ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΣΠΙΤΑΛΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΣΠΙΤΑΛΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΟΡΟΦΟΣΚΕΠΕΣ ΣΕ ΠΥΚΝΟΚΑΤΟΙΚΗΜΕΝΕΣ ΑΣΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. (ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ) ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΚΟΥΚΟΥΛΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΔΡΑΜΑ 2011

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ευχαριστίες... 4 Πρόλογος.5 Εισαγωγή.6 ΜΕΡΟΣ 1 1.1 Οροφόκηποι- Ορισμός...7 1.2 Τεχνολογική εξέλιξη ταρατσόκηπων.8 ΜΕΡΟΣ 2 2.1 Κατηγορίες-Τύποι ταρατσόκηπων...9 2.1.1 Εκτατικός τύπος...10 2.1.2 Ημιεντατικός τύπος....10 2.1.3 Εντατικός τύπος. 10 2.2 Διαστρωμάτωση «πράσινης στέγης»....12 2.3 Δομικά στοιχεία ταρατσόκηπων..13 2.4 Χαρακτηριστικά εδαφικού μίγματος 15 2.5 Επιλογή φυτών φύτευση 15 2.6 Άρδευση και απορροή του νερού..20 2.6.1 Ο κίνδυνος της υγρασίας 22 2.7 Στατική επιβάρυνση του δώματος.23 2.8 Οικονομική επιβάρυνση...24 2.9 Πλεονεκτήματα φυτεμένων δωμάτων...25 2.9.1 Διαγραμματική απεικόνιση πλεονεκτημάτων των ταρατσόκηπων 28 2.10 Μειονεκτήματα φυτεμένων δωμάτων. 29 ΜΕΡΟΣ 3 3.1 Οι φυσικές λειτουργίες του αστικού πρασίνου.30 3.2 Τα περιβαλλοντικά προβλήματα σήμερα.. 33 3.2.1 Γενικά...33 3.2.2 Ειδικά για την Ελλάδα...34 3.3 Τα μέτρα που ισχύουν διεθνώς..35 ΜΕΡΟΣ 4 4.1 Η φύτευση σε οροφόκηπους.36 4.2 Παράμετροι που επηρεάζουν το φυτεμένο δώμα...41 4.3 Κλιματολογικές συνθήκες.43 4.4 Η επίδραση των χώρων πρασίνου-μικροκλίμα (καθαρισμός αέρα)..44 4.5 Η επίδραση των χώρων πρασίνου στο μικροκλίμα (άνεμος).44 4.6 Η επίδραση των χώρων πρασίνου στα δομικά υλικά.45 4.7 Προδιαγραφές ταρατσόκηπων...45 2

ΜΕΡΟΣ 5 5.1 Κατασκευαστικές ιδιαιτερότητες 47 5.1.2 Στερέωση. 48 5.1.3 Στεγανοποίηση με ασφαλτικές μεμβράνες...48 ΜΕΡΟΣ 6 6.1 Σχεδιαστικό μέρος.50 6.1.1 Περιγραφή κατοικίας..51 6.1.2 Παρουσίαση μελέτης (Project) 51 6.1.3 Περιγραφή φύτευσης... 52 6.1.4 Άρδευση χλοοτάπητα..53 6.1.5 Φυτευτικό σχέδιο.54 6.1.6 Είδη φυτών που χρησιμοποιήθηκαν 55 6.1.7 Συμπεράσματα.61 6.1.8 Τρισδιάστατες απεικονίσεις ταρατσόκηπου...62 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. 66 3

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θερμές ευχαριστίες στην καθηγήτριά μου Εβρενοπούλου Δέσποινα για την καθοδήγησή της και την μητέρα μου Κουκούλα Φωτεινή για την αμέριστη και πολύτιμη βοήθεια της! 4

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η οικιστική αντίληψη των τελευταίων δεκαετιών δημιούργησε τις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, μέσα στις οποίες ζούμε και κινούμαστε. Δυστυχώς, οι σύγχρονες πόλεις κατασκευάστηκαν με γνώμονα το «κέρδος» και το πως θα εκμεταλλευτούμε και το τελευταίο μέτρο γης για να δημιουργηθούν όσο το δυνατόν περισσότερες κατοικίες. Έτσι, στο βωμό της προόδου και της ανάπτυξης δημιουργήθηκαν οι πολυκατοικίες, που κατέλαβαν τις θέσεις που άλλοτε είχαν οι αυλές και οι κήποι των μονοκατοικιών. Για τους λόγους αυτούς τα τελευταία χρόνια οι κάτοικοι των πόλεων, για να καλυτερέψουν το περιβάλλον, μέσα στο οποίο ζουν, και να ικανοποιήσουν την ανάγκη τους για πράσινο, ξεκίνησαν να διακοσμούν εσωτερικά και εξωτερικά τις κατοικίες τους με φυτά, κατορθώνοντας με τον τρόπο αυτό αφενός να έχουν την αίσθηση ότι δεν απέκοψαν τους δεσμούς τους με τη φύση και αφετέρου να απολαμβάνουν το λίγο ή το πολύ πράσινο που δίνει χρώμα και ζωντάνια στα σπίτια τους. Με την εξωτερική διακόσμηση των βεραντών, των ταρατσών και των αίθριων με φυτά, οι κάτοικοι των πόλεων κατάφεραν να ντύσουν με γούστο τις κατοικίες τους, καλύπτοντας συγχρόνως την όψη των ψυχρών υλικών με τα οποία έχουν κατασκευαστεί. 5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα τελευταία χρόνια γίνονται συνεχείς αναφορές στην ανάγκη για περισσότερο πράσινο στις πόλεις. Επιστήμονες, δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς, αλλά και οι κάτοικοι προσπαθούν να περισώσουν τα μικρά κομμάτια ελεύθερης γης στις πόλεις για να δημιουργηθούν πάρκα, πλατείες, παιδικές χαρές κ.λπ. Με την πάροδο του χρόνου η διαθέσιμη γη στις πόλεις περιορίζεται και η αξία των οικοπέδων ανεβαίνει σε πολύ υψηλά επίπεδα. Οι ιδιοκτήτες προσβλέπουν στη μέγιστη αξιοποίηση του ελεύθερου χώρου με την κατασκευή μεγαλύτερων κτιρίων, με αποτέλεσμα όλο και λιγότεροι χώροι να παραμένουν για αναψυχή, παιδότοπους, χώρους ανάπαυσης και περιπάτου που τόσο είναι αναγκαίοι για τους κατοίκους των πόλεων. Τα roof gardens δηλαδή η δημιουργία πρασίνου επάνω σε πλάκες οπλισμένου σκυροδέματος σε ορόφους ή ταράτσες είναι η σύγχρονη λύση για τη δημιουργία πρασίνου στις πόλεις. Με τη βέλτιστη εκμετάλλευση κάθε οικοπέδου δίνεται η δυνατότητα να δημιουργηθούν πλατείες πάνω από χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων, καταστήματα, αποθήκες όπως για παράδειγμα η πλατεία Κλαυθμώνος στην Αθήνα. Η δημιουργία πρασίνου επάνω σε κτίρια έχει πολλαπλά ευεργετήματα, τόσο στην ίδια την οικοδομή όσο και στο εν γένει περιβάλλον, ενώ συμβάλλει συγχρόνως στη βελτίωση του μικροκλίματος. Η εγκατάσταση πρασίνου επάνω στην οροφή των κτιρίων βελτιώνει τη θερμομόνωσή τους, εξασφαλίζει ευχάριστο και δροσερό περιβάλλον το καλοκαίρι ενώ συγχρόνως περιορίζει τις απότομες απορροές νερού στις υψηλές βροχοπτώσεις. 6

ΜΕΡΟΣ 1 1.1 ΟΡΟΦΟΚΗΠΟΙ-ΟΡΙΣΜΟΣ Εισαγωγή H στέγη είναι το βασικότερο στοιχείο της ανθρώπινης κατοικίας καθώς ολοκληρώνει μετά από τους τοίχους την ιδέα της κατοικίας και προστατεύει τους διαβιούντες από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Η ανάπτυξη της σύγχρονης πόλης παρουσιάζει οικολογικά,κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα που δημιουργούν αρνητικές συνθήκες διαβίωσης για τους κατοίκους. Στις μέρες μας οπού τα κτίρια κατακλύζουν τις πόλεις και οι κενές περιοχές ολοένα και λιγοστεύουν συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στις περιβαλλοντικές αλλαγές, την λύση έρχονται να δώσουν οι οροφόκηποι. Ορισμός Οι οροφοσκεπές είναι περιοχές με καλλωπιστική βλάστηση, των οποίων το υπόστρωμα είναι απομονωμένο από το φυτικό έδαφος. Μπορούν να κατασκευαστούν μερικά μέτρα ή και εκατοντάδες μέτρα πιο ψηλά από τη γη. Ρόλος Ο σχεδιασμός των οροφοσκεπών είναι σημαντικός για διαφόρους λόγους. Πλήρης εκμετάλλευση των σκεπών μέσα στα αστικά κέντρα μπορεί να δημιουργήσει επιπλέον χώρο για αναψυχή και ψυχαγωγία. Μπορεί να αναβαθμίσει την αντιαισθητική εμφάνιση των οικοδομών από ψηλά και μπορεί να μειώσει την αίσθηση απομόνωσης των ανθρώπων στα ψηλά κτίρια και επιπλέον μπορεί να βελτιώσει τον κλιματισμό της οικοδομής και να μειώσει τις απαιτήσεις του σε ενέργεια. Είδη Υπάρχουν δύο είδη οροφοσκεπών: α)οι εσωστρεφείς,που έχουν ανοιχτή θέαση στο περιβάλλοντα αστικό χώρο και β) οι εσωστρεφείς,που δίνουν τη αίσθηση εγκλεισμού. Γενικά, οι οροφοσκεπές διακρίνονται στις εξής κατηγορίες, σύμφωνα με το ύψος του εδαφικού υποστρώματος: α) εκτατικός τύπος, β)ημιεντατικός τύπος και γ)εντατικός τύπος. 7

1.2 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΑΡΑΤΣΟΚΗΠΩΝ Η σύγχρονη τεχνολογία στον τομέα των roof gardens εξελίσσεται με στόχο τη δημιουργία χαμηλού και μέσου πρασίνου (εδαφοκάλυψη - θάμνοι μεσαίοι, δένδρα) στην οροφή με το μικρότερο δυνατό φορτίο, αποφυγή πρόσθετου οπλισμού και μικρότερο κόστος κατασκευής.τα βασικότερα προβλήματα που έλυσε η σύγχρονη τεχνολογία για την κατασκευή των roof gardens είναι η θερμική μόνωση, η στεγανοποίηση, η αποστράγγιση, η δημιουργία ελαφρού υποστρώματος ανάπτυξης των φυτών, καθώς και η σωστή άρδευση για την ανάπτυξη και διατήρηση του επιθυμητού πρασίνου. Στις χώρες της Ευρώπης (Γερμανία, Ολλανδία κ.α) και στις Η.Π.Α εδώ και χρόνια υπάρχουν εξειδικευμένες εταιρίες που μελετούν, κατασκευάζουν και διαθέτουν τα κατάλληλα υλικά και φυτά ώστε να συνδυάζουν την ελαφριά κατασκευή και την υγιή ανάπτυξη του πρασίνου με άριστα οικονομοτεχνικά και αισθητικά αποτελέσματα ανάλογα με τη χρήση του ταρατσόκηπου. Σήμερα λοιπόν είναι πολύ εύκολο να δημιουργηθούν υπέροχοι κήποι ή ακόμα ένα απλό καθιστικό, μια πέργκολα, μια σκιά ή μερικά δέντρα. Αρκούν 10 εκατοστά μόνο ειδικού υποστρώματος με βάρος γύρω στα 100 kg/m 2 για τη δημιουργία ενός κήπου με ποώδη φυτά, φυτά εδαφοκάλυψης ή χλοοτάπητα. Με υπόστρωμα 30 εκατοστά οι δυνατότητες επεκτείνονται σε θάμνους, ενώ με την κατάλληλη στήριξη μπορούμε να συμπεριλάβουμε στο σχεδιασμό ακόμη και δέντρα. 8

ΜΕΡΟΣ 2 2.1 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ-ΤΥΠΟΙ ΤΑΡΑΤΣΟΚΗΠΩΝ Υπάρχουν τρεις τύποι ταρατσόκηπου: α) Ο εκτατικός τύπος που εφαρμόζεται κυρίως σε μη προσβάσιμες στέγες κτηριακών εγκαταστάσεων ή πρανή και δεν χρειάζεται τακτική συντήρηση. β) Ο ημιεντατικός τύπος που εφαρμόζεται σε επικλινείς ή επίπεδες οροφές και απαιτεί συντήρηση. γ) Τέλος είναι ο εντατικός τύπος που απαιτεί τακτική συντήρηση, άρδευση, λίπανση κ.λ.π. και περιλαμβάνει ποικιλία φυτών. 2.1.1 Εκτατικός τύπος: Το σύστημα αποτελείται από ένα ελαφρύ υπόστρωμα πάχους 8 έως 15 εκ. το οποίο μπορεί να καλύψει μια ταράτσα, δημιουργώντας μαζί με το φυτικό υλικό ένα μόνιμο οικοσύστημα, για τη συντήρηση του οποίου απαιτείται ελάχιστη φροντίδα. Το φορτίο του υποστρώματος είναι ελάχιστο (κορεσμένο φορτίο: 120 kg/m 2 ) και το ριζικό σύνολό της, επιτρέπει την εγκατάστασή της, σχεδόν σε οποιαδήποτε οροφή με κλίση έως και 33%. Ιδανικά για αυτό το είδος είναι τα φυτά χαμηλής βλάστησης, όπως γρασίδι, αγριολούλουδα και φυτά εδαφοκάλυψης. Εφαρμόζεται κυρίως σε μη προσβάσιμες στέγες κτιριακών εγκαταστάσεων ή πρανή και δεν χρειάζεται τακτική συντήρηση. Επιλέγονται φυτά ανθεκτικά στην ξηρασία, στον άνεμο και στο ψύχος. Είναι εύκολη στο σχεδιασμό, στην εγκατάσταση και με μικρό φορτίο. Το σύστημα ποτίσματος στο γρασίδι κυρίως πρέπει να είναι υπόγειο ώστε να μην χάνεται νερό λόγω των ανέμων ή από την επίδραση του ήλιου (εξάτμιση). Η κλίση της στέγης Οι στέγες με κλίση έως 3 ή 5% χαρακτηρίζονται ως δώματα. Φυτεμένες στέγες με κλίση από 5-35% αναφέρονται ως στέγες μικρής κλίσης και οι στέγες με κλίση από 36 έως 84% χαρακτηρίζονται ως στέγες μεγάλης κλίσης. Για κλίσεις πάνω από 84% χρησιμοποιείται ο όρος απότομη στέγη. Στέγες μικρής κλίσης Στέγες με κλίση 5 έως 35% αποκαλούνται ως στέγες μικρής κλίσης. Η κλίση αυτή δίνει τη δυνατότητα να διαμορφωθεί εύκολα και οικονομικά μια φυτεμένη στέγη. Μπορούν να κατασκευάζονται ως <<στέγες μιας στρώσης>> δηλαδή δε χρειάζονται στρώματα αποστράγγισης διαχωρισμένα με γεωύφασμα. 9

Στέγες μεγάλης κλίσης Στέγες μεγάλης κλίσης ονομάζονται οι στέγες που έχουν κλίση από 36% έως 85% και πρέπει να προστατεύονται από την ολίσθηση του υποστρώματος. Ανάλογα με τη κλίση τους απαιτείται και το αντίστοιχο πάχος υποστρώματος. Απότομες στέγες Ο όρος απότομες στέγες χρησιμοποιείται για στέγες των οποίων η κλίση είναι μεγαλύτερη από 84%. Στη περίπτωση αυτή τα φράγματα ολίσθησης και οι μεμβράνες αγκύρωσης δεν επαρκούν για την αντιολισθητική προστασία του υποστρώματος και θα πρέπει να ληφθούν και άλλα μέτρα. 2.1.2 Ημιεντατικός τύπος: Το σύστημα αποτελείται από ένα ελαφρύ υπόστρωμα πάχους 12 έως 25 εκ. και με φορτίο 120-270 Kg/ m2. Είναι ο ενδιάμεσος τύπος εντατικού και εκτατικού τύπου, εφαρμόζεται σε επικλινείς ή επίπεδες οροφές και απαιτεί συντήρηση. Η ποικιλία των ειδών που χρησιμοποιούνται στον τύπο αυτό είναι περιορισμένη σε σχέση με τις δυνατότητες που υπάρχουν στον εντατικό τύπο και μπορεί να είναι χλοοτάπητας, ποώδη φυτά και θάμνοι. Χρειάζεται περιοδική συντήρηση Χρειάζεται περιοδική άρδευση. Φύτευση με χλοοτάπητα, φυτά εδαφοκάλυψης, χαμηλούς θάμνους. Εφαρμόζεται σε υπόστρωμα ύψους 10-25 εκ. 2.1.3 Εντατικός τύπος: Το σύστημα φυτό συνίσταται στη δημιουργία ενός κήπου, σε υπόστρωμα 15-100 εκ. με αρχικό κορεσμένο φορτίο 270 Kg/m 2. Αυτός ο τύπος ταρατσόκηπου απαιτεί τακτική συντήρηση (άρδευση, λίπανση κ.λπ.) και περιλαμβάνει ποικιλία φυτών, μικρών δέντρων και θάμνων. Τα δέντρα που θα χρησιμοποιηθούν συνίσταται να έχουν ελάχιστο βάθος ριζικού συστήματος 50 εκ. Ο εντατικός τύπος ταρατσόκηπου μπορεί να υποστηρίξει κατασκευές όπως μονοπάτια και στοιχεία νερού. Χρειάζεται τακτική συντήρηση. Χρειάζεται τακτική άρδευση. Φύτευση με χλοοτάπητα, φυτά εδαφοκάλυψης, θάμνους, δέντρα Εφαρμόζεται υπόστρωμα ύψους 12-100 εκ. 10

Υπάρχουν αρκετές διαβαθμίσεις όσον αφορά την κατασκευή των οροφόκηπων οι οποίες κυμαίνονται μεταξύ της απλής και της σύνθετης κατασκευής. Μπορεί να λεχθεί ότι η δημιουργία των οροφόκηπων είναι ένα τεχνητό περιβάλλον το οποίο χωρίζεται από τη γη με την παρεμβολή μιας κτιριακής κατασκευής. Ένα κριτήριο για την ομαδοποίηση των διαφόρων οροφόκηπων είναι το ύψος που βρίσκεται ο οροφόκηπος πάνω από το επίπεδο της γης. Αρκετές φορές ένας οροφόκηπος δεν γίνεται αντιληπτός από τον παρατηρητή για τον απλούστατο λόγο ότι βρίσκεται στο επίπεδο της γης. Πολλές δραστηριότητες αλλά κυρίως parking αυτοκινήτων βρίσκονται σε υπόγειες κατασκευές. Δίνεται έτσι η δυνατότητα στην επάνω επιφάνειά τους να διαμορφωθεί ένας χώρος πρασίνου που σχεδόν καθόλου δεν διαφέρει από κάποιον άλλο που βρίσκεται σε στέρεο έδαφος. Μια άλλη κατηγορία αποτελούν οι κατασκευές οι οποίες είναι ελαφρώς υπερυψωμένες από την επιφάνεια της γης. Η πρόσβαση σ αυτές είναι δυνατό να γίνεται άμεσα από το επίπεδο της γης. Στις δυο αυτές περιπτώσεις η παρουσία του οροφόκηπου είναι έντονη και κυρίαρχη. Αντιθέτως η κτιριακή κατασκευή πάνω στην οποία θεωρείται υποδεέστερη. Το γεγονός αυτό αντιστρέφεται στην περίπτωση που ο οροφόκηπος βρίσκεται στην οροφή ενός υψηλού κτιρίου. Η περίπτωση αυτή αποτελεί την τρίτη κατηγορία σύμφωνα με το κριτήριο του ύψους που βρίσκεται ο οροφόκηπος. Η παρουσία του οροφόκηπου σε ψηλά κτίρια αποτελεί στοιχείο συνοδευτικό της κύριας αρχιτεκτονικής μορφής του κτιρίου. Για διάφορους λόγους οι οροφόκηποι μπορεί να είναι κλειστοί ή ανοιχτοί. Ο ανοιχτός σχεδιασμός υιοθετείται όταν η θέα προς τα έξω είναι επιθυμητή και χρειάζεται να τονιστεί. Ο κλειστός σχεδιασμός προσφέρει λύσεις όταν είναι επιθυμητή η παρουσία ενός κήπου μόνο για θέα κατά μήκος των διαδρόμων. Π.χ. ενός ξενοδοχείου ή γραφείων. Επιπλέον όταν ο χώρος αυτός χρησιμοποιείται από τους ανθρώπους είναι δυνατό να προσφέρει προφύλαξη όταν επικρατούν άσχημες καιρικές συνθήκες. Επίσης μπορεί να προσφέρει προστασία και σε διάφορα φυτά που πιθανόν να μην άντεχαν σε πιο εκτεθειμένο κλιματικό περιβάλλον. Άλλα κριτήρια που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ομαδοποίηση των οροφόκηπων είναι η έκταση που καταλαμβάνουν ο κύριος σκοπός της δημιουργίας τους, το μέγεθος και η ανάπτυξη των υλικών που χρησιμοποιούνται, η πολυπλοκότητα της κατασκευής τους κ.ά. Για παράδειγμα όσον αφορά την πολυπλοκότητα της κατασκευής, αυτή κυμαίνεται συνήθως μεταξύ δυο άκρων. Η πιο απλή κατασκευή οροφόκηπου θεωρείται η εισαγωγή φυτών που βρίσκονται σε δοχεία (ζαρντινιέρες, γλάστρες κ.ά.) επάνω σε μια επίπεδη οροφή. Στο άλλο άκρο μπορεί να θεωρηθεί η κατασκευή ενός οροφόκηπου ο οποίος εκτείνεται σε διάφορα επίπεδα και με τη φύτευση σε σταθερά σημεία φυτικού υλικού περιλαμβάνει δέντρα, θάμνους, γκαζόν κ.ά. 11

2.2 ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗ «ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΣΤΕΓΗΣ» 1.Φυτικό υλικό. Μεγάλη ποικιλία φυτικού υλικού μπορεί να χρησιμοποιηθεί ανάλογα με τον τύπο της «πράσινης στέγης». Χρησιμοποιούνται φυτά που απαιτούν ελάχιστη συντήρηση, που είναι ανθεκτικά στην ξηρασία και αναβλαστάνουν εύκολα. 2.Υπόστρωμα ανάπτυξης φυτών. Το υπόστρωμα ανάπτυξης των φυτών πρέπει να έχει ισορροπημένη σύσταση και μικρό ειδικό βάρος, όπως επίσης και κατάλληλες χημικές και φυσικές ιδιότητες για την ανάπτυξη των φυτών (p.h, θρεπτικά στοιχεία, ποσοστό πορώδους, ικανότητα συγκράτησης υγρασίας). Το ύψος του υποστρώματος επηρεάζει το ρυθμό ανάπτυξης των φυτών, καθώς και το φορτίο με το οποίο επιβαρύνεται το δώμα. Το υπόστρωμα επιτρέπει τον αερισμό του ριζικού συστήματος των φυτών, ακόμη και όταν είναι κορεσμένα με νερό. 3.Διηθητικό φύλλο. Το διηθητικό φύλλο αποτρέπει τη μεταφορά τεμαχιδίων από το υπόστρωμα ανάπτυξης των φυτών στο αποστραγγιστικό σύστημα. 4.Αποστραγγιστικό στοιχείο. Το στοιχείο αποστράγγισης έχει κενούς χώρους (κυψέλες) στους οποίους αποθηκεύει νερό, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει την απορροή της πλεονάζουσας ποσότητας του νερού μέσω των καναλιών του προς τις υδρορροές του δώματος. Οι οπές που φέρει στην ανώτερη επιφάνεια των κυψελών επιτρέπουν τον αερισμό του ριζικού συστήματος των φυτών και βοηθούν στην εξάτμιση της υγρασίας προς το υπόστρωμα. Έχει τη δυνατότητα να συγκρατεί νερό στις κυψέλες του ακόμα και σε επικλινείς στέγες. 5.Υπόστρωμα συγκράτησης υγρασίας και προστασίας της μόνωσης. Συγκρατεί υγρασία και θρεπτικά στοιχεία ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζει την προστασία της μόνωσης της στέγης από μηχανικές φθορές. 6.Μμεμβράνη ελέγχου ανάπτυξης ριζικού συστήματος. Προσφέρει συνεχή προστασία και εμποδίζει τη διέλευση των ριζών των φυτών προς τη μόνωση του δώματος. Το πάχος και η μέθοδος εγκατάστασης της μεμβράνης εξαρτώνται από την κατασκευή και την κλίση της στέγης. 7.8.Υγρομόνωση-Θέρμανση. Απαραίτητη προϋπόθεση για την κατασκευή μιας «πράσινης στέγης» είναι η κατάλληλη υγρομόνωση του κτιρίου, όπως αυτή περιγράφεται στην αρχιτεκτονική μελέτη. Η εγκατάσταση «πράσινης στέγης» ενισχύει τη θερμομόνωση του κτιρίου και προστατεύει τις υποκείμενες στεγανωτικές μεμβράνες. 12

2.3 ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΑΡΑΤΣΟΚΗΠΟΥ Η καλή λειτουργία του κήπου απαιτεί την κατασκευή έξι στρώσεων, με διαφορετικά υλικά, η καθεμία εκ των οποίων εξυπηρετεί ορισμένο σκοπό και επιτελεί συγκεκριμένη λειτουργία. Οι στρώσεις αυτές είναι: 1.Υδατογενής μεμβράνη Τοποθετείται πάνω στην οροφή. Η επιμελής τοποθέτηση της απομονώνει την οροφή από την υγρασία, ενώ ταυτόχρονα στεγανοποιεί την αποθήκη νερού που δημιουργείται. Συνήθως χρησιμοποιείται P.V.C πάχους 1,2mm, με αντοχή στις υπεριώδεις ακτίνες. 2.Προστατευτική μεμβράνη Τοποθετείται ακριβώς πάνω από την υδατοστεγή μεμβράνη προκειμένου να την προστατεύει κατά την διάρκεια των εργασιών. 3.Στρώση αποστράγγισης Επιτρέπει στο επιπλέον νερό (βροχοπτώσεις, πότισμα) να στραγγίζει. Επιπλέον, μπορεί να λειτουργήσει σαν αποθήκη νερού (reservoir) για το πότισμα των φυτών. Τέλος με την επίστρωση αυτή δίνουμε επίπεδη μορφή στην επιφάνεια, καθ ότι οι περισσότερες οροφές έχουν κάποια κλίση. Στη στρώση αποστράγγισης τα υλικά που χρησιμοποιούνται πρέπει να είναι ελαφρά και συμπαγή συνήθως αποτελείται από διογκωμένη άργιλο, χαλίκια, ελαφρόπετρα, κόκκους περλίτη ή από ένα πλαστικό φύλλο με κυψέλες ( αυγουλιέρα ). Το ελάχιστο πάχος αποστράγγισης πρέπει να είναι 20-30 mm, ανάλογα με το είδος των φυτών. 4.Μεμβράνη φιλτραρίσματος Τοποθετείται πάνω από τη στρώση αποστράγγισης και η χρησιμότητα της είναι διπλή: Εμποδίζει την δίοδο ριζών ή άλλων μιγμάτων φυτικής ύλης, από την επιφάνεια προς τα κάτω, ώστε να μην βουλώνουν οι οπές αποστράγγισης. Επιτρέπει την δίοδο νερού από κάτω (αποθήκη reservoir νερού) προς τα πάνω για το κανονικό πότισμα των φυτών. Ως φίλτρα χρησιμοποιούνται συνήθως μεμβράνες από υαλώδεις ίνες (υαλοϋφάσματα) ή ίνες προπυλενίου (γεωϋφάσματα). 5.Στρώση πετροβάμβακα Grodan* Εδώ αναπτύσσεται η ρίζα των φυτών και στηρίζονται τα φυτά. Το υπόστρωμα grodan εξασφαλίζει την ιδανική σχέση αέρα/νερού, για την ανάπτυξη της ρίζας και την σωστή θρέψη του φυτού. Απορροφά αέρα από την επιφάνεια και νερό από την στρώση αποστράγγισης. 13

6.Επιφανειακή στρώση Είναι μια πολύ λεπτή στρώση, με υλικά όπως διογκωμένη άργιλος, άμμος, οργανική ουσία, κ.α. Και έχει διακοσμητικό σκοπό. Για την αύξηση και ανάπτυξη των φυτών απαιτείται νερό και χώμα πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά κατά κανόνα καλά αποστραγγισμένα. Όταν τα φυτά βρίσκονται στο φυσικό έδαφος καλύπτουν μόνα τους τις απαιτήσεις αυτές με την ανάπτυξη του ριζικού τους συστήματος. Οι συνθήκες φυσικού εδάφους μεταφέρονται σε μεγάλο βαθμό στο δώμα με τη διαμόρφωση του υποστρώματος βλάστησης σε τρεις στρώσεις, με τη σωστή άρδευση του και με την προστασία των φυτών από τον άνεμο. Καλύπτονται έτσι οι βασικές βιολογικές απαιτήσεις για τη συνεχή αύξηση και ανάπτυξη αλλά και τη μεγάλη διάρκεια ζωής των φυτών. Η διακοπή της φυσικής αναρρόφησης νερού από το έδαφος αντικαθίσταται με ελεγχόμενη άρδευση και απορροή. Ο έλεγχος της άρδευσης και της απορροής είναι απαραίτητος για να υπάρχει μόνιμη υγρασία στη στρώση φύτευσης και στην αποστράγγιση, χωρίς όμως να είναι τόση ώστε τα υλικά τους να λασπώνουν. Αντίθετα, οφείλουν να επιτρέπουν τον επαρκή αερισμό των ριζών των φυτών. Σημαντικό στην περίπτωση αυτή είναι η επιλογή του μίγματος του χώματος της στρώσης φύτευσης. * Grodan, εμπορική ονομασία πετροβάμβακα ο οποίος είναι : Χημικά και αδρανές και αποστειρωμένο υλικό Τυποποιημένο και σταθερής ποιότητας υλικό Έχει ολικό πορώδες 95-97% Έχει ειδικό βάρος 0,050-0,115 ανάλογα με τη χρήση του Καλή υδατοϊκανότητα 75% σε νερό 14

2.4 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΔΑΦΙΚΟΥ ΜΙΓΜΑΤΟΣ Να εξασφαλίζει επαρκή αερισμό του ριζικού συστήματος των φυτών ακόμα και αν είναι κορεσμένο. Να μην συμπιέζεται εύκολα προκειμένου να μην δυσχεραίνεται η αποστράγγιση του νερού. Να έχει μεγάλη ικανότητα συγκράτησης υγρασίας. Να αποδεσμεύει τα θρεπτικά στοιχεία με βραδύ ρυθμό. Να αποτελεί σταθερή βάση για τα φυτά προκειμένου να αυξηθεί η ανθεκτικότητά τους στους ισχυρούς ανέμους. Το υπόστρωμα ανάπτυξης των φυτών πρέπει να είναι απαλλαγμένο από σπόρους ζιζανίων. Επίσης δεν πρέπει να υπάρχουν σε αυτό κάμπιες ή σπόρια μυκήτων που μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα στα φυτά που θα εγκατασταθούν. Η σύσταση και η δομή του υποστρώματος εξαρτώνται από το είδος του φυτικού υλικού και τις απαιτήσεις του σε υγρασία, αερισμό και θρεπτικά στοιχεία. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται είναι ο πετροβάμβακας, ο βερμικουλιτής, η τύρφη κ.λπ. Το ρόλο της αποθήκης νερού θα παίζει η αποστραγγιστική στρώση, η οποία θα πρέπει να μπορεί να εφοδιάζει τα φυτά με την απαραίτητη ποσότητα νερού για την ανάπτυξη και επιβίωσή τους. Για το λόγο αυτό η ενδιάμεση στρώση φίλτρου μεταξύ των στρώσεων φύτευσης και αποστράγγισης θα πρέπει να επιτρέπει την κίνηση του νερού από τη μια στρώση στην άλλη, ώστε το αποθηκευμένο νερό να φτάνει στις ρίζες των φυτών. Η προστασία των φυτών από τον άνεμο επιτυγχάνεται με λήψη μέτρων ανάλογων με το πάχος της στρώσης φύτευσης και το ύψος των φυτών. Επιπλέον η σωστή επιλογή των φυτών συμβάλλει αποφασιστικά στην επιτυχία της βλάστησης. Τέτοια φυτά είναι αυτά που αντέχουν σε αντίξοες γενικά συνθήκες και έχουν περιορισμένο ριζικό σύστημα. 2.5 ΕΠΙΛΟΓΗ ΦΥΤΩΝ-ΦΥΤΕΥΣΗ Στο σύστημα gordan μπορεί να αναπτυχθεί και να μεγαλώσει οποιοδήποτε είδος φυτού (πόα, θάμνος, δένδρο) όπως στο χώμα. Για παράδειγμα αναφέρονται τα γένη Quercus, Taxus, Betula, Fagus, Pinus, Rosa, Ilex Viburnum κ.α., που έχουν επιτυχώς εφαρμοστεί σε χώρες Βόρεια και Κεντρική Ευρώπης. Η επιλογή των κατάλληλων ειδών για τις ελληνικές ξηροθερμικές συνθήκες πρέπει να γίνει με κριτήρια την προσαρμοστικότητα τους και τις ανάγκες τους σε νερό. Η μεταφύτευση των φυτών είναι εύκολη. Ανοίγεται μια τρύπα στο υπόστρωμα grodan, (με μαχαίρι ή άλλο αιχμηρό αντικείμενο) όπου τοποθετείται η ριζόσφαιρα. Το άνοιγμα συμπληρώνεται με το περίσσευμα του πετροβάμβακα που παίρνουμε από το άνοιγμα της τρύπας. Επίσης, πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα για τη στήριξη των υψηλών δένδρων, ενώ σημείο κλειδί για την επιτυχή μεταφύτευση είναι η διαβροχή του υποστρώματος. Η επιλογή των φυτών για τη δημιουργία ενός ταρατσόκηπου ή φυτεμένου δώματος βαρύνει κυρίως το γεωπόνο ο οποίος είναι υπεύθυνος για τη διεκπαιρέωση του έργου. Εκείνος πρέπει να επιλέξει το αρδευτικό σύστημα και τα φυτά με βάση τις 15

εκάστοτε ανάγκες λαμβάνοντας αρχικά υπ όψιν το είδος του ταρατσόκηπου (εκτατικός, εντατικός), την ευχέρεια συντήρησης και τις κλιματολογικές συνθήκες. Η επιλογή των κατάλληλων φυτών για τις συνθήκες της Ελλάδας είναι καθοριστικές όταν προσπαθούμε να κατασκευάσουμε ένα ταρατσόκηπο. Όπως μπορούμε να φαντασθούμε δεν έχει νόημα η φύτευση φυτών ή ειδών τα οποία να χρειάζονται μεγάλες ποσότητες νερού και να μην προσαρμόζονται εύκολα στο ξηρικό κλίμα της Ελλάδας. Σύμφωνα με τον Ολιβιέ Φιλιπί* η χρήση ενδημικών φυτών είναι η λύση στο πρόβλημα της ξηρασίας και της διαχείρισης νερού τους καλοκαιρινούς μήνες. Ο Φιλιπί υποστηρίζει ότι το πρόβλημα δεν είναι η ξηρασία αλλά η έλλειψη γνώσης για τα φυτά που αντέχουν σε αυτή. Φανατικός οπαδός των Μεσογειακών κήπων που φυτεύονται με είδη τα οποία είτε αναπτύσσονται αυτοφυώς είτε έχουν περάσει στην παραγωγή στις χώρες της Μεσογείου και είναι απόλυτα προσαρμοσμένα στις συνθήκες αυτές. Οι Μεσογειακοί κήποι είναι εναρμονισμένοι με το υπόλοιπο φυσικό περιβάλλον και μοιάζουν οικείοι για όλους εμάς που μεγαλώσαμε σε αυτό. Πέραν της αντίληψης του Φιλιπί για τη χρήση ενδημικών φυτών στους κήπους μας, η οποία μας βρίσκει απόλυτα σύμφωνους, η πρακτική εφαρμογή της φύτευσης ενδημικών φυτών σε κήπους δεν είναι τόσο απλή. Βέβαια δεν αναφερόμαστε στα Μεσογειακά είδη τα οποία καλλιεργούνται και ήδη χρησιμοποιούνται ευρέως (π.χ. πικροδάφνη, βιβούρνο, γεράνι, γαρίφαλο, βολβώδη, αρωματικά κ.α.), αλλά σε ενδημικά είδη που εκφύονται σε συγκεκριμένες περιοχές και κυρίως σε υψόμετρο (π.χ. βουνά της Ελλάδας). Ο εγκλιματισμός και η καλλιέργεια τέτοιων ειδών προϋποθέτει εμπεριστατωμένη έρευνα και πρακτική εφαρμογή από επιστήμονες και επαγγελματίες ανθοκόμους. Παρατίθενται ορισμένα είδη, Μεσογειακά ή μη, τα οποία είναι καλλιεργήσιμα αλλά χρησιμοποιούνται ελάχιστα σε κήπους και φυτεμένα δώματα. Ωστόσο, αποτελούν, λόγω των ιδιοτήτων τους, τέλεια παραδείγματα για ερασιτεχνική και επαγγελματική χρήση. (Α.Δάρρας) * Ο Ολιβιέ Φιλιπί είναι βοτανολόγος, μέλος της Mediterranean Garden Society (www.mediterraneangardensociety.org) και διατηρεί φυτώριο 5 στρεμμάτων στη Νότια Γαλλία με Μεσογειακά φυτά. 16

Γκαζάνια (Gazania splendens) Οικογένεια: Compositae Περιγραφή: Είναι φυτό αειθαλές, ποώδες, πολυετές με χαμηλή βλάστηση, σχεδόν έρπουσα. Τα φύλλα του είναι λογχοειδή, επιμήκη, βαθυπράσινα επάνω και χνουδωτά, σταχτιά στην κάτω επιφάνεια. Τα άνθη είναι σε κεφαλές μοναχικές, με τα περιφερειακά γλωσσοειδή ανθίδια διαφόρων χρωματισμών, όπως κίτρινο, πορτοκαλί, κόκκινο, λευκό κλπ, ανοίγουν την ημέρα και κλείνουν τη νύχτα. Ανθίζει τους καλοκαίρινούς μήνες. Απαιτήσεις: Ευδοκιμεί σε όλα τα εδάφη με καλή αποστράγγιση σε ηλιαζόμενες θέσεις. Θέλει ήπιο κλίμα και αντέχει στα παραθαλάσσια μέρη. Διχόντρα (Dichondra repens) Οικογένεια: Convolvulaceae Περιγραφή: Είναι φυτό πολυετές της θερμής περιόδου με μικρά, στρογγυλά, νεφρόσχημα, πράσινα φύλλα, που απλώνει γρήγορα με στόλωνες. Έχει χαμηλή ανάπτυξη, σχηματίζοντας πυκνό χλοοτάπητα πολύ ωραίας εμφάνισης. Απαιτήσεις: Αντέχει αρκετά στη σκιά και αναπτύσσεται σε ποικιλία εδαφών εκτός από τα βαριάαργιλλώδη - πυλώδη. Στα φτωχά ξηρά εδάφη δε χρειάζεται σχεδόν καθόλου κούρεμα. Ευδοκιμεί στα θερμά κλίματα, αντέχει όμως και σε θερμοκρασίες μέχρι -5 οc. Η αντοχή του στην καταπόνηση είναι σχετικά μικρή. Θέλει αρκετά ποτίσματα κυρίως τις περιόδους με ξηρασία. Λίππια (Lippia repens) Οικογένεια: Verbenaceae Περιγραφή: Είναι φυτό ποώδες πολυετές, με βλαστούς έρποντες, που ριζώνουν στους κόμπους και φύλλα αντίθετης διάταξης ή κατά τριμερείς σπονδύλους, ακέραια, στενά, σπαθοειδή ή λογχοειδή, οδοντωτά προς τη κορυφή. Σχηματίζει ωραίο, χαμηλό, ανθισμένο χλοοτάπητα σε αποχρώσεις του λευκού, ροζ ή ιόχρου από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο. Απαιτήσεις: Είναι φυτό που αντέχει στη ξηρασία και στη παραμέληση. Δεν αντέχει στις χαμηλές θερμοκρασίες και δεν απαιτεί συχνά κουρέματα. Είναι κατάλληλο για φτωχά εδάφη, ηλιόλουστα, εκτιθεμένα στους θαλασσινούς ανέμους και για στερέωση πρανών. 17

Βίγκα (Vinca major) Οικογένεια: Apocynaceae Περιγραφή: Είναι φυτό ποώδες πολυετές, με ζωηρή βλάστηση και βλαστούς μακριούς με φύλλα ωραία, μεγάλα, λεία, βαθυπράσινα. Την άνοιξη το φυτό σχηματίζει ωραία μεγάλα άνθη στην απόχρωση του κυανού. Το φυτό απλώνεται στην επιφάνεια του εδάφους με στόλωνες. Απαιτήσεις: Ευδοκιμεί σε δροσερά και ημισκιερά εδάφη οποιουδήποτε τύπου. Απαιτεί ένα κλάδεμα στις αρχές της άνοιξης έτσι ώστε να δώσει ζωηρότερη βλάστηση. Χοντρό μπουζί(carpobrotus acinaciforme) Οικογένεια: Aizoaceae Καταγωγή: Είναι φυτό ιθαγενές της Αφρικής Περιγραφή: Έχει σαρκώδη φύλλα, τριγωνικά, μήκους 5 8 cm, κυρτά σαν γιαταγάνι, πολύ πράσινα, γυαλιστερά. Τα άνθη είναι μεγάλα, ερυθρϊώδη, διαμέτρου 8 12 cm, απέταλα, με τους περιφερειακούς στήμονες να είναι άγονοι και να έχουν μετατραπεί σε στημονώδη πεταλοειδή δίνοντας την εντύπωση στεφάνης. Απαιτήσεις: Είναι φυτό εύκολης καλλιέργειας, γρήγορης ανάπτυξης και με ελάχιστες απαιτήσεις σε περιποιήσεις. Αντέχει στη ξηρασία, στα άλατα του εδάφους, την αλμύρα της θάλασσας και σε θερμοκρασίες μέχρι - 4 οc. Θέλει όμως ζεστές και ηλιόλουστες θέσεις. Καρδιόφυλλο (Aptenia cordifolia) Οικογένεια: Aizoaceae Περιγραφή: Είναι φυτό που δημιουργεί πολλούς χαμηλούς βλαστούς, που απλώνουν ή κρέμονται, χωρίς να ριζώνουν συνήθως. Δημιουργούν χλοοτάπητα πυκνό, χαμηλό που το ύψος του κυμαίνεται από 10-15 cm. Τα φύλλα του είναι αντίθετης διάταξης, ωοειδή καρδιοειδή, ανοιχτοπράσινα. Τα άνθη που σχηματίζει είναι μεμονωμένα, λίγα, μικρά και ερυθροϊώδη. Απαιτήσεις: Είναι φυτό που ευδοκιμεί σε όλους τους τύπους εδαφών, σε ζεστές περιοχές και ηλιαζόμενες θέσεις. Είναι κατάλληλο για παραθαλάσσιες θέσεις. Καλύπτει σχετικά εύκολα επιφάνειες του εδάφους (εδαφοκαλυπτικό) γι αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε φυτεμένα δώματα. 18

Σάλβια (Salvia viridis) Οικογένεια: Labiatae Καταγωγή: ιθαγενές των περιοχών της Μεσογείου και αυτοφυές στην ηπειρωτική Πελοπόννησο και τα νησιά της Ελλάδας. Περιγραφή: Είναι ετήσιο αυτοφυές φυτό με ύψος 20 40 cm και πλάτος λίγο μικρότερο του ύψους. Τα φύλλα του είναι έμμισχα, ωοειδή, λεπτοφυώς πριονωτά, ωχροπράσινα. Τα άνθη του είναι ρόδινα έως βαθυπόρφυρα, ανά 4 6, κατά σπονδύλους, που σχηματίζουν σταχυόμορφο βότρυ. Ανθίζει από τον Μάιο και για όλο το καλοκαίρι. Απαιτήσεις: Αναπτύσσεται σε όλα σχεδόν τα εδάφη, αλλά ευδοκιμεί σε ηλιόλουστα και καλά αποστραγγιζόμενα. Συνιστάται, όταν το φυτό αποκτήσει ύψος 8 10 cm να κορυφολογείται, για να αποκτήσει πυκνή βλάστηση και πλούσια ανθοφορία. Δεν αναπτύσσεται ικανοποιητικά και δεν ανθοφορεί επιβλητικά σε σκιερές ή ημισκιερές τοποθεσίες. Λεβάντα (Lavandula angustifolia ή Lavandula vera) Οικογένεια: Labiatae Καταγωγή: ιθαγενές των περιοχών της Μεσογείου. Περιγραφή: Είναι χαμηλό αειθαλές και αρωματικό φυτό. Έχει άνθη κατά 6 10 ανθικούς σπονδύλους, σε ταξιανθία στάχυ, πολύ αρωματικά, από τα οποία παράγεται το άρωμα Lavender και συχνά το φυτό αποκαλείται «Η Βασίλισσα των Βοτάνων». Τα άνθη του έχουν μήκος 6 12 cm, χρώμα κυανό και σπανιότερα λευκό ή ρόδινο. Ανθίζει από τον Ιούνιο μέχρι το Σεπτέμβριο. Τα ανθικά στελέχη είναι άφυλλα και έχουν μήκος 40-50 cm. Είναι κατεξοχήν φυτό για αποξήρανση. Απαιτήσεις: Αναπτύσσεται σε όλα σχεδόν τα εδάφη, αλλά ευδοκιμεί σε πλήρως ηλιαζόμενα και καλά αποστραγγιζόμενα. Φυτά που καλλιεργούνται σε συνεκτικά βαριά εδάφη, δημιουργούν μαλακούς βλαστούς που δημιουργούν προβλήματα ως προς την αντοχή τους στο ύψος. Αντέχει στις χαμηλές θερμοκρασίες μέχρι 20 οc και στους ισχυρούς ανέμους. Οξαλίς, (Oxalis sp.) Οικογένεια: Oxalidaceae Περιγραφή: Πολυετής πόα με πράσινα φύλλα και φούξια άνθη το καλοκαίρι. Χαμηλές ριζωματώδεις, ετήσιες και πολυετής πόες με σύνθετα φύλλα (τρίφυλλα). Απαιτήσεις Αναπτύσσονται σε ημισκιαζόμενες και ηλιόλουστες θέσεις σε ελαφρά, μέτρια υγρά εδάφη. Φυτεύονται σε ομάδες για εδαφοκάλυψη, σε βραχόκηπους και γλάστρες. Έχει ανάγκη από μία θέση με φως και δροσιά όλο το χρόνο. Κατά την περίοδο της ανάπτυξης, θέλει εβδομαδιαίες λιπάνσεις και όχι πολύ πότισμα, εκτός αν οι θερμοκρασίες του περιβάλλοντος είναι πολύ υψηλές. 19