Μεηαπηπρηαθή εξγαζία

Παλεπηζηήκην Παηξώλ Σρνιή Αλζξσπηζηηθώλ θαη Κνηλσληθώλ Δπηζηεκώλ Παηδαγσγηθό Τκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο Πξόγξακκα Μεηαπηπρηαθώλ Σπνπδώλ Μεηαπηπρηαθή εξγαζία Θέκα εξγαζίαο: «Η Γηαπνιηηηζκηθή Δπάξθεηα θαη Δηνηκόηεηα ησλ Γηεπζπληώλ Σρνιηθώλ Μνλάδσλ ηεο Α/βάζκηαο Δθπαίδεπζεο ζην ζεκεξηλό ζρνιείν» Αλησλνπνύινπ Παηξνύια (Α.Μ. 236) Δπηβιέπσλ θαζεγεηήο: Γεσξγνγηάλλεο Παληειήο Πάηξα, 2011

Πεξηερόκελα 1. Ειςαγωγή 4 2. Θεωρία 6 2.1. Αποςαφήνιςη όρων 6 2.1.1 Εθνότητα 6 2.1.2 Πολιτιςμόσ 6 2.1.3. Πολιτιςμικζσ διαφορζσ 7 2.1.4. Πολιτιςμική ταυτότητα 7 2.1.5 Η πολυπολιτιςμική κοινωνία 8 2.1.6. Επάρκεια 8 2.1.7. Ετοιμότητα 8 2.1.8. Εκπαιδευτική επάρκεια 9 2.1.9. Εκπαιδευτική ετοιμότητα 9 2.1.10. Διαπολιτιςμική επάρκεια των εκπαιδευτικϊν 9 2.1.11. Διαπολιτιςμική ετοιμότητα των εκπαιδευτικϊν 10 2.2. Θεωρητικζσ προςεγγίςεισ τησ επάρκειασ και τησ ετοιμότητασ 10 2.2.1 Θεωρητικζσ προςεγγίςεισ επάρκειασ 10 2.2.1.1 Από Παιδαγωγική άποψη 10 2.2.1.2 Από Κοινωνιολογική άποψη 11 2.2.1.3 Από Ψυχολογική άποψη 11 2.2.2 Θεωρητικζσ προςεγγίςεισ τησ ετοιμότητασ 12 2.2.2.1 Από Παιδαγωγική άποψη 12 2.2.2.2 Από Κοινωνιολογική άποψη 12 2.2.2.3 Από Ψυχολογική άποψη 13 2.2.3 Κριτική θεωρητικϊν προςεγγίςεων τησ επάρκειασ και τησ ετοιμότητασ 14 2.3. Διαπολιτιςμική επάρκεια και ετοιμότητα 14 2.3.1 Διαπολιτιςμική επάρκεια των εκπαιδευτικϊν 14 2.3.2. Διαπολιτιςμική ετοιμότητα των εκπαιδευτικϊν 16 2.3.3. Πρόταςη τριϊν ςημείων για τη διαπολιτιςμική εκπαίδευςη των εκπαιδευτικϊν 17 2.3.4 Κριτική ςτη διαπολιτιςμική επάρκεια και ετοιμότητα 21 2.4. Ερευνητικά αποτελζςματα για την εκπαιδευτική και διαπολιτιςμική επάρκεια και ετοιμότητα 21 2.4.1 Για την επάρκεια 21 2.4.2. Για την ετοιμότητα 22 2.4.3. Για τη «διαπολιτιςμικότητα» 23 2.4.4. Κριτική ερευνϊν για την εκπαιδευτική και διαπολιτιςμική επάρκεια και ετοιμότητα 25 2.5. Η διαπολιτιςμική επάρκεια και ετοιμότητα των διευθυντών ςχολικών μονάδων 26 2.5.1 Γενική προβληματική 26 2.5.2. Η ηγεςία τησ ςχολικήσ μονάδασ ςτη ςφγχρονη πολυπολιτιςμική πραγματικότητα 27 2.5.3. Η διοικητική επάρκεια του Διευθυντή τησ ςχολικήσ μονάδασ 30 2.5.4. Η διοικητική ετοιμότητα του διευθυντή τησ ςχολικήσ μονάδασ 30 2.5.5 Τρόποι απόκτηςησ διοικητικήσ επάρκειασ και ετοιμότητασ των διευθυντϊν ςχολικϊν μονάδων 31 2.6. Σκοπόσ τησ ζρευνασ 34 2.7. Υποθζςεισ τησ ζρευνασ 34 2.7.1. Γενική υπόθεςη τησ ζρευνασ 34 2.7.2. Επιμζρουσ υποθζςεισ τησ ζρευνασ 34 3. Μεθοδολογία τησ ζρευνασ 35 2

3.1. Διεξαγωγή τησ Ζρευνασ 35 3.2. Προβληματιςμόσ Αφόρμηςη 35 3.3. Συλλογή Δεδομζνων 36 3.3.1. Το Ερωτηματολόγιο 36 3.3.1.1. Ο Σχεδιαςμόσ του Ερωτηματολογίου 37 3.3.1.2. Διεξαγωγή τησ Ζρευνασ με Ερωτηματολόγιο 38 3.4. Γενικζσ πληροφορίεσ για το δείγμα 39 4. Παρουςίαςη και ανάλυςη των αποτελεςμάτων τησ ζρευνασ 42 4.1. Διαπολιτιςμική Διοικητική Επάρκεια 42 4.1.1. Διαπολιτιςμική Διοικητική Επάρκεια ωσ προσ το φφλο 42 4.1.1.1. Συμπεράςματα 52 4.1.2. Διαπολιτιςμική Διοικητική Επάρκεια ςε ςχζςη με το ςυνολικό χρόνο υπηρεςίασ ωσ εκπαιδευτικόσ 52 4.1.2.1. Συμπεράςματα 61 4.1.3. Διαπολιτιςμική Διοικητική Επάρκεια ςε ςχζςη με το ςυνολικό χρόνο υπηρεςίασ ωσ Διευθυντήσ 62 4.1.3.1. Συμπεράςματα 71 4.1.4. Συμπεράςματα για τη Διαπολιτιςμική Διοικητική Επάρκεια 71 4.2. Διαπολιτιςμική Διοικητική ετοιμότητα 72 4.2.1. Διαπολιτιςμική Διοικητική Ετοιμότητα ωσ προσ το φφλο 72 4.2.1.1 Συμπεράςματα 80 4.2.2. Διαπολιτιςμική Διοικητική Ετοιμότητα ςε ςχζςη με το ςυνολικό χρόνο υπηρεςίασ ωσ εκπαιδευτικόσ 81 4.2.2.1 Συμπεράςματα 89 4.2.3. Διαπολιτιςμική Διοικητική Ετοιμότητα ςε ςχζςη με το ςυνολικό χρόνο υπηρεςίασ ωσ Διευθυντήσ 90 4.2.3.1 Συμπεράςματα 99 4.2.4. Συμπεράςματα για τη Διαπολιτιςμική Διοικητική Ετοιμότητα 99 5. Τελικά ςυμπεράςματα και προτάςεισ τησ ζρευνασ 100 5.1. Τελικά ςυμπεράςματα 100 5.2 Προτάςεισ 101 Βιβλιογραφία 103 Ελληνόγλωςςη 103 Ξενόγλωςςη 104 Ιςτοςελίδεσ 104 Παράρτημα 106 3

1. Δηζαγσγή Ζ ζχλζεζε ηεο ζεκεξηλήο θνηλσλίαο, κε ηε ζπλχπαξμε ηφζσλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ, απαηηεί ην ζεβαζκφ ζηε δηαθνξεηηθφηεηα ηνπ θάζε αηφκνπ ζε φιεο ηηο πηπρέο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο. Οη θνηλσληθνπνιηηηθέο αιιαγέο ζηε ζεκεξηλή ζχλζεηε κνξθή ηεο θνηλσλίαο είλαη ινγηθφ λα επηβάινπλ ηνλ αλαπξνζδηνξηζκφ ηεο ησξηλήο κνξθήο ηεο εθπαίδεπζεο. Σν ζρνιείν, θαηέρεη έλα ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ απνδνρή θαη ηελ αλαγλψξηζε ηεο εηεξφηεηαο ζεκεησηέν ηνπ φηη είλαη απφ ηνπο πην θχξηνπο θνξείο θνηλσληθνπνίεζεο ηνπ αηφκνπ. Έηζη, ινηπφλ, ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή πξέπεη λα θηλεζεί ζηα πιαίζηα αλαγλψξηζεο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, ηεο απνδνρήο ηεο θαζψο θαη ζηελ πιήξε αθνκνίσζε ηεο. Ζ ηζφηηκε απνδνρή φισλ ησλ καζεηψλ θαη ε θαηαλφεζε ησλ θνηλσληθψλ ηνπο ραξαθηεξηζηηθψλ πξέπεη λα είλαη ην πξψην κέιεκα ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Σν παηδαγσγηθφ ζχζηεκα πξέπεη λα θηλείηαη πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο νκνγελνπνηήζεηο ηεο ηάμεο θαη νη πνιηηηζκηθέο δηαθνξέο πνπ ππάξρνπλ ζε απηή λα αληηκεησπίδνληαη ζαλ κηα επθαηξία κειέηεο άιισλ πνιηηηζκψλ θαη φρη ζαλ ζηηγκαηηζκφο ησλ αηφκσλ πνπ πξνέξρνληαη απφ απηνχο. ε κηα επνρή πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ξαγδαίεο εμειίμεηο, ην ζρνιείν θαιείηαη λα πξαγκαηψζεη θαηλνχξγηνπο ζηφρνπο φπσο ε πξνψζεζε θαηλνηνκηψλ, ε εηζαγσγή λέσλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ θαη δξάζεσλ θαη ν εθζπγρξνληζκφο ηνπ δηδαθηηθνχ έξγνπ, ψζηε νη εθπαηδεπηηθνί λα αληαπνθξηζνχλ επαξθψο ζηηο απαηηήζεηο ηεο επνρήο θαη ησλ καζεηψλ. Έλα ηέηνην ζρνιείν, αλνηρηφ θαη απνηειεζκαηηθφ ζηνπο ζηφρνπο ηνπ, πνπ ζπλδέεη θαη πξνζαξκφδεη ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ζηα ηδηαίηεξα ελδηαθέξνληα, ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο αλάγθεο ησλ καζεηψλ, νηθνδνκείηαη κε ηελ νξζή νξγάλσζε ηεο Γηνίθεζεο ηεο Δθπαίδεπζεο. Ο ξφινο ηνπ Γηεπζπληή ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο παηδείαο είλαη αδηακθηζβήηεηνο. Γελ είλαη απιψο εθείλνο ν νπνίνο ιχλεη ηα θαζεκεξηλά πξνβιήκαηα ηνπ ζρνιείνπ, νχηε ν ελδηάκεζνο θξίθνο κηαο ηεξαξρίαο. Δίλαη εθείλνο ν νπνίνο δεκηνπξγεί ηελ ηαπηφηεηα ηνπ ζρνιείνπ. Ζ ζέζε ηνπ Γηεπζπληή είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή θαη ηαπηφρξνλα απαηηεηηθή. Ζ δηνίθεζε ηνπ ζρνιείνπ πιένλ απαηηεί ζηξαηεγηθή, γλψζεηο κάλαηδκελη θαη πνιχπιεπξε επηζηεκνληθή θαηάξηηζε. Υξεηάδεηαη ζηειέρε ελεκεξσκέλα ζην γλσζηηθφ ηνπο αληηθείκελν, ζηηο ζχγρξνλεο παηδαγσγηθέο κεζφδνπο, ζηε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε θαη ζηηο Νέεο Σερλνινγίεο, πνπ ζα δηαζέηνπλ πλεπκαηηθή θαιιηέξγεηα θαη αλνηρηνχο νξίδνληεο ζηνλ ηξφπν ζθέςεο ηνπο κε δηαξθή ελεκέξσζε γηα φιεο ηηο αιιαγέο πνπ ζπληεινχληαη. Έηζη, ζην ειιεληθφ ζρνιείν ησλ νινέλα θαη απμαλνκέλσλ ζε κέγεζνο καζεηηθψλ πιεζπζκψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθά πεξηβάιινληα θνηλσληθνπνίεζεο έρεη αξρίζεη λα γίλεηαη εκθαλήο ε αλάγθε γηα εθπαηδεπηηθνχο πνπ ζα θαηέρνπλ ηα απαξαίηεηα εθφδηα, ηα νπνία ζα ηνπο θαηαζηνχλ επαξθείο αιιά θαη έηνηκνπο γηα λα ιεηηνπξγήζνπλ ηθαλνπνηεηηθά ηφζν ζε επίπεδν δηδαζθαιίαο, αιιά θαη ζε επίπεδν δηαπαηδαγψγεζεο ηέηνησλ καζεηψλ καδί κε ηνπο γεγελείο καζεηέο. Ζ Γηαπνιηηηζκηθή δηάζηαζε ηεο Δθπαίδεπζεο ζα πξέπεη λα δηαηξέρεη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζην ζχλνιφ ηνπ. Οη Γηεπζπληέο είλαη κηα απφ ηηο νπζηαζηηθφηεξεο νκάδεο πνπ θαινχληαη λα εξγαζηνχλ επνηθνδνκεηηθά ζην λέν εθπαηδεπηηθφ πεξηβάιινλ. Μέζα απφ ην πξίζκα ηεο ζεκεξηλήο πξαγκαηηθφηεηαο, θχξην θνκκάηη ηεο εξγαζίαο απηήο απνηειεί ε έξεπλα ε νπνία ζηνρεχεη κέζα απφ ηελ θαηαγξαθή ησλ απαληήζεσλ ησλ Γηεπζπληψλ ρνιείσλ ηεο Α/ζκηαο Δθπαίδεπζεο λα δηαπηζηψζεη 4

θαηά πφζνλ νη Γηεπζπληέο δηαζέηνπλ ηελ απαξαίηεηε επάξθεηα θαη εηνηκφηεηα πξνθεηκέλνπ δηαρεηξηζηνχλ ζσζηά δηάθνξα δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε. Μέζα απφ ηε δηεξεχλεζε θαη ηελ εξκελεία ησλ απαληήζεσλ ησλ Γηεπζπληψλ ησλ ρνιείσλ ηεο Α/ζκηαο Δθπαίδεπζεο ζην ζεκεξηλφ ζρνιείν δηαπηζηψλεηαη ε πξαγκαηηθή δπλαηφηεηά ηνπο λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο απαηηήζεηο ησλ θαζεθφλησλ ηνπο σο δηαρεηξηζηέο ηεο πνιηηηζκηθήο πνιιαπιφηεηαο. ην πξψην θεθάιαην απνζαθελίδνληαη θάπνηνη φξνη νη νπνίνη απνηεινχλ αληηθείκελα κε δπζδηάθξηην ελλνηνινγηθφ πεξηερφκελν γηα ηελ παξνχζα εξγαζία φπσο: εζλφηεηα, πνιηηηζκφο, πνιηηηζκηθέο δηαθνξέο, πνιηηηζκηθή ηαπηφηεηα, πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία, επάξθεηα, εηνηκφηεηα, εθπαηδεπηηθή επάξθεηα, εθπαηδεπηηθή εηνηκφηεηα, δηαπνιηηηζκηθή επάξθεηα θαη δηαπνιηηηζκηθή εηνηκφηεηα ην δεχηεξν θεθάιαην δίλνληαη νη ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο επάξθεηαο θαη ηεο εηνηκφηεηαο απφ Παηδαγσγηθήο, Κνηλσληνινγηθήο θαη Φπρνινγηθήο άπνςεο. Δπίζεο γίλεηαη αλαθνξά ζηε Γηαπνιηηηζκηθή Δπάξθεηα θαη Δηνηκφηεηα, θαζψο θαη ζηηο έξεπλεο πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηηο πεξηνρέο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Αθφκα αλαιχεηαη ε εγεζία ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο ζηε ζχγρξνλε πνιππνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα, θαζψο θαη ε δηνηθεηηθή δηαπνιηηηζκηθή επάξθεηα θαη ε εηνηκφηεηα ησλ Γηεπζπληψλ ηεο Α/ζκηαο Δθπαίδεπζεο. ην ηξίην θεθάιαην αλαιχεηαη ην κεζνδνινγηθφ πιαίζην ηεο έξεπλαο κε αλαθνξά ζην δείγκα, ηνλ πξνβιεκαηηζκφ, ηε ζπιινγή δεδνκέλσλ, ην ζρεδηαζκφ θαη ηε ρνξήγεζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. ην ηέηαξην θεθάιαην γίλεηαη ε παξνπζίαζε θαη ε αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο ζην θαηά πφζνλ νη Γηεπζπληέο ησλ ρνιείσλ είλαη επαξθείο θαη έηνηκνη λα δηαρεηξηζηνχλ κηα πνιππνιηηηζκηθή ηάμε. Σα απνηειέζκαηα, φζνλ αθνξά ηε Γηαπνιηηηζκηθή Δπάξθεηα θαη ηελ εηνηκφηεηα, αλαιχνληαη ζε ζρέζε κε ην θχιν ησλ ζπκκεηερφλησλ, ηα ρξφληα ππεξεζίαο θαη ηα ρξφληα σο Γηεπζπληέο ζην Γεκνηηθφ ρνιείν. Σέινο ζην πέκπην θεθάιαην αλαθέξνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο έξεπλαο θαη κηα ζεηξά πξνηάζεσλ ηα νπνία είλαη απνηέιεζκα ησλ απαληήζεσλ ησλ Γηεπζπληψλ ηεο Α/ζκηαο Δθπαίδεπζεο, φζν θαη ηεο αλαζθφπεζεο πξνγελέζηεξσλ κειεηψλ ζρεηηθψλ κε ηε Γηαπνιηηηζκηθή Δπάξθεηα θαη Δηνηκφηεηα ζην ρψξν ηεο Δθπαίδεπζεο. Δλ θαηαθιείδη ληψζσ ηελ αλάγθε λα επραξηζηήζσ ζεξκά γηα ηελ πνιχηηκε βνήζεηα, ζπλεξγαζία, ηελ θαηαλφεζε, ηελ θαζνδήγεζε, ηελ ακέξηζηε θαη ςπρνινγηθή ζπκπαξάζηαζε ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, ηνλ θαζεγεηή κνπ θ. Παληειή Γεσξγνγηάλλε. Δπίζεο ζα ήζεια λα εθθξάζσ ηηο επραξηζηίεο κνπ γηα ηελ θαζνιηθή ζπκκεηνρή ζηελ παξνχζα έξεπλα, ηνπο ζπλαδέιθνπο κνπ Γηεπζπληέο ησλ ρνιείσλ ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο. 5

2. Θεσξία 2.1. Απνζαθήληζε όξσλ 2.1.1 Δζλόηεηα Ο φξνο «εζλφηεηα» αθνξά ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηζκηθέο πξαθηηθέο θαη λννηξνπίεο κηαο νξηζκέλεο θνηλφηεηαο αλζξψπσλ πνπ ηνπο θάλεη λα δηαθνξνπνηνχληαη απφ ηα κέιε άιισλ θνηλνηήησλ. Ζ γιψζζα, ε ζξεζθεία, ε ηζηνξία, θαη ε εκθάληζε δηαθνξνπνηνχλ ηηο εζλφηεηεο νκάδεο ηφζν ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν βιέπνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο φζν θαη ζηνλ ηξφπν πνπ ηνπο βιέπνπλ θαη νη άιιεο εζλνηηθέο νκάδεο. Ζ θνηλσληθή κάζεζε είλαη απηή πνπ δηαθνξνπνηεί ηηο εζλφηεηεο θαη αλαηξεί πεπνηζήζεηο πνπ ηηο δηαρσξίδνπλ ζε «αλψηεξεο», «δπλακηθέο» ή «αθφκα θαη λσζξέο». Αθφκα αλαηξνχληαη πεπνηζήζεηο πνπ ακθηζβεηνχλ ηελ ηθαλφηεηα εζλνηήησλ λα δηαρεηξηζηνχλ δχλακε θαη εμνπζία θαη δεκηνπξγείηαη έλα θάζκα πνπ αλαγλσξίδεη ηηο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ κφλν ζαλ ζσκαηηθέο 1 2.1.2 Πνιηηηζκόο Ο φξνο πνιηηηζκφο (πφιηο > πνιίηεο > πνιηηηζκφο) εκθαλίζηεθε ζηα ειιεληθά γξάκκαηα ηνλ 18ν αη. απφ ηνλ Αδακάληην Κνξαή, σο αληηζηνίρηζε ηνπ γαιιηθνχ civilisation, έθηνηε φκσο ρξεζηκνπνηείηαη ππνθαιχπηνληαο θαη ηελ έλλνηα ηνπ culture/kultur ιφγσ ηεο έιιεηςεο κνλνιεθηηθήο αθξηβνχο απφδνζεο ζηα ειιεληθά ηεο μελφγισζζεο έλλνηαο. Ζ αζηηθνπνίεζε ηνπ αλζξψπνπ ζπλέηεηλε ζηελ αλάπηπμε ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπ, ηνπ ζπλφινπ δειαδή ησλ ηερληθψλ θαη πλεπκαηηθψλ ηνπ επηηεπγκάησλ αλά ηελ πθήιην. Σν έδαθνο πνπ θαιιηεξγήζεθε ν αλζξψπηλνο πνιηηηζκφο ήηαλ ε ζπγθέληξσζε αλζξψπσλ ζε πφιεηο θαη ε πξνζαξκνγή ηνπο ζηνλ εμειηγκέλν απηφ ηξφπν δσήο εθεί: Λφγσ ηεο δηαβίσζεο κε ζπλαλζξψπνπο θαη ηεο αλαγθαζηηθήο εγγχηεηαο (γεηηνλίαο), ηζρπξνπνηνχληαη θαη εδξαηψλνληαη θαηαξρήλ νη καλοί ηπόποι ψζηε λα πξνθχπηεη έλα πξψην δςναμικό εςζηάθειαρ 2. Ζ αζθάιεηα πνπ παξέρεηαη ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δπλαηφηεηα λα κελ εξγάδνληαη ζθιεξά φινη γηα ηα πξνο ην δεηλ δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ηεο αλάπηπμεο ησλ ηερλψλ, ηνπ ζπζηήκαηνο παηδείαο, ηεο θηινζνθίαο θαη ησλ επηζηεκψλ πνπ ζπληζηάκελα επίζεο πξνάγνπλ ηε ζπλνιηθή επζηάζεηα ηνπ λένπ ρσξνηαμηθνχ ηξφπνπ δηαβίσζεο θαη νη θαινί ηξφπνη αλαβαζκίδνληαη πιένλ ζε έλα κοινό ζύζηημα αξιών. Ζ πνιηηηζκηθή αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ γέλνπο, δηαηξνχκελε γεσγξαθηθά, είλαη ε πολιηιζηική δπάζη (πιηθά θαη πλεπκαηηθά έξγα, δξαζηεξηφηεηεο θαη έζηκα) θαη ε πνεςμαηική καλλιέπγεια «culture» (αμίεο, παξαδφζεηο, παηδεία, κφξθσζε, αηζζεηηθή, εθιέπηπλζε ζπκπεξηθνξάο) πνπ δηακνξθψλνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ηνπ θάζε ιανχ ζηνλ ηφπν ηνπ. Έλαο πνιηηηζκφο δελ έρεη απαξαίηεηα ηνπηθφ ραξαθηήξα. 1 Οηθνλνκίδεο Γ. (1998) Δθνολογικά λαογπαθικά, χιινγνο πξνο Γηάδνζηλ Χθειίκσλ Βηβιίσλ, ζει. 12-22 2 Γιχθαηδε Αξβειέξ Διέλε, (2007) Πνιηηηζκφο θαη ειιεληζκφο, Καζηαληψηε, 20-29 6

Μπνξεί λα δηαρέεηαη γεσγξαθηθά θαη κε εζλνινγηθά ή ζξεζθεπηηθά θξηηήξηα. Δπίζεο έλαο πνιηηηζκφο κπνξεί λα ραζεί, αλ αιινησζεί ζε κεγάιν βαζκφ ε εζληθή ηαπηφηεηα ή ραζεί ε ζξεζθεία ή θάπνηα άιιεο κνξθήο εμνπζία πνπ παξείρε ην δπλακηθφ ηεο ζπλνρήο ηνπ 3. 2.1.3. Πνιηηηζκηθέο δηαθνξέο Θεκειηψδε δεηήκαηα ηεο πξνζηαζίαο ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ, απνηεινχλ ν ζεβαζκφο ηεο πνιηηηζκηθήο δηαθνξεηηθφηεηαο θαη ε δηαζθάιηζε ηεο ειεχζεξεο αλάπηπμεο θαη αλάδεημήο ηεο θαη απηφ γηαηί ε πνιηηηζκηθή ηαπηφηεηα θάζε αλζξψπνπ απνηειεί αλαπφζπαζην ζηνηρείν ηεο πξνζσπηθφηεηάο αιιά θαη ηεο αλζξψπηλεο αμίαο ηνπ. Ζ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζκηθήο εηεξφηεηαο ηεο θάζε θνηλσλίαο είλαη ηαπηφζεκε κε ην πξνζσπηθφ επίπεδν Γεκνθξαηίαο πνπ έρεη θαηαθηήζεη θαη ζηηο κέξεο καο απνηειεί επηηαθηηθή αλάγθε, θαζψο ν θίλδπλνο ππνλφκεπζεο ηεο πνιηηηζκηθήο ηαπηφηεηαο είλαη πην εκθαλήο απφ πνηέ απεηιψληαο άκεζα ηελ πνηφηεηα θαη ηελ νπζία ηνπ αγαζνχ ηεο Γεκνθξαηίαο. Ζ πξνζβνιή ησλ πνιηηηζκηθψλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ επεξεάδεηαη άκεζα απφ ηελ παγθνζκηνπνίεζε θαζψο θαη απφ ηελ αχμεζε ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ θπκάησλ δεκηνπξγψληαο κηα ηεξάζηηα θξίζε ζην παξαδνζηαθφ ζχζηεκα αμηψλ. Χζηφζν, ε πνιηηηζκηθή δηαθνξεηηθφηεηα, πέξα απφ αλαθαίξεην Γηθαίσκα ηνπ Αλζξψπνπ, ζπληζηά θαη παξάγνληα πνιηηηζκηθήο θαη θνηλσληθήο πξνφδνπ. Καη απηφ γηαηί ε δεκηνπξγηθή ζπλχπαξμε ησλ πνιηηηζκηθψλ ζηνηρείσλ θαη, ζηε ζπλέρεηα, ε γνληκνπνίεζή ηνπο είλαη παξάγνληαο έκπλεπζεο, ζχλζεζεο θαη αλαλέσζεο θαη νδεγεί, θαη απνηέιεζκα, ζε λέα πνιηηηζκηθά κνλνπάηηα. Αιιά θαη, πεξαηηέξσ, ε ελίζρπζε ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, φρη κφλν δελ πιήηηεη, αιιά, αληίζεηα, εληζρχεη θαη ζέηεη πγηείο βάζεηο γηα ηελ θνηλσληθή ζπλνρή, δεδνκέλνπ φηη πξνσζεί ηελ νκαιή έληαμε ησλ πιεζπζκηαθψλ νκάδσλ κε ηδηαηηεξφηεηεο ζηελ θνηλσλία, ζπκβάιινληαο, έηζη, ζηελ ηφλσζε ηνπ θνηλσληθνχ ηζηνχ. 2.1.4. Πνιηηηζκηθή ηαπηόηεηα Ζ πνιηηηζκηθή ηαπηφηεηα ησλ αηφκσλ επεξεάδεηαη απφ ηηο ζπλαληήζεηο ησλ ιαψλ θαζψο θαη ηηο κεηαλαζηεχζεηο ηνπο γηα ηελ αλαδήηεζε κηαο θαιχηεξεο πνηφηεηαο δσήο. Ο νξηζκφο ηεο πνιηηηζκηθήο ηαπηφηεηαο βαζίδεηαη ζε «αληηθεηκεληθά» θαζνξηζηηθά θξηηήξηα, φπσο ε θνηλή θαηαγσγή, ε γελεαινγία, ε γιψζζα, ε θνπιηνχξα, ε ζξεζθεία, νη δεζκνί κ έλα ηφπν. χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ Mendel πεξί θιεξνλνκηθφηεηαο θαη βηνινγίαο, ην άηνκν γελληέηαη, κεγαιψλεη θαη αθνκνηψλεη ηα πνιηηηζκηθά ζηνηρεία, ηελ «λννηξνπία» θαη ηελ «ηδηνθπΐα» ηνπ ιανχ ζηνλ νπνίν ανήκει 4. Ζ δηαδηθαζία θνηλσληθνπνίεζεο ηνπ αηφκνπ ζηελ πνιηηηζκηθή νκάδα πνπ δεη θαη θηλείηαη, επεξεάδεη επίζεο ηελ αλάπηπμε ηεο πνιηηηζκηθήο ηνπ ηαπηφηεηαο. Έηζη αλάινγα κε ηελ νκάδα ζηελ νπνία βξίζθεηαη θάζε δεδνκέλε ζηηγκή, δηακνξθψλεηαη θάζε θνξά κηα δηαθνξεηηθή πνιηηηζκηθή ηαπηφηεηα. 3 Πνιηηηζκφο, Βηθηπαίδεηα,, ειεχζεξε εγθπθινπαίδεηα ην:http://el.wikipedia.org/wiki/cea0cebfcebbceb9cf84ceb9cf8 3CEBCCF8CCF82, πξνζπειάζηεθε: 15/10/2010 4 Υνξθρατκεξ, Μ., Αληνξλν Σ., (επηκ.), Κνηλσληνινγία. Δηζαγσγηθά Γνθίκηα. Δθδ. Κξηηηθή, Αζήλα 1987, ζει. 148 7

Πξνζεγγίδνληαο έηζη ηελ έλλνηα ηεο πνιηηηζκηθήο ηαπηφηεηαο είλαη εκθαλήο ε ξεπζηφηεηα θαη ε πνιπζεκία ηεο 5. πκπεξαζκαηηθά γίλεηαη αληηιεπηφ πσο άιιε πνιηηηζκηθή ηαπηφηεηα έρεη θάπνηνο πνπ γελλήζεθε, κεγάισζε θαη δεη ζηνλ ηφπν πξνέιεπζήο ηνπ, απφ θάπνηνλ πνπ δεη ζε άιινλ ηφπν απφ εθείλνλ πνπ πξνήιζε. 2.1.5 Η πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία Χο «πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία» νξίδεηαη κία θνηλσλία πνπ απνηειείηαη απφ δηαθνξεηηθνχο πνιηηηζκνχο, δηαθνξεηηθέο ζξεζθείεο θαη δηαθνξεηηθέο θπιέο. Ζ «πνιππνιηηηζκηθή» θνηλσλία είλαη αλψηεξε απφ ηελ παξαδνζηαθή «κνλνπνιηηηζκηθή θνηλσλία», ζχκθσλα κε πνιηηηθνχο θαη δεκνζηνγξάθνπο. Ζ θνηλή ινγηθή φκσο, αιιά θαη νη επηζηεκνληθέο κειέηεο, ππνζηεξίδνπλ πσο νη «πνιππνιηηηζκηθέο θνηλσλίεο» απνηεινχλ αθνξκή ζπγθξνχζεσλ πνπ ζπρλά εμειίζζνληαη ζε «εκθχιηνπο» πνιέκνπο. Όκσο νη ππνζηεξηθηέο ηνπ «πνιππνιηηηζκνχ» ζηελ Διιάδα ππνζηεξίδνπλ πσο ν ειιεληθφο ιαφο είλαη ζχκθσλνο λα κεηαηξαπεί ε Διιάδα ζε «πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία» κε φπνηεο ζπλέπεηεο. Σν εξψηεκα ζηνπο Έιιελεο δελ ηέζεθε πνηέ, αιιά ζεσξείηαη απηνλφεην φηη είλαη ππέξ ηεο «πνιππνιηηηζκηθήο θνηλσλίαο», ιφγσ φηη είλαη ιαφο «θηιειεχζεξνο» θαη «πξννδεπηηθφο» 6. 2.1.6. Δπάξθεηα Ο φξνο επάξθεηα κέζα απφ ηελ θαζεκεξηλή ηνπ ρξήζε αθνξά ηελ ρσξίο πνηνηηθφ πξνζδηνξηζκφ πνζνηηθή πξνζέγγηζε ησλ πιηθψλ αγαζψλ. Δλαιιαθηηθά ε επάξθεηα αθνξά ηελ θάιπςε κηαο αλάγθεο κέζα απφ ηελ ρξεζηκνπνίεζε ζπγθεθξηκέλεο πνζφηεηαο ησλ απαξαηηήησλ αγαζψλ. Θέηνληαο ζπγθεθξηκέλεο πξνυπνζέζεηο ζηελ θάιπςε ηεο εθάζηνπ αλάγθεο ε επάξθεηα απνθηά θαη πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά. Σα ραξαθηεξηζηηθά απηά δελ δηαθνξνπνηνχλ ηελ αλάγθε αιιά ηνπο ηξφπνπο θαη ηα κέζα πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηελ θάιπςή ηεο. Ζ δεχηεξε ρξήζε ηεο έλλνηαο πξνζεγγίδεη ηελ ηθαλφηεηα ησλ αλζξψπσλ κε ζπγθεθξηκέλα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά 7. Αθνξά δειαδή ηελ πνηνηηθή πξνζέγγηζε ηεο ηθαλφηεηαο ησλ αλζξψπσλ ζε ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο ζηνπο νπνίνπο απηνί εμεηδηθεχνληαη. Ζ επάξθεηα ζε απηή ηελ πεξίπησζε ηαπηίδεηαη κε ηελ ηθαλφηεηα ησλ αλζξψπσλ λα πξνβάιινπλ κηα ηδηαίηεξε δπλακηθή θαη δεμηφηεηα ζε κεκνλσκέλνπο ηνκείο. 2.1.7. Δηνηκόηεηα Ο φξνο εηνηκφηεηα αλαθέξεηαη ζηελ άκεζε αληίιεςε θαη αληίδξαζε ησλ αηφκσλ ζηα εξεζίζκαηα ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ εηνηκφηεηα ησλ αηφκσλ πξνυπνζέηεη ηελ έλλνηα ηεο θαηάιιειεο κάζεζεο θαη ηεο ελ κέξεη εμεηδίθεπζεο. 5 Cuche, Denys,(2001) H έννοια ηηρ κοςληούπαρ ζηιρ κοινωνικέρ επιζηήμερ. Γελεζήησ. Γηψξγνο Γαξδαλφο, Αζήλα, ζει. 161 6 Μάξθνπ Γ.: Ζ πνιππνιηηηζκηθνηεηα ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο. Αζήλα 1996. ΤΠΔΠΘ. Γ.Γ.Λατθήο Δπηκφξθσζεο. 7 Γεσξγνγηάλλεο, Π.,(2006) Βημαηιζμοί για μια αλλαγή ζηην εκπαίδεςζη, Δκπαιδεςηική και Γιαπολιηιζμική Δπάπκεια & Δηοιμόηηηα ηων εκπαιδεςηικών Ά/ βαθμιαρ και Β/ βάθμιαρ Δκπαίδεςζηρ, Typocenter, Πάηξα, ζει. 24 8

Δλαιιαθηηθά ε εηνηκφηεηα ζπλδέεηαη κε ηελ ηθαλφηεηα ησλ αηφκσλ σο πξνο ηε δηαηχπσζε λνεκάησλ θαη ελλνηψλ. πλψλπκε έλλνηα ηεο εηνηκφηεηαο είλαη ε εηνηκνινγία 8. 2.1.8. Δθπαηδεπηηθή επάξθεηα Ζ απφθηεζε πηπρίνπ ελφο εθπαηδεπηηθνχ πηζηνπνηεί ηελ εθπαηδεπηηθή ηνπ επάξθεηα. Θεσξεηηθά, ν Έιιελαο εθπαηδεπηηθφο πνπ θνίηεζε ζε κηα Παηδαγσγηθή Αθαδεκία ή έλα Παηδαγσγηθφ Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο ζεσξείηαη εθπαηδεπηηθά επαξθήο γηα λα αληαπνθξηζεί ζην δηδαθηηθφ ηνπ έξγν 9. Οη γλψζεηο θαη ε παηδεία πνπ έιαβε θαηά ηε θνίηεζε ηνπ απνηεινχλ ηα απαξαίηεηα εθφδηα ψζηε λα είλαη έηνηκνο λα δηαηειέζεη ην εθπαηδεπηηθφ ηνπ έξγν. Άξα, ε επάξθεηα θαζνξίδεηαη απφ ηελ πνιηηεία κε ην παξερφκελν πηπρίν θαη αθνξά ηελ επηζηεκνληθή, ηε ζεσξεηηθή θαη ηελ εξεπλεηηθή θαηάξηηζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη βεβαηψλεη ηελ ηθαλφηεηα άζθεζεο εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ. 2.1.9. Δθπαηδεπηηθή εηνηκόηεηα Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο, αλ ιάβεη θαλείο ππφςε ηνπ φηη είλαη απηφο πνπ πινπνηεί ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή. Ζ ηθαλφηεηα πνπ έρεη ν εθπαηδεπηηθφο λα κεηνπζηψλεη ηηο γλψζεηο ηνπ, λα κεηαηξέπεη δειαδή φιεο ηηο γλψζεηο πνπ έιαβε απφ ηελ ζεσξεηηθή ηνπ εθπαίδεπζε ζε πξαθηηθή εθαξκνγή, νλνκάδεηαη εθπαηδεπηηθή εηνηκφηεηα. Ο εθπαηδεπηηθφο κέζα απφ ηελ εηνηκφηεηά ηνπ πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα αληηιακβάλεηαη άκεζα ηα εξεζίζκαηα πνπ δέρεηαη λα ηα αμηνινγεί θαη λα ιεηηνπξγεί αλαιφγσο. Ζ εθπαηδεπηηθή εηνηκφηεηα εθηφο απφ ηελ άκεζε αληίδξαζε ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε ζέιεη ηνλ εθπαηδεπηηθφ λα είλαη ζε ζέζε λα αληηδξά άκεζα ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, ηηο ζρέζεηο ηνπ κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο- ζπλαδέιθνπο θαζψο θαη κε ηα φξγαλα ηνπ ζρνιείνπ φπσο ν ζχιινγνο γνλέσλ θαη θεδεκφλσλ θαη ηηο ινηπέο ζρνιηθέο ππεξεζίεο φπσο ν ζρνιηθφο ζχκβνπινο 10. 2.1.10. Γηαπνιηηηζκηθή επάξθεηα ησλ εθπαηδεπηηθώλ Δπάξθεηα (δηδαζθαιίαο) είλαη ε βεβαίσζε ηθαλφηεηαο δηδαζθαιίαο πνπ ρνξεγείηαη απφ αλψηαην θξαηηθφ θνξέα (ΤΠ. Π.Γ.Β.Μ.Θ.) ζε θαηφρνπο νξηζκέλσλ δηπισκάησλ ζε νξηζκέλν γλσζηηθφ αληηθείκελν θαη είλαη απαξαίηεηε γηα ηε λφκηκε δηδαζθαιία ηνπ αληηθεηκέλνπ απηνχ. Δηδηθφηεξα, ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαηδεπηηθή επάξθεηα αλαθέξεηαη ζηε ζεσξεηηθή, επηζηεκνληθή θαη εξεπλεηηθή θαηάξηηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο κέζα απφ ηηο βαζηθέο ηνπο ζπνπδέο ζε ζέκαηα Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο, φπσο ηε δηδαζθαιία ηεο ειιεληθήο γιψζζαο ζε καζεηέο πνπ δελ ηελ έρνπλ πξψηε ή κεηξηθή ηνπο γιψζζα αιιά θαη ηηο εθπαηδεπηηθέο πξνζπάζεηεο γηα κηα ηθαλνπνηεηηθή ζπλχπαξμε γεγελψλ, παιηλλνζηνχλησλ θη αιινδαπψλ καζεηψλ, κε ζηφρν ηελ νκαιή θνηλσληθνπνίεζε 8 Γεσξγνγηάλλεο, Π., όπ.π., ζει. 27 9 Γεσξγνγηάλλεο, Π., (2004) Γιαπολιηιζμική Δκπαίδεςζη (Πξαθηηθά 1νπ Παλειιελίνπ πλεδξίνπ, Άξηα 10-11 Γεθεκβξίνπ 2004). Πάηξα ζει.99 10 Γεσξγνγηάλλεο, Π.,(2006) Βημαηιζμοί για μια αλλαγή ζηην εκπαίδεςζη, Δκπαιδεςηική και Γιαπολιηιζμική Δπάπκεια & Δηοιμόηηηα ηων εκπαιδεςηικών Ά/ βαθμιαρ και Β/ βάθμιαρ Δκπαίδεςζηρ, Typocenter, Πάηξα, ζει. 26-29 9

φισλ ησλ καζεηψλ 11. Αθφκε, φκσο, θη αλ έλαο δάζθαινο κε ην ηέινο ησλ βαζηθψλ ζπνπδψλ ηνπ ραξαθηεξηζηεί επαξθήο γηα λα δηδάμεη ζε έλα πνιππνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ, δελ απνθηά θαη αλάγθε ηελ απαξαίηεηε εθπαηδεπηηθή εηνηκφηεηα γηα ηελ επηηπρή θαη πξφζθνξε επηηέιεζε ηνπ έξγνπ ηνπ. 2.1.11. Γηαπνιηηηζκηθή εηνηκόηεηα ησλ εθπαηδεπηηθώλ Ο φξνο δηαπνιηηηζκηθή εθπαηδεπηηθή «εηνηκφηεηα» αλαθέξεηαη ζηελ ελ δπλάκεη δπλαηφηεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ λα δηαρεηξηζηεί ηε δηαθνξεηηθφηεηα πνπ ζπλαληά πιένλ κέζα ζηε ζρνιηθή ηάμε θάλνληαο πξάμε ηηο αξρέο ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο. Πέξα, δειαδή, απφ ην κνξθσηηθφ θεθάιαην πνπ πξέπεη απαξαίηεηα λα έρεη είλαη αλαγθαία θαη ε δεμηφηεηα κεηνπζίσζεο ηεο ζεσξίαο ζε πξάμε πξνθεηκέλνπ λα κπνξεί λα επηιέγεη ηηο θαηάιιειεο ζηξαηεγηθέο θαη δηδαθηηθέο κεζφδνπο γηα λα δηδάμεη ζε αιινδαπνχο θαη παιηλλνζηνχληεο καζεηέο (εηδηθά ηα ειιεληθά σο δεχηεξε ή μέλε γιψζζα), λα εληνπίδεη θαηλφκελα ξαηζηζκνχ θαη λα επεκβαίλεη θαηάιιεια, θαζψο θαη λα αλαπηχζζεη δίθηπα ζπλεξγαζίαο κε άηνκα ή θνξείο γηα ηε ζηήξημε ησλ καζεηψλ απηψλ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο 12. 2.2. Θεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο επάξθεηαο θαη ηεο εηνηκόηεηαο 2.2.1 Θεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο επάξθεηαο 2.2.1.1 Από Παηδαγσγηθή άπνςε Ζ παηδαγσγηθή άπνςε ηεο επάξθεηαο πεξηιακβάλεη ηελ πηζηνπνίεζε ηεο ηθαλφηεηαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ κέζα απφ ηελ απφθηεζε ελφο ηίηινπ Παλεπηζηεκηαθνχ Παηδαγσγηθνχ ηδξχκαηνο. Ζ πηζηνπνίεζε απηή εκπεξηέρεη φιεο ηηο απαξαίηεηεο γλψζεηο πνπ παξέρνληαη κέζα απφ ηνλ θχθιν ζπνπδψλ απφ ηελ παξαθνινχζεζε ησλ ππνρξεσηηθψλ θαη κε καζεκάησλ. πλεπψο, θάζε δηδαζθφκελν κάζεκα απνηειεί κέξνο ηεο ζπλνιηθήο επάξθεηάο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Τπ απηή ηελ έλλνηα, ε δηδαθηηθή κεζνδνινγία απνηειεί κέξνο ηεο ζπλνιηθήο επάξθεηαο ηνπ απφθνηηνπ σο εθπαηδεπηηθνχ, απνηειεί δειαδή ηε δηδαθηηθή ηνπ επάξθεηα 13. Ζ δηδαθηηθή πξνζέγγηζε κέζσ ηεο πξαθηηθήο άζθεζεο δελ απνηειεί κέξνο ηεο παηδαγσγηθήο επάξθεηαο. Ζ επάξθεηα απφ παηδαγσγηθή άπνςε απνηειείηαη απφ ηηο γλψζεηο πνπ ιακβάλεη ν εθπαηδεπηηθφο θαζ φιε ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ ηνπ. Οη γλψζεηο απηέο πξέπεη λα αθνκνηψλνληαη πιήξσο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ θαη ζην ζχλνιφ ηνπο λα δεκηνπξγνχλ ηε δηδαθηηθή κεζνδνινγία. 11 Γεσξγνγηάλλεο, Π., (2004) Γιαπολιηιζμική Δκπαίδεςζη (Πξαθηηθά 1νπ Παλειιελίνπ πλεδξίνπ, Άξηα 10-11 Γεθεκβξίνπ 2004). Πάηξα ζει.58-60 12 Γεσξγνγηάλλεο, Π., όπ.π., ζει. 63 13 Γεσξγνγηάλλεο, Π., Βημαηιζμοί για μια αλλαγή ζηην εκπαίδεςζη, Δκπαιδεςηική και Γιαπολιηιζμική Δπάπκεια & Δηοιμόηηηα ηων εκπαιδεςηικών Ά/ βαθμιαρ και Β/ βάθμιαρ Δκπαίδεςζηρ, TYPOCENTER, Πάηξα 2006: ζει. 18 10

2.2.1.2 Από Κνηλσληνινγηθή άπνςε Ζ επάξθεηα απφ θνηλσληνινγηθή άπνςε είλαη κία πνιπδηάζηαηε έλλνηα, πνπ έρεη νξηζηεί κε δηάθνξνπο ηξφπνπο ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία. Απφ κηα ιεηηνπξγηθή άπνςε, ε επάξθεηα είλαη «έλαο ζπλνπηηθφο φξνο πνπ απεηθνλίδεη ηελ θνηλσληθή θξίζε γηα λα απνθαλζεί θαλείο αλ ην άηνκν έρεη αληαπνθξηζεί ηθαλνπνηεηηθά ζηηο ζπγθεθξηκέλεο απαηηήζεηο ζε κηα δεδνκέλε θαηάζηαζε» 14. Έηζη, ινηπφλ, ν βαζκφο ζηνλ νπνίν ηα παηδηά, νη έθεβνη θαη νη ελήιηθεο κπνξνχλ λα μεθηλνχλ θαη λα δηαηεξνχλ ηθαλνπνηεηηθέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, αιιά, θαη λα ζέηνπλ ηέινο ζε φζεο βαίλνπλ εηο βάξνο ηεο ςπρηθήο ηνπο ηζνξξνπίαο, πξνζδηνξίδεη ηελ θνηλσληθή ηνπο επάξθεηα θαη ηελ πνηφηεηα ηεο ςπρηθήο πγείαο ηνπο ζην κέιινλ. Ζ θνηλσληνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο επάξθεηαο ζπζρεηίδεηαη κε δχν άιιεο έλλνηεο: ηηο θνηλσληθέο δεμηφηεηεο θαη ηελ θνηλσληθή απνδνρή ή απφξξηςε. Οη πξψηεο ζεσξνχληαη σο πηπρή ηεο έλλνηαο ηεο θνηλσληθήο επάξθεηαο θαη νξίδνληαη σο «νη ζπγθεθξηκέλεο ζπκπεξηθνξηζηηθέο δεμηφηεηεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα αληαπνθξηζεί θάπνηνο ζηηο δεδνκέλεο θνηλσληθέο θαηαζηάζεηο» 15. Ζ επάξθεηα ινηπφλ, κέζα απφ ηελ θνηλσληνινγηθή ηεο δηάζηαζε αθνξά ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ αηφκσλ θαη ηελ ηθαλφηεηα δηαηήξεζεο ηνπο θαζψο θαη ηελ επρέξεηα ηνπο λα αλαλεψζνπλ ηε δνκή ηνπ θνηλσληθνχ ηνπο πξνθίι. Απηφ ζηηο κέξεο καο απνηειεί θίλδπλν ιφγν ηεο παξνπζίαο φισλ καο κέζα ζε κηα θνηλσλία πνπ ε εμέιημή ηεο, ζαλ ζέζε ζηξέθεηαη ελάληηα ηφζν ζηελ θνηλσληθή ζπλνρή φζν θαη ζηελ επηδησθφκελε θνηλσληθή ζπκκεηνρή ζην πνιηηηθφ θαη θνηλσληθφ γίγλεζζαη ηεο επνρήο καο. ην νπνίν πιένλ ζπκπεξηιακβάλεη θαη ηελ θνηλσλία ησλ πνιηηψλ, φζν αλψξηκε θαη αλ θαίλεηαη απηή απφ θάπνηεο πιεπξέο. 2.2.1.3 Από Χπρνινγηθή άπνςε Ο φξνο επάξθεηα απφ ςπρνινγηθή άπνςε πεξηθιείεη ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα νξγαλψλεη ηελ χπαξμε ηνπ κε ηξφπν ηέηνην, ψζηε λα ελαξκνλίδεηαη θαη λα δξα κε ηξφπν ιεηηνπξγηθφ κέζα ζην θνηλσληθφ ηνπ πεξηβάιινλ 16. Μεηαβιεηέο πνπ κεηαβάινπλ ηελ ςπρνζχλζεζε ηνπ αηφκνπ φπσο ε θνηλσληθννηθνλνκηθή ηάμε, ε εθπαίδεπζε, ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, ην θχιν, ε εζληθή θαηαγσγή, ηδηνζπγθξαζία θ.ά. κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ παξάγνληεο επηθηλδπλφηεηαο πνπ παξεκπνδίδνπλ ηελ αλάπηπμε ηεο επάξθεηαο 17. ε κηα πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία νη δηαθνξέο αλάκεζα ζηηο εζληθέο νκάδεο ζε φ,ηη αθνξά ηηο ζξεζθεπηηθέο πεπνηζήζεηο, ηα έζηκα θαη ηηο παξαδφζεηο, ηηο εζηθέο αξρέο, ηνλ ηξφπν ληπζίκαηνο θαη νκηιίαο θαη ην γεληθφηεξν ηξφπν δσήο είλαη ζπρλά πνιχ έληνλεο θαη καδί κε ηηο θνηλσληθννηθνλνκηθέο δηαθνξέο επηδξνχλ θαηαιπηηθά ζηελ ςπρνινγηθή επάξθεηα ηνπ αηφκνπ. Ζ ςπρνινγηθή άπνςε ηεο επάξθεηαο, έγθεηηαη ζηελ ηθαλφηεηα ησλ αηφκσλ λα κπνξνχλ λα ζπλππάξρνπλ κε ηα άιια άηνκα ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπο, κε ηέηνην 14 Hops, H., (1983). Children's social competence and skill: Current research practices and future directions. Behavior Therapy, p. 16-17. 15 Gresham, F. Μ., & Reschly, D. J. (1987). Dimensions of social competence: Method factors in the assessment of.adaptive behavior, social skills, and peer acceptance. Journal of School Psychology, p.,375 16 Durkheim, E.,(1968). The Elementary Forms of Religious Life.Paris, PUF, p.48 17 Fergusson, D. M. (1998). Stability and change in externalizing behaviours. European Archives of Psychaitry and Clinical Neuroscience, p. 248. 11

ηξφπν ψζηε λα είλαη πιήξσο ελαξκνληζκέλνη θαη λα κπνξνχλ λα είλαη ιεηηνπξγηθνί κέζα ζε απηφ. 2.2.2 Θεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο εηνηκόηεηαο 2.2.2.1 Από Παηδαγσγηθή άπνςε Με ηνλ φξν εθπαηδεπηηθή εηνηκφηεηα ελλννχκε ηελ ηθαλφηεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ λα κεηαηξέςεη ηηο ζεσξεηηθέο γλψζεηο πνπ έιαβε θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ ηνπ, ζε πξάμε. Ζ εθαξκνγή ηεο πξαθηηθήο πιένλ άζθεζεο θξίλεη ηελ ηειηθή αμία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαζψο θαη ην βαζκφ ηθαλφηεηαο ηνπ λα αζθήζεη παηδαγσγηθφ ηνπ έξγν. πγθεθξηκέλα, ζα πξέπεη ν εθπαηδεπηηθφο λα γλσξίδεη ηνπο θαλφλεο δηδαθηηθήο πνπ δηδάρζεθε ζην Παλεπηζηήκην (θαη απνηεινχλ κέξνο ηεο εθπαηδεπηηθήο επάξθεηάο ηνπ) αλαθνξηθά κε ηε γιψζζα θαη ηα ππφινηπα καζήκαηα ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο, πνπ δηδάζθνληαη ζην ζρνιείν, θαη λα κπνξεί λα εθαξκφδεη απηνχο ηνπο θαλφλεο δηδαθηηθήο θαηά ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζηελ ηάμε. Οη θαλφλεο απηνί δελ αθνξνχλ κφλν ην δηδάζθνληα θαη ηε δηδαζθαιία, αθνξνχλ θαη ην δηδαζθφκελν θαη ηε κάζεζή ηνπ. Ο δηδάζθσλ πξέπεη λα γλσξίδεη ηη ζα δηδάμεη θαη πψο ζα ηo δηδάμεη, ελψ ν δηδαζθφκελνο πξέπεη λα καζαίλεη ηε δηδαθηέα χιε, αιιά θπξίσο θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζα καζαίλεη. Καη νη δχν παξάκεηξνη, δειαδή ε παξάκεηξνο «ηξφπνο δηδαζθαιίαο» θαη ε παξάκεηξνο «ηξφπνο εθκάζεζεο θαη κάζεζεο», αθνξνχλ ην δηδάζθνληα θαη είλαη παξάκεηξνη πνπ έρνπλ άκεζε ζρέζε κε ηε ζεσξεηηθή θαηάξηηζή ηνπ ζηε δηδαθηηθή (εθπαηδεπηηθή επάξθεηα), πνπ πξέπεη λα ηελ απνθηήζεη ζην Παλεπηζηήκην, ελψ ε δεχηεξε πξέπεη λα απνθηεζεί ζε ζρέζε κε ηα δηδαζθφκελα ππνθείκελα (καζεηέο) (δηδαθηηθή εηνηκφηεηα). Δπηπιένλ, ν δηδάζθσλ ζα πξέπεη λα θαηέρεη γλψζεηο, αιιά θαη δεμηφηεηεο (άξα εηνηκφηεηεο) θαη ζε άιινπο ρψξνπο, φπσο ε γλψζε ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο, ησλ ζρέζεσλ κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζπλαδέιθνπο, νη ζρέζεηο κε ην δηεπζπληή ηνπ ζρνιείνπ, κε ηνπο ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο, κε ηηο ζρνιηθέο ππεξεζίεο, κε ηνπο ζπιιφγνπο ησλ γνλέσλ θαη θεδεκφλσλ, φπσο θαη γλψζεηο ζρεηηθά κε ηελ αληίζηνηρε λνκνζεζία πνπ δηαπεξλά ηφζν ηηο παξαπάλσ παξακέηξνπο φζν θαη ηα ζρεηηθά αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα 18. Ζ παηδαγσγηθή πξνζέγγηζε ηεο εηνηκφηεηαο ινηπφλ αθνξά ηελ ηθαλφηεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ λα κεηαηξέςεη ζε πξάμε φιεο ηηο γλψζεηο πνπ έιαβε θαηά ηελ θνίηεζε ηνπ θαζψο θαη ηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ πνπ αθνξνχλ γλψζεηο δηαρείξηζεο ζρνιηθψλ ζεκάησλ. 2.2.2.2 Από Κνηλσληνινγηθή άπνςε Ζ θνηλσλία γίλεηαη αληηιεπηή κέζα ζε δηαξθή θίλεζε. Ο πξνζδηνξηζκφο ηεο εηνηκφηεηαο απφ θνηλσληνινγηθή άπνςε αθνξά ην ζχλνιν ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ κέζα ζην νπνίν θηλνχληαη ή δξνπλ νη άλζξσπνη, ζε αληηδηαζηνιή κε ηελ θαηαθεξκαηηζκέλε γλψζε ηνπ ζπλφινπ πνπ θαηαιήγεη ζηελ απζφξκεηε θη φρη ζηελ 18 Γεσξγνγηάλλεο, Π.,(2006) Βημαηιζμοί για μια αλλαγή ζηην εκπαίδεςζη, Δκπαιδεςηική και Γιαπολιηιζμική Δπάπκεια & Δηοιμόηηηα ηων εκπαιδεςηικών Ά/ βαθμιαρ και Β/ βάθμιαρ Δκπαίδεςζηρ, TYPOCENTER, Πάηξα, ζει.18-19 12

θξηηηθή εξκελεία ηνπ θνηλσληθνχ γίγλεζζαη. Δπνκέλσο, ε εηνηκφηεηα 19 απφ θνηλσληνινγηθή άπνςε δελ είλαη ε αληίιεςε ηνπ θφζκνπ κε ηελ παξαδνζηαθή έλλνηα ελφο νξγαληθνχ ζπζηήκαηνο δνγκάησλ. Αληίζεηα πξφθεηηαη γηα κηα αληίιεςε ηνπ θφζκνπ κε ηελ έλλνηα ηεο ζπλεηδεηνπνίεζεο ηεο αληηθαηηθήο δηαδηθαζίαο ηνπ πξαγκαηηθνχ. Πιεζηάδεη ηνλ άλζξσπν κε ηα πξαγκαηηθά θαη ζπγθεθξηκέλα πξνβιήκαηά ηνπ, πνπ απνθηά ζπλείδεζε απηψλ θαη ηα κειεηά εληάζζνληάο ηα κέζα ζηελ ηζηνξηθή δηαδηθαζία. Ζ παηδεία φηαλ ζπλδεζεί κε ηελ εηνηκφηεηα νδεγεί ζηνλ ηζηνξηθφ πξνζδηνξηζκφ ηεο «θχζεο» ηνπ αλζξψπνπ θαη ηνπ ξφινπ ηνπ ζηελ θνηλσλία θαη ηελ ηζηνξία. Ο άλζξσπνο γίλεηαη αληηιεπηφο σο έλα ζχλνιν ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ, πνπ θαζνξίδεη κηα ηζηνξηθά πξνζδηνξηζκέλε ζπλείδεζε. Απηφ ην ζχλνιν ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ είλαη αληηθαηηθφ θαη ζε ζπλερή εμέιημε, κε απνηέιεζκα θαη ε «θχζε» ηνπ αλζξψπνπ λα κελ είλαη νκνηνγελήο γηα φινπο ηνπο αλζξψπνπο ζε φινπο ηνπο θαηξνχο 20. πλνςίδνληαο, κπνξνχκε λα αλαθέξνπκε φηη ε εηνηκφηεηα απφ θνηλσληνινγηθή άπνςε εγγπάηαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ρεηξίδνληαη νη άλζξσπνη ηηο θνηλσληθέο ηνπο ζρέζεηο θαη ηνλ ηξφπν πνπ πξνζδηνξίδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο κέζα ζηελ θνηλσλία. 2.2.2.3 Από Χπρνινγηθή άπνςε χκθσλα κε ηε ςπρνινγηθή άπνςε ε εηνηκφηεηα θαζνξίδεη ηελ πνηφηεηα θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ δηαιφγνπ ζε κέγηζην βαζκφ. Ζ εηνηκφηεηα είλαη θαξπφο ηφζν ηεο ςπρνινγηθήο θνηλσληθφηεηαο θαη σξηκφηεηαο, φζν θαη ηεο πλεπκαηηθήο θαιιηέξγεηαο. Γηα ην ιφγν απηφ είλαη δχζθνιν λα δηαθξηζνχλ πάληνηε ηα ελεξγήκαηα ηνπ δηαιφγνπ θαη ηεο εληαίαο πξνζσπηθφηεηαο, εθφζνλ θαη ηα δχν είλαη κνξθέο θαη πξντφληα ςπρνθηλεηηθήο ελέξγεηαο θαη εμαξηψληαη άκεζα απφ ηηο εζσηεξηθέο θαη πλεπκαηηθέο θαηαθηήζεηο. Κπξηφηεξνη άμνλεο ηεο ςπρνινγηθήο πξνζέγγηζεο ηεο εηνηκφηεηαο είλαη α) ην απηνζπλαίζζεκα ην νπνίν αλαθέξεηαη ζηε ζπλαηζζεκαηηθή πιεπξά ηεο άπνςεο γηα ηνλ εαπηφ. Σν απηνζπλαίζζεκα εθθξάδεηαη ζεηηθά σο ζεηηθή εηθφλα ηνπ εαπηνχ θαη αξλεηηθά σο ζπλαίζζεκα θαησηεξφηεηαο. β) πλεξγαζία κε ηνπο άιινπο: Απηή αλαθέξεηαη ζηελ αλάπηπμε θαη αμηνπνίεζε ησλ θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ, ζηελ θνηλσληθή θαηαλφεζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ, κε ζηφρν ηελ θνηλσληθνπνίεζε ηνπ. Απφ ςπρνινγηθή άπνςε ε εηνηκφηεηα ζρεηίδεηαη κε ηελ σξίκαλζε ςπρνινγηθήο θνηλσληθφηεηαο θαζψο θαη κε ηελ πλεπκαηηθή θαιιηέξγεηα ηνπ θάζε αηφκνπ. ε κηα πην ηδηαίηεξε θξηηηθή είλαη έλα ζχλνιν θνηλσληθνπνιηηηθψλ πξνζεγγίζεσλ πνπ δηαθνξνπνηνχλ ην θάζε άηνκν ζε ζρέζε κε ηνλ πξνζσπηθφ αγψλα πνπ έρεη δψζεη σο πξνο ηε ζχιιεςε, επεμεξγαζία θαη δηαρείξηζε ηεο πλεπκαηηθήο ηνπ ηξνθήο θαη θαιιηέξγεηαο. 19 Γεκεηξάθνο, Γ., (1984), Παιδεία και Κοινωνική Αναμόπθωζη Μια Γκπαμζιανή Πποζέγγιζη. Δθδφζεηο Νεθέιε. Αζήλα. ζει. 46 20 Ρφπηξν, Γηκεληαία Πεξηνδηθή Έθδνζε γηα ηελ Δθπαηδεπηηθή Θεσξία θαη Πξάμε χιινγνο Μεηεθπαηδεπνκέλσλ Γηδαζθαιείνπ Π.Σ.Γ.Δ. - Α.Π.Θ. «Γεκήηξεο Γιελφο», Έηνο 10 - Σεχρνο 25, Ηαλνπάξηνο - Φεβξνπάξηνο 2009 13

2.2.3 Κξηηηθή ζεσξεηηθώλ πξνζεγγίζεσλ ηεο επάξθεηαο θαη ηεο εηνηκόηεηαο Ζ επάξθεηα απφ παηδαγσγηθή άπνςε αθνξά ηελ ηθαλφηεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πνπ απνθηηέηαη απφ ηελ θνίηεζε ηνπ ζηα παηδαγσγηθά παλεπηζηεκηαθά ηδξχκαηα θαη πεξηιακβάλεη ηηο γλψζεηο πνπ έιαβε θαζ φιε ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ ηνπ. χκθσλα κε ηελ θνηλσληνινγηθή άπνςε ε επάξθεηα αθνξά ηελ ηθαλφηεηα δεκηνπξγίαο θαη δηαηήξεζεο ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ. Ζ ςπρνινγηθή άπνςε ηεο επάξθεηαο αθνξά ηελ πιήξε ελαξκφληζε ηνπ αηφκνπ κέζα ζην θνηλσληθφ γίγλεζζαη. Ζ ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε ηεο εηνηκφηεηαο απφ παηδαγσγηθή άπνςε πεξηιακβάλεη ηελ ηθαλφηεηα κεηαηξνπήο ησλ ζεσξεηηθψλ γλψζεσλ ζε πξάμε ελψ απφ θνηλσληνινγηθή άπνςε αθνξά ηελ αθνκνίσζε θαη δηαρείξηζε ησλ θνηλσληθψλ δξάζεσλ κέζα απφ ην πξίζκα ηεο θνηλσληθήο ζπλχπαξμεο. Σέινο ε ςπρνινγηθή άπνςε ηεο εηνηκφηεηαο ζρεηίδεηαη κε ηελ πνηφηεηα ηεο θνηλσληθνπνίεζεο ηνπ αηφκνπ θαη ηελ ηθαλφηεηα δηαρείξηζεο θαη θξηηηθήο ησλ θνηλσληθνπνιηηηθψλ δξάζεσλ ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπ. 2.3. Γηαπνιηηηζκηθή επάξθεηα θαη εηνηκόηεηα 2.3.1 Γηαπνιηηηζκηθή επάξθεηα ησλ εθπαηδεπηηθώλ Ζ δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε παξαπέκπεη ζηελ πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα, είηε ζηε δηαθξαηηθή, είηε ζηελ πνιηηηζκηθή πνιιαπιφηεηα εληφο ησλ ηεηρψλ, δειαδή εληφο ηνπ πνιηηηζκηθά νκνηνγελνχο έζλνπο-θξάηνπο. χκθσλα κε ηνλ Essinger (1990), ε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε είλαη κηα πξνζπάζεηα ελάληηα ζηε κνληκνπνίεζε ησλ αθνκνησηηθψλ ηάζεσλ ηνπ θξάηνπο απέλαληη ζηε κεηνλφηεηα, ζηε δηαηήξεζε θαη ζηελ πξναγσγή ησλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ ηδηαηηεξνηήησλ ηεο θαη ην κέζν γηα κηα ηζφηηκε ζπκκεηνρή ζηελ θνηλσληθή θαη πνιηηηθή δσή ηεο ρψξαο φπνπ αλήθεη. Δπίζεο ν Παππάο (1999), αλαθέξεη φηη ε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε ζθνπεχεη ζην λα θαζηεξσζεί κηα θνηλσλία αιιειεπίδξαζεο θαη αιιειεμάξηεζεο, κηα θνηλσλία κε ηζφηεηα ζηα θνηλσληθά κέιε ηεο θαη κε αιιειναπνδνρή ησλ εθαηέξσζελ αμηψλ, ζχκθσλα κε ην Υάξηε ησλ Αλζξσπίλσλ Γηθαησκάησλ. Έηζη, ινηπφλ, Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε δε ζεκαίλεη κφλν ζπλάληεζε πνιηηηζκψλ. Αιιά θαη ζπλάληεζε πξνζσπηθήο θνπιηνχξαο ηνπ θαζελφο κε ηνπ δηπιαλνχ ηνπ, νη νπνίεο είλαη αλνκνηνγελείο αθφκα θαη ζην πιαίζην κηαο νκνηνγελνχο εζληθήο νκάδαο. Με άιια ιφγηα είλαη ε ελαληίσζε ζε θάζε είδνπο δηάθξηζε, κέζα απφ ηελ θαζεκεξηλή παηδαγσγηθή πξαθηηθή, (θνηλσληθή, πνιηηηζκηθή, δηάθξηζε θχινπ, γισζζηθή, ζξεζθεπηηθή) θαη ζε θάζε είδνπο ζηεξενηππηθή ηεξάξρεζε ηνπ δηαθνξεηηθνχ. Ζ Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε πξσηνεκθαλίζηεθε ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60 ζηελ επίζεκε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ηεο Ακεξηθήο θαη ηνπ Καλαδά. Πξφθεηηαη γηα κηα πξνζπάζεηα. Πξφθεηηαη γηα κηα πξνζπάζεηα πνπ έγηλε γηα λα απαληήζεη ζηα πνζνζηά απνηπρίαο ησλ παηδηψλ ησλ κεηνλνηήησλ. χκθσλα κε ηε Γξαγψλα (2003), ην πξφβιεκα απηφ έρεη λα θάλεη πεξηζζφηεξν κε ηελ άγλνηα ησλ πνιηηηζκηθψλ αλαθνξψλ πνπ δηαθαηέρεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο κε απνηέιεζκα λα αληηκεησπίδνπλ ηα παηδηά ζαλ δηαθνξεηηθά, δπζπξνζάξκνζηα θαη αζχκβαηα πξνο ηηο απαηηήζεηο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο παξά κε ην γισζζηθφ θψδηθα. 14

Δπίζεο εκθαλέο έγηλε ην πφζν αλέηνηκνη ήηαλ νη εθπαηδεπηηθνί λα αληηκεησπίζνπλ ηηο πνιηηηζκηθέο ηδηαηηεξφηεηεο ησλ παηδηψλ ησλ κεηνλνηήησλ. Σν 1977, πάξζεθαλ ζηελ Δπξψπε ηα πξψηα ζεζκηθά κέηξα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο εθπαίδεπζεο ησλ παηδηψλ ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Υαξαθηεξίδεηαη σο ρξνλνινγία θιεηδί αθνχ ηφηε δεκνζηεχζεθε κηα θνηλνηηθή νδεγία πνπ ζπλφςηδε ηα κέηξα πνπ ιάκβαλαλ νη ρψξεο κε κεηνλφηεηεο ζηελ επηθξάηεηά ηνπο (εμαζθάιηζε δηδαζθαιίαο ηεο επίζεκεο γιψζζαο ζε εηδηθέο ηάμεηο, ελίζρπζε ηεο δηδαζθαιίαο ηεο γιψζζαο θαη ηεο θνπιηνχξαο ησλ κεηνλνηήησλ θαη δεκηνπξγία πξνγξακκάησλ αξρηθήο θαη ζπλερηδφκελεο εθπαίδεπζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ αζρνινχληαλ κε ηελ εθπαίδεπζε παηδηψλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ). Σα κέηξα απηά πήξαλ έλαλ ππνρξεσηηθφ ραξαθηήξα γηα ηα θξάηε-κέιε θαη ηα θξάηε-κέιε κε ηε ζεηξά ηνπο θιήζεθαλ λα αθνινπζήζνπλ απηή ηελ νδεγία κέζα ζε ηέζζεξα ρξφληα. Πξνζπάζεζαλ δειαδή λα εληάμνπλ ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ηα παηδηά ησλ κεηνλνηήησλ, εηζάγνληαο ηε πνιηηηζκηθή πνιιαπιφηεηα ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα, ελψ κέρξη ηφηε ππήξρε ε ηάζε λα αθνκνησζνχλ απφ ηελ θπξίαξρε θνπιηνχξα. Σαπηφρξνλα γίλεηαη, κέζα απφ ηε γισζζηθή θαη πνιηηηζκηθή πνιιαπιφηεηα, κηα πξνζπάζεηα έληαμεο ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα πνπ βαζίδεηαη ζην γεγνλφο φηη ηα παηδηά γλσξίδνπλ ηελ πνιηηηζκηθή ηνπο πξνέιεπζε θαη έηζη ζα πξνσζεζεί ε επίδνζε θαη ε ηζφηεηα επθαηξηψλ θαη ζα κεησζνχλ νη πξνθαηαιήςεηο θαη νη δηαθξίζεηο. Σν κνληέιν ππήξμε θαηά βάζε καζεηνθεληξηθφ. ηφρνο ήηαλ νη αδχλαηνη καζεηέο πνπ απνηπγράλνπλ θαη πνπ έρνπλ λα θεξδίζνπλ απφ έλα λέν δηδαθηηθφ πιηθφ θαη απφ έλα αλαιπηηθφ, πνιηηηζκηθά επαίζζεην, πξφγξακκα. Μηα πξφνδνο απφ ην κνλνπνιηηηζκηθφ είλαη ε θξηηηθή απέλαληί ηνπ, πνπ νξίδεη πσο δελ αλαγλσξίδεη δηαθξίζεηο θαη ξαηζηζκφ, αληίζεηα εληνπίδεη ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη κεηνλνηηθνί καζεηέο κέζα ζηελ ίδηα ηνπο ηελ νκάδα 21. Οη θνηλσλίεο ηνπ δπηηθνχ πεξηζζφηεξν θφζκνπ έρνπλ αλαιπζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα ιφγν ηεο κεηαβνιήο ηνπο ζηα πιαίζηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ πινπξαιηζκνχ θαη ηεο θνηλσληθήο ζηξσκαηνπνίεζεο. Απνηέιεζκα φισλ απηψλ είλαη ε κε νκνγελήο κνξθή ηεο θνηλσλίαο θαη ε πνηθηινκνξθία πνπ έρεη ηηο βάζεηο ηεο ζηηο εζλνηηθέο δηαθνξεηηθφηεηεο πνπ ζπλππάξρνπλ Σα πνηθίια πξνβιήκαηα (γιψζζαο, εθπαίδεπζεο, θνηλσληθήο απνδνρήο θαη ελζσκάησζεο), ηα νπνία πξνέθπςαλ απφ ηελ πνιππνιηηηζκηθφηεηα θαη ηελ αιιειεπίδξαζε ησλ δηαθφξσλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ κέζα ζηελ ίδηα ρψξα, δελ είραλ εληαία θαη νηθνπκεληθή αληηκεηψπηζε. ε επίπεδν εθπαηδεπηηθήο νη πξνζπάζεηεο αληηκεηψπηζεο απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ ησλ παηδηψλ απφ κεηνλνηηθνχο θαη κεηαθηλνχκελνπο πιεζπζκνχο ζπλνςίδνληαη ζηα παξαθάησ πέληε κνληέια εθπαίδεπζεο 22. ην αθνκνησηηθφ κνληέιν ην κνληέιν ελζσκάησζεο ην πνιππνιηηηζκηθφ κνληέιν ην αληηξαηζηζηηθφ κνληέιν ην δηαπνιηηηζκηθφ κνληέιν 21 Δπζηξάηηνο Παπάλεο Παηδαγσγηθή, Φπρνινγηθή θαη Κνηλσληνινγηθή Έξεπλα. Educational,Psychological and Sociological Research, Ζ ζεκαζία ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ Δπξψπε ζην : http://epapanis.blogspot.com/2009/09/blog-post.html (πξνζπειάζηεθε : 21/01/2011). 22 Κψζηαο Παπαρξήζηνπ, (2004) εκεηψζεηο γηα εθπαηδεπηηθνχο ηεο 33 εο πεξηθέξεηαο Αζελψλ Πεξηζηέξη ζην: http://www.asda.gr/sdpeper/didktpros.htm (Πξνζπειάζηεθε: 11/11/2010) 15

Ζ παξνπζία ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο πξνζηάδεη ηελ αλάπηπμε ηεο νξζνινγηθήο κέξηκλαο ησλ κεηνλνηήησλ θαη ηελ ίζε κεηαρείξηζε ηνπο. Γηα λα είλαη απνδνηηθφο ζην έξγν ηνπ, ν εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα δηαζέηεη δηαπνιηηηζκηθή επάξθεηα, θάζε δειαδή ζεσξεηηθή, επηζηεκνληθή, εξεπλεηηθή θαη δηδαθηηθή γλψζε θαη θαηάξηηζε, πνπ αθνξά ηνλ πνιηηηζκφ, ηε γιψζζα, ηε δηαθνξεηηθφηεηα, ηα πξνβιήκαηα ζπλχπαξμεο δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηψλ. Απφ ηηο εζλνθεληξηθέο θαη κνλνπνιηηηζηηθέο ινγηθέο, πνπ ππνζάιπνπλ ηηο πξνθαηαιήςεηο, ηελ μελνθνβία, ην ξαηζηζκφ, λα πεξάζεη ζηνλ πνιηηηζκηθφ πινπξαιηζκφ, κε μεθάζαξεο θαη ζαθείο δεκνθξαηηθέο ζηάζεηο θαη αμίεο. O εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα γλσξίδεη ηελ εθαξκνγή ησλ δηαθφξσλ κεζφδσλ δηδαζθαιίαο γηα ηε δηδαζθαιία ηεο ειιεληθήο σο δεχηεξεο ή μέλεο γιψζζαο, ηα ζρεηηθά αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα θαη ηηο ζρεηηθέο λνκνζεζίεο ηφζν γηα ηνπο αιινδαπνχο ηεο Διιάδαο φζν θαη ηε λνκνζεζία θαηαξρήλ ηεο Διιάδαο γηα ηνπο νκνγελείο ηνπ εμσηεξηθνχ. Παξάιιεια είλαη αλαγθαίν λα απνθηήζεη γλψζεηο γηα ηελ ειιελφγισζζε εθπαίδεπζε ησλ ρσξψλ δηαβίσζεο ησλ νκνγελψλ αλά ηελ πθήιην, αθνχ νη δηάθνξεο ρψξεο αζθνχλ δηαθνξεηηθέο πνιηηηθέο ζρεηηθά κε ην ζέκα ησλ μέλσλ γισζζψλ ζηε ρψξα ηνπο αιιά θαη δηαθνξεηηθέο πνιηηηθέο ζρεηηθά κε ηηο γιψζζεο κεηαλαζηψλ ζε απηέο. Ζ δηαπνιηηηζκηθή επάξθεηα ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε δελ έρεη θηάζεη αθφκα ζην επηζπκεηφ επίπεδν θαη απηφ, γηαηί κφιηο απφ ην 1990 ηα Παηδαγσγηθά Σκήκαηα άξρηζαλ λα εηζάγνπλ ζηνλ θχθιν ζπνπδψλ ηνπο ηε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη εθπαηδεπηηθνί πνπ νινθιήξσζαλ ηηο ζπνπδέο ηνπο πξηλ ην 1990 θαη δηδάζθνπλ ζήκεξα ζηα ζρνιεία ηεο ρψξαο δελ έρνπλ ιάβεη καζήκαηα Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο θαηά ηελ θχξηα εθπαίδεπζή ηνπο. Ζ κφλε πεγή Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο γηα απηνχο ζεσξείηαη ε παξνπζία ηνπο ζε επηκνξθσηηθά ζεκηλάξηα θαη πξνγξάκκαηα θαζψο θαη ε πξνζσπηθή πξνζπάζεηα πνπ έρνπλ θαηαβάιεη απνθνκίδνληαο εκπεηξίεο κέζα απφ ηελ θαζεκεξηλή επαθή κε δηαπνιηηηζκηθά ζέκαηα 23. 2.3.2. Γηαπνιηηηζκηθή εηνηκόηεηα ησλ εθπαηδεπηηθώλ Όπσο αλαθέξεη ε Α. Βαθαινχδε, ε δηαπνιηηηζκηθή παηδαγσγηθή πξνβάιιεη σο κηα λέα πξνζέγγηζε ησλ Δπηζηεκψλ ηεο Αγσγήο, φπνπ ε αλαδήηεζε ηεο ηδηαηηεξφηεηαο ησλ αηφκσλ θαη ε πξνζαξκνγή ηεο δηδαθηηθήο πξνζέγγηζεο ζηελ αηνκηθφηεηα ησλ καζεηψλ, ζηα ελδηαθέξνληα θαη ην πξνζσπηθφ ζηπι κάζεζεο είλαη βαζηθέο ηεο αξρέο. Χο ζεσξία (κε αξρέο θαη ζθνπνχο), έξεπλα θαη δηδαζθαιία έρεη ζαλ πξνηεξαηφηεηα ηελ εηζαγσγή ηεο δηαπνιηηηζκηθήο πξνζέγγηζεο ζην ζρνιείν, ηελ αλάπηπμε απαξαίηεηνπ δηδαθηηθνχ, επνπηηθνχ θαη επηκνξθσηηθνχ πιηθνχ, ηε «δηαπνιηηηζκνπνίεζε» ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ, ηνλ εκπινπηηζκφ δειαδή κε ζηνηρεία ησλ πνιηηηζκψλ ησλ εζλνπνιηηηζκηθψλ νκάδσλ ζηελ θαηεχζπλζε ηνπ πνιηηηζκηθνχ πινπξαιηζκνχ 24. χκθσλα κε ηνλ Κψζηα Παπαρξήζηνπ, ε δηαπνιηηηζκηθή αγσγή παξαπέκπεη ζε έλα είδνο αγσγήο, πνπ είλαη αθφκε «δεηνχκελν», κε θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηε 23 Γεσξγνγηάλλεο, Π., (2006). Δκπαιδεςηική, Γιαπολιηιζμική επάπκεια και εηοιμόηηηα ηων εκπαιδεςηικών Α/βάθμιαρ και Β/βάθμιαρ εκπαίδεςζηρ,typocenter, 24 Ζκεξίδα, (Παξαζθεπή 15 Φεβξνπαξίνπ 2008), Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο παξαβαηηθφηεηα, πνιππνιηηηζκηθφηεηα ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, δηδαθηηθέο θαη παηδαγσγηθέο κέζνδνη πξνζέγγηζεο, Πολςπολιηιζμικόηηηα ζηη δεςηεποβάθμια εκπαίδεςζη» Δηζεγήηξηα: Γξ. Α. Βαθαινχδε 16

δηαπνιηηηζκηθφηεηα φρη ζαλ απηνζθνπφ, αιιά σο βαζηθφ κέζν γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ηζφηεηαο επθαηξηψλ ζηελ Δθπαίδεπζε θαη ηελ θνηλσλία. Σαπηφρξνλα πξνβάιιεη σο ε παηδαγσγηθή αληίδξαζε, «ζεσξεηηθνχ θαη πξαθηηθνχ ηχπνπ ζε κηα κεηαβαιιφκελε πνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα θαη πξνηείλεηαη σο έλα ζχλνιν δηαδηθαζηψλ εμηζνξξφπεζεο κεηαμχ δηαθξίζεσλ θαη εληάζεσλ». Παξάιιεια έρεη ζηφρνπο θαη ρξεζηκνπνηεί κεζφδνπο γηα λα έρεη ηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα. Κνκβηθφο ζεσξείηαη ν ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, φζνλ αθνξά ηελ δηδαθηηθή ηνπ εηνηκφηεηα, ην βαζκφ αληαπφθξηζήο ηνπ δειαδή ζηα ζχγρξνλα πξνβιήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ ζηε δηδαθηηθή πξάμε απφ ηε ζχγρξνλε πνιππνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα. Απφ ηηο εζλνθεληξηθέο θαη κνλνπνιηηηζκηθέο ινγηθέο, πνπ ππνζάιπνπλ ηηο πξνθαηαιήςεηο ζηελ θαζεκεξηλή πξάμε ηεο δηδαζθαιίαο θαη εκπνδίδνπλ ηελ επηθνηλσλία εθπαηδεπηηθνχ θαη καζεηή, ν εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα πεξάζεη ζηνλ πνιηηηζκηθφ πινπξαιηζκφ, ζηνλ επαλαπξνζαλαηνιηζκφ ησλ δηδαθηηθψλ κεζφδσλ, ζρέζεσλ θαη αμηψλ, πνπ ζα θαηαλννχλ ηηο πνιηηηζκηθέο παξαδφζεηο ησλ εζλνπνιηηηζκηθψλ νκάδσλ 25. Ζ επρέξεηα ηεο δηαρείξηζεο ζεκάησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δηαθνξεηηθφηεηα, φπσο επίζεο θαη ησλ φπνησλ πξνβιεκάησλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε ζπλχπαξμε θαη αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ εζλνπνιηηηζκηθψλ νκάδσλ πνπ δνπλ ζε κία ρψξα, θαζηζηνχλ ηνλ εθπαηδεπηηθφ δηαπνιηηηζκηθά έηνηκν. Ζ ζεσξεηηθή, ινηπφλ, πξνζέγγηζε ηεο επάξθεηαο, απφ ηε ζθνπηά ηεο γλψζεο θαη ηεο θαηάξηηζεο, δηακνξθψλνπλ ηε δηαπνιηηηζκηθή εηνηκφηεηα. ην πιαίζην ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εηνηκφηεηαο ηδηαίηεξε βαξχηεηα δίλεηαη ζηε: α) δηαπνιηηηζκνπνίεζε ησλ πεξηερνκέλσλ ηεο δηδαζθαιίαο θαη ζηε ζπζρέηηζε κε ηνπο δηαθνξεηηθνχο πνιηηηζκνχο ζηελ ηάμε θαη β) ζηε κείσζε ησλ πξνθαηαιήςεσλ, κε ηε ρξεζηκνπνίεζε ελαιιαθηηθψλ κνληέισλ δηδαζθαιίαο απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ, πνπ επηηξέπνπλ ηε ζπλεξγαζία, ηελ απηνέθθξαζε θαη ηελ ελεξγνπνίεζε ησλ καζεηψλ 26. Δίλαη εχθνιν λα θαηαλνήζνπκε φηη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα δελ είλαη ζε ζέζε λα αληαπνθξηζεί ζην δεηνχκελν ηεο εθπαηδεπηηθήο εηνηκφηεηαο. Ζ έληαμε ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ζηα ζρνιεία δε κπνξεί λα ζεσξεζεί αλψδπλε. Οη εθπαηδεπηηθνί εθφζνλ δελ έρνπλ ιάβεη, θαηά ηελ θχξηα εθπαίδεπζε ηνπο, γλψζεηο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο δελ είλαη ζε ζέζε λα πξνζθέξνπλ δηαπνιηηηζκηθφ έξγν. ηε ρψξα καο ινηπφλ πνπ ε εηδίθεπζε ζηε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε δελ έρεη πνιιά ρξφληα πνπ εληάζεθε ζηα παλεπηζηήκηα νδεγεί ζηε κε επαξθή εηνηκφηεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηελ πξάμε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο. 2.3.3. Πξόηαζε ηξηώλ ζεκείσλ γηα ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ ην πιαίζην ηεο πξνζέγγηζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο ζπλππνινγίδνληαη ηα δεηήκαηα ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο θαη ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ κέζα απφ ηα νπνία πεγάδνπλ θαηλφκελα φπσο ν θνηλσληθφο θαηαθεξκαηηζκφο θαη ε βία. Οη κεγάινη κεηαζρεκαηηζκνί πνπ έρεη ππνζηεί ε θνηλσλία έρνπλ δεκηνπξγήζεη δπζκελείο ζπλζήθεο γηα ηελ θνηλσληθή έληαμε. 25 Κψζηαο Παπαρξήζηνπ, (2004) εκεηψζεηο γηα εθπαηδεπηηθνχο ηεο 33 εο πεξηθέξεηαο Αζελψλ Πεξηζηέξη 26 Κνζζπβάθε, Φ., (2002). Η ζςμβολή ηηρ Γενικήρ διδακηικήρ ζε θέμαηα διαπολιηιζμικήρ και δίγλωζζηρ αγωγήρ και μάθηζηρ. Γιαπολιηιζμική Δκπαίδεςζη, GUTENBERG, Αζήλα, ζει.37-45 17

Νένη πνπ απνθνηηνχλ απφ ην παξφλ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, παξφιν πνπ ζε κεγάιν πνζνζηφ έρνπλ κεησζεί ηα πνζνζηά κε εμεηδίθεπζεο ηνπο δπζθνιεχνληαη λα θαηαλνήζνπλ λνήκαηα θεηκέλσλ, ελψ λένη πνπ απνθνκίδνπλ δίπισκα αλψηαηεο εθπαίδεπζεο δελ έρνπλ εγγχεζε γηα ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο απνθαηάζηαζε. Σα γεγνλφηα απηά ζίγνπλ ηδηαίηεξα ηα παηδηά εθείλα πνπ πξνέξρνληαη απφ ηα κε πξνλνκηνχρα θνηλσληθνπνιηηηζηηθά πεξηβάιινληα αλάκεζα ζηα νπνία ζπγθαηαιέγνληαη ηα παηδηά ησλ κεηαλαζηψλ πνπ θαηά κεγάιν πνζνζηφ δέρνληαη ην ζηηγκαηηζκφ απφ ηε ζρνιηθή απνηπρία θαη είλαη ηδηαίηεξα εθηεζεηκέλα ζηηο δπζκελείο ζπλζήθεο θνηλσληθήο έληαμεο. Σν ζρνιείν νθείιεη λα ζπκβάιεη ζηελ νκαιή απνδνρή ησλ δηαθνξεηηθνηήησλ φισλ ησλ καζεηψλ απφ φπνηα θαη αλ είλαη ε εζληθή, θνηλσληθή, πνιηηηζκηθή θαη ζξεζθεπηηθή ηνπο ηαπηφηεηα. Σίζεηαη εθ λένπ ην δήηεκα αληζνηήησλ ζηελ εθπαίδεπζε θαζηζηψληαο πην δχζθνιε ηελ εθαξκνγή ελφο εληαίνπ πξνγξάκκαηνο (curriculum) ην νπνίν πξνηείλεη ζε φινπο ηνπο καζεηέο ηα ζεκαληηθά ζηνηρεία κηαο θνηλήο θνπιηνχξαο. ηελ πξάμε, ε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε νθείιεη λα απεπζχλεηαη ζε φιεο ηηο νκάδεο θαη φρη κνλάρα ζηηο κεηνςεθηθέο. Ζ Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε νθείιεη λα είλαη ζθαηξηθή δηφηη ζε πεξίπησζε πνπ πξννξίδεηαη κφλν ζε έλα ηκήκα ηνπ ζρνιηθνχ πιεζπζκνχ, πξνθχπηνπλ δπζεπίιπηεο αληηζέζεηο θαη πξαθηηθέο αδπλακίεο. πγγξαθείο ζεσξνχλ ηελ πνιππνιηηηζκηθή δηδαζθαιία ζαλ έλα είδνο θνηλσληθήο θξηηηθήο ζεσξψληαο ζεκαληηθή ηελ παξνρή κέζσλ πνπ ζα δίλνπλ ζηνπο καζεηέο ην έλαπζκα θξηηηθήο εμέηαζεο ηεο θνπιηνχξαο ηνπο θαη ησλ πξννπηηθψλ εμέιημήο ηνπο κέζα ζηελ θνηλσλία 27. Ζ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε δηαπνιηηηζκηθήο ζθέςεο ε νπνία πξεζβεχεη ην ζεβαζκφ ηνπ πνιππνιηηηζκηθνχ γίγλεζζαη θαη ηελ αμία ηεο ηδηαηηεξφηεηαο ηεο θάζε θνπιηνχξαο θαη ηνπ θάζε πνιηηηζκνχ. Με βάζε ηα παξαπάλσ γίλεηαη ζαθέο φηη ηα πιηθά ηεο δηδαζθαιίαο ζα πξέπεη λα επηιέγνληαη κε βάζε ηα εθπαηδεπηηθά θξηηήξηα θαη φρη κε βάζε ηελ πνιηηηζκηθή θαηαγσγή ησλ καζεηψλ πξνιακβάλνληαο έηζη ηηο δηαθξίζεηο θαη ηνπο πνιηηηζκηθνχο δηαρσξηζκνχο 28. Ζ δηαπνιηηηζκηθή κεηαηξνπή ηεο θνηλσλίαο πξνυπνζέηεη ηε κε ηεξαξρηθνπνίεζε ηεο θνπιηνχξαο θαζψο θαη ηελ ίζε λνκηκφηεηα ζε φιεο ηηο κνξθέο ηεο. Σα ζεκεξηλά κνληέια δηαρείξηζεο ηεο πνιηηηζκηθήο πνηθηινκνξθίαο είλαη δπν. Σν πξψην είλαη ην αγγινζαμνληθφ πνιηηηζκηθφ κνληέιν πνπ παξέρεη ηε δπλαηφηεηα ζηνλ θαζέλα λα αλήθεη ζε κηα θνηλφηεηα δηαθνξεηηθή απφ απηή ηνπ θξάηνπο- έζλνπο θαη ε γαιιφθσλε έκπλεπζε ηνπ δηαπνιηηηζκηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ. Ζ εκθάληζε ηνπ φξνπ ηεο δηαπνιηηηζκηθφηεηαο ζηε ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα γίλεηαη ην 1975 ζηε Γαιιία θαη εμεγείηαη κέζα απφ κηα παξάδνζε θηινζνθηθή θαη ηζηνξηθή πνπ δηαθνξνπνηείηαη απφ ηε θχζε ηνπ πνιπθνπιηνπξαιηζκνχ. Γαιιφθσλνη εξεπλεηέο ζεσξνχλ φηη ε δηαπνιηηηζκηθφηεηα απνβιέπεη ζηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ηεο θνηλσλίαο κέζα απφ ηελ νκαιή ζπλχπαξμε δηαθνξεηηθψλ θνπιηνχξσλ πνπ πξνζήιζαλ απφ ηε κεηαλάζηεπζε, ηνλ πνιιαπιαζηαζκφ ησλ δηεζλψλ αληαιιαγψλ θαη ηελ παγθνζκηνπνίεζε. χκθσλα κε ηε «Διιεληθή Κνηλσληθή Έξεπλα» ηνπ Δπζηξάηηνπ Παπάλε, ε εμέηαζε ηνπ ζχγρξνλνπ δεκνγξαθηθνχ ράξηε ζε φιεο ηηο ρψξεο ηνπ Γπηηθνχ 27 James, A., Jeffcoate, R. (1981). The School in the multicultural society. London: Harper and Row in association with The Open University Press 28 Zec P. (1981), Multicultural Education, in: James, A. and Jeffcoate R. (eds) (1981), The School in the Multicultural Society, London, Harper and Row and the Open University Press 18

θφζκνπ είλαη βέβαην φηη ζα απνθάιππηε φηη ε ζχλζεζε ησλ θνηλσληψλ ηνπο έρεη πάςεη νξηζηηθά εδψ θαη αξθεηέο δεθαεηίεο λα είλαη κνλνπνιηηηζκηθή. ε κεξηθέο κάιηζηα πεξηπηψζεηο, φπσο απηή ησλ Ζ.Π.Α, ηνπ Καλαδά ή ηεο Απζηξαιίαο ην πνιηηηζκηθφ πξφβιεκα θαη ε αλνκνηνγελήο ζχλζεζε ηνπ πιεζπζκνχ απνηειεί δεδνκέλν καθξνρξφλησλ θαη επάιιεισλ πιεζπζκηαθψλ εγθαηαζηάζεσλ πνπ νθείιεηαη ηφζν ζηηο κεγάιεο πιεζπζκηαθέο θαη απνηθηαθέο κεηαθηλήζεηο πνπ έιαβαλ ρψξα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 18 νπ θαη 19νπ αηψλα (colonial immigration) φζν θαη ζηε κεγάιε νηθνλνκηθν-θνηλσληθή κεηαλάζηεπζε ηνπ 20νπ. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα νη ρψξεο απηέο λα παξνπζηάδνπλ ζήκεξα κηα εζλνηηθά εγγελή θπιεηηθή αλνκνηνγέλεηα. ην άιιν άθξν κηα ζρνιαζηηθή κειέηε, ζην ζπγγελή ρψξν ηεο Δπξψπεο, είλαη βέβαην φηη ζα αλαδείθλπε δηαθνξεηηθή δεκνγξαθηθή εμέιημε σο απνηέιεζκα πνηθίισλ γεγνλφησλ, πνιηηηθψλ, ζπγθξνχζεσλ θαη δηαθξαηηθψλ ζπκθσληψλ πνπ θαζφξηζαλ ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ ηφζν ηε πιεζπζκηαθή ζχλζεζε ησλ ζεκεξηλψλ θξαηψλ, φζν θαη ηελ αθνινπζνχκελε πνιηηηθή ηνπο απέλαληη ζε απηφ ην νμχ πξφβιεκα 29. Ζ πιεζπζκηαθή δηακφξθσζε νδήγεζε πνιχ γξήγνξα ζηελ πξνζπάζεηα δηαηχπσζεο ζηνηρεησδψλ θαλφλσλ πινπξαιηζηηθήο ζπλχπαξμεο απφ ηε πιεπξά ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ, πνπ πεξηζζφηεξν είραλ ηε κνξθή εζηθήο πξνηξνπήο θαη θνηλσληθήο δενληνινγίαο, πξνο ηα θξάηε θαη ηηο θνηλσλίεο πνπ απνηεινχζαλ κέιε ηνπ νξγαληζκνχ. χκθσλα ινηπφλ κε ηελ δηαθήξπμε 47/135 ηεο 18εο Γεθεκβξίνπ 1992 ςεθίζηεθαλ νκφθσλα ηα άξζξα 2 θαη 4 κεηαμχ ησλ νπνίσλ αλαθέξνπλ: 1. Όια ηα άηνκα πνπ αλήθνπλ ζε εζληθέο, ζξεζθεπηηθέο ή γισζζηθέο κεηνλφηεηεο έρνπλ θάζε δηθαίσκα λα εθθξάδνπλ ηνλ πνιηηηζκφ ηνπο, λα ηνλ δειψλνπλ θαλεξά θαη αζθνχλ ηα ζξεζθεπηηθά ηνπο θαζήθνληα, λα ρξεζηκνπνηνχλ ηε γιψζζα ηνπο ζε ηδησηηθφ θαη δεκφζην ρψξν, ειεχζεξα θαη ρσξίο παξέκβαζε ή άιινπ ηχπνπ δηάθξηζε. 2. Σα πξφζσπα πνπ αλήθνπλ ζε κεηνλφηεηεο έρνπλ ην δηθαίσκα λα ζπκκεηέρνπλ απνηειεζκαηηθά ζηελ πνιηηηζηηθή, ζξεζθεπηηθή, θνηλσληθή, νηθνλνκηθή, εθπαηδεπηηθή θαη δεκφζηα δσή. 3. Σα πξφζσπα πνπ αλήθνπλ ζε κεηνλφηεηεο δηθαηνχληαη λα ζπκκεηέρνπλ ηζφηηκα θαη απνηειεζκαηηθά ζηηο απνθάζεηο ζε εζληθφ ή πεξηθεξεηαθφ επίπεδν γηα ζέκαηα ηεο κεηνλφηεηαο ζηελ νπνία αλήθνπλ ή γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηε πεξηνρή θαηνηθίαο ή εξγαζίαο θαη κε ηελ πξνυπφζεζε νη ελέξγεηεο, νη πξάμεηο θαη ε ιεηηνπξγία ηνπο λα κελ είλαη αζπκβίβαζηε κε ην εζληθφ δίθαην θαη ηε λνκνζεζία. 4. Σα πξφζσπα πνπ αλήθνπλ ζε κεηνλφηεηεο έρνπλ θάζε δηθαίσκα λα δεκηνπξγνχλ ζπιιφγνπο, λα θαζηεξψλνπλ ή λα δηαηεξνχλ ηνπο εζληθνχο ζπλδέζκνπο ηνπο. 5. Σα πξφζσπα πνπ αλήθνπλ ζε κεηνλφηεηεο έρνπλ ην δηθαίσκα λα θαζηεξψζνπλ θαη λα δηαηεξήζνπλ, ρσξίο νπνηαδήπνηε δηάθξηζε ειεχζεξεο θαη εηξεληθέο επαθέο κε άιια κέιε ηεο νκάδαο ηνπο, κε πξφζσπα πνπ αλήθνπλ ζε άιιεο κεηνλφηεηεο, θαζψο επίζεο θαη επαθέο κε πνιίηεο άιισλ θξαηψλ γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ εζληθνχο, ζξεζθεπηηθνχο ή γισζζηθνχο δεζκνχο. 6. Όια ηα θξάηε πνπ εληφο ησλ νξίσλ ηνπο θηινμελνχλ κεηαλάζηεο ή κεηνλνηηθνχο πιεζπζκνχο είλαη ππνρξεσκέλα λα ιάβνπλ κέηξα ζηνλ ηνκέα 29 Δπζηξάηηνο Παπάλεο Παηδαγσγηθή, Φπρνινγηθή θαη Κνηλσληνινγηθή Έξεπλα. Educational,Psychological and Sociological Research, Κνηλσληθφ-πνιηηηζκηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, ζην : http://epapanis.blogspot.com/2008/08/blog-post_21.html πξνζπειάζηεθε : 20/10/2010 19

ηεο εθπαίδεπζεο, πξνθεηκέλνπ λα ελζαξξπλζεί ε γλψζε ηεο ηζηνξίαο, ησλ παξαδφζεσλ, ηεο γιψζζαο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ ησλ κεηνλνηήησλ πνπ θαηνηθνχλ εληφο ησλ νξίσλ ηνπ θξάηνπο. Σα πξφζσπα πνπ αλήθνπλ ζε κεηνλφηεηεο πξέπεη λα έρνπλ ηηο επαξθείο επθαηξίεο γηα λα απνθηήζνπλ ηε γλψζε ηεο θνηλσλίαο ζηελ νπνία αλήθνπλ ζπλνιηθά 30. Με βάζε ινηπφλ ηε λέα απηή θνηλσληθή ζρεκαηνπνίεζε ζηε ζπδήηεζε ζρεηηθά κε ηα θξηηήξηα θαη ηηο ζεζκηθέο ξπζκίζεηο ηεο θνηλσληθήο ηζνλνκίαο ησλ κεηνλνηηθψλ πιεζπζκψλ είλαη αδχλαην λα αγλνεζεί ή λα παξαθακθηεί ην λεπξαιγηθφ θνκκάηη ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο πνπ απνηειεί «ην ξφιν κηαο λέαο εθπαίδεπζεο πνπ δηεξεπλά θαη δηεπξχλεη ηε λέα θνηλσλία. χκθσλα κε ηνλ Κψζηα Παπαρξήζην 31 γηα ηελ πξνεηνηκαζία φισλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα παξέρνπλ επαγγεικαηηθή δηδαζθαιία ηφζν ζε πνιηηηζκηθά φζν θαη ζε γισζζηθά δηαθέξνληεο καζεηέο κε πεξηνξηζκέλε επάξθεηα ζηελ ειιεληθή γιψζζα, πξνηείλεηαη ην κνληέιν δηδαζθαιηθήο εθπαίδεπζεο κε ηξία ζεκεία ηα νπνία είλαη ε Θεσξεηηθή Βάζε, ε Βάζε Γισζζηθήο θαη Πνιηηηζκηθήο Δηεξφηεηαο θαη ε Δκπεηξηθή Βάζε. Η Θεωρηηική Βάζη. Άμνλαο ηεο ζεσξεηηθήο βάζεο πξέπεη λα είλαη ε παξνρή πιεξνθνξηψλ σο πξνο ηε θχζε θαη ηα ζέκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δηαπνιηηηζκηθφηεηα θαη ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε ζηα ζεκέιηα ησλ νπνίσλ ζα κπνξέζεη λα νηθνδνκεζεί ε δεμηφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαζψο θαη ε εθαξκνγή ελφο απνηειεζκαηηθνχ δηαπνιηηηζκηθνχ πξνγξάκκαηνο. Όηαλ δελ πθίζηαηαη ην γλσζηηθφ ππφβαζξν νη εθπαηδεπηηθνί δελ είλαη ζε ζέζε λα δεκηνπξγήζνπλ ην απαξαίηεην πεξηβάιινλ πνπ ζα κπνξέζεη λα ππνζηεξίμεη ηε δηαθνξεηηθφηεηα. ηε ζεσξεηηθή βάζε εζηηάδνληαη νη θνηλνί νξηζκνί, ε γλψζε ησλ ζεκάησλ θαη ν πξνζδηνξηζκφο ηεο πξνζσπηθήο ηαπηφηεηαο. Ζ δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε ελζσκαηψλεη ηελ ηδέα ηεο ηζφηεηαο ησλ καζεηψλ θαη πξεζβεχεη ηε δεκηνπξγία ίζσλ επθαηξηψλ γηα φινπο. Η Βάζη ηης Γλωζζικής και Πολιηιζμικής Δηερόηηηας. Αθνξά ηνλ εθνδηαζκφ ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε ηηο απαξαίηεηεο ηθαλφηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ζρέζε αλάκεζα ζηε κεηξηθή γιψζζα θαη ηνλ πνιηηηζκφ θαζψο θαη κε ηνλ πνιηηηζκφ ησλ αιιφγισζζσλ καζεηψλ. Κάησ απφ ηδαληθέο ζπλζήθεο ν εθπαηδεπηηθφο ζα πξέπεη λα έρεη θάπνηα δίγισζζε ηθαλφηεηα. Αλ απηφ δελ είλαη εθηθηφ, ε πξσηαξρηθή ζεκαζία εζηηάδεηαη ζηε γλψζε ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο, ζηε δηαδηθαζία πξφζθηεζεο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο θαη ησλ δηδαθηηθψλ ηερληθψλ πνπ ζα βνεζήζνπλ ηνπο καζεηέο. Ζ Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε νθείιεη λα εθνδηάδεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο κε ηηο απαξαίηεηεο γλψζεηο θαη ηθαλφηεηεο ψζηε λα γλσξίδνπλ ηηο πνιηηηζκηθέο ξίδεο ηεο γλψζεο θαη ηνπο ζηελνχο δεζκνχο ηεο κε ηε γιψζζα. Ζ βάζε, ινηπφλ, ηεο Γισζζηθήο θαη Πνιηηηζκηθήο Δηεξφηεηαο, δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, λα αλαπηχμνπλ αξκνληθέο ζρέζεηο κε ηνπο καζεηέο απφ 30 Δπζηξάηηνο Παπάλεο Παηδαγσγηθή, Φπρνινγηθή θαη Κνηλσληνινγηθή Έξεπλα. Educational,Psychological and Sociological Research, Κνηλσληθφ-πνιηηηζκηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, ζην : http://epapanis.blogspot.com/2008/01/blog-post_11.html πξνζπειάζηεθε : 20/10/2010 31 Κψζηαο Παπαρξήζηνο, Γηαπνιηηηζκηθή Δηνηκφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη πξνβιήκαηα δηδαζθαιίαο ηεο ειιεληθήο σο κεηξηθήο, δεχηεξεο θαη μέλεο γιψζζαο ζε πνιππνιηηηζκηθέο ηάμεηο, Πξφηαζε ηξηψλ ζεκείσλ γηα ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζην: http://www.fourtounis.gr/arthra/pap_diapol.html#02, πξνζπειάζηεθε: 11/10/2010, 20