: Χώρες Προορισμού / Ποιοτικές κατηγορίες Ιταλία + Ισπανία Λοιπές χώρες Σύνολο Παρθένο Κουπέ Πυρηνέλαιο Σύνολο 69.248 1.803 19.821 90.872 (81,9%) (43,7%) (85,6%) (81,3%) 15.252 2.326 3.322 20.900 (18,1%) (56,3%) (14,4%) (18,7%) 84.501 4.129 23.143 111.772 (100%) (100%) (100%) (100%) Επεξεργασία συγγραφέα πρωτογενών στοιχείων ΕΣΥΕ. Το 82% εξάγεται χύμα προς Ιταλία και Ισπανία. Το υπόλοιπο 18% προς όλες τις υπόλοιπες χώρες και κατά τεκμήριο αυτή η ποσότητα θα πρέπει να θεωρείται ως τυποποιημένη (δεν υπάρχουν σχετικά στοιχεία) Πίνακας 4. Σύγκριση μέσων τιμών πώλησης ανάλογα με τον προορισμό και την ποιοτική κατηγορία σε /κιλό (Μέσος όρος 2002-2007) Χώρες Προορισμού / Ποιοτικές Κατηγορίες Παρθένο Κουπέ Πυρηνέλαιο Ιταλία + Ισπανία 2,802 2,287 0,896 Λοιπές χώρες 3,835 3,325 1,722 Προστιθέμενη αξία ( /kg) 1,033 1,038 0,826 Προστιθέμενη Αξία (%) 36,9% 45,4% 92,2% Πηγή: Όπως Πιν. 3 Σχόλιο:Υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ των τιμών πώλησης προς Ιταλία και Ισπανία (χύμα) και των τιμών προς τις λοιπές χώρες (τυποποιημένο). Η διαφορά αυτή (= προστιθέμενη αξία) υπερβαίνει το 1 ευρώ και σε ποσοστό κυμαίνεται από 37% (για το παρθένο) έως 92% (για το πυρηνέλαιο). Σε συνολική αξία ετησίως κατά μέσο όρο οι απώλειες προστιθέμενης αξίας ανέρχονται σε 71,5 για το παρθένο + 1,9 για το κουπέ + 16,4 για το πυρηνέλαιο = 89,8 εκατομ.. Πίνακας 5. Συνολικές εισαγωγές Ρωσίας, Κίνας και Ινδίας, ανά χώρα προέλευσης (σε τόνους). Έτη 2002 2007 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Μ.Ο. Ισπανία 74,10% 65,9% 65,6% 63% 59,6% 60% 63,1% 5.242 5.948 8.103 9.426 9.211 15.534 8.911 Ιταλία 14,1% 20,9% 20% 22,2% 28% 23,8% 22,6% 997 1.887 2.478 3.317 4.334 6.176 3.198 Ελλάδα 5,5% 4,6% 9,3% 9,6% 6,7% 6,2% 7,1% 392 417,4 1.152,7 1.432,2 1.041,9 1.614,4 1.009,1 Λοιπές 6,4% 8,5% 5,1% 5,3% 5,6% 10% 7,2% 451 766,6 627,3 793,8 869,1 2.578,6 1.013,9 Σύνολο 7.082 9.019 12.361 14.969 15.456 25.903 14.132 Σχόλιο:Στις νέες αναδυόμενες καταναλωτικές αγορές, όπως π.χ. Ρωσία, Κίνα και Ινδίες, κυριαρχεί η Ισπανία. Η Ελλάδα περιορίζεται σε μερίδιο 7%. Από την αύξηση της κατανάλωσης την τελευταία 6ετία κατά 18.821 τόνους, η Ελλάδα επωφελήθηκε κατά 1.222 τόνους (6,5%) 3

Πίνακας 6. Εισαγωγές ΗΠΑ ανά χώρα προέλευσης (σε τόνους). Έτη 1990-2007 Χώρα Μέσος όρος 1990-1994 Μερίδιο % Μέσος όρος 2003-2007 Μερίδιο % Ιταλία 86.095,1 77,21 154.884 63,21 Ισπανία 14.944,3 13,40 43.716 17,84 Τουρκία 2.791,8 2,50 13.223 5,40 Τυνησία 2.107,7 1,89 12.273 5,01 Αργεντινή 300,2 0,27 5.168 2,11 Λοιπές 2.212,1 1,98 11.354 4,63 Σύνολο 111.502,1 100,00 245.017 100,00 Σχόλια : 1. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 18 ετών οι εισαγωγές των ΗΠΑ αυξήθηκαν από 111,5 χιλ. τόνους (μ.ο 1990-1994) στους 245,0 χιλιάδες (μ.ο 2003-2007). Δηλαδή κατά 133,5 χιλ. τόνους (υπερδιπλασιάστηκε) 2. Η Ιταλία διατήρησε την πρώτη θέση. Αύξησε τις ποσότητές της κατά 68 χιλ. τόνους, όμως το μερίδιό της μειώθηκε από 77,2 στο 63,2% 3. Η Ισπανία διατήρησε τη δεύτερη θέση. Αύξησε τις ποσότητές της κατά 28,8 χιλ. τόνους και το μερίδιό της από 13,4 στο 17,8 % 4. Η Ελλάδα έπεσε από την τρίτη στην έκτη θέση καθώς την ξεπέρασε και η Τυνησία (αύξησε τις ποσότητές της κατά 10 χιλ. τόνους και το μερίδιό της κατά 3,12 %) και η Τουρκία (αύξησε τις ποσότητές της κατά 10,4 χιλ. τόνους και το μερίδιό της κατά 2,9%), και η Αργεντινή (αύξησε τις ποσότητές της κατά 4.868 τόνους και το μερίδιό της κατά 1,84%).Αντίθετα η Ελλάδα είχε μια αύξηση μόνο κατά 1.349 τόνους και το μερίδιό της μειώθηκε κατά 0,94 %. Πίνακας 7. Σύγκριση των τιμών πώλησης μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας για το εξαγόμενο τυποποιημένο παρθένο ελαιόλαδο, έτη 2002 έως 2007 (Τιμές σε /kg) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Μ.Ο. Ελλάδα 3,900 3,446 3,615 4,021 4,652 3,373 3,835 Ιταλία 2,863 3,556 4,182 4,488 5,727 5,252 4,345 Διαφορά +1,037-0,110-0,567-0,467-1,075-2,875-0,676 Σε % +26,6% -3,2% -15,7% -11,6% -23,1% -85,4% -17,6% Πηγή: Στοιχεία από την ομιλία του κ. Π. Μπαρζούκα στο 2 ο Φεστιβάλ Ελιάς και Ελαιολάδου (βλ. Ελιά & Ελαιόλαδο τεύχος 60 ο ) και συσχέτισή τους με επεξεργασία του συγγραφέα πρωτογενών στοιχείων της ΕΣΥΕ. Άρα, συμπερασματικά, και επανερχόμενοι στην 4 η διαπίστωση: Το ελληνικό ελαιόλαδο αποτελεί ένα τεράστιο αναξιοποίητο εθνικό πλούτο, θέση που επιβεβαιώνεται από τα εξής: α) Οι Έλληνες ελαιοπαραγωγοί απολαμβάνουν τιμές συνεχώς μειούμενες (-75% την τελευταία 10ετία) και χαμηλότερες κατά 15,7% των ιταλών και κατά 2,4% των ισπανών ελαιοπαραγωγών β) Οι ελληνικές εξαγωγές εξαρτώνται βασικά (κατά 82%) από τις χύμα πωλήσεις σε Ιταλία και δευτερευόντως σε Ισπανία γ) Η εξαγωγή χύμα σε σύγκριση με το τυποποιημένο συνεπάγεται μια απώλεια κατά 1 /kg περίπου (-37% για το παρθένο) δ) Αν και την τελευταία 5ετία οι ελληνικές εξαγωγές προς τη διεθνή αγορά (πλην Ιταλίας και Ισπανίας) έχουν αυξηθεί κατά 83% (+ 13.540 τόνους) ωστόσο τα μερίδια της Ελλάδας σε όλες τις 3 ες χώρες και της Ε.Ε. παραμένουν μονοψήφια και ασήμαντα. Στην αγορά των ΗΠΑ η Ελλάδα έπεσε από την 3 η στην 6 η θέση με μερίδιο 1,8%. Από το άνοιγμα των νέων αγορών επωφελούνται κυρίως η Ισπανία (που κυριαρχεί) και η Ιταλία. Είναι χαρακτηριστικό και ανησυχητικό ότι αυξάνονται μεν οι ποσότητες των ελληνικών εξαγωγών αλλά σε τιμές ολοένα και μικρότερες των αντίστοιχων ιταλικών (-85% το 2007). Μια πρόσθετη πηγή ανησυχίας είναι η μορφή των εξαγωγών. Δεν υπάρχουν σχετικά στοιχεία, όμως οι ενδείξεις είναι ότι μεγάλο μέρος των εξαγωγών τυποποιημένου βασίζεται στο φασόν ή/και προέρχεται από πάρα πολύ μικρές επιχειρήσεις. Είναι δηλαδή πωλήσεις αστάθμητες και ευάλωτες. 4

Τα παραπάνω επιβεβαιώνουν και μια άλλη διαπίστωση. Δηλαδή ότι πουλάμε τα πρωτοτόκια (= την πολύ καλή μας ποιότητα) αντί πινακίου φακής (= σε πολύ χαμηλές τιμές) όχι μόνο λόγω του χύμα αλλά και για το τυποποιημένο. Διάγραμμα 8. Συσχέτιση ποσοτήτων ελληνικών εξαγωγών με τη διαφορά τιμών πώλησης μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας ΤΟΝΟΙ 2002 2003 2004 2005 2006 2007 % Σειρα 1: % διαφορά μεταξύ ελληνικών και ιταλικών τιμών εξαγωγής τυποποιημένου Σειρά 2 : Ποσότητα ελληνικών εξαγωγών σε τόνους Σχόλιο: Οι τιμές που πωλεί (εξάγει) το τυποποιημένο παρθένο ελαιόλαδο η Ελλάδα είναι κατά μέσο όρο σχεδόν 0,7 /kg (-17,6%) χαμηλότερες των ιταλικών. Μάλιστα αν συσχετισθούν με τις ποσότητες των ελληνικών εξαγωγών προκύπτει ότι όσο αυξάνονται οι ελληνικές εξαγωγές ως ποσότητες, τόσο και ανοίγει η ψαλίδα των τιμών, πουλώντας φθηνότερα από τους Ιταλούς(-85,4% το 2007). Ενότητα ΙΙ: Αίτια Προφανώς οι παραπάνω διαπιστώσεις θα πρέπει να οφείλονται σε μια σειρά από αίτια. Ο εντοπισμός και η αξιολόγησή τους αποτελεί ένα καθόλου αυτονόητο ή απλό, αλλά αναγκαίο βήμα προκειμένου να μπορεί κανείς να προτείνει αξιόπιστες λύσεις των προβλημάτων που καταγράφηκαν. Ας εξετάσουμε λοιπόν μια σειρά από τα πιο προφανή ή όχι αίτια: 1 ον Οι διαρθρώσεις των ελαιοκομικών εκμεταλλεύσεων. Δηλαδή ο μικρός και πολυτεμαχισμένος κλήρος που συχνά θεωρείται ως η πρώτη και βασική αιτία. Προσωπικά θα διαφωνήσω, όχι με το γεγονός, αλλά με τη βαρύτητα που του αποδίδουμε. Πρώτον γιατί και η Ιταλία χαρακτηρίζεται από επίσης μικρό κλήρο ανά παραγωγό. Δεύτερον, γιατί ακόμη και η Ισπανία που προβάλλεται ως το πρότυπο των μεγάλων εκμεταλλεύσεων παρουσιάζει ένα μέσο όρο 31 στρεμμάτων/παραγωγό δηλ. όχι πολύ μεγαλύτερο του ελληνικού. Εδώ, μάλλον οι μεγάλες διαφορές θα πρέπει να αναζητηθούν στην οργανωμένη και αποτελεσματική συμμετοχή των ισπανών στους συνεταιρισμούς τους. Πιο σημαντικό πρόβλημα είναι σίγουρα ο πολυτεμαχισμός, που ανεβάζει κατά πολύ το κόστος και εμποδίζει μια ορθολογική καλλιέργεια. Ανάλογα αποτελέσματα επιφέρει και η ύπαρξη μικρής αναλογίας νέων και κατ επάγγελμα ελαιοπαραγωγών. Φαινόμενο όμως που μάλλον θα πρέπει να θεωρήσουμε, όχι ως πρωτογενές, αλλά δευτερογενές αίτιο βαθύτερων εξελίξεων της ελληνικής αγροτικής και περιφερειακής αναπτυξιακής πολιτικής (αν υπάρχει ). Μια τελευταία παρατήρηση αφορά στους ετεροεπαγγελματίες. Οι οποίοι λόγω των απαιτήσεων της ελαιοκαλλιέργειας αν είναι εγκατεστημένοι στην περιοχή και όχι μακριά στα αστικά κέντρα (Αθήνα, κλπ.) και αν έχουν μια σχετικά μεγάλη ιδιοκτησία τότε συχνά αποτελούν πρότυπο παραγωγού. Πρόκειται δηλαδή για ένα υγιές φαινόμενο, που συντείνει στην συγκράτηση εισοδημάτων στην περιφέρεια και στην επιβίωση του τοπικού κοινωνικού ιστού. Λογικά λοιπόν θα πρέπει να ληφθεί υπ όψη στην ασκούμενη αγροτική πολιτική (επιδοτήσεις, φορολογία κ.α.). Τα ίδια ακριβώς ισχύουν και για τους οικονομικούς μετανάστες, οι οποίοι με γρήγορους ρυθμούς, όχι μόνο αυξάνονται αριθμητικά, αλλά και ενσωματώνονται στις τοπικές κοινωνίες. 5

2 ον Το υψηλό κόστος, στο οποίο ήδη αναφερθήκαμε. Διατηρώντας πάντοτε τη σύγκριση με Ιταλία και Ισπανία, θα πρέπει να θεωρήσουμε και αυτό ως δευτερογενές αίτιο, αποτέλεσμα όχι μόνο των διαρθρωτικών προβλημάτων 1 αλλά και πολύ σημαντικών, αν και υποτιμημένων παραγόντων όπως ο ρόλος της αγροτικής έρευνας, των εφαρμογών της, των γεωτεχνικών, της αγροτικής εκπαίδευσης, ακόμη και της αγροτικής πίστης, με μια φράση που αποκαλούμε «αγροτική πολιτική». 3 ον Το μικρό μέγεθος και ο μεγάλος αριθμός ελαιοτριβείων είναι σε ένα βαθμό αναγκαίο κακό για λόγους ιστορικούς, γεωγραφικούς, οδικού δικτύου, διασποράς ελαιώνων κλπ. Με αποτέλεσμα, για ένα μέρος αυτών, να λειτουργούν οριακά, άρα να καταφεύγουν σε αδιαφανή εισοδήματα (ιδίως επί ενίσχυσης στην παραγωγή) ή και σε παράλληλες άσχετες δραστηριότητες. Πάντως και η Ιταλία διαθέτει ένα μεγάλο αριθμό περί τα 5.700 για παραγόμενες ποσότητες περίπου ίδιες με τις ελληνικές. Αντίθετα, το πρότυπο είναι η Ισπανία η οποία με 1.750 ελαιοτριβεία ανταποκρίνεται σε παραγωγές 1,2 εκατομ. τόνων. Σε ό,τι αφορά στα ελαιοτριβεία θα πρέπει να θεωρήσουμε ως πρωταρχικό πρόβλημα την έλλειψη οργάνωσής τους, τον επαγγελματισμό τους και την απουσία ξεκάθαρων και ενιαίων πανελλαδικά κανόνων, που να διέπουν την οικονομική τους διαχείριση, τις συνθήκες υγιεινής, ασφάλειας και ποιοτικής μεταχείρισης του ελαιολάδου, τη διάθεση του κατσίγαρου (αποβλήτων) κλπ. 4 ον Οι δομές συγκέντρωσης και εμπορίας. Με τους ελαιοπαραγωγούς να ασκούν οι ίδιοι εμπορία και να αποφασίζουν αν και πότε και σε ποια τιμή θα πουλήσουν χωρίς να έχουν ούτε τις απαραίτητες γνώσεις, ούτε τις ποσότητες για να είναι σε θέση να διαπραγματευθούν σωστά. Επίσης, με τους ελαιοπαραγωγούς «μέλη» των συνεταιρισμών τους αλλά χωρίς υποχρεώσεις και δεσμεύσεις για την ποσότητα και τους χρόνους που θα παραδώσουν το προϊόν τους. Αποτέλεσμα, οι συνεταιρισμοί να βρίσκονται πάνω σε μια «κινούμενη άμμο», που δεν τους επιτρέπει ούτε να αποθηκεύσουν σωστά, ούτε να προγραμματίσουν τις πωλήσεις τους. Με ένα μεγάλο σχετικά αριθμό εμπόρων/μεσιτών/τοπικών μικρών εμπόρων/ελαιοτριβείων που ασκούν εμπορία χωρίς σταθερές δομές και διακριτούς ρόλους καθώς πολλοί είναι συγχρόνως και παραγωγοί και μεσίτες και έμποροι και συχνά έχουν και κάποια άσχετοι δραστηριότητα. Όλοι οι παραπάνω λόγοι συνθέτουν τελικά μια χαοτική και αδιαφανή αγορά με υπερβάλλον κόστος, υποχείριο των (Ιταλών) αγοραστών, έρμαιο των διακυμάνσεων των τιμών, από τις οποίες συνήθως όλοι βγαίνουν συνεχώς χαμένοι, και τελευταίο αλλά επίσης πολύ σημαντικό, με αρνητικές επιπτώσεις και στην ποιότητα του προϊόντος. 5 ον Το μικρό για τα διεθνή δεδομένα μέγεθος των επιχειρήσεων τυποποίησης, που οφείλεται σε λόγους ιστορικούς και στο μικρό μέγεθος της εσωτερικής αγοράς του τυποποιημένου λόγω του μεγάλου αριθμού ελαιοπαραγωγών και των εκτεταμένων άμεσων πωλήσεων στους καταναλωτές με τον γνωστό 16κιλό «τενεκέ». Προσωπικά δεν θα συμφωνήσω με τη θέση της βιομηχανίας ότι ο 16κιλος «τενεκές» αποτελεί τη ρίζα του κακού και την αιτία όλων των δεινών του ελληνικού ελαιολάδου. Η κατάργησή του αποτελεί μια θέση μη ρεαλιστική αν λάβουμε υπ όψη τους εκατοντάδες χιλιάδες ελαιοπαραγωγούς και τους συγγενικούς και φιλικούς δεσμούς τους με κατοίκους των αστικών κέντρων, στα οποία άλλωστε ζουν και πολλοί ελαιοπαραγωγοί. Το 16κιλο αποτελεί ένα άτυπο ΠΟΠ, ταυτισμένο με την ποιότητα του «φυσικού» προϊόντος. Είναι γεγονός ότι αποτελεί συγχρόνως και την «κερκόπορτα» για τη νοθεία από πλανόδιους, μη ελαιοπαραγωγούς. Όμως το φαινόμενο της νοθείας ή/και των ποιοτικά υποβαθμισμένων ελαιολάδων αποτελεί ένα γενικότερο ζήτημα που θα χρειαζόταν ένα ολόκληρο συνέδριο από μόνο του. Πάντως, τυχόν κατάργηση του 16κιλου θα είχε σαν αποτέλεσμα : 1 ον Επειδή τη μερίδα του λέοντος από την προστιθέμενη αξία (= διαφορά τιμής του τυποποιημένου από το 16κιλο) θα την καρπώνονταν κυρίως οι εταιρίες τυποποίησης και οι αλυσίδες λιανικής, άρα απώλεια εισοδήματος για όσους ελαιοπαραγωγούς εφοδιάζουν άμεσα τους καταναλωτές και 2 ον Μείωση της συνολικής κατανάλωσης. (Για μια εφικτή και δίκαιη λύση βλ. παρακάτω ενότητα ΙΙΙ, γ3). Οι δυο μεγαλύτερες εταιρείας του κλάδου, λόγω και της πολυεθνικής τους ιδιοκτησίας, επί χρόνια λειτούργησαν με μια εσωστρέφεια, χωρίς ιδιαίτερους εξαγωγικούς στόχους. Σήμερα, και οι δυο είναι σε μεταβατική περίοδο. Η μια πιθανόν να αλλάξει ιδιοκτησιακό καθεστώς, ενώ η άλλη έχει στραφεί σε μια σαφώς πιο έντονη στρατηγική προώθησης και των εξαγωγών της. Για ένα μεγάλο αριθμό ΜΜΕ, πέραν των αντικειμενικών δυσκολιών, έλειψαν οι αναγκαίες πολιτικές υποστήριξής τους καθώς και μορφών μεταξύ τους δικτυώσεων και συνεργασιών, που θα του επέτρεπαν να διεισδύσουν στις ξένες αγορές εξειδικευμένοι σε συγκεκριμένα τμήματά τους. Επίσης, το ολιγοψώνιο των αλυσίδων S/M δεν τους επιτρέπει να απευθυνθούν ούτε στην εσωτερική αγορά. 1 Σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου Πατρών (βλ. Ελιά και Ελαιόλαδο τ. 43) το μέσο κόστος των μη κατ επάγγελμα ελαιοπαραγωγών είναι κατά 23,7% υψηλότερο των κατ επάγγελμα. 6

Όμως, τον καθοριστικό παράγοντα για την καχεξία του κλάδου της τυποποίησης αποτέλεσε το εκτεταμένο πανωγράψιμο της ενίσχυσης στην κατανάλωση και το «τσουνάμι» αθέμιτου ανταγωνισμού, που δεν επέτρεψε στις σωστές επιχειρήσεις, ιδιωτικές ή συνεταιριστικές, να αναπτυχθούν ιδίως στην κρίσιμη περίοδο 1987-1995 (βλ. εκτενέστερα παρακάτω). 6 ον Η ιστορική αποτυχία των συνεταιριστικών οργανώσεων πλην φυσικά ελαχίστων εξαιρέσεων που επιβεβαιώνουν όμως τον κανόνα να οργανώσουν και να υποστηρίξουν αποτελεσματικά όλη τη διαδικασία παραγωγής, μεταποίησης και τελικά εμπορικής αξιοποίησης του προϊόντος. Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, με τα χαρακτηριστικά που περιγράψαμε (μικρός κλήρος, μεγάλος αριθμός παραγωγών, καχεξία των ιδιωτικών μονάδων), ο ρόλος αυτός των συνεταιρισμών (θα έπρεπε να) ήταν καθοριστικός. Δυστυχώς, όλη αυτή την περίοδο που εξετάζουμε η αγροτική πολιτική που ασκήθηκε είχε άλλες προτεραιότητες, καθηλώνοντας τους συνεταιρισμούς σε ρόλους κομματικής πολιτικής για τον έλεγχο των αγροτών και των κοινοτικών επιδοτήσεων και όχι ανάδειξής τους σε ισχυρές και αυτόνομες αγροτικές επιχειρήσεις, που θα λειτουργούσαν επ ωφελεία και για λογαριασμό πρώτα από όλα των παραγωγών μελών τους. 7 ον Η μη αξιοποίηση και κατασπατάληση των κοινοτικών χρηματοδοτήσεων Αναφερθήκαμε και νωρίτερα (2 η διαπίστωση) στο γεγονός ότι το ελληνικό ελαιόλαδο είχε την τύχη να συμμετέχει σε μια από τις πιο συνεκτικές και πλουσιοπάροχες ΚΟΑ προϊόντων και μάλιστα πέντε χρόνια πριν από την ένταξη της Ισπανίας. Τα ποσά που εισέπραξε ήταν πράγματι ιλιγγιώδη:6,3 τρις δρχ ή 18,5 δις από το 1981-2000 σε αποπληθωρισμένες σημερινές τιμές. Εάν τα χρήματα αυτά είχαν αξιοποιηθεί, τότε δεν θα μιλάγαμε σήμερα για αναξιοποίητο εθνικό πλούτο. Μερικά παραδείγματα: α) Για την ενίσχυση στην κατανάλωση (δηλ. για την τυποποίηση) η Ελλάδα εισέπραξε συνολικά 1,4 δις (σε σημερινή αποπληθωρισμένη αξία) από το 1981 έως το 1997. Η ενίσχυση έφθασε τις 133,4 δρχ/kg ονομαστική τότε τιμή για 186.620 τόνους που δηλώσαμε την 1993/94. Δηλαδή θα μπορούσαμε να χρηματοδοτούμε επί 16 χρόνια με 1 /kg τους 86 χιλ. tn που εξάγουμε χύμα στην Ιταλία, ώστε να έχουμε τοποθετήσει το ελληνικό ελαιόλαδο επώνυμο και τυποποιημένο σε όλες τις αγορές του κόσμου, πριν ακόμη αποπλεύσει η ισπανική αρμάδα. β) Μια άλλη πολύ σημαντική ενίσχυση, των εξαγωγών τυποποιημένου προς τρίτες χώρες ελάχιστα αξιοποιήθηκε γι αυτό και αποτέλεσε μόνο το 1,6% των συνολικών εισπράξεων. Η ενίσχυση των εξαγωγών κυμαινόταν γύρω στις 180 δρχ/κιλό (ονομαστική αξία). γ) Θα είχαμε ένα σωστό και ολοκληρωμένο κτηματολόγιο για το οποίο οι παραγωγοί πλήρωναν από το 1981 έως το 1998 παρακράτημα 2,5% της ενίσχυσής τους. Αντί γι αυτό ο Έλληνας φορολογούμενος καταβάλλει τα τελευταία χρόνια εκατοντάδες εκατομμύρια σε καταλογισμούς (πρόστιμα) λόγω των γνωστών προβλημάτων του ΟΣΔΕ, οι δε ελαιοπαραγωγοί πληρώνουν το γνωστό «χαράτσι» για την ενεργοποίηση των ατομικών τους δικαιωμάτων. Τέλος, να σημειώσουμε ότι τα παραπάνω αφορούν μόνο στον FEOGA Εγγυήσεων, δηλ. στις γνωστές άμεσες επιδοτήσεις. Επιπλέον αυτών, όλες σχεδόν οι επενδύσεις υποδομής σε ελαιουργεία, δεξαμενές και τυποποιητήρια έγιναν μέσω του FEOGA Προσανατολισμού και πολυετών προγραμμάτων όπως τα ΜΟΠ, τα πακέτα Delors I και II και το 3 ο ΚΠΣ. Κατά τη μεταρρύθμιση του 2004 η Ελλάδα έλαβε μια ολέθρια για το ελαιόλαδο απόφαση. Την 100% πλήρη αποσύνδεση της ενίσχυσης στην παραγωγή, απεμπολώντας το δικαίωμα της κατά 40% μερικής αποσύνδεσής της. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, πρώτον, τη νομιμοποίηση όλων των τυχόν «πανωγραψιμάτων» και δεύτερο, να χάσει τη δυνατότητα άσκησης εθνικής πολιτικής που θα είχε αν διοχέτευε το 40% (= 222 εκατομ. ) επιλεκτικά σε περιοχές και παραγωγούς που πραγματικά έχουν ανάγκη μια πρόσθετη στήριξη. Σήμερα (κυριολεκτικά) έχει μπροστά της την απειλή επιβολής ιλιγγιωδών καταλογισμών (προστίμων) που θα αφορούν στη μετά τη μεταρρύθμιση του 2004 νέα ΚΑΠ για τα γνωστά προβλήματα του ΟΣΔΕ, των μητρώων, του συνολικού τρόπου διαχείρισης της ενιαίας ενίσχυσης. Η στάση της Ευρ. Επιτροπής, του Ευρωκοινοβουλίου και του Ελεγκτικού Συνεδρίου έχει σκληρύνει, η ανοχή της «Ελληνικής ιδιαιτερότητας» έχει εξαντληθεί, όπως και τα περιθώρια «πολιτικής διαπραγμάτευσης». Οι λόγοι σχετίζονται και με τη δημοσιονομική στενότητα του κοινοτικού προϋπολογισμού αλλά και με το διαβρωτικό για τα νέα κράτη μέλη ελληνικό παράδειγμα. Οι επιπτώσεις μπορεί να είναι άμεσες, με αυξημένες διορθώσεις (καταλογισμός) ανά προϊόν (π.χ. για το ελαιόλαδο μπορούν να φθάσουν και το 25%, δηλ. 138,5 εκατομ. ετησίως), όπως και με την υλοποίηση της απειλής της Επιτρόπου κας Μπόελ για οριζόντια αναστολή του 10% των συνολικών γεωργικών πληρωμών (δηλ. περί τα 300 εκατομ. ). Ακόμη μεγαλύτερη είναι η απειλή να αμφισβητηθούν κατά τη μεταρρύθμιση του 2013 οι ποσότητες, άρα και τα ιστορικά δικαιώματα της ελληνικής γεωργίας, η 7

οποία, ας μην ξεχνάμε ότι αποτελεί τη χώρα με τις μεγαλύτερες εισπράξεις, είτε τις υπολογίσουμε ως συνολικό απόλυτο ποσό (3,6 δις για το 2007), είτε ως μέσες ενισχύσεις ανά στρέμμα (65 ). Τα δυο μοντέλα, της Ισπανίας και της Ιταλίας, φωτίζουν καλύτερα την ελληνική περίπτωση. Η Ισπανία, μια 20ετία μετά την ένταξή της στην Ε.Ε. κατόρθωσε με πολύ σκληρή δουλειά και καλή οργάνωση: α) Να υπερδιπλασιάσει την παραγωγή της ξεπερνώντας το ένα εκατομμύριο τόνους και άρα β) Να ελέγξει την τροφοδοσία με πρώτη ύλη της ιταλικής βιομηχανίας γ) Να αρχίσει να βελτιώνει την ποιότητά της δ) Να κυριαρχήσει σε όλες τις νέες αγορές που ανοίγουν ε) Να εξαγοράσει τις ιστορικότερες ιταλικές βιομηχανίες (Bertolli, Carapelli, Sasso), ώστε έχοντας τις καταξιωμένες στους καταναλωτές επωνυμίες (brands) τους να διεισδύει ακόμη πιο επιθετικά και στις παραδοσιακές αγορές που υστερούσε (π.χ. στις ΗΠΑ των 240 χιλ. τόνων) και στην ίδια την ιταλική αγορά. Αντίθετα το ιταλικό μοντέλο βασίστηκε σε δυο άξονες: α) Στα φημισμένα brands και στα παραδοσιακά δίκτυα των βιομηχανιών της που κυριαρχούσαν στη διεθνή αγορά από τον 19 ο αιώνα, βασιζόμενα σε εισαγόμενη κυρίως πρώτη ύλη, αλλά πουλώντας την ιταλική κουλτούρα και διατροφή β) Στις πατροπαράδοτες διασυνδέσεις της με τις Βρυξέλλες από το 1966 που της επέτρεπαν να εισπράττει τη μερίδα του λέοντος των κοινοτικών επιδοτήσεων για το ελαιόλαδο. Παράλληλα στο εσωτερικό της, ένας μεγάλος αριθμός ισχυρών αλλά διασπασμένων και κομματικοποιημένων αγροτικών οργανώσεων είχε περιοριστεί μόνο στην πολιτική εκπροσώπηση των αγροτών και στη διαχείριση των επιδοτήσεων χωρίς σοβαρή παραγωγική, εμπορική, μεταποιητική δραστηριότητα. Η παγκόσμια ηγεμονία που έχει κατακτήσει σήμερα η Ισπανία έκρινε και το ιστορικό αποτέλεσμα. Ποια δηλαδή από τις δυο χώρες έκανε τις σωστές επιλογές. Ωστόσο να σημειώσουμε ότι πρόσφατα και η Ιταλία δείχνει να ανασυντάσσεται και να χαράζει μια νέα στρατηγική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο γνωστός μας νόμος Made in Italy που πέτυχαν οι ιταλικές αγροτικές οργανώσεις, μαζί με το Υπουργείο τους, να επιβάλλουν στις Βρυξέλλες κάμπτοντας τη δεκαετή αντίθεσή της. Η Ελλάδα ακολούθησε το ιταλικό μοντέλο, δεύτερη και πολύ πιο ανοργάνωτα και τσαπατσούλικα, γι αυτό και καλείται να πληρώνει τα τεράστια πρόστιμα (καταλογισμούς) στην Ε.Ε. τα οποία ξεπέρασαν το 1 δις για τα τελευταία χρόνια. Επειδή δε, δεν διαθέτει και τις ιταλικές βιομηχανίες και επωνυμίες τους, το αποτέλεσμα είναι ότι όλα αυτά τα χρόνια είναι εγκλωβισμένη στο δίπτυχο του εύκολου κέρδους, δηλαδή κοινοτικές επιδοτήσεις συν εξαγωγές χύμα. Το μοντέλο αυτό έχει ιστορικά τελειώσει και για να μην ακολουθήσει και το ελαιόλαδο το δρόμο των άλλων εθνικών μας προϊόντων (καπνός, σταφίδα, σκληρό στάρι αλλά και βαμβάκι και ζαχαρότευτλα), θα πρέπει να χαραχθεί και εφαρμοσθεί μια ριζικά ανανεωμένη αγροτική και ειδικότερα ελαϊκή εθνική πολιτική. Ενότητα ΙΙΙ: Προτάσεις Στην ενότητα Ι καταγράψαμε 4 διαπιστώσεις που συνθέτουν την γενική διαπίστωση ότι το ελληνικό ελαιόλαδο αποτελεί ένα τεράστιο αναξιοποίητο εθνικό πλούτο. Στην ενότητα ΙΙ καταγράψαμε 7 αίτια, τις επί μέρους συνιστώσες μιας συνισταμένης: της ανυπαρξίας και των λαθεμένων επιλογών που βασικά χαρακτηρίζουν την ελληνική, αγροτική γενικότερα και ελαϊκή ειδικότερα, πολιτική, για όλη την εξεταζόμενη περίοδο. Αυτή η πολιτική έχει δυο καίριες αδυναμίες: τη διαχείριση των κοινοτικών ενισχύσεων και προγραμμάτων και την στάση της πολιτείας απέναντι στους αγροτικούς συνεταιρισμούς. Ακολουθούν μια σειρά από προτάσεις που κινούνται στη λογική όλης της μέχρι τώρα ανάλυσης και περιλαμβάνουν τα εξής: Α) Αγροτικοί Συνεταιρισμοί Όχι «κίνημα» εξαρτώμενο από το κράτος και πολιτικό στήριγμα της κάθε κυβέρνησης, να μετατραπούν σε υγιείς αγροτικές επιχειρήσεις κοινωνικού χαρακτήρα. α1. Η ιδιότητα του μέλους να συνεπάγεται την υποχρεωτική παράδοση ενός ελάχιστου μέρους της παραγωγής του προϊόντος σε ελεγχόμενη ποιότητα αμέσως μετά την έκθλιψη α2. Άρα, να αφεθούν να λειτουργήσουν και εναλλακτικοί μηχανισμοί διαχείρισης της ενιαίας ενίσχυσης, εκτός των Ενώσεων Α.Σ. α3. Πώληση του καρπού στο ελαιοτριβείο, κοινή άλεση και απ ευθείας αποθεματοποίηση από τον συνεταιρισμό (ισπανικό σύστημα) 8

α4. Πληρωμή των παραγωγών για την αξία του ελαιολάδου τους με το σύστημα της προκαταβολής κατά την παράδοσή του και συμπληρωματική εκκαθάριση α5. Πραγματικά κίνητρα για συγχωνεύσεις συνεταιρισμών και αντικίνητρα για τη συνέχιση της πολυδιάσπασής τους α6. Υποστήριξη εναλλακτικών σχημάτων όπως οι Ομάδες Παραγωγών, εξειδικευμένων σε προϊόντα όπως τα βιολογικά, ολοκληρωμένης διαχείρισης ΠΟΠ/ΠΓΕ. Β) Κλήρος, διαρθρώσεις, καλλιέργεια β1. Ενιαία και συγκροτημένη πολιτική συγχωνεύσεων (είτε ως ιδιοκτησίες, είτε απλώς ως καλλιέργειες) των ελαιοτεμαχίων μέσω παρεμβάσεων των συνεταιρισμών / ομάδων παραγωγών, της κοινοτικής ενιαίας ενίσχυσης και του κληρονομικού δικαίου β2. Η ολοκληρωμένη διαχείριση πρέπει και μπορεί να επεκταθεί στο σύνολο σχεδόν της ελληνικής ελαιοκαλλιέργειας. Στόχος της πρέπει να είναι η βελτίωση των ποσοτικών δεικτών (αποδόσεων) και της ποιότητας του ελαιοκάρπου. Άρα εμμέσως μπορεί να συνδυαστεί με το (β1) προωθώντας τις οργανωμένες ομαδικές καλλιέργειες και την ειδική μεταχείριση των ετεροεπαγγελματιών, όσων διαμένουν σε αστικά κέντρα και των πολυτεμαχισμένων κλήρων. Απαραίτητη πάντως προϋπόθεση είναι να μην έχει η ολοκληρωμένη διαχείριση βασικό σκοπό την είσπραξη επιδότησης από τους παραγωγούς (ποιοτικό παρακράτημα) και χρηματοδότησης των οργανώσεων από τα κοινοτικά προγράμματα. Γ) Ελαιοτριβεία, Εμπόριο, Τυποποίηση γ1. Ενιαίοι για όλη την Ελλάδα κανόνες αδειοδότησης και συνθηκών λειτουργίας με αυστηρούς ελέγχους, που να εξασφαλίζουν την ασφάλεια και υγιεινή των εγκαταστάσεων, την προστασία του περιβάλλοντος (βλ. το πρόβλημα του κατσίγαρου) και την ιχνηλασιμότητα του προϊόντος γ2. Επαγγελματικά μητρώα για όλους τους εμπλεκόμενους (ελαιοτριβείς, εμπόρους, τυποποιητές). Πλήρης διαφάνεια, παρακολούθηση και καταγραφή των ποσοτήτων σε όλη την αγροδιατροφική αλυσίδα γ3. Υποχρεωτική τυποποίηση σε συσκευασία των 5 λίτρων του ελαιολάδου των παραγωγών, με επικόλληση ετικέτας με τα στοιχεία τους, είτε προορίζεται για αυτοκατανάλωση, είτε για άμεσες πωλήσεις σε καταναλωτές. Ανάληψη πρωτοβουλιών από τα ελαιοτριβεία (ιδιωτικά και συνεταιριστικά) σε συνδυασμό και με την εφαρμογή του ισπανικού συστήματος (βλ. α3). Δ) Έλεγχος της ποιότητας και αυθεντικότητας του ελαιολάδου (επιπλέον όλων των μέτρων και παρεμβάσεων συντείνουν άμεσα ή έμμεσα στη βελτίωση της ποιότητας) δ1. Μεταφορά όλων των αρμοδιοτήτων ελέγχου της εσωτερικής αγοράς στον ΕΦΕΤ, ο οποίος θα πρέπει να μετατραπεί σε πραγματικά ανεξάρτητη αρχή και να εξοπλιστεί με όλα τα απαιτούμενα μέσα, προσωπικό κλπ. ώστε να είναι σε θέση να ασκεί τα καθήκοντά του δ2. Υποχρεωτική εφαρμογή των οργανοληπτικών ελέγχων (πάνελ τεστ) με τη δημιουργία και του αναγκαίου αριθμού αναγνωρισμένων ομάδων γευσιγνωστών δ3. Εντατικοποίηση των ελέγχων και αυστηροποίηση των κυρώσεων, ιδίως κατά την εξαγωγή δ4. Υιοθέτηση από τους επαγγελματικούς φορείς των τυποποιητών συστημάτων εσωτερικού αυτοελέγχου. Συσχέτισή τους και με το δικαίωμα συμμετοχής σε χρηματοδοτούμενα προγράμματα, ιδίως με τη δημιουργία «μαύρης λίστας» επιχειρήσεων που έχει αποδειχθεί να νοθεύουν το προϊόν. Ε) Υποστήριξη και προώθηση των πιστοποιημένων προϊόντων ε1. Επανέλεγχος και επανακαθορισμός των περιοχών ΠΟΠ/ΠΓΕ με βασικό κριτήριο την εμπορική αξιοποίηση των προϊόντων τους ε2. Προϋπόθεση είσπραξης του ποιοτικού παρακρατήματος (4%) και της στρεμματικής ενίσχυσης της βιολογικής καλλιέργειας, να αποτελεί η εμπορευματοποίηση του προϊόντος σε συνδυασμό και με την ιχνηλασιμότητα της αγροδιατροφικής αλυσίδας ε3. Καθιέρωση ενός πλέγματος μέτρων για την υποστήριξη αυτών των προϊόντων (ΠΟΠ/ΠΓΕ, βιολογικής και ολοκληρωμένης καλλιέργειας) μεταξύ των οποίων και η προνομιακή μεταχείρισή τους στα χρηματοδοτούμενα προγράμματα. 9

ΣΤ) Συγκρότηση κάθε είδους σχημάτων συνεργασίας (Κοινοπραξιών, δικτυώσεων, συμβολαιακής γεωργίας, συγχωνεύσεων ιδίως μικρών συνεταιρισμών και ιδιωτικών ελαιοτριβείων) με πολλαπλούς στόχους: Την επίλυση διαρθρωτικών προβλημάτων, τη μείωση του κόστους, την απόκτηση διαπραγματεύσιμων ποσοτήτων, την ανταπόκριση στους όρους της εσωτερικής και διεθνούς αγοράς ξεπερνώντας τους διαχωρισμούς μεταξύ ιδιωτικών επιχειρήσεων και συνεταιρισμών. στ1. Σε αυτά τα σχήματα θα πρέπει να συμμετάσχουν και να τα χρηματοδοτήσουν και οι Τράπεζες με μια μακροχρόνια αναπτυξιακή στρατηγική αποφεύγοντας μεν τα σφάλματα του παρελθόντος αλλά και χωρίς την λογική του άμεσου κέρδους χωρίς κανένα ρίσκο στ2. Επίσης αυτά τα συνεργατικά σχήματα θα πρέπει να ανοιχθούν, να αναζητήσουν και να προσελκύσουν σοβαρά επενδυτικά κεφάλαια. Ζ) Διαφανής και αποτελεσματική διαχείριση των ενισχύσεων της Ε.Ε. Είτε ξεπερασθούν είτε όχι οι επαπειλούμενοι καταλογισμοί ο κίνδυνος να επαναληφθούν σφάλματα του παρελθόντος ι με τη μορφή της μετατροπής του «ποσοτικού πανωγραψίματος σε ποιοτικό πανωγράψιμο». Τα «εργαλεία» άσκησης πολιτικής που έχουν απομείνει με δεδομένη την πλήρη αποσύνδεση της ενιαίας ενίσχυσης είναι για τον τομέα του ελαιολάδου δυο: ζ1. Το ποιοτικό παρακράτημα 4%, το οποίο θα πρέπει να συνδεθεί με την εμπορική διάθεση του τελικού προϊόντος. Για να μην επαναληφθεί η ιστορία της ενίσχυσης στην κατανάλωση, το ύψος του δεν θα πρέπει να βάζει σε μεγάλους πειρασμούς τους εμπλεκόμενους και επίσης θα πρέπει να συνδυαστεί με την υποχρεωτική ιχνηλασιμότητα σε όλη τη διαδρομή από την καλλιέργεια έως το τελικό προϊόν. ζ2. Για τα προγράμματα του κανονισμού 2080/05 για τις Οργανώσεις Ελαιουργικών Φορέων (2%), τα οποία περιέχουν και πολλές κρίσιμες τεχνικές παραμέτρους, τα κρίσισμα σημεία είναι δυο: Πρώτον, κατά την έγκριση των προτάσεων θα πρέπει να αξιολογείται η κάθε ΟΕΦ, η αντιπροσωπευτικότητα της ίδιας (και των μελών της στις περιπτώσεις της Διεπαγγελματικής και των Συνδέσμων), οι παραγωγικές και εμπορικές της δραστηριότητες, η αξιοποίηση των προηγούμενων προγραμμάτων κ.α. Δεύτερον, κατά την παραλαβή των έργων θα πρέπει να συσταθούν επιτροπές ειδικών υπηρεσιακών του ΥΠΑΑΤ (σε συνεργασία με τις κατά τόπους ΔΑ) οι οποίες να εξετάζουν και αξιολογούν το περιεχόμενο της κάθε επί μέρους δράσης (σήμερα ο έλεγχος είναι απλώς λογιστικός από τον ΟΠΕΚΕΠΕ!) Η) Διατροφική και πολιτιστική αξία Θέμα ευρύτατο, που δεν αφορά μόνο στο ελαιόλαδο, αλλά σε όλα τα ελληνικά γεωργικά προϊόντα και τρόφιμα στα οποία βασίζεται η Μεσογειακή Διατροφή. Η χάραξη μιας ενιαίας εθνικής διατροφικής πολιτικής, σε συνδυασμό και με αξιοποίηση των πολιτιστικών (ιστορικών, λαογραφικών κλπ.) δεδομένων απαιτεί την συνεργασία πολλών παραγόντων της πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής, επιστημονικής ζωής. Θα πρέπει να συνθέσουμε την εικόνα του ελαιολάδου, όχι απλά σαν ενός τροφίμου, αλλά σαν βασικού στοιχείου της κουλτούρας της χώρας μας, το οποίο απευθύνεται όχι μόνο σε όσους ζουν στην Ελλάδα, ή την επισκέπτονται ως τουρίστες αλλά και σε όλη την παγκόσμια κοινότητα των καταναλωτών. Ενότητα iv: Σύνοψη και επίλογος Οι παραπάνω προτάσεις μπορούν να συνοψιστούν σε έξι λέξεις κλειδιά: 1. Ποιότητα: όχι αυτή που υποκειμενικά εμείς πιστεύουμε για τα προϊόντα μας αλλά αυτή που αντικειμενικά μπορούμε να αποδείξουμε σε κάθε τρίτον 2. Επαγγελματισμός: ο καθένας κάνει καλά τη δουλειά του, ελέγχεται για αυτήν και αμείβεται για αυτήν 3. Συνεργασίες: στον ωκεανό των 2,5 εκατομμυρίων τόνων της παγκόσμιας παραγωγής ελαιολάδου, ο «διπλανός μας» είναι ο καλύτερος σύμμαχος για να αξιοποιήσουμε μαζί την κάθε σταγονίτσα του δικού μας προϊόντος (αρκεί να τηρούνται οι προϋποθέσεις και οι συμφωνίες να είναι αμοιβαία επωφελείς). 4. Εξωστρέφεια: η παγκοσμιοποίηση φέρνει στο σπίτι μας τα προϊόντα όλου του κόσμου, αντίστοιχα όμως επιτρέπει και σε εμάς να ανοίξουμε μια χαραμάδα στον υπόλοιπο κόσμο 5. Οργάνωση: αποτελεί μια λέξη κοινής αποδοχής, όπως και η ποιότητα. Είναι εύκολη σαν φράση, δύσκολη όμως στην πράξη γιατί προϋποθέτει ότι ο καθένας πρέπει να αυτοπεριορίζει τα δικά του συμφέροντα αποδεχόμενος και των υπολοίπων, άρα να αποδεχθούν όλοι μαζί ότι θα πρέπει να θεσπιστούν 10

6. Κανόνες: οι οποίοι να ισχύουν ισότιμα για όλους, με διαφάνεια, υπηρετώντας τους κοινούς σκοπούς, τους οποίους δυστυχώς η πείρα έχει δείξει ότι πολλές φορές φραστικά αποδεχόμαστε και στην πράξη υπονομεύουμε. Παρά τα όποια τρωτά και αδυναμίες της ΚΑΠ, η μεγαλύτερη προσφορά της στην ελληνική γεωργία δεν είναι τα τρις δραχμών ή τα δις ευρώ, αλλά η θέσπιση αυτών των κανόνων κοινής οργάνωσης. Δυστυχώς, και πάλι, συχνά έχουμε μπερδέψει την παραβίαση αυτών των κανόνων με τη διεκδίκηση καλύτερων. Οι προτάσεις που καταγράψαμε, αυτές καθ αυτές, είναι ρεαλιστικές και αυτό αποδεικνύει η πολύχρονη εμπειρία από άλλες χώρες, που έχουν επιτύχει τεράστια βήματα προόδου και ανάπτυξης, έστω και αν δεν διέθεταν τα πλεονεκτήματα της χώρα μας (βλ. π.χ. περίπτωση Ισπανίας). Το πραγματικά δύσκολο ερώτημα και μεγάλο ζητούμενο είναι ο υποκειμενικός παράγοντας, δηλαδή ποιοι, ποιες πολιτικές ηγεσίες, διοικητικοί μηχανισμοί, συλλογικοί φορείς, αιρετοί συνεταιριστές, ιδιώτες επιχειρηματίες, άρχοντες της τοπικής αυτοδιοίκησης, ποιοι τέλος πάντων είναι σε θέση να κατανοήσουν, ενστερνισθούν, προωθήσουν και υλοποιήσουν ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο αξιοποίησης του ελαιολάδου, της επιτραπέζιας ελιάς και όλων των θησαυρών της ελληνικής γης. Επί πολλά χρόνια σε όλες τις δημόσιες τοποθετήσεις μου έκλεινα με τη μόνιμη επωδό ότι πρέπει να συσταθεί το Εθνικό Συμβούλιο (Διεπαγγελματική) Ελαιόλαδου και Επιτραπέζιας Ελιάς. Δυστυχώς η σύστασή της το 2002 και η μέχρι τώρα διαδρομή της έχουν διαψεύσει και αυτή την ελπίδα. Γιατί οι δραστηριότητες της ΕΔΟΕΕ εξαρχής περιορίστηκαν στα προγράμματα των Οργανώσεων Ελαιουργικών Φορέων, για τα οποία έχει εισπράξει περί τα 14 εκατομμύρια και των οποίων η ιχνηλασιμότητα της αξιοποίησής τους αποτελεί ένα μεγάλο ερώτημα. Οι ευθύνες για το παρελθόν έχουν ονοματεπώνυμο και μοιράζονται σε όλους κατά το μερίδιο εξουσίας που πέρασε από τα χέρια τους. Τις ευθύνες για το σήμερα θα πρέπει να τις επωμιστούν αναγκαστικά όλοι όσοι ζουν από αυτά τα προϊόντα και θα συμπληρώσω, τα αγαπάνε και πονάνε για αυτά. Είναι η μόνη ελπίδα για να έχουν ένα μέλλον. 11